Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Éire - Laochas is Seanchus
Title
Éire - Laochas is Seanchus
Author(s)
Conán Maol,
Pen Name
Conán Maol
Composition Date
1904
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1904_11_19_04> <L 04> <B 1904> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Conán Maol> <F An Claidheamh Soluis> Éire Léigheachta do léigh Conán Maol do Ghaedhealaibh Lonndain, 1903-4. AN TRÍOMHADH CHEANN Laochas is Seanchus. Dá mhéid é teist na hÉireannach i dtaobh a gcapall ba mhó go mór é i dtaobh a ngadhar fiadhaigh. Bhí an míol-chú chomh láidir sin is go muirbheochadh aon cheann amháin aca mactíre. I n-aimsire Néill Naoi-nGiallaigh, rí Éireann beireadh trí chinn aca go cathair na Róimhe, & nuair do chonnaic na daoine annsúd ar an tsráid iad dhúnadar na doirse ortha féin le heagla, mar shíleadar gur bha beithidhigh allta na míol-choin sin as Éirinn. Ba chosamhail an fhaitchíos soin na Rómhánach leis na phreib do baineadh as rígh Dhelthi na nIndiacha Thoir dhá chéad déag bliadhain 'na dhiaidh súd nuair do bhronn ceannuightheoir ó Lonndain dhá mhíol-chú air, & ba shuarach nár chuaidh cuallacht an ríogh soin i laige nuair do chonncadar na gadhair úd. Goideadh an chuid ba mhó des na conaibh iongantacha úd as Éirinn i n-aimsir cogaidh is coimheascair, & ní fhuil le fágháil indiu acht fó-cheann dá síol & ní bhfuilid sin féin chomh mór ná chomh láidir leis na míol-chonaibh do bhí i nÉirinn fad ó. Ní bhfuil aon ghnó dhíobh leis mar do bhí an uair úd, mar bhíodh na mictíre go cíocrach lasmuich istoidhche, & ba bheag an mhaitheas sleagh do chaitheamh leo toisc go rabhadar chomh tapaidh is chomh faireach soin nár bhféidir teacht i ngaor dóibh le sleigh. Ní raibh uirlisí lámhacha i nÉirinn sa tsean-aimsir ná i n-aon tír eile acht chomh beag; acht do shíolruigh na hÉireannaigh le togha eolais an míol-chú as conaibh eile & is maith an teist & an comhartha ar a ngéarchúiseacht a leithéid de ghadhar do shíolrughadh mar bhí sé féin i n-aonar i n-ann ar mhactíre do leagadh. Bhí a leithéid sin do chion ag na hÉireannachaibh ar an míol-choin, & a leithéid sin de mheas aca ar a chródhacht & a thréineacht, nár mhisde leo “cú” do thabhairt mar ainm ar thaoiseachaibh toirteamhla tréan- mhara mar atá Cúchonnacht ina ainm go coitcheann imeasc chlainne Maguidhir, & Cú Uladh ina ainm chreid- eamhnach imeasc sloinnte uaisle eile i dtuaiscirt Éireann. Cuir i gcás gurab ionann i n-intinn na nÉireannach an focal “cú” & “laoch,” is inmheasta gur bh'ionmhain leo i gcomhnaidhe fear neamh-eaglach, & tá an teist sin ortha ó'n gcéad uair do chloisimíd trácht ortha i stair na hEorpa. “Nách mórdhálach mór-chúiseach iad na Ceiltigh,” arsa Alasdrom na nGréag, trí céad bliadhain is breis roimh ghein Chríost nuair do thug sé cuireadh dhá dtaoiseachaibh le haghaidh caradais do dhéanamh leo & dubhradar leis go mac- ánta go raibh báidh aca leis, acht ná raibh éan-eagla ortha roimh aon dream ar dhruim an domhain. Do ba d'aon treibh amháin an treibh neamh-eaglach soin do labhair le hAlasdrom & an treibh do ghabh Éire na céadta bliadhan roimhe sin, mar bhí ríghthe go buannach ar Chnoc na Teamhrach i bhfad sul ar chualathas trácht sa tsaoghal ar Alasdrom na nGréag. Ní féidir a rádh go beacht cathain do shuidh an chéad rí ar Teamhair, acht is inmheasta gur de threibh Fear mBolg é, & do réir an áirimh is cruinne, do cualathas ordughadh an Áird-Ríogh i dTeamhair míle bliadhain roimh Chríost. Bhí daoine roimhe sin i nÉirinn, acht cia'r bh'iad nó cá'rbh as iad ní féidir linn a rádh anois. Fuightear anois is arís crocáin is soitheacha tighe déanta as cré fá thalamh cois fairrge is fá ghainimh ar chnocánaibh, is cnámha éisc is ainmhidhthe, is tuaghanna is ceap-óird déanta de chloich, is rianta eile do theasbánann dúinn go raibh daoine 'na gcomhnaidhe i nÉirinn mílte bliadhan sul a gcloisimíd trácht thar ríghtibh na Teamh- rach, acht ní féidir linn leis an eolas atá againn anois aon tuairisc cheart do thabhairt ortha. Chímíd as chrom-leacht suidhte annso is annsúd ar mhullaighibh cnoc go raibh nós ag na Sean-Éireannachaibh a ndaoine móra uaisle d'adhlacadh ar ardánaibh aon- racha mar a mbíonn an ghaoth ag caoineadh timcheall a n-uaighe. Ní fhuil aon tuairisc i n-aon stair atá againn go ndóighidís cuirp a marbh, acht fuightear luaithre i soitheachaibh cré do theasbánann dúinn go soléir gur bh'é sin a nós le n-a mairbh do chur, i bhfad ins na ciantaibh — níos sia siar ná thugann aon scríbhinn cunntas dúinn. Tugann na scríbhne sin mórán cunntais dúinn ar imtheachtaibh na Sean-Éireannach, & gidh go bhfuil lúb ar lár i bhfuil is thall sa chunntas soin, is mór an iongnadh go bhfuil sé chomh cruinn is chomh beacht is tá sé, cuir i gcás go raibh buaidhirt is achrann i nÉirinn leis na céadtaibh bliadhain is go mbíodh sé riachtanach ar an té mbadh leis na scríbhne is na leabhair staireamhla iad do chur i bhfolach i n-áit- eachaibh ná geobhadh an scriosadóir greim ortha, & go dtagadh an clúmh liath ortha annsoin & go lobhaidís. Is le duadh do congbhuidheadh an méid aca atá againn & dóigheadh is báthadh na mílte ceann aca, acht dá aindeoin sin ní fhuil aon tír eile go bhfuil tuairisc aici ar thosach a staire chomh cruinn is atá againne, ní fhuil tír le fágháil go bhfuil an oiread scríbhne cnuasuighthe aici ná a cuid lámh-scríbhne chomh húghdar- ásach. Ní fiú sean-scríbhne aon tíre eile do chur i gcomórtas leis an smut atá againn de'n Leabhar Laighneach, de Leabhar na hUidhre, & de Leabhraibh Leacain, & go mór-mór le hAnnálaibh na hÉireann do bhailigh na gCeithre Mháighistir. Ní fhuil ionnta so mar sin féin acht cuid bheag de leabhraibh Éireann acht d'éis sin 's eile, is mór an ceann suas do thír a leithéidí de leabhraibh do bhaint léi. Ní mholaid an tuairisc atá ionnta tréithe na hÉireann acht pé áit go dtuilleadh na hÉireannaigh é, & cáinid siad go minic na daoine, mar teasbánaid a n-olc, & a maith — a mbruigheanta le chéile, a mailís dá chéile, a gcuid feill ar a chéile, acht 'na theannta soin a bhféileacht & a bhfearamhlacht, a n-inntinn & a gcalmacht, a ndúil i léigheann & i gceol, a n-urraim d'fhearaibh foghlumtha, a gcion ar a gcreid- eamh, a ndéirceamhlacht & a dtruaighmhéil do'n easlán. Má shoillsigheann na scríbhne droch-chleachta chuid de na daoinibh ní le fonn loicht d'fhágháil ortha do ghnídhid siad é mar ghnídh úghdair bhréagacha Shasana, acht chuireadar rómpa corp-lár na fírinne d'innsint, & tuillid siad 'na thaobh soin urraim is cumann na nÉireannach go léir indiu. Níor bh'iad na hÉireannaigh amháin do bhí cionntach is droch-chleachtach sa tsean- aimsir, mar bhí a gcomhursain seacht n-uaire níos measa 'ná iad, acht ní raibh na báird ná na scríbhneoirí 'na measc le trácht thar a dtréithibh, & is beag é ár dtuairisc ortha. Fá mar adeir úghdar Sasanach, bhíodh na Sasanaigh ag gráscar is ag feannadh a chéile, ag goid is ag fuadach, ag imirt fheill ar a chéile & ag tabhairt nimhe dhá chéile, acht ba chosmhail é le coimheas- car priachán is cág mar ná raibh an bárd is an t-ollamh 'na measc do chuirfeadh le chéile an rann ghlórach is an rosc catha do léighfidhe go fonnmhar bliadhanta 'ndiaidh bháis an úghdair. Conán Maol
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
