Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Cúrsaidhe an tSaoghail</title><author><name type="main">Conán Maol</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1899_12_23_641</note>
                         <note type="L">641</note>
                         <note type="B">1899</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1899_12_23_641</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Conán Maol</author><title>Cúrsaidhe an tSaoghail</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1899</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Cúrsaidhe an tSaoghail</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Tar Lear</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Ar maidin Dia Sathairn seo ghabh tharainn bhuaileas</span>
<lb n="6"/><span>amach chum mo ghnotha agus cia bhuailfeadh umam ag cúinne</span>
<lb n="7"/><span>na sráide acht mo dhuine muinteardha Seághan Buidhe.</span>
<lb n="8"/><span>"Ghia, Dia agus Muire dhuit," arsa mesi, "an tusa tá ann?"</span>
<lb n="9"/><span>"Dia agus Críost duit," ar Seághan, mar is Sasanach is</span>
<lb n="10"/><span>eadh é.  D'fhéachas air, is ar éigin d'aithnigheas é, mar</span>
<lb n="11"/><span>níor bhuail sé liom le rátha, bhí sé breágh, beathaighthe an</span>
<lb n="12"/><span>uair sin agus méadal air go leathfá do chosa uirthe laistíos</span>
<lb n="13"/><span>de bhéal a sgéithín; acht indiu ní raibh sgreatal de'n</span>
<lb n="14"/><span>bholg air, acht fá mar do bhaidh a mhinid ceangailte de</span>
<lb n="15"/><span>chlár a dhroma.  "Arú cad' tá ag gabháil duit?" ar</span>
<lb n="16"/><span>mesi.  "Ní fheadar an tsaoghal," ar seisean, "ní</span>
<lb n="17"/><span>chodlaim go maith, ní dóich liom go bhfuilim ar fóghnamh,</span>
<lb n="18"/><span>tá teinneas cínn agus míogarnach orm.  Níor chodlas uair</span>
<lb n="19"/><span>an chloig a réir, mar b'éigean dom preabadh as mo</span>
<lb n="20"/><span>leabaidh ar uair mhairbh na hoidhche toisg go raibh madra</span>
<lb n="21"/><span>mór ag straca na sgórnuighe asam."  "Ó, taidhbhreadh</span>
<lb n="22"/><span>is docha do bhís," ar mesi.  "B'fhéidir é, acht dá</span>
<lb n="23"/><span>bhfeicfeá an ullphiast mhadra úd!  Bhí a earball chómh</span>
<lb n="24"/><span>reamhar agus chómh hárd le bile coille, craos air do shlug-</span>
<lb n="25"/><span>fadh fiche fear, stranaidhe fiacal aige chómh fada le</span>
<lb n="26"/><span>buailteán súiste, lapaidhe cos air chómh leathan le bróin</span>
<lb n="27"/><span>mhuilinn, ingne ortha agus clúmh ortha, agus dhá shúil bhuile aige</span>
<lb n="28"/><span>ar lasadh de nós béil tein-aoile.  Chuir sé abhastar as</span>
<lb n="29"/><span>do chuir an codladh grífín am' bhallaibh agus do stolfadh sé</span>
<lb n="30"/><span>na háedha asam muna mbiadh gur ritheas uaidh."  "Ní</span>
<lb n="31"/><span>fuláir gurab é Pól é," arsa mesi.  Tháinig creatha</span>
<lb n="32"/><span>fuachda ar Sheághan.  "Bhí fear mór, féasógach, ós cionn</span>
<lb n="33"/><span>sé troighthe, ar gríosadh an mhadra allta úd, agus rinne an</span>
<lb n="34"/><span>taoiseach Buller, dar liomh, iarracht ar mo chosaint air</span>
<lb n="35"/><span>acht rug an fear mór, féasógach ar Bhuller agus chaith sé</span>
<lb n="36"/><span>'sa n-aér é fá mar do chaithfá punnann árbhair."  "Tá</span>
<lb n="37"/><span>truagh agam duit," arsa mesi.  "Ceapaim go bhfuil,"</span>
<lb n="38"/><span>ar seisean, "gidh go mbitheá ag magadh fúm, ar uairibh."</span>
<lb n="39"/><span>"Tá na pluic reamhra úd do bhí ort súighte isteach id'</span>
<lb n="40"/><span>choránaibh, agus sgéan id' shúilibh; is minic adubhart leat</span>
<lb n="41"/><span>leigean de na Bórachaibh."  "Is fíor sain," ar seisean,</span>
<lb n="42"/><span>"acht mheall na páipéir mé.  Ba mhaith liom cosg do</span>
<lb n="43"/><span>chur leis an gcogadh agus ba mhaith leis na saighdiúiribh bochta</span>
<lb n="44"/><span>leis é acht tá eagla roimh na daoine orm - iad so ag</span>
<lb n="45"/><span>baile atá ag déanamh an ghleóigh acht ná fuil fonn ortha</span>
<lb n="46"/><span>féin chum troda."  "Is amhlaidh é," ar mesi, "bíonn na</span>
<lb n="47"/><span>madraí gearra ag glamhuígheal acht tá a bhfiacla maol.</span>
<lb n="48"/><span>Chonnarc scata acu lá ag abhastraigh ar bheithir -</span>
<lb n="49"/><span>"Uch na hinnis dom aon sgéal ar bheithir, ní maith liom</span>
<lb n="50"/><span>a leithéid sin d'ainmhidhe agus cuireann na madraí gearra</span>
<lb n="51"/><span>i gcuimhne dhom na gunnaí gearra, acht fóiríor ní fhuil</span>
<lb n="52"/><span>a bhfiacla súd maol.  Nach mór an sgrios do rinneadar</span>
<lb n="53"/><span>ar Mhetuen ag Maghersfontein, agus ar Ghatacre ag Storm-</span>
<lb n="54"/><span>berg, agus ar Bhuller ag Colenso.  Trí chath i n-aon</span>
<lb n="55"/><span>tseachtmhain amháin agus an buadh le Pól!"  "A ndeireann</span>
<lb n="56"/><span>tú liom gur buadhadh ar Bhuller?"  Chrom Seághan ar</span>
<lb n="57"/><span>ghol.  "Ní fios dom fós cá mhéid fear do chaill</span>
<lb n="58"/><span>Buller, acht deir sé gur chuir Ioubert an rith air agus go</span>
<lb n="59"/><span>mb'éigean dó dhá ghunna mór déag d'fhágaint 'na</span>
<lb n="60"/><span>dhiaidh ar pháirc an bhualadh; acht cogar i leith is dóich</span>
<lb n="61"/><span>liom go raibh dhá ghunna fichead ann.  Caithfeam mórán</span>
<lb n="62"/><span>do cheilt ar na daoinibh.  Tugadh na gunnaí móra úd</span>
<lb n="63"/><span>as loing cogaidh.  Bhí Buller ag feitheamh leo ar feadh</span>
<lb n="64"/><span>coicighthis, agus bhí fhios againn nách raibh aon ghunnaí móra</span>
<lb n="65"/><span>ag Ioubert do sheasóchadh 'na gcoinnibh.  Bhíodar ag</span>
<lb n="66"/><span>stealladh sleagán buile ar na Bórachaibh ó mhaidean go</span>
<lb n="67"/><span>h-oidhche gan freagairt, mar bhí Buller cheithre mhíle</span>
<lb n="68"/><span>uatha.  Nách mór an iongnadh gur mhair éinneach fá'n</span>
<lb n="69"/><span>gcioth úd!"  "Ar marbhuigheadh na mílte acu?" ar</span>
<lb n="70"/><span>mesi.  "Ní dóich liom é," ar Seághan, "mar rinneadar</span>
<lb n="71"/><span>claiseacha criadh agus gainimhe, agus d'fhanadar ann go dán.</span>
<lb n="72"/><span>Ná bac an páipéar, mar is éitheach a furmhór, acht léig</span>
<lb n="73"/><span>an sgríbhinn sin dom mar tá cnap am' sgórnaigh."</span>
<lb n="74"/><span>Léigheas do gur dhruid Buller suas fá dhéin Cholenso agus</span>
<lb n="75"/><span>gur rinne sé  trí ronna dá arm, roinn díobh ar tí gabháil</span>
<lb n="76"/><span>tarsna an átha dhá mhíle dia thíos de Cholenso agus roinn</span>
<lb n="77"/><span>eile an inntinn chéadna ag an áth thuas.  Dúisigh a</span>
<lb n="78"/><span>Ioubert, tá sé ar uair a ceathair ar maidin, meastar</span>
<lb n="79"/><span>go bhfuil Pól Kruger led' chois.  Dúisigh a Phóil, tá</span>
<lb n="80"/><span>Buller agus a shluaighte líonmhara ar tí thu mheilt.  Labhair</span>
<lb n="81"/><span>leó a sheanduine má tá gíog ionnat, beidh sgeana na</span></p>
</div>
<pb n="642"/>
<div><lb n="82"/><p><span>Sasanach id' bhrághaid láithreach.  Bhris búithre gunna</span>
<lb n="83"/><span>móir ar chiúineas na maidne, agus lúigh caor teinnteach</span>
<lb n="84"/><span>thríd an aer, labhair dhá ghunna dhéag i n-éinfheacht mar</span>
<lb n="85"/><span>fháilte do Bhuller, agus d'fhreagair seisean le toirn-chleas</span>
<lb n="86"/><span>do dhúisigh gach duine i ngearracht fiche míle dhóibh.</span>
<lb n="87"/><span>Sceinn deich mhíle Sasanach chum an átha thíos le fuin-</span>
<lb n="88"/><span>neamh agus teine piléar ag brúchtadh ó arm gach fear acu.</span>
<lb n="89"/><span>Nuair do thangadar i ngearracht sé chéad slat de phort</span>
<lb n="90"/><span>na habhann thuit cioth iarainn agus luaidh ortha ó ghunnaí</span>
<lb n="91"/><span>geárra na mBórach suídhte annsúd, agus deirtheas gur</span>
<lb n="92"/><span>marbhuigheadh an chuid is mó de chipe calma ó Chonnacht</span>
<lb n="93"/><span>do bhí ar tosach na Sasanach, agus do bhiadh an sluagh ar fad</span>
<lb n="94"/><span>ar lár muna mbiadh gur tharraing Buller leis iad as</span>
<lb n="95"/><span>an dteine.  Bhí an t-ár céadna ar an áth shuas agus tháinig</span>
<lb n="96"/><span>an ceannport Long chum fóirithinn ortha le trí cheap</span>
<lb n="97"/><span>gunnaí móra.  Níor éirigh leis, mhairbh na Bóraigh a</span>
<lb n="98"/><span>chuid capall, rinne sé féin agus a bhuidhean gunnóirí</span>
<lb n="99"/><span>iarracht air na gunnaibh do tharraing leo ar gcúl acht</span>
<lb n="100"/><span>bhí piléir na mBórach chómh tiugh le cloichshneachta, thuit</span>
<lb n="101"/><span>fir chómh tiugh agus thuiteas féar an mhóinfhéir roimh an</span>
<lb n="102"/><span>speil, agus fá dheireadh fágadh na gunnaí móra ag na</span>
<lb n="103"/><span>Bóraigh.  Briseadh ar Bhuller abhus agus tall, rinne na</span>
<lb n="104"/><span>Bóraigh bhuadhthacha árd-iarracht ar chliathán deas an</span>
<lb n="105"/><span>Airm do chlaoidh ar fad acht d'fhuasgail an eachraidh</span>
<lb n="106"/><span>iad so uatha agus tiomáineadh an tArm breágh úd Bhuller</span>
<lb n="107"/><span>ar gcúl go brúite, brisde.  Bhí muinighin mhór asda</span>
<lb n="108"/><span>leis agus is beag an iongnadh go bhfuil sgannradh ar Sheághan</span>
<lb n="109"/><span>bhocht.  Bhris Cronghe ar Mhetuen leis an ag abhainn</span>
<lb n="110"/><span>Modder.  Bhí catha fuilteach acu ar feadh chúig n-uaire</span>
<lb n="111"/><span>déag an chloig.  Marbhuigheadh agus gonadh suas le míle</span>
<lb n="112"/><span>Sasanach ann agus cheithre fichid oifigeach.  Is clos dúinn</span>
<lb n="113"/><span>go bhfuil na Bóraigh timcheall air de nós faolchoin agus</span>
<lb n="114"/><span>íosfaid siad suas é féin agus a dhá mhíle dhéag fear muna</span>
<lb n="115"/><span>gcuirthear congnamh chuige.  Marbhuigheadh annsúd an</span>
<lb n="116"/><span>dream Albanach, ba chródha ins an Arm, na Fairirí</span>
<lb n="117"/><span>Dúbha do ghairmthear ortha.  Mheas an ceannphort</span>
<lb n="118"/><span>Gatacre éadódh ar na Bóraigh ag Stormberg.  Bhí</span>
<lb n="119"/><span>cheithre mhíle fear aige agus dubhairt sé féin go raibh dhá</span>
<lb n="120"/><span>mhíle go leith de na Bórachaibh ann.  Chuir na páipéir</span>
<lb n="121"/><span>thall mar ba ghnáthach maol ar an sgéal agus dubhradar go</span>
<lb n="122"/><span>raibh sé mhíle Bórach ann, agus bhiadh an t-uimhir ag dul</span>
<lb n="123"/><span>i méid agus i n-at muna mbiadh gur tháinig tuairisg</span>
<lb n="124"/><span>inchreidte chúgainn nách raibh ionnta acht ocht gcéad</span>
<lb n="125"/><span>fear.  Acht chuir Gatacre an butún ar féin.  Bhíodar</span>
<lb n="126"/><span>dhá mhíle dheág uaidh agus thug sé turus chúca ins an oidhche</span>
<lb n="127"/><span>agus d'umhlaigh dhóibh ar ceathair a chlog ar maidin.  Acht</span>
<lb n="128"/><span>mó dhá léir ba mhaith an mhaise do na Bórachaibh é,</span>
<lb n="129"/><span>phléasgadar Gatacre, deir sé gur throid sé leó ar</span>
<lb n="130"/><span>feadh trí h-uaire, agus d'fhág sé ar láimh acu seacht gcéad</span>
<lb n="131"/><span>fear agus trí gunna mór, agus mharbuigheadar agus ghoineadar</span>
<lb n="132"/><span>dhá chéad eile.  Tá trí mhíle Sasanach ar láimh ag Pól.</span>
<lb n="133"/><span>Íosfaidh siad as tigh agus teallach an tUachdaran má</span>
<lb n="134"/><span>bheidheas puínn eile acu aige i gcómhair na Nodlag.</span>
<lb n="135"/><span>Is mairg na leigfidhe do na Bóraigh bhochta.  Is gránna,</span>
<lb n="136"/><span>bréan an ghnó é le haghaidh Oidhche Chinn Bhliadhna.  Siúd</span>
<lb n="137"/><span>oraibh a léightheóirí Gaedhealacha.  Má chuireas fearg</span>
<lb n="138"/><span>ar aon agaibh maithidh dhom é.</span></p>
<lb n="139"/>
<lb n="140"/><p><span>Conán Maol</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Cúrsaidhe an tSaoghail

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Cúrsaidhe an tSaoghail

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
