Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Dhá Chéad Bliadhain Deireannach, agus, a Ghrádh, nach fada an suan é?
Title
Dhá Chéad Bliadhain Deireannach, agus, a Ghrádh, nach fada an suan é?
Author(s)
Mhag Ruaidhrí, Mícheál,
Composition Date
1907
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1907_02_09_04> <L 04> <B 1907> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Mícheál Mhag Ruaidhrí> <F An Claidheamh Soluis> Dhá Chéad Bliadhain Deir- eannach, agus, a Ghrádh, nach fada an suan é? Tá an giolla Singe fá shuain le dhá chéad bliadhain, agus, mo dhuine bhocht! nuair a dhúisigh sé, shíl an créatúr nach raibh sé acht timcheall uair i n-a chodladh. An fhaid is bhí sé fá'n suan sin, cuireadh i n-umhail dó, tríd a in- tinn, gníomhartha dhearg-sgannalacha a bhí námhaid modhamhlachta agus mánlachta Críostaidhthe na hÉireann a chur i bhfeidhm. An tráth cuireadh an giolla so fa draoidheacht, bhí dream i nÉirinn agus bhíodar chomh baoghalach do chlú agus do cháil Clainne Gaedheal agus a bheith faol- chú i measg sealbháin caorach. Bhí cineál páipéir nuaidheachta ag an dream so, agus bhí siad ag seoladh an pháipéir seo thart amuigh. Bhí an páipéar so líonta le pictiúiríbh, agus, a ghrádh, meas tú go cé raibh siad ag dul i gcosamhlacht leis? Bhí, a dhear- bhráthair mo chroidhe, íomhaighe na nÉir- eannach ins an bpáipéar le cur i n-umhail do mhuinntir na ríoghacht eile an cineál daoine a bhí in muinn- tir na hÉireann. In duilleoig bhí lánamhain, agus tuagh i lámh an fhir agus i láimh na mná sgian mhór fhada. In duilleoig eile d'fheicfeá fear agus greim aige ar a pháiste féin ghá thachtughadh, nó b'fhéidir ag tabhairt dúnmharbhadh air. I n-áit eile ar an bpáipéar bhíodh meitheal ag sgeannadh a chéile, agus dhá léir mar sin. Anois, a Ghaedhilgeoirí, thárla a leithéid seo ar na páipéaraibh a bhí fá stiúradh ag lucht dúnmhacánta Clainne Gaedheal, agus sin é an barr cáileachta a tugadh do Chríostaidhtibh na hÉir- eann an tráth a bhíodar i n-ísle bhríghe agus ins an Dubh-Ghaill ar a muineál. Chuir siad na gníomhartha sin i mbriathraibh i gcló le cur i n-umhail do na daoinibh ins na ríoghachtaibh eile go raibh Clainne Gaedheal gan cum ná ordughadh, gan Críostamhlacht ná mánlacht, agus gur theastuigh uatha sin go géar bualadh eadáin a thabhairt dóibh i riocht go ndéanfaidhe daoine macánta dhíobh. Sgríobhadh é sin le láimh námhad fíor- Ghallda baoghalaidhe diabhalta do thír agus do cháilidheacht muinntire na tíre. Níor thárla na gníomhartha ariamh i measg Clainne Gaedheal, agus dearbhuigh- eann so gur dearg-bhréag a leitheid sin. Shíl an giolla Singe gur ins an tráth sin a bhí sé 'maireachtáil i gcomh- naidhe. Tar éis éirghe as a shuan, agus na sreama a ghlanadh dá shúilibh, shuidh sé ar a sháimhín sógh agus thoisigh sé ag sgríobhadh dráma le modhamhlacht mac- ántacht agus mánlacht ban Conntae Mhuigeo a chur i mbriathraibh Gall- canta agus a ngníomhartha a theasbáint i gceann an mbriathra ar áilléar neamh- náisiúnta i n-Amharclainn na Mainis- treach i gCathair na nGall-Teorann. Má léargus do na Gaedhil, is cóir dom a rádh go ndeachaidh mé leis an dráma fheiceál, agus míneochaidh mé beagán de na gníomharthaibh a chonnaic mé agus na briathra a chuala mé. Tá sé ráidhte ag Singe gurab é bealach muinntire Chonntae Mhuigheo fá láthair é agus baineann dearg-sgannal an dráma le Clannaibh Gaedheal i gceithre áirdíbh na hÉireann. Tá romhainn ar an áilléar teach ósta. Tá an fear ósta, agus a inghean annsin. Tigeann suarachán isteach agus níl oiread éadaigh air agus a dhéanfadh fear bréige lá foghmhair. Siubhlann sé go dtí an teine ag lúbarnaighil. Tá cuma fhiadháin air. Fiafruigheann an fear ósta dhe cia an t-ádhbhar go bhfuil sé chomh sgannruighthe sin. Inn- seann sé sgéal gur mharbhuigh sé a athair le buille de láighe agus go raibh faitchíos air roimh an dlighe. “Ní baoghal duit annso,” arsa fear an tighe, agus tháinig Peigín, a inghean, chuige le corn blaithche agus gabhtha aráin. Chuir fear an tighe aimsir air le fanacht aige ag glanadh na gcorcán agus ag sguabadh an urláir. Bhí fear an tighe ag dul go dtí tórramh, agus bhí bród an tsaoghail air an dúnmharbhthóir seo agus a inghean fágáil i gcomhluadar go dtí lá leo féin. Níorbh' fhada go dtáinig baintreabhach isteach, agus d'innis sé an sgéal dhi an chaoi ar mharbhuigh sé a athair. Thug sise moladh dhó agus dubhairt sí gur mharbh sise a fear féin. Shíl Peigín go raibh an baintreabhach ag éirghe an-mhór leis, agus d'órduigh sí do'n bhaintreabhaigh a dhul a bhaile. Thoisigh an bheirt aca annsin ag maslughadh a chéile le cainnt mí-náirigh, ag troid ar son an dúnmharbhthóra, gach éinne aca ag iarraidh é a bheith aici féin. Tháinig triúr cailíní óga timcheall ocht mbliadhian déag d'aois isteach le tabhartas chuig an dúnmharbhthóir, mar bhronntanas onórach ar son a ghaisge i dtaoibh a athar a mharbhughadh. Tháinig an t-athair a bhaile ar maidin agus é ar meisge. Dubhairt Peigín leis nach bpósfadh sí éinne acht an fear so a mharbhuigh a athair. D'árduigh athair Peigín a lámh ag tabhairt a bheannachta dá inghin le n-a ceangal le dúnmharbh- thóir agus é a beith mar chliamhain aige. Tá gníomhartha níos measa ins an dráma, acht níl achar agam a mín- iughadh. Iarraim anois ar mhuinntir Chonntae Mhuigeo agus ar Ghaedhil na hÉireann arbh' iad gníomhartha agus briathra cailíní agus buachaillí na háite sin fá láthair, agus iarraim 'bhfuil buach- aill nó cailín a shíolruigheadh ó dhaosg- ar-shluagh brosgáin Shasana i nÉirinn a bheith cionntach i n-a leitheid de chor agus tá ráidhte ag Singe? Mise Mícheál Mhag Ruaidhrí, (“Méarthóg Ghoill”), fíor-Ghaedheal as Conntae Mhuigeo.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
