Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Ó'n Domhan Thiar - Na Muilne Cadáis
Title
Ó'n Domhan Thiar - Na Muilne Cadáis
Author(s)
Ó hEigeartaigh, Pádraig,
Composition Date
1908
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1908_06_27_05> <L 05> <B 1908> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Pádraig Ó hEigeartaigh> <F An Claidheamh Soluis> Ó'n Domhan Thiar. Na Muilne Cadáis. Tá na muilne seo i Sasana Nuadh i lán- tsiubhal ó Luan so chuaidh thorainn. Bhí an aimsir briste go mór ar a lucht oibre ó Samhain agus is mór an chúis áthais dóibh go mbeidh go gnóthach anois. Níl acht cuid de'n sgéal aca, ámhthach mar gur ciorruighadh a dtuarastal ar dhaoinibh ná raibh an tuarastal ró-throm cheana aca. “Pé duine ólfaidh é Domhnall a dhíolfaidh as.” Is cuma cionnus a thiocfar as as an nganntanas atá gainn fé láthair, déanadh an fear oibre a dhcíheall ar luighe fé'n machtnamh ná bhéidh turastaal chomh hárd agus do bhí sul ar dúnadh na spárain. Féach chomh deas agus do tháinig lucht riartha na muilne seo chuige. Sul ar bhuail an ghainneacht iad bhí éadach cadáis níos daoire 'ná bhí sé riamh, geall leis chomh daor le éadach olna. 'Seadh, tháinig an ganntanas. Thuit luach an chadáis ar an margadh, siúd agus ná raibh aon an-fhlúirse dhe ann. Ghlaoidh na muilneoirí i ndáil a chéile coimhair- leoirí na bhfear oibre. “'Seadh,” ars' iad, “is oth linn a rádh go mbéidh orainn na muilne do dhúnadh toisg an margaidh do bheith chomh dona, acht má thoiligheann na daoine le ciorrughadh do dhéanamh ar a dtuarastal b'fhéidir go ndéan- famaois seift éigint ar obair do thabhairt dóibh cuid de'n aimsir.” “Bíodh 'n-a mhargadh,” arsa 'n dream eile. B'fhearr leo an “leath-bhuilín.” Lean na muilne ar an aimsir ghearr ar feadh tamaill. Ní dhéanfadh sé an gnó tosnughadh ró luath. Ní fhéadfadh an margadh fanamhaint socair, ámhthach. Bhí glaodhach ar chadás. Ní raibh mórán de ar an mhargadh. D'árduigh an lúach. Ba chuma soin. Bhí an ghlaodhach ann. Chaithfidhe tuilleadh de do dhéanamh. Siúd 'n-a lán-tsiubhal na muilne. Chaith na daoine bocht géilleadh do'n chiorrughadh, ámhthach, mar go rabhadar lag i bpóca. Tá luach an cadáis ag éirghe. Acht tá págh na bhfear ocht déag sa cheád níos lugha. Mar seo 'seadh bhéidh sé ar fuaidh na tíre nuair bheidh an droch-shaoghal imthighthe, acht beidh luach na beatha chomh hard is do bhí sé riamh. Níl dul as dó ag an bfear mbocht. Taisbeánadh Gaedhealach. Chuaidh cuid againn as so go Hartford seachtmhain ó shoin, mar a raibh taisbeánadh Gaedhealach ar siubhal fé riar roinn de Shean- Órd na nÉireannach. Nuair shroiseamar an hAlla ba dheas an radharc dúinn dá charbad Ghaedhealach (side-cars) mar ar b'fhéidir do'n té do dtaithneadh leis marcaidheacht fhágháil ar chúig pingine. Bhí an halla ar áilneacht go deimhin. Molaim an Coiste dá bharr. Bhí deilbh caisleán ann agus parraidhe ag á dtais- beáint ag gach ceann aca so. Bhí Caisleán na Blárnan ann agus dar ndóigh an chloch iongantach úd go bhfuil bhrígh an bhladair 'n-a pógadh — “cúis gháire chugainn” — bhí fastúigh fear agus ban ag á pógadh annsúd agus chúig pinginne ar gach póg. Is dócha gur maith an tslighe é chun airgid do dhéanamh, acht ní dóigh liom-sa go méaduigheann sé cáil na céille dhúinn. Rud eile do chonnacamar ann a b'eadh píopaí go flúirseach a “deineadh i nÉirinn,“ (?) agus muca beaga déanta as chréidh. Is an- dheacair ar n-aigne do sgaradh ós na mucaibh agus na píopaíbh. Bhí cárta ann agus cur síos ann ar sheandacht bhrat na hÉireann. Deilbh an bhrait ins an deichmhadh haois, do chonnacamair an fógradh so sgríobhtha air. “Erin go bragh.” Do ba olc an Ghaedhilg do bhí 'gá sgríobhadh san aois úd, agus níor cheart dúinn litreacha de mhalairt na litreacha do bhí i n-úsáid an uair sin do ghlacadh chughainn. Ar eagla go ndéarfaidhe gur galar goile atá ag gabháil dom, ní misde dhom a rádh gurbh' ionmholta an iarracht í do'n Choiste agus go raibh a lán nídh ann do thuill moladh. Bhí píobaireacht ar áilneacht ann agus rinnce dhá réir. “D'fhanfainn annso ag éisteacht leis an gceol soin ar feadh seachtmhaine gan bhainne gan bhiadh,” arsa Sean-duine liath taobh liom, agus chreideas é, mar go raibh luisne 'n-a shúilibh do dheimhnigh é. Cruinniughadh Gaedhealach i mBridgeport. Bhíos láithreach ag an gcruinniughadh do bhí ag Cumann na Gaedhilge sa chathair úd i Stát Connecticut ar an gceathramhadh lá fichead de Bhealtaine. Níor mhór an cruinniughadh do bhí ann acht munar mhór féin ní fhágann soin nach bhfuil croidhe dílis ag an gCumann. Tá aithne agam ar thacaibh an Chumainn le bliadhanta, agus siúd agus nach sa Ghaedhealtacht do rugadh iad badh bhreagh liom a shárughadh fheicsint le duthracht. Níor cheart do Ghaedhealaibh na cathrach mar a bhfuil an oiread aca ann gan cabhrughadh leis na tacaibh úd. Do b'fhearr leo, ámhthach, “crochtacht” a dteangan do cháineadh. Ocras ar pháistíbh sgoile. Tá cáil an ocrais ar pháistíbh sgoile an domhain, acht atá sé ag dul chomh dian soin ar na páistíbh sa taoibh thoir — mar a bhfuil na daoine bochta — de Nuadh-Eabhrach, go bfuilthear ag bailiughadh dhóibh. Deirtear ná faghaid a ndóthain ag dul ar sgoil ar maidin dóibh agus go mbíd ar an méid sin féin ar feadh an lae. Táid ag tuitim leis an ocras agus gan aon chabhair ag teacht ortha ó n-a muinntir toisg ganntanais na hoibre. Do chorruigh croidhe na cartannachta sa deireadh agus tá tighthe anbhruithe ar bun i n-aice na sgol le haghaidh na bpáistí mbocht. Is anróthach an saoghal aca é, go bhfóiridh Dia ortha! Níl aer ná biadh le fágháil aca ins na tighthibh seo cumhanga úd. Is deacair a rádh go mbeidh siad buan. Pádraig Ó hEigeartaigh. Springfield, Mass.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
