Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Guirtín na mBó
Title
Guirtín na mBó
Author(s)
Mac Piarais, Pádraig,
Composition Date
1902
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1902_06_07_224> <L 224> <B 1902> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Pádraig Mac Piarais> <F An Claidheamh Soluis> Guirtín na mBó. Bhí leabhar ag Pádraig Bán ar a ghlúnaibh & é dhá sgrúdadh go mion. D'fhiafruigheas dhe cia an leabhar do bhí ann, & mo ghoirm é! cér'd do bhéadh ann acht an sean-Duanaire, leabhar do chuir an tAthair Eoghan Ua Gramhnaigh i gcló tá brabach & deich mbliadhna ó shoin ann. B'aoibhinn liom a fheicsint go raibh sé i n-ann Gaedhilg a léigheadh. D'innis sé dham go raibh sé dhá foghlaim ag an sgoil, & go ngeobhadh sé corr- cheacht ó'n Athair Máirtín 'na theannta sin. D'iarras air giota a léigheadh dhúinn, & rinne. Go dearbhtha, ba bhlasta uaidh an Ghaedhilg a léigheadh. Ní hé amháin go raibh casadh a theangadh ins na foclaibh, acht bhain sé ciall & brigh & fuinneamh as gach uile fhocal bhí ar an bpáipéar os a chomhair. Ní'l aon chall agam a rádh gur thaithnigh a chuid léightheóireachta liom, & maidir le Cáitín, bhí an bhean bhocht as a meabhair le práidhinn & bród as tréithibh a maicín. Acht má bhí, níor bh'é sin dalta an tsean-fhir, ar a raibh fonn codlata. “Tá codladh ar an bhfear sin thall,” ar seisean, ag síneadh a mhéire chugam-sa. “Stop do bhéal,” arsa Cáitín, & spreamhas uirri. “Ort féin atá an codladh.” Bhí an seanóir tuitthe 'na throm-shuan & é ag srannadh sul má bhí na focla so as béal Cháitín. Lean Pádraig d'á chuid léightheóireachta. An fhaid bhí sé ag léigheadh, bhuail beirt nó triúr fear óg isteach & shuidheadar fútha — duine aca ar stól, duine eile ar shac plúir, & an tríomhadh duine, b'fhéidir ar mhála coirce. Nuair bhí deireadh le léightheóireacht Phádraig, d'fhiafruigheas do Mháire an bhféadfadh sise beagáinín a léigheadh dhúinn. “Ní'l aon rath orm,” ar sise. “Bíonn Pádraig dhom mhúineadh, acht ní'l aon mhaith im' léightheóir orm.” Bhíos ar tí an leabhar a thabhairt di, nuair d'osgladh an doras arís. “Seo é chugainn Eoghainín na Sgéalta,” arsa duine do na buachaillíbh. D'árduigheas mo cheann, & cé do chífinn ag bualadh isteach an doras acht an dreóilín beag do shean-fhear do casadh dham ag an bportach ar maidin! Nuair chonnacas chugam isteach é, níor fhéadas ar mo bhás gan mo bhéal d'osgailt & sgal gáire a leigint asam. Rinne seisean an cleas céadna. Shíl muinntir an tighe go raibh an bheirt againn ag cailleamhaint ár meabhrach — ní nár bh'iongnadh — gur innseas dóibh go raibh cáirdeas againn le n-a chéile ó mhaidin. D'éirigh Pádraig Bán & thug sé a stól d'Eoghainín. Bhí Pádraig bocht gan suidheachán annsin, gur thar- raingeas-sa amach saicín folamh do bhí ar mo chúl & leathas ar an urlár romham é. Sméideas ar Phádraig annsin le teacht anall go dtí mé. Rinne sé amh- laidh, & shuidh sé fá n-a bhonnaibh ar a saicín, & cúl bán <L 225> a chinn i n-aghaidh mo ghlúine. Nuair chonnacas Máire & Pádraig 'na suidhe ar an gcuma sin le hais a chéile, & taithneamh na teineadh ar a gcuid gruaige fionn- bháine, cheapas dá gcuartóchainn Éire nach bhfuighinn beirt pháisdí badh dheise 'ná iad. “Creidim go bhfuil sgéal agat, a Eoghainín,” arsa Mícheál Mór. “Maiseadh, an gcreideann, anois?” arsa Eoghainín. “Ar fhear an tighe atá an chéad sgéal.” “Sgéal uaim-se, an eadh?” arsa Mícheál. “B'é baint na tuaighe as láimh an tsaoir é, dá dtosnóchainn ar sgéal 'innseacht, & Eoghainín na Sgéalta i láthair.” Bhí 'fhios ag Mícheál nach bhfuil dochar ar bith i mbeagáinín bladair, amannta. Níor labhair Eoghainín hu ná há ar feadh sgathaimh, & ar seisean annsin: “Maiseadh, creidim go bhfuil sean-sgéal eicínt i n-íochtar mo chinn, dá bhféadfainn cuimhniughadh air.” “Amach leis,” arsa Mícheál Mór. Theannamar níos foigse do'n teinidh, & chuireamar cluas le héisteacht orainn féin. D'fhan Eoghainín gan labhairt ar feadh nóimide. Ní raibh gíog le clois- int sa teach. Thug an sgéalaidhe sgaoileadh dá chuid Gaedhilge annsin, & tháinig an chainnt amach as a bhéal 'na sróthán. Sgéal Fiannaidheachta 'seadh d'innis sé dhúinn, & rachaidh mise i mbannaibh nach bhfuil sgéalaidhe i nÉirinn dhá mhéid a chlú d'fhéadfadh sean-sgéal a thabhairt uaidh le Eoghainín na Sgéalta. Bhíos ag breathnughadh ar Phádraig Bán fhaid is bhí an sgéal dhá innsint. Ní raibh cor as, ó thosuigh Eoghainín gur stad sé. Bhí a shúile ar lasadh 'na cheann & iad greamuighthe d'éadan an tseanchaidhe. Ba léir go raibh sé ag súghadh isteach gach aon fhocal dár leig Eoghain- ín as a bhéal amach. “Béidh Pádraig Bán 'ná sgéal- aidhe 'nuair fhásfas sé suas,” arsa mise liom féin, & ceapaim nach meallta do bhíos. Fá dheireadh thiar chuir Eoghainín críoch le n-a sgéal. Thug duine do na buachaillíbh amhrán leis an Reacht- aire dhúinn annsin. Bhí sé ag dul san oidhche faoi seo, & bhí na fir óga ag imtheacht i ndiaidh a chéile. D'imthigh Eoghainín féin sa deireadh nó go dtí nach raibh fágtha againn acht muinntir an tighe féin. “Tá sé i n-am Paidrín,” arsa Mícheál Mór. D'fhéach Cáitín orm-sa, thug sí uille do Mhícheál, & chuir cogar 'na chluais. Thuigeas ar an toirt cér'd do bhí 'na hinntinn. “Ná bíodh faitchíos oraibh,” arsa mise, “is Gaedheal mé.” D'ísligheamar annsin, & dubhramar an Paidrín. Thar éis an 'Pháidrín, dubhairt Cáitín liom go raibh leabaidh dheas chlúthmhar lem' aghaidh sa seomra thuas. “Tá suil agam nach bhfuilim ag cur as díbh,” arsa mise. “Maiseadh, beannacht Dé dhuit,” ar sise, “nach bhfuil dhá leabaidh eile againn — ceann sa 'seomra thall & ceann ar an lochta?” “Má tá nach bhfuil agaibh acht dhá leabaidh eile,” adeirim-se, “ní bhéidh slighe dhíbh bhur gcúigear. Caith- fidh sibh Pádraig beag a chur im' leabaidh-se.” “Nár leigidh Dia,” arsa Cáitín & í sgannruighthe. “Imthigh leat a chodladh go tapaidh, a Phádraig.” Bhí Pádraig ag imtheacht air go dtí an lochta, acht sul mar shroich sé an dréimire dubhras le Cáitín nach rachainn a chodladh chor ar bith muna leigfeadh sí do Phádraig codladh i n-éinfheacht liom. Cé gur dhian an bhean í, ní raibh árach aici acht géilleadh dham. “Beatha dhuine a thoil,” ar sise. “Tá an lochta sáthach maith ag Pádraig, acht má tá tú leagtha amach ar do leabaidh féin a roinnt air, ní rachaidh mise romhat.” Creidim nár mhisde le Pádraig cead bheith aige codladh i n-éinfheacht liom. Bhuaileamar siar go dtí an seomra gan mhoill, bhaineamar dhínn go haibéil, & isteach linn i mullach ár gcinn sa leabaidh. D'fhanamar 'nár ndúiseacht ar feadh uaire ag seanchus le chéile. Ba chéillidhe géar-chúiseach é comhrádh Phádraig, & ba bhinne liom a chuid glan-Ghaedhilge ná ceól na naomh. Acht fá dheireadh & fá dheóidh, tháinig codladh ar an mbeirt againn, & go deimhin ba mhithid é. Thuit Pádraig 'na chodladh i dtosach, & tamaillín 'na dhiaidh sin, go díreach mar bhí an coileach ag glaodhach & na héanlaith ag corrughadh taobh amuigh do'n bhfuinneóig thuit trom-shuan codlata orm-sa. Ní cuimhin liom tada — ní nach iongnadh — gur dhúisigh Pádraig Bán mé le lán-tsolus an lae. Thar éis breicfeasta, bhí orm dul go dtí an tAthair Máirtín arís. D'fhágas mo chúig céad slán ag muinntir an tighe, & cé nach raibh aithne againn ar a chéile acht le lá, ba dhoilgheasach dubhrónach sinn ag sgaradh. Chuireadar fá gheasaibh mé cuairt eile a thabhairt orra i rith an tsamhraidh seo chugainn, & geallaim dhíbh nach bhfuil fúm cliseadh orra. Bhailigheas liom go teach an Athar Máirtín, & fuaras an sagart romham. Níor bh'fhada sinn ag socarughadh ár gcuid gnótha. Thugas mo chúl ar Ghuirtín na mBó annsin, & m'aghaidh ar Ghaillimh. Bhí an oidhche ag druidim isteach orm nuair shroicheas an baile mór. Sin iad anois agaibh m'imeachta i nGuirtín na mBó. Is fada liom go dtiubhradh ath-chuairt ar an áit. Fuar- as litrín an lá cheana ó Phádraig Bán dhá rádh go bhfuil súil aca liom go gairid. Má théidhim ann, & táim ag ceapadh go rachadh, béidh sgéal eile agaibh uaim sul má dtí i bhfad. Pádraig Mac Piarais (Críoch)
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
