Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Scoil na SeanGhaedhilge.</title><author><persName>Féach ainm cleite</persName></author><author><addName type="alias">Tórna</addName></author><editor><name type="main">Ó Donnchadha, Tadhg</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG18-11594</note>
		 <note type="L">362</note>
		 <note type="B">1908</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Lughnasa, 1908</date><idno>IG18-11594</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">18</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Féach ainm cleite</author><title>Scoil na SeanGhaedhilge.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Scoil na SeanGhaedhilge.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Lughnasa, 1908</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>Scoil na SeanGhaedhilge.</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>Ní fuláir nó tá áthus ar an nDochtúir Cúno Meighear is ar </span>
<lb n="3"/><span>lucht riartha Scoil na SeanGhaedhilge mar gheall ar an gcuma </span>
<lb n="4"/><span>nar éirigh le seseón an tSamhraidh seo ann.  Ón gcéad bhliadhain </span>
<lb n="5"/><span>nar cuireadh an scoil ar bun, agus n-a raibh an Strachánach </span>
<lb n="6"/><span>againn annso i mBaile Átha Cliath, níor thánig ann oiread </span>
<lb n="7"/><span>daoine agus tháinig i mbliadhna.  Diaidh ar ndiaidh tá an scoil </span>
<lb n="8"/><span>ag bailiughadh chúichi féin gasra daoine go bhfuil flosc chun an </span>
<lb n="9"/><span>tseanaléighinn ortha, agus fonn ortha a scar féin a dhéanamh chun </span>
<lb n="10"/><span>a chur sa n-ionad badh dhual dó.  Má ritheann leó ar an gcuma so </span>
<lb n="11"/><span>ní fhéadfar a chasadh le hÉireannaigh go bhfuil neamhshuim á chur </span>
<lb n="12"/><span>aca i ndálaibh a sean.  Tá obair fhóghanta ar son na Gaedhilge is </span>
<lb n="13"/><span>ar son na hÉireann dá dhéanamh sa scoil seo, ar shon ná seinn-</span>
<lb n="14"/><span>tar stoc ná buadbhall n-a leith, agus tá súil le Dia agam </span>
<lb n="15"/><span>go leanfaidh mar sin. </span></p>
<lb n="16"/>
<lb n="17"/><p><span>Ba bhreágh le feicsint an dúthracht sa n-obair a thespeáin an </span>
<lb n="18"/><span>uile dhalta dá raibh ann.  Fadhb ana-chruaidh iseadh an Briathar sa </span>
<lb n="19"/><span>tSeanGhaedhilg, acht ba shuarach an seasamh do dhein i gcoinnibh na </span>
<lb n="20"/><span>n-amus a thugadh an Dochtúir Ó hAimhirgin agus a bhuidhean </span>
<lb n="21"/><span>daltaí air.  Bhítheas leis go ndearna taos den bhfaidhb.  Pé uair </span>
<lb n="22"/><span>den ló do raghfá chun na scoile chífá gasra ann agus iad ar a </span>
<lb n="23"/><span>ndicheall ag ullmhughadh i gcóir na hoidhche.  Leathsmuigh den </span>
<lb n="24"/><span>scoil féin do casfaidhe ort duine aonair, nó beirt nó triúr, </span>
<lb n="25"/><span>agus b'iad na Gluaiseanna agus An Táin "bun is bárr na </span>
<lb n="26"/><span>paidre" aca.  Bhí fonn chun oibre ar gach duine, idir fhearaibh is </span>
<lb n="27"/><span>mhnáibh, idir óg agus aosta.  Nuair bhíonn an croidhe sa n-obair </span>
<lb n="28"/><span>is iongantach an saothar is féidir a sheasamh agus ní mothuightar </span>
<lb n="29"/><span>an aimsir ag imtheacht.  Do deineadh seódh oibre i Scoil na </span>
<lb n="30"/><span>SeanGhaedhilge an mhí seo ghaibh tharainn.  Beidh a rian ar an </span>
<lb n="31"/><span>Scoil agus orainn go léir. </span></p>
<lb n="32"/>
<lb n="33"/><p><span>Ar shon go raibh ar gach éinne oibriughadh go dian bhí de éad-</span>
<lb n="34"/><span>tromacht croidhe orainn go bhfuaramar an chaoi ar aithne a chur </span>
<lb n="35"/><span>ar a chéile.  Bhíodh pas grinn eadrainn anois is arís, agus is </span>
<lb n="36"/><span>breagh an t-anlann don léigheann é.  Do ceangladh cáirdeasa </span>
<lb n="37"/><span>ann a mhairfidh le n-ar linn, acht cia déarfaidh nár cheart do lucht </span></p>
</div>
<pb n="363"/>
<div><lb n="38"/><p><span>foghluma is saothruighthe na SeanGhaedhilge aithne a bheith aca ar a </span>
<lb n="39"/><span>chéile.  Rud eile, bhí na Draoithe flúirseach go leór ann agus </span>
<lb n="40"/><span>tá's ag Crom, i gcead díbh, go dtagann greann agus sult mar </span>
<lb n="41"/><span>a mbíd an dream soin.  Go deimhin dubhairt an "Cailín Deas </span>
<lb n="42"/><span>Ruadh" ná feacathas "é féin" sa bhaile i gcóir dinnéir aon lá </span>
<lb n="43"/><span>le mí.  Agus ó's ag tagairt do sna Draoithibh é, de dheascaibh </span>
<lb n="44"/><span>tionóisce éigin a thárla dhon ÁrdDhraoi féin d'óbair do Dheis-</span>
<lb n="45"/><span>ciobal áirithe Imbus-for-Osna a dhéanamh.  Is eagal leis go </span>
<lb n="46"/><span>gcaithfidh sé fanacht n-a Dheisciobal an dá lá agus an fhaid mhair-</span>
<lb n="47"/><span>fidh, agus thug sé na déithe do thugaid Draoithe go ndíolfadh </span>
<lb n="48"/><span>Draoi nó Deisciobal éigin as.  Bhur n-aire chughaibh, a Dhraoithe! </span></p>
<lb n="49"/>
<lb n="50"/><p><span>Éireannaigh agus daoine ó Éirinn a b'eadh furmhór na ndaltaí. </span>
<lb n="51"/><span>Ní gábhadh dham a n-ainmneacha a luadh.  Aon intinn amháin a thug </span>
<lb n="52"/><span>ann iad amh, sé sin, an dúil a bheith aca i gcúrsaíbh ár sean sa </span>
<lb n="53"/><span>n-oileán so agus an rún a bheith i n-íochtar a chroidhe ag gach </span>
<lb n="54"/><span>duine an t-eólus soin a chnuasach is a scaipeadh ar fuid an </span>
<lb n="55"/><span>domhain.  Bá bhreágh liom an ghasra de shagartaibh óga d'fheicsint </span>
<lb n="56"/><span>ann.  "Tá lámh Dé sa n-obair" gan aon agó, agus is follus go </span>
<lb n="57"/><span>bhfuil cabhair agus congnamh Cholm Cille linn.  Dia leat a "Uíbh </span>
<lb n="58"/><span>Máine". </span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>Tháinig an tAthair Pádraig Ó Gormáin chughainn ó Pháris na </span>
<lb n="61"/><span>Fraingce.  Scoláire duthrachtach is eadh an tAthair Pádraig, </span>
<lb n="62"/><span>agus tugann chugainn i gcomhnuidhe scéala i dtaobh cúrsaí na </span>
<lb n="63"/><span>SeanGhaedhilge sa bhFraingc agus i dtaobh M. d'Arbois de </span>
<lb n="64"/><span>Jubainville, ríscoláire na tire sin.  I bhfochair an Athar Pádraig </span>
<lb n="65"/><span>tháinig chun na scoile i mbliadhna Rúisíneach darab ainm </span>
<lb n="66"/><span>Alexander Smirnof go bhfuil oiread flosc air chun na Gaedhilge </span>
<lb n="67"/><span>is atá ar éinne beó.  Ní fuláir nó isé an tAthair Pádraig a thug </span>
<lb n="68"/><span>cuid dá dhuthracht féin dó.  Má'sé níor braitheadh laighdughadh ar </span>
<lb n="69"/><span>bith ar a dhuthracht féin dá bhárr.  Beam ag súil leó araon arís, </span>
<lb n="70"/><span>agus ní gábhadh dhúinn a rádh go mbeidh fáilte rómpa i gcomh-</span>
<lb n="71"/><span>nuidhe. </span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>Do bhí againn ó Amsterdam, i dTír Fó Thuinn, M. Van </span>
<lb n="74"/><span>Hamel.  Cuireann M. Van Hammel ana-spéis sa Gaedhilg, agus </span>
<lb n="75"/><span>tá sé ar a chumus Gaedhilg an lae indiu a léigheamh is a thuigsint </span>
<lb n="76"/><span>maith go leór.  Deir sé go dtiocfaidh sé go hÉirinn arís.  Is </span>
<lb n="77"/><span>dóigh leis gur cruaidhe go mór an Ghaedhilg Mheadhóin iná </span>
<lb n="78"/><span>Gaedhilg na seanaGhluaiseann.  Tá a lán den cheart aige, acht </span>
<lb n="79"/><span><pb n="364"/> </span>
<lb n="80"/><span>"branar gan cur" iseadh an Ghaedhilg Mheadhóin fós.  Is éigin </span>
<lb n="81"/><span>do dhuine dhá nídh a bheith aige chúichi, .i. eólus maith ar an Sean-</span>
<lb n="82"/><span>Ghaedhilg agus eólus maith ar Ghaedhilg na haimsire seo.  Tá an </span>
<lb n="83"/><span>dá nídh sin dá gcur chuige ag M. Van Hamel, agus ní baoghal </span>
<lb n="84"/><span>ná go mbeidh sé féin n-a chongnamh againn ar ball. </span></p>
<lb n="85"/>
<lb n="86"/><p><span>Bhí fear eile againn, .i. M. Pokorny, ó Bhienna san Austria. </span>
<lb n="87"/><span>Bhí sé sin ar feadh scaithimh i gColláiste Chonnacht, agus do thaitn </span>
<lb n="88"/><span>an áit go breagh leis.  Níor réidhtigh aér na hÉireann le n-a </span>
<lb n="89"/><span>shláinte amh, agus d'éis dó seachtmhain a chaitheamh ar an scoil </span>
<lb n="90"/><span>againn, b'éigin dó imtheacht abhaile.  Bhí ana-chathughadh orainn </span>
<lb n="91"/><span>n-a thaobh.  Do cuireadh i leith an duine bhocht rudaí ná féadfadh </span>
<lb n="92"/><span>sé tuairim a thabhairt ortha dá bhfaghadh sé Éire air.  Is mór </span>
<lb n="93"/><span>an truagh ná bíonn breis ciall againn uaireanta. </span></p>
<lb n="94"/>
<lb n="95"/><p><span>Ó Dhún Éadain i nAlbain tháinig chughainn fear de mhuinntir </span>
<lb n="96"/><span>Mhac Giolla Iain.  Scoláire díoghraiseach iseadh é agus Gaedheal </span>
<lb n="97"/><span>macánta croidheamhail. </span></p>
<lb n="98"/>
<lb n="99"/><p><span>D'fhágas na Breatnaigh ar lár go dtí seo, mar tá a lán le </span>
<lb n="100"/><span>rádh agam n-a dtaobh.  Bhí beirt aca ann, .i. Mr. Glyn-Davies </span>
<lb n="101"/><span>agus Mr. Gwynn-Jones, nó mar do b'fheárr leó féin, Seón </span>
<lb n="102"/><span>Mac Dábhídh agus Fionn Mac Eoghain.  Duine de sna congan-</span>
<lb n="103"/><span>tóirí is fearr ag an ndochtúir Cúno Meighear i Libherpúl iseadh </span>
<lb n="104"/><span>Seón Mac Dábhídh.  Gheóbha sé a chéim i nIolscoil na Breatan, </span>
<lb n="105"/><span>agus cuireann árdspéis insna teangthaibh Ceilteacha.  Tá eólus </span>
<lb n="106"/><span>maith aige ar an nGaedhilg.  Tá sé ag léigheamh "Séadna" fé </span>
<lb n="107"/><span>láthair agus deir sé go mbíonn ag síorchur i gcuimhne dhó scéalta </span>
<lb n="108"/><span>Daniel Owen.  Leabhar de leabhraibh Daniel Owen a bhíodh againn </span>
<lb n="109"/><span>i mbuidhin na Breatnaise, agus gan aon amhrus badh dheacair a </span>
<lb n="110"/><span>shárughadh.  "Straeon y Pentan" an ainm atá air.  Bhí an </span>
<lb n="111"/><span>bhuidhean soin fé riar Sheóin Mhic Dábhidh agus bhíomar go léir </span>
<lb n="112"/><span>ana-shásta leis.  Badh mhaith leis bheith ag réidhteach ceart dúinn, </span>
<lb n="113"/><span>agus an pungc ba lugha bheadh míniughadh aige air.  Dia Céadaoin </span>
<lb n="114"/><span>thugadh sé leigheacht dúinn ar stair Litridheacht na Breatnaise.  </span>
<lb n="115"/><span>Gheall sé mionaithris ar na léigheachtaibh sin a scríobhadh i gcóir an </span>
<lb n="116"/><span>IRISLEABHAIR.  Scéal iongantach is eadh stair na Breatnaise </span>
<lb n="117"/><span>agus féadfaid Gaedhilgeóirí an lae indiu ceacht fhoghanta </span>
<lb n="118"/><span>d'fhoghluim as, go háirithe ó's rud é gur mian linn ar sean-</span>
<lb n="119"/><span>litridheacht féin a shaothrughadh agus litridheacht nua a chur ar bun. </span></p>
<lb n="120"/>
<lb n="121"/><p><span>Fear eagair páipéir sa Bhreatain iseadh Fionn Mac Eoghain.</span></p>
</div>
<pb n="365"/>
<div><lb n="122"/><p><span>N-a theannta-san staruidhe, scéaluidhe agus file iseadh é. </span>
<lb n="123"/><span>"Hiraethog" an ainm cleite a bhíonn aige, agus fé'n ainm sin </span>
<lb n="124"/><span>do bhuaidh sé an chéad ionad agus cathaoir - duais choitcheanta i </span>
<lb n="125"/><span>leith filidheachta sa Bhreataiin - ar an Eisteddfod Náisiúnta </span>
<lb n="126"/><span>i mBangor sé bliadhna ó shoin.  Fear mór teangthach iseadh </span>
<lb n="127"/><span>é.  Labhrann sé Fraingcis is Gearmáinis, Iodáilis agus Spáinnis, </span>
<lb n="128"/><span>Aráibis agus Breton agus a lán eile nach iad.  Bhí beagán </span>
<lb n="129"/><span>eóluis aige ar an nGaedhilg roimhe seo, acht do thaitn a chuaird </span>
<lb n="130"/><span>annso chomh maith-san leis go bhfuil sé ar aigne í tharrac chuige </span>
<lb n="131"/><span>anois agus gan cur suas di go mbeidh sé ar a chumus í labhairt. </span>
<lb n="132"/><span>Tá Cywydd, nó dán, ceapaithe aige ar Éirinn agus mara bhfuil </span>
<lb n="133"/><span>moladh aige á thabhairt uirthi ní lá go headartha é. </span></p>
<lb n="134"/>
<lb n="135"/><p><span>Maidir le sna buidheantaibh féin is dóigh liom gurab é </span>
<lb n="136"/><span>an bhuidhean i gcóir Graiméir agus na SeanGhluaiseann an </span>
<lb n="137"/><span>buidhean ba líonmhaire.  Bhíodh súd ar siubhal gach tráthnóna ó n-a </span>
<lb n="138"/><span>seacht a chlog go dtí a hocht.  N-a dhiaidh-san bhíodh "An Táin" </span>
<lb n="139"/><span>againn trí oidhche agus scéal sa Ghaedhilg Mheadhóin dhá oidhche. </span></p>
<lb n="140"/>
<lb n="141"/><p><span>Is mor an áise ag lucht foghluma na SeanGhaedhilg an dá </span>
<lb n="142"/><span>leabhar soin ón Strachánach, .i. "Selection from the Old-Irish </span>
<lb n="143"/><span>Glosses" agus "Stories from the Táin".  Níor cuireadh amach </span>
<lb n="144"/><span>fós aon leabhair a dhéanfaidh oiread leo chun eólus na Sean-</span>
<lb n="145"/><span>Ghaedhilge a scaipeadh coitcheanta.  Anois a bhraithimíd an chreach </span>
<lb n="146"/><span>do bhuail umainn nuair do cailleadh an Strachánach.  Ar dheis an </span>
<lb n="147"/><span>Árdríogh go raibh thall. </span></p>
<lb n="148"/>
<lb n="149"/><p><span>Chuir lucht riartha na Scoile fé áthchló na scéalta as an dTáin </span>
<lb n="150"/><span>a bhí san IRISLEABHAR ón Strachánach i mbliadhain a 1903.  Bhí </span>
<lb n="151"/><span>an leabhar ullamh i gcóir an tseseóin agus thaitn sé le gach </span>
<lb n="152"/><span>duine.  Éinne a thuigeann Gaedhilg na haimsire seo féadfaidh </span>
<lb n="153"/><span>sé na scéalta beaga so a léigheamh go hadhsáideach le congnamh </span>
<lb n="154"/><span>an fhoclóra.  Ní chosnann sé acht a trí is réal, agus badh cheart </span>
<lb n="155"/><span>do gach Gaedhilgeóir é fhagháil agus é léigheamh. </span></p>
<lb n="156"/>
<lb n="157"/><p><span>Sa Ghaedhilg Mheadhóin do léigheamair gearrachunntus ar </span>
<lb n="158"/><span>bheathaidh Ádhamhnáin, atá i gcló sa tarna uimhir de "Anecdota </span>
<lb n="159"/><span>from Irish Manuscripts".  N-a theannta san do dheineamair </span>
<lb n="160"/><span>scrúdughadh ar roinnt filidheachta, as an leabhar gcéadna, atá </span>
<lb n="161"/><span>curtha i leith Moling Naomhtha.  Bhíodar daltaí na buidhne sin </span>
<lb n="162"/><span>sásta go maith leis an obair a dheineadar ann. </span></p>
<lb n="163"/>
<lb n="164"/><p><span>Níor cheart dam críochnughadh gan mo bhuidheachus féin agus </span></p>
</div>
<pb n="366"/>
<div><lb n="165"/><p><span>buidheachus an uile dhuine dá raibh ar an scoil a ghabháil leis an </span>
<lb n="166"/><span>nDochtúir Ó hAimhirgin mar gheall ar a dhíoghrais i n-ár </span>
<lb n="167"/><span>leith.  Ar éigin atá duine beó fé láthair a bhuadhfadh air </span>
<lb n="168"/><span>i gcúrsaí teangan na Gaedhilge.  Ar shon gur choingibh sé </span>
<lb n="169"/><span>sinn ag obair go dian, do thuigeadh d'ar n-anbhfúinne agus </span>
<lb n="170"/><span>bhíodh ullamh i gcomhnuidhe chun bearnadh a ghlanadh dhúinn.  Ní </span>
<lb n="171"/><span>thogradh a bheith tur ná gruamdha; fiú amháin nuair a bítí i </span>
<lb n="172"/><span>n-acharann sa ghluais is doghluaiste aca, ní theipeadh air gáire a </span>
<lb n="173"/><span>bhaint amach.  Chuireadh soin misneach orainn.  Tá cion fé leith </span>
<lb n="174"/><span>agá dhaltaíbh uile ar an nDochtúir de bhrígh ná spárálann sé é </span>
<lb n="175"/><span>féin i n-uain na hoibre.  Bheadh truagh agat dó annsúd gach </span>
<lb n="176"/><span>tráthnóna brothalach, saothar air agus an t-allus "na dhóirnibh" </span>
<lb n="177"/><span>leis, a d'iarraidh sinn-na a fhritheálamh.  Badh chuma leis dá mbadh </span>
<lb n="178"/><span>rud é ná raibh de chúram air acht soin.  Do bhí ámhthach.  Bhí so </span>
<lb n="179"/><span>agus súd le scrúdughadh aige.  Tá a dhaltaí ana-bhuidheach </span>
<lb n="180"/><span>dhe, mar do fhreastal ortha go huasal dá mhéid bruid a bhí air. </span>
<lb n="181"/><span>Go maire sé an chéad. </span></p>
<lb n="182"/>
<lb n="183"/><p><span>Tá obair fhóghanta dá dhéanamh i Scoil na SeanGhaedhilge. </span>
<lb n="184"/><span>Ní'l aon amhrus air sin.  Badh mhaith liom fhéin ámh, níos mó </span>
<lb n="185"/><span>Gaedhilgeóirí d'fheicsint ann.  Ortha-san a bheidh ar mbraith san </span>
<lb n="186"/><span>am atá ag teacht.  Má ghríosann an méid atá scríobhtha agam, </span>
<lb n="187"/><span>cuid aca chun na scoile do thaithighe bead sásta go leór. </span>
<lb n="188"/><span>Thabharfainn mar chómhairle dhóibh bheith á n-ullmhughadh féin i gcóir </span>
<lb n="189"/><span>seseóin na bliadhna so cughainn, agus má's féidir leó ar aon </span>
<lb n="190"/><span>chor é, teacht go Baile Átha Cliath.  Ní bheidh pioc dá chathughadh </span>
<lb n="191"/><span>ortha an fhaid mhairfid. </span></p>
<lb n="192"/>
<lb n="193"/><p><span>TÓRNA.</span></p>
<lb n="194"/>
<lb n="195"/><p>
<lb n="196"/><span>DUINE ÉIGIN cct.</span></p>
<lb n="197"/>
<lb n="198"/><p><span>Le Fionn Mac Eoghain, Breathnach a bhí ar Scoil na SeanGhaedhilge i mbliadhna:</span></p>
<lb n="199"/>
<lb n="200"/><p><span>A Fhinn Mhic Eoghain, a shaoi dhen tslógh</span>
<lb n="201"/><span>Do scríobhfadh comhda dáimhe</span>
<lb n="202"/><span>I dteangain na dtreón do chathuigh go leór</span>
<lb n="203"/><span>D'fhonn Breatain na seód do ghárdadh,</span>
<lb n="204"/><span>Glac-se uaim an ghlac so duan</span>
<lb n="205"/><span>I dteangain Tuathail Fáilbhe</span>
<lb n="206"/><span>I gcuimhniughadh buan ar mhí gan ghruaim</span>
<lb n="207"/><span>Ag claoidhe le "Gluais" nó "An Táin" úd.</span></p>
<lb n="208"/>
<lb n="209"/><p>
<lb n="210"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Scoil na SeanGhaedhilge.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Scoil na SeanGhaedhilge.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
