Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Review - “Beirt Fhear“
Title
Review - “Beirt Fhear“
Author(s)
Cú Uladh,
Pen Name
Cú Uladh
Composition Date
1904
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1904_01_16_03> <L 03> <B 1904> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Cú Uladh> <F An Claidheamh Soluis> Review “Beirt Fhear” Seo chugainn “Beirt Fhear” i gcruth leabhair. An Cló-Chumann do chló-bhuail fá choinne Chonnartha na Gaedhilge & tá sé le díol ar leath-choróin. Séamus Ua Dubhghaill do sgríobh, & is ionann é seo & a rádh go bhfuil sé sgríobhtha go háluinn. Tá tuairim agam féin go bhfuil an Dubhghallach ar an sgríbhneóir is fearr, b'fhéidir, atá againn indiu. Tá an teanga leis ó nádúr, & ní dhéanann sé dearmad di i n-uair ar bith. Teanga a óige atá leis ar fad & canmhain a óige, & is amhlaidh is fearr é ná ní thigeann an darna teanga le duine chomh réidh is thigeann an chéad cheann. Fághadh muinntir na Tuaithe go léir bás i mbárach & ní bheadh baoghal ar a dteanga nó ar a gcanmhain nach mairfeadh siad & go dtiocfadh siad i dtír arís as sgríbhinnibh an Dubhghallaigh óir tá siad leis go beó & go beacht. Do réir comhsamhlachta ní féidir go bhfuil mórán focal fágtha amach aige dá bhfuil i bhfoclóir na Tuaithe, ná labhrann sé ar ghach uile rud a bhaineas leis an saoghal sa cheanntar sin, nó i gceanntar ar bith i nÉirinn, dá ndéarfainn é. Tá beagán le rádh ag Aodh nó ag Diarmuid ar gach uile chineál sgéil & má fágtar lúb ar lár ag an bheirt fhear, siúd iad an bheirt bhan, Cáit & Peig, le n-a thógaint. Tráchttar ar chúrsaibh an tsaoghail go cruinn, ar an aimsir, ar stuic, ar chearcaibh, ar phátrún, ar aonach, ar cheannaidheacht & ar dhíolaidheacht, ar phósadh, ar chleamhnas, ar na páisdíbh, ar an Aifrionn & ar an tigh pobuil, ar cheant & ar lá dlighe, ar lá na móna, & ar lá na feise, & ar na céadtaibh ruda nach airmhidhim annso. Is ion- tuigthe as an méid seo féin gur bríoghmhar an leabhar é seo, go háirithe fá choinne mac-léighinn, ná níl cor- cainnte theastuigheas uatha nach bhfuil le fágháil taobh istigh de dhá chumhdach an leabhair. Is i gcanmhain Mhumhan atá an leabhar go léir sgríobhtha nó badh chóra damh a rádh, b'fhéidir, i gcan- mhain Chiarraidhe. Acht chítear damh-sa nach bhfuil an chanmhain chomh casta ag an Dubhghallach is tá sí ag cuid de sgríbhneóiríbh na Mumhan, & ní déarfainn ná go gcuireann sgríbhneóirí áirithe isteach cora cainnte cama nach bhfuil dá labhairt ar chor ar bith le mearbhall a chur ar dhaoine. Sgríobhann an Dubhghallach an chanmhain go réidh, líomhtha, i modh is go dtuigfeadh Gaedhilgeóir ar bith é, taobh amuigh de rádh nó cor cainnte annso & annsúd. Tá roinnt aca so mínighthe ag an Dubhghallach i nót- aíbh gearra i ndeireadh an leabhair; acht tá cuid aca gan mhíniughadh, acht amháin go bhfuil an sgéal céadna inniste i mBéarla ar an leathanach thall. Is greann- mhar an dá chor cainnte iad so ar l. 12: “Cia aca badh mheasa leat — máthair chéile, bean do dhearbhráthar, ná inghean dearbhráthar t'athar?” Shaoilfeadh duine as an gceist seo gurab é an t-eólas atá ó'n gceisteóir cia aca a raibh an ghráin nó an fuath is mó agat di. Acht ní hé seo an chiall atá leis, acht cia aca is mó a bhfuil báidh agat di. Agus arís: “Is dóigh liom go ndéanfa mé rud ort, a Dhiarmuid.” 'Sé an chiall a bhainfinn as an rádh so go raibh an cainnteóir ar tí rud éigin, nó cleas éigin, d'imirt ar Dhiarmuid, mar go raibh sé ar tí cloch do chaitheadh leis, nó palltóg do bhualadh ar bhun cluaise air. Acht ní hé seo atá i n-a cheann aige ar chor ar bith, acht a rádh go ndéan- faidh sé an rud a d'iarr Diarmuid air. Anois ní féidir an chiall so do bhaint as na foclaibh do réir bríghe & bunadhasa na bhfocal iad féin, acht go dtug- ann muinntir Mhumhan an chiall úd do na ráidhtibh, & measaim-se gur tuathalach na ráidhte iad, & nár mhisde do Ghaedhilgeóiribh na hÉireann a leithéidí do sheachnadh. Ní ionnan sa chás do choraibh cainnte eile atá sa leabhar. Tá cuid aca so nach bhfuil cleachtadh againn-ne i nUltaibh nó i gConnachtaibh orra atá an- deas & deis-bhéalach, & níor mhisde dhúinn iad a thóg- aint & úsáid do dhéanamh dhíobh. Dar liom-sa is í seo an dóigh is fearr leis an nGaedhilg do leasughadh & do dheisiughadh & do chur i bhfeabhas .i. na focla & na modha cainnte is taitneamhnaighe atá i ngach chanmhain a chur i bfeidhm i gcainnt & i sgríbhinn, & na focla bar- baracha & na cora cainnte tuatalacha a fhágáil amach & a dhearmadadh. Ní féidir an méid seo do dhéanamh gan eólas cruinn do bheith againn ar gach canmhain; & is ar an ádhbhar sin cuirim fáilte & fíche roimh an “Bheirt Fhear,” gan trácht ar fheabhas an leabhair taobh amuigh de'n cheist seo. Tá sean-ráidhte go flúirseach ag an Dubhghallach, & ghní sé feidhm de chuid mhaith aca san leabhar, & dar ndóigh is ionnta atá an Ghaedhilg is deise & is snasta atá le fágháil. Ní minic do'n Dubhghallach focal coimhthigheach no focal iasachtach do chur i bhfeidhm i n-áit focail dhúth- chasaighe, & molaim-se é ar an méid seo; acht anois is arís chím focal iasachtach nach bhfuil feidhm leis. Dubh- airt mé cheana féin, & deirim arís é, gur focal bar- barach “fuisgí”, dar liom-sa, i n-ionad uisge-beatha, & chím “praigheas” i leabaigh luach, & “stáca” i n-áit cruaiche, & “fíneála” i n-áit cánta, & “damáiste“ i n-áit dochair; & beagáinín eile de'n teaghlach chéadna. Ní deas iad & níl feidhm leó. Tá fhios agam go bhfuil na focal seo & tuilleadh dhá réir i mbéalaibh na ndaoine is Gaedhealaighe sa tír, acht mar sin féin ní ceart iad do chur isteach i leabhar. Dubhairt sean- Ghaedeal i dTír Chonaill, uair amháin: “Bhí mé a' sbudaráil & a' conseadaráil go raibh mé bodharáilte,” acht ní lámhfainn-se na focla sin a chur i gcló, muna gcuirfinn isteach iad tré mhagadh, nó tré fhonmhóid. Dubhairt mé ar dtús nach bhfuil an Dubhghallach tugtha dá leithéid a chur isteach, & is amhlaidh is fearr é. Cuirfidh luach an leabhair seo i n-aghaidh a dhíolaidh- eachta, mar is mór le mórán Gaedhilgeóir leath- choróin do chur amach ar leabhar ar bith; acht is fiú an t-airgead é, gach feóirling de; & dá gcastaoi an t-airgead chuig duine, níor bh'fhéidir dó é chur i dtaisge ní b'fhearr 'ná fios do chur ar an “Bheirt Fhear”. Cú Uladh.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
