Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">An Eitinn:  Céard is féidir le oidíbh sgoile a dhéanamh le congnamh a thabhairt chun an galar a ruaigeadh as an tír.</title><author><persName>Nic Fhualáin, Úna</persName></author><editor><name type="main">Ó Donnchadha, Tadhg</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG19-11687</note>
		 <note type="L">249</note>
		 <note type="B">1909</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Meitheamh, 1909</date><idno>IG19-11687</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">19</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Nic Fhualáin, Úna</author><title>An Eitinn:  Céard is féidir le oidíbh sgoile a dhéanamh le congnamh a thabhairt chun an galar a ruaigeadh as an tír.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">An Eitinn:  Céard is féidir le oidíbh sgoile a dhéanamh le congnamh a thabhairt chun an galar a ruaigeadh as an tír.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Meitheamh, 1909</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span><pb n="249"/></span>
<lb n="1"/><span>AN EITINN:</span>
<lb n="2"/><span>CÉARD IS FÉIDIR LE OIDÍBH SGOILE A DHÉANAMH LE </span>
<lb n="3"/><span>CONGNAMH A THABHAIRT CHUN AN GALAR A RUAIG-</span>
<lb n="4"/><span>EADH AS AN TÍR.</span></p>
<lb n="5"/>
<lb n="6"/><p><span>Is iomdha ceist dá chur tré n-a chéile agus dá phléidhe ag </span>
<lb n="7"/><span>muinntir na hÉireann le beagán bliadhanta.  Tá gach aon </span>
<lb n="8"/><span>dream dá bhfuil sa tír ag obair go dicheallach ag iarraidh ceart</span>
<lb n="9"/><span>is cóir a bhaint amach dóibh féin.  Tá na tunóntaí ag iarraidh</span>
<lb n="10"/><span>ceart is cóir a bhaint amach de na tighearnaíbh talmhan; tá </span>
<lb n="11"/><span>Connradh na Gaedhilge ag iarraidh ceart is cóir a bhaint amach</span>
<lb n="12"/><span>don Ghaedhilg ins an Ollsgoil nuadh agus ins 'chuile sgoil eile </span>
<lb n="13"/><span>nuadh agus sean ar fud na tíre; tá na hoidí sgoile ag iarraidh </span>
<lb n="14"/><span>ceart is cóir a bhaint amach dóibh féin agus dá gcuid sgoláirí</span>
<lb n="15"/><span>de lucht Ceannais an Oideachais Náisiúnta agus de Chisdeóir</span>
<lb n="16"/><span>Shasana, cé bí cé hé, nó céard é sin, agus tá feisirí na hÉireann</span>
<lb n="17"/><span>ag iarraidh ceart is cóir a bhaint do Éirinn uile de Riaghaltais</span>
<lb n="18"/><span>Shasana thall i dtigh féise na tíre sin.</span></p>
<lb n="19"/>
<lb n="20"/><p><span>Tá gach aon dream ag dul chun cinn; acht 'na dhiaidh sin is </span>
<lb n="21"/><span>uilig is deacair dhuit do chroidhe a choinneáilt dóchasach agus </span>
<lb n="22"/><span>a rádh leat féin go mbeidh saoghal maith againn i nÉirinn ar ball</span>
<lb n="23"/><span>le congnamh Dé, an fhad is fheiceas tú an t-éirleach atá dhá </span>
<lb n="24"/><span>dhéanamh i measg aos óg na tíre ag an dá sgriosadóir millteach</span>
<lb n="25"/><span>sin: an Imirce agus an Eitinn.  B'fhéidir dá mbeadh ceist na </span>
<lb n="26"/><span>talmhan socruighthe agus an talamh roinnte ar na ndaoinibh </span>
<lb n="27"/><span>bochta go gcuirfidhe beagán staonadh leis an Imirce; acht tá </span>
<lb n="28"/><span>eagla orm nach gcuirfidh aon tsocrughadh cosg ar an Eitinn mar </span>
<lb n="29"/><span>a dtoilighid na daoine féin leis agus athrughadh a chuir ar a gcóir</span>
<lb n="30"/><span>maireachtála.  Le mo chuimhne fén is mór an t-iongnadh a chuir-</span>
<lb n="31"/><span>feadh sé ar dhaoinibh a chloisteál go bhfuair duine óg bás; anois</span>
<lb n="32"/><span>níl pioc suime dá chuir ann, mar is sgéal é atá dhá chloisteál </span>
<lb n="33"/><span>'chuile lá.  Siad na daoine óga atá ag imtheacht uilig ar an </span>
<lb n="34"/><span>aimsir seo - an chuid aca nach bhfuil buailte ag an Eitinn, tá </span></p>
</div>
<pb n="250"/>
<div><lb n="35"/><p><span>siad buailte ag an bhfiabhras cléibh no ag galar eicínt eile dá </span>
<lb n="36"/><span>shóirt, galraí nár chualaidh ár n-aithreacha trácht ariamh ortha.</span></p>
<lb n="37"/>
<lb n="38"/><p><span>Ní féidir nó tá fáth eicínt leis seo!  Agus má tá fáth leis, </span>
<lb n="39"/><span>ní féidir nó tá leigheas eicínt n-a chionn!  Deir na dochtúirí go </span>
<lb n="40"/><span>bhfuil.  Tá fhios againn uilig gur bh'é tuairim 'chuile dhuine roimhe </span>
<lb n="41"/><span>seo ná raibh aon leigheas i gcionn fear eitinne, agus duine bocht </span>
<lb n="42"/><span>ar bith a mbíodh an galar sin air ní deintí pioc dhó acht é fhágáil</span>
<lb n="43"/><span>a chaitheamh an tsaoghail leis go gcuirfeadh Dia fios air.  Acht </span>
<lb n="44"/><span>anois, míle buidheachas le Dia! tá athrughadh tuairime ag na </span>
<lb n="45"/><span>daoinibh - tá an sgéal níos feárr ag an bhfear eitinne, mar tá </span>
<lb n="46"/><span>leigheas i ndán dó acht a dhul roimh an ngalar i n-am.</span></p>
<lb n="47"/>
<lb n="48"/><p><span>Tá obair mhaith déanta ag an Dochtúr Ó Beirn do Chonnradh</span>
<lb n="49"/><span>na Gaedhilge agus dá gcáirde siar fá Chuan na Mara, ar fhios </span>
<lb n="50"/><span>an leighis sin a thabhairt do na daoinibh bochta; agus tá foireann</span>
<lb n="51"/><span>na trucaille ag dul anonn agus anall ar fud na tíre ag teag-</span>
<lb n="52"/><span>asg na ndaoine agus dá chraobhsgaoileadh dhóibh céard atá aca </span>
<lb n="53"/><span>le déanamh chun an ruaig a chur ar an ngalar uathbhásach sin amach </span>
<lb n="54"/><span>as an tír; agus ar ndóigh tá Cumann na mBan ar son Sláinte</span>
<lb n="55"/><span>na hÉireann ag déanamh toghadh oibre ag sgaipeadh eolais i </span>
<lb n="56"/><span>measg an phobail.</span></p>
<lb n="57"/>
<lb n="58"/><p><span>Acht tá eagla orm gur beag an toradh a bheas i ndiaidh saoth-</span>
<lb n="59"/><span>air na "ndaoine móra".  B'fhéidir go n-éistfidhe leo fá láthair,</span>
<lb n="60"/><span>agus go dtabharfaidhe geallamhna dhóibh, acht sin a mbeidh ann.</span>
<lb n="61"/><span>Le aon toradh seasmhach tábhachtach a bheith de bhárr an tsaothair,</span>
<lb n="62"/><span>siad na daoine bochta féin a chaithfeas an chuid is mó den obair </span>
<lb n="63"/><span>a dhéanamh.  Dá ndeintí tighthe dhóibh a bheadh sé stóir ar áirde</span>
<lb n="64"/><span>agus dá gcuirtí míle fuinneóg ar 'chuile theach, is beag an mhaith </span>
<lb n="65"/><span>é muna ndéantar na daoine féin a bhrosdughadh agus a </span>
<lb n="66"/><span>spreagadh chun oibre.</span></p>
<lb n="67"/>
<lb n="68"/><p><span>"Cé an chaoi?" arsa tusa.  "Céard is féidir le na daoinibh </span>
<lb n="69"/><span>bochta a dhéanamh?"  Admhuighim nach féidir leo mórán a dhéanamh </span>
<lb n="70"/><span>ar mhodh; acht is féidir leo cuid mhaith a dhéanamh ar mhodh eile.</span>
<lb n="71"/><span>Ní féidir leo tighthe a thógáil; acht is féidir leo iad féin agus </span>
<lb n="72"/><span>na tighthe atá aca a choinneáilt níos glaine ar bheagán costais.</span>
<lb n="73"/><span>Acht cé bí céard is féidir leo a dhéanamh ná nach féidir, deirim</span>
<lb n="74"/><span>aríst nach mbeidh aon toradh seasmhach i ndiaidh saothar na </span>
<lb n="75"/><span>"ndaoine móra," agus seo á an fáth: Ins an gcéad áit, ní </span>
<lb n="76"/><span>thuigeann siad na daoine bochta - ins an nGaedhealtacht ar chuma </span></p>
</div>
<pb n="251"/>
<div><lb n="77"/><p><span>ar bith.  Ins an dara áit, choinnigheadar an cuibhreach ró-fháisgithe</span>
<lb n="78"/><span>ortha an fhad is bhíodar fá n-a smacht, agus choinnigheadar an chos</span>
<lb n="79"/><span>fó-fhada ar an muineál aca, le aon bháidh bheith aca leo anois.</span>
<lb n="80"/><span>Agus, ins an treas áit, tá siad a stealladh Béarla leo chomh</span>
<lb n="81"/><span>maith is nach bhfuil ár ndóthain cheana againn de.  Is fada ó n-a </span>
<lb n="82"/><span>daoine bochta d'fhanadar nuair bhíodar i ngéarcháll, agus is </span>
<lb n="83"/><span>deacair dearmad a dhéanamh gur bh'iad na "daoine móra" bun</span>
<lb n="84"/><span>agus ughdar an mhí-ádh ar dtús.  Má tá fonn ar na "daoine </span>
<lb n="85"/><span>móra" nó má's mian leo cúitiughadh le na daoine bochta agus </span>
<lb n="86"/><span>láimh a bheith aca ins an obair seo, tugaidís cuid de'n airgead</span>
<lb n="87"/><span>atá ar spáráilte aca, agus atá a déanamh caonnach liath ortha, dho </span>
<lb n="88"/><span>Chonnradh na Gaedhilge nó dho na Coisdíbh Ceanntair, agus lean-</span>
<lb n="89"/><span>aidís-sean den obair atá dhá dhéanamh ag an Dochtúr Ó Beirn.</span>
<lb n="90"/><span>Tuigeann an dochtúr na daoine, is duine aca féin é, agus ní </span>
<lb n="91"/><span>Béarla bheas aige dá spreagadh leo nuair bheas sé dá dteag-</span>
<lb n="92"/><span>asg.  Acht, ar ndóigh, ní dho léim a féadfar an obair seo a </span>
<lb n="93"/><span>dhéanamh, ná ní dho léim a feicfear toradh na hoibre; ní dho léim </span>
<lb n="94"/><span>a tháinig an galar, ná ní dho léim a féadfar a dhíbirt.</span></p>
<lb n="95"/>
<lb n="96"/><p><span>Anois céard é an leigheas iongantach seo chor ar bith atá </span>
<lb n="97"/><span>i n-ann díbirt agus ruaig a chuir ar an sgriosadóir millteach</span>
<lb n="98"/><span>seo amach as an measg?  Tá; biadh folláin, substainteamhail a </span>
<lb n="99"/><span>chaitheamh; neart aéir ar fud an tighe; agus glaineacht.  Sin iad </span>
<lb n="100"/><span>na trí neithe atá riachtanach agus atá ar chumas 'chuile dhuine má </span>
<lb n="101"/><span>thogrann sé féin é, go mór mhór an dá nídh dheiridh.  Níl pioc ar </span>
<lb n="102"/><span>aon duine i ndiaidh neart aéir a staoileadh isteach ar fud </span>
<lb n="103"/><span>an tighe; níl aon cheo air i ndiaidh an uisge - fá'n tuaith go </span>
<lb n="104"/><span>haithrid; agus tá gallaoireach saor.  Acht sé an biadh is measa!</span>
<lb n="105"/><span>Tá na daoine bochta chomh tugtha dho bheith ag ól an taé mio-</span>
<lb n="106"/><span>ádhsach sin is nach bhfuil déanamh dá uireasbha aca.  Agus ba mhaith </span>
<lb n="107"/><span>sin tae, acht ní tae ólann a bhfurmhór acht nimh!  Taé bhíos </span>
<lb n="108"/><span>ar tarraint agus ar bogadh ar feadh cúpla uair a chluig go </span>
<lb n="109"/><span>minic, b'fhéidir; mar má bhíonn éinne amuigh ón mbéile fágfar </span>
<lb n="110"/><span>pota an tae chois na teine dhó-san, nó dho cé bí uair a thiocfas</span>
<lb n="111"/><span>sé isteach.  Nó go n-iompóchaidh na daoine bochta ar a bheith ag </span>
<lb n="112"/><span>caitheamh malairt bídh, biadh a dhéanfas cnáimh agus fuil, agus a </span>
<lb n="113"/><span>chuirfeas spreachadh agus neart ionnta, tá eagla orm nach bhfuil </span>
<lb n="114"/><span>mórán maitheasa a bheith ag cainnt ar na neithibh eile.</span></p>
<lb n="115"/>
<lb n="116"/><p><span>Is deacair le muinntir na tuaithe athrughadh ar mhalairt </span></p>
</div>
<pb n="252"/>
<div><lb n="117"/><p><span>béasa ná ar mhalairt gnáthais.  Ar an ádhbhar sin ní gan </span>
<lb n="118"/><span>duadh agus trioblóid agus aimsir a fhéadfas an mhuinntir </span>
<lb n="119"/><span>seo a thóigfeas, nó tá a tógáil, an obair eidir lámhaibh </span>
<lb n="120"/><span>iachall a chuir ortha an t-athrughadh a dhéanamh.  Is iomdha </span>
<lb n="121"/><span>teagasg agus comhairle a bhéarfaidh siad dóibh; agus is </span>
<lb n="122"/><span>iomdha casaoid agus clamhsán a dhéanfaidh siad ortha.</span>
<lb n="123"/><span>Acht ná bíodh drochmhisneach ortha - "I leabaidh a chéile a </span>
<lb n="124"/><span>déantar na caisleáin."  Ní maith le na daoinibh sgaramhaint leis </span>
<lb n="125"/><span>an ngnás bhí ag a sinsir rompa.  Má deireann tú leo nach </span>
<lb n="126"/><span>ceart dóibh muca a choinneáilt istigh ins an tigh comhnuidhthe, nó </span>
<lb n="127"/><span>nach ceart dóibh an t-eallach a bheith istigh ins an oidhche aca - gur  </span>
<lb n="128"/><span>adhbhar tinnis dhóibh é.  Déarfaidh siad leat go rabhadar istigh ag </span>
<lb n="129"/><span>a n-aithreachaibh 'chuile lá riamh 's gur beag a mhairg a chuir</span>
<lb n="130"/><span>sé ortha; ná raibh lá tinnis ariamh ortha gur cailleadh iad; no go </span>
<lb n="131"/><span>rabhadar an aois seo nuair fuaireadar bás agus ná raibh </span>
<lb n="132"/><span>ribe liath n-a gceann ná fiacail as a ndrad.  "Agus," arsa </span>
<lb n="133"/><span>siadsan, "an rud a bhí sáthach maith aca-san 'chiall nach bhfuil sé </span>
<lb n="134"/><span>sáthach maith againn-ne?"  B'fhéidir é; acht tá aon dearmad</span>
<lb n="135"/><span>amháin ortha, ámh: ní ar thaé ón tSín ná ó na hIndiachaibh, ná ar </span>
<lb n="136"/><span>phlúr geal ón Oileán Úr a chothuigheadh a gcuid aithreacha ina </span>
<lb n="137"/><span>dtigheacht suas; dá mbadh eadh ba beag aca a bheadh ann indiu le </span>
<lb n="138"/><span>"pension" fhágháil ó Riaghaltas Shasana.  Ní headh acht ar mhin </span>
<lb n="139"/><span>choirce agus ar mhin chruithneacht na hÉireann; ar leamhnacht, ar </span>
<lb n="140"/><span>im, ar uibheachaibh, ar fhátaíbh 's ar iasg; agus, b'fhéidir, cuid aca </span>
<lb n="141"/><span>a mharbhuigheadh muc nó mart dóibh féin corruair (ní raibh mórán </span>
<lb n="142"/><span>trácht aca ar mhuicfheoil 'Mheiriocá).  Bhí a shliocht ortha, badh </span>
<lb n="143"/><span>aca a bhí an coimpléasc, an fhulaing, agus an seasamh leis </span>
<lb n="144"/><span>an anró; badh bheag é a mbeann ar fhearthainn ná ar bháisdigh; ar </span>
<lb n="145"/><span>ghaoith ná ar ghála, ar shioc ná ar shneachta; badh ionnta a bhí an </span>
<lb n="146"/><span>bhrígh agus an spreacadh, an fuinneamh agus an neart.  Ní </span>
<lb n="147"/><span>hionnann sin agus an dream atá ag éirighe suas fá láthair</span>
<lb n="148"/><span>cothuighthe ar thaé agus ar phlúr geal mín an Oileáin Úir, agus </span>
<lb n="149"/><span>ag Dia tá fhios cé an chaoi a bheas ar an nglúin a thiocfas in a </span>
<lb n="150"/><span>ndiaidh muna ndéantar athrughadh bídh a chaitheamh.</span></p>
<lb n="151"/>
<lb n="152"/><p><span>Níl fhios agam-sa cé an fáth ar ionntuigh na daoine chomh mór </span>
<lb n="153"/><span>ar a bheith ag ól taé, ná cé an fáth bhí leis ar dtús, ná a raibh </span>
<lb n="154"/><span>aon fháth leis (muna ag aithris ar na daoine móra é) acht tá fhios </span></p>
</div>
<pb n="253"/>
<div><lb n="155"/><p><span>agam go bhfuil áiteacha ann agus dá n-éireochadh leat a dhul</span>
<lb n="156"/><span>isteach i dteach agus an comhluadar ag a mbéile, go mbeadh </span>
<lb n="157"/><span>náire ortha muran taé bheidís a chaitheamh.  Is minic a dubhairt</span>
<lb n="158"/><span>mná tighe liom, nuair bhínn a casaoid ortha fá bheith a tabhairt</span>
<lb n="159"/><span>an iomarca taé dá gcloinn, nach gcaithfidís aon cheó eile uatha.</span>
<lb n="160"/><span>cé ba cionntach leis sin acht na máithreacha fhéin a thug an </span>
<lb n="161"/><span>cleachtadh dóibh ar d'tus?  Is áthas liom a rádh ar chaoi ar bith go </span>
<lb n="162"/><span>bhfuil corrdhuine ann a ghlac mo chomhairle agus a thugas níos mó </span>
<lb n="163"/><span>bainne le n-ól dóibh anois, nuair bhíonn an bainne aca; agus </span>
<lb n="164"/><span>a thugas níos mó min choirce dhóibh freisin.</span></p>
<lb n="165"/>
<lb n="166"/><p><span>Anois i dtaobh na glaineachta; sé an chéad rud a thugas</span>
<lb n="167"/><span>taistealaidhe fá deara ar a dhul thríd an tír dhó a shailighe is </span>
<lb n="168"/><span>bhíos na daoine bochta agus a gcuid tighthe.  Má theigheann tú a </span>
<lb n="169"/><span>gabháil a leith-sgéil ní glacfar an leith-sgéal uait; déarfar </span>
<lb n="170"/><span>leat, mar dubhairt bean as Nua Eabhrac liomsa anuraidh; go </span>
<lb n="171"/><span>bhfuil uisge fairsing, nach bhfuil aon áit ar fud na hÉireann </span>
<lb n="172"/><span>a ngabhaidh tú nach bhfuil lochanna is aibhneacha, srutháin agus </span>
<lb n="173"/><span>toibreacha, acht le corp leisge nach nglanfaidh na daoine iad </span>
<lb n="174"/><span>féin ná a gcuid tighthe.  Anois ní thiubhrain pioc milleáin don </span>
<lb n="175"/><span>Mheiriocánach fá chainnt den tsórt sin a rádh; acht nuair </span>
<lb n="176"/><span>a thiocfas an Sasanach go leitheadach agus ghlaodhas sé "na </span>
<lb n="177"/><span>Gaedhil shalacha" orainn a bhfuil aon Ghaedheal a chloiseas na </span>
<lb n="178"/><span>focla sin nach gcuipfidh agus nach bhfiuchfaidh a chuid fola le </span>
<lb n="179"/><span>teann feirge?  Má tá na Gaedhil salach cé is cionntach leis?</span>
<lb n="180"/><span>Cé an uair a thosuigh na Gaedhil (na daoine bochta, na fíor-</span>
<lb n="181"/><span>Ghaedhil) a chur neamh-shuim ionnta féin agus i na gcuid tighthibh?</span>
<lb n="182"/><span>Thosuigh nuair a bhí réim na dtighearnaí talmhan ann - nó a </span>
<lb n="183"/><span>bhfir ionaid agus a mbuachaillí badh chirte dhom a rádh mar ba </span>
<lb n="184"/><span>bheag de na tighearnaibh a chómhnuigh ar a gcuid dúthaighe.  Dá </span>
<lb n="185"/><span>mbeadh lánamhain bhocht ann a choinneóchadh iad fhéin agus a </span>
<lb n="186"/><span>gcomhluadar go deas glan, agus choinneóchadh a dteach mar </span>
<lb n="187"/><span>a gcéadna, mar a mbeadh an cíos aca d'fhear ionad an tighearna </span>
<lb n="188"/><span>nuair thiocfadh sé dá éileamh bheidís amuigh ar thaobh an bhóthair;</span>
<lb n="189"/><span>nó dá n-éireochadh leo go mbeadh an cíos aca déarfadh an </span>
<lb n="190"/><span>buachaill leis an bhfear ionad: "tá teach breagh ghlan ag an </span>
<lb n="191"/><span>bhfear seo.  Tá togha an éadaigh air féin agus ar a chomhluadar </span>
<lb n="192"/><span>'chuile Dhomhnach.  Tá sé i n-ann tuilleadh cíosa a íoc."  Bheadh</span>
<lb n="193"/><span>an cíos árduighthe ar an bhfear bocht sin an chéad uair eile.</span>
<lb n="194"/></p>
</div>
<pb n="254"/>
<div><lb n="195"/><p><span>Is minic a chualaidh mé daoine 'gá rádh ins an oileán a bhfuil </span>
<lb n="196"/><span>mé mo chomhnuidhe ann, go dtéigheadh duine de na buachaillibh</span>
<lb n="197"/><span>báire seo suas ar bhárr na dtighthe a breathnughadh síos thríd an </span>
<lb n="198"/><span>simléar féachaint cia'n chóir shuipéir a bhíodh muinntir an tighe</span>
<lb n="199"/><span>a chur ortha féin.  Dá bhfeiceadh sé cuid nuaidheacht ar bith aca </span>
<lb n="200"/><span>agus mar a mbeadh an cíos aca an chéad uair eile, amuigh </span>
<lb n="201"/><span>bhíodar; nó, mar a mbéidís amuigh bheadh an cíos árduighthe ortha.</span>
<lb n="202"/><span>Badh é an sgéal céadna é in 'chuile áit eile.  Níor bh'aon bhréag</span>
<lb n="203"/><span>a sgríobh Cathal Cicham i dtaobh Cnoc na nGabha.  Níor deineadh</span>
<lb n="204"/><span>i gCnoc na nGabha acht an rud a dheineah ins 'chuile bhaile agus </span>
<lb n="205"/><span>chnoc dá shóirt ar fud na hÉireann acht ní raibh aon Chathal</span>
<lb n="206"/><span>Cicham ionnta le cur síos a dhéanamh air.</span></p>
<lb n="207"/>
<lb n="208"/><p><span>Bhí na daoine bochta cráidhte, céasta.  Bhíodar buailte síos </span>
<lb n="209"/><span>fá shálaibh na dtíoránach.  Níor fágadh meabhair ná árann ionnta.</span>
<lb n="210"/><span>Brúghadh agus dingeadh isteach i na n-aignibh ó thárla ná raibh </span>
<lb n="211"/><span>ionnta acht Gaedhil, agus ó thárla ná raibh aca acht Gaedhilg gur </span>
<lb n="212"/><span>cheart dóibh a bheith bocht; agus ó bhíodar bocht gur cheart dóibh a </span>
<lb n="213"/><span>bheith salach; agus ó bhíodar 'na nGaedhilgeóirí bochta, salacha ná </span>
<lb n="214"/><span>raibh aon ghnó ar an saoghal aca acht le bheith ag saothrughadh </span>
<lb n="215"/><span>airgid le tabhairt do na tighearnaíbh talmhain le caitheamh thall i </span>
<lb n="216"/><span>Londuin Shasana nó i bPáruis na Fraince.  Mar dubhairt mé, bhí </span>
<lb n="217"/><span>na daoine bochta cráidhte, céasta.  Bhíodar a fulaing an oiread </span>
<lb n="218"/><span>tarcuisne agus géarleanamhaint gur thosuigheadar a rádh leo </span>
<lb n="219"/><span>féin gur mar gheall ar a nGaedhilg a bhíodar mar bhíodar.</span>
<lb n="220"/><span>Thosuigheadar, in a n-aignibh féin, agus gan bhuidheachas dóibh féin,</span>
<lb n="221"/><span>a chur na Gaedhilge, bochtaineacht, agus sailigheacht ar thaobh;</span>
<lb n="222"/><span>agus a chur an Bhéarla, saidhbhreas, agus glaineacht ar an taobh </span>
<lb n="223"/><span>eile.  Badh gheárr gur cheapadar nár cheart dóibh iad fhéin a </span>
<lb n="224"/><span>ghlanadh chor ar bith, gur le lucht an Bhéarla, le na boicínibh a </span>
<lb n="225"/><span>bhain an obair sin.  Thosuigheadar a leagan 'chuile mhilleáin ar an </span>
<lb n="226"/><span>nGaedhilg agus a rádh gur bh'í ba bhun agus údhdar 'chuile mhí-ádh </span>
<lb n="227"/><span>dá dtáinig ortha.  Agus cé d'fhéadfadh milleán a thabhairt dóibh </span>
<lb n="228"/><span>mar gheall air?  Ní fhéadfainn-se ar chuma ar bith.  Cé againn-ne,</span>
<lb n="229"/><span>a ghabhfadh thríd an oiread is chuadar, a sheasfadh mar sheasadar-</span>
<lb n="230"/><span>san?  Ní raibh sé ann an té a shínfeadh lámh chonganta chuca.</span>
<lb n="231"/><span>Cá raibh na "Daoine Móra" an uair sin?  Á! bhíodar i bhfad as </span>
<lb n="232"/><span>láthair; súbhach, sáthach ar shaothar na ndaoine bochta, agus ar </span>
<lb n="233"/><span>ndóigh níor airigheadar a n-anshógh ná a ngéarchrádh.</span>
<lb n="234"/></p>
</div>
<pb n="255"/>
<div><lb n="235"/><p><span>Thríd an ngéarleanamhain, thríd an tarcuisne, agus tríd </span>
<lb n="236"/><span>'cuile mhí-ádh eile dar fhulaingeadar, coinnigheadar an Ghaedhilg,</span>
<lb n="237"/><span>acht, faraor! thosuigh cuid aca dá ceilt ar a gcloinn.  Ná </span>
<lb n="238"/><span>tabhair aon mhilleán dóibh mar gheall air.  Bhíodar ag iarraidh a </span>
<lb n="239"/><span>gclann a chosaint ar an ngéalreanamhain, ar an tarcuisne,</span>
<lb n="240"/><span>agus ar 'chuile mhíádh eile dá ndeachadar féin thríd.  Bhíodar ag </span>
<lb n="241"/><span>iarraidh iad a shábháilt ón ngéarchrádh agus ón mbochtaineacht,</span>
<lb n="242"/><span>agus shíleadar ná raibh aon chaoi le é sin a dhéanamh acht an </span>
<lb n="243"/><span>Ghaedhilg a cheilt ortha agus iad a chur ag foghluim Béarla.  Ní </span>
<lb n="244"/><span>raibh neart air!</span></p>
<lb n="245"/>
<lb n="246"/><p><span>Acht níor thréig Dia iad, ná níor thug Sé chúl dóibh.  Thosuigh</span>
<lb n="247"/><span>an dorchadas agus an ceó a sgaipeadh.  Gheal an oidhche agus </span>
<lb n="248"/><span>d'fháinn an lá, acht níor mhothuigheadar-san é.  Tháinig Connradh </span>
<lb n="249"/><span>na Gaedhilge ag fuagairt ortha a gcinn a thógáilt, go raibh an </span>
<lb n="250"/><span>Ghaedhilg fá mheas aríst; gur bh'iad na Ghaedhil bhochta, shuaracha,</span>
<lb n="251"/><span>shalacha, a bí uasal anois, mar gur choinnigheadar a n-oighreacht</span>
<lb n="252"/><span>d'aimhdeóin an tíoránaigh; an oighreacht sin nach féidir le </span>
<lb n="253"/><span>náisiún a bheith ann dá uireasbha: a dteanga dhúthcais.</span></p>
<lb n="254"/>
<lb n="255"/><p><span>Acht bhíodar chomh domhain sin i n-umar na haimléise nár </span>
<lb n="256"/><span>airigheadar an fhuagairt go dtáinig An Claidheamh Soluis agus </span>
<lb n="257"/><span>gur thosuigh sé a sgairteadh ortha.  B'in é bheodhuigh agus a </span>
<lb n="258"/><span>dhúisigh iad fá dheireadh.  Thosuigheadar thógáil a gcinn; thosuigh</span>
<lb n="259"/><span>misneach agus dóchas a thigheacht ina gcroidhthibh; acht bhíodar </span>
<lb n="260"/><span>sioncuighthe, spionnta; ní raibh níos mó troda ina bhfurmhór.</span>
<lb n="261"/><span>Bhíodar ar nós Cloinne Israel tar éis Maoise dhá dtabhairt </span>
<lb n="262"/><span>saor ó smacht thíoránaigh na hÉigipte.  Bhíodar-san muinghineach,</span>
<lb n="263"/><span>dóchasach, ag triall ar Thír Thairngire; acht nuair chualadar go </span>
<lb n="264"/><span>raibh tuilleadh troda le déanamh aca sul shroichfadh siad í </span>
<lb n="265"/><span>d'iarradar a dhul ar ais aríst go hÉigipt.  B'fheárr leo fanacht </span>
<lb n="266"/><span>choidhche mar bhíodar fá smacht an thíoránaigh ná níos mó troda a </span>
<lb n="267"/><span>dhéanamh ar son a saorsacht.  Acht níor leigeadh ar ais iad. </span>
<lb n="268"/><span>D'fhanadar ins an bhfásach gur fhás "clann óg" suas.  "Clann </span>
<lb n="269"/><span>óg" a raibh fuinneamh, agus misneach agus troid ionnta.</span>
<lb n="270"/><span>"Clann óg" a chualaidh céard a chuaidh a n-aithreacha thríd acht </span>
<lb n="271"/><span>nár fhulaing aon phioc géarleanamhna iad fhéin.  Ní raibh aon </span>
<lb n="272"/><span>eagla ortha-san roimh throid nuair tháinig lá an áir ná níor</span>
<lb n="273"/><span>iarradar a dhul ar ais.</span></p>
<lb n="274"/>
<lb n="275"/><p><span>Is mar sin linn-ne - is as an aos óg a chaitheas ár ndóchas a </span></p>
</div>
<pb n="256"/>
<div><lb n="276"/><p><span>bheith.  Tá sé chomh maith leigint do na seanndaoine an chuid eile </span>
<lb n="277"/><span>dá saoghal a chaitheamh sa bhfásach; acht faighmís uatha stair a </span>
<lb n="278"/><span>mbeatha sul leigfeas sinn uainn iad.  Agus le go mbeidh "clann </span>
<lb n="279"/><span>óg gan baoghal" a fás suas againn-ne - "clann óg" a throid-</span>
<lb n="280"/><span>feas go misneamhail cródha - faighidís eolas ar stair na beatha </span>
<lb n="281"/><span>sin a sinsir.  Innsithear dhóibh cé mar gheall air na tighthe bochta </span>
<lb n="282"/><span>suaracha.  Innsithear dhóibh cé mar gheall ar na fuinneoga beaga</span>
<lb n="283"/><span>nár bh'fhéidir osgailt leis an aér breágh folláin a sgaoileadh</span>
<lb n="284"/><span>isteach ar fud an tighe.  Innsithear dhóibh cé mar gheall air ar </span>
<lb n="285"/><span>ceileadh an Ghaedhilg ortha, agus cé mar gheall ar an neamhshuim</span>
<lb n="286"/><span>a bhí ag a n-aithreacha ins 'chuile rud a bhain le na dtír dhúthchais.</span>
<lb n="287"/><span>Innsithear dhóibh má tá na daoine móra ag tabhairt congnamh </span>
<lb n="288"/><span>dhóibh anois, nach aon déirc é.  Nach bhfuil siad acht ag aisioc.</span>
<lb n="289"/><span>Nach bhfuil siad acht a tógáil cuid den ualach dá gcoinsias, agus </span>
<lb n="290"/><span>is trom trom is ceart don ualach sin a bheith, má tá coisias ar </span>
<lb n="291"/><span>bith ionnta.</span></p>
<lb n="292"/>
<lb n="293"/><p><span>Seo é an áit ar féidir leis an oide sgoile congnamh a </span>
<lb n="294"/><span>thabhairt, agus congnamh ar foghnamh, don mhuinntir seo atá ag </span>
<lb n="295"/><span>iarraidh an eitinn a ruaigeadh as an tír.  Is féidir le múin-</span>
<lb n="296"/><span>teóirí Connradh na Gaedhilge, agus le 'chuile mhúinteóir eile a </span>
<lb n="297"/><span>bhfuil meas aige ar a thír nó aon tsuim aige innti an congnamh</span>
<lb n="298"/><span>céadna a thabhairt uatha.  Tá ar 'chuile oide sgoile Sláinteachas</span>
<lb n="299"/><span>(Health and Habits) a mhúnadh ar a sgoil anois, agus nuair a </span>
<lb n="300"/><span>beas sé dá mhúnadh sin, 'seadh tá aige stair a sinsir a chraobh-</span>
<lb n="301"/><span>scaoileadh dhóibh (.i. do na páisdíbh).  Sin é an uair atá aige na </span>
<lb n="302"/><span>neithe a bhfuil tráchttha agam cheana ortha a chur i n-umhail dóibh;</span>
<lb n="303"/><span>agus má tá braon d'fhuil na nGaedheal ag rith 'n-a gcuisleachaibh,</span>
<lb n="304"/><span>nó má tá tíoramhlacht nó fearamhlacht ar bith ionnta, spreagfaidh</span>
<lb n="305"/><span>an t-eolas sin iad chun oibriughadh go dícheallach le toradh</span>
<lb n="306"/><span>na géarleanamhna agus na tarcuisne a ruaigeadh agus a </span>
<lb n="307"/><span>chaitheamh uatha agus toradh na saorsachta a chur ina ionad;</span>
<lb n="308"/><span>spreagfaidh sé iad chun congnamh a thabhairt is a gcuid tighthe a </span>
<lb n="309"/><span>choinneáilt mar ba cheart do theach Críostaidhe a bheith agus ní ar </span>
<lb n="310"/><span>nós stábla beithidheach; spreagfaidh sé iad chun rian deiridh an </span>
<lb n="311"/><span>tíoránaigh a ghlanadh amach as an tír.  Níor dhual do na Gaedhil </span>
<lb n="312"/><span>a bheith salach agus ní bheidh nuair gheobhaidh siad eolas agus </span>
<lb n="313"/><span>teagasg.</span></p>
<lb n="314"/>
<lb n="315"/><p><span>Is ar an gcuma seo tá luaidhte agam is feárr Sláinteachas </span></p>
</div>
<pb n="257"/>
<div><lb n="316"/><p><span>a mhúnadh dho na páisdíbh ar sgoil.  Maidir le go ndéanfadh sé</span>
<lb n="317"/><span>pioc maitheasa dhóibh a bheith a léigheadh as leabhar gur cheart dóibh</span>
<lb n="318"/><span>seo is siúd a dhéanamh, ní dhéanfadh.  Gan aimhreas múinfidh sé </span>
<lb n="319"/><span>dhóibh leis an rud a dhéanamh acht ní chuirfidh sé dá dhéanamh iad;</span>
<lb n="320"/><span>tá an gnás sa mbaile i gcoinne an leabhair, acht nuair cuirfear</span>
<lb n="321"/><span>i n-umhal dóibh cé an fáth a bhí leis an ngnás sin ar dtús,</span>
<lb n="322"/><span>beidh fhios aca annsin nach gnás nádúrtha é agus dá luaithe</span>
<lb n="323"/><span>dá ndíbreóchar é gur b'amhlaidh is feárr é.</span></p>
<lb n="324"/>
<lb n="325"/><p><span>ÚNA NIC FHUALÁIN.</span></p>
<lb n="326"/>
<lb n="327"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

An Eitinn: Céard is féidir le oidíbh sgoile a dhéanamh le congnamh a thabhairt chun an galar a ruaigeadh as an tír.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

An Eitinn: Céard is féidir le oidíbh sgoile a dhéanamh le congnamh a thabhairt chun an galar a ruaigeadh as an tír.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
