Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cúrsaidhe an tSaoghail - An Dóighteán
Title
Cúrsaidhe an tSaoghail - An Dóighteán
Author(s)
Ní fios,
Composition Date
1902
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1902_09_13_445> <L 445> <B 1902> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Liam Ua Míodhcháin> <F An Claidheamh Soluis> Liam Ua Míodhcháin Cúrsaidhe an tSaoghail AN DÓIGHTEÁN Bhris dóighteán amach i sean-teach i mBaile-Átha- Cliath an oidhche cheana & is beag nar dóghadh cuid do na daoinibh bhí ina gcomhnuidhe ann. Teach mór árd do bhí ann, & bhí éan mhuirighin déag ina gcodladh i seom- raibh ann, thuas an staidhre. B'áthamhail an rud go bhfaca sioth-mhaor1 an teine sul bhí morán dochair déanta aici, & thug sé fuagra do'n Bhuidhean Múchta2 ar an toirt. Bhí uathbhás ar na daoinibh fá an am so, & briseadh isteach doirse & fuinneóga nó go dtáinig bunáilte3 na ndaoine amach. Nuair tháinig an Bhuidhean Múchta chuadar ar lorg thuilleadh & fuaradar-san sean-bhean istigh i seomra, & í leath-phlúchtaighthe leis an deatach, & leis an sgannradh. Thugadar ise amach, & nuair nach raibh éinne eile ann, thosnuigheadar ag stealladh4 an uisge air, & fá cheann leath-uaire ní raibh sméaróid5 ann gan a bheith múchta. Gortuigheadh cuid do na daoinibh ag teacht amach, acht is maith do chuaidh an tsráid as nár dóghadh gach a raibh ann, mar is sean- tighthe críona is mó bhí timcheall orra, & dá bhfuigheadh an teine uair a chloig dhi féin ní'l fhios cé'n méid daoine & luach airgid a dóighfidhe. CAOR THEINTIDHE Deir siad go bhfuil an chrith talmhan gnóthach fós insna hIndiachaibh Thiar. Do phléasg caor uathbhásach theintidhe amach ann arís le goirid, aníos glan osgardha as an talamh d'éirigh sí, & mharbh sí chomh maith le dhá mhíle duine. Is mór an lán cainnte a déanfaidhe dhe dhá mba cogadh beag a thiocfadh agus go sguabfaidhe chun siubhail an méad soin daoine d'éan sgiotán6 amháin. Acht ní gan adhbhar a bhriseas teine amach acht an oiread le cogadh. An té ar gnáthach leis neithe a thabhairt fa deara, chíonn sé gur beag tubaisde ar bith gan bun-adhbhar maith a bheith leis. Tá daoine ann, & ceapann siad go dtuigeann siad a leithéid seo. B'éidir é, acht má thuigeann nach sílfeadh duine dhá dtugaidís rud mar sin chun cruinnis7 go mbeadh fios aca roimh ré ar an sgéal, & go dtiubhraidís fuagra do'n dream a raibh an chontabhairt orra. Deir siad fós go bhfeiceann muca an ghaoth, & níl amhras nach bhfuil an sgéal soin chomh fíor leis an gceann eile a deireas go dtuigeann daoine áirithe an fáth atá le caor theintidhe a theacht aníos as ucht na talmhan. Nach mb'éidir go bhfuil baint éigin ag an mBata Duaisín leis an gcúis? DO DHRUIM AN ÓIL. Is ait é an t-ól. Bhí pátrún i mbaile beag i n-aice Chluain Meala an lá cheana, & níor bh'fhada bhí sé ar bun nuair a thosnuigh gleó & eachrann. Seo é an chaoi ar thosuigh an gleó. Bhí fear na méarachán ann ag imirt a chuid cleas, agus shíl sé nuair a gheabhadh sé na daoine súgach, agus leath ar meisge, nach raibh air acht an t-airgead a chárnadh8 isteach. Ba mhaith an tsíleachtáil dó é,9 mar is éifeachtach an t- amadán é an té nach bhfuil ar a chéill. Ba gearr go raibh aighneas is caismirt ar siubhal, agus annsin thainig na síth-mhaoir, & b'ann10 leó fear na méarachán a dhíbirt. Cibé cé an binib ná an t-olc a bhí ag na daoinibh dóibh-sean, ní bheadh fear a raibh braon ólta aige, sásta nó go mbainfeadh sé sásamh do na síth- mhaoir, agus d'fhuagair sé ar fhear na méarachán gan áird a thabhairt orra. As soin thosuigh an raic,11 gabhthas an fear, agus tugadh chun an bharraic é, & ní dhéanfadh sin an mhuinntir eile nó go mbrisidís isteach an barraic, agus go dtugaidís amach an fear so. Ba é deireadh an sgéil é gur cuireadh dlighe ar sheisear nó ar mhóir-sheisear aca, agus nuair tugadh chun na cúirte iad ba sámh socair ciúin na buachaillí iad. Cuireadh fineáil orra go léir, & ina theannta soin cuireadh dhá mhí príosúntacht ar fhear aca, & mí ar fhear eile. Is maith an sgéal é sin. Is mór an náire daoine ag teacht ó phátrún nó ó aonach. Bíonn gach éan dara duine aca súgach, agus gach éan ceathramhadh duine leath ar meisge. Is mór an t- iongnadh nach marbhuigheatar níos mó daoine do bharr an óil ná mar cloistear. ÁITEACHA I nDÚN DEALGÁN ÍOCHTARACH. Ní fear é Donnchadh Ó Loingsigh a bhfuil mórán gaoithe aige, agus dá bhrígh sin tá am aige le beagán oibre a dhéanamh ar son a chonndae féin. Thosuigh <L 446> sé ar bharúntacht i n-íochtar Dhúna Dealgáin, agus tugann sé ainm gach áit san mbarúntacht soin insan Dundalk Democrat i nGaedhilg, agus an t-ainm agus an míniughadh i mBéarla. Tá an obair tosuighthe ó an tseachtmhain seo chuaidh thart, agus éinne an mian leis na hainmneacha so bheith aige ní fuláir dó iad do bheith aige go hiomlán. Ní'l an Democrat ag déanamh go dona chor ar bith. Tá “Beatha Naoimh Padruig” aige anois le fada, agus ó am go ham bíonn sean-ráidhte, agus ceachta, agus aistrighthe eile freisin ó'n nGaedhilg aige. GLEANN BEITHE Do réir deallraimh 'sí an Sgoil Saoire i nGleann Beithe an ceann is fearr atá ag déanamh i nÉirinn, & dar linn gur b'é Seaghán Ua Beóláin, an Feisire is cionntach léithe. Níor mhisde d'fheisiribh, air a bhfuil na ceanntair Gaedhealach do churam, obair fhiúnnteach éigin do dhéanamh mar tá an fear so. Is fearr a rachadh an cineál soin oibre do'n tír 'ná go leór dá ndéantar, & go leór freisin a mbíonn fothrom mór leis. Is é Seaghán fé ndeara comhradh ar “Chéad Bhliadh- anta do Chonnradh na Gaedhilge”, ceann ar “Oibriughadh Éanlaith Tighe,” agus ceann eile ar “Oibriughadh na mBeach Meala.” Sin rudaí simplidhe, acht rudaí fós atá níos tairbhidhe do dhaoinibh atá ag pléidh leó 'ná fios d'fhagháil céard tá Impearóir na Gearmáine a dhéanamh, nó cé an chaoi ar mharbh Sasanach a bhean i Lunndain le goirid, nó neithe eile do'n tsort soin. Bean as Conndae Bhaile Átha Cliath do thug an comhradh so, agus labhair sí ar an mbrabach atá le baint as éanlaithibh & as uibheachaibh, dhá saothruightidhe mar is ceart iad. Tógtar éan- laith insan gceanntar úd a bhíos trí puinnt meadhchain, & bíonn an margadh comhgarach dóibh annsúd i gCill Áirne i n-imtheacht an Fhoghmhair. Ní hé sin féin amháin, acht ní bhíonn a ndóthain, ná leath a ndóthain, aca le haghaidh an mhargaidh sin, & is minic a chaitheann siad fios a chur ar éanlaithibh go háiteachaibh eile, bíonn siad chomh gann soin fútha 'san mbaile. Gabhadh buidheachas leis an mnaoi uasal, do thug na comhráidhtí seo i ndeireadh na dála, & do mhol duine do na cainnteóiribh leis an aos óg greamughadh go dílis do'n teangaidh, mar, adeir sé, “tá trácht mór fá láthair ar chainnteóiribh Gaedhilge atá i n-ann an teanga do mhúnadh insan bpáirt do'n tír atá gallda.” CAPAILL RÁSA Nach aisteach nár tugadh ainm i nGaedhilg ar éan- chapall rása fós. An é nach bhfuil éan-Ghaedhilgeóir i nÉirinn a bhfuil capall rása aige? — nó an é go séan- ann na Gaedhilgeóirí a bhfuil capaill aca an teanga, mar do rinneadh fiche bliadhain ó shoin? Nár bh'éidir a chur i n-iúl dóibh go mbadh taithneamhach an rud ainm i nGaedhilg do chur ar chapall rása. Chuaidh sé gann go maith ar an bhfear a thug “Care not” ar chapall. “Cactus” a bhaisd fear eile ar a cheann féin. “Sing,” fear eile. B'fhearr “An Preachán Mór” féin a thabhairt ar chapall 'ná “Sing.” 1 Pílear. 2 Fire Brigade. 3 An chuid is mó. 4 Doirteadh, a caitheamh. 5 a spark, a cinder. 6 Ruaig. 7 Fá deara. 8 To take in heaps. 9 Bhí sé ion-cheaptha aige. 10 Ba mhian leó. 11 Troid, gleó.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
