Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Spailpín Fánach.</title><author><persName>Ó Gríobhtha, Micheál</persName></author><editor><name type="main">Ó Donnchadha, Tadhg</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG18-11522</note>
		 <note type="L">35</note>
		 <note type="B">1908</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Eanair, 1908</date><idno>IG18-11522</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">18</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ó Gríobhtha, Micheál</author><title>Spailpín Fánach.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Spailpín Fánach.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Eanair, 1908</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>Spailpín Fánach</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>MICHEÁL Ó GRÍOBHTHA Do Scríobh.</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>CAIB. I.</span></p>
<lb n="5"/>
<lb n="6"/><p><span>"Thug sé aghaidh soir ó dheas,</span>
<lb n="7"/><span>'S d'iarr ar Dhia é chur ar a leas."</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>Tá sean-chabhaill tighe ar thaobh an bhóthair mhóir cúig nó sé de </span>
<lb n="10"/><span>mhíltibh laistiar de Mhainistir na hInse mar a raibh comhnuidhe ar </span>
<lb n="11"/><span>Mháirtín Ó Cruadhlaoich tamall dá raibh sé.  Fear bocht a b'eadh é. </span>
<lb n="12"/><span>Ní raibh aige acht leath-acra talmhan, acht thuilleadh sé beagán </span>
<lb n="13"/><span>airgid san earrach agus sa bhfoghmhar.  Ní raibh ceal bíd ná dighe </span>
<lb n="14"/><span>air nó gur éirigh an mhuirighin chuige, acht do réir mar bhí na </span>
<lb n="15"/><span>leanbhaidhe ag dul i líonmhaire bhí an biadh ag dul i ngainne. </span></p>
<lb n="16"/>
<lb n="17"/><p><span>"Mhaise," adeireadh sé, "dar ndóigh níor chúm Dia béal </span>
<lb n="18"/><span>riamh, moladh go deo leis, nár cheap sé biadh dhó."  Acht an biadh </span>
<lb n="19"/><span>bhí ceapaithe do leanbhaidhibh Mháirtín bhí sé agá chaitheamh ag dream </span>
<lb n="20"/><span>ná raibh agá shaothrughadh agus ba bheag ar an dream soin </span>
<lb n="21"/><span>leanbhaidhe na mbochtán ag béicidh leis an ocras. </span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>"Buidheachas le Dia," arsa bean Mháirtín, "ár ngoile bheith </span>
<lb n="24"/><span>againn pé áit a ngeobhaimíd rud le n-ithe."  Tháinig droch-earrach </span>
<lb n="25"/><span>agus b'annamh Máirtín ag obair ar a thuarasdal.  Bhí an t-ocras </span>
<lb n="26"/><span>is an gábhatar ag dul i ngéire air agus níor bh'fheas dó cad ba </span>
<lb n="27"/><span>chóir dó a dhéanamh.  Fé dheire dubhairt sé le n-a mhnaoi dá </span>
<lb n="28"/><span>bhféadfadh sí féin aire thabhairt don áit agus greim le n-ithe do </span>
<lb n="29"/><span>chongbháil leis na leanbhaidhibh go rachadh sé agus go gcaithfeadh </span>
<lb n="30"/><span>seal sa mBreathnaisc.  Dubhairt sí go ndéanfadh sí a dícheall </span>
<lb n="31"/><span>acht ná fanfadh sé ro-fhada amuigh uatha.  Is goire cabhair Dé ná </span>
<lb n="32"/><span>an dorus. </span></p>
<lb n="33"/>
<lb n="34"/><p><span>Ba ghearr an mhoill ar Mháirtín é féin do chur i gcóir don </span>
<lb n="35"/><span>bhóthar.  D'fhág sé slán aca agus do thug aghaidh lomdíreach ar </span>
<lb n="36"/><span>Phortláirge.  Chuir sé an t-aisdear soin de shiubhlóid coise i </span>
<lb n="37"/><span>gceann trí lá.  Lá'r n-a bháireach bhí long réidh chum dul go </span>
<lb n="38"/><span>Cardiff agus chuaidh Máirtín ar bord na luinge agus do ráinig </span>
<lb n="39"/><span>sí calaphort tall gan toirmeasg gan tuisle do bhaint di. </span>
<lb n="40"/><span>D'imthigh Máirtín fé'n dtír ar lorg oibre.  Bhí an t-ádh air; </span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="41"/><p><span>fuair sé obair a dhóthain le déanamh agus tuarasdal maith ar son </span>
<lb n="42"/><span>a déanta, agus ba é Máirtín a bhí macánta dícheallach agus </span>
<lb n="43"/><span>luighte leis an obair.  Bhí sé chomh aireach ar chuid a mháighistir </span>
<lb n="44"/><span>agus dá mba leis féin é.  I gceann na bliadhna an uair do bhí </span>
<lb n="45"/><span>Máirtín ceapaighthe ar bhailiughadh leis abhaile do gheall an </span>
<lb n="46"/><span>maighistir breis tuarasdail do acht fanacht aige bliadhain eile. </span>
<lb n="47"/><span>Do mheall an t-airgead é agus do chaith sé bliadhain eile </span>
<lb n="48"/><span>aige; acht sin a gcaithfeadh.  Bhí dáfhichid púnt churtha i dtaisge aige </span>
<lb n="49"/><span>go cruinn baileach, agus dá mbéadh sé féin agus an dalcáinín sin </span>
<lb n="50"/><span>slán sa mbaile aca beadh áthas an domhain ortha!  Chuir sé chuige </span>
<lb n="51"/><span>an t-airgead i gcoim a bhríste agus do thiomáin leis go Cardiff </span>
<lb n="52"/><span>agus do chuaidh ar bórd árthaigh seoil a bhí dá hullmhughadh chum </span>
<lb n="53"/><span>dul go Portláirge.  Nuair do bhí sí réidh d'árduigheadh na seolta. </span>
<lb n="54"/><span>Bhí leoithne maith gaoithe ag séideadh fúithi agus do bhog sí chum </span>
<lb n="55"/><span>siubhail go caoin cneasda agus do sgeinn abhfad amach ar an </span>
<lb n="56"/><span>bhfairge gan mhoill. </span></p>
<lb n="57"/>
<lb n="58"/><p><span>Thug Máirtín fé ndeara go raibh fear mór féasógach dubh ag </span>
<lb n="59"/><span>spaisteoireacht leis féin siar agus aniar ar lár na luinge agus </span>
<lb n="60"/><span>ná raibh aon bhaint aige le fuirinn na luinge.  Ní raibh cuma ná </span>
<lb n="61"/><span>deallramh mhairnéalaigh air.  Cheap Máirtín go raibh sé na thais-</span>
<lb n="62"/><span>dealaidhe mar é féin agus cé go raibh dúil aige sa gcuideachtain </span>
<lb n="63"/><span>bhí sgáth air roimh an bhfear mór bhí cuma chomh fiadhain soin air. </span>
<lb n="64"/><span>Acht tháinig an gruagach chum cainnte leis-sin. </span></p>
<lb n="65"/>
<lb n="66"/><p><span>"Cad as do thriall, a dhuine chóir?" ar seisean.</span></p>
<lb n="67"/>
<lb n="68"/><p><span>"Ó'n mBreathnaisc," ar Máirtín.  "Táim ag dul a bhaile </span>
<lb n="69"/><span>go Mainistir na hInse.  Cá bhfuil do thriall-sa?" </span></p>
<lb n="70"/>
<lb n="71"/><p><span>"Go Tiobruid Árann nó geall leis, agus ó thárla go mbeidh </span>
<lb n="72"/><span>comh-aisdear orainn go Tiobruid Arann bhéadh sé chomh maith </span>
<lb n="73"/><span>againn bheith i bhfochair a chéile.  Acht b'fhéidir go mb'fhearr leat-</span>
<lb n="74"/><span>sa bheith id' aonar." </span></p>
<lb n="75"/>
<lb n="76"/><p><span>"Níorbh' fhearr go deimhin; is fearr an troid ná an t-uaig-</span>
<lb n="77"/><span>neas, agus giorróchaimíd an bóthar dá céile." </span></p>
<lb n="78"/>
<lb n="79"/><p><span>Bhí fear na féasóige go binn-labhartha sleamhain agus sgéalta </span>
<lb n="80"/><span>iongantacha aige.  Do thug sé aoide béil ar ghallaphoic agus </span>
<lb n="81"/><span>ar sheóiníníbh na hÉireann.  Dubhairt sé gurab amhlaidh bhí sé ag </span>
<lb n="82"/><span>teacht ó Lundain mar a raibh sé le seachtmhain ag pléidh a chod' </span>
<lb n="83"/><span>talmhan le fear a bhí ag brugh cúngcais air.  Dubhairt sé gur </span>
<lb n="84"/><span>bhochtnuigh sé é féin le neart a dhéirce ar dhaoinibh bochta. </span>
<lb n="85"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="86"/><p><span>Donnchadh Ó Gliasáin a b'ainm do, acht ní raibh d'ainm air 'na </span>
<lb n="87"/><span>dhúithche féin acht "Donnchadh an Liobair" mar gheall ar bheith chomh </span>
<lb n="88"/><span>bog soin ag gach amparán a bhuaileadh an treo chuige. </span></p>
<lb n="89"/>
<lb n="90"/><p><span>"Is daonna carthanach an fear tú, bail ó Dhia ort," ar </span>
<lb n="91"/><span>Máirtín.  Annsoin do chrom Máirtín ar a sgéal féin d'innsint </span>
<lb n="92"/><span>agus do gaibh sé tríd síos fé mar dhéanfadh an leanbh.  Níor </span>
<lb n="93"/><span>stad sé go ndubhairt go raibh an t-airgead fuaidhte aige i </span>
<lb n="94"/><span>gcoim a bhriste.  Dubhairt Donnchadh gur mhaith an áit é; ní </span>
<lb n="95"/><span>fhéadfadh aoinne teacht air i gan fhios do. </span></p>
<lb n="96"/>
<lb n="97"/><p><span>CAIB. II.</span></p>
<lb n="98"/>
<lb n="99"/><p><span>"Lá na bhfear nuair casadh mé ar an sliabh</span>
<lb n="100"/><span>'S lá na bhfear do chaithfinn líog mar iad."</span></p>
<lb n="101"/>
<lb n="102"/><p><span>Ar riochtain Portláirge dhóibh d'uadhdar béile maith bídh agus </span>
<lb n="103"/><span>chuireadar chucha flúirse dh'arán i gcóir an bhóthair.  Níor ghábhadh </span>
<lb n="104"/><span>dhóibh bheith ag fiosrughadh an bhealaigh dh'aoinne mar bhí eolus na </span>
<lb n="105"/><span>háite sin go maith ag Donnchadh an Liobair.  Do ghabhadar gach </span>
<lb n="106"/><span>comhgar agus athgairid dá mb'fhéidir a dhéanamh.  Do ghabhadar </span>
<lb n="107"/><span>siar ó thuaidh láimh deas leis an tSiúir nó go rángadar Carraig </span>
<lb n="108"/><span>na Siúire.  Chuireadar futha annsoin ar feadh oidhche agus ar </span>
<lb n="109"/><span>mhoch na maidne do ghluaiseadar rómpa arís agus níor stadadar </span>
<lb n="110"/><span>gur shroicheadar Cluan Meala.  Chaitheadar oidhche eile annsain. </span>
<lb n="111"/><span>Bhí siad tuirseach cortha agus ní raibh deabhadh ortha ag éirighe </span>
<lb n="112"/><span>lá'r n-a bháireach.  Nuair do bhuaileadar amach ar an tsráid bhí </span>
<lb n="113"/><span>an ghrian go hárd sa spéir.  Ní fada chuadar an tan do chual-</span>
<lb n="114"/><span>adar chúcha glór cluig. </span></p>
<lb n="115"/>
<lb n="116"/><p><span>"Cloisim gliogarnach cluig," ar Máirtín, "ní fheadar cad </span>
<lb n="117"/><span>'na thaobh a bhfuil sé 'á bhualadh?" </span></p>
<lb n="118"/>
<lb n="119"/><p><span>"Sin é clog an bhlosgaire," ar Dhonnchadh, "is amhlaidh tá rud </span>
<lb n="120"/><span>éigin ar iarraidh." </span></p>
<lb n="121"/>
<lb n="122"/><p><span>Do sheasaidh fear an chluig agus chuir an bheirt cluas ortha </span>
<lb n="123"/><span>féin.  Seó é an fuláramh chuir fear an chluig as: </span></p>
<lb n="124"/>
<lb n="125"/><p><span>"A dhaoine chóra, seo dhíbh comharthaidhe ar chapall chómharsan </span>
<lb n="126"/><span>atá ar stray nó stolen le coidhcidheas: gearán dubh ceannfhinn, </span>
<lb n="127"/><span>loirgní bhreaca fé, cruidhte ar a dhá chois tosaigh, agus coiscéim </span>
<lb n="128"/><span>bacaighe ann; an té thabharfaidh a thuairisg damh-sa nó a bhéarfaidh </span>
<lb n="129"/><span>'dtí an pónta é gheobhaidh sé leath-shabhairn óir go cruinn." </span>
<lb n="130"/></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="131"/><p><span>Do ghluais an bheirt rómpa arís.  Ní rabhadar trí míle ó'n </span>
<lb n="132"/><span>mbaile an uair do chonnaiceadar an capall dubh ceannfhinn agus </span>
<lb n="133"/><span>é ag inghilt le taobh an bhothair. </span></p>
<lb n="134"/>
<lb n="135"/><p><span>"Chuirfinn geall," ar Máirtín, "gurab é seo an capall atá </span>
<lb n="136"/><span>ar iarraidh." </span></p>
<lb n="137"/>
<lb n="138"/><p><span>"An capall ceannfhinn céadna," ar Donnchadh.  "Capall </span>
<lb n="139"/><span>dubh agus ceannfhinn ann, 'seadh, go deimhin; loirgní breaca fé, </span>
<lb n="140"/><span>tá loirgní bána fé seo acht is dócha gur cuma breac nó bán iad. </span>
<lb n="141"/><span>Tá cruidhte ar a dhá chois tosaigh (agus ní fada beidh mar tá </span>
<lb n="142"/><span>siad araon ar bogadh); heip annsoin, deisigh, feach arú, tá </span>
<lb n="143"/><span>coiscéim bacaighe ann.  Bhí an t-ádh orainn, a Mhártain, is linn </span>
<lb n="144"/><span>an leath-shabharn." </span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>Rugadar ar an gcapall agus d'fhilleadar leis go Cluan </span>
<lb n="147"/><span>Meala.  Thug fear an phónta an leath-sabhairn dóibh agus do </span>
<lb n="148"/><span>sgoilteadar eatortha é. </span></p>
<lb n="149"/>
<lb n="150"/><p><span>"Cá raghaidh sibh?" ar fear an phónta.</span></p>
<lb n="151"/>
<lb n="152"/><p><span>"Ó thuaidh," ar Donnchadh, "go Lios na Sop." </span></p>
<lb n="153"/>
<lb n="154"/><p><span>"Go Lios na Sop?"  Is le Domhnall beag Ó Riain i Lios na </span>
<lb n="155"/><span>Sop an capall so.  Dá mbéadh deimhin agam ná bainfeadh aon </span>
<lb n="156"/><span>rud don chapall sgaoilfinn libh é chum a thabhairt abhaile go dtí </span>
<lb n="157"/><span>Domhnall. </span></p>
<lb n="158"/>
<lb n="159"/><p><span>"Ní fhéadfaimís slán do thabhairt duit annsoin," ar Donnchadh, </span>
<lb n="160"/><span>"mar níl aithne orainn annso, acht ó thárla go bhfuilmíd le dul </span>
<lb n="161"/><span>go Lios na Sop anocht tabharfaimíd linn an capall má's maith </span>
<lb n="162"/><span>leat é.  Donnchadh Ó Gliasáin m'ainm agus táim im' chomhnuidhe </span>
<lb n="163"/><span>thiar i mBuaile na bhFód seacht míle ó Lios na Sop." </span></p>
<lb n="164"/>
<lb n="165"/><p><span>"Bíodh sé agat," arsa fear an phónta, "acht mara mbeidh an </span>
<lb n="166"/><span>capall ag an té ar leis é anocht nó go doich ar maidin a </span>
<lb n="167"/><span>mbáireach beifear ar bhúr dtóir.  Ná téidheadh ar marcuigheacht </span>
<lb n="168"/><span>air acht duine agaibh agus bíodh gach re seach agaibh air." </span></p>
<lb n="169"/>
<lb n="170"/><p><span>D'eirigheadar amach ar an mbóthar annsain agus an capall </span>
<lb n="171"/><span>aca.  Bí Máirtín go fuadrach faobhrach deabhthach agus Donnchadh </span>
<lb n="172"/><span>go leibideach leisgeamhail righin.  Do sgeinn Donnchadh isteach </span>
<lb n="173"/><span>go tigh tabháirne agus do cheannuigh luach leath-choróineach d'uisge </span>
<lb n="174"/><span>beathadh.  Do shín sé an t-searróg chuig Mháirtín agus do bháin </span>
<lb n="175"/><span>Máirtín lán a bhéil aisti.  Ní raibh taithighe ag Máirtín ar an </span>
<lb n="176"/><span>mbraon ngarg agus d'éirigh an gal 'na cheann.  "Nach leor </span>
<lb n="177"/><span>dam," ar seisean, 'na aigne féin, "marcaigheacht iasacht bheith </span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="178"/><p><span>agam de bhárr bheith i bhfochair an fhir seo gan a bheith ag ól a choda? </span>
<lb n="179"/><span>Ní raibh coinne agam leis an gcoróin seo agus níl braith ar </span>
<lb n="180"/><span>bith agam uirthi.  Sgéal beag uirthi mar choróin, ní chuirfinn </span>
<lb n="181"/><span>m'ainm i gceist léithi.  Ní bheidh sé ag aoinne le casadh liom </span>
<lb n="182"/><span>choidhche go rabhas spriúnlaighthe, béad im' fhear chomh maith le cách." </span>
<lb n="183"/><span>Do sgeinn sé anuas de'n chapall agus chuaidh agus cheannuigh </span>
<lb n="184"/><span>luach leath-choróineach d'uisge beathadh.  Bhí sé neamh-spleadhach </span>
<lb n="185"/><span>annsoin.  Chuaidh an bheirt anáirde ar an gcapall agus do </span>
<lb n="186"/><span>chromadar ar an ól.  Bhí Máirtín ar chúlóig agus greim aige ar </span>
<lb n="187"/><span>Dhonnchadh.  Nuair chuirtí an gearán ar sodar chuirtí Máirtín ar </span>
<lb n="188"/><span>sodar chomh maith agus bhaintí a leithéid sin de phreabadh as ná </span>
<lb n="189"/><span>féadfadh sé focal cothrom cainnte do chur as.  D'óladar gach re </span>
<lb n="190"/><span>deoch as searrógaibh a chéile nó go raibh an bheirt aca súgach go </span>
<lb n="191"/><span>leor. </span></p>
<lb n="192"/>
<lb n="193"/><p><span>An chéad bhraon de'n bhiotáille d'ól Mártín is amhlaidh do </span>
<lb n="194"/><span>chuir sé brostughadh meanman agus meamhrach air.  D'éirigh a </span>
<lb n="195"/><span>chroidhe agus a mheisneach leis an tarna braon, agus nuair bhí an </span>
<lb n="196"/><span>tríomhadh braon istigh aige bhí fonn lúthgháire agus súgraidh ag </span>
<lb n="197"/><span>teacht air.  Acht 'na dhiaidh sin do réir mar bhí na braonacha dá </span>
<lb n="198"/><span>sgaoileadh siar aige bhí a mheamhair dá dalladh agus dá múchadh, </span>
<lb n="199"/><span>agus ní raibh sé 'na chumas smaoineamh do dhéanamh ar aon rud. </span>
<lb n="200"/><span>Ní fhulanguigheann meisge trom-mhachtnamh acht bíonn na nidhthe </span>
<lb n="201"/><span>go léir dá gcur i n-aimhréidh tré-n-a chéile san aigne, agus cé </span>
<lb n="202"/><span>go mbíonn an teanga beo-ghlórach ní bhíonn sa nglór soin acht </span>
<lb n="203"/><span>gliogar na baoise.  Bhí an bheirt aca ag saobh-mholadh a chéile nó </span>
<lb n="204"/><span>gur cheapadar ná raibh aon bheirt fhear chomh maith leotha féin le </span>
<lb n="205"/><span>fagháil i nÉirinn.  "Cruadhlaoich abú!" arsa Máirtín, "buachaill </span>
<lb n="206"/><span>d'aon bhuachaill ar Bhóthar na Sop!" </span></p>
<lb n="207"/>
<lb n="208"/><p><span>Dheineadar athgairid tré sna páirceannaibh isteach agus do </span>
<lb n="209"/><span>ghabhadar casán lom ar feadh míle nó dhó.  Ní raibh bearna shingil </span>
<lb n="210"/><span>cloch ná cladh ná fál nár chuireadar an capall de léim tharsta </span>
<lb n="211"/><span>anonn gan túirlingeadh dhe.  (Bhí taithighe bradghala ag an </span>
<lb n="212"/><span>gcapall soin).  Fé dheire thángadar go dtí áit mar a raibh </span>
<lb n="213"/><span>coiléar gainnimhe sé nó seacht de throighthibh ar dhoimhne agus deich </span>
<lb n="214"/><span>dtroighthe ar leithead.  Bhí fhios ag an gcapall ná raibh sé 'na </span>
<lb n="215"/><span>chumas an léim sin do chaitheamh agus meathchant beirte anuas </span>
<lb n="216"/><span>air, agus do loc air.  Thugadar atha-reatha dho, acht do loc air </span>
<lb n="217"/><span>arís.  Chuireadar chuige an tríomhadh huaire é agus iad ag </span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="218"/><p><span>gabháil de bhataíbh air.  Thug sé iaracht chrodha fé'n léim.  Do </span>
<lb n="219"/><span>bhog Máirtín a ghreim de Dhonnchadh chum go mbeadh caoi ní </span>
<lb n="220"/><span>bfhearr aige chum an capall do bhualadh.  Do ráinig dá chois </span>
<lb n="221"/><span>tosaigh an chapaill ar an bport thall agus annsoin — do leagadh </span>
<lb n="222"/><span>Máirtín agus buaileadh a leithéid sin de thuairt d'á cheann fé </span>
<lb n="223"/><span>thalamh gur baineadh an mheamhair de.  Thuit sé i laige agus </span>
<lb n="224"/><span>d'fhan 'na luighe annsain mar bhéadh sé i riocht an bháis. </span></p>
<lb n="225"/>
<lb n="226"/><p><span>CAIB. III.</span></p>
<lb n="227"/>
<lb n="228"/><p><span>"A Dhé na mbuadh, dein dam truagh</span>
<lb n="229"/><span>'Gus réidh mo ghuais anbhuain."</span></p>
<lb n="230"/>
<lb n="231"/><p><span>Nuair do tháinig Máirtín chuige féin d'éirigh sé aniar ar a </span>
<lb n="232"/><span>leath-láimh, agus é ar bhailli-chrith.  Bhí réiltíní dearga agus </span>
<lb n="233"/><span>réiltíní gorma ag rinnceadh ós comhair a shúl.  Bhí meidhean 'na </span>
<lb n="234"/><span>cheann, agus bhí sé i n-an-chruth.  Tar éis tamaill, thug sé fé </span>
<lb n="235"/><span>ndeara go raibh capall caithte le n-a ais 'n-a chonablach fhuar </span>
<lb n="236"/><span>mharbh.  'Seadh, go deimhin, do tháinig a chuimhne chuige annsoin. </span>
<lb n="237"/><span>Thug sé speach d'á chois ann, acht bhí an capall marbh. </span></p>
<lb n="238"/>
<lb n="239"/><p><span>"Is dóigh liom," ar Máirtín, "gurab amhlaidh tá a dhrom </span>
<lb n="240"/><span>briste.  Beifear ar ár dtóir; acht, buidheachus le Dia! gurab </span>
<lb n="241"/><span>air do chuaidh an crann.  Nár chaillimíd choidhche acht é!  Acht ní </span>
<lb n="242"/><span>fheadar ar thalamh cá bhfuil Donnchadh.  Is mor an iongna liom </span>
<lb n="243"/><span>go n-imtheochadh sé uaim agus mé caithte annso i riocht an bháis." </span></p>
<lb n="244"/>
<lb n="245"/><p><span>D'éirigh sé 'na sheasamh, agus do chroith agus do dhírigh é féin. </span>
<lb n="246"/><span>Thúg sé fé ndeara go raibh rud éigin ar liobarnaigh leis.  Do </span>
<lb n="247"/><span>chrom sé síos agus do rug air.  Cad bheadh ann acht crios an </span>
<lb n="248"/><span>airgid.  D'fhéach sé póca an chreasa, agus bhí an póca follamh. </span>
<lb n="249"/><span>Chuardaigh sé an t-airgead i ngach póca dá raibh aige agus ar </span>
<lb n="250"/><span>an dtalamh, acht ní raibh a thásg ná a thuairisg le fagháil aige. </span>
<lb n="251"/><span>Fuair sé leath-choróin i bpóca a chasóige, acht sin ar fágadh </span>
<lb n="252"/><span>aige d'airgead ruadh ná d'airgead gheal.  Fiú an píopa agus </span>
<lb n="253"/><span>an tobac agus an braon biotáille, bhíodar imthighthe.  Do shuidh </span>
<lb n="254"/><span>Máirtín ar an gcapall; bhí a aigne i leithéid sin de chíor-</span>
<lb n="255"/><span>thuaithill ná raibh fhios aige cad a bhí 'á dhéanamh aige. </span></p>
<lb n="256"/>
<lb n="257"/><p><span>"A Dhia mhóir," ar seisean, go héagcaoineach, "ní ag cur </span>
<lb n="258"/><span>ana-cheist ort é, acht cad a dhéanfaidh mé i n-aon chor?  Mó dhá </span>
<lb n="259"/><span>fichead punt imthighthe!  Nach mé an seó-bóthair ar a leithéid seo </span>
<lb n="260"/><span>(de) chuma! — mo cheann bocht agá sgoltadh le tinneas, mo </span>
<lb n="261"/><span>chroidhe bocht geall le bheith briste — Ó! nach mé atá creachta ar </span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="262"/><p><span>fad!  A Mhuire mhúirneach, nár eitigh aoinne riamh, go bhfóiridh </span>
<lb n="263"/><span>tusa orm.  Féach orm, arú! — táim chomh cráidhte dealbh ana-</span>
<lb n="264"/><span>chruthamhail ar mo theacht ar ais dam agus do bhíos an lá d'fhágas </span>
<lb n="265"/><span>slán ag mo mhuinntir, gan chlú gan cháirde.  Is mé an truaghán </span>
<lb n="266"/><span>bocht, go bhfóiridh Dia orm!  Mo mhallacht-sa agus mallacht — </span>
<lb n="267"/><span>acht ní dhéanfaidh mé eascaine ar bith.  Ó! an bitheamhnach gránda </span>
<lb n="268"/><span>— cé cheapfadh go ndéanfadh sé an creach soin ar an ndeoraidhe </span>
<lb n="269"/><span>mbocht?  Crochadh árd as gad chuige lá gaoithe, an meabhlaire </span>
<lb n="270"/><span>bradach.  Acht bíodh aige go fóill go bhfaghaidh mise greim píobáin </span>
<lb n="271"/><span>air, agus, mara ndíolaidh sé as an lag-bheart soin, tá breall </span>
<lb n="272"/><span>orm-sa.  Stad staonadh ná comhnuidhe ní dhéanfadh go mbain-</span>
<lb n="273"/><span>fead díoghaltas as a chnámhaibh.  Nárbh' é an sleamhnánaidhe é, </span>
<lb n="274"/><span>agus nár mhilis, agus an feall agus an ghaduidheacht istigh 'na </span>
<lb n="275"/><span>chroidhe.  Acht cá bhfaghaidh mé an cladhaire?  Ní fuláir nó chuaidh </span>
<lb n="276"/><span>sé i bhfolach.  Go ndeinidh Dia mé sheoladh ar mo leas!" </span></p>
<lb n="277"/>
<lb n="278"/><p><span>Do ghluais Máirtín bocht roimhe go trom tuirseach.  Thug sé </span>
<lb n="279"/><span>aghaidh go díreach ar Lios na Sop agus do chaith an oidhche sin ag </span>
<lb n="280"/><span>tigh Dhomhnaill bhig Uí Riain acht níor leig sé faic air i dtaobh an </span>
<lb n="281"/><span>chapaill.  Bhí sé ag braith le teacht Dhonnchaidh feadh na hoidhche </span>
<lb n="282"/><span>acht níor tháinig Donnchadh.  Ar maidin lá'r n-a bháireach d'fháisg </span>
<lb n="283"/><span>Máirtín air i gcóir an bhóthair arís agus do thug aghaidh ar </span>
<lb n="284"/><span>Thiobruid Árann.  Bhí sé ag siubhal go dtáinig an tráthnóna agus </span>
<lb n="285"/><span>gach áit dár ghaibh sé dh'fhiosruigh sé an bhfacthas "fear mór-</span>
<lb n="286"/><span>chnámhach féasógach buidhe" ag gabháil an bhealaigh soin?  Fuair </span>
<lb n="287"/><span>sé a thuairisg fé dheire.  "Tá a shamhail-sin romhat ar an </span>
<lb n="288"/><span>mbóthar," ar fear leis.  "Dubhairt beirt nó triúr eile an rud </span>
<lb n="289"/><span>céadna leis.  Acht chaill sé an lorg tamaillín 'na dhiaidh sin. </span>
<lb n="290"/><span>Tháinig sé go sráid-bhaile acht ní fhacthas samhail Dhonnchaidh ann. </span>
<lb n="291"/><span>Do shíl Máirtín annsoin gurab amhlaidh bhí curtha fé aige i n-áit </span>
<lb n="292"/><span>éigin agus ná raibh aon mhaith dhó bheit agá lorg an oidhche sin acht </span>
<lb n="293"/><span>fuireach leis ar maidin go moch ar thaobh an bhóthair.  Chuaidh </span>
<lb n="294"/><span>Máirtín go teach feirmeora agus tugadh eisteas na hoidhche </span>
<lb n="295"/><span>dhó annsoin gan doicheall, agus béile maith bidh.  Ní fada tar éis </span>
<lb n="296"/><span>caithte an bhidh dhó go raibh sé 'na chnap codlata ar an gcathaoir. </span>
<lb n="297"/><span>I gcionn tamaill d'osglaigheadh an durus agus do bhuail fear </span>
<lb n="298"/><span>isteach. </span></p>
<lb n="299"/>
<lb n="300"/><p><span>"Bail Dé annso," ar seisean.</span></p>
<lb n="301"/>
<lb n="302"/><p><span>"Dia 's Muire dhuit," ar siad-soin.</span>
<lb n="303"/></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="304"/><p><span>"An bhfágfaidh sibh istigh anocht mé?"</span></p>
<lb n="305"/>
<lb n="306"/><p><span>Do bhíodhg Máirtín as a chodla agus do phreab 'na shuidhe.</span></p>
<lb n="307"/>
<lb n="308"/><p><span>"Nára Dé do bheatha," ar seisean," a sgudalaigh ghránda </span>
<lb n="309"/><span>bhradaigh, tá béartha agam ar mo shionnach fé dheire.  Do chroidhe </span>
<lb n="310"/><span>an diabhal, a bhuidheacháin; acht cá bhfuil mo bhata?" </span></p>
<lb n="311"/>
<lb n="312"/><p><span>Dar ndoigh, 'sé Donnchadh bhí ann.  D'fhill sé ar a sháil agus </span>
<lb n="313"/><span>do ghaibh béal an doruis amach go tapa.  Seo Máirtín amach 'na </span>
<lb n="314"/><span>dhiaidh, agus madraidhe agus mion-daoine an tighe i ndiaidh na </span>
<lb n="315"/><span>beirte, agus chuireadar pililiú asta gur éirigh a raibh de bhuachaillí </span>
<lb n="316"/><span>agus de mhadraidhibh sa sráid-bhaile amach sa dtóruidheacht.  Ba </span>
<lb n="317"/><span>mhór an sult a fuair na buachaillí beaga ann.  Cheapadar go </span>
<lb n="318"/><span>raibh na fir siubhail as a gcéill agus gur le corp doichill roimh </span>
<lb n="319"/><span>Dhonnchadh do chuir Máirtín an tóir air.  Acht níorbh fhada go raibh </span>
<lb n="320"/><span>an bheirt sin imthighthe as a dtuairisg, bhí an choisidheacht chomh dian </span>
<lb n="321"/><span>soin. </span></p>
<lb n="322"/>
<lb n="323"/><p><span>Fear mór creat-lom buidhe ba eadh Donnchadh.  Bhí imtheacht </span>
<lb n="324"/><span>leisgeamhail fé de ghnáth agus ní raibh fuinneamh ná fasga air acht </span>
<lb n="325"/><span>'na shúmaire liobarnach gan luth gan mheann.  Firín caol socach </span>
<lb n="326"/><span>a b'eadh Máirtín agus bhí sé preabach lúthmhar faobharach.  Dá </span>
<lb n="327"/><span>bhíthin soin ba dhóigh le duine gur gairid go mbéarfadh sé ar </span>
<lb n="328"/><span>Dhonnchadh, agus cheap Máirtín féin nár mhoill do breith air acht </span>
<lb n="329"/><span>ar a shon soin do theip ar Mháirtín giorrughadh ar an atha-reatha. </span>
<lb n="330"/><span>Suas leotha i n-aghaidh na gcnoc agus gan seacht slat eatortha. </span>
<lb n="331"/><span>Théidheadh Donnchadh de léim thar na cladhthachaibh go han-aicillidhe, </span>
<lb n="332"/><span>agus Máirtín go dian le n-a shálaibh ag éirighe san aer mar an </span>
<lb n="333"/><span>éan.  Leagadh Donnchadh le túrtóig agus cuireadh Máirtín ar </span>
<lb n="334"/><span>bhiorr a shróna thairis amach, acht do rug Donnchadh na cosa leis. </span>
<lb n="335"/><span>Bhí an cnoc an-árd agus bhí na fir dá dtuirsiughadh go mór. </span>
<lb n="336"/><span>B'amhlaidh bhí an sgéal aca ná raibh sé i gcumas d'aoinne aca </span>
<lb n="337"/><span>buadhchant ar an nduine eile, acht ní ghéillfeadh ceachtar aca. </span>
<lb n="338"/><span>Righinigheadar leotha mar sin é go ceann a bhfad.  Bhíodar chomh </span>
<lb n="339"/><span>tnáidhte sin go rithfeadh cearc ar leath-chois leotha.  Do bhí </span>
<lb n="340"/><span>faitchíos ar Mhairtín go raghadh Dhonnchadh i bhfolach uaidh fé scáth </span>
<lb n="341"/><span>an dorchadais agus bhí faitchios ar Dhonnchadh go dtuitfeadh an </span>
<lb n="342"/><span>t-anam as bhí oiread soin séideáin air.  Do mhothuigh sé é féin ag </span>
<lb n="343"/><span>meath.  Chuir sé a mhéar 'na bhéal agus do leig fead. </span></p>
<lb n="344"/>
<lb n="345"/><p><span>"Congnadh is eadh atá uaidh," ar Máirtin, 'na aigne féin; </span>
<lb n="346"/><span>"acht bainfead-sa cúla srathraighe dhíot." </span>
<lb n="347"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="348"/><p><span>Ar-n-a rádh soin do Mháirtín, do stad sé go hobann agus </span>
<lb n="349"/><span>do chuir é féin i dtaca, do rug ar chois an bhata, do tharraing </span>
<lb n="350"/><span>agus do chaith urchar ceart láidir le Donnchadh.  D'aimsigh sé sa </span>
<lb n="351"/><span>chúl é agus do leag.  Rug sé ar sgórnaigh air, agus do chrom </span>
<lb n="352"/><span>ar a thachtadh le díocus.  Annsoin do chuarduigh sé a phócaidhe go </span>
<lb n="353"/><span>bhfuair sé an sparán agus a chuid airgid ann.  D'éirigh sé 'n-a </span>
<lb n="354"/><span>sheasamh annsoin, acht ní raibh cor ag Donnchadh á chur as féin. </span>
<lb n="355"/><span>Cheap sé go dtiucfadh sé chuige féin i gcionn tamaill.  Bhí sé </span>
<lb n="356"/><span>féin snaidhte go leor, agus do shuidh sé síos ar an bhfraoch.  Do </span>
<lb n="357"/><span>ghlaodhaidh sé ar Dhonnchadh, acht níor chorruigh sé.  Annsoin do </span>
<lb n="358"/><span>gheit croidhe Mháirtín. </span></p>
<lb n="359"/>
<lb n="360"/><p><span>"Comaraighe m'anma ort, a Dhia," ar seisean, "an amhlaidh do </span>
<lb n="361"/><span>thachtas é?" </span></p>
<lb n="362"/>
<lb n="363"/><p><span>Do rug sé air agus do chrith é.  Ní raibh húm ná hám ann.</span></p>
<lb n="364"/>
<lb n="365"/><p><span>"Ó bhó, nach mé an truagh Mhuire.  Dia 'á réidhteach ó's leis </span>
<lb n="366"/><span>is féidir." </span></p>
<lb n="367"/>
<lb n="368"/><p><span>Níor airigh Máirtín faic gur rugadh ar bhaic an mhuinéil air </span>
<lb n="369"/><span>agus gur caitheadh de thuairt fé thalamh é.  Bhí an sparán 'na </span>
<lb n="370"/><span>ghlaic aige agus do sgiubadh uaidh é.  D'éirigh sé 'na sheasamh </span>
<lb n="371"/><span>agus colg air agus caitheadh ar lár arís é.  D'fheach sé ar an té </span>
<lb n="372"/><span>bhí ag gabháil do.  Fathach a bhí ann; bhí sé 'na shean-fhear árd </span>
<lb n="373"/><span>chnáimhreamhar, chliabhleathan doidhealbhach, agus cheap Máirtín go </span>
<lb n="374"/><span>mbfhearr leigint dó.  </span></p>
<lb n="375"/>
<lb n="376"/><p><span>"Seo anois, a chulamóirín," ar seisean, "ceap do shuaimhneas </span>
<lb n="377"/><span>duit féin go ceann tamaill nó is duit is measa." </span></p>
<lb n="378"/>
<lb n="379"/><p><span>Do chroith sé Donnchadh annsain agus do chomuil agus do </span>
<lb n="380"/><span>bhuail le n-a bhais é agus do ghlaoidhaidh air, agus do tháinig </span>
<lb n="381"/><span>Donnchadh chuige féin.  Do dhein sé gearán ar Mháirtín annsain </span>
<lb n="382"/><span>leis an bhfear mór agus dubhairt gurab amhlaidh do bhuail </span>
<lb n="383"/><span>Máirtín pléasg d'á bhata air agus do bhain a chuid airgid aníos </span>
<lb n="384"/><span>as a phóca.  Do chrom Máirtín ar an sgéal annsain agus d'innis </span>
<lb n="385"/><span>na heachtra ar fad do'n sean-fhear díreach mar do thuiteadar </span>
<lb n="386"/><span>amach ó thúis go deire.  Do thug an bheirt an t-éitheach d'á chéile </span>
<lb n="387"/><span>agus do bhréagnuigheadar a chéile go nimhneamhail agus b'éigean </span>
<lb n="388"/><span>do'n sean-fhear dul eatortha nó bheadh sé i n-a ár aca. </span></p>
<lb n="389"/>
<lb n="390"/><p><span>"Leigidh dhe," ar seisean.  "Ní fheadaraim féin cia agaibh a </span>
<lb n="391"/><span>bhfuil an fhirinne aige má tá sí ag ceachtar agaibh, acht 'sé an </span>
<lb n="392"/><span>rud is dóichighe nach le ceachtar agaibh an t-airgead so.  Tá sé </span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="393"/><p><span>agam-sa anois go háirighthe agus caithfidh sibh araon é phléidh </span>
<lb n="394"/><span>liom mar tá an oiread cirt agam chuige agus tá ag aoinne </span>
<lb n="395"/><span>agaibh-se.  Siubhailidh araon liom-sa anois agus déanfad-sa </span>
<lb n="396"/><span>fuasgladh ar an gceist."  Ní raibh Máirtín sásta acht ní </span>
<lb n="397"/><span>raibh aon leigheas aige air.  Bhí a bhata go coimeádtha fé osgail </span>
<lb n="398"/><span>an tsean-fhir.  Shiubhail siad leotha nó go rángadar bothán agus </span>
<lb n="399"/><span>chuadar a dtriúr isteach.  Bhí spóirseach de theine bhreagh mhóna </span>
<lb n="400"/><span>ar an dteallach agus bhí cuma sheasgair go leor ar an áit.  Do </span>
<lb n="401"/><span>shuidheadar síos agus do thosnuigheadar ar a chéile do bhreath-</span>
<lb n="402"/><span>nughadh go géar.  Bhí an sean-duine chomh mór fiadhain sin agus a </span>
<lb n="403"/><span>dhá láimh chomh leathan ingneach soin gur bhaist Máirtín "an </span>
<lb n="404"/><span>Crobhaltach" air.  Níorbh fhada gur chuir an Crobhaltach gáire as. </span>
<lb n="405"/><span>Bhí smeigín féasóige ar Mháirtín agus do bhain an Crobhaltach </span>
<lb n="406"/><span>stracadh beag aisti agus adubhairt. </span></p>
<lb n="407"/>
<lb n="408"/><p><span>(Ní chríoch).</span></p>
<lb n="409"/>
<lb n="410"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Spailpín Fánach.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Spailpín Fánach.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
