Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Féineachas Éireann.  II.</title><author><persName>Ó Ceallaigh, Seán</persName></author><author><addName type="alias">Sceilg</addName></author><editor><name type="main">Ó Donnchadha, Tadhg</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG16-11499</note>
		 <note type="L">243</note>
		 <note type="B">1906</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Mí na Nodlag, 1906</date><idno>IG16-11499</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">16</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ó Ceallaigh, Seán</author><title>Féineachas Éireann.  II.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Féineachas Éireann.  II.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Mí na Nodlag, 1906</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>FÉINEACHAS ÉIREANN,</span>
<lb n="1"/><span>nó</span>
<lb n="2"/><span>“Seilbh ar Thalmhain fá Sheann-</span>
<lb n="3"/><span>reacht na nGaedheal.”</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>[Do bhuaidh an aiste seo an chéad duais i gComór-</span>
<lb n="8"/><span>tas a Naoi san Oireachtas i mbliadhna.  Seán Ó</span>
<lb n="9"/><span>Ceallaigh (Sceilg), ó Chraoibh an Chéitinnigh i mBaile</span>
<lb n="10"/><span>Átha Cliath, do bhuaidh an duais.]</span></p>
<lb n="11"/>
<lb n="12"/><p><span>“SCEOLAING” do scríobh.</span></p>
<lb n="13"/>
<lb n="14"/><p><span>III. (ar leanamhaint.)</span></p>
<lb n="15"/>
<lb n="16"/><p><span>Brughaidh Leathach.</span></p>
<lb n="17"/>
<lb n="18"/><p><span>Níor mhór do'n bhrughaidh leathach dhá chéad</span>
<lb n="19"/><span>ceann de gach cineál beithidheach</span>
<lb n="20"/><span>do bheith aige.  Fear mór os-</span>
<lb n="21"/><span>tuidheachta do b'eadh an brughaidh so.  Bhí de</span>
<lb n="22"/><span>riachtanas air a bhrugh do bheith i gcóir mhaith</span>
<lb n="23"/><span>aige moch déidheanach, troscáin go flúir-</span>
<lb n="24"/><span>seach ann agus céad leabthach ullamh i</span>
<lb n="25"/><span>gcomhnaidhe i gcómhair lucht taistil.  Bhí sé</span>
<lb n="26"/><span>d'fhiachaibh air a dhóirse do bheith ar síor-</span>
<lb n="27"/><span>oscailt acht amháin an doras ar thaoibh</span>
<lb n="28"/><span>na gaoithe.  Bhí bóithre ag teacht fé</span>
<lb n="29"/><span>dhéin a thighe ó gach áird, agus, ar</span>
<lb n="30"/><span>eagla nár leor so, bhíodh solas ar lasadh</span>
<lb n="31"/><span>'san bhfaithche i gcaitheamh na hoidhche d'fhonn</span>
<lb n="32"/><span>is lucht taistil do threoradh ar bhealach a</span>
<lb n="33"/><span>leasa.  Ní hiongnadh a bheith ráidhte i sna</span>
<lb n="34"/><span>scríbhnibh go dtugtaidhe ostuidheacht i</span>
<lb n="35"/><span>n-aiscidh d'easbogaibh do rightibh, d'ollamh-</span>
<lb n="36"/><span>naibh, do fhlathaibh is do dhaoinibh eile agus</span>
<lb n="37"/><span>iad ag taistil na tíre.  I dtigh an bhrugh-</span>
<lb n="38"/><span>aidh seo is eadh dheintidhe toghadh ar lucht</span>
<lb n="39"/><span>treortha na dúthaighe.  Fear riartha dlighe</span>
<lb n="40"/><span>do b'eadh an brughaidh féin, agus aireacht</span>
<lb n="41"/><span>ársaidh do b'eadh a chúirt.  Deir Annála</span>
<lb n="42"/><span>Ríoghachta Éireann go raibh bruigh-fhir ag</span>
<lb n="43"/><span>Ollamh Fódhla.</span>
<lb n="44"/></p>
</div>
<pb n="244"/>
<div><lb n="45"/><p><span>Brughaidh Céadach.</span></p>
<lb n="46"/>
<lb n="47"/><p><span>Ní raibh an brughaidh céadach chomh saidhbhir</span>
<lb n="48"/><span>ná chomh comhachtach leis an</span>
<lb n="49"/><span>mbrughaidh leathach.  Ba leor</span>
<lb n="50"/><span>do'n bhrughaidh leathach céad</span>
<lb n="51"/><span>ceann de gach saghas beithidheach do bheith</span>
<lb n="52"/><span>aige.  Do réir Seathrúin Céitinn bhí</span>
<lb n="53"/><span>cheithre céad bruigh-fhear i nÉirinn tráth.</span>
<lb n="54"/><span>Deimhnigheann so ná raibh easba saidhbhris</span>
<lb n="55"/><span>ná easba flaitheamhlachta ar ár sínsear:</span>
<lb n="56"/><span>níor dhíoladar adhbhar bídh riamh nó gur</span>
<lb n="57"/><span>leathadh droch-nósa sprionnluighthe go fada</span>
<lb n="58"/><span>fairsing fé riaghaltas Gall i nÉirinn.</span>
<lb n="59"/><span>D'éirigh bailte móra agus cathracha mór-</span>
<lb n="60"/><span>dtimcheall na mbruigh leis an aimsir.</span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>Óg-Aire.</span></p>
<lb n="63"/>
<lb n="64"/><p><span>An t-óg-aire an duine ba lugha comhacht</span>
<lb n="65"/><span>de sna hairíbh so.  Céilidhe do</span>
<lb n="66"/><span>b'eadh urmhór na n-ógaireach i</span>
<lb n="67"/><span>dtosach, agus bhí an oiread stóir</span>
<lb n="68"/><span>is rachmuis cruinnighthe aca is do chuireadh</span>
<lb n="69"/><span>i gcumas dóibh dul céim chum cinn 'san</span>
<lb n="70"/><span>tsaoghal.  Léireochar i dtráth cionnus mar</span>
<lb n="71"/><span>théidheadh céilidhe agus daoine eile chum cinn</span>
<lb n="72"/><span>ó chéim céim nó ó ghrád grád do réir</span>
<lb n="73"/><span>a saidhbhris agus a ndílse amhail is mar</span>
<lb n="74"/><span>dheintidhe airigh desa de'n aire coisring is</span>
<lb n="75"/><span>de'n fhear fothla, is mar soin de.  Is é an</span>
<lb n="76"/><span>fáth go dtugtaidhe a theideal áirithe féin ar</span>
<lb n="77"/><span>an óg-aire ná toisc a aireachas do bheith i n-a</span>
<lb n="78"/><span>óige agus gan cúram tighe de bheith ró-fhada</span>
<lb n="79"/><span>roimh ré air.</span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="82"/>
<lb n="83"/><p><span>Céilidhe.</span></p>
<lb n="84"/>
<lb n="85"/><p><span>Na céilidhe an dream ba líonmhaire san</span>
<lb n="86"/><span>bhfine.  B'iad na céilidhe lucht</span>
<lb n="87"/><span>cosanta agus lucht cothuighthe na</span>
<lb n="88"/><span>dúthaighe.  Bhí meas ortha dá réir</span>
<lb n="89"/><span>agus bhíodh an chuid do b'fearr de'n talamh</span>
<lb n="90"/><span>i n-a seilbh mar ba chóir.  B'ionann na</span>
<lb n="91"/><span>céilidhe so agus feirmeoiridhe an lae indiu</span>
<lb n="92"/><span>no geall leis dó.  Bhíodh gléas treabhtha</span>
<lb n="93"/><span>idir cheathrar aca amhail is mar bhíonn i</span>
<lb n="94"/><span>ndúithchíbh áirithe fós, agus bhíodh deallramh</span>
<lb n="95"/><span>aca le teineotaidhthibh an tsaoghail seo ar</span>
<lb n="96"/><span>shlightibh eile leis.  Éireannaigh ó dhúthchas</span>
<lb n="97"/><span>do b'eadh a n-urmhor mór, ámhthach, rud nach</span>
<lb n="98"/><span>féidir a rádh i dtaoibh feirmeoiridhe na</span>
<lb n="99"/><span>haimsire seo.</span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>Saer-chéile.</span></p>
<lb n="102"/>
<lb n="103"/><p><span>Bhí dhá ghrád chéile ann .i. an saer-chéile</span>
<lb n="104"/><span>agus an daer-chéile.  Uaireanta</span>
<lb n="105"/><span>ní ghairmtidhe de'n tsaer-chéile</span>
<lb n="106"/><span>acht céile, agus thugtaidhe giallna</span>
<lb n="107"/><span>mar ainm ar na daer-chéilíbh.  Fear neimh-</span>
<lb n="108"/><span>spleádhach go maith do b'eadh an saer-chéile,</span>
<lb n="109"/><span>rud nár bh'iongnadh.  Bhíodh a orba nó a</span>
<lb n="110"/><span>scar féin de thalamh na fine aige do réir</span>
<lb n="111"/><span>dhúthchais, agus ba ghnáthach roinnt eile</span>
<lb n="112"/><span>talmhan ar chíos aige ó sna flathaibh.  Dá</span>
<lb n="113"/><span>mbeadh beithidhigh no stoc aige ar cáirde</span>
<lb n="114"/><span>ó'n bhfear fothla níor chall dó éinne do</span>
<lb n="115"/><span>bheith i n-urrudhas air acht a gheallamhaint</span>
<lb n="116"/><span>fhéin ar leithligh.  Ba leor a fhocal mar</span>
<lb n="117"/><span>urrudhas.  Bes tighe thugtaidhe ar an gcíos</span>
<lb n="118"/><span>a bhíodh ag dul ó'n saer-chéile do'n fhlaith.</span>
<lb n="119"/><span>B'é bhíodh 'san mbes tighe seo ná ba is muca</span>
<lb n="120"/><span>is muicfheoil, arbhar is biotáille agus a</span>
<lb n="121"/><span>leithéididhe do réir a shlighe 'san tsaoghal.</span>
<lb n="122"/><span>Bhíodh d'fhiachaibh air dul fé dhéin chogaidh dá</span>
<lb n="123"/><span>mbeadh cogadh ar siubhal agus níor mhór dó</span>
<lb n="124"/><span>saothar áirithe do dhéanamh ar mhaithe leis an</span>
<lb n="125"/><span>bhfine.  Chuir an féineachas iachall air is ar</span>
<lb n="126"/><span>a leithéid sionnaigh do mharbhadh agus bóithre</span>
<lb n="127"/><span>do dheisiughadh agus gnóthaidhe eile do</span>
<lb n="128"/><span>dhéanamh.  Pé beithidhigh a bhíodh aige ar</span>
<lb n="129"/><span>iasacht b'é ba riachtanach air a dhéanamh i n-a</span>
<lb n="130"/><span>dtaoibh ná trian a luacha do thabhairt do'n</span>
<lb n="131"/><span>fhlaith gach bliadhain go ceann seacht</span>
<lb n="132"/><span>mbliadhan.  I gceann na haimsire sin ba</span>
<lb n="133"/><span>leis féin ar fad na beithidhigh.  Mar</span>
<lb n="134"/><span>adubradh fear neimhspleádhach go maith do</span></p>
</div>
<pb n="245"/>
<div><lb n="135"/><p><span>b'eadh é mar le teineotaidhe.  Bhí sé de</span>
<lb n="136"/><span>theideal aige gan saor-rath do ghlacadh ó</span>
<lb n="137"/><span>éinne i n-aghaidh a thola, acht amháin ó'n rígh</span>
<lb n="138"/><span>ar leithligh.  Aon tsaer-chéile thógfadh saor-</span>
<lb n="139"/><span>rath go toilteanach ó fhlaith bheadh sé ag</span>
<lb n="140"/><span>admháil go raibh sé fé chomaoin agus fé</span>
<lb n="141"/><span>smacht ag an bhflaith.  Tuarastal i n-aiscidh</span>
<lb n="142"/><span>no cómhartha comaoine do b'eadh an saor-</span>
<lb n="143"/><span>rath so, agus níor mhian leis an gcéile é</span>
<lb n="144"/><span>ghlacadh acht nuair ná beadh leaghas aige</span>
<lb n="145"/><span>air.</span></p>
<lb n="146"/>
<lb n="147"/><p><span>Saer-chéile.</span></p>
<lb n="148"/>
<lb n="149"/><p><span>Saer-chéilidhe do b'eadh mór-chuid de'n</span>
<lb n="150"/><span>aos ceárd i sean-Éirinn; acht,</span>
<lb n="151"/><span>má b'eadh, ní'l an oiread i n-a</span>
<lb n="152"/><span>dtaoibh 'san tsean-reacht is mar</span>
<lb n="153"/><span>tá i dtaoibh lucht saothruighthe na talmhan.</span>
<lb n="154"/><span>Toradh a gceárd an bes tighe thugaidís uatha.</span>
<lb n="155"/><span>Aitheach ar áitreabh a thugtaidhe ar aire fine</span>
<lb n="156"/><span>na saor so no ar aire do bheadh i gceannas</span>
<lb n="157"/><span>a gcomharbais.  Dá dteipeadh ar chéile aca</span>
<lb n="158"/><span>a chladhthacha do choimeád i dtreo agus gach</span>
<lb n="159"/><span>nídh eile dár dhual do chéile do dhéanamh</span>
<lb n="160"/><span>bhainfidhe dhe a chuid talmhan mara dtabhar-</span>
<lb n="161"/><span>fadh sé féin is a cine lán-díoghaltas uatha.</span></p>
<lb n="162"/>
<lb n="163"/><p><span>Daer-chéile.</span></p>
<lb n="164"/>
<lb n="165"/><p><span>Ní call a rádh ná raibh an daer-chéile chomh</span>
<lb n="166"/><span>neimhspleádhach leis an saer-</span>
<lb n="167"/><span>chéile.  Síol na gcoigcríoch agus</span>
<lb n="168"/><span>daor-dhaoine eile ar bhealach a</span>
<lb n="169"/><span>leasa do b'eadh cuid de sna daer-chéilíbh.</span>
<lb n="170"/><span>B'éigin do'n daer-chéile dul fé dhéin chogaidh</span>
<lb n="171"/><span>chomh maith leo, agus b'éigin dó obair áirithe</span>
<lb n="172"/><span>do dhéanamh do'n fhlaith ó am go ham.</span>
<lb n="173"/><span>Biathadh no cíos bídh a thugtaidhe ar an gcíos</span>
<lb n="174"/><span>a bhí ag dul do'n fhlaith ó'n daer-chéile.</span>
<lb n="175"/><span>B'é bhíodh'san mbiathadh ná ba is muca,</span>
<lb n="176"/><span>muicfheoil is im, arbhar is mil agus nidhthe</span>
<lb n="177"/><span>mar soin, agus ba ghnáthach leis an biathadh</span>
<lb n="178"/><span>do thabhairt uaidh fé dhó gach bliadhain.  Ar</span>
<lb n="179"/><span>an gcuma so b'fhuraiste do sna flathaibh</span>
<lb n="180"/><span>adhbhar bidh do bheith go raidhseamhail aca ó</span>
<lb n="181"/><span>cheann ceann na bliadhna acht bes tighe agus</span>
<lb n="182"/><span>biathadh do bhailiughadh isteach ó sna céilibh i</span>
<lb n="183"/><span>n-eagar áiseamhail.  Na ba do bhíodh ar</span>
<lb n="184"/><span>iasacht ag an ndaer-chéile b'éigin do bheith</span>
<lb n="185"/><span>ag díoghal asta go ceann seacht mbliadhan</span>
<lb n="186"/><span>amhail is mar dheineadh an saer-chéile, acht</span>
<lb n="187"/><span>i gceann na haimsire ní bhíodh na ba</span>
<lb n="188"/><span>ceannuighthe aige.  I n-a ionad san bhíodh sé</span>
<lb n="189"/><span>d'fhiachaibh air iad do thabhairt thar n-ais do'n</span>
<lb n="190"/><span>fhlaith.  Acht dá mba rud é go bhfaghadh an</span>
<lb n="191"/><span>flaith bás i ndeireadh na treimhse sin</span>
<lb n="192"/><span>d'fhéadfadh an daer-chéile na ba do choimeád</span>
<lb n="193"/><span>aige féin.  Bheadh de riachtanas air cumhal</span>
<lb n="194"/><span>Dé d'íoc asta ámhthach, agus is dócha go</span>
<lb n="195"/><span>mbíodh luach na mbeithidheach nach mór 'san</span>
<lb n="196"/><span>gcumhal Dé.  Acht, má bhíodh, chuirtidhe i</span>
<lb n="197"/><span>dtaisce é ar mhaithe leis an bhfine.  B'éigin</span>
<lb n="198"/><span>céilsine do thabhairt do'n fhlaith i gcionn mí</span>
<lb n="199"/><span>tar éis bháis gach céile.  Ní ag clainn an</span>
<lb n="200"/><span>chéile dh'fhágtaidhe a chuid talmhan annsoin.</span>
<lb n="201"/><span>Is é dheintidhe ná talamh a chine d'athroinnt</span>
<lb n="202"/><span>agus a scar nó a orba do thabhairt do gach</span>
<lb n="203"/><span>fear fásta dá mbíodh 'san gcine.  B'é seo</span>
<lb n="204"/><span>an ghabháil cine go n-airightear cur síos air</span>
<lb n="205"/><span>go minic; agus ba dhleaghthach an</span>
<lb n="206"/><span>roinnt sin do dhéanamh gach cúpla</span>
<lb n="207"/><span>bliadhan i dtreo is ná beadh</span>
<lb n="208"/><span>easba talmhan air éinne.</span></p>
<lb n="209"/>
<lb n="210"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="211"/>
<lb n="212"/><p><span>An Fhine.</span></p>
<lb n="213"/>
<lb n="214"/><p><span>B'é feabhas an Fhéineachais ná an tuaith go</span>
<lb n="215"/><span>léir do bheith fé riaradh na Fine</span>
<lb n="216"/><span>agus é bheith de riachtanas ar gach</span>
<lb n="217"/><span>dalta de'n Fhine cabhrughadh le</span>
<lb n="218"/><span>chéile go dúthrachtach.  B'ionann an Fhine nó</span>
<lb n="219"/><span>líon mór tighe agus bhí a gCómhairle féin ós</span>
<lb n="220"/><span>cionn gach fine.</span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>Cúigear na Fine.</span></p>
<lb n="223"/>
<lb n="224"/><p><span>Cúigear na Fine a thugtaidhe ar an gcómh-</span>
<lb n="225"/><span>airle seo, agus is fútha bhíodh</span>
<lb n="226"/><span>réidhteacht gach nidhe.  B'fhuraiste cúrsaidhe</span>
<lb n="227"/><span>na Fine do réidhteacht go deimhin, óir bhí an</span>
<lb n="228"/><span>dlighe an-oireamhnach aca, agus ní raibh aon</span></p>
</div>
<pb n="246"/>
<div><lb n="229"/><p><span>iongnadh acht an meas do bhí ag an sluagh</span>
<lb n="230"/><span>ar a reachtaibh dúthchais is ar a ngnásaibh nó</span>
<lb n="231"/><span>gur chuir dlighthe pianamhla na nGall ar</span>
<lb n="232"/><span>mhalairt aigne iad i dtaoibh dlighe i gcoit-</span>
<lb n="233"/><span>chinne.</span></p>
<lb n="234"/>
<lb n="235"/><p><span>Chuireadh na sean-Ghaedhil áird-spéis i</span>
<lb n="236"/><span>margadh nó i gconnradh.  Admhuightear i</span>
<lb n="237"/><span>sna scríbhinnibh nár lugha ortha an té</span>
<lb n="238"/><span>d'fhágfadh a gheallamhaint gan a choimhlíonadh</span>
<lb n="239"/><span>ná an droch-aicíd nó cogadh buile.  Agus</span>
<lb n="240"/><span>níor bh'iongnadh so.  Dá dteipeadh ar dhuine</span>
<lb n="241"/><span>a fhiacha d'íoc chaithfeadh a ghaolta é dhéanamh</span>
<lb n="242"/><span>ar a shon.  Dá ndéanfadh duine éinnidh as</span>
<lb n="243"/><span>an tslighe chaithfeadh a chine díre no eineach-</span>
<lb n="244"/><span>lann no éiric no sásamh éigin eile do</span>
<lb n="245"/><span>thabhairt uatha do réir mar mholadh an</span>
<lb n="246"/><span>Féineachas.  B'é cúram na fine gan cúis</span>
<lb n="247"/><span>ghearáin do bheith ag éinne acht toradh na</span>
<lb n="248"/><span>tuatha do roinnt mar ba dhual agus mar</span>
<lb n="249"/><span>ba riachtanach.  Bhí de chead ag an bhfine an</span>
<lb n="250"/><span>tuaith do roinnt agus d'athroinnt</span>
<lb n="251"/><span>do réir mar bhíodh gábhadh leis.</span></p>
<lb n="252"/>
<lb n="253"/><p><span>Roinnt na Talmhan.</span></p>
<lb n="254"/>
<lb n="255"/><p><span>Bhí na daoine chomh líonmhar san</span>
<lb n="256"/><span>i nÉirinn le linn ré Aodha Sláinge ná raibh</span>
<lb n="257"/><span>de thalamh i gcómhair gach duine acht trí naoi</span>
<lb n="258"/><span>n-iomaire. .i. naoi n-iomaire bogaidh is naoi</span>
<lb n="259"/><span>n-iomaire móinfhéir is naoi n-iomaire coille.</span>
<lb n="260"/><span>'San ré úd is eadh do roinneadh Éire le</span>
<lb n="261"/><span>cladhthachaibh teorann do'n chéad uair do</span>
<lb n="262"/><span>réir Leabhair na hUidhre.  As soin amach</span>
<lb n="263"/><span>níor cheaduigheadh d'éinne cíos d'fhágaint</span>
<lb n="264"/><span>ar a orba ná ar a fhine acht amhail is mar bhí</span>
<lb n="265"/><span>ortha roimis.  Chuir so d'fhiachaibh ar gach</span>
<lb n="266"/><span>éinne bheith dúthrachtach dicheallach.</span></p>
<lb n="267"/>
<lb n="268"/><p><span>(Ní chríoch.)</span></p>
<lb n="269"/>
<lb n="270"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Féineachas Éireann. II.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Féineachas Éireann. II.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
