Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Notes
Title
Notes
Author(s)
Ní fios,
Composition Date
1902
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1902_07_19_324> <L 324> <B 1902> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Ní fios> <F An Claidheamh Soluis> An Claidheamh Soluis Áth-Cliath, Iúl 19, 1902 Notes Tugann “An Chraobh Ruadh” fá deara go bhfuil daoine ann atá chomh líomhtha soin ag cur na Gaedhilge ar aghaidh nuair a theighid fá'n tuaith, & nach bhfuil fuireacht aca le torann a gcos nó go gcuirfidh siad fá ndeara do Ghaedhilgeóiribh an teang a labhairt más olc maith leó é. Ní neamh-chosmhail iad so leis an bhfear a dubhairt “B'fhearr liom comhairle a thabhairt do chéad duine, ná dhá mba duine do'n chéad mé do bhí leis an gcomhairle do ghlacadh.” B'fhearr dhóibh go mór droch- Ghaedhilg féin do labhairt ná Béarla dhá ghalántaidhe. Ní bhéadh éan locht ag Gaedhilgeóir orra dhá ndeiridís “Tá sé lá breagh,” i n-ionad “tá sé ina lá bhreagh.” Ní mhillfeadh an droch-Ghaedhilg an Gaedhilgeóir acht milleann an droch-shompla é, & an Béarla breagh. Tá súil againn go dtiocfaidh litir an Craoibhe Ruaidh 'un tairbhe do'n mhuinntir atá i gceist aici. Do bhí sgrúdughadh ag Craobh an Chéitinnigh an tseachtmhain seo chuaidh tharainn, & bronnadh duaiseanna do'n mhuinntir do b'fhearr. Sé an tAthair Ua Duinnín do shín na duaiseanna amach, & taréis a dhéanamh dhó rinne se oráidín ag moladh leis an obair sin, agus ag rádh go mb' iad na daoine sin do bhí ag cur oideachas na hÉireann ar aghaidh, & nach daoine atá ag reamhrughadh i bpostaibh árda, & ag tarraing airgid as ucht oideachas do cur ar aghaidh. Ní daoine iad, adeir sé, ag a bhfuil tuarasdail mhóra na suaimhneas lae, acht tigid gach oidhche, & iad go minic trom, tuirseach, taréis a lae, le Gaedhilg agus seanchas na tíre do mhúnadh do dhaoinibh. Íoctar daoine eile as ucht oideachas do thabhairt do pháisdibh na hÉireann, & i n-ionad teanga na hÉireann & a seanchas do mhúnadh agus do chur agá múnadh, sé an Béarla do mhúineann siad, & ní leigtear an seanchas ceart do chur i lámhaibh na bpáisdí, mar 'dh eadh go bhfuil sé leath-taobhach, nó poiliteach. Má tosnuigheatar ag múnadh na Gaedhilge gheobhthar spioraid ár sinnear ar ais aisti. Ní misde dhó sin a rádh. Féach mar táid ag déanamh i dTuaim dá Ghualainn. Cuireann Seósamh Mag Fhloinn síos air, an tseachtmhain seo i n-áit eile do'n pháipéar. Coiste Ceanntair badh cheart a bheith ag déanamh na hoibre sin adeir sé. Seadh, acht is dóigh linne gur ar lucht oideachais na hÉireann atá cúram a dhéanamh ó cheart. Acht ó thárla nach bhfuil siad-san agá dhéanamh ná cuimhniughadh ar bith aca air, is maith an rud go bhfuil na hÉireannaigh féin agá dhéanamh. Déanadh muinntir Thuama ar a n-aghaidh, & déanadh craobh an Chéitinnigh & gach craobh eile ar a n-aghaidh, ní féidir a gceart féin do choinneál uatha- san ar ball. Go deimhin, sé an chaoi bhfuil an sgéal ní'l a fhios ag éinneach cé an cumhacht atá siad a thuar dóibh féin, & má ghníonn siad glan díreach ar aghaidh tá siad ag gnothughadh in gach céim a thugaid. Do réir an tásga ó chraoibh Bhaile Mhúirne tá daoine ag bailiughadh isteach cheana féin ann fá chomhair na feise. Ní dóigh go raibh a leithéid do chruinniughadh daoine cheana riamh ann & bhéas ag feis na bliadhna so, & tá súil ag gach éan Gaedhilgeóir dá mbeidh i láthair nach easbaidh Gaedhilge do bhéas ar an áit. Níl baoghal ar sin ámh, acht cad do rinneadh leis na seóinínibh do bhí 'san gceanntar soin do'n tír? An athruighthe nó díbrighthe, nó fá chois atáid siad, nó a rabhadar ann i n-éan chor? <L 325> “Dubhairt bean liom gur dhubhairt bean léi” go rabhadar ag racadh an airgid isteach le haghaidh feise Chonnacht, mar bhéadh fear ag racadh féir isteach leis an tiormach mór atá anois againn. Acht is deacair iad do shásughadh annsud. Tá siad ag casaoid anois nach bhfuil lucht na bpáipéir nuaidheachta ag cuidiughadh leó, & ní hé sin amháin acht gur bhain ceann aca (.i. páipéar nuaidheacht atá san mbaile sin) an oiread so dhíobh as ucht na daoine do thug roinnt airgid le haghaidh na feise d'fhoillsiughadh. Ní fheadar- amar cé mhéad é “an oiread so,” acht sin é do bhain eisean ná an “Freeman” d'eitigh cunntas d'fhoillsi- ughadh ó Chisdeóir Chonnartha na Gaedhilge i n-éan chor, i dtaoibh an airgid; nó an “dhá mhar a chéile iad”? Agus tá muinntir Chonnartha na Gaedhilge ag ceannach na bpáipéar so 'na dhiaidh sin, & gan focal ina gcoinnibh aca. Tá Craobh na Gaillimhe ag iarraidh an cúigeadh do tharraing isteach orra féin, dhá lá na feise. Acht má fhaghann siad leath scór sgríbhneóirí nua bídís sásta. Táthar ag tosnughadh ar a hionad ceart féin do thabhairt do'n Ghaedhilg arís i n-imtheacht na hEaglaise. Chualamar go raibh an seal gnáthach bliadhantamhail ag sagartaibh Deóighse Ratha Bhoth i mbliadhna ag déanamh a n-anma, agus go raibh seanmóireacha aca ann i nGaedhilg, gur dhubhairt an tEasbog urramach Ua Domhnaill an Páidrín Páirteach i nGaedhilg gach uile lá, & gur ar naomhaibh Éireann do bhíodar ag léigheamh 'nuair do theastuigh uatha éinnidh do léigheamh ar bheathaidh na naomh. Is truagh gan a leithéid sin do sgéal le n-aithris go minic. Ní mórán do'n diadhacht do tháinig chugainn riamh le teangaidh an ochtmhadh Hanraí & 'nuair atá an tEasbog urramach so, & na sagairt leis, ag iompódh ar ais go dtí teanga na hÉireann níor mhaith linn a leigeann tharainn gan trácht air. Bhí cuirm ceóil ag Gaedhilgeóiribh Bhaile an Spidéil i gCorcaigh, agus bhíodar go han-tsásta len' fheabhas. Chuireadar fál deich dtroighthe ar áirde timcheall na háite ina raibh sé amuich 'san bpáirc, & shocruigheadar suidheacháin le haghaidh tuairim míle duine thar tim- cheall ann. Bhí na sluaighte daoine cruinn ann ó'n gceanntar soin, agus ba cosmhail le haonach é bhí na bóithre ag tarraing air comh dubh soin le daoinibh. Bhí rinnce, amhráin, & aithriseóireacht aca; bhí sagart ann as Aimeiriocá do ghabh amhrán dóibh. B'éidir do chor- sheóinín féin do bheith ag éisteacht leó, & is ina leithéid d'áit atá gnó aca, mar is daoine galánta iad, daoine ag a bhfuil árd-mheas orra féin. Gabh páisdí sgoile Bhaile an Spidéil & Tighe Mholaga amhráin ann. 'Siad séiplíneach na háite, & Domhnall Mac Craith, & an máighistir sgoile, Mac Uí Oileáin, d'oibrigh an aeridheacht ó thús, & is féidir leó a bheith suaimhneach fá chomh maith is d'éirigh a gcuid saothar leó.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
