Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Déantúisí Gaedhlacha.  III. - Gaibhneacht Gheal.</title><author><persName>Féach ainm cleite</persName></author><author><addName type="alias">Tórna</addName></author><editor><name type="main">Ó Donnchadha, Tadhg</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG18-11542</note>
		 <note type="L">130</note>
		 <note type="B">1908</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Márta, 1908</date><idno>IG18-11542</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">18</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Féach ainm cleite</author><title>Déantúisí Gaedhlacha.  III. - Gaibhneacht Gheal.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Déantúisí Gaedhlacha.  III. - Gaibhneacht Gheal.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Márta, 1908</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>Déantúisí Gaedhlacha.</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>III. - GAIBHNEACHT GHEAL.</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>(A.) COMHACHTA AN DÚTHCHUIS.</span>
<lb n="5"/><span>Déanfad gearr-chunntus a scríobhadh an taca so ar obair an </span>
<lb n="6"/><span>ghabha ghil.  Sean-cheárd i nÉirinn é sin, ach dálta a lán de </span>
<lb n="7"/><span>cheardaibh dúthchuis na nGaedheal bhí sí imthighthe nach mór i ndísc </span>
<lb n="8"/><span>go dtí gur thosnuigh an aithbheódhchant ar an dteangain.  Tá </span>
<lb n="9"/><span>aithbheódhchant dá réir ag teacht ar ghaibhneacht ghil is ar a cear-</span>
<lb n="10"/><span>daibh gaoil go mbídís ar sinsir oilte ina dtaithighe.  Sé </span>
<lb n="11"/><span>leónughadh Dé - moladh go deó leis - don daonnuidhe, gur de </span>
<lb n="12"/><span>réir mar oibrigheann sé as a ghustal féin seadh bhíonn rath ó Dhia </span>
<lb n="13"/><span>ar a shaothar agus cáil fé leith air um chumadóireacht i measc </span>
<lb n="14"/><span>cineadhach ealadhnta an domhain.  Is follus go leór fírinne na </span>
<lb n="15"/><span>cainnte sin a cúrsaíbh gaibhneacht gile na hÉireann.  An fhaid a </span>
<lb n="16"/><span>bhí sí ar a bonnaibh féin, do shaothruigh sí cáil i dtaobh airgid is </span>
<lb n="17"/><span>óir d'oibriughadh.  Ní túisce tháinig an t-iasacht fá mheas aici ná </span>
<lb n="18"/><span>b'iúd ar teicheadh uaithi idir chéird is ealadhain.  Fillfid arís de </span>
<lb n="19"/><span>réir mar do sheachnann sí an coimhightheach is mar do chlaoidheann </span>
<lb n="20"/><span>le na dúthchus ceart féin. </span></p>
<lb n="21"/>
<lb n="22"/><p><span>(B.) STAIR NA CÉIRDE.</span>
<lb n="23"/><span>D'fhás an chéird ar dtúis as an dúil a bhíonn ag an uile </span>
<lb n="24"/><span>dhuine i n-ornáidíbh.  Tá an tréith seo coitcheanta ar fuaid an </span>
<lb n="25"/><span>domhain; bíonn sí i ríghthibh is i n-uaislibh, sa bhocht is sa saidhbhir, </span>
<lb n="26"/><span>sa bhfear gorm is san nEórpach.  Bhí soin amhlaidh ó thosach an </span>
<lb n="27"/><span>domhain, agus beidh mar sin go Lá an tSléibhe.  Ar dtúis do-</span>
<lb n="28"/><span>ghníthí usáid de mhion-chlochaibh, de chnóithibh is de mheas crann. </span>
<lb n="29"/><span>Deirthear gur bh'é an t-ór an chéad mhiotal go ndearnadh usáid </span>
<lb n="30"/><span>de chun ornáidí.  Sé is túisce do fríoth as an dtalamh; agus sé </span>
<lb n="31"/><span>is túisce go bhfuil trácht air i sean-eachtraidhibh. </span></p>
<lb n="32"/>
<lb n="33"/><p><span>Ar dtúis do-gheibhtí an t-ór n-a ghráinníbh is n-a mhionch-</span>
<lb n="34"/><span>lóchaibh.  Do ceangaltaí as a chéile iad-san le sreangaibh. </span></p>
<lb n="35"/>
<lb n="36"/><p><span>N-a dhiaidh-san fuarthas amach go raibh an t-ór "ionbhuailte," </span>
<lb n="37"/><span>.i. go mb'fhéidir é oibriughadh acht gabháil d'ordaibh air.  Úird </span>
<lb n="38"/><span>cloiche do cleachtaí ar dtúis. </span>
<lb n="39"/></p>
</div>
<pb n="131"/>
<div><lb n="40"/><p><span>Do b'fhada go bhfuarthas amach go mb'fhéidir na gráinní is na </span>
<lb n="41"/><span>mionchlocha óir a leaghadh, ionnus go mbeadh cnapán maith óir ag </span>
<lb n="42"/><span>dúine chun oibriughadh air. </span></p>
<lb n="43"/>
<lb n="44"/><p><span>Nuair a bhí soin ar eólus ag daoinibh agus taithighe aca ar </span>
<lb n="45"/><span>úirlisíbh iarainn, do ceapadh snoighe agus greanadh agus gréasadh. </span></p>
<lb n="46"/>
<lb n="47"/><p><span>As na seodaibh do-gheibhtear i dtuambaíbh is i mbogachaibh, </span>
<lb n="48"/><span>agus rl., is féidir tuairim a dhéanamh den chuma nar fhás an chéird </span>
<lb n="49"/><span>ar fuid an domhain.  I dtuambaíbh na bhForann san Éigipt do-</span>
<lb n="50"/><span>gheibhtear ornáidí garbh go leór.  Bhíodar na sean-Ghréagaigh </span>
<lb n="51"/><span>oilte go maith ar airgead is ar ór d'oibriughadh.  Do chleacht-</span>
<lb n="52"/><span>adar súd fuirm aiceanta ceárduidheachta, i slighe is go dtáinig </span>
<lb n="53"/><span>feabhus mór ar an gcéird dá bhárr.  Cine eile go raibh ainm </span>
<lb n="54"/><span>mhór ortha sa chéird seo b'eadh na hÉdruscaigh.  Ó sna Gréagaigh </span>
<lb n="55"/><span>d'fhoghluim na Rómhánaigh an chéird, agus tríd na Rómhánaigh </span>
<lb n="56"/><span>tháinig sí anuas chughainn-na. </span></p>
<lb n="57"/>
<lb n="58"/><p><span>(C.) I MEASC NA nGAEDHEAL.</span>
<lb n="59"/><span>Do b'fhéidir a lán do scríobhadh ar dhálaibh na céirde seo i </span>
<lb n="60"/><span>measc na nGaedheal.  Ní beag dhúinn anois a rádh go raibh </span>
<lb n="61"/><span>d'fheabhus uirthi annso tráth go dteipfeadh ar an nGréig an lá do </span>
<lb n="62"/><span>b'fhearr a bhí sí é shárughadh.  Bhí ceárda na nGaedheal oilte ar </span>
<lb n="63"/><span>gach ar bhain le na gcéird.  Téigheadh duine isteach sa Seód-</span>
<lb n="64"/><span>lainn i mBaile Átha Cliath.  Chífidh sé ann somplaí fóghanta de </span>
<lb n="65"/><span>ghreanadh, de shnoighe, de líneáil datha, d'obair filigré, agus </span>
<lb n="66"/><span>d'obair niello.  Do deineadh usáid díobh-san go léir coitcheanta </span>
<lb n="67"/><span>i nÉirinn fadó.  B'é rud a tháinig as soin gur fhás i measc na </span>
<lb n="68"/><span>nGaedheal ceárduidheacht fé leith go mb'fhéidir é chur i gcom-</span>
<lb n="69"/><span>práid le hobair tíre ar bith.  Maidir le hornáideacht, tá buadh </span>
<lb n="70"/><span>fé leith faghta ag Gaedhlaibh innti-sin.  Bíodh ná deaghamair le </span>
<lb n="71"/><span>haiceantacht na nGréag, is fada go sáróghthar "péistíní" agus </span>
<lb n="72"/><span>"trumpaí" na nGaedheal, má sáróghthar go bráth.  Ní hiongnadh </span>
<lb n="73"/><span>go mbeimís mórdhálach a Crois Chunga is a Corn Árdachadh.  Ní </span>
<lb n="74"/><span>féidir a samhail eile a dhéanamh indiu.  Ní féidir a mbárr </span>
<lb n="75"/><span>d'fhagháil thíos ná thuas. </span></p>
<lb n="76"/>
<lb n="77"/><p><span>(D.) AN CHÉIRD FÉ LÁTHAIR.</span>
<lb n="78"/><span>Fadó nuair a chuireadh cearduighe roimhe earradh a dhéanamh, </span>
<lb n="79"/><span>do leaghadh sé féin an t-ór dó féin.  É féin a bhuaileadh amach </span></p>
</div>
<pb n="132"/>
<div><lb n="80"/><p><span>n-a dhiaidh-san; é féin do-ghníodh greanadh agus snoighe air; é </span>
<lb n="81"/><span>féin a chuireadh líneáil is ornáidí air.  Ní mar sin atá an scéal </span>
<lb n="82"/><span>anois.  Bíonn gach obair fé leith aca-san fé chúram duine </span>
<lb n="83"/><span>amháin, nó gasra daoine.  Tá an chéird roinnte n-a codchaibh i </span>
<lb n="84"/><span>slighe is ná bíonn sí ina hiomláine ag aon duine.  N-a theannta </span>
<lb n="85"/><span>soin, deineann an t-inneal gaile fé láthair mórchuid den obair </span>
<lb n="86"/><span>do-ghníthí le saothar láimhe fádó.  Dá dheascaibh sin tá an chéird </span>
<lb n="87"/><span>ag teacht ar aon dul ar fuaid an domhain, agus í ag caille-</span>
<lb n="88"/><span>amhaint furmhór an leithleachais a bhí saothruighthe ag cineadhchaibh </span>
<lb n="89"/><span>áirithe. </span></p>
<lb n="90"/>
<lb n="91"/><p><span>(E.) TIGH MHUINNTIR HOPCINS.</span>
<lb n="92"/><span>Is fearra dhúinn bualadh isteach i dtigh Mhuinntir Hopcins i </span>
<lb n="93"/><span>mBaile Átha Cliath, agus chífam annsoin ceárduidhthe ag obair ar </span>
<lb n="94"/><span>gach a mbaineann leis an gcéird.  Gheobham cead ár gcos ó </span>
<lb n="95"/><span>Risteárd Hopcins, an fear gur leis an tigh; agus tiocfaidh </span>
<lb n="96"/><span>chughainn Diarmaid Ó Laoghaire chun gach nídh a mhíniughadh dhúinn i </span>
<lb n="97"/><span>nGaedhilg bhlasta. </span></p>
<lb n="98"/>
<lb n="99"/><p><span>Thíos i mbun an tighe a deintear an t-ullmhughchán.  Tá coire </span>
<lb n="100"/><span>annsúd chun miotail a leaghadh.  Curtar cnapán óir isteach ann, </span>
<lb n="101"/><span>agus i gcionn ocht nóimeat beidh se leaghta.  Geas agus aer a </span>
<lb n="102"/><span>séidtar féidh.  Doirtthear an miotal leaghta so as an gcoire i </span>
<lb n="103"/><span>múnlaíbh de gach saghas.  Táid muilte ann i gcóir baraí óir agus rl., </span>
<lb n="104"/><span>a thanughadh is a ghearradh, a bhualadh is a líomhadh. </span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>(F.) BUINN GHAEDHLACHA ÓIR.</span>
<lb n="107"/><span>Tá ainm mhór amuigh ar Mhuinntir Hopcins i dtaobh aithris ar</span>
<lb n="108"/><span>sheancheárduidheacht na nGaedheal, agus deinid buinn is cuirn is </span>
<lb n="109"/><span>uirlisí dá sórd ar na hinnealaibh is déadhnaighe go bhfuil fagháil </span>
<lb n="110"/><span>ortha.  Tá suas le cúig céad clódh déanta aca i gcóir na </span>
<lb n="111"/><span>n-earraidhe nGaedhlach so.  Tá gléas n-a shuidhe aca chun na </span>
<lb n="112"/><span>gclódh soin d'oibriughadh agus inneal aibhleach ghá thiomáint. </span>
<lb n="113"/><span>Dhéanfadh súd na mílte bonn a ghearradh i n-aon lá amháin.  Táid </span>
<lb n="114"/><span>na buinn úd an-oireamhnach i gcóir feiseann is iomaidheachta </span>
<lb n="115"/><span>báire is peile. </span></p>
<lb n="116"/>
<lb n="117"/><p><span>Is amhlaidh a cuirtar bara miotail tríd an muileann tanugh-</span>
<lb n="118"/><span>cháin ar dtúis.  Leantar de sin go mbíonn sé ar an dtoirt nó </span>
<lb n="119"/><span>ar an ndoimhneacht atá riachtanach.  Bíonn sé n-a shraith chaoil </span></p>
</div>
<pb n="133"/>
<div><lb n="120"/><p><span>annsoin.  Scaoiltear an tsraith tríd an muileann gearrtha. </span>
<lb n="121"/><span>Gearrann soin aisti, fan a faid, deilbh an bhuinn timcheall, i </span>
<lb n="122"/><span>slighe is go bhfágtar san tsraith miotail puill de thoirt an bhuinn. </span>
<lb n="123"/><span>Bailightear na giotaí miotail agus beirtear go dtí an gléas </span>
<lb n="124"/><span>buailte iad.  Is gnáthach go mbíonn dá chlódh go gach bonn - </span>
<lb n="125"/><span>ceann uachtair agus ceann íochtair.  Socruightar an dá chlódh </span>
<lb n="126"/><span>san inneal.  Cuirtear isteach giota miotail.  Iompuighthear roth </span>
<lb n="127"/><span>agus tagann an clódh uachtair anuas ar an gceann íochtair. </span>
<lb n="128"/><span>Dianfháiscthear eatortha an giota miotail i slighe is go mbain-</span>
<lb n="129"/><span>tear as pé deilbh a bhíonn ar an dá chlódh. </span></p>
<lb n="130"/>
<lb n="131"/><p><span>Má's buinn áirithe atá le déanamh, ní fuláir a ndeilbh a </span>
<lb n="132"/><span>ghreanadh ar an tsraith miotail ar dtúis.  Bíonn leathdhosaon </span>
<lb n="133"/><span>greanadóirí aca ag obair de ghnáith.  Tagann duine eile, is </span>
<lb n="134"/><span>sábh bheag ana-mhín aige, agus gearann amach na buinn de réir </span>
<lb n="135"/><span>mar go greanadh iad.  </span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>Nuair a bhíd na buinn gearrtha amach, pé aca le sábh nó ar </span>
<lb n="138"/><span>an gclódh é, deintear ortha pé tairngtheóireacht nó ornaíd go </span>
<lb n="139"/><span>mbíonn gábhadh leis.  Uaireanta scríobhtar focail áirithe ortha. </span>
<lb n="140"/><span>Cuirtear annsoin go dtí an muileann líomhacháin iad.  Bíonn </span>
<lb n="141"/><span>beirt fhear i gcomhnuidhe i mbun na hoibre seo. </span></p>
<lb n="142"/>
<lb n="143"/><p><span>(G.) SNÁTH ÓIR.</span>
<lb n="144"/><span>I gcúinne fé leith de mhonarchain Hopcins tá gléas chun </span>
<lb n="145"/><span>snáith óir a dhéanamh.  Ní míchosmhail le túrainn olna an gléas </span>
<lb n="146"/><span>soin.  Ní ar nós túirne d'oibrightear é amh.  Bíonn bara </span>
<lb n="147"/><span>beag cruaidhe ann, agus puill tríd de réir míneacht </span>
<lb n="148"/><span>an tsnáith.  Cuirtar an bara so i dtathach sa cheann thíos </span>
<lb n="149"/><span>den ghléas.  Cuirtar giota dhen ór tríd an bpoll.  Ar an </span>
<lb n="150"/><span>gceann eile den ghleas ta roth feistighthe, agus nuair a castar é </span>
<lb n="151"/><span>sin tairngeann sé an snáth tríd an bpoll.  Is iomdha saghas </span>
<lb n="152"/><span>snáith ann: snáth an t-ochtmhadh cuid d'órdlach ar reimhre agus </span>
<lb n="153"/><span>snáth ar chaoile ribe gruaige; snáth leathchruinn i gcóir fáinní, </span>
<lb n="154"/><span>agus snáth leathfaobhrach i gcóir dealg. </span></p>
<lb n="155"/>
<lb n="156"/><p><span>(I.) SUIM AN SCÉIL.                        </span>
<lb n="157"/><span>I measc na gclódh go mbainid Muinntir Hopcins feidhm </span>
<lb n="158"/><span>asta, ní miste a áireamh annso: giotaí a Corn Árdachadh is a </span>
<lb n="159"/><span>Crois Chunga; cinnleitreacha a Leabhar Cheanannais; sean-</span></p>
</div>
<pb n="134"/>
<div><lb n="160"/><p><span>dealga agus cruite Bhriain is Dimna - i bhfuirm deilge.  N-a </span>
<lb n="161"/><span>theannta-san tá clódha aca i gcóir bioráin is slabhraidhe, sigirlíní </span>
<lb n="162"/><span>is fáisceáin chreasa, agus rl.  Cuirtear ornáideacht Ghaedhlach ortha-</span>
<lb n="163"/><span>san go léir. </span></p>
<lb n="164"/>
<lb n="165"/><p><span>Bíonn gasra mhaith d'fhearaibh aca i gcomhnuidhe ag deisiughadh </span>
<lb n="166"/><span>uaradóirí is clog, agus seomraí móra oscailte aca chun oibre. </span>
<lb n="167"/><span>Tá ionad suidhte ar áilleacht ag na greanadóiríbh.  Bíd aghaidh </span>
<lb n="168"/><span>le gréin furmhór an lae, agus is maith an congnamh dóibh an </span>
<lb n="169"/><span>deaghsholus. </span></p>
<lb n="170"/>
<lb n="171"/><p><span>TÓRNA.</span></p>
<lb n="172"/>
<lb n="173"/><p><span>TAGRA.</span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>(a).  Gabha geal, a silversmith.  Cearda gaoil, cognate trades.</span></p>
<lb n="176"/>
<lb n="177"/><p><span>(b).  Fear gorm, Ethiopian.  Mionchlocha, pebbles.  Ionbhuailte, malleable.</span>
<lb n="178"/><span>Snoighe, chasing; greannadh, engraving, shaping; gréasadh, ornamenting, emboss-</span>
<lb n="179"/><span>ing.  Tuambaí na bhForann, the tombs of the Pharaohs.  Fuirm aiceanta, nature</span>
<lb n="180"/><span>form.  Na hÉdruscaigh, the Etruscans.</span></p>
<lb n="181"/>
<lb n="182"/><p><span>(c.)  Go raibh d'fheabhus, such was the perfection.  Seódlann (prond. seóll-</span>
<lb n="183"/><span>ann), Museum.  Líneáil datha, enamelling.  Ceárduidheacht fé leith, a special or</span>
<lb n="184"/><span>distinct art Ornáideacht, ornamentation.  "Péistíní" agus "trumpaí" the</span>
<lb n="185"/><span>animal and trumpet designs of Irish ornamentation.</span></p>
<lb n="186"/>
<lb n="187"/><p><span>(d.) Leaghadh, melt.  N-a codchaibh, into divisions.  An t-inneal gaile, the</span>
<lb n="188"/><span>steam engine.  Ag teacht ar aon dul, getting into a uniform groove.  Furmhór</span>
<lb n="189"/><span>an leithleachuis, most of the distinctive character.</span></p>
<lb n="190"/>
<lb n="191"/><p><span>(e.)  Ullmhughchán, preparatory work.  Múnlaí, moulds.  Do thanughadh, to </span>
<lb n="192"/><span>flatten.</span></p>
<lb n="193"/>
<lb n="194"/><p><span>(f.) Buinn, "medals."  Na hinnil is déadnaighe, i the most up-to-date machin-</span>
<lb n="195"/><span>ery.  Clódh, a "die."  Inneal aibhleach , an electric motor.  Muileann tanughcháin,</span>
<lb n="196"/><span>a flattening-mill.  Fan a faid, along its length.  Deilbh, shape, outline.  Muil-</span>
<lb n="197"/><span>eann buailte, "stamping press."  Buinn áirithe, special medals.  Greanadh, act</span>
<lb n="198"/><span>of engraving.  Greanadóir, engraver.  Sábh, a saw.  Tairngtheóireacht, desingn-</span>
<lb n="199"/><span>ing, drawing.  Muileann líomhacháin, polishing "lathe."</span></p>
<lb n="200"/>
<lb n="201"/><p><span>(g.) Monarcha, factory, workshop.  Snáth, wire.  Ní míchosmhail le, it is some-</span>
<lb n="202"/><span>thing like.  Bara beag cruaidhe, a little steel bar.  Cuirtar i dtathach i, is fixed</span>
<lb n="203"/><span>into.  Snáth leathchruinn, half-circular wire.  Snáth leathfaobhrach, "knife-edge"</span>
<lb n="204"/><span>wire.  Dealg, a brooch.</span></p>
<lb n="205"/>
<lb n="206"/><p><span>(i.) Suim, summing-up.  Sigirlíní, pendants.  Faisceáin chreasa, belt clasps.</span>
<lb n="207"/><span>Ionad suidhte, position.  Bíd aghaidh le gréin, they face the sun.</span></p>
<lb n="208"/>
<lb n="209"/><p><span>Caithréim.  "D'ériigh sé de lá go n-a lántsoilse.  D'iarr sé déirc na</span>
<lb n="210"/><span>trócaire, no munar iarr do leig dó.  Tharraing sé air a stocaí beárrtha bána</span>
<lb n="211"/><span>is a bhróga beárrtha dubha.  Do scríbh ar bhárr a scéithe gurab é féin sás cóir</span>
<lb n="212"/><span>agus cirt a bhaint amach agus gan cóir ná ceart do thabhairt uaidh.  D'imthigh</span>
<lb n="213"/><span>sé air de sna coiscéimibh is séimhe (?) saighdiúra do bhí sa tseanaimsir lem</span>
<lb n="214"/><span>linn féin, sé sin, cnoc de léim, faill de choiscéim agus páirc bhán de</span>
<lb n="215"/><span>chosabocóid."</span></p>
<lb n="216"/>
<lb n="217"/><p>
<lb n="218"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Déantúisí Gaedhlacha. III. - Gaibhneacht Gheal.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Déantúisí Gaedhlacha. III. - Gaibhneacht Gheal.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
