Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Caint Sgurtha - Sgéilíní ó Chill Choca.</title><author><persName/></author><editor><name type="main">Laoide, Seosamh (Lloyd, Joseph H.)</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG11-11225</note>
		 <note type="L">115</note>
		 <note type="B">1901</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Iúl, 1901</date><idno>IG11-11225</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">11</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author/><title>Caint Sgurtha - Sgéilíní ó Chill Choca.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Caint Sgurtha - Sgéilíní ó Chill Choca.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Iúl, 1901</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>SGÉILÍNÍ Ó CHILL CHOCA.</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>Scoileanna Críostamhla,</span>
<lb n="3"/><span>Cill-Choca, Co. Chill-dhara.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>A fhir an Irisleabhair,</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>D'iarradh orm na sgeulta beaga seo d'aith-</span>
<lb n="8"/><span>sgríobhadh agus an litriughadh a dheasughadh.  Táim dhá gcur </span>
<lb n="9"/><span>chughat féachaint a' bhféadfá iad a chur 'san Irisleabhar.</span>
<lb n="10"/><span>'sé Seághan Ua Briain, feirmeoir atá 'na chómhnuidhe ar </span>
<lb n="11"/><span>na líoda, tuairim míle go leith ar an dtaobh thoir de </span>
<lb n="12"/><span>Shráid na Cathrach i gConntae an Chláir, a sgríobh ar </span>
<lb n="13"/><span>dtúis iad.  Dearbhráthair dómh-sa 'seadh é agus chualaidh </span>
<lb n="14"/><span>mé fhéin iad chómh minic agus ta ribe gruaige im' cheann.</span></p>
<lb n="15"/>
<lb n="16"/><p><span>Muna bhfuilid oireamhnach do'n Irisleabhar nó muna </span>
<lb n="17"/><span>bhfuil slighe agat dóibh cuir chugham ar n-ais iad, má </span>
<lb n="18"/><span>'s é do thoil é, agus díolfad an costas asta.</span></p>
<lb n="19"/>
<lb n="20"/><p><span>Táid curtha síos díreach mar d'airigheas ó bheul na </span>
<lb n="21"/><span>seandaoine iad a bhíodh ar ragairne cois na teineadh </span>
<lb n="22"/><span>'san gheimhreadh nuair a bhidheas im' gharsún.</span></p>
<lb n="23"/>
<lb n="24"/><p><span>Slán agus beannacht leat,</span></p>
<lb n="25"/>
<lb n="26"/><p><span>S. G. UA BRIAIN.</span></p>
<lb n="27"/>
<lb n="28"/><p><span>SGEULTA ar an nós a raibh Paráiste Cill-</span>
<lb n="29"/><span>a-feara-bhuidhe i dtosach na haoise </span>
<lb n="30"/><span>seo chuaidh tharainn.</span></p>
<lb n="31"/>
<lb n="32"/><p><span>Do bhí Sagart neamhchoitchionnta 'san </span>
<lb n="33"/><span>bparáiste seo tuairim trí fichid bliadhan nó </span>
<lb n="34"/><span>deich mbliadhna agus trí fichid ó shoin, darab </span>
<lb n="35"/><span>ainm an t-Athair Pádraig Mhé Guadháin.</span>
<lb n="36"/><span>Deineadh Sagart de 'san bhFrainc agus chuaidh</span>
<lb n="37"/><span>sé trí phríosúntacht agus trí thrioblóidhí móra </span>
<lb n="38"/><span>sul ar tháinic sé go dtí an áit seo.</span></p>
<lb n="39"/>
<lb n="40"/><p><span>Tá cuimhne mhaith fós annso air féin, ar a </span>
<lb n="41"/><span>chuid ráiteachas, ar a mhíorúiltí agus ar chuid </span>
<lb n="42"/><span>mhór d'ar thuit amach le n-a linn.</span></p>
<lb n="43"/>
<lb n="44"/><p><span>I. - An bhean a chuir i gcóir an tae dhó.</span></p>
<lb n="45"/>
<lb n="46"/><p><span>Is beag áit a raibh tae dá ól an t-am sin,</span>
<lb n="47"/><span>acht ó bhí an t-Athair Padraig 'san bhFrainc</span>
<lb n="48"/><span>agus ins na tíorthaibh amach bhí taithighe aige ar </span>
<lb n="49"/><span>an dtae agus thugadh sé bl'luire dhe leis go gach </span>
<lb n="50"/><span>tigh i mbíodh sé ag léigheadh Aifrinn ann.  An </span>
<lb n="51"/><span>cheud lá ar thug sé leis é, dubhairt sé le </span>
<lb n="52"/><span>bean (mnaoi) an tighe an tae seo a chur i </span>
<lb n="53"/><span>gcóir dhó.  Cheap an bhean go mba sórt </span>
<lb n="54"/><span>éigin duilisg a bhí ann.  Do bheirigh sí é agus </span>
<lb n="55"/><span>thug sí do'n tSagart bileoga (duilleoga)</span>
<lb n="56"/><span>an tae ar phláta.</span></p>
<lb n="57"/>
<lb n="58"/><p><span>D'fhiafraigh an Sagart di cá raibh an </span>
<lb n="59"/><span>t-uisge a bheirigh é seo.</span></p>
<lb n="60"/>
<lb n="61"/><p><span>"Do chaith mé amach é," ars' ise, "cheap</span>
<lb n="62"/><span>mé nach raibh aon mhaith ann."</span></p>
<lb n="63"/>
<lb n="64"/><p><span>"Ó! goidé an díoghbháil," ars an t-Athair</span>
<lb n="65"/><span>Pádraig, "tá blúire eile dhe agam, agus nuair </span>
<lb n="66"/><span>a bheireochaidh tú dham é, tabhair chugham an </span>
<lb n="67"/><span>t-uisge."</span>
<lb n="68"/></p>
</div>
<pb n="116"/>
<div><lb n="69"/><p><span>II. - An bhean a bhíodh ag ól an tae a</span>
<lb n="70"/><span>gan-fhios.</span></p>
<lb n="71"/>
<lb n="72"/><p><span>Taréis an ama sain, nuair a tháinig taith-</span>
<lb n="73"/><span>ighe ag mór-chuid ar tae d'ól, bhíodh na mná</span>
<lb n="74"/><span>d'á ól a gan-fhios d'á bhfearaibh.  Do bhíodh </span>
<lb n="75"/><span>Sighle d'á ól an uile mhaidin nuair a théidheadh </span>
<lb n="76"/><span>a fear amach ag obair agus thugadh sí cuid dhe</span>
<lb n="77"/><span>do leasmhac bheag a bhí aici, ar son gan é </span>
<lb n="78"/><span>innsint d'á athair.  Tháinig lá fliuch agus níor </span>
<lb n="79"/><span>chuaidh sé féin ag obair ar aon chor acht </span>
<lb n="80"/><span>d'fhan sé istigh.  I gceann tamaill bhí an </span>
<lb n="81"/><span>leasmhac ag sáthadh cipín isteach agus amach ar </span>
<lb n="82"/><span>pholl a bhí anns-an mballa agus dhá radh:</span></p>
<lb n="83"/>
<lb n="84"/><p><span>"Bíonn arán agus tae ag Sighle</span>
<lb n="85"/><span>Gach uile mhaidin, gach uile mhaidin,</span>
<lb n="86"/><span>Ní dhom' dhaidí atáim 'á innsint</span>
<lb n="87"/><span>Acht do pholl an bhalla, do pholl an bhalla."</span></p>
<lb n="88"/>
<lb n="89"/><p><span>III. - Bliadhain na dTerrís.  </span></p>
<lb n="90"/>
<lb n="91"/><p><span>Timchioll an ama cheudna bhí na Terrí Ailt</span>
<lb n="92"/><span>ann.  Do thosnuigheadar ar intinn mhaith -</span>
<lb n="93"/><span>saoirsecht a thabhairt do Éirinn, cíosanna </span>
<lb n="94"/><span>d'ísliughadh, tuar saor a thabhairt d'fhearaibh </span>
<lb n="95"/><span>oibre agus grabáil a chur síos.  Leagadaois </span>
<lb n="96"/><span>na tighthe i lár an lae ghil ar éinne a thogadh </span>
<lb n="97"/><span>talamh duine eile, chuimilighdís cárda olna </span>
<lb n="98"/><span>d'á ndromannaibh nochtuighthe 'san oidhche.</span>
<lb n="99"/><span>Aon duine nach mbiadh sásta ar thuar a</span>
<lb n="100"/><span>thabhairt uaidh saor, do bhainidís an croiceann</span>
<lb n="101"/><span>d'á chuid talmhan, 'nós go gcaithfeadh sé é </span>
<lb n="102"/><span>dheunadh nuair nach mbiadh aon mhaith eile </span>
<lb n="103"/><span>annsin ins an talamh.</span></p>
<lb n="104"/>
<lb n="105"/><p><span>Bhíodh rinncí aca ar na hailtibh, eudach </span>
<lb n="106"/><span>bán ar dhuine aca agus é ag rinnce; b'é sin</span>
<lb n="107"/><span>"Máthair Terrí" - "Terrí Ailt agus a Mháthair."</span>
<lb n="108"/><span>B'é focal na faire a bhíodh aca "Cá bhfuil </span>
<lb n="109"/><span>tú id' sheasamh?"  "Ar an harp agus ceann an </span>
<lb n="110"/><span>ríogh faoi."  </span></p>
<lb n="111"/>
<lb n="112"/><p><span>Bhídís ag bailiughadh airgid le haghaidh</span>
<lb n="113"/><span>púdair agus gráin a cheannach ar son cosaint a</span>
<lb n="114"/><span>dheunadh ar dhaoinibh macánta.  Thagaidís </span>
<lb n="115"/><span>so shiubhal oidhche go dtí na tighthe agus deiridís</span>
<lb n="116"/><span>le fear an tighe, "Tabhair dhúinn luach </span>
<lb n="117"/><span>púdair agus gráin, má's maith leat tú a </span>
<lb n="118"/><span>choimeád slán agus cluthmhar id' leabaidh."</span></p>
<lb n="119"/>
<lb n="120"/><p><span>Thángadar chum m'athar críonna oidhche agus </span>
<lb n="121"/><span>thug sé suim airgid dóibh, mar níor mhaith </span>
<lb n="122"/><span>leis iad a bheith 'na choinne.</span></p>
<lb n="123"/>
<lb n="124"/><p><span>Acht is minic "nach dtéidheann neart </span>
<lb n="125"/><span>ceart."  Nuair chonncadar an chómhacht aca </span>
<lb n="126"/><span>féin, luigheadar amach ar mhná d'fhuadach 'san </span>
<lb n="127"/><span>oidhche "do dhailtínibh gan áird gan mhaith </span>
<lb n="128"/><span>gan mhaoin, gan áis ná acra."  Is 'mdhó</span>
<lb n="129"/><span>duine a cuireadh i bpríosún i ngeall leis an </span>
<lb n="130"/><span>obair sin.</span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>IV. - An cailín beag dílleachtaidhe agus na </span>
<lb n="133"/><span>Terrís.</span></p>
<lb n="134"/>
<lb n="135"/><p><span>Do bhí na Terrís le haghaidh cailín bhig</span>
<lb n="136"/><span>dílleachtaidhe a bhí idtigh mo sheanathar do </span>
<lb n="137"/><span>fhuadach leo oidhche áirighthe.  Cuireadh í chum </span>
<lb n="138"/><span>tighe mo sheanathar nuair cailleadh a hathair </span>
<lb n="139"/><span>agus a máthair féin nó go mbiadh sí i n-aois a </span>
<lb n="140"/><span>paisde beag féin talmhan do thógaint suas.</span>
<lb n="141"/><span>Bhí cailín de'n chómharsain - Nóra Ní Mhaoil-</span>
<lb n="142"/><span>domhna - ag faire do na Terrís go mbiadh an </span>
<lb n="143"/><span>cailín beag dílleachtaidhe seo ag crúdh na </span>
<lb n="144"/><span>mbó um thráthnóna. </span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>Ar lár an lae sin tháinig Antoine Ua</span>
<lb n="147"/><span>Cléirigh chum mo sheanathar agus adubhairt, "Do</span>
<lb n="148"/><span>chuir m'athair annso chughat mé 'á rádh leat </span>
<lb n="149"/><span>go bhfuil Máire bheag Ní Bhriain seo agad le </span>
<lb n="150"/><span>fuadhach nuair a bheidh sí ag crúdh na mbeitheach </span>
<lb n="151"/><span>agus go mb'fearr dhuit í chur soir go dtí an </span>
<lb n="152"/><span>Leacain roimh am chrúidhte."  Do bhí mar sin;</span>
<lb n="153"/><span>chuaidh an cailín beag go dtí an Leacain.</span>
<lb n="154"/><span>Annsain cheap m'athair críonna go mb'fhéidir</span>
<lb n="155"/><span>'nár bh'fhíor i n-éan-chor é agus chuir sé teachtaire </span>
<lb n="156"/><span>go tigh Mhaoildhomhna um thráthnóna.  Is ann</span>
<lb n="157"/><span>a bhí na Terrís le cruinniughadh agus bhí an teach </span>
<lb n="158"/><span>leath-lán le fearaibh, cuid eile ag teacht 'na </span>
<lb n="159"/><span>mbeirt agus 'na dtriúr.</span>
<lb n="160"/></p>
</div>
<pb n="117"/>
<div><lb n="161"/><p><span>Nuair a tháinig Nóra Ní Mhaoildhomhna a'</span>
<lb n="162"/><span>crúdh na mbó leis na cailíníbh eile, mar ba </span>
<lb n="163"/><span>ghnáthach léithe, agus nach raibh Máire bheag le </span>
<lb n="164"/><span>fághail, chas sí a bhaile go dtí na Terrís agus </span>
<lb n="165"/><span>níor thángadar i bhfeidhil an fhuadaigh i n-éan-</span>
<lb n="166"/><span>chor.</span></p>
<lb n="167"/>
<lb n="168"/><p><span>V. - Comhairle an Athar Pádraig do na </span>
<lb n="169"/><span>Terrís.</span></p>
<lb n="170"/>
<lb n="171"/><p><span>Dubhairt an t-Athair Pádraig leis na </span>
<lb n="172"/><span>Terrís nuair bhíodar ag ceapadh Éire do </span>
<lb n="173"/><span>shaoradh nach raibh lá Shacsana tabhartha go </span>
<lb n="174"/><span>fóil, acht go mbiadh sí fós mar a bhiadh feir-</span>
<lb n="175"/><span>meoir go mbiadh trí feirmeacha aige i bhfad </span>
<lb n="176"/><span>óna chéile agus go mbiadh móinfhéar féir croithte</span>
<lb n="177"/><span>amach aige ar gach feirm, lá breágh fóghmhair.</span></p>
<lb n="178"/>
<lb n="179"/><p><span>I meodhan na lae do bhagair cioth báisdighe;</span>
<lb n="180"/><span>do thosnuigh an feirmeoir agus a chongnadh ar </span>
<lb n="181"/><span>cheann dos na móinfhéaraibh do thógaint.</span>
<lb n="182"/><span>Thógadar an móinfhéar sin tirm.  Chuadar </span>
<lb n="183"/><span>annsin go dtí an tarna móinfhéar agus bhí a </span>
<lb n="184"/><span>leath tógtha aca nuair tháinig an cioth mór </span>
<lb n="185"/><span>uathbhásach agus cailleadh an tríomhadh móinfhéar </span>
<lb n="186"/><span>ar fad.</span></p>
<lb n="187"/>
<lb n="188"/><p><span>Is mar sin bheidh Sacsana nuair thiocfaidh</span>
<lb n="189"/><span>an tóir uirri, ní bheidh sé ar gcumas di a </span>
<lb n="190"/><span>cuid áiteanna go léir a choimeád.</span></p>
<lb n="191"/>
<lb n="192"/><p><span>VI. - An cheud shearmóin Bhéarla tugadh </span>
<lb n="193"/><span>san gCathair.</span></p>
<lb n="194"/>
<lb n="195"/><p><span>Do bhí sagart mar dhearbhráthair ag an Athair </span>
<lb n="196"/><span>Pádraig - an t-Athair Antoine.  Tháinig </span>
<lb n="197"/><span>sé do'n Chathair domhnach ag léigheadh Aifrinn.</span>
<lb n="198"/><span>Do bhí cuid mhór fámairidhe galánta ag an </span>
<lb n="199"/><span>Aifreann.  Bhídís ag dul faoi an sáile, mar </span>
<lb n="200"/><span>ba 'san tsaosúr é.  Shaoil an t-Athair </span>
<lb n="201"/><span>Antoine go mba cheart dó séarmóin Bhéarla </span>
<lb n="202"/><span>a thabhairt uaidh ar son na ndaoine galánta </span>
<lb n="203"/><span>seo.</span></p>
<lb n="204"/>
<lb n="205"/><p><span>Thosnuigh sé ar an mBéarla acht nuair </span>
<lb n="206"/><span>nár thuig muintir na háite aon fhocal de'n </span>
<lb n="207"/><span>Bhéarla d'imthigheadar amach as Tigh an</span>
<lb n="208"/><span>phobuil, 'na nduine agus 'na nduine nó nach </span>
<lb n="209"/><span>raibh aige 'sa deireadh acht an dorn fá-</span>
<lb n="210"/><span>mairidhe.</span></p>
<lb n="211"/>
<lb n="212"/><p><span>Chuaidh sgeula do'n Athair Pádraig go </span>
<lb n="213"/><span>Cill Mhuire cionnus d'éirigh leis an cheud</span>
<lb n="214"/><span>searmóin Bhéarla agus nuair tháinig an t-Athair </span>
<lb n="215"/><span>Antoine a bhaile bhí an t-Athair Pádraig ag </span>
<lb n="216"/><span>magadh faoi ag rádh leis, "Cionnus d'éirigh</span>
<lb n="217"/><span>leat indiu, a Athair."  "Á! ná bac-sa</span>
<lb n="218"/><span>liom," ars' eisean.</span></p>
<lb n="219"/>
<lb n="220"/><p><span>VII. - An fear nar bhfurus a shásamh i </span>
<lb n="221"/><span>mbeirbhiughadh a chuid ubh.</span></p>
<lb n="222"/>
<lb n="223"/><p><span>Bhí fear annso a bhí an-dheacair i dtaobh é </span>
<lb n="224"/><span>a shásamh i mbeirbhiughadh a chuid ubh.  Ní </span>
<lb n="225"/><span>fheudfadh éinne é shásamh.  "Bainfidh mise </span>
<lb n="226"/><span>an gearán de," arsa fear áirighthe lá.  Chuir</span>
<lb n="227"/><span>sé éadan na huibhe 'á rósdadh leis an teinidh </span>
<lb n="228"/><span>agus níor bhac sé leis an éadan eile.  Thug sé </span>
<lb n="229"/><span>annsain an ubh do'n fhear eile agus an t-éadan </span>
<lb n="230"/><span>cruaidh suas di.  Do bhris sé an ubh agus nuair </span>
<lb n="231"/><span>fuair sé cómh cruaidh í, d'fhiafraigh sé.  "Cia</span>
<lb n="232"/><span>bheirigh an ubh so, tá sí ró-chruaidh."  "Mise,"</span>
<lb n="233"/><span>ars an fear eile, "agus muna bhfuil tú sásta </span>
<lb n="234"/><span>leis an taobh sin, feuch ar an taobh eile,"</span>
<lb n="235"/><span>dá h-iompódh suas an taobh eile, a bhí 'na </span>
<lb n="236"/><span>huisge agus 'na bainne.</span></p>
<lb n="237"/>
<lb n="238"/><p><span>VIII. - Cailleach draoidheachta Bhéil Átha.</span></p>
<lb n="239"/>
<lb n="240"/><p><span>Ní fada uainn Beul Átha, acht is fada </span>
<lb n="241"/><span>fairsing an chuimhne atá fós ar Chailligh </span>
<lb n="242"/><span>Bhéil Átha.  Cailleach draoidheachta b'eadh í. </span>
<lb n="243"/><span>Théidheadh sí taobh thiar de gach marcach a </span>
<lb n="244"/><span>bhíodh ag dul thar an áth so de shiubhal oidhche.</span>
<lb n="245"/><span>d'fháisgeadh sí an t-anam asta go dtuitidís </span>
<lb n="246"/><span>marbh.  Aon oidhche amháin bhí marcach ag dul </span>
<lb n="247"/><span>thar an áth agus thug sé leis sgian.  Nuair a bhí </span>
<lb n="248"/><span>an chailleach d'á fhásgadh thug sé sáthadh do'n </span>
<lb n="249"/><span>sgein di agus d'fhág sé sáithte innti í.  "Bog </span>
<lb n="250"/><span>agus sáthaigh arís," ars' an chailleach.  "Ní </span>
<lb n="251"/><span>bhogfad agus ní sháithfead," ars' eisean, agus do </span></p>
</div>
<pb n="118"/>
<div><lb n="252"/><p><span>thuit sí anuas 'na cnap fuar marbh ar an </span>
<lb n="253"/><span>mbóthar.</span></p>
<lb n="254"/>
<lb n="255"/><p><span>Is 'mdhó marcach do sháthaigh le sgein í</span>
<lb n="256"/><span>roimhe sin, acht dá dtairneó'daois an sgian, </span>
<lb n="257"/><span>ní mharbhóchadh an saoghal í.</span></p>
<lb n="258"/>
<lb n="259"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Caint Sgurtha - Sgéilíní ó Chill Choca.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Caint Sgurtha - Sgéilíní ó Chill Choca.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
