Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Céad-Imeachta na Gaedhilge II
Title
Céad-Imeachta na Gaedhilge II
Author(s)
Cú Uladh,
Pen Name
Cú Uladh
Composition Date
1904
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1904_11_26_01> <L 01> <B 1904> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Cú Uladh> <F An Claidheamh Soluis> Céad-Imeachta na Gaedhilge II. Níor casadh orm riamh & is dóigh liom nach gcasfaidh orm choidhche fear dob' árd-aigeantaighe & dob' uaisle mian & nádúir ná Mícheál Ó hEoghusa. Bhí croidhe aige chomh mór le cruaich mhóna, & chomh bog le croidhe girsighe. Ní raibh smuaineadh 'na aigneadh ná 'na chroidhe acht amháin smuaineadh ar chúis na tíre & cúis na Gaedhilge do chur ar aghaidh & an méid maitheasa d'fhéadfadh sé dhéanamh do'n uile duine do thárla trasna air. Mo dhuine bocht! is dóigh liom anois go raibh greim an fhir bháidhte air ag an ngalar mharbhtha úd do rug leis sa deireadh é an chéad lá riamh ar casadh orm-sa é. Bhí sé beagán crapuighthe 'na ghuailníbh & é tana go maith, & an dath ag imtheacht as a ghruaidh. Is cosmhail gur fear mór láidir gaisgeamhail do bhí ann roimhe ré acht nach raibh aithne agam-sa air an uair sin. Acht ní raibh fhios agam-sa, ná aige féin acht oiread, go raibh galar nó aicíd ag baint leis an chéad bhliadhain do bhí mise i Lios na gCearrbhach. Bhí a chroidhe chomh éad- trom le croidhe gasúir. Nuair a bhíodh na cruinnighthe úd againn b'éigin do'n bheirt eile imtheacht 'na' bhaile fá am luighe tráthamhail. Bhí bean & clann ag Mícheál Mac Maolcraobhaigh, & bhí Séamus Ó Duibhne faoi chumann eile gur bh'éigin dó bheith sa tigh féin ag a deich a chlog nó mar sin. Cha raibh de dhith ar Mhícheál Ó hEoghusa ná orm féin éirghe go luath & cha raibh clann ná cúram againn. Cha raibh fiú gabhair ar cnoc againn, & mar adeir an sean- rádh badh chóir go mbeadh suaimhneas ar sop againn. Sé an rud a thainig de sin gur minic shuidheamar go dtí an mheadhon oidhche & b'fhéidir, dá ndéarfainn é, tamaillín 'na dhiaidh & go dearbhtha is iomdha sin rud ar chuireamar tré n-a chéile ar feadh na bliadhna go leith úd. Thuitimís amach beagán anois & arís mar gheall ar poilitidheacht, mar chuidigh seisean go tréan le Parnell i gcomhnaidhe. Acht níor thuiteamar amach ar fad ariamh. Cha raibh Mícheál bocht chomh dorrdha dú-chroidheach liom-sa & nuair a bhéinn-se agá cur go géar air sé an rud a thuitfeadh sé siar leis na gáiríbh nó d'innseochadh sé sean-sgéal do bhainfeadh an nimh as an sgéal ar fad. Ba ag Mícheál Ó hEoghusa a bhí an Gaedhilg dob' fhearr. Rinne sé stuidéar de'n teanga nuair bhí sé ar sgoil an mhúinteachais & fuair dearbh- sgríbhinn ó na Coimisinéiridhthibh go raibh d'acfuinn aige Gaedhilg do theagasg do na páistíbh. Is beag úsáid do rinne sé de'n dearbh- sgríbhinn sin riamh mar nár theastuigh an Ghaedhilg ó mhuinntir Aondroma an uair sin. Rinne sé sár-obair arís, an duine bocht, nuair nach raibh sé ró- ábalta ar dadaidh do dhéanamh ag teagasg Gaedhilge do Ghaedhilgeoiríbh na háite. Corr-uair anois & arís thárlóchadh duine linn a raibh Gaedhilg aige. Bhí sean-duine 'na chomhnaidhe sa bhaile ó Chonndae na Gaillimhe & bhí Gaedhilg mhaith aige i n-aimsir a óige, acht bhí sé ag déanamh dearmaid di an uair seo, acht is minic fuaramar sean-ráidhte & sean-sgéalta uaidh. Bhí diúlach óg eile as Tír Chonaill a thug cuairt orainn anois & arís. Bhí sé 'na mhan- gaire siubhail. Bhí Gaedhilg an-bhreagh aige & d'innis sé dúinn gur fiú mórán airgid dó an Ghaedhilg. Ag seo an fheidhm do bhainfeadh sé aisti. Rachadh sé go dtí tigh mhór san duthaigh & a mháilín ar a mhuin do dhíol earraidh éigin. Anois, dá labharfadh sé Sacs- Bhéarla mar chách cha déanfaidhe acht é thiomáint ó'n doras & b'fhéidir na madaidh do dhreasughadh ann. Acht chuirfeadh mo bhuachaill dílinn Gaedhilge as nach dtuigfeadh Eidhear na gCaora mBán, & rithfeadh an bain-sheirbhíseach fá choinne a máighistreás go bhfeic- feadh sí an coigcríochach do bhí ag an doras. Labharfadh mo bhuicín an Ghaedhilg leis an máighistreás go dtí go mbeadh sí bodhar ag éisteacht leis. Annsin labharfadh sé de Bhéarla briste léithi do chur i n-umhail di gur Alla- máineach nó Spáinneach nó Franncach é & gur dheacair dó aon éifeacht do dhéanamh san tír choimhtighigh seo, go sonnradhach mar nach raibh Béarla i gceart aige, & sé an deireadh do bheadh ar an sgéal go dtiubhradh bean a' tighe isteach é & proinn bídh do ghléasadh dhó & neitheanna do cheannach uaidh. Chá dhéanfadh sé dearmad 'na dhiaidh sin ciafraighe ceodha eile do dhíol leis na cailínibh aimsire, & ann- sin shiubhalfadh sé leis & a theanga 'na leath-phluic aige ag déanamh magaidh fútha. Dá sáróchadh an cleas so air d'innseochadh sé úir-sgéal eile mar gur Protastúnach nó Pailitíneach é ó Mhór-Thír na hEorpa, & go raibh na Catoilicigh i nÉirinn ghá chur go géar air mar gheall ar a chreideamh, & ní baoghal ná go bhfuighbheadh sé béile maith bídh ar an tséala sin. Buachaill glic stuamdha, nó Éireannach binn bréagach do bhí ann & sé an sgéal deireannach do chualas fá dtaoibh de go bhfuil na mílte punnt airgid cruinnighthe aige, acht mar sin féin níor thaitin a chuid cleasuidheachta go ró-mhaith linn. Cú Uladh.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
