Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Déantúisí Gaedhlacha.  II. - An Phoiplín.</title><author><persName>Féach ainm cleite</persName></author><author><addName type="alias">Tórna</addName></author><editor><name type="main">Ó Donnchadha, Tadhg</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG18-11528</note>
		 <note type="L">63</note>
		 <note type="B">1908</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Feabhra, 1908</date><idno>IG18-11528</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">18</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Féach ainm cleite</author><title>Déantúisí Gaedhlacha.  II. - An Phoiplín.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Déantúisí Gaedhlacha.  II. - An Phoiplín.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Feabhra, 1908</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>Déantúisí Gaedhlacha.</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>II. — AN PHOIPLÍN.</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>(A). A STAIR.</span></p>
<lb n="5"/>
<lb n="6"/><p><span>Cad as go dtáinig an ainm "Poiplín"?  Ní annsa.  Baile </span>
<lb n="7"/><span>mór darab ainm Poperinghe, atá sa bhFlóndras i dtír na </span>
<lb n="8"/><span>bPléimeann; sean-ainm don mbaile chéadna is eadh Popeling, </span>
<lb n="9"/><span>agus deir "drong le seanchus" gur ón sean-ainm sin do tháinig </span>
<lb n="10"/><span>an focal "Poiplín".  Is móide is inmheasta fírinne an tsean-</span>
<lb n="11"/><span>chuis sin, de bhrígh gur baile le figheadóireacht Poperinghe ó </span>
<lb n="12"/><span>aimsir imchéin gus an ló indiu.  Baineann sé le deallramh gur </span>
<lb n="13"/><span>i bPoperinghe do tosnuigheadh ar an bPoiplín d'fhighe ar dtúis. </span>
<lb n="14"/><span>As so do leath an chéird ar fuid ceanntrach áirithe sa bhFraingc. </span>
<lb n="15"/><span>Le linn an tsémhadh aois déag is an tseachtmhadh aois déag nuair </span>
<lb n="16"/><span>a bhítí ag malartughadh creidimh chomh tiugh le grean, mórchuid </span>
<lb n="17"/><span>d'fhigheadóiríbh na Fraingce do ghabhadar páirt le sna Huguenots. </span>
<lb n="18"/><span>I ndeireadh na preibe do hionnarbadh as an bhFraingc iad agus </span>
<lb n="19"/><span>an dream do b'fhearr ortha-san, chuireadar fútha, i mbliadhain a </span>
<lb n="20"/><span>1685, ar an dtaobh thiar de chathair Bhaile Átha Cliath, ar shaor-</span>
<lb n="21"/><span>fhearann a thug Iarla na Midhe an uair sin dóibh.  Saor-fhearann </span>
<lb n="22"/><span>nó Liberties atá ar an áit sin ó shoin.  Tá rian na Huguenots </span>
<lb n="23"/><span>fós ar na sean-tightibh is ar a lán nidhthe san mball gcéadna, i </span>
<lb n="24"/><span>slighe is go mb'fhéidir aiste fé leith a scríobhadh ortha.  Ar shon go </span>
<lb n="25"/><span>ndeintí sa bhFraingc earradh éigin ba chosmhail leis an bpoiplín, </span>
<lb n="26"/><span>ní'l pioc dá mhearaidhe orainn ná gur d'éis teacht go hÉirinn do </span>
<lb n="27"/><span>sna figheadóiríbh do cuireadh deis ar an gcéird agus do tugadh </span>
<lb n="28"/><span>chun críche an earradh mhín seo go dtugtar Poiplín Ghaedhlach air. </span></p>
<lb n="29"/>
<lb n="30"/><p><span>D'éis cur fútha i mBaile Átha Cliath do chrom na figheadóirí </span>
<lb n="31"/><span>ar a lán earraidhe a dhéanamh, chomh maith leis an bpoiplín.  Do </span>
<lb n="32"/><span>dheinidís, síoda agus bheilbhit, éadaighe olna agus fighghréasa, ar </span>
<lb n="33"/><span>chuma go raibh árdchlú ar Bhaile Átha Cliath i dtaobh na n-earraidhe </span>
<lb n="34"/><span>sin.  Acht aithearrach faiseann agus faireachán is formud riaghal-</span>
<lb n="35"/><span>tuis Shasana d'imireadar an donus ortha.  Tuairim is deiread </span>
<lb n="36"/><span>an ochtmhadh aois déag do bhíodar go léir imthighthe i ndísc acht </span>
<lb n="37"/><span>amháin an phoiplín.  Ar chuma éigin, níor bh'fhéidir é sin a mhúchadh. </span>
<lb n="38"/><span>A fheabhus a bhí an earradh féin agus a liacht eólus ealadhnta a </span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="39"/><p><span>bhaineann leis an gcéird fé ndeara nár cuireadh an cadhbáis air. </span>
<lb n="40"/><span>Ba mhinic a bhí i ndeireadh an anma, agus bhítí ag ullmhughadh chun </span>
<lb n="41"/><span>a chaointe; acht thagadh atharrughadh i bhfaiseannaibh éadaigh, agus </span>
<lb n="42"/><span>d'éirigheadh sé arís.  Le déidheannaighe ámh, tá a mhalairt de </span>
<lb n="43"/><span>thuairisc le hinnsint n-a thaobh.  Fuarthas amach ná raibh a bhárr </span>
<lb n="44"/><span>le fagháil chun carbhataí agus nidhthe den tsórd soin.  Táid </span>
<lb n="45"/><span>daoine i gcoitchinne ag dul i n-a taithighe, agus ní bhíonn a braith </span>
<lb n="46"/><span>a thuilleadh ar ghoithíbh éigcinnte ban teidil ná banríoghan. </span></p>
<lb n="47"/>
<lb n="48"/><p><span>(B). NA hEARRAIDHE DÁ nDEINTAR É.</span></p>
<lb n="49"/>
<lb n="50"/><p><span>Sara gcuiread síos ar an gcuma n-a ndeintar an phoiplín </span>
<lb n="51"/><span>b'fhéidir nár mhiste dham beagán a rádh ar an earraidh sin féin, </span>
<lb n="52"/><span>ar a thréithibh is ar na hearaidhibh dá ndeintar é. </span></p>
<lb n="53"/>
<lb n="54"/><p><span>Éadach is eadh an Phoiplín a deintar de shíoda is d'olainn is </span>
<lb n="55"/><span>iad fighte i n-a chéile.  Ní fuláir togha síoda agus togha olna </span>
<lb n="56"/><span>chuige.  Éadach mín bog lonnrach lán-tsaidhbhir is eadh é.  An </span>
<lb n="57"/><span>síoda do-bheir saidhbhir lonnrach é; an olann a thugann an mhíne </span>
<lb n="58"/><span>is an bhuige dhi; iad araon ar-n-a bhfighe i gcothrom 's i gceart </span>
<lb n="59"/><span>ann fé ndeara an teilgean a baintear as a caitheamh. </span></p>
<lb n="60"/>
<lb n="61"/><p><span>Ón tSín do thagann furmhór an tsíoda.  Ní faghtar an ear-</span>
<lb n="62"/><span>radh soin i nÉirinn ar shon gurab é tuairim daoine atá oilte </span>
<lb n="63"/><span>ar an ngnó gur féidir cnumh an tsíoda a chothughadh is a choimeád i </span>
<lb n="64"/><span>mballaibh áirithe i ndeisceart Chúige Mumhan.  D'fhásfadh an </span>
<lb n="65"/><span>crann maoildhearg n-a sheódh ann.  Badh dhóigh liom gur bh'fhiú dhon </span>
<lb n="66"/><span>Dipartmint é seo a thréail i bhfochair na bprátaí luatha is an </span>
<lb n="67"/><span>tobac.  Sa bhFraingc is san Iodáil is iad bantrach an tighe a </span>
<lb n="68"/><span>bhíonn i mbun na hoibre seo.  An iomad dár gcailíní-na a </span>
<lb n="69"/><span>théidheann tar sáile nó a bhíonn dá ndalladh age lásaí beag-</span>
<lb n="70"/><span>thairbhe. </span></p>
<lb n="71"/>
<lb n="72"/><p><span>Ón Austráil a thagann an olann.  Olann Bhotaní nó olann </span>
<lb n="73"/><span>Mherino an ainm atá uirthi.  Is amhlaidh cuirtar an olann ar </span>
<lb n="74"/><span>luingeas go Lunndain is díoltar annsoin í ar ceant.  Ceannuigh-</span>
<lb n="75"/><span>eann gach duine an méid is dóigh leis a theastuigheann uaidh.  Sé </span>
<lb n="76"/><span>an truagh nach féidir úsáid a dhéanamh d'olainn na hÉireann. </span>
<lb n="77"/><span>Tá sí rógharbh, agus ní fuláir don abhrus a bheith ar mhíneacht an </span>
<lb n="78"/><span>domhain.  Caithtar í thiomáint tré sholus gasa chun na guairighe a </span>
<lb n="79"/><span>dhóghadh dhi. </span>
<lb n="80"/></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="81"/><p><span>(C). DATHUGHADH.</span></p>
<lb n="82"/>
<lb n="83"/><p><span>N-a scáinníbh abhruis seadh do-gheibhtear an síoda is an olann. </span>
<lb n="84"/><span>Bíd na scáinní seo déanta suas i mbeartaibh.  Innfhiúchtar agus </span>
<lb n="85"/><span>mionscrúduighthear gach scáinne síoda dá mbíonn ann, agus </span>
<lb n="86"/><span>cuirtar i n-eagar iad de réir a míneacht.  Ní fuláir na scáinní </span>
<lb n="87"/><span>a mheadhchaint anois i gcóir an dlúith .i. an snáth a ghabhann tré </span>
<lb n="88"/><span>fhaid an éadaigh.  Bíonn meadhchant fé leith i gcóir gach dlúith, de </span>
<lb n="89"/><span>réir fhaid an phíosa éadaigh.  Cuirtar na scáinní annsoin dá </span>
<lb n="90"/><span>ndathughadh.  Beirbhthear an síoda i gcoire uisce go mbíonn </span>
<lb n="91"/><span>galamhnach leaghta tríd, agus fágtar ag beirbhadh ar feadh a </span>
<lb n="92"/><span>ceathair nó a cúig d'uairibh an chluig é.  Baineann soin dé an </span>
<lb n="93"/><span>croiceann cruaidh a bhíonn air.  Cailleann sé timcheall is an </span>
<lb n="94"/><span>ceathramhadh chuid dá mheadhchant, agus nuair tógtar as an gcoire </span>
<lb n="95"/><span>é bíonn sé ar dhath an uachtair, agus é ar mhíne do mhothóghfá ar </span>
<lb n="96"/><span>éigin idir do mhéireannaibh.  Beirbhthear agus nightar an t-abhrus </span>
<lb n="97"/><span>olna ar an gcuma gcéadna nach mór.  San inneach a cuirtear </span>
<lb n="98"/><span>an snáth olna.  I gcóir an dathughcháin, bíd coirí mhóra annsúd </span>
<lb n="99"/><span>agus iad ag síor-bheiriughadh.  Bíonn meascán fé leith i gcóir </span>
<lb n="100"/><span>gach datha.  Crochtar de mhaide na scáinní abhruis is sáithtear sa </span>
<lb n="101"/><span>choire iad.  Coimeádtar ann iad go dtagann ortha an ghné datha </span>
<lb n="102"/><span>is mian le duine.  Ní'l gné datha fén spéir nach féidir d'fhagháil </span>
<lb n="103"/><span>ortha.  Nuair a bhíd dathuighthe a ndóthain deintar iad do thíoradh </span>
<lb n="104"/><span>os cionn teine. </span>
<lb n="105"/><span>  </span>
<lb n="106"/><span>(D). AN tINNEACH.</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>Sé rud an t-inneach ná an snáth a ghabhann ó thaobh taobh san </span>
<lb n="109"/><span>éadach.  Snáth olna a cuirtar i n-inneach poiplíneach.  D'éis an </span>
<lb n="110"/><span>snáth a dhathughadh agus a thíoradh beirtear é go dtí gléas atá </span>
<lb n="111"/><span>ana-chosmhail le túrainn olna.  Deineann an túrann so an </span>
<lb n="112"/><span>t-abhrus a thochruis ar fhiteánaibh beaga.  Is amhlaidh bhíd na </span>
<lb n="113"/><span>fiteáin seo agus iad ar n-a ndéanamh de pháipéar cárta, agus </span>
<lb n="114"/><span>poll tríotha, mar bheadh timcheall is dhá órdlach go leith do gearr-</span>
<lb n="115"/><span>faidhe de dheócán.  Tochruistear roinnt áirithe den abhrus ar gach </span>
<lb n="116"/><span>fiteán aca soin.  Nuair a bhíonn ádhbhar an innigh tochruiste ar </span>
<lb n="117"/><span>na fiteánaibh, beirtear chun an tseóil iad.  Tógtar fiteán aca. </span>
<lb n="118"/><span>Sáithtear tríd an bpoll dol iarainn, agus cuirtar isteach sa </span>
<lb n="119"/><span>spól é.  Féadann an fiteán casadh timcheall istigh sa spól, agus </span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="120"/><p><span>an dol a choimeádan daingean istigh é.  Tá an t-inneach ullamh </span>
<lb n="121"/><span>anois don bhfigheadóir. </span></p>
<lb n="122"/>
<lb n="123"/><p><span>(E). AN DLÚTH.</span></p>
<lb n="124"/>
<lb n="125"/><p><span>An snáth síoda a théidheann sa dlúth.  Sara gcuirtear ar an </span>
<lb n="126"/><span>gcrann dealbha é, is éigin é thochruis ar fhiteánaibh.  Bíd na </span>
<lb n="127"/><span>fiteáin sin ar nós na bhfiteán snáith do chífidhe ag mnáibh tighe fé </span>
<lb n="128"/><span>ghabhshnáth, acht go mbeidís b'fhéidir beagán níos mó 'ná iad.  Seo </span>
<lb n="129"/><span>mar dheintar an tochruis: Tá gléas annsúd, go bhfuil air a lán </span>
<lb n="130"/><span>de chliabhaibh adhmaid agus iad ag casadh timcheall mar bheadh </span>
<lb n="131"/><span>rothanna.  Ar aghaidh na gcliabh soin tuas tá bara iarainn go </span>
<lb n="132"/><span>gcuirtear na fiteáin air.  Bíonn an bara so ag casadh timcheall </span>
<lb n="133"/><span>leis.  Ar gach cliabh cuirtar scáinne den tsnáth mar do chífá </span>
<lb n="134"/><span>scáinne d'abhrus olna ar dhruim cathaoireach ag mnaoi fén </span>
<lb n="135"/><span>dtuaith.  Nuair cuirtar an gléas ar siubhal, tochruistar an snáth </span>
<lb n="136"/><span>síoda ar na fiteánaibh.  Cailíní a bhíonn i mbun na hoibre seo, </span>
<lb n="137"/><span>agus d'fhéadfadh duine amháin aca aire thabhairt do scór fiteán. </span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>An chéad rud eile, caithfar an snáth a chur ar an gcrann </span>
<lb n="140"/><span>dealbha.  Agus cad chuige é sin, adéarfar.  Seadh caithfar a </span>
<lb n="141"/><span>chur le hais a chéile uimhir áirithe de shnáithíníbh síoda — idir 5,000 </span>
<lb n="142"/><span>agus 10,000, de réir mhíneacht is leithead an éadaigh — i gcóir an </span>
<lb n="143"/><span>dlúith.  Sórd druma mhóir is eadh an crann dealbha.  Cuirtar </span>
<lb n="144"/><span>fráma i n-a sheasamh le hais balla.  Bíd tairngí sáithte annso </span>
<lb n="145"/><span>is annsúd ann — abair dafhichid ceann, nó deich gcinn is dafhichid. </span>
<lb n="146"/><span>Cuirtear na fiteáin snáith ar na tairngíbh seo.  Tugtar le chéile </span>
<lb n="147"/><span>cinn na snáithíní agus ceangaltar i n-éinfheacht iad don druma, </span>
<lb n="148"/><span>nó don gcrann dealbha.  Castar timcheall an crann dealbha. </span>
<lb n="149"/><span>Ar an gcuma so tochruistar de sna fiteánaibh agus gabhaid na  </span>
<lb n="150"/><span>snáithíní timcheall an chrann dealbha go dtí go sroistear an fhaid </span>
<lb n="151"/><span>atá riachtanach i gcóir an phíosa éadaigh.  Athchastar gluaiseacht </span>
<lb n="152"/><span>an chrann dealbha annsoin.  Bítar mar sin síos suas an crann </span>
<lb n="153"/><span>dealbha go mbíonn oiread snáithíní le chéile is a bhíonn riachtanach </span>
<lb n="154"/><span>i gcóir an dlúith.  Nuair a baintear den gcrann dealbha, bíonn </span>
<lb n="155"/><span>an dlúth mar bheadh téadán, acht gan aon chasadh air.  Duine </span>
<lb n="156"/><span>ná beadh taithighe aige air, do thabharfadh sé an leabhar go raibh sé </span>
<lb n="157"/><span>go léir in' aimhréidh. </span></p>
<lb n="158"/>
<lb n="159"/><p><span>Cuirtear an "téadán" anois timcheall ar rollaibh beaga </span>
<lb n="160"/><span>adhmaid, agus tré chír go mbíonn fiacla práis uirthi.  Deineann </span></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="161"/><p><span>soin na snáithíní a scaradh ó n-a chéile.  Cruadhthochruistar an </span>
<lb n="162"/><span>dlúth anois ar sparra adhmaid; agus cuirtar an sparra soin in' </span>
<lb n="163"/><span>ionad féin ar chúlaibh an tseóil.  Tá an dlúth ullamh don </span>
<lb n="164"/><span>bhfigheadóir annsoin. </span></p>
<lb n="165"/>
<lb n="166"/><p><span>(F).  AN SEÓL.</span></p>
<lb n="167"/>
<lb n="168"/><p><span>Gabhann an dlúth ón "sparra" thiar go dtí sparra eile ar </span>
<lb n="169"/><span>bhéalaibh an tseóil.  Sa aistear sin gabhann gach snáithín den </span>
<lb n="170"/><span>dlúth tríd an dtácla agus tré chír cruaidhe, agus cuirtear an </span>
<lb n="171"/><span>t-inneach treasna ann.  Mar sin, bíonn sé in' éadach ag dul </span>
<lb n="172"/><span>timcheall an sparra i mbruinnibh an tseóil. </span></p>
<lb n="173"/>
<lb n="174"/><p><span>Sa ghnáithsheól, seo mar bhíonn an tácla: bíonn dhá fhráma </span>
<lb n="175"/><span>adhmaid ann; i ngach fráma bíonn treasnán os cionn an dlúith, </span>
<lb n="176"/><span>agus ceann eile féidh; idir an dá threasnán, mórchuid snáithíní </span>
<lb n="177"/><span>cnáibe; i lár buill gach snáithín deintear súil mar bheadh cró </span>
<lb n="178"/><span>snáthaide; gabhann snáithín den dlúth tré gach súilín aca-san. </span>
<lb n="179"/><span>Bíd na frámaí sin ar ceangal d'uachtar an tseóil i slighe is gur </span>
<lb n="180"/><span>féidir leo dul síos suas.  Bíonn dhá throghthín i n-aice leis an </span>
<lb n="181"/><span>dtalamh thíos ag an bhfigheadóir chun iad d'oibriughadh le na </span>
<lb n="182"/><span>chosaibh. </span></p>
<lb n="183"/>
<lb n="184"/><p><span>Maidir leis an gcír cruaidhe go mbíonn an dlúth tríthi, de </span>
<lb n="185"/><span>shnáith shármhín a deintear í.  Bíd na fiacail innti timcheall le </span>
<lb n="186"/><span>trí órdlach ar fhaid; agus bheadh ó dheich gcinn is trí fichid go dtí </span>
<lb n="187"/><span>cheithre fichid ceann aca dhon órdlach innti.  Bíonn an chíor soin </span>
<lb n="188"/><span>istigh i bhfráma trom, ar crochadh de mhullach an tseóil i slighe is </span>
<lb n="189"/><span>gur féidir é luascadh siar is aniar. </span></p>
<lb n="190"/>
<lb n="191"/><p><span>(G). FIGHEADÓIREACHT.</span></p>
<lb n="192"/>
<lb n="193"/><p><span>Beireann an figheadóir ar fráma na círeach.  Brughann sé </span>
<lb n="194"/><span>uaidh amach é.  Luigheann sé cos ar cheann de sna troighthíníbh. </span>
<lb n="195"/><span>Árduigheann soin ar fráma den dtácla agus ísligheann ar an </span>
<lb n="196"/><span>gceann eile.  Fágann soin poll treasna an dlúith ar aghaidh na </span>
<lb n="197"/><span>círeach.  Tríd an bpoll so caitheann an figheadóir an spól agus </span>
<lb n="198"/><span>an snáth olna ann.  Scaoiltar ar fhráma na círeach; luascann </span>
<lb n="199"/><span>sé aleith agus buaileann an t-inneach isteach i gceart.  Brughann </span>
<lb n="200"/><span>an figheadóir uaidh arís é.  Luigheann sé cos ar an dtroighthín </span>
<lb n="201"/><span>eile.  Árduigheann soin ar an bhfráma den tácla bhí thíos, agus </span>
<lb n="202"/><span>ísligheann ar an gceann a bhí thuas.  Caithtear an spól treasna </span></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="203"/><p><span>ón dtaobh eile anois.  Agus mar sin dó.  Is minic nach fuláir </span>
<lb n="204"/><span>an spól a chaitheamh os cionn céad uair chun órdlach éadaigh a </span>
<lb n="205"/><span>dhéanamh.  N-a theannta san is éigin snáithíní an dlúith a choimeád </span>
<lb n="206"/><span>gach ceann aca in' ionad féin. </span></p>
<lb n="207"/>
<lb n="208"/><p><span>Sin mar oibrightar an gnáithsheól.  Chun obair ghréasta a </span>
<lb n="209"/><span>dhéanamh ní fuláir tácla ar leith do sholáthar.  Deintar soin ar </span>
<lb n="210"/><span>ghléas go dtugtar air Seól Jacquard.  Caithfar deilbh an éadaigh </span>
<lb n="211"/><span>a tharraing ar pháipéar.  As soin cuirtear é ar chártaíbh go mbíd </span>
<lb n="212"/><span>puill de réir na deilbhe ionnta.  Ceangaltar as a chéile na </span>
<lb n="213"/><span>cártaí, agus nuair cuirtar sa tseól iad, de réir na bpoll </span>
<lb n="214"/><span>ionnta seadh bhíonn árdughadh is ísliughadh an tácla agus snáithíní </span>
<lb n="215"/><span>an dlúith. </span></p>
<lb n="216"/>
<lb n="217"/><p><span>I bhfochair an méid atá churtha síos agam is iomdhó rud do </span>
<lb n="218"/><span>b'fhéidir a rádh i dtaobh na poiplíneach, acht ní beag liom de an </span>
<lb n="219"/><span>chor so.  D'éis í fhighe caithfar í ghléasadh i gcóir an mhargaidh.  </span>
<lb n="220"/><span>Acht cheana, as an méid atá ráidhte agam is féidir tuairim a </span>
<lb n="221"/><span>dhéanamh den obair a bhaineann léi agus den mhéid a raghadh sé </span>
<lb n="222"/><span>chun leasa na tíre dá gcuideóghadh muinntir na hÉireann </span>
<lb n="223"/><span>d'aontoil leis an ndéantús fíorghaedhlach so. </span></p>
<lb n="224"/>
<lb n="225"/><p><span>(I). MUINNTIR EILIOT.</span></p>
<lb n="226"/>
<lb n="227"/><p><span>Táim fé chomaoin mhóir ag Muinntir Eiliot, agus anois an </span>
<lb n="228"/><span>t-am is ceart é admháil.  Mí ó shoin bhíos chomh dall ar dhálaibh na </span>
<lb n="229"/><span>poiplíneach is do bheadh Patagóinteach.  Ar an dtaobh amuigh </span>
<lb n="230"/><span>dhem charabhat ní aithneoghainn thar an mbréid í.  Feicim anois </span>
<lb n="231"/><span>cia cuirfidh an dubh n-a gheal orm mar gheall air. </span></p>
<lb n="232"/>
<lb n="233"/><p><span>An lá fé dheireadh thugas cuaird ar mhonarchain Mhuinntir </span>
<lb n="234"/><span>Eiliot.  Is ann do fuaireas an t-eólus agus soin le bárr </span>
<lb n="235"/><span>cineáltuis.  Do thespeáin Tomás Eiliot an áit go léir dam, </span>
<lb n="236"/><span>agus do mhínigh dham cionnus a deintar gach nídh.  Gaedheal maith </span>
<lb n="237"/><span>is eadh Tomás.  Gaedhil go léir atá ag obair ann.  Is maith a bhí </span>
<lb n="238"/><span>sé ar a gcumus ag cuid aca rudaí a mhíniughadh dham i nGaedhilg </span>
<lb n="239"/><span>bhlasta. </span></p>
<lb n="240"/>
<lb n="241"/><p><span>Badh liosta dham cur síos ar na saghsanna poiplíneach a </span>
<lb n="242"/><span>chonnac dá bhfighe i monarchain Eiliot.  Ní miste dham a rádh </span>
<lb n="243"/><span>amh, go bhfuighfar ann earraidhe daora i gcóir culaithe aifrinn, </span>
<lb n="244"/><span>éadaighe ban, ribíní, agus a lán earraidhe i gcóir carabhataí. </span>
<lb n="245"/><span>Ar chuid aca so gheóbhfar gréasa greanta Gaedhlacha. </span></p>
<lb n="246"/>
<lb n="247"/><p><span>Badh mhaith liom a iarraidh go sonnrádhach ar Chléir na </span>
<lb n="248"/><span>Gaedhltacht earraidhe mhuinntir Eiliot a thréail.  Tá a dtrácht </span>
<lb n="249"/><span>ón gCléir ag dul i méid cheana féin, acht n-a dhiaidh-san is </span></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="250"/><p><span>éachtach an méid earraidhe gan tábhacht a seóltar go hÉirinn ó </span>
<lb n="251"/><span>thíorthaibh iasachta, agus rudaí is míle fearr 'ná iad dá ndéanamh </span>
<lb n="252"/><span>sa bhaile againn. </span></p>
<lb n="253"/>
<lb n="254"/><p><span>Dubhairt Tomás Eiliot liom go bhfuilid figheadóirí gann fé </span>
<lb n="255"/><span>láthair.  Tá glaodhach chomh mór-san ar an bpoiplín go bhfuil </span>
<lb n="256"/><span>d'fhiachaibh ortha a lán printíseach a ghlacadh.  Is maith an comhartha </span>
<lb n="257"/><span>é sin.  Céird fhulláin is eadh é, agus monarcha Eiliot badh </span>
<lb n="258"/><span>dheacair í shárughadh ar oscailteacht ar ghlaineacht is ar dheiseacht. </span>
<lb n="259"/><span>Go mairid siad é, is go mairimíd-na iad-san. </span></p>
<lb n="260"/>
<lb n="261"/><p><span>TÓRNA.</span></p>
<lb n="262"/>
<lb n="263"/><p><span>Tagra</span></p>
<lb n="264"/>
<lb n="265"/><p><span>(a). Poiplín, gen. -neach, g.f. poplin.  Poperinghe, an old commercial</span>
<lb n="266"/><span>town in Belgium, near the French frontier, and about eight miles from Ypres.</span>
<lb n="267"/><span>Aimsir imchian, a far-distant date.  Malartughadh creidimh, .i. the Reformation.</span>
<lb n="268"/><span>Do hionnarbadh, was expelled.  Saor-fhearann, .i. freehold, "liberties" the</span>
<lb n="269"/><span>Weavers enjoyed certain privileges and exemptions from the citizens of Dublin.</span>
<lb n="270"/><span>Ní'l pioc dá mhearaidhe orainn, we are right in saying.  Tabhairt chun críche,</span>
<lb n="271"/><span>bring to perfection.  Cur faoi, settle down in.  Bheilbhit, velvet.  Fighghréasa,</span>
<lb n="272"/><span>tapestries.  Aithearrach faiseann, change of fashions.  Faireachán, constant</span>
<lb n="273"/><span>watching.  A liacht eólus, the great amount of technical knowledge.  Cadhbáis,</span>
<lb n="274"/><span>finishing stroke, "home" blow.  This very common word has probably come</span>
<lb n="275"/><span>from béarlagar na saer.  Ag dul i n-a thaithighe, getting accustomed to it.</span>
<lb n="276"/><span>Goithí éigcinnte, uncertain vagaries.  Bean teidil, a titled lady.</span></p>
<lb n="277"/>
<lb n="278"/><p><span>(b).  Buige, softness (of feel).  Ar n-a bhfighe, woven in proper pro-</span>
<lb n="279"/><span>portions.  An teilgean, the economy practised in the use of it.  Oilte ar an</span>
<lb n="280"/><span>ngnó, know well the business.  Cnumh an tsíoda, the silkworm.  Crann maoil-</span>
<lb n="281"/><span>dhearg, mulberry tree.  Beag-thairbhe, of little use.  Botaní, "Botany" or</span>
<lb n="282"/><span>"Merino" wool.  Ar ceant, by auction.  Abhrus, a generic term for thread;</span>
<lb n="283"/><span>"ní den abhrus an chéad snáth," "the beginning of the thread does not form</span>
<lb n="284"/><span>portion of the abhrus," for the spinner has to make it between her fingers in </span>
<lb n="285"/><span>order to tie it to the spindle.  Ar mhíneacht an domhain, of the utmost fineness.</span>
<lb n="286"/><span>An ghuaireach, the hairs which arise off woollen thread.</span></p>
<lb n="287"/>
<lb n="288"/><p><span>(c).  Scáinní, skeins.  An dlúth, the "warp," i.e. the threads which run</span>
<lb n="289"/><span>lengthwise in a piece of cloth.  An croiceann cruaidh, the harsh rind or "gum"</span>
<lb n="290"/><span>of raw silk.  Ar dhath an uachtair, of a "cream" colour.  Do mhothóghfá ar éigin,</span>
<lb n="291"/><span>you would scarcely feel.  An t-inneach, the "warp," i.e., the threads which run</span>
<lb n="292"/><span>from side to side across a piece of cloth.  Dathughchán, dyeing.  An ghné datha is</span>
<lb n="293"/><span>mian le duine, the required tint.</span></p>
<lb n="294"/>
<lb n="295"/><p><span>(d).  Túrann olna, a spinning-wheel (wool).  Fiteán, a spool.  Páipéar</span>
<lb n="296"/><span>cárta, "cardboard."  Deóchán, a kind of "drone" or "reed" made from a </span>
<lb n="297"/><span>stalk of corn.  An seól, the loom.  Dol, a "spring" or lock.  An crann dealbha</span>
<lb n="298"/><span>(prond. dealú), the warping "mill."</span></p>
<lb n="299"/>
<lb n="300"/><p><span>(e).  Gabhshnáth, "house-wife" thread.  Tairngí, nails, "pegs."  Athchastar</span>
<lb n="301"/><span>agusrl., the motion of the mill is then reversed.  Thabharfadh sé an leabhar, he would</span>
<lb n="302"/><span>swear.  In' aimhréidh, entangled.  Rolla adhmaid, a wooden roller.  Cruadh-</span>
<lb n="303"/><span>thochruistar, is wound tightly.  Sparra, a block of wood.  Ar chúlaibh, at the </span>
<lb n="304"/><span>back.</span></p>
<lb n="305"/>
<lb n="306"/><p><span>(f).  Ar bhéalaibh, in front of.  An tácla, the "harness." Cíor cruaidhe, a </span>
<lb n="307"/><span>steel comb.  I mbruinnibh, at the front.  An gnáithsheól, the ordinary loom.</span>
<lb n="308"/><span>Féidh, beneath it.  Cnáib, hemp.  I lár buill, in the centre.  Troighthíní, levers</span>
<lb n="309"/><span>worked by the feet.  Don órdlach, to the inch.</span></p>
<lb n="310"/>
<lb n="311"/><p><span>(g).  Brughann, he pushes it out from him.  Árduigheann … ar, causes to</span>
<lb n="312"/><span>rise.  An spól, the shuttle.  Obair ghréasta, brocaded work.  Tácla ar leith, a </span>
<lb n="313"/><span>special harness.  Seól Jacquard, a Jacquard Loom.  D'aonthoil, with one</span>
<lb n="314"/><span>accord.</span></p>
<lb n="315"/>
<lb n="316"/><p><span>(i).  Dála na p., things relating to Poplin.  Patagóinteach, a Patagonian.</span>
<lb n="317"/><span>Bréid, freize.  Monarcha, -an, ain, 5. f., a factory.  Culaith Aifrinn, vestment.</span>
<lb n="318"/><span>Gréasa Gaedhlacha, "Celtic" designs.  Go sonnrádhach, especially.  Trácht</span>
<lb n="319"/><span>custom.  Gan tábhacht, flimsy.  Printíseach, an apprentice, Oscailteacht,</span>
<lb n="320"/><span>airiness.</span></p>
<lb n="321"/>
<lb n="322"/><p>
<lb n="323"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Déantúisí Gaedhlacha. II. - An Phoiplín.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Déantúisí Gaedhlacha. II. - An Phoiplín.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
