Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cúrsaí an tSaoghail - Uisge faoi Thalamh
Title
Cúrsaí an tSaoghail - Uisge faoi Thalamh
Author(s)
Ní fios,
Pen Name
P. Ó. D.
Composition Date
1909
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1909_01_16_03> <L 3> <B 1909> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Ní fios> <F An Claidheamh Soluis> Cúrsaí an tSaoghail. Uisge faoi Thalamh. Aigne dhiamhair dhoimhin dho-thuigsin is eadh aigne na nGall. Fuaireamair Iolsgoil de thabhartas uatha le déigheanaighe acht dála na nGréagach fadó ní iontaoibh iad na Gaill tráth dháilid bronntanais féin. Is eagal trá linn gur bronntanas Gréagach é an bronntanas so. Agus dá dhiamhaireacht is dá dhoimhneacht iad na Gaill is beag ná fuil na Gall-Ghaedhil chomh doimhin is chomh diamhair céadna. Is do réir gach deallraimh anois is deimhin dearbh go bhfuil cleas is cogar is mío-rún éigin ar siubhal. Cá cuma leo súd Éire is an Ghaedhealg ann nó as. Ba bhreagh leo, ba sásamh aigne dhóibh dá bhféadfaidhe an Ghaedhilg agus a mbaineann léi do sháith síos go grinneall na Mara Ruaidhe. Aontóchaidís an rud céadna déanamh le Éirinn dá mb'fhéidir a dhéanamh gan dochar gan díogbháil dóibh féin. An cuimhin libh an comhairle úd do thug Balar Béimeannach dá mac Breas tráth tháinig sé go hÉireann do thabhac cíosa is cána ar Thuaithaibh De Danann? “Tabhraidh cath do'n Ioldánach,” ar sé sin “agus bainidh a cheann de; agus ceanglaidh an t-oileán sin, ris a ráidhtear Éire i ndiaidh bhar long agus bhar ndeaghbharc; agus leigid do'n uisge imilltiugh teacht i n-ionad; agus cuiridh ar tuaisceart Lochlann í, agus ní leanfaidh neach de Thuatha De Danann go bruinne brátha ann í.” Sé dálta na bhFomhórach ag searbhánaibh Sasanacha agus ag Gall-Ghaedhlaibh ganguidheacha na haimsire seo é. Níl i nÉirinn, dar leo son, acht oileán mara tá le Breatain aniar, agus níl sa Ghaedhilg acht comhartha cinnte arotaireacht is ain-eolas. Sin é díreach a bhfuil de mheas aca súd ar a dtír is ar a ndúthchas; sin a bhfuil de báidh aca leis an dteangain seo is dluigh 's is dual 's is dúthchas dhúinn, is a tháinig anuas chughainn glún ar ghlún ó thús riamh go dtí an lá tá indiu ann. Anois cad is rún dóibh (mío-rún do mheasas do rádh) do dhéanamh leis an Iolsgoil? Muna bhfuil míd-ne ag dul amugha go mór réis rún dóibh Iolsgoil d'fhothughadh i n-ár measg d'fhoghanfaidh do Chaitlicighibh an domhain Ghallda. I nÉirinn a bheidh tobar feasa an domhain Gallda Chaitlicigh, is beidh an eo feasa le fágháil i n-abhainn Life. Tá sé de chead ag Caitlicighibh Shean-Shasana dul ar sgoil go hOcsanfort agus go Droichead an Caime anois acht chomh luath i nÉirinn is a bheidh an Iolsgoil seo againne fá seol gairmfear ar ais an cead san is aitheonfar de Chaitlicighibh Shasana teacht agus a gcuid foghluma do dhéanamh san Iolsgoil Chaitlicigh i nÉirinn. Is annsan do lingfid siad isteach orainn an daosgarshluagh Sasanach, is bíodh gur Caitlicigh féin iad sin iad chughaibh an dream is meathta meanma is measa miorun is nimhnigh 's is naimhdighe do Ghaedhlaibh is do Ghaedhlig dá bhfuil de dhreamaibh ar dhruim talmhan. Dóibh siúd is dá leithéidibh eile an Iolsgoil seo againne is ní do Gheadhlaibh óga na hÉireann. Do'n Diuic os Norfolk is dá ranntaibh reamhra rachmuiseacha .i. do sheoinínibh Caitliceacha Shasana Iolsgoil Náisiúnta na hÉireann. Nach greannmhar is nach aindeis mar sgeal é, is a bhfuil faighte dá duadh is dá dochar ag Ghaedhlaibh leis na ciantaibh Éireann anuas. B'ionann cás do Shaoradh na gCaitliceach chomh maith céadna é. An duadh agus an trioblóid orainne; an buntáiste aca san. Aigne dhubh dhorcha aigne cham chlaon is eadh aigne Gall. Is fada dhóibh a d'iarradh Gaedhealtacht is grádh athardha do mhúchadh in Éirinn. Níor éirigh ar fad leo. Thárla smuaineadh i n-a meanmain dóibh. “Dá mbeadh creideamh agus náisiúntacht ag gabháil do chosaibh i n-a chéile i nÉirinn bheadh linn,” ar siad. “Mar sin de bíodh Iolsgoil ag Éireannachaibh, is i gcás creidimh bíodh a rogha d'ordughadh aca uirthi acht i gcomaoin an Iolsgoil sin d'fhágháil caithfidh siad dul i slánuigheacht ná beidh an Iolsgoil sin Gaedhlach. Cuirfimíd na Caitlicigh i n-aghaidh na nGeadheal is múchfaidh Caitliceacht an domhain Ghallda Gaedhltacht na hÉireann. Má's amhlaidh tá ní feall ná cealg go dtí é, acht do dheonuigh an t-aoin-Dia go bhfuaireamair dóigh ar chogar na ceilge sin. Anois táimíd dá aithris is dá nochtadh ós árd is iarraimíd ar cách a meabhrughadh go maith is go minic. Nílmíd dá cur so i leith na hEaglaise. I bhfad uainn an smuaineadh. Nílmíd dá chur i leith na Seanaide cheana. Acht is baramhail dúinn, is ní baramhail gan bharánta í, go bhfuil dream daoine ann is gurb sin é an socrughadh do dhéanfaidís dámadh acmhainn dóibh é. Nílmíd dá rádh gurb aon díoghbháil é eachtannaigh is coicríocha do theacht i nÉirnn do dhéanamh leighinn is foghluma. Níorbh eadh dar ndóigh, acht rud maith. Thángadar ann fadó tráth bhí sgola oirdhearca na hÉireann iomráidhteach ar fud na hEorpa ar Dhiadhacht, ar Ealadhain, is ar Léighinn. Acht foiríor, trá, tá deifir mhór idir an dá am. An uair úd, badh í an Ghaedhealg féin do bhíodh mar theagain teagaisg aca, is dá bhithin sin níor bhaoghal do'n Ghaedhltacht. Anois sé an Béarla a bhéas mar theangain teagaisg aca. Sin é an deifir ar fad. Is muna ndéantar adhbhar léighinn éigeantach de'n Ghaedhilg anois múchfar Gaedhltacht na hIolsgoile le neart náimhdighe an Galldachta. Beidh sean-fhréamh Gaedheal ar bheagán brighe is beidh teanga na bhFiann go cuthal, ciúin san Iolsgoil. “Le gliogarnach Gall beidh dall is caillfid éifeacht, Is millfear a gceann le glam an Ghalla- Bhéarla.” Anois an t-am chum labhairt ós árd. Táid na seoiníní ag labhairt is labhraid siad ar son na nGall is na Laidne is na Greigise. Tá orainne labhairt, is labhairt go fuadrach, fíochmhar leis, ar son na 250,000 atá ag foghluim Gaedhilge i nÉirinn. Orainne tá a gcúram son. Orainne tá a chur n-a luighe ar an Seanaid gur dóibh féin bhus baoghal má thógraid éagcóir do dhéanamh ar lucht foghlumtha na Gaedhilge. Deir daoine gur éagcóir ar na Béarlóiríbh a chur d'fhiachaibh ortha an Ghaedhealg d'fhoghluim, .i. adhbhar léighinn éigeantach do dhéanamh dhi le haghaidh dula isteach is an Iolsgoil. Deir- mídne gur éagcóir ar na Gaedhilgeóiríbh gan adhbhar léighinn éigeantach do dhéanamh dhi. An Ghaedhealg a chuirfidh isteach iad. Cia aca éagcóir is mó 'sis measa. Cia aca is measa éagcóir do dhéanamh ar chlannaibh na mbodach ngallda nó ar chlainn an fhir bhoicht, .i. ar chlannaibh an iarmhair sin de shean-fhréamh Gaedheal tá tairiseach díleas fós dá dteangain dá dtuath dá nósaibh is dá n-athardha de réir óird agus duail agus dúthchais? Oraibh-se, a mhuintir na hÉireann atá an freagra son do thabhairt. I gcás na Seanadóirí níl ionnta acht mar do bheadh seirbhísigh agaibh-se. Níl cor ná comhacht aca oraibh; tá cor is comhacht agaibh-se ortha son. Níl baramhail ar bith aca son acht amháin de réir bhar mbaramhla-sa. Oraibh-se atá eolas na slighe do dhéanamh dóibh. Agus a rannta óga Gaedheal, oraibh-se go sonnradhach tá seasamh na Gaedhilge do'n chor so. Fiafruighim díbh cé fár chóra do'n Laidin do bheith n-a hádhbhar léighinn eigeantach ná do'n Ghaedhilg? An fiú í an Ghaedhealg éacht is iarracht do dhéanamh fá n-a ceann. Do ghabhabhair do láimh a cosnamh. Agus ar mhiadh nó ar mhaise dhaoibh-se dá raghadh ag Gallaibh oraibh sa spairinn? Ní theastuigheann acht roinnt misnigh is “cur leis.” Ba de bhuadhaibh Gaedheal an misneach i gcomhnuidhe is níor chaill fear an mhisnigh riamh é. Tá linn go fóill, acht ná staonaidh agus ná géillidh troigh do'n namhaid. Cuimhnighidh ar briathraibh Chonchulainn ag an Áth: — “Dóigh ní rugas-sa troigh teichidh ré neach riamh go se ar shluaigheadh Thána Bó Cuailgne, is ní mó bhéarad romhat-sa; dóigh ar bith mionnuighim na deithe dá n-adhraim ná raghaid-sa ar gcúl go bruinne brátha.” Ní gó amh, ba Ghaedheal agus ba fear go talmhain é Cú na gcleas. “Anois, a Gaedheala óga, cuiridh uaibh an náire is an chúl-mhántacht. Ós rud é go bhfuil an Ghaedhealg n-a chnámh spairinne do láthair agaibh-se is fearr ceart bhar nglór d'árdughadh agus bhar mbaramhail do chur i dtuigsint is i n-éifeacht. Tá dual is duthchas Gaedheal le Gaedhilg, is beidh go bruinne brátha. Acht amháin a bhfuil lobhtha dreoidhte truaillighthe le neimh namhadmhar na Galldachta tá Gaedhil Éireann linn sa ghleo. Ní theastuigheann acht iad do dhúiseacht. Dá bhíthin sin músglaidh bhar misneach is bhar meanma. Is breagh í an dúthracht. Tá feidhm milte innte de neart dámadh feas dúinn é. Déinidh bhar ndualgus do chomhlíonadh anois mar a dhéanfadh Gaedhil maithe is “Beidh fir is mná go bráth dá bhíthin Ag seinnm bhar gcáil le gárdas aoibhnis.” P.Ó.D.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
