Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Cúrsaí an tSaoghail - Uisge faoi Thalamh</title><author><name type="main">Ní fios</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1909_01_16_03</note>
                         <note type="L">3</note>
                         <note type="B">1909</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1909_01_16_03</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Ní fios</author><title>Cúrsaí an tSaoghail - Uisge faoi Thalamh</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1909</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Cúrsaí an tSaoghail.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Uisge faoi Thalamh.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Aigne dhiamhair dhoimhin dho-thuigsin is eadh</span>
<lb n="6"/><span>aigne na nGall.  Fuaireamair Iolsgoil de</span>
<lb n="7"/><span>thabhartas uatha le déigheanaighe acht dála na</span>
<lb n="8"/><span>nGréagach fadó ní iontaoibh iad na Gaill tráth</span>
<lb n="9"/><span>dháilid bronntanais féin.  Is eagal trá linn</span>
<lb n="10"/><span>gur bronntanas Gréagach é an bronntanas</span>
<lb n="11"/><span>so.  Agus dá dhiamhaireacht is dá dhoimhneacht</span>
<lb n="12"/><span>iad na Gaill is beag ná fuil na Gall-Ghaedhil</span>
<lb n="13"/><span>chomh doimhin is chomh diamhair céadna.  Is do</span>
<lb n="14"/><span>réir gach deallraimh anois is deimhin dearbh go</span>
<lb n="15"/><span>bhfuil cleas is cogar is mío-rún éigin ar siubhal.</span>
<lb n="16"/><span>Cá cuma leo súd Éire is an Ghaedhealg ann</span>
<lb n="17"/><span>nó as.  Ba bhreagh leo, ba sásamh aigne dhóibh</span>
<lb n="18"/><span>dá bhféadfaidhe an Ghaedhilg agus a mbaineann</span>
<lb n="19"/><span>léi do sháith síos go grinneall na</span>
<lb n="20"/><span>Mara Ruaidhe.  Aontóchaidís an rud céadna</span>
<lb n="21"/><span>déanamh le Éirinn dá mb'fhéidir a dhéanamh gan</span>
<lb n="22"/><span>dochar gan díogbháil dóibh féin.  An cuimhin</span>
<lb n="23"/><span>libh an comhairle úd do thug Balar Béimeannach</span>
<lb n="24"/><span>dá mac Breas tráth tháinig sé go hÉireann do</span>
<lb n="25"/><span>thabhac cíosa is cána ar Thuaithaibh De Danann?</span>
<lb n="26"/><span>“Tabhraidh cath do'n Ioldánach,” ar sé sin “agus</span>
<lb n="27"/><span>bainidh a cheann de; agus ceanglaidh an t-oileán</span>
<lb n="28"/><span>sin, ris a ráidhtear Éire i ndiaidh bhar long</span>
<lb n="29"/><span>agus bhar ndeaghbharc; agus leigid do'n uisge</span>
<lb n="30"/><span>imilltiugh teacht i n-ionad; agus cuiridh ar</span>
<lb n="31"/><span>tuaisceart Lochlann í, agus ní leanfaidh neach</span>
<lb n="32"/><span>de Thuatha De Danann go bruinne brátha ann í.”</span>
<lb n="33"/><span>Sé dálta na bhFomhórach ag searbhánaibh Sasanacha</span>
<lb n="34"/><span>agus ag Gall-Ghaedhlaibh ganguidheacha na</span>
<lb n="35"/><span>haimsire seo é.  Níl i nÉirinn, dar leo son,</span>
<lb n="36"/><span>acht oileán mara tá le Breatain aniar, agus</span>
<lb n="37"/><span>níl sa Ghaedhilg acht comhartha cinnte arotaireacht</span>
<lb n="38"/><span>is ain-eolas.  Sin é díreach a bhfuil de mheas aca</span>
<lb n="39"/><span>súd ar a dtír is ar a ndúthchas; sin a bhfuil de</span>
<lb n="40"/><span>báidh aca leis an dteangain seo is dluigh 's is</span>
<lb n="41"/><span>dual 's is dúthchas dhúinn, is a tháinig anuas</span>
<lb n="42"/><span>chughainn glún ar ghlún ó thús riamh go dtí an</span>
<lb n="43"/><span>lá tá indiu ann.</span></p>
<lb n="44"/>
<lb n="45"/><p><span>Anois cad is rún dóibh (mío-rún do mheasas do</span>
<lb n="46"/><span>rádh) do dhéanamh leis an Iolsgoil?</span></p>
<lb n="47"/>
<lb n="48"/><p><span>Muna bhfuil míd-ne ag dul amugha go mór réis</span>
<lb n="49"/><span>rún dóibh Iolsgoil d'fhothughadh i n-ár measg</span>
<lb n="50"/><span>d'fhoghanfaidh do Chaitlicighibh an domhain Ghallda.</span>
<lb n="51"/><span>I nÉirinn a bheidh tobar feasa an domhain</span>
<lb n="52"/><span>Gallda Chaitlicigh, is beidh an eo feasa le fágháil</span>
<lb n="53"/><span>i n-abhainn Life.</span></p>
<lb n="54"/>
<lb n="55"/><p><span>Tá sé de chead ag Caitlicighibh Shean-Shasana</span>
<lb n="56"/><span>dul ar sgoil go hOcsanfort agus go Droichead</span>
<lb n="57"/><span>an Caime anois acht chomh luath i nÉirinn is a bheidh</span>
<lb n="58"/><span>an Iolsgoil seo againne fá seol gairmfear</span>
<lb n="59"/><span>ar ais an cead san is aitheonfar de Chaitlicighibh</span>
<lb n="60"/><span>Shasana teacht agus a gcuid foghluma do</span>
<lb n="61"/><span>dhéanamh san Iolsgoil Chaitlicigh i nÉirinn.  Is</span>
<lb n="62"/><span>annsan do lingfid siad isteach orainn an</span>
<lb n="63"/><span>daosgarshluagh Sasanach, is bíodh gur Caitlicigh</span>
<lb n="64"/><span>féin iad sin iad chughaibh an dream is meathta</span>
<lb n="65"/><span>meanma is measa miorun is nimhnigh 's is</span>
<lb n="66"/><span>naimhdighe do Ghaedhlaibh is do Ghaedhlig dá bhfuil</span>
<lb n="67"/><span>de dhreamaibh ar dhruim talmhan.</span></p>
<lb n="68"/>
<lb n="69"/><p><span>Dóibh siúd is dá leithéidibh eile an Iolsgoil</span>
<lb n="70"/><span>seo againne is ní do Gheadhlaibh óga na hÉireann.</span>
<lb n="71"/><span>Do'n Diuic os Norfolk is dá ranntaibh reamhra</span>
<lb n="72"/><span>rachmuiseacha .i. do sheoinínibh Caitliceacha</span>
<lb n="73"/><span>Shasana Iolsgoil Náisiúnta na hÉireann.  Nach</span>
<lb n="74"/><span>greannmhar is nach aindeis mar sgeal é, is a</span>
<lb n="75"/><span>bhfuil faighte dá duadh is dá dochar ag Ghaedhlaibh</span>
<lb n="76"/><span>leis na ciantaibh Éireann anuas.  B'ionann</span>
<lb n="77"/><span>cás do Shaoradh na gCaitliceach chomh maith</span>
<lb n="78"/><span>céadna é.  An duadh agus an trioblóid orainne;</span>
<lb n="79"/><span>an buntáiste aca san.  Aigne dhubh dhorcha aigne</span>
<lb n="80"/><span>cham chlaon is eadh aigne Gall.  Is fada dhóibh</span>
<lb n="81"/><span>a d'iarradh Gaedhealtacht is grádh athardha</span>
<lb n="82"/><span>do mhúchadh in Éirinn.  Níor éirigh ar fad leo.</span>
<lb n="83"/><span>Thárla smuaineadh i n-a meanmain dóibh.</span>
<lb n="84"/><span>“Dá mbeadh creideamh agus náisiúntacht ag</span>
<lb n="85"/><span>gabháil do chosaibh i n-a chéile i nÉirinn bheadh</span>
<lb n="86"/><span>linn,” ar siad.  “Mar sin de bíodh Iolsgoil ag</span>
<lb n="87"/><span>Éireannachaibh, is i gcás creidimh bíodh a rogha</span>
<lb n="88"/><span>d'ordughadh aca uirthi acht i gcomaoin an Iolsgoil</span>
<lb n="89"/><span>sin d'fhágháil caithfidh siad dul i slánuigheacht</span>
<lb n="90"/><span>ná beidh an Iolsgoil sin Gaedhlach.  Cuirfimíd</span>
<lb n="91"/><span>na Caitlicigh i n-aghaidh na nGeadheal is múchfaidh</span>
<lb n="92"/><span>Caitliceacht an domhain Ghallda Gaedhltacht na</span>
<lb n="93"/><span>hÉireann.</span></p>
<lb n="94"/>
<lb n="95"/><p><span>Má's amhlaidh tá ní feall ná cealg go dtí</span>
<lb n="96"/><span>é, acht do dheonuigh an t-aoin-Dia go bhfuaireamair</span>
<lb n="97"/><span>dóigh ar chogar na ceilge sin.  Anois táimíd dá</span>
<lb n="98"/><span>aithris is dá nochtadh ós árd is iarraimíd ar</span>
<lb n="99"/><span>cách a meabhrughadh go maith is go minic.  Nílmíd</span>
<lb n="100"/><span>dá cur so i leith na hEaglaise.  I bhfad uainn</span>
<lb n="101"/><span>an smuaineadh.  Nílmíd dá chur i leith na</span>
<lb n="102"/><span>Seanaide cheana.  Acht is baramhail dúinn,</span>
<lb n="103"/><span>is ní baramhail gan bharánta í, go bhfuil dream</span>
<lb n="104"/><span>daoine ann is gurb sin é an socrughadh do</span>
<lb n="105"/><span>dhéanfaidís dámadh acmhainn dóibh é.  Nílmíd</span>
<lb n="106"/><span>dá rádh	gurb aon díoghbháil é eachtannaigh is</span>
<lb n="107"/><span>coicríocha do theacht i nÉirnn do dhéanamh leighinn</span>
<lb n="108"/><span>is foghluma.  Níorbh eadh dar ndóigh, acht rud</span>
<lb n="109"/><span>maith.  Thángadar ann fadó tráth bhí sgola</span>
<lb n="110"/><span>oirdhearca na hÉireann iomráidhteach ar fud</span>
<lb n="111"/><span>na hEorpa ar Dhiadhacht, ar Ealadhain, is ar</span>
<lb n="112"/><span>Léighinn.  Acht foiríor, trá, tá deifir mhór</span>
<lb n="113"/><span>idir an dá am.  An uair úd, badh í an Ghaedhealg</span>
<lb n="114"/><span>féin do bhíodh mar theagain teagaisg aca, is dá</span>
<lb n="115"/><span>bhithin sin níor bhaoghal do'n Ghaedhltacht.  Anois</span>
<lb n="116"/><span>sé an Béarla a bhéas mar theangain teagaisg</span>
<lb n="117"/><span>aca.  Sin é an deifir ar fad.  Is muna</span>
<lb n="118"/><span>ndéantar adhbhar léighinn éigeantach de'n</span>
<lb n="119"/><span>Ghaedhilg anois múchfar Gaedhltacht na hIolsgoile</span>
<lb n="120"/><span>le neart náimhdighe an Galldachta.  Beidh</span>
<lb n="121"/><span>sean-fhréamh Gaedheal ar bheagán brighe is beidh</span>
<lb n="122"/><span>teanga na bhFiann go cuthal, ciúin san Iolsgoil.</span></p>
<lb n="123"/>
<lb n="124"/><p><span>“Le gliogarnach Gall beidh dall is caillfid</span>
<lb n="125"/><span>éifeacht,</span>
<lb n="126"/><span>Is millfear a gceann le glam an Ghalla-</span>
<lb n="127"/><span>Bhéarla.”</span></p>
<lb n="128"/>
<lb n="129"/><p><span>Anois an t-am chum labhairt ós árd.  Táid</span>
<lb n="130"/><span>na seoiníní ag labhairt is labhraid siad ar son</span>
<lb n="131"/><span>na nGall is na Laidne is na Greigise.  Tá</span>
<lb n="132"/><span>orainne labhairt, is labhairt go fuadrach,</span>
<lb n="133"/><span>fíochmhar leis, ar son na 250,000 atá ag</span>
<lb n="134"/><span>foghluim Gaedhilge i nÉirinn.  Orainne tá</span>
<lb n="135"/><span>a gcúram son.</span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>Orainne tá a chur n-a luighe ar an Seanaid</span>
<lb n="138"/><span>gur dóibh féin bhus baoghal má thógraid éagcóir</span>
<lb n="139"/><span>do dhéanamh ar lucht foghlumtha na Gaedhilge.</span>
<lb n="140"/><span>Deir daoine gur éagcóir ar na Béarlóiríbh a</span>
<lb n="141"/><span>chur d'fhiachaibh ortha an Ghaedhealg d'fhoghluim,</span>
<lb n="142"/><span>.i. adhbhar léighinn éigeantach do dhéanamh dhi</span>
<lb n="143"/><span>le haghaidh dula isteach is an Iolsgoil.  Deir-</span>
<lb n="144"/><span>mídne gur éagcóir ar na Gaedhilgeóiríbh gan</span>
<lb n="145"/><span>adhbhar léighinn éigeantach do dhéanamh dhi.  An</span>
<lb n="146"/><span>Ghaedhealg a chuirfidh isteach iad.  Cia aca</span>
<lb n="147"/><span>éagcóir is mó 'sis measa.  Cia aca is measa</span>
<lb n="148"/><span>éagcóir do dhéanamh ar chlannaibh na mbodach</span>
<lb n="149"/><span>ngallda nó ar chlainn an fhir bhoicht, .i. ar</span>
<lb n="150"/><span>chlannaibh an iarmhair sin de shean-fhréamh</span>
<lb n="151"/><span>Gaedheal tá tairiseach díleas fós dá dteangain</span>
<lb n="152"/><span>dá dtuath dá nósaibh is dá n-athardha de réir</span>
<lb n="153"/><span>óird agus duail agus dúthchais?  Oraibh-se,</span>
<lb n="154"/><span>a mhuintir na hÉireann atá an freagra son</span>
<lb n="155"/><span>do thabhairt.  I gcás na Seanadóirí níl ionnta</span>
<lb n="156"/><span>acht mar do bheadh seirbhísigh agaibh-se.  Níl</span>
<lb n="157"/><span>cor ná comhacht aca oraibh; tá cor is comhacht</span>
<lb n="158"/><span>agaibh-se ortha son.  Níl baramhail ar bith aca</span>
<lb n="159"/><span>son acht amháin de réir bhar mbaramhla-sa.</span>
<lb n="160"/><span>Oraibh-se atá eolas na slighe do dhéanamh dóibh.</span></p>
<lb n="161"/>
<lb n="162"/><p><span>Agus a rannta óga Gaedheal, oraibh-se go</span>
<lb n="163"/><span>sonnradhach tá seasamh na Gaedhilge do'n</span>
<lb n="164"/><span>chor so.  Fiafruighim díbh cé fár chóra do'n</span>
<lb n="165"/><span>Laidin do bheith n-a hádhbhar léighinn eigeantach</span>
<lb n="166"/><span>ná do'n Ghaedhilg?  An fiú í an Ghaedhealg</span>
<lb n="167"/><span>éacht is iarracht do dhéanamh fá n-a ceann.</span>
<lb n="168"/><span>Do ghabhabhair do láimh a cosnamh.  Agus ar</span>
<lb n="169"/><span>mhiadh nó ar mhaise dhaoibh-se dá raghadh ag Gallaibh</span>
<lb n="170"/><span>oraibh sa spairinn?  Ní theastuigheann</span>
<lb n="171"/><span>acht roinnt misnigh is “cur leis.”  Ba de</span>
<lb n="172"/><span>bhuadhaibh Gaedheal an misneach i gcomhnuidhe</span>
<lb n="173"/><span>is níor chaill fear an mhisnigh riamh é.  Tá linn</span>
<lb n="174"/><span>go fóill, acht ná staonaidh agus ná géillidh</span>
<lb n="175"/><span>troigh do'n namhaid.  Cuimhnighidh ar briathraibh</span>
<lb n="176"/><span>Chonchulainn ag an Áth: — “Dóigh ní rugas-sa</span>
<lb n="177"/><span>troigh teichidh ré neach riamh go se ar shluaigheadh</span>
<lb n="178"/><span>Thána Bó Cuailgne, is ní mó bhéarad romhat-sa;</span>
<lb n="179"/><span>dóigh ar bith mionnuighim na deithe dá n-adhraim</span>
<lb n="180"/><span>ná raghaid-sa ar gcúl go bruinne brátha.”  Ní</span>
<lb n="181"/><span>gó amh, ba Ghaedheal agus ba fear go talmhain é</span>
<lb n="182"/><span>Cú na gcleas.</span></p>
<lb n="183"/>
<lb n="184"/><p><span>“Anois, a Gaedheala óga, cuiridh uaibh an náire</span>
<lb n="185"/><span>is an chúl-mhántacht.  Ós rud é go bhfuil an</span>
<lb n="186"/><span>Ghaedhealg n-a chnámh spairinne do láthair agaibh-se</span>
<lb n="187"/><span>is fearr ceart bhar nglór d'árdughadh agus</span>
<lb n="188"/><span>bhar mbaramhail do chur i dtuigsint is i</span>
<lb n="189"/><span>n-éifeacht.  Tá dual is duthchas Gaedheal le</span>
<lb n="190"/><span>Gaedhilg, is beidh go bruinne brátha.  Acht</span>
<lb n="191"/><span>amháin a bhfuil lobhtha dreoidhte truaillighthe</span>
<lb n="192"/><span>le neimh namhadmhar na Galldachta tá Gaedhil</span>
<lb n="193"/><span>Éireann linn sa ghleo.  Ní theastuigheann acht</span>
<lb n="194"/><span>iad do dhúiseacht.  Dá bhíthin sin músglaidh</span>
<lb n="195"/><span>bhar misneach is bhar meanma.  Is breagh í</span>
<lb n="196"/><span>an dúthracht.  Tá feidhm milte innte de neart</span>
<lb n="197"/><span>dámadh feas dúinn é.  Déinidh bhar ndualgus</span>
<lb n="198"/><span>do chomhlíonadh anois mar a dhéanfadh Gaedhil</span>
<lb n="199"/><span>maithe is</span></p>
<lb n="200"/>
<lb n="201"/><p><span>“Beidh fir is mná go bráth dá bhíthin</span>
<lb n="202"/><span>Ag seinnm bhar gcáil le gárdas aoibhnis.”</span></p>
<lb n="203"/>
<lb n="204"/><p><span>P.Ó.D.</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Cúrsaí an tSaoghail - Uisge faoi Thalamh

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Cúrsaí an tSaoghail - Uisge faoi Thalamh

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
