Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cúrsaí an tSaoghail
Title
Cúrsaí an tSaoghail
Author(s)
Cú Uladh,
Pen Name
Cú Uladh
Composition Date
1904
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1904_09_10_01> <L 01> <B 1904> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Cú Uladh> <F An Claidheamh Soluis> Cúrsaí an tSaoghail Craoibhín Aoibhinn Bréige. Fá thuairim fiche bliadhain ó shoin bhí mé ann mo chomhnaidhe i Leitir Ceannnain i dTírchonaill. Bhíodh cumainn liteardha ar siubhal againn ann. Is í Sacsbhéarla do dhéantaoi an chaint acht thárla go raibh conspóid againn uair amhain ar cheist na Gaedhilge agus socruigheadh an cheist gur ceart an Ghaedhilg do bhuanughadh i nÉirinn. Ní shaoilim go raibh aon tsúil ag aon duine an sgéal do chur ní b'fhuide, acht amháin ar mbarramhail do thabhairt gur mhaith an rud an Ghaedhilg do coimeád beó dá gcastaoi déanta é. Acht cúpla lá na dhiaidh sin tháinig duine éigin chun mo thighe-se agus eólaidhe leis ó'n bhaile dá stiúradh sa' bhealach ceart. B'iongantach an seort duine é, fear beag géar-radharcach fá thuairim dá fhichead bliadhan d'aois agus cuma ar gur ísligheadh sa saoghal é. Bhí a ghuailne tarraingthe le chéile amháil is dá mbéadh galar cléibhe air agus tháinig a ghruaidhe leis an rud céadna mar bhí dath shean-leathair orra. Bhí culaith éadaigh air a bhí ró-mhór do agus cuma uirre gur caitheadh le fada í. Éadach dubh do bhí inntí ar dtús acht gur mheath an dubh agus b'é dath glas a bhí air anois. Síobhránach bocht do bhí againn do réir chuma, agus chá raibh fhios agam faoi 'n ghréin goidé 'n gnoithe bhí aige liomsa, acht go raibh barramhail agam gur ag iarraidh déirce no cabhra éigin do bhí sé. “Tchím,” ar san sompla, “go dteastuigheann múin- teóir Gaedhilge uaibh?” “Ní'l fhios agam go dteastuigheann,” arsa mise. (Ní cuimhneach liom i gceart ar na focla thárla eadrainn acht tá mé cur síos brigh an sgéil.) “Connaic mé sá' pháipéar gur cheap sibh rún ag an Chumann Liteardha go mbadh mhaith an rud an Ghaedhilg do chur ar aghaidh agus ar ndóighe teas- tuigheann múinteóir Gaedhilge uaibh.” B'éigin damh admháil go raibh sé ceart go leór. “Tháinig mé annso,” ar seisean “le mo chuid seirbíseachta do thairgsin daoibh. Do shéirbíseach umhal,” ar sé, ag baint de a shean-cháibín agus a' cromadh go deagh-mhúinteach. “Agus cé thú féin?” (“an ainm Dé” ar leath-taoibh), arsa mise. “Is dóigh liom,” ar seisean, “go bhfuil eólas agat ar mo chuid filidhe- achta mura bhfuil aithne agat orm féin. Mise an ‘Chraoibhín Aoibhinn’”. Bhain sé preab asam an uair seo agus níor mhisde damh admháil gur rug mé gréim láimhe air agus thug croitheadh láimhe go lán-chroidheamhail dhó. Caithfidh mé cur síos ann seo an méid eólais a bhí agam ar an Chraoibhín Aoibhinn an uair sin. Fuair mé “Irisleabhar na Gaedhilge” ó cuireadh ar bun é san bhliadhain 1882 agus léigh mé filidheacht an Chraoibhín le spéis a's cuimse, acht mar bhí mé ar siubhal i Sasanaibh go dtí 1883, agus mar nach raibh mé i mBaile Átha Cliath chá raibh aithne ar bith agam, acht amháin an méid tuairisge fuair mé san “Iris- leabhar,” ar chosantóirib na Gaedhilge na haimsire sin. Níor tugadh ainm cheart an Chraoibhín riamh san “Iris- leabhar” agus chá raibh eólas ar bith agam- sa ar cé é féin. Acht anois, dar liom, so i láthair agam é agus san riocht so! An duine bocht! Sár-fhile nár bh'fiú trácht ar fhile Bhéarla na fharradh agus sean-chulaith ghlas éadaigh streach- ailte faoi na ghuailníbh! Agus sean- cháibín briste bruighte air! Agus bróga agus poill ionnta! Agus droch-shláinte air, do réir chuma, agus b'fhéidir ocras agus cruadhtáin agus leath- trom. Ní mór ná gur thuit na deóra anuas liom ag amharc ar an chréatúir bhocht. Thug mé air suidhe síos agus níor bh'fhada go raibh braon tae réidh fá na choinne. Chomh fhad is bhí an tae dá ghléasadh thug sé tuilleadh tuaraisge dhamh air féin. Bhí sé 'na ollamh le teangachaibh do theagasg i nOllsgoil i Siceágó i nAmeriocá. Teangacha an domhain Thoir do bhí air do mhúnadh do na Macaibh Léighinn, acht Éireannach a b'eadh é ar dtús agus b'fhearr leis a theanga dhúthchais féin ná gach a raibh aige agus bhí eólas aige ar sheacht dteangachaibh déag, acht nach raibh sé ró-réidh a' labhairt acht i ndá cheann déag aca. Bhris sé amach annso gur aithris sé giota mhaith de shean-dán Gaedhilge, agus is ar fheabhas do bhí an dán aige agus sár-bhlás ar a theang- gain ghá aithris. “Is breagh iad na seandánta” ar seisean, “ní'l in mo chuid filidheachta acht tuathal na filidheachta i bhfarradh 's na sean-bháird” ar sé, agus ann sin ghabh sé giota mhaith de'n dán deireannach do bhí ag an Chraoibhín san Irisleabhar. “Chá deirfinn sin,” arsa mise, “chuirfinn féin spéis chomh mór san dán sin féin is chuirfinn sa' sean dántaibh.” Bhí mé smuaineadh ar fhilidheacht Cúige Mumhan a tháinig amach tamall roimhe sin a bhí deacair agam le léigheadh agus mar nár eirigh liom a sónughadh i gceart níor mheas mé gur fhilidheacht ró-mhaith í. Chá leigfeadh sé damh a leithéid a rádh acht ag maoidheamh na sean-dán- taibh thar a chuid féin agus ba mhó an meas do bhí agam air, ar an tséala so. (Leanfar de seo.) Cú Uladh.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
