Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Comharthughadh Gaedhlach.</title><author><persName>Ó Cléirigh, Seosamh</persName></author><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG14-10907</note>
		 <note type="L">588</note>
		 <note type="B">1904</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Iúl, 1904</date><idno>IG14-10907</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">14</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ó Cléirigh, Seosamh</author><title>Comharthughadh Gaedhlach.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Comharthughadh Gaedhlach.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Iúl, 1904</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>Comharthughadh Gaedhealach.</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>Na Staid.</span>
<lb n="3"/><span>.  Lan-phonc.</span>
<lb n="4"/><span>:  Ponc-ghotha.</span>
<lb n="5"/><span>;  Leath-phonc.</span>
<lb n="6"/><span>,  Camáinín.</span>
<lb n="7"/><span>?  Ponc cheiste.</span>
<lb n="8"/><span>'  Ponc Uachtair.</span></p>
<lb n="9"/>
<lb n="10"/><p><span>-  agus  — Ponc cheangail agus ponc fhada.</span>
<lb n="11"/><span>(agus) Comharthuidhe deal-</span>
<lb n="12"/><span>uighthe.</span>
<lb n="13"/><span>"agus" Comharthuidhe iasachta.</span>
<lb n="14"/><span>!  Ponc Iongantais.</span></p>
<lb n="15"/>
<lb n="16"/><p><span>Na cianta ó shoin sar a dtáinig sinsear allta</span>
<lb n="17"/><span>muinntire Shasana as a bhfásachaibh as mor-roinn na</span>
<lb n="18"/><span>hEórpa ag creachadh agus ag scrios gach ar buaileadh leo</span>
<lb n="19"/><span>bhí céarduidheacht dá cleachtadh i nÉirinn nar sáruigh-</span>
<lb n="20"/><span>eadh riamh roimhe sin ná ó shoin ale; agus ón aois sin go</span>
<lb n="21"/><span>dtí an t-am i n-ar cailleadh an Ghaedhilg bhí na</span>
<lb n="22"/><span>Gaedhil abálta ar gach éan-rud a thógadar ar laimh</span>
<lb n="23"/><span>do dhéanamh ar fheabhas.  Ní raibh dul tar déantús</span>
<lb n="24"/><span>na hÉireann.  Sé an fáth bhí leis sin, modha Gaedheal-</span>
<lb n="25"/><span>acha bheith aca — modha céirdeamhla duthchais a bhain le</span>
<lb n="26"/><span>hÉirinn amháin — modha d'oir do lámhaibh agus d'inntleacht</span>
<lb n="27"/><span>na nGaedheal.</span></p>
<lb n="28"/>
<lb n="29"/><p><span>D'fhan na modha so aca ar feadh na n-aois meadónach</span>
<lb n="30"/><span>cé go rabhadar cráidte ciapaithe ag an sloigisc</span>
<lb n="31"/><span>Ghallda, agus ní raibh éin-bhreith ortha le clisteacht lámh. </span>
<lb n="32"/><span>Acht san deireadh thiar d'fhágadar a dteanga ghleoidhte</span>
<lb n="33"/><span>féin sa díg, rinneadar aithris ar an Sasanach</span>
<lb n="34"/><span>dhírigheadar ar dhroch-Bhéarla a labhairt, agus dá barr-</span>
<lb n="35"/><span>san chailleadar an chuid ba mho d'intleacht agus de</span>
<lb n="36"/><span>chlisteacht lámh na nGaedheal agus d'éirigheadar chomh</span>
<lb n="37"/><span>tuathalach leis an Sasanach is tuathalaighe atá le</span>
<lb n="38"/><span>fágháil.  Níor fhan na modha Gaedhealacha aca.  Fuair</span>
<lb n="39"/><span>na céirde bás agus annsoin d'imthigh mórán de na</span>
<lb n="40"/><span>Gaedhealaibh féin tar lear.</span></p>
<lb n="41"/>
<lb n="42"/><p><span>Buidheachas le Dia, tá an Ghaedhilg a filleadh agus </span>
<lb n="43"/><span>tá cuid de na sean-mhódhaibh nár cailleadh tar fóir</span>
<lb n="44"/><span>dá gcur i bhfeidhm arís.  Tá sean-mhodha eile ann nach</span>
<lb n="45"/><span>féidir a n-aithbheodhadh.  Caithfear modha nua duthchais</span>
<lb n="46"/><span>do sholáthairt i n-a n-ionad.  Tar a gceann so do</span>
<lb n="47"/><span>tosnuigheadh ar oibreacha éagsamhla i rith an ama bhí</span>
<lb n="48"/><span>teanga na tíre fá dúr-scamall — oibreacha nach raibh</span>
<lb n="49"/><span>éan-choinne ag an domhan braonach leó nuair bhí an</span>
<lb n="50"/><span>Ghaedhilg fá mheas.  Caithfear modha Gaedhealacha do</span>
<lb n="51"/><span>cheapadh i na gcomhair seo leis má tá sé ar inntin ag</span>
<lb n="52"/><span>an nGaedheal gan bheith i bhfad chum deiridh san am</span>
<lb n="53"/><span>atá ag teacht; mar, na modha do ceapadh le haghaidh</span>
<lb n="54"/><span>Franncach, ná Sasanach ná allmhúrach eile, ní dócha go</span>
<lb n="55"/><span>n-oirfid d'inntleacht na nGaedheal.  Ní fulair dóibh</span>
<lb n="56"/><span>seo a slighte oibre do bhaint as a stuaim féin nó</span>
<lb n="57"/><span>éirghe as, mar ní bhéarfaid buaidh i n-a éagmhuis.</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>Tá buidhin bheag Gaedheal i n-ar measc agus táinig na</span>
<lb n="60"/><span>smaointe seo chucha beagán bliadhan ó shoin.  Nuair</span>
<lb n="61"/><span>bhí Aonach Ghartain ar siubhal agus Árd-Teampall</span>
<lb n="62"/><span>Adhamhnáin dá oscailt i Leitir Cheanainn thug an</span>
<lb n="63"/><span>Cardinéal Ó Maoil Mheadhóg oráid uaidh as Gaedhilg.</span>
<lb n="64"/><span>Bhí an óraid ag teastáil ó pháipéar nuaidheachta i</span>
<lb n="65"/><span>mBaile Átha Cliath i gcomhair an lae i mbárach.</span>
<lb n="66"/><span>Tugadh iarracht fé n-a seóladh ar an téid teinntrigh</span>
<lb n="67"/><span>agus gidh gur éirigh leo, agus a thuathalaighe fuarthas</span>
<lb n="68"/><span>an modh Sasanach do'n obair do b'fhollas nach</span>
<lb n="69"/><span>n'oirfeadh sé do'n Ghaedhilg i n-aon chor.</span></p>
<lb n="70"/>
<lb n="71"/><p><span>Thóg an buidhin so comhairle a chéile agus ba ghearr go</span>
<lb n="72"/><span>raibh modh comharthuighthe socair aca.  D'féachadh é.</span>
<lb n="73"/><span>Fuarthas rud beag i n-easnamh annso agus annsud ann. </span>
<lb n="74"/></p>
</div>
<pb n="589"/>
<div><lb n="75"/><p><span>Léighisadh iad so, agus d'fhéachadh arís é; leanadh de ann- </span>
<lb n="76"/><span>soin go raibh modh comharthuighthe Gaedhealach fóghanta </span>
<lb n="77"/><span>ann. </span></p>
<lb n="78"/>
<lb n="79"/><p><span>Seo dhíbh anois é, a cháirde.  Ní deirtear go bhfuil </span>
<lb n="80"/><span>an modh so gan léic fós acht deirtear go sealbhuighthe </span>
<lb n="81"/><span>go n-oireann sé do'n Ghaedhilg chomh maith agus oireann</span>
<lb n="82"/><span>an modh Sasanach do'n tSacs-Bhéarla dá fhaid atá sé</span>
<lb n="83"/><span>dá chleachtadh. </span></p>
<lb n="84"/>
<lb n="85"/><p><span>Rachaidh an modh comharthuighthe seo na Gaedhilge i </span>
<lb n="86"/><span>dtairbhe, ní hé amháin, do lucht teachtas teinntreach </span>
<lb n="87"/><span>do sheóladh acht d'fheirmeóiríbh agus d'iascairíbh na </span>
<lb n="88"/><span>hÉireann, agus do dhaoine nach iad ma chuirfear do </span>
<lb n="89"/><span>ghlan-mheabhair é.  Amach fé'n dtuaith sna tíorthaibh</span>
<lb n="90"/><span>tar lear baintear tairbhe as na modha fé leith atá </span>
<lb n="91"/><span>aca annsúd.  Cad chuige nach n-imireófaidhe an cleas </span>
<lb n="92"/><span>céadna le n-ar modh féin ó thárla go bhfuil sé ann. </span>
<lb n="93"/><span>Nuair is mian le feirmeóir Almánnach caint le comh-</span>
<lb n="94"/><span>ursain atá i n-a chomhnuidhe i radharc a thighe féin míle</span>
<lb n="95"/><span>go leith nó dha mhíle uaidh beireann sé ar bhratach</span>
<lb n="96"/><span>bheag agus buaileann an doras amach.  Seasann ar </span>
<lb n="97"/><span>thortóig agus luascann sé a bhratach os a chionn.  Is gearr </span>
<lb n="98"/><span>go bhfeicthear é ó'n dtigh thall agus tosnuighthear ar an</span>
<lb n="99"/><span>gcaint gan capall a ghléasadh gan fiú an rothair</span>
<lb n="100"/><span>d'úsáid.  Is mar sin do na badóirí leis, an fhaid agus</span>
<lb n="101"/><span>táid i radharc a chéile.</span></p>
<lb n="102"/>
<lb n="103"/><p><span>Cúpla bliadhan ó shoin bhíos féin ag féachaint ar</span>
<lb n="104"/><span>bheirt iascairí i n-iarthar na hÉireann ceann aca</span>
<lb n="105"/><span>i mbád, ceann i n-a sheasamh ar charraig.  Bhíodar</span>
<lb n="106"/><span>timcheall leath-chéad slat ó n-a cheile agus níor fhead-</span>
<lb n="107"/><span>adar teacht níos goire.  Do liuigh an fear ar an </span>
<lb n="108"/><span>gcarraig chun an fhir san mbád acht ó thárla</span>
<lb n="109"/><span>go raibh na tonna gá radadh féin i gcoinnibh</span>
<lb n="110"/><span>na gcairrgeach agus ag déanamh torainn mhóir ní</span>
<lb n="111"/><span>chualaidh sé é agus do bhéic sé ar n-ais ar a charaid ar</span>
<lb n="112"/><span>an gcarraig.  Ní chuala seisean acht an oiread. </span>
<lb n="113"/><span>Leanadar dá liúraigh agus a mbéiceadh i n-árd a gcinn</span>
<lb n="114"/><span>agus a ngota go raibh ciach ortha araon.  Annsain</span>
<lb n="115"/><span>d'éirigheadar as agus do rámhaigh fear an bháid agus do</span>
<lb n="116"/><span>shiubhail fear na cairrge go caladh, míle ó'n áit sin</span>
<lb n="117"/><span>d'fhonn comhrádh le chéile.  Dá mbeadh modh comhar- </span>
<lb n="118"/><span>thuighthe aca ba bheag í a mbeann ar thorann na dtonn,</span>
<lb n="119"/><span>agus níor gábhadh dóibh saothar ná siubal. </span>
<lb n="120"/><span> </span>
<lb n="121"/><span>Is furas an modh so d'fhoghluim.  Is mar so a</span>
<lb n="122"/><span>dhéantar an comhartha gearr.  Beartar ar chois an </span>
<lb n="123"/><span>bhrataigh leis an dá láimh i slighe go bhfuil a bharr os </span>
<lb n="124"/><span>cionn na gualann chlé.  Castar barr an brataigh nó</span>
<lb n="125"/><span>go mbeidh os cionn na gualann deise agus ar n-ais </span>
<lb n="126"/><span>go tapaidh do'n ghualainn clé aris.  Sin é an litir </span>
<lb n="127"/><span>"e."  Castar an bratach sa treo céadna agus anuas go </span>
<lb n="128"/><span>mbuailtear ar an mbróig dheis é nach mór agus ar n-ais</span>
<lb n="129"/><span>go dti an guala chlé arís.  Sin é an litir "t."</span>
<lb n="130"/><span>Déantar an comhartha gearr agus an comhartha fada go </span>
<lb n="131"/><span>dluth i diaigh a chéile chun "a" do chomharthughadh agus</span>
<lb n="132"/><span>déantar a dhúblughadh so i gcomhair "á" (fada).</span>
<lb n="133"/><span>Fágthar spás beag idir na litreachaibh agus a dhá oiread </span>
<lb n="134"/><span>spáis idir na foclaibh.  Rachaidh scata buachaillí</span>
<lb n="135"/><span>nglic i dtaitighe mhaith air i gcaitheamh seachtmhain e.</span>
<lb n="136"/><span>Is mór an spórt a bhainfidís as agus rud an-áiseamhail</span>
<lb n="137"/><span>is eadh é i n-a theannta soin.</span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>Istoidhche cuirtear an chaint ar siubhal le sóilsiu-</span>
<lb n="140"/><span>ghadh agus urdhubhadh trilseán.  Is riachtanach comhla</span>
<lb n="141"/><span>sleamhnuighthe chun an tsoluis a thaisbeant agus a chlúdu-</span>
<lb n="142"/><span>ghadh.  Taisbeántar solas noimitín chun "e" (gearr)</span>
<lb n="143"/><span>do chomharthughadh, agus a thrí oiread níos faide i gcóir</span>
<lb n="144"/><span>"t."  Fágthar spás comhartha ghairid idir gach éan-</span>
<lb n="145"/><span>chomhartha i gcóir litre agus spás comhartha fada idir</span>
<lb n="146"/><span>litreachaibh agus spás dhá chomhartha fhada idir fhoclaibh.</span></p>
<lb n="147"/>
<lb n="148"/><p><span>Ní gábhadh baint le na figiúiribh agus na staid.</span>
<lb n="149"/><span>Cuireadh isteach iad chun a thaisbeant go bhfuil a</span>
<lb n="150"/><span>leitéid ann.  Déanfaidh na litreacha amháin an gnó</span>
<lb n="151"/><span>go hana-mhaith.</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>SEOSAMH Ó CLÉIRIGH.</span></p>
<lb n="154"/>
<lb n="155"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Comharthughadh Gaedhlach.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Comharthughadh Gaedhlach.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
