Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Tréigean na Teamhrach.</title><author><persName>Ó Luingsigh, Mícheál</persName></author><editor><name type="main">Ó Donnchadha, Tadhg</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG18-11615</note>
		 <note type="L">471</note>
		 <note type="B">1908</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Meadhon Foghmhair, 1908</date><idno>IG18-11615</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">18</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ó Luingsigh, Mícheál</author><title>Tréigean na Teamhrach.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Tréigean na Teamhrach.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Meadhon Foghmhair, 1908</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>Tréigean na Teamhrach.</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>MÍCHEÁL Ó LUINGSIGH do scríobh.</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>An Teamhair!  Cá bhfuil an tÉireannach ná bíodhgann a chroidhe </span>
<lb n="5"/><span>ar chloisint an ainme sin do?  Mar bhí an Teamhair comhachtach </span>
<lb n="6"/><span>lá.  Ní raibh aon áit eile i nÉirinn a fhéadfadh dul suas is </span>
<lb n="7"/><span>anuas léi.  B'í croidhe na hÉireann í.  Mo léan! is beag é a </span>
<lb n="8"/><span>comhacht indiu.  Is é ár ngnó cur síos a dhéanamh annso ar an </span>
<lb n="9"/><span>gcuma 'nar chaill sí an chomhacht san.  Cé gur dubhrónach an </span>
<lb n="10"/><span>scéal é, b'fhéidir gur bh'fhearrde dhuinn é, machtnamh a dhéanamh </span>
<lb n="11"/><span>air. </span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>Ar feadh cúig céad déag bliadhan, chomhnuigh Árd-Righthe na </span>
<lb n="14"/><span>hÉireann i dTeamhair.  Ba dheacair áit ní b'oireamhnaighe fhághail </span>
<lb n="15"/><span>i gcómhair príomhchatharach na tíre.  Is féidir radharc fhághail ó </span>
<lb n="16"/><span>mhullach Chnuic na Teamhrach ar gach cúige i nÉirinn; ar Ultaidh </span>
<lb n="17"/><span>thuaidh, ar Chonnachtaibh thiar, ar an dá Mhúmhain theas, agus ar </span>
<lb n="18"/><span>Laighnibh thoir.  Bhí cúig bóithre ag teacht isteach go dtí an chathair, </span>
<lb n="19"/><span>ceann ó gach cúige. </span></p>
<lb n="20"/>
<lb n="21"/><p><span>Suas le míle bliadhan roim gein Chríost, do chruinnigh Ollamh </span>
<lb n="22"/><span>Fódla an chéad Fheis 'sa dTeamhair.  Thagadh uaisle ó gach páirt </span>
<lb n="23"/><span>den tír chun na feise sin, agus ó aimsir an ríogh sin i leith, thagadh </span>
<lb n="24"/><span>an fheis le chéile gach treas bliadhain, chun dlighte a dhéanamh a </span>
<lb n="25"/><span>raghadh chun maitheasa na tíre ar fad.  Bhí an Teamhair ag dul i </span>
<lb n="26"/><span>dtreise gach lá, agus bhí na daoine ag tabhairt urraime dhi. </span></p>
<lb n="27"/>
<lb n="28"/><p><span>I n-aimsir Chormaic Mhic Airt, ba mhór le rádh an Teamhair. </span>
<lb n="29"/><span>Bhí na scoileanna a b'fhearr i nÉirinn ann.  Chuir an Rí so scoil-</span>
<lb n="30"/><span>eanna ar bun i gcomhair dlighe, agus litiridheachta agus cogaidh. </span>
<lb n="31"/><span>Bhí gach uile saghas ceárduidhe ag obair ann, idir gabha geal is </span>
<lb n="32"/><span>saor is siúinéir.  Do shlachtuigh Cormac na dlighthe.  Níor </span>
<lb n="33"/><span>bh'iongna mar sin, go raibh sonas is séan ar an dtír.  Do ghéill </span>
<lb n="34"/><span>na daoine d'á bpríomhchathair, agus bhí rath ortha dá réir. </span></p>
<lb n="35"/>
<lb n="36"/><p><span>Ó aimsir Chormaic i leith, bhí urraim na ndaoine den Teamhair </span>
<lb n="37"/><span>ag dul i méid agus i neart.  Bhíodar féin ag déanamh a ndlighte </span>
<lb n="38"/><span>dhóibh féin, agus ar a shon san, thugadar toradh ar an ndlighe. </span>
<lb n="39"/><span><pb n="472"/> </span>
<lb n="40"/><span>Annsan, nuair a tháinig Pádraig Naomhtha, agus nuair fhuair sé </span>
<lb n="41"/><span>cead ó'n Árd-Rígh, Laoghaire, an Creideamh Críostuighe a </span>
<lb n="42"/><span>theagasc, níor chur puinn daoine 'na choinnibh.  Chuireadh na </span>
<lb n="43"/><span>dlighte fé scrúdughadh, agus má thárla go raibh aon pháirt díobh </span>
<lb n="44"/><span>nár aontuigh leis an gCreideamh, d'aistrigheadh an pháirt sin. </span>
<lb n="45"/><span>Annsan, bhí dlighte oireamhnacha ag Críostuidhthibh na hÉireann. </span></p>
<lb n="46"/>
<lb n="47"/><p><span>Do las an Creideamh i gcroidhtibh Gaedheal, agus do ghlac a </span>
<lb n="48"/><span>lán aca Uird bheannuighthe.  Chuireadh Eaglaisidhe agus Mainis-</span>
<lb n="49"/><span>treacha ar bun, síos, suas, ar fuaid na tíre, agus do leath clú </span>
<lb n="50"/><span>léigheantachta agus naomhthachta na manach ar fuaid na dúthaighe, </span>
<lb n="51"/><span>agus a bhfad níos sia ó bhaile.  Bhí dá chomhacht 'sa tír anois, </span>
<lb n="52"/><span>comhacht an Árd-Ríogh, ag riaghalughadh na tíre, agus comhacht na </span>
<lb n="53"/><span>hEaglaise, ag scaipeadh síothchána is caradais is deigh-thréithe i </span>
<lb n="54"/><span>measc na ndaoine. </span></p>
<lb n="55"/>
<lb n="56"/><p><span>I dtaobh is go raibh a lán do sna daoinibh 'na gCríostuidhthibh, </span>
<lb n="57"/><span>bhí trí Árd-Rí págánach i nÉirinn i ndiadh Laoghaire.  San </span>
<lb n="58"/><span>bliadhain 539, ghlac Diarmuid Mac Cearbhaill árd-cheannas na </span>
<lb n="59"/><span>tíre.  Críostuidhe a b'eadh Diarmuid.  Fear géarchúiseach a </span>
<lb n="60"/><span>b'eadh é leis.  Bhí eólas aige ar shaidhbhreas Inse Fáil; </span>
<lb n="61"/><span>ar a machairíbh míne; ar a sléibhtibh glasa; iad clúdaighthe </span>
<lb n="62"/><span>le crannaibh ó bhun go barr.  Bhí fhios aige i dtaobh seas-</span>
<lb n="63"/><span>caireacht agus féarmhaireacht gleannta a ríoghachta, agus i </span>
<lb n="64"/><span>dtaobh a haibhne breaghtha, leathana, a bhí líonta d'éisc.  Nár </span>
<lb n="65"/><span>dheas an féirín an t-oileán san d'aon eachtrannach a fhéadfadh é </span>
<lb n="66"/><span>bhaint amach le gliocas nó le lámh láidir?  Agus ó bhí an mhuir </span>
<lb n="67"/><span>mór thímcheall air, cá bhfios don Árd-Rígh cathain a bhuailfeadh </span>
<lb n="68"/><span>bitheamhnaigh iasachta isteach cuan breagh éigin, thuaidh nó thoir nó </span>
<lb n="69"/><span>theas?  Thuig Diarmuid an méid seo ar fad, agus chuir sé gnó </span>
<lb n="70"/><span>mór roimis amach.  Bhí sé chun muinntire na hÉireann, idir </span>
<lb n="71"/><span>uasal agus íseal, a snaidhmeadh le chéile agus a dhlúthcheangailt, </span>
<lb n="72"/><span>i dtreo go n-oibreochad gach aoinne ar son na tíre.  Bhí sé chun </span>
<lb n="73"/><span>NÁISIÚN a dhéanamh d'Éirinn. </span></p>
<lb n="74"/>
<lb n="75"/><p><span>Is deacair dúinne indiu, tuigsint i gceart cionnus mar bhí </span>
<lb n="76"/><span>an saoghal an uair sin.  Ní raibh trácht ar bith i dtaobh aon chinn </span>
<lb n="77"/><span>de náisiúntaibh na hÉorpa.  Ní rabhadar ann i n-aon chor.  Bhí </span>
<lb n="78"/><span>daoine na Roinne sin deighilte ó n-a chéile, agus níor thuig </span>
<lb n="79"/><span>aoinne aca cad is náisiún ann.  B'é an scéal céadna i nÉirinn </span>
<lb n="80"/><span>é, acht ní raibh muinntir na hÉireann chomh dona leis na daoinibh </span>
<lb n="81"/><span><pb n="473"/> </span>
<lb n="82"/><span>lasmuigh.  Acht i dtaobh is go rabhadar ag géilleadh do dhlighe na </span>
<lb n="83"/><span>Teamhrach, bhí a lán easaontais eatortha.  Bhí rí ar gach cúigeadh,        </span>
<lb n="84"/><span>agus bhí righte agus flatha fé n-a mbun súd arís.  Dá n-éireóchadh </span>
<lb n="85"/><span>éinnidh idir beirt fhlaith, nó idir beirt rígh cúigidh, do fhógróchaidís </span>
<lb n="86"/><span>cath ar a chéile, ba chuma leo cad a dhéanfadh an tÁrd-Rí nó </span>
<lb n="87"/><span>Éire.  Dá raghadh an t-Árd-Rí chun duine aca a chur fé smacht, </span>
<lb n="88"/><span>b'fhéidir gurab amhlaidh a éireochadh rí éigin eile amach 'na choinnibh </span>
<lb n="89"/><span>féin. </span></p>
<lb n="90"/>
<lb n="91"/><p><span>Thug Diarmuid so fé ndeara, agus bhí fhios aige, dá dtárlóchadh </span>
<lb n="92"/><span>go mbuailfeadh aon dream iasachta chúcha, ná beidís i n-ann iad </span>
<lb n="93"/><span>féin a sheachaint, agus go mbuailfidhe fé chois iad.  Thosnuigh sé </span>
<lb n="94"/><span>mar sin, ar na nGaedhealaibh a shnaidhmeadh le chéile. </span></p>
<lb n="95"/>
<lb n="96"/><p><span>Um an am so leis, bhí éirighe 'n-áirde ag teacht ar rightibh na </span>
<lb n="97"/><span>gcúige.  Bhíodar ag cur suas dúnta móra, is 'ghá ndéanamh féin </span>
<lb n="98"/><span>chomh neamhspleadhach is bh'féidir leo.  Bhí fhios ag Diarmuid, dá </span>
<lb n="99"/><span>leogfaí rith leo, gur gearr go mbeadh duine éigin aca, nó iad </span>
<lb n="100"/><span>go léir, ag iarraidh Árd Fhlaitheas na tíre a bhaint amach, gach </span>
<lb n="101"/><span>duine dhó fhéin.  Nídh nách iongna, ní chun maitheasa na tíre a </span>
<lb n="102"/><span>raghadh clampar de'n tsort san.  Dubhairt Diarmuid go gcuir-</span>
<lb n="103"/><span>feadh sé cosc leis an éirighe 'n-áirde seo. </span></p>
<lb n="104"/>
<lb n="105"/><p><span>Chuir sé fógra amach, agá órdughadh do sna rítghibh cead a </span>
<lb n="106"/><span>thabhairt dá theachtaire féin gabháil isteach 's amach i ngach dún sa </span>
<lb n="107"/><span>tír.  Ní raibh aon rud bun os cionn 'san órdughadh so.  Cad n-a </span>
<lb n="108"/><span>thaobh ná beadh cead ag teachtaire an Árdríogh gabháil timcheall </span>
<lb n="109"/><span>flaithis a mháighistir?  Cá raibh an urraim ba cheart a thabhairt </span>
<lb n="110"/><span>don Árdrígh, nó an t-úmhlacht ba cheart a bheith ar ríghthibh na </span>
<lb n="111"/><span>gcúige dhó, dá n-eiteochfaí an t-órdughadh? </span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>D'imthigh an teachtaire air, agus thárla go maith go dtáinig </span>
<lb n="114"/><span>go rítheach Chonnacht.  Bhí an rí, Guaire, as baile, agus do leig-</span>
<lb n="115"/><span>eadh isteach an teachtaire; acht ar fhilleadh a-bhaile don rígh, agus </span>
<lb n="116"/><span>ar fhagháil an teachtaire istigh roimis, sháidh sé sleagh tríd, agus </span>
<lb n="117"/><span>do mhairbh ar an láthair sin é.  B'in easonóir tabhartha don Árd-</span>
<lb n="118"/><span>rígh; b'in easonóir tabhartha d'Éirinn.  Acht bhí Diarmuid chun </span>
<lb n="119"/><span>sásaimh fhagháil, d'réir dheallraimh. </span></p>
<lb n="120"/>
<lb n="121"/><p><span>Ar chloisint an scéil dhó, chuir sé gasra saighdiúirí láithreach </span>
<lb n="122"/><span>chun Guaire d'aimsiughadh, agus a thabhairt chuige go ndíolfadh sé </span>
<lb n="123"/><span>as a dhroch-bheairt.  Rith Guaire len' anam go Lórrtha i dTiobrad </span>
<lb n="124"/><span>Árann, agus do chuir é féin fé chomairce Naoimh Ruadháin.  Bhí </span>
<lb n="125"/><span><pb n="474"/> </span>
<lb n="126"/><span>eagla ar an naomh ná féadfadh sé féin é choimeád, agus sheol sé </span>
<lb n="127"/><span>anonn go Rígh na Breataine é.  Acht, má dhein, chuir Diarmuid </span>
<lb n="128"/><span>teachtaireacht go Rígh na Breataine, 'ghá rádh leis, muna gcur-</span>
<lb n="129"/><span>faidhe Guaire thar n-ais, go ndíolfadh seisean as.  Dhein an rí </span>
<lb n="130"/><span>rud ar Dhiarmuid, agus tháinig Guaire go Lórrtha arís, agus </span>
<lb n="131"/><span>cuireadh i bhfolach an turas so é. </span></p>
<lb n="132"/>
<lb n="133"/><p><span>Bhí nós ag manachaibh na hÉireann an uair sin - nós a cheap-</span>
<lb n="134"/><span>adar féin.  B'é seo an nós: Éinne a raghadh fé chomairce </span>
<lb n="135"/><span>mhanaigh, nár cheart d'éinne eile aon chur isteach a dhéanamh air. </span>
<lb n="136"/><span>"Némhadh" .i. "talamh naomhtha," a ghlaoidhtí ar an áit mór-</span>
<lb n="137"/><span>timcheall na mainistreach.  Níor thaithn an nós so i n-aon chor </span>
<lb n="138"/><span>leis na daoinibh, agus ní raibh Diarmuid chun ghéilleadh dho anois. </span>
<lb n="139"/><span>Chuaidh sé go Lórrtha, agus d'iarr go borb dána cá raibh Guaire. </span></p>
<lb n="140"/>
<lb n="141"/><p><span>"Ní fheadar, a Árdrí," arsa Ruadhán, "muna bhfuil sé féd' </span>
<lb n="142"/><span>chosaibh." </span></p>
<lb n="143"/>
<lb n="144"/><p><span>D'imthigh Diarmuid annsan; acht, ar mhachtnamh dho, d'fhill sé </span>
<lb n="145"/><span>arís; chuartaigh sé fén dtalamh, agus fuair sé Guaire, díreach </span>
<lb n="146"/><span>san áit i ndubhairt an naomh go raibh sé.  Thóg sé leis é i n-aimh-</span>
<lb n="147"/><span>dheoin impidhe Ruadháin. </span></p>
<lb n="148"/>
<lb n="149"/><p><span>Lean Ruadhán agus trí céad manach an tÁrd-Rí.  D'iarradar </span>
<lb n="150"/><span>air gan Guaire a chur chun báis, acht d'eitigh sé iad.  Níor thugadh </span>
<lb n="151"/><span>aon toradh ar a gcuid gcainnte.  Bhí an dlighe briste, agus bhí </span>
<lb n="152"/><span>Diarmuid chun sásaimh a bhaint de'n chuirptheach.  Acht má bhí </span>
<lb n="153"/><span>Diarmuid i bfabhar an dlighe a chomhlíonad, bhí Ruadhán dána, mór-</span>
<lb n="154"/><span>chúiseach, agus thosnuigh sé ag mallachtughadh na Teamhrach. </span></p>
<lb n="155"/>
<lb n="156"/><p><span>Ghluais sé féin agus na manaigh mór-thimcheall na cathrach, </span>
<lb n="157"/><span>agus a gcloigíní ghá mbualadh aca.  Chúireadar a mallacht ar </span>
<lb n="158"/><span>an áit, agus ar gach duine bhí 'na chomhnuidhe ann.  Do leanadar </span>
<lb n="159"/><span>ar an mallachtughadh ar feadh roinnt laetheannta.  Annsan do </span>
<lb n="160"/><span>bhailigheadar leo abhaile.  Ní fheadar an raibh fhios ag Ruadhán ar </span>
<lb n="161"/><span>an díoghbháil a bhí déanta aige.  Bí an Teamhair croidhe na tíre. </span>
<lb n="162"/><span>Is uaithi a ghluais brígh is fuinneamh na ndaoine, díreach mar a ]#</span>
<lb n="163"/><span>ghluaiseann an fhuil ó'n chroidhe trí féithibh an duine.  Nuair a </span>
<lb n="164"/><span>chuireadh mallacht ar an dTeamhair, chuireadh sleagh trí chroidhe na </span>
<lb n="165"/><span>hÉireann, agus cé nár mhothuigh puinn an uair úd é, thosnuigh an </span>
<lb n="166"/><span>tír ar fheochadh láithreach. </span></p>
<lb n="167"/>
<lb n="168"/><p><span>(Ní chríoch).</span></p>
<lb n="169"/>
<lb n="170"/><p>
<lb n="171"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Tréigean na Teamhrach.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Tréigean na Teamhrach.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
