Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Seanchus Grinn na Tuaithe.  IX. - Bás agus Aiséirghe an Rianaigh.</title><author><persName>Ó Conchubhair, Micheál</persName></author><editor><name type="main">Ó Donnchadha, Tadhg</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG19-11668</note>
		 <note type="L">145</note>
		 <note type="B">1909</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Aibreán, 1909</date><idno>IG19-11668</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">19</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ó Conchubhair, Micheál</author><title>Seanchus Grinn na Tuaithe.  IX. - Bás agus Aiséirghe an Rianaigh.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Seanchus Grinn na Tuaithe.  IX. - Bás agus Aiséirghe an Rianaigh.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Aibreán, 1909</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>Seanchus Grinn na Tuaithe.</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>MICHEÁL Ó CONCHUBHAIR do scríobh.</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>IX. - BÁS AGUS AISÉIRGHE AN RIANAIGH.</span></p>
<lb n="5"/>
<lb n="6"/><p><span>Trát éigin dá rabhas ar cuaird i dtigh mo </span>
<lb n="7"/><span>sheancharad Séamus Ó Muircheartaigh thárla</span>
<lb n="8"/><span>gur tagradh don mheasardhacht.</span></p>
<lb n="9"/>
<lb n="10"/><p><span>"Táim dá chlos le tamall," arsa Séamus,</span>
<lb n="11"/><span>"go bhfuil curtha rompa ag Ord na gCap-</span>
<lb n="12"/><span>uisíneach muinntear na hÉireann do chasadh </span>
<lb n="13"/><span>ar an meadaracht.  Is uasal an obair í, agus </span>
<lb n="14"/><span>guidhim go dílis óm chroidhe Dia dá neartughadh i n-a comhair.</span>
<lb n="15"/><span>Cuireann ár gcainnt i gcuimhne dham cleas greannmhar a d'imirigh-</span>
<lb n="16"/><span>eadh ar fear atá i n-a chomhnuidhe i ngiorracht leithmhíle dhon áit seo.</span>
<lb n="17"/><span>Ní raghadh oiread uaim-se gan lámh a bheith agam ann.  Ní fonn</span>
<lb n="18"/><span>díoghbhála bhí orm ná ar éinne dá raibh im fharradh, agus ní díogh-</span>
<lb n="19"/><span>bháil a tháinig as acht an uile mhaitheas.  Mara bhfuil codladh ort,</span>
<lb n="20"/><span>inneósa mé an scéal ó thúis deireadh dhuit."</span>
<lb n="21"/></p>
</div>
<pb n="146"/>
<div><lb n="22"/><p><span>Dubhart leis ná raibh codladh ná tuirse orm, agus d'áthchuin-</span>
<lb n="23"/><span>gheas air an scéal a innsint dom.</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>"Ní fheadar," ar seisean, "an bhfeacaís an tigh breagh cinn</span>
<lb n="26"/><span>slinne ar thaoibh do láimhe clé agus tú ag gabháil aniar Bóthar </span>
<lb n="27"/><span>na Faille Deirge?  Bhí ceithearnach mór láidir i n-a chomhnuidhe</span>
<lb n="28"/><span>san dtigh sin fiche bliadhain ó shoin.  Féach go mbíonn an roth ag </span>
<lb n="29"/><span>casadh coitchianta.  Albanach a b'eadh é siúd, agus bhí sé sealad</span>
<lb n="30"/><span>i n-a aodhaire bó ag máighistir na talmhan.  Is maith an bhail ar </span>
<lb n="31"/><span>an ndúthaigh máighistreacht an mháighistir chéadna a bheith chomh</span>
<lb n="32"/><span>leaghtha leis an gcubhar a ghluaiseann le tuile na habhann, mar </span>
<lb n="33"/><span>do b'olc an ceann dá thunóntathaibh é.  Caitheadh ceathrar feirm-</span>
<lb n="34"/><span>eoirí as seilbh a gcoda d'fhonn inead fairsing a dhéanamh don </span>
<lb n="35"/><span>aodhaire seo.  Tá an t-aodhaiire, leis, imthighthe agus gan duine </span>
<lb n="36"/><span>fágtha a chaoinfeadh é.  An talamh a fuair sé go héagcórach tá </span>
<lb n="37"/><span>sí indiu i seilbh an fhir gur imrigheamair an cleas air.</span></p>
<lb n="38"/>
<lb n="39"/><p><span>"Ba shuarach agus do b'aindeis an saoghal a bhí ag Donnchadh </span>
<lb n="40"/><span>Ó Riain, an fear so go bhfuil a scéal agam dá luadh dhuit,</span>
<lb n="41"/><span>tamall ó shoin.  Briseann an dúthchas tré shúilibh an chait.  Bhí </span>
<lb n="42"/><span>athair an Rianaigh an-thugtha do dhiúgadh na gcárt.  Cá hiongnadh</span>
<lb n="43"/><span>má bhí an t-ógánach mic ag foghluim uaidh agus ag déanamh aith-</span>
<lb n="44"/><span>rise air?</span></p>
<lb n="45"/>
<lb n="46"/><p><span>"D'imthigh an bheirt deirbhshéar a bhí ag Donnchadh thar fairrge</span>
<lb n="47"/><span>ag soláthairt dóibh féin; agus, an uair cailleadh an t-athair, do </span>
<lb n="48"/><span>fágadh an mháthair bhocht dhrochshláinteach ag braith ar Dhonnchadh.</span>
<lb n="49"/><span>B'fhuar fánach é a braith, i meas na gcomharsan.  Acht ní mar </span>
<lb n="50"/><span>soin a bhí.  Thréig Donnchadh na tighthe tábhairne agus lucht na </span>
<lb n="51"/><span>póite feasta, agus bhí suaimhneas aigne agus compórd ar a </span>
<lb n="52"/><span>mháthair i n-earball a saoghail.</span></p>
<lb n="53"/>
<lb n="54"/><p><span>"Im briathar nách fada go raibh malairt crota ar Dhonnchadh</span>
<lb n="55"/><span>agus ar a phaiste talmhan.  Go dtí so bhíodh sé faillightheach i </span>
<lb n="56"/><span>n-obair na feirmeach.  Ní raibh claidhe ná cosaint ar foghnamh</span>
<lb n="57"/><span>uirthi; agus is maith a bhí a fhios san ag asalaibh na dúthaighe mór-</span>
<lb n="58"/><span>dtimcheall, mar is aca bhíodh rith an ráis isna páirceannaibh a </span>
<lb n="59"/><span>b'fhearr a bhí innti.  Thóg Donnchadh na claidhtheacha a bhí ar lár </span>
<lb n="60"/><span>agus chuir sé treó mhaith ar an dtalamh i ndiaidh a chéile.  Má </span>
<lb n="61"/><span>bhí adhbhar ag a ghaoltaibh ó chianaibh, ní mar soin a bhí anois.  Níor </span>
<lb n="62"/><span>bh'fhada go raibh cuimhne a dhrochthréithe díbeartha glan.</span></p>
<lb n="63"/>
<lb n="64"/><p><span>"I gceann bliadhna d'éis bháis a mháthar do deineadh cleamh-</span></p>
</div>
<pb n="147"/>
<div><lb n="65"/><p><span>nas do Dhonnchadh le hinghean feirmeora a chomhnuigh i n-aon </span>
<lb n="66"/><span>bhaile leis.  Ní raibh gaol ar an dtaoibh istigh den chúigeadh glún</span>
<lb n="67"/><span>ná fuair cuireadh ar an bpósadh.  Bá ró-dheacair do Dhonnchadh </span>
<lb n="68"/><span>an t-ól a sheachaint lá an phósta.  Is iomdha duine a dhein tathaint</span>
<lb n="69"/><span>air a gheall a bhriseadh an lá san agus go bhféadfadh sé aith-</span>
<lb n="70"/><span>cheangal a chur air féin.  Acht ní ghéillfeadh sé.</span></p>
<lb n="71"/>
<lb n="72"/><p><span>"Bhí fiadhaire feadha ó'n mbaile mór ar an bpósadh.  I gcaith-</span>
<lb n="73"/><span>eamh na hoidhche amach, ní riabh sé sásta gan cromadh ar shéideadh </span>
<lb n="74"/><span>fé Dhonnchadh.</span></p>
<lb n="75"/>
<lb n="76"/><p><span>"A Dhonnchadh," ar seisean, "nár chóir, ó's é seo do phósadh </span>
<lb n="77"/><span>féin, go ndéanfá an oiread onóra dhó is go n-ólfá braon i </span>
<lb n="78"/><span>gcuideachtain na bhfear ngroidhe tháinig annso ar do chuireadh."</span></p>
<lb n="79"/>
<lb n="80"/><p><span>"Déan, a Dhonnchadh, agus tóg braon bríoghmhar i gcomh-</span>
<lb n="81"/><span>luadar na sean-gcarad atá cruinnighthe annso," ars' an dear-</span>
<lb n="82"/><span>bhráthair céile."</span></p>
<lb n="83"/>
<lb n="84"/><p><span>"Fé dheireadh do ghéill mo Dhonnchadh don tsíorthathant.  D'ól </span>
<lb n="85"/><span>sé gloine biotáille d'aon iarracht, agus bhí sé ó ghloine go </span>
<lb n="86"/><span>gloine nó go raibh sé súgach go leor.</span></p>
<lb n="87"/>
<lb n="88"/><p><span>"Má tá deamhan i ngach gloine biotáille, fé mar deirtear</span>
<lb n="89"/><span>go minic linn, ní fuláir nó is bladartha an buachaill é agus a </span>
<lb n="90"/><span>dheacaracht is thagann do dhaoinibh áirithe scaramhaint leis.  Is </span>
<lb n="91"/><span>saoráideach a tháinig a thuiteam chun Donnchadh; is fada a bhí sé </span>
<lb n="92"/><span>ar mearbhall sular tháinig an aiséirghe.  Oidhche a phósta is eadh</span>
<lb n="93"/><span>thug sé an choiscéim ar gcúlaibh; is iomdha lá d'imthigh thairis </span>
<lb n="94"/><span>sul ar thug sé coiscéim ar aghaidh.  Ní fada go bhfeacathas i </span>
<lb n="95"/><span>tábhairne é, agus ní raibh sé pósta an dá bhliadhain shlána go dtí</span>
<lb n="96"/><span>go raibh sé chomh tugtha do'n ól is mar bhí riamh.</span></p>
<lb n="97"/>
<lb n="98"/><p><span>"Mara mbeadh an truagh bhíodh againn dá mhnaoi is iomdha </span>
<lb n="99"/><span>greann a bhainfimís as gníomharthaibh meisceamhla Dhonnchadh.</span>
<lb n="100"/><span>Bhainfeadh sise deor as an gcloich ag cur síos ar aindeise a </span>
<lb n="101"/><span>saoghail is a beathadh.  Bhí Donnchadh lá aonaigh ar shráid an </span>
<lb n="102"/><span>Daingin agus a dhá dhóthain droichdhighe ar iomchur aige.  D'éirigh </span>
<lb n="103"/><span>aighneas idir é agus Seán an Ghréasuidhe, buaileamsciath gan </span>
<lb n="104"/><span>áird a chaitheadh leath a chuid aimsire ar meisce.  Bhí gach duine </span>
<lb n="105"/><span>aca ag maoidheamh as a neart féin.  Thárla go raibh rábaire</span>
<lb n="106"/><span>leisceamhail eile ag éisteacht leó.  Dubhairt sé leó go raibh an </span>
<lb n="107"/><span>iomad cainnte déanta aca, agus go mb'fhearra dhóibh réidhteach</span>
<lb n="108"/><span>na ceiste d'fhágaint faoi féin.  D'fhágadar.</span>
<lb n="109"/></p>
</div>
<pb n="148"/>
<div><lb n="110"/><p><span>"Téanaibh oraibh mar sin," ar seisean, "go cúl tighe an </span>
<lb n="111"/><span>Laoithigh.  Tá chloch mhór annsúd, agus ní fheaca éinne dá tógaint</span>
<lb n="112"/><span>ón dtalamh ón lá fuair Tadhg Sítheach an buadh ar an bhFaoit-</span>
<lb n="113"/><span>each, an ceannuightheoir muc ó Luimnigh.  Chonnaic mo dhá shúil</span>
<lb n="114"/><span>Tadhg ag árdughadh na cloiche sin troigh go leith ón dtalamh,</span>
<lb n="115"/><span>agus chaith an fear eile admhughadh gur threise d'fhear Tadhg 'ná é</span>
<lb n="116"/><span>féin, ar a shon nár sáruigheadh riamh go dtí soin é i gcleasaibh</span>
<lb n="117"/><span>nirt."</span></p>
<lb n="118"/>
<lb n="119"/><p><span>"Chaith Donnchadh dhe a chasóg, agus siúd fé dhéin na cloiche é.</span>
<lb n="120"/><span>Máiseadh do theip air í thógaint.  B'é an scéal céadna ag an </span>
<lb n="121"/><span>bhfear eile é.  An uair bhí na hiarrachtaidhe tabhartha aca, rug an </span>
<lb n="122"/><span>rábaire gréasuidhe ar chasóig Dhonnchadha agus dubhairt leis a </span>
<lb n="123"/><span>lámha sháthadh amach innti.  Ghaibh Donnchadh amach fén tsráid dó</span>
<lb n="124"/><span>féin, agus gan amhras ar domhan aige go raibh gach nídh i n-a </span>
<lb n="125"/><span>cheart.  Ní raibh, ámhthach.  Cionnus a bheadh 'ná a chasóg iom-</span>
<lb n="126"/><span>puighthe síos suas air, cába na casóige ar chaol a dhroma agus a </span>
<lb n="127"/><span>híochtar ar a shlinneánaibh.</span></p>
<lb n="128"/>
<lb n="129"/><p><span>"Cá hiongnadh má mheas na daoine go raibh a mheabhair </span>
<lb n="130"/><span>caillte aige.  Theith cuid aca as a bhealach.  Chrom tuilleadh aca </span>
<lb n="131"/><span>ar mhagadh faoi.  Fé dheireadh, d'innis comhursa dhó cad a bhí bun</span>
<lb n="132"/><span>os cionn, agus do leaghasadh gan mhoill é.  Acht ní raibh Donnchadh</span>
<lb n="133"/><span>scartha fós leis an bpótaireacht.</span></p>
<lb n="134"/>
<lb n="135"/><p><span>"Ba dhá dhóbair dó é féin a chur i ngreim an oidhche theang-</span>
<lb n="136"/><span>mhuigh sé leis na Soupers.  Bhí cúlshráid de shráidibh an Daingin</span>
<lb n="137"/><span>fútha so ar leithligh an uair sin.  Bhí buidhean mhaith aca ann; </span>
<lb n="138"/><span>mar do b'é an gnáth le linn an droch-shaoghail lucht iompuighthe</span>
<lb n="139"/><span>na mbréideann a bhailiughadh isteach ón dtuaith, d'fhonn go </span>
<lb n="140"/><span>mbeidís coitchiannta fé shúil an fhir bheannuighthe úd, an ministéir</span>
<lb n="141"/><span>Gallda.  Mo thruagh iad, na daoine bochta dalla!  Ní'l a rian</span>
<lb n="142"/><span>ná rian a sleachta le fagháil 'san Daingean indiu.  Leaghadar </span>
<lb n="143"/><span>féin agus a gcuid.</span></p>
<lb n="144"/>
<lb n="145"/><p><span>"Bhí sé abhfad d'éis tuitim oidhche sarar fhág Donnchadh an </span>
<lb n="146"/><span>tsráid agus thug aghaidh ar an mbaile.  Thárla go raibh aindeis-</span>
<lb n="147"/><span>eoir eile mar é féin le n-a chois.  Chuireadar díobh chomh maith is </span>
<lb n="148"/><span>do b'fhéidir leó - agus níor ró-mhaith san - go ndeaghadar chomh </span>
<lb n="149"/><span>fada le Baile an Bhrúnaigh, míle slighe amach ón nDaingean.</span>
<lb n="150"/><span>Bhíodar ar tí scartha le chéile annso, an uair dubhairt Donnchadh</span>
<lb n="151"/><span>gur mhaith an t-am é chum sásamh a bhaint de sna Soupers, mar </span></p>
</div>
<pb n="149"/>
<div><lb n="152"/><p><span>dhíol fiacha as masladh éigin a tugadh dóibh araon tráth áirithe</span>
<lb n="153"/><span>roimlhe sin.  D'fhilleadar fé dhéin an bhaile mhóir.  Níor fhág </span>
<lb n="154"/><span>Donnchadh fuinneóg slán i n-aon tigh go raibh Souper chum comh-</span>
<lb n="155"/><span>nuidhthe ann.  Ghaibh sé ortha le n-a dhórnaibh; agus cé gur ghearr</span>
<lb n="156"/><span>sé go doimhin dóighte é féin, ba chuma leis.  D'airigh muinntir</span>
<lb n="157"/><span>na dtighthe an cipineach dá dhéanamh.  Sháthaigh fear aca a cheann</span>
<lb n="158"/><span>thar doras.  Ní túisce dhein 'ná bhí sé pléasctha le buille de </span>
<lb n="159"/><span>bhata draighin ag Liam na Ciotóige, congantóir Dhonnchadh.</span></p>
<lb n="160"/>
<lb n="161"/><p><span>"Ní fios cad é an méid díoghbhála dhéanfadh an bheirt mara </span>
<lb n="162"/><span>mbeadh gur tháinig na connstáblaidhthe ar an láthair.  Fuair an </span>
<lb n="163"/><span>bheirt lóistín na hoidhche úd i n-aiscidh, acht is iad a dhíol go </span>
<lb n="164"/><span>daor as na fuinneóga a bhriseadh.  Ní'l amhras ná go gcaith-</span>
<lb n="165"/><span>fidís mí nó dhó i gcarcair, mara mbeadh go raibh giuistís a bhí</span>
<lb n="166"/><span>fabhrach leó ar an mbinnse lá na cúirte.</span></p>
<lb n="167"/>
<lb n="168"/><p><span>"Bíonn eagla na teine ar an leanbh a dóightear.  Sheachain </span>
<lb n="169"/><span>Donnchadh an t-ól go ceann ráithe ón lá soin, agus annsan bhí an </span>
<lb n="170"/><span>Inid chughainn.  Bhí comhursa agus comhghaol do Dhonnchadh dá </span>
<lb n="171"/><span>phósadh.  Tugadh cuireadh dhó.  D'imthigh sé i dteannta an chóisire.</span>
<lb n="172"/><span>Níor bhlais sé braon de dhigh dhíoghbhálach i rith an lae.</span></p>
<lb n="173"/>
<lb n="174"/><p><span>"Bhí go maith go rabhamair ag teacht abhaile tráthnóna.  Shuidh</span>
<lb n="175"/><span>triúr eile i dtrucaill i n-éinfheacht le Donnchadh.  Ar an mbóthar</span>
<lb n="176"/><span>dóibh, do tharraing duine aca buidéal a bhí lán go scrogal de </span>
<lb n="177"/><span>bhiotáille as a phóca.  Thug sé na mionnaidhe móra ná raghadh sé </span>
<lb n="178"/><span>ar aon phósadh an oidhche sin nó go n-ólfadh Donnchadh braon fé </span>
<lb n="179"/><span>thuairim a sláinte.  Dáltha an scéil ó chianaibh, bhí sé anois, leis,</span>
<lb n="180"/><span>i gcás idir dhá chómhairle.  Ní raibh ionntaoibh ar bith aige as féin.</span></p>
<lb n="181"/>
<lb n="182"/><p><span>"Má ghéillim anois," ar seisean, i n-a aigne féin, "béad ar </span>
<lb n="183"/><span>na stárthaibh láithreach."  </span></p>
<lb n="184"/>
<lb n="185"/><p><span>"Agus cad a dhein sé 'ná géilleadh.  Mo thúirse!  Bhí sé </span>
<lb n="186"/><span>tuitthe glan amach sarar tháinig an meadhon oidhche.  Chualamair </span>
<lb n="187"/><span>i n-a dhiaidh sin go raibh sé i n-a throscadh ó mhaidin roimhe sin,</span>
<lb n="188"/><span>agus dar ndóigh ní raibh iomchur na dighe ann.</span></p>
<lb n="189"/>
<lb n="190"/><p><span>"An uair chonnaic Tomás Ó Raghallaigh an aoide bhí ar </span>
<lb n="191"/><span>Dhonnchadh tháinig sé agus do thug cogar domhsa.  D'árduigh-</span>
<lb n="192"/><span>eamair linn amach fé aer na hoidhche ár gcara mhíoádhmharach, ar </span>
<lb n="193"/><span>eagla éinne a shatailt air.  Níor chuir sé chor as ná níor mhothuigh</span>
<lb n="194"/><span>sinn dá iomchur.</span></p>
<lb n="195"/>
<lb n="196"/><p><span>"'Seadh," arsa Tomás, "chuir cúrsaidhe an lae agus na </span></p>
</div>
<pb n="150"/>
<div><lb n="197"/><p><span>hoidhche seo Donnchadh ar seachrán.  Is baoghalach, má leigtear </span>
<lb n="198"/><span>leis, gur fada fhanfaidh sé ar a aimhleas.  Cabhruigh liomsa, a </span>
<lb n="199"/><span>Shéamuis, agus leaghasfam araon roimh mhaidin é."</span></p>
<lb n="200"/>
<lb n="201"/><p><span>"Do gheallas dó go ndéanfainn mo dhícheall dá n-inneosadh</span>
<lb n="202"/><span>sé dhom cad a bhi ar aigne aige a dhéanamh.</span></p>
<lb n="203"/>
<lb n="204"/><p><span>"Tá," ar seisean, "scannradh croidhe a chur air."</span></p>
<lb n="205"/>
<lb n="206"/><p><span>"Mhínigh sé dhom annsan cad air go raibh ceaptha aige.  Rug-</span>
<lb n="207"/><span>amair Donnchadh linn isteach i scioból Thaidhg Mhic Gearailt.  Bhí </span>
<lb n="208"/><span>flúirse tuighe ann, agus do cóirigheadh leabaidh bhreagh dhí faoi.</span>
<lb n="209"/><span>Ghaibh Tomás amach ar lorg beirte eile discréideacha a bheadh </span>
<lb n="210"/><span>chun cabhartha linn.  Ní fada gur thángadar a dtriúr.</span></p>
<lb n="211"/>
<lb n="212"/><p><span>"Táim i n-amhras," arsa Tomas, "ná dúiseogha sé seo go </span>
<lb n="213"/><span>fóill; acht, mar sin féin, ní mór dúinn brostughadh leis an </span>
<lb n="214"/><span>obair.  Beidh na rinnceoiridhe ag gabháil amach as tigh an phósta </span>
<lb n="215"/><span>ar ball dá bhfuaradh féin, agus b'fhéidir go seolfadh rud éigin </span>
<lb n="216"/><span>an treo so iad.  Ní theastuigheann san uainn.  Téidhir-se anois,</span>
<lb n="217"/><span>a Shéamuis, agus pé áit i n-a bhfaghair ádhbhairín sughaidh bí annso </span>
<lb n="218"/><span>thar n-ais leis gan ró-mhoill.  Gheobhair casóg mhór m'athar i </span>
<lb n="219"/><span>mball éigin istigh.  Tabhair leat í.  Cuirim mar chúram ort-sa,</span>
<lb n="220"/><span>a Mhuiris," ar seisean le duine de sna buachaillibh eile, "lán </span>
<lb n="221"/><span>galúin d'uisce a thabhairt leat ón dtobar.  Cuir-se do dhrom </span>
<lb n="222"/><span>leis an ndoras so, a Mhichíl," - b'é Mícheál an tríomhadh duine - </span>
<lb n="223"/><span>"agus ná leig d'éinne teacht isteach nó go gtiocfam-na chughat."</span></p>
<lb n="224"/>
<lb n="225"/><p><span>"D'imthigheamar go léir i bhfeighil ár ngnótha.  Fé cheann </span>
<lb n="226"/><span>scathaimh bhig, bhíomar thar n-ais san scioból.  Chuimil Tomás an </span>
<lb n="227"/><span>sugha fém aghaidh is fém lámhaibh-se.  Annsan do cuireadh an </span>
<lb n="228"/><span>chasóg mhór umam, agus an taobh istigh amuigh.</span></p>
<lb n="229"/>
<lb n="230"/><p><span>"Ar mh'anam-sa féin, a Shéamuis," arsa Muiris, i gcogar, </span>
<lb n="231"/><span>"ná feaca riamh oidhre ar an áidhbheirseóir go dtí thú.  Da </span>
<lb n="232"/><span>mbuailtheá liom i n-áit uaigneach i meadhon gheal an lae, do </span>
<lb n="233"/><span>theithfinn uait.  Cuirfir scéan i nDonnchadh."</span></p>
<lb n="234"/>
<lb n="235"/><p><span>"Cár chuiris-se aithne ar an áidhbheirseóir, a Mhuiris?" arsa </span>
<lb n="236"/><span>mise.</span></p>
<lb n="237"/>
<lb n="238"/><p><span>"Ó! léan is léir air, is nár chuiread choidhche aithne air," ar</span>
<lb n="239"/><span>seisean.  "D'airigheas Seán na nGadhar ag cur síos ar a dhath</span>
<lb n="240"/><span>agus a dheilbh.</span></p>
<lb n="241"/>
<lb n="242"/><p><span>"Bhí an t-ughdar go maith agat, a Muiris," arsa Tomás;</span>
<lb n="243"/><span>"acht caithimís uainn é mar aighneas."</span>
<lb n="244"/></p>
</div>
<pb n="151"/>
<div><lb n="245"/><p><span>"Cuireadh an tarna coinneal ar lasadh.</span></p>
<lb n="246"/>
<lb n="247"/><p><span>"Glanaidh-se libh anois, a bhuachaillidhe," arsa Tomás leis an </span>
<lb n="248"/><span>mbeirt eile.  "Is féidir libh dul i bhfolach ar scáth na cruaiche </span>
<lb n="249"/><span>tuighe thíos; acht ná bíodh gíog asaibh agus ná feiceadh Donnchadh </span>
<lb n="250"/><span>sibh an uair dhúiseogha sé.  Táim-se chun é mhúscailt anois."</span></p>
<lb n="251"/>
<lb n="252"/><p><span>"Chuaidh an bheirt i bhfolach.  Rug Tomás ar an ngalún, agus </span>
<lb n="253"/><span>chaith steanncán as ar mhulach cinn Dhonnchadh.  Níor dhúisigh san</span>
<lb n="254"/><span>é, ar a shon gur baineadh cnead as.  Stealladh tuilleadh uisce </span>
<lb n="255"/><span>san aghaidh air.  Bhain so cnead ba dhá mhó as.  Ar ball, tar éis</span>
<lb n="256"/><span>fuaradh eile thabhairt dó, shín sé amach a dhá chois agus chrom ar </span>
<lb n="257"/><span>méanfuigheach.  Dhruideamair i leathtaoibh as a amharc.  Ba ghearr </span>
<lb n="258"/><span>gur oscail sé a shúile.  Chonnaic sé an solus, acht ní raibh aon </span>
<lb n="259"/><span>radharc aige ar na coinnlibh.  D'éirigh sé i n-a shuidhe, agus </span>
<lb n="260"/><span>d'fhéach i n-a thimcheall.</span></p>
<lb n="261"/>
<lb n="262"/><p><span>"I n-ainm Dé, cá bhfuilim?" ar seisean.</span></p>
<lb n="263"/>
<lb n="264"/><p><span>"Cá mbeidhfeá," arsa mise, "acht i n-ifreann.  Is fada sinn</span>
<lb n="265"/><span>ag feitheamh annso leat, agus geallaim dhuit go bhfuil cúinne</span>
<lb n="266"/><span>deas cluthmhair tirim annso id chomhair."</span></p>
<lb n="267"/>
<lb n="268"/><p><span>"D'atharruigheas mo ghuth i slighe is ná haithneoghadh sé é, agus </span>
<lb n="269"/><span>dhruideas suas i n-aice leis.</span></p>
<lb n="270"/>
<lb n="271"/><p><span>"Thug sé iarracht ar éirghe i n-a sheasamh.  Pé aca faitchíos</span>
<lb n="272"/><span>nó easbha nirt a bhí ag gabháil dó, do theip air.  I gcionn tam-</span>
<lb n="273"/><span>aillín eile chrom sé arís ar chainnt.</span></p>
<lb n="274"/>
<lb n="275"/><p><span>"Ar son Dé," ar seisean, "an fad ó thánga annso?"</span></p>
<lb n="276"/>
<lb n="277"/><p><span>"Bhí sé ag creathadh ar nós na duilleóige.</span></p>
<lb n="278"/>
<lb n="279"/><p><span>"Chaith uait an t-ainm sin feasta," arsa mise.  "Ba shuarach </span>
<lb n="280"/><span>é do bheann ar Dhia an fhaid bhís ar an saoghal eile.  Tá sé fuar</span>
<lb n="281"/><span>agat a bheith ag éigheamh Air anos.  Seo í mo ríoghacht-sa.  Cuir-</span>
<lb n="282"/><span>fead d'fhiachaibh ort umhlaigheacht a thabhairt dam feasta agus ar </span>
<lb n="283"/><span>feadh na síoruidheachta.  Táimíd anois ag geata ifirinn.  Creid</span>
<lb n="284"/><span>uaimse é gur mó na fáiltidhe bheidh le fagháil annso agat 'ná </span>
<lb n="285"/><span>fuairis riamh i dtigh tábhairne agus airgead id phóca agat.  Acht,</span>
<lb n="286"/><span>dar teinte mo ríoghachta! díolfaidh an geatóir as muna leig-</span>
<lb n="287"/><span>fear isteach láithreach sinn."</span></p>
<lb n="288"/>
<lb n="289"/><p><span>"Phléasc na gáiridhe ar Mhichilín.  Chualaidh Donnchadh an gáire,</span>
<lb n="290"/><span>agus mheas sé, is dócha, go rabhathars chuige.</span></p>
<lb n="291"/>
<lb n="292"/><p><span>"Ó! a Mhuire dhílis," ar seisesan, "seo chugham iad.  Nach </span>
<lb n="293"/><span>obann a sciobadh as an saoghal mé!  Dá bhfaghainn an oiread </span></p>
</div>
<pb n="152"/>
<div><lb n="294"/><p><span>uaine féin is go bhféadfainn maitheamhnas iarraidh ar Dhia, bheinn</span>
<lb n="295"/><span>sásta.  Ó! mo thruagh í, Máire bhocht!  Is í fuair an droch-</span>
<lb n="296"/><span>nuachar.  Is uirthi bhí na scamail an lá cheangail sí í féin i</span>
<lb n="297"/><span>gcleamhnas liom-sa!  Tugaim mo mhallacht óm chroidhe d'éinne</span>
<lb n="298"/><span>chleachtann an t-ól!</span></p>
<lb n="299"/>
<lb n="300"/><p><span>"Bhí an fuarallus ag tuitim i n-a chaisidhibh anuas dá ghruadh.</span>
<lb n="301"/><span>Tháinig saghas faitchís orm go rabhamair ag dul ró-dhian air.</span></p>
<lb n="302"/>
<lb n="303"/><p><span>"Seo chugham amach Tomás agus braitlín bhán casta i n-a </span>
<lb n="304"/><span>thimcheall.</span></p>
<lb n="305"/>
<lb n="306"/><p><span>"Cad tá déanta ag an bhfear so," ar seisean, "go bhfuilir </span>
<lb n="307"/><span>dhá bhreith leat?"</span></p>
<lb n="308"/>
<lb n="309"/><p><span>"Tá an oiread is dhamnóchadh ceathrar," arsa mise.  "Fiaf-</span>
<lb n="310"/><span>ruigh de féin cad tá déanta aige."</span></p>
<lb n="311"/>
<lb n="312"/><p><span>"Máiseadh, cé dhein breitheamh díotsa: is é Dia na glóire</span>
<lb n="313"/><span>thabharfaidh breith air.  Aingeal is eadh mise.  Tá a fhios agam</span>
<lb n="314"/><span>gur minic a chuir an duine díchéillidhe seo fearg ar Dhia.</span>
<lb n="315"/><span>Is minic a chuir sé buaidhirt ar a mhnaoi.  Bhris sé mórán fuinn-</span>
<lb n="316"/><span>eóg tráth dá raibh sé ar meisce: bhíos féin ag féachaint air dá </span>
<lb n="317"/><span>dhéanamh.  Sin taobh den scéal.  Bhí sé go maith do sna bochtaibh.</span>
<lb n="318"/><span>Níor eitigh sé riamh éinne aca ar dhéirc ná ar lóistín na hoidhche.</span>
<lb n="319"/><span>Bhí sé go maith dá mháthair, agus is í bhí go compórdach i ndeir-</span>
<lb n="320"/><span>eadh a saoghail."</span></p>
<lb n="321"/>
<lb n="322"/><p><span>"Ba léir go raibh an t-anaithe agus an lúthgháir ag troid le </span>
<lb n="323"/><span>chéile i gcroidhe Dhonnchadh, agus, dar mo bhriathar! ní fada gur </span>
<lb n="324"/><span>tháinig fanntais air.  Múchadh na soillse láithreach.  D'árduigh</span>
<lb n="325"/><span>Muiris agus Mícheál Donnchadh amach as an scioból.  Ghlanas-sa</span>
<lb n="326"/><span>dhíom rian an tsúghaidh, agus seo a d'iarraidh uisce mé.  Tháinig </span>
<lb n="327"/><span>Donnchadh chuige féin ar ball.  Ní raibh faic air lá ar n-a bhárach.</span></p>
<lb n="328"/>
<lb n="329"/><p><span>"Bhí an leaghas déanta.  Ní fheacaidh éinne rian na dighe ar </span>
<lb n="330"/><span>Dhonnchadh ó shoin.  Cheannuigh sé feirm an aodhaire deich mbliadhna </span>
<lb n="331"/><span>i n-a dhiaidh sin, agus tá an saoghal ar a thoil anois aige."</span></p>
<lb n="332"/>
<lb n="333"/><p>
<lb n="334"/><span>Sí Katty ní Néill gan bhréag rug bárr ar an mhnaoi </span>
<lb n="335"/><span>Fár treascradh na céadtha tréinfhear go lár san Traoi </span>
<lb n="336"/><span>Ní samhail di Deirdre 's ní féidir a rádh nach í </span>
<lb n="337"/><span>Fuair abhall na scéimhe d'aontoil as láimh mhic Phrímh.</span></p>
<lb n="338"/>
<lb n="339"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Seanchus Grinn na Tuaithe. IX. - Bás agus Aiséirghe an Rianaigh.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Seanchus Grinn na Tuaithe. IX. - Bás agus Aiséirghe an Rianaigh.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
