Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Cóimhfhreagairt.</title><author><persName>Ua Murchadha, Tadhg</persName></author><editor><name type="main">Laoide, Seosamh (Lloyd, Joseph H.)</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG11-11263</note>
		 <note type="L">158</note>
		 <note type="B">1901</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Meadhón Foghmhair, 1901</date><idno>IG11-11263</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">11</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ua Murchadha, Tadhg</author><title>Cóimhfhreagairt.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Cóimhfhreagairt.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Meadhón Foghmhair, 1901</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>CÓIMHFHREAGAIRT.</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>AN BHORAMHA LAIGHEAN.</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>A Fhir Eagair, - Iarraim ort, cead do thabhairt dam</span>
<lb n="5"/><span>ar fhreagra do thabhairt ar dhá líne de litir Thomáis Uí</span>
<lb n="6"/><span>Néill Ruiséil i n-Irisleabhar an mhí seo.  Sid iad iad.</span>
<lb n="7"/><span>Deir sé gur féidir leat-sa fir thuathalacha d'fhagháil</span>
<lb n="8"/><span>chum sgríobhtha 'na aghaidh féin i ndroch-Ghaedhilg ins an </span>
<lb n="9"/><span>Irisleabhar chum é féin do chur fá chois.</span></p>
<lb n="10"/>
<lb n="11"/><p><span>Níor sgríobh éinneach 'na aghaidh i dtaobh an leabhair </span>
<lb n="12"/><span>seo acht mise, ar an dtaobh amuigh dhíot féin, agus ar an </span>
<lb n="13"/><span>adhbhar sain, cad chuige go ndeir sé "fir thuathalacha"</span>
<lb n="14"/><span>nó "do-thuigsionacha," nó an amhlaidh a mheasann sé -</span>
<lb n="15"/><span>acht nach bhfuil de mheisneach ann a rádh - gur bheartuigh-</span>
<lb n="16"/><span>eamar araon d' éan-toil, claon-bheart d'imirt air'.</span></p>
<lb n="17"/>
<lb n="18"/><p><span>Cad ar a shon nár ainmnigh sé mise?  Ní raibh m' ainm</span>
<lb n="19"/><span>ar iarraidh; bhí sé agus m' ionad chomhnuighthe fá bhun na </span>
<lb n="20"/><span>droch-Ghaedhilge úd.  Níor theicheas ar sgáth ainm chleite</span>
<lb n="21"/><span>ó ruathar na nua-Ghaedhilge léigheannta, badh léir dam,</span>
<lb n="22"/><span>dar liom, do bhí ag tórmach os cionn m'inchinne tua-</span>
<lb n="23"/><span>thalaighe, ag cur na droch-Ghaedhilge úd le cheile dham.</span>
<lb n="24"/><span>Acht mo nuar! nach saobh iad breitheamhnaisí an duine,</span>
<lb n="25"/><span>mar, ar phléasgadh dho'n ruathar os comhair mo shúl ní </span>
<lb n="26"/><span>raibh ann acht leoithne bheag fann gan éifeacht, de</span>
<lb n="27"/><span>"chaint ghairbh" an "mhillteóra," mar adeir an file</span>
<lb n="28"/><span>gasda úd an Seachránaidhe i "bhFíor Chláirseach na </span>
<lb n="29"/><span>hÉireann."</span></p>
<lb n="30"/>
<lb n="31"/><p><span>A Mhic Uí Néill Ruiséil, seo chugat purgóid eile</span>
<lb n="32"/><span>de'n droch-Ghaedhilg.  Is de'm mhehoin féin do chuireas </span>
<lb n="33"/><span>an droch-Ghaedhilg úd ag triall ar Fh. E. an Irisleabhair.</span>
<lb n="34"/><span>Ní raibh de fhios aige go rabhas dá cur chuige acht an </span>
<lb n="35"/><span>oiread agus do bhí a fhios ag Oisín an fhaid agus do bhí sé, go </span>
<lb n="36"/><span>haoibhinn fá sgéimh blátha na hóige, i dTír na n-Óg, go </span>
<lb n="37"/><span>raibh buaidh beirthe ag Pádruig na mbachall mbán ar </span>
<lb n="38"/><span>Phágántacht i nÉirinn ar mhaoilinn na Teamhrach i bhfiadh-</span>
<lb n="39"/><span>naise mórdhachta Éireann agus préamh-rúindiamhair chrei-</span>
<lb n="40"/><span>dimh na Críosdaidheachta craobhsgaoilte agus curtha ar </span>
<lb n="41"/><span>bun aige go daingean agus go deo i n-ionad na Págán-</span>
<lb n="42"/><span>tachta.</span></p>
<lb n="43"/>
<lb n="44"/><p><span>Ní hiongnadh liom-sa mo chuid Gaedhilge-se do bheith</span>
<lb n="45"/><span>fá dhroich-mheas agat, nuair is cuimhin liom tráth dá </span>
<lb n="46"/><span>rabhais gur beag agat Gaedhilg Thaidhg Ghaodhlaigh Uí</span>
<lb n="47"/><span>Shúilliobháin, acht pé aca olc maith mo chuid-se dhi,</span>
<lb n="48"/><span>d'fhoghluimigheas í ó bhéalaibh daoine nach raibh a smaointe </span>
<lb n="49"/><span>ná a n-éirimidhe suaidhte ag smaointibh Béarla.  Acht </span>
<lb n="50"/><span>admhuighim, agus is soith liom é bheith agam le rádh, gur </span>
<lb n="51"/><span>fasda ó chlisteacht agus ó chruinneas an t-iarsma beag</span>
<lb n="52"/><span>d'fhan agam-sa de chaint na ndaoine úd, tá le fad do </span>
<lb n="53"/><span>bhliadhantaibh ar shlighe na fírinne, gurab maith an mhaise </span>
<lb n="54"/><span>dhóibh é.</span></p>
<lb n="55"/>
<lb n="56"/><p><span>Is dócha gur'b é fé ndeara dham í bheith chomh holc</span>
<lb n="57"/><span>agam agus tá sí, de bhrígh nár ceileadh orm eolas labhartha </span>
<lb n="58"/><span>Gaedhilge mo chúige dhúthchais féin le linn m'óige.  Dá </span>
<lb n="59"/><span>gceilfidhe, is feárr go mór do bheidhinn gléasta i </span>
<lb n="60"/><span>gcomhair stuidéir do dhéanamh ar na seodannaibh</span>
<lb n="61"/><span>beaga gleoidhte na nua-Ghaedhilge léigheannta do </span>
<lb n="62"/><span>sgríobhais féin i "bhFíor-chláirseach na hÉireann."</span>
<lb n="63"/><span>Deirir i roimh-rádh an leabair seo nach ar lorg Gaedh-</span>
<lb n="64"/><span>ilge éan-chúige atá mic léighinn fíor-thír-ghrádhacha na </span>
<lb n="65"/><span>Gaedhilge.  'Sí Gaedhilg na hÉireann atá uatha agus ní </span>
<lb n="66"/><span>bheidh a hatharrach aca.  Réitighim leat ar an méid sin.</span>
<lb n="67"/><span>Seo cur síos eile ar an Roimh-rádh so.  Tá módh léigh-</span>
<lb n="68"/><span>eannta i nua-Ghaedhilg gur cheart do gach uile sgríbh-</span>
<lb n="69"/><span>neóir a dhícheall a dhéanamh ar sgríobhadh dá réir.</span>
<lb n="70"/><span>Chífeam anois ins an leabhar so, cionnus do chuiris féin </span>
<lb n="71"/><span>i bhfeidhm an chomhairle do thugais do dhaoinibh eile.</span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>Ar leathanach a 2, táid na focail seo le fagháil: -</span></p>
<lb n="74"/>
<lb n="75"/><p><span>"Ta fonn an phíosa so neamh-aithnighthe anois, acht do </span>
<lb n="76"/><span>chuid bhig na n-abhránaidh."</span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p><span>Ar leathanach a 18, deirir: -</span></p>
<lb n="79"/>
<lb n="80"/><p><span>"Tá an t-abhrán so aithnighthe ar feadh Éireann uile."</span></p>
<lb n="81"/>
<lb n="82"/><p><span>Ar leathanach a 83, deirir: -</span></p>
<lb n="83"/>
<lb n="84"/><p><span>"As "Irisleabhar na Gaedhilge" cóip so an abhráin</span>
<lb n="85"/><span>deagh-aithnighthe so, etc.."</span></p>
<lb n="86"/>
<lb n="87"/><p><span>Ar leathanach a 116, deirir: -</span></p>
<lb n="88"/>
<lb n="89"/><p><span>"Níor sgríobhadh agus nior cumadh abhrán ar feadh </span>
<lb n="90"/><span>mórán bliadhan do thaithnigh na daoine go coitcheann</span>
<lb n="91"/><span>níos mó ná an t-abhrán so.  Ní héigean a rádh gur </span>
<lb n="92"/><span>Éireannach an bheanuasal Needham agus an Saoi O'Fathaigh</span>
<lb n="93"/><span>araon."</span></p>
<lb n="94"/>
<lb n="95"/><p><span>Acht ba ró-fhóbair dham seod na seod do dhearmad.</span>
<lb n="96"/><span>Sidé é.</span></p>
<lb n="97"/>
<lb n="98"/><p><span>"Bhí Bresal bocht i n-áit chumhaing mar a deirimíd </span>
<lb n="99"/><span>i mBéarla."</span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>Dúntar feasda leabhair na n-ughdar.  Ní'l a thuilleadh</span>
<lb n="102"/><span>gnótha againn díobh.  Seo buaidhte orra d'éin-iarracht.</span></p>
</div>
<pb n="159"/>
<div><lb n="103"/><p><span>Sidí an chraobh beirthe uatha go caithréimeach.  A ollaimh </span>
<lb n="104"/><span>na nua-Gaedhilge agus a scoláire sháir-léigheannta i </span>
<lb n="105"/><span>Leabhar Laighean, an é seo toradh do chuid stuidéir ar </span>
<lb n="106"/><span>ughdaraibh nua-Ghaedhilge léigheannta na seiseadh agus na </span>
<lb n="107"/><span>seachtmhadh haoise déag?  Nach dealbh í litiridheacht na </span>
<lb n="108"/><span>n-ughdar so no nach dall í t' inntleacht féin chumh a </span>
<lb n="109"/><span>rádh nach bhféadfá cás Bhresail bhoicht d'innsint dúinn</span>
<lb n="110"/><span>ghan bheith ag braith ar "chaint ghairbh" an "mhillteora"?</span>
<lb n="111"/><span>agus gan air sin féin agat acht atharrughadh bacach aindeis.</span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>Is dócha gur'b iad so na smaointe bhí id' aigne, ag </span>
<lb n="114"/><span>sgriobhadh na bhfocal so dhuit, "Poor Bresal was in a</span>
<lb n="115"/><span>tight corner".  Athróchad na focail seo tar n-ais go </span>
<lb n="116"/><span>Béarla ionnus go bhfeicfeam a mbacaighe agus a n-aindeise</span>
<lb n="117"/><span>go soiléir:  "Poor Bresal was in a narrow place".</span></p>
<lb n="118"/>
<lb n="119"/><p><span>Á! ár náire agus ár n-aithris go deo is choidhche mar </span>
<lb n="120"/><span>nochtais bacaighe theangan Bhanba agus dealbhas litiridheacht </span>
<lb n="121"/><span>a h-éigse os comhair súl na suadh!  Cuirim ort anois</span>
<lb n="122"/><span>a dhearbhughadh nach Gall-Ghaedhilg na somplaí seo atá </span>
<lb n="123"/><span>curtha síos agam ód' pheann féin agus nach bhfuil ionnta </span>
<lb n="124"/><span>acht focail Ghaedhilge caithte le chéile gan chéill, chum</span>
<lb n="125"/><span>do smaointe Bhéarla do chumhdach go haindeis leó.</span></p>
<lb n="126"/>
<lb n="127"/><p><span>Má théidheann díot é seo do dhearbhughadh, cuir uait</span>
<lb n="128"/><span>do chuid sgríbhneóireachta i nGaedhilg agus ná bí ag cur </span>
<lb n="129"/><span>mac léighinn na Gaedhilge ar seachrán, agus ná bí ag </span>
<lb n="130"/><span>caitheamh fear dtuathalach agus gan aca acht droch-Ghaedhilg</span>
<lb n="131"/><span>mar achmhusán i súilibh Fh. E. Irisleabhair na Gaedhilge.</span></p>
<lb n="132"/>
<lb n="133"/><p><span>Má ritheann leat é dhearbhughadh gur'b í seo Gaedhilg</span>
<lb n="134"/><span>Charsewell, an Chéitinnigh agus an chuid eile aca, ar a </span>
<lb n="135"/><span>dtráchtann tú chomh minic, déanfad leoir-ghníomh ins an </span>
<lb n="136"/><span>éagcoir, ma tá sí déanta agam ort, má's fiú leat é,</span>
<lb n="137"/><span>leoir-ghníomh do ghlacadh óthuatha lán.</span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>Acht, a bhráthair, cé fada dhuit ag tarraingt a' tobar</span>
<lb n="140"/><span>leamhnachta na Gaedhilge, níor rith leat an t-uachtar do </span>
<lb n="141"/><span>thaisge; chuaidh sé go léir 'na ghruth is 'na mheidhg ort,</span>
<lb n="142"/><span>id' chuid phrómhais is filidheachta.</span></p>
<lb n="143"/>
<lb n="144"/><p><span>B'fhéidir go ndéarfá gur dána an t-éadan é do </span>
<lb n="145"/><span>thuathalán a thuairim do thabhairt ar fhilidheacht.  Ad-</span>
<lb n="146"/><span>mhuighim gur'b eadh agus tá critheagla ó bhathas go bonn</span>
<lb n="147"/><span>orm 'na thaobh, mar is cuimhin liom go gcloisinn na </span>
<lb n="148"/><span>seandaoine 'ghá rádh fad ó gur dream leo féin iad na </span>
<lb n="149"/><span>filídhe, agus gur ró-bhaoghalach ar fad do dhuine nach </span>
<lb n="150"/><span>mbeidheadh 'na fhile é féin, fearg do chur ar cheann aca,</span>
<lb n="151"/><span>mar, dá sgaoilfeadh sé rith a bhéil air nár bhfeárr </span>
<lb n="152"/><span>choidhche le n-a shaoghal é; acht tá súil agam nach bhfuil </span>
<lb n="153"/><span>an oíde sin i ndán damhsa.</span></p>
<lb n="154"/>
<lb n="155"/><p><span>D'airighinn mar an gcéadna iad 'ghá rádh go raibh trí</span>
<lb n="156"/><span>chinéal filidheachta ann mar leanas: -</span></p>
<lb n="157"/>
<lb n="158"/><p><span>a Filidheacht le féith is foghluim.</span>
<lb n="159"/><span>b Filidheacht le féith gan foghluim.</span>
<lb n="160"/><span>c Filidheacht gan innti acht ainm filidheachta.</span></p>
<lb n="161"/>
<lb n="162"/><p><span>Cé aca cinéal díobh so atá ionnat-sa?  Sin ceist </span>
<lb n="163"/><span>nach gádh dhuit a réidhteach, má's rogha leat gan a </span>
<lb n="164"/><span>dhéanamh.</span></p>
<lb n="165"/>
<lb n="166"/><p><span>Á! is truagh mhór duit é, nach rabhais suas i n-allód </span>
<lb n="167"/><span>i ré an Chearbhallánaigh.  O! nach aoibhinn do sgeithfeadh </span>
<lb n="168"/><span>sé a cheol draoidheachta féd' abhránaibh!  Nó i gcomh-</span>
<lb n="169"/><span>luadar Sheagháin Chláraigh, nuair bhíodh sé go modhmharach </span>
<lb n="170"/><span>'na cheann-urraidh ar thionólaibh na mbárd is na bhfile.</span>
<lb n="171"/><span>Annsain, gan amhras, do gheobhthá ionad oireamhnach </span>
<lb n="172"/><span>dod' cháilidheacht.  Chomh luath is do luighfeadh géar-</span>
<lb n="173"/><span>rosg a fhilidheachta ar d' "fhúiseoigín" cheolmhar ag </span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>"Cantan i meadhan neime</span>
<lb n="176"/><span>go dána i súilibh Dé."</span></p>
<lb n="177"/>
<lb n="178"/><p><span>Agus ar dhealbh agus sgéimh do "Chailín Ruadh" d'ar</span>
<lb n="179"/><span>thugais bárr tar bheithibh na cruinne de bhrígh go bhfuil</span>
<lb n="180"/><span>"A cum mar cum aingil, díreach le saighid."  Níor</span>
<lb n="181"/><span>bheag leis mar fhromhadh ar do cháilidheacht an dá sheód</span>
<lb n="182"/><span>so, do chuirfeadh a fhalluing umat.  Láithreach, le n-a dhá</span>
<lb n="183"/><span>láimh féin, agus d'fhógróchadh le mórtas agus mór-bhród a </span>
<lb n="184"/><span>chroidhe gur tú féin an t-oighre dob' oireamhnaighe air </span>
<lb n="185"/><span>féin, an fhaid agus do bheidheadh féith na filidheachta i</span>
<lb n="186"/><span>gCloinn Míleadh, agus do fhreagróchadh na báird agus na </span>
<lb n="187"/><span>filídhe d'éan-toil agus d'éan-ghuth go lúthgháireach i n-árd</span>
<lb n="188"/><span>a gcinn 's a ngotha.</span></p>
<lb n="189"/>
<lb n="190"/><p><span>"Bíodh mar sin go bráth."</span></p>
<lb n="191"/>
<lb n="192"/><p><span>A fhile tar filíbh Gaedhilge, cad chuige gur cuireadh</span>
<lb n="193"/><span>dánta agus amhráin Aodhgáin Uí Rathaille agus Sheathrúin</span>
<lb n="194"/><span>Chéitinn i gclódh, nó cá bhfuil an riachtanas amhráin </span>
<lb n="195"/><span>Eoghain Ruaidh, Shéagháin Chláraigh agus an chuid eile aca </span>
<lb n="196"/><span>d'fhoillsiughadh?  Nach bhfuil cáilidheacht a gcuid filidh-</span>
<lb n="197"/><span>eachta go léir le chéile agus cuid Dhonnchaidh Mhóir Uí</span>
<lb n="198"/><span>Dhálaigh 'na measg, le fagháil id' sheodaibh beaga féin </span>
<lb n="199"/><span>i "bhFíor-Chláirseach na hÉireann"?</span></p>
<lb n="200"/>
<lb n="201"/><p><span>"Nach aoibhinn díbh-se, a lucht an eolais," mar adeir </span>
<lb n="202"/><span>an sean-fhocal atá fós i mbéalaibh na dtuathalán, acht </span>
<lb n="203"/><span>ní dhéanfadh eolas ná léigheann na cruinne file do </span>
<lb n="204"/><span>dhuine mara mbeidheadh féith na filidheachta go nádúrtha</span>
<lb n="205"/><span>ann, acht ná déin-se a áiteamh ort féin agus ná creid ó </span>
<lb n="206"/><span>éinneach go bhfuil féith na filidheachta ionnat-sa.  Ní'l,</span>
<lb n="207"/><span>mar níor rugadh leat í.</span></p>
<lb n="208"/>
<lb n="209"/><p><span>TADHG UA MURCHADHA.</span></p>
<lb n="210"/>
<lb n="211"/><p><span>(Tá corp-lár an chirt ag Tadhg Ua Murchadha.  Is</span>
<lb n="212"/><span>diocair a thuilleadh do chur leis an sgéal - tá sé fada </span>
<lb n="213"/><span>a dhóithin anois - acht má's toil leis an Ruiséalach nó </span>
<lb n="214"/><span>le héinneach eile cur i gcoinne deimhnighthe na fírinne</span>
<lb n="215"/><span>seo thuas, beidh míle fáilte roimh a ndéantúsaíbh.  Ní </span>
<lb n="216"/><span>bainfear ceart ná cóir díobh, acht gach éin-cheart agus cóir</span>
<lb n="217"/><span>iarraid do thabhairt dóibh. - F. an I.)</span></p>
<lb n="218"/>
<lb n="219"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Cóimhfhreagairt.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Cóimhfhreagairt.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
