Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cuairt an Oireachtais - Árd-Sgoil Cholumcille II
Title
Cuairt an Oireachtais - Árd-Sgoil Cholumcille II
Author(s)
Ó hAnnracháin, Peadar,
Composition Date
1909
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1909_10_30_04> <L 4> <B 1909> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Peadar Ó hAnnracháin> <F An Claidheamh Soluis> Cuairt an Oireachtais. Árd-Sgoil Cholumcille. II. Ar thaobh an bhóthair chaoil do shiubhaluigheamar an oidhche sin atá an teach nuaidh na mbeidh gnó an Choláisde ar siubhal ann feasda. Bhí na fallaí tógtha go barra, agus b'shin ceann de na radharcannaibh is deise chonac sa dúthaigh i mbliadhna. Ní hamhlaidh gur deise na fallaí fuara ná gach nídh eile do chonac, acht b'é an chéad teach do chonac riamh, do tógadh d'aon gnó chun sgoil Gaedhilge do bheith ann. Teach mór fada fairsing is eadh é. Is breagh an nídh é do bheith tógtha. Cómhartha i measg na gcomharthaí eile atá againn is eadh é ná fuil Clanna Gaedheal ídighthe fós, agus ná fuil a ndúil san léigheann caillte aca acht chomh beag; comhartha is eadh é go bhfuil ár náisiún ag fás arís. San áit sin is eadh a bheidh an “Bright Centre” dáiríribh le congnamh Dé, agus gurab ann! adeirim-se. Chaitheamar uair a' chluig a bhfochair a chéile 'n-ár n-árus an oidhche sin ag cainnt agus ag cómhrádh, agus ag argóint go muinnteardha agus go meidhreach. Bean an tighe do bhí mar ughdar againn ar gach aon cheist chruaidh do bhí ghá pléidhe i dtaobh na Gaedhilge. Char thuig sí cainnt ár Seáin go maith ar dtús, agus char thuig Seán cuid d'á cainnt siúd acht an oiread. Bhí mórán dearmadtha agam féin d'ár fhoghlumuigheas anuiridh uatha ann. Thráchtamar thar bhás Eibhlín Ní Niocaill agus thar dhíbirt an Dochtúra ó Mhuigh Nuadhat agus thar a raibh ghá dhéanamh i gCill Sgíre ag an Athair Maitiú agus thar cheisteannaibh eile, sul a chuadhmar a chodladh. Dia Sathairn bhí deallramh fearthainne sa spéir, agus bhí gaoth árd aniar ann chun na fearthainne do bhreith chughainn a leith dá dtagadh sí sa tsligh roimpe. <L 5> “Is fada an bóthar é as so go dtí an Sruth Bán,” a dubhart le duine a bhí dom' mhoilliughadh, “agus tá ceapaithe againn é a chur dínn ar rotharaibh indiu.” Agus thugamar aghaidh air gan breis moille, cé gur ar éigin nó choinneochadh sugán sneachtaidh an bheirt againn ann muna mbeadh dhá rud .i. an gheallamhaint a bhí tabhartha againn go mbeidhmís i gCill Sgíre lár na bháireach, agus an t-eagla go bhfanfaimís ró-fhada ar fad san áit dá dteipeadh orainn imtheacht an lá soin. Ba hadbhar áthais do dhuine mheidhreach bheith ag féachaint ar chuid de na mnáibh óga agus a n-ainmneachaibh 'ghá sgrí' i leabhar bhán le Seán aca, d'fhonn is go gcuirfeadh sé cártaí posta, nó cártaí pósta mar deirtear uaireannta, ag triall ortha agus d'fhonn is go mbeadh snaidhm éigin eatortha. Dhearmhad sé na “Home Brighteners” is baoghalach an fhaid do bhí i dTír Chonaill. Casadh beirt nó triúr sagart umham i n-oifig an phuist agus i nGaedhilg do bhíodar ag cainnt le chéile agus le daoine eile. Sagairt b'eadh iad gan aon ana-éirighe 'n áirde ortha cheapas. Bhí cruinniughadh le bheith i nGort an Choirce an lá soin chun gnó oideachais i ndá theangain do chur ar aghaidh sa cheanntar agus chun bheith páirteach i ngnó an chruinnighthe is eadh bhí na sagairt seo sa tsráid. Thugas fá ndeara faid do bhíos im' sheasamh ar an mbóthar go bhfuil ainm an tighe ósda i nGaedhilg ar éadan an tighe anois. Tigh mór fairsing is eadh é. “Bhfuileann tú ag cuimhneamh ar teacht a bhaile i n-aon chor indiu?” arsa Seán im' chluais. Bhios-sa tar éis leath uair a' chluig do chaitheamh ag fanamhaint leis féin roimis sin, agus b'shin nós do bhí aige chun faobhar mo theangan do maolughadh. “Slán leat, a mhic ó! Slán leat, a inghean ó! Beanacht libh! Go soirbhighidh Dia sibh! Slán is beannacht libh! go n-éirighidh bhúr ngnó libh! Go n-éirighe bhúr mbóthar libh-se! Tagaidh arís! Tagaidh-se go Cúige Mumhan an bhliadhain seo chughainn! Adhe bhfuil sibh ag imtheacht indiu? Fanaidh lá eile, cebé sgéal é. Slán leat arís, a chailín óig, a chroidhe! Go dtéidhidh tú slán! Beidh brón orainn 'nbhúr ndiaidh anois. Slán fada le “Bó na Leath-Adhairce”! “Ó nach deas í, ó nach meidhreach. Slán agaibh! Slán libh! An féidir le haon léightheoir agaibh an méid sin do thuigsint? Is amhlaidh a bhí na focail sin agus focail nár chuireas ann i n-aon chor ghá rádh chomh mear minic sin an fhaid do bhíomar ag rothaidheacht ó'n gColáisde go Gort an Choirce nár cheapas aon tsligh a b'fhearr chun iad do sgríobhadh ná mar a bhfuilid gan tuairisg ar cia dubhairt ná cá háit a dubharthas iad. Siúd sa tsiubhal soir sinn agus an ghaoth linn go fabharach, an fhairrge ar ár láimh chlé agus páirceanna agus sléibhte ar an dtaobh eile. Bóthar maith b'eadh é. Bhíomar i nDún Feanaithe i gceann uair a' chluig. Chuadhmar sa t-snámh i n-aice an bhaile sin, agus ba bhreagh an rud tamall do chaitheamh i measg na dtonn mbán agus gan chúram orainn. D'fhilleamar go dtí an teach ósta. D'itheamar agus d'imthigheamar ar an mbóthar arís. Níor fhág an bóthar céadna puinn d'easbaigh orainn. Ba dhóigh le duine go ndearnthas d'aon ghnó é chomh cnocántach crapach is tá sé chun daoine agus capall do tuirsiughadh. Do thuirsigh sé sinn-ne go baileach, pé ar sa domhan de, agus chun baint dár neart a thuille tháinig an ghaoth nár n-aghaidh, nó chuadhamar-ne i n-aghaidh na gaoithe. Ritheamar go hana-mhaith le fánaidh i gcomhnaidhe, acht ó's sgéal é go mbíonn dhá thaobh ar chnoc, agus cnuic ar dhá thaobh gach gleanna bhí orainn a chomh-fhaid de bhóthar do shiubhal i gcomhnaidhe, nó b'fhéidir níos mó, is do chuirimís dínn go mear le fánaidh. Thuairimigheamar go minic gur sia an taobh de'n chnoc do shiubhaluighi- mís ná an taobh eile. Cheapas anuiridh, nuair a bhíos ag dul fó thuaidh ann gur sia go mór an taobh theas ná an taobh thuaidh de gach cnoc díobh, agus ní dócha gur fhasadar ná gur chreapadar puinn ó shoin. Máiseadh b'fhearr linn gan iad do bheith chomh hárd ná chómh raidhseamhail ann an turas so. Ní dheachadhmar amudha acht aon uair amháin, agus níor bheag soin mar chuadhmar míle le fánaidh an uair sin agus bhí orainn siubhal aníos ar n-ais arís. Ní dócha go raibh capall aige agus móin ná raibh ag tarraing móna na Satharn soin. Bhí an bóthar breac aca agus ba dhóbair dúinn cúpla bobhta i n-áiteannaibh go raibh an bóthar cam cumhang ag bun chnuic agus iad soin agus sinn-ne i lár an bhóthair. Chuir an Ghaedhilg a bhí againn dá labhairt sgannradh ar dhaoinibh agus chuir sí áthas ar dhaoinibh agus chuir sí daoine ag machtnamh agus ag gáiridhe. Mhuise a Thighearna! nach diail a bhfuil do chlochaibh ar dhá thaobh an bhóthair sin san áit 'n-a bhfuil an bóthar iarainn le n-a ais. Is eachtach a bhfuil aca ann. Thugamar amharc ar Charraig an Dúna (Doon Rock) agus do chromas ar sgéalta dh'insint mar gheall ar an gcúrsa do thugas féin ann anuiridh agus mar gheall ar rudaí cheapas faid do bhíos ar a mullach. “Tá fir maithe fá'n bhfód annsoin thall i gCill Mhac Creanáin,” arsa seanduine linn nuair a bhíomar le hais na sráide sin. Ag féachaint ar an roilig do bhíomar an uair sin. “Is fíor é; tá fir mhaithe fá'n bhfód sa roilig; tá uaisle tréana san úir ann agus is fada 'n-a dtost iad, agus tá daoine ann a ruaig na Gaill go minic thar teorainn Tíre Chonaill, daoine nár labhair an Sacs-Bhéarla riamh, agus nár mhaith leo a sliocht do bheith gá labhairt. Acht bé glafarnach gharbh na Sacsan do bhí 'ghá labhairt sa tsráid an tráthnóna sin, agus níor thuigeadar súd gur labhramar leo focal de teangain na laochra atá 'n-a suan-luidhe sa roilig. An cnoc leas-is-tuaidh de Leitir Cheannaigh do thuirsig ar fad sinn. Tá sé ró-árd ar fad mar chnoc, agus muna mbeadh go bhfuaramar deoch bhreagh bhláthaighe nuair a bhíomar tuairim leath-slighe aníos ní dócha go n-éireochadh linn é chur dínn an tráthnóna sin. Is breagh go léir an deoch bhláthaighe do dhuine go mbíonn tart agus tuirse air agus é i bhfad ó'n mbaile mór agus ó'n sráid-bhaile. Is sinn do bhí buidheach do'n té do thug dúinn í. PEADAR Ó hANNRACHÁIN.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
