Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Caint Sgurtha - Seaghan agus Mícheál.  I.</title><author><persName>Ua Séaghdha, Pádraig</persName></author><editor><name type="main">Laoide, Seosamh (Lloyd, Joseph H.)</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG10-11021</note>
		 <note type="L">1</note>
		 <note type="B">1899</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Meadhón Foghmhair, 1899</date><idno>IG10-11021</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">10</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ua Séaghdha, Pádraig</author><title>Caint Sgurtha - Seaghan agus Mícheál.  I.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Caint Sgurtha - Seaghan agus Mícheál.  I.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Meadhón Foghmhair, 1899</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>SEAGHÁN AGUS MÍCHEÁL.</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>TÁIM críonna caithte anois;</span>
<lb n="5"/><span>táim maol; tá mo chuid</span>
<lb n="6"/><span>féasóige liath, agus atá</span>
<lb n="7"/><span>dronn orm.  Ní rabhas</span>
<lb n="8"/><span>riamh i gcoláisde, ná ar</span>
<lb n="9"/><span>árd-sgoil, acht an méid léighinn atá agam,</span>
<lb n="10"/><span>agus is beag é, fuaras é, beag nach, ó</span>
<lb n="11"/><span>shean-mháighistir sgoile go nglaodhmaois</span>
<lb n="12"/><span>Mícheál na Méire air.</span></p>
<lb n="13"/>
<lb n="14"/><p><span>Tá an duine bocht 'san úir le fad do</span>
<lb n="15"/><span>bhliadhantaibh, beannacht na ngrás len'</span>
<lb n="16"/><span>anam.</span></p>
<lb n="17"/>
<lb n="18"/><p><span>Do b'í siúd an aimsir do cuireadh ar</span>
<lb n="19"/><span>bun na sgoileanna sain atá ró-fhlúirseach</span>
<lb n="20"/><span>ar fud na tíre anois.  Glaodhtar  “sgola</span>
<lb n="21"/><span>náisiúnta” mar leas-ainm ortha.</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>Is maith is cuimhin liom an chéad lá do</span>
<lb n="24"/><span>thóg mo mháthair — sólás na bhflaitheas dá</span>
<lb n="25"/><span>hanam — isteach i láthair Mhichíl mé, agus</span>
<lb n="26"/><span>an sgannradh tháinig im' chroidhe roimis.</span></p>
<lb n="27"/>
<lb n="28"/><p><span>Fear beag do b'eadh Micheál; acht shaoil-</span>
<lb n="29"/><span>eas an uair úd go raibh áirde “ghalláin na</span>
<lb n="30"/><span>beárnan” ann.  Is dócha gur éirigh an</span>
<lb n="31"/><span>tsamhluigheacht sin do thoisg m'athar do bheith</span>
<lb n="32"/><span>gairid — rud do fuaras amach i bhfad 'na</span>
<lb n="33"/><span>dhiaidh súd.  Chongbhuigheas greim dlúith ar</span>
<lb n="34"/><span>bheinn mo mháthar.  Bhí fhios aici, mo ghreann</span>
<lb n="35"/><span>í, go raibh faitchíos orm agus thug sí</span>
<lb n="36"/><span>miotóg dom anois is arís, chum meisnigh,</span>
<lb n="37"/><span>dar léi, do chur orm.  Bhí fir 'dtaobh amuigh</span>
<lb n="38"/><span>de'n sgoil ag cur dín, fear acu ag déanamh</span>
<lb n="39"/><span>sgolb, agus fear eile ag casadh méaróg,</span>
<lb n="40"/><span>mar ní raibh slinn ar an sgoil úd acht</span>
<lb n="41"/><span>díon fraoigh.  Mheasas féin seal do</span>
<lb n="42"/><span>thabhairt i dteannta na bhfear, acht bhí</span>
<lb n="43"/><span>deabhadh ar mo mháthair bhoicht chum léighinn</span>
<lb n="44"/><span>do chur im' leith.  Bhí dorus na sgoile</span>
<lb n="45"/><span>iadhta.</span></p>
<lb n="46"/>
<lb n="47"/><p><span>“Tá dorus maith ar an sgoil seo,” ar sí,</span>
<lb n="48"/><span>“agus bí-se béasach creideamhnach annso,</span>
<lb n="49"/><span>a Sheáinín, mar is fearr an sgoil í seo</span>
<lb n="50"/><span>'ná sgoil Bhaile-an-Bhogaigh, nach bhfuil</span>
<lb n="51"/><span>uirthi sin mar dhorus acht sgulpán.  Féach</span>
<lb n="52"/><span>tá bocáin is tuislidhe ar an ndorus so,”</span>
<lb n="53"/><span>agus rug sí ar an laiste agus dhruid sí</span>
<lb n="54"/><span>isteach an dorus gan chead gan chabhair.</span>
<lb n="55"/><span>Do chrith mo chosa fúm, do luaisg mo</span>
<lb n="56"/><span>dhranndal, do leath mo shúile orm, agus do</span>
<lb n="57"/><span>bhodhar mo chluasa le méid geóine na</span>
<lb n="58"/><span>ngarsún is na gcailín mbeag.</span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>Bhí Mícheál na Méire 'na sheasamh ar</span>
<lb n="61"/><span>lár an urláir agus ranng gharsún is ghearr-</span>
<lb n="62"/><span>chaile 'na thimcheall.  Do b'fheárr liomsa</span>
<lb n="63"/><span>go sluigfeadh an talamh mé.  Do thuig sé</span>
<lb n="64"/><span>an Ghaedhilg go dian-mhaith acht níor leig se</span>
<lb n="65"/><span>air go raibh focal 'na phluic di.</span></p>
<lb n="66"/>
<lb n="67"/><p><span>“Seadh mo bhean mhaith,” ar sé i mBéarla,</span>
<lb n="68"/><span>“cia thusa?”  Níor thuig sise gíog de'n</span>
<lb n="69"/><span>Bhéarla.  “Is breágh, go deimhin, an lá é,</span>
<lb n="70"/><span>a dhuine uasail,” ar sí mar fhreagra air.</span>
<lb n="71"/><span>Bhí na sgoláiridhe ag cur na súl thrínn, acht</span>
<lb n="72"/><span>níor chuir sise suim ionnta, rud nár</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="73"/><p><span>bh'iongnadh.  Ní mar sin domhsa; bhíos ar</span>
<lb n="74"/><span>baill-chrith, agus cnap éigin im' sgórnach</span>
<lb n="75"/><span>do choisg mo chuid anáile.  Gidh go rabhas</span>
<lb n="76"/><span>óg bhí mo dhóthain céille agam chum a thuigsin</span>
<lb n="77"/><span>nach raibh mo mháthair bhocht innmheamhail ar</span>
<lb n="78"/><span>an bhfear bhfoghlumtha so d'fhreagradh, agus</span>
<lb n="79"/><span>bhíos ar dearg-lasadh le náire.</span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>“Cad is ainm do'n spriosán so agat?”</span>
<lb n="82"/><span>ar an máighistir i mBeurla.  “Teach deas</span>
<lb n="83"/><span>cluthmhar is eadh é!” ar sí.</span></p>
<lb n="84"/>
<lb n="85"/><p><span>Do ghigilt garsún eile, bhuail cailín</span>
<lb n="86"/><span>beag a sál coslomnochta ar chois chailín bhig</span>
<lb n="87"/><span>eile;  “ná satail orm,” ar an dara cailín</span>
<lb n="88"/><span>beag i nGaedhilg.  Chuir garsún cnead as,</span>
<lb n="89"/><span>is d'fhéach sé ar gharsún eile, agus chuir</span>
<lb n="90"/><span>seisean casacht as.  Do bhris gáirídhe ar</span>
<lb n="91"/><span>an gcailín mbeag, do bhuail garsún a dhorn</span>
<lb n="92"/><span>'na bhéal.</span></p>
<lb n="93"/>
<lb n="94"/><p><span>“Bíodh béasa agaibh,” ar an máighistir</span>
<lb n="95"/><span>go bagarthach, acht níor bh'aon mhaitheas dó</span>
<lb n="96"/><span>é; do rith an gáire úd ameasg na sgoláirí</span>
<lb n="97"/><span>ar nós teine thré bharrach go ndearnadar</span>
<lb n="98"/><span>sgearta i bhfus is sgearta thall.  Bhí an</span>
<lb n="99"/><span>sgoil go méidhreach fúmsa agus fam'</span>
<lb n="100"/><span>mháthair láithreach.  Thuig sí anois go</span>
<lb n="101"/><span>ndearna amadán di féin, dar léi, agus</span>
<lb n="102"/><span>mo chaithis í, chrom sí ar ghol.</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>“Ní fhuil foghlaim agam, a dhuine uasail,</span>
<lb n="105"/><span>agus is dócha nach tuigim thú, acht teasduigh-</span>
<lb n="106"/><span>eann léigheann ó Sheáinín, agus fuilngeo-</span>
<lb n="107"/><span>chad aon tsaghas easonóra ar a shon.”</span></p>
<lb n="108"/>
<lb n="109"/><p><span>Cheapas féin gur fúinne do bhíodar ag</span>
<lb n="110"/><span>gáiridhe, agus bheirim-se luighe, dá óige bhíos,</span>
<lb n="111"/><span>gur imthigh an bhaill-chrith dhíom go grod nuair</span>
<lb n="112"/><span>do chonnarcas na deóra ar mo mháthair.  Bhí</span>
<lb n="113"/><span>boiteallach breac-luirgneach an ghréasuidhe</span>
<lb n="114"/><span>dhuibh im' aice i dtríthíbh — is beag é an Béarla</span>
<lb n="115"/><span>bhí aige féin, ní bhfaghaim locht air mar gheall</span>
<lb n="116"/><span>air sin, acht níor chóir dó bheith ag magadh</span>
<lb n="117"/><span>fúinn — agus bhuaileas pléasg do dhorn idir</span>
<lb n="118"/><span>an dá shúil air do leag ar phleasg a dhroma é.</span>
<lb n="119"/><span>Chuir na garsúin liúgh asta is gáir; phreab</span>
<lb n="120"/><span>mac an ghréasuidhe á shuidhe agus do dhein</span>
<lb n="121"/><span>(rinne) sé orm, acht thugas falltóg fá bhun</span>
<lb n="122"/><span>cluaise dhó, do chuir ar a thárr i n-áirde</span>
<lb n="123"/><span>arís é.</span></p>
<lb n="124"/>
<lb n="125"/><p><span>Léim Domhnall óg O Cróinín amach ar an</span>
<lb n="126"/><span>urlár, rug sé barróg orm is do phóg sé mé;</span>
<lb n="127"/><span>“mo chéad greann thú” ar sé,  “tá braon</span>
<lb n="128"/><span>fíochmhar ins na cuisleannaibh sin agat, ba</span>
<lb n="129"/><span>dhual athar duit gan masla do thógaint.”</span></p>
<lb n="130"/>
<lb n="131"/><p><span>“Nár mheathaidh do chuisle go deó,” ar</span>
<lb n="132"/><span>ceann eile acu i nGaedhilg bhlasda, mar</span>
<lb n="133"/><span>is acu súd do bhí an chaint nuair do sguireadh</span>
<lb n="134"/><span>ó smacht an mháighistir iad.</span></p>
<lb n="135"/>
<lb n="136"/><p><span>Phreab dáréag acu amach ar an urlár,</span>
<lb n="137"/><span>rug beirt ar bhrághaid orm, beirt ar thárr</span>
<lb n="138"/><span>orm, beirt ar iosgadaibh orm, is beirt ar</span>
<lb n="139"/><span>throighthibh.  Bhíos ag únfairt ar eagla go</span>
<lb n="140"/><span>múchfaidís me mar do bhí cuid acu am'</span>
<lb n="141"/><span>tharrang mar so, agus a thuilleadh mar súd; </span>
<lb n="142"/><span>acht fuaras anál fá dheireadh ar a nguailnibh,</span>
<lb n="143"/><span>agus dhamhsadar nós daimh óig amach an</span>
<lb n="144"/><span>dorus liom.</span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>Níor fhan aithid ins an sgoil úd 'n-ár</span>
<lb n="147"/><span>ndiaidh acht amháin an máighistir.  Bhí mo</span>
<lb n="148"/><span>mháthair chomh mórdhálach liom féin, gidh go</span>
<lb n="149"/><span>raibh marcuigheacht agamsa i n-aisge.  Rug</span>
<lb n="150"/><span>Domhnall Ó Cróinín ar cheirtlín téadán do</span>
<lb n="151"/><span>bhí ullamh ag fearaibh an dín, agus do steall</span>
<lb n="152"/><span>sé thre fhuinneoig na sgoile í.  Bhuail sí go</span>
<lb n="153"/><span>díreach ins an bhfiar-shúil an máigistir do</span>
<lb n="154"/><span>bhí ar buile ag féachaint amach.  Chuir an</span>
<lb n="155"/><span>máighistir béic as; chuir na sgoláiridhe liúgh</span>
<lb n="156"/><span>shultmhar sháiseamhail asta, mar ba bheag é</span>
<lb n="157"/><span>a ngrádh do'n mháighistir.  Níor choisgeadar</span>
<lb n="158"/><span>d'á liúghraigh go ndeachadar trí huaire ar</span>
<lb n="159"/><span>cuairt timcheall na sgoile.</span></p>
<lb n="160"/>
<lb n="161"/><p><span>“Leigidh ar mo bhonnaibh mé,” arsa mise</span>
<lb n="162"/><span>agus do thugas truslóg amach ar an machaire.</span>
<lb n="163"/><span>Rugas ar spalla cloiche, agus do steallas</span>
<lb n="164"/><span>le fuinneamh thríd an bhfuinneoig í.  Chuir</span>
<lb n="165"/><span>an máighistir béic eile as, mar ba thubais-</span>
<lb n="166"/><span>teach an t-urchur é — d'aimsigh sí an máighistir</span>
<lb n="167"/><span>'sa mhéir mhóir.  “Leag famna fraghacha ar</span>
<lb n="168"/><span>an spadalach,” ar mise ag déanamh ar</span>
<lb n="169"/><span>chloich eile.  “Ná basg an fear bocht,” ar</span>
<lb n="170"/><span>cailín beag ag déanamh fám' dhéin agus ag</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="171"/><p><span>cur a láimhe go mánla ar mo ghualainn.</span>
<lb n="172"/><span>Bhí an mhórdháil agus an bhuile orm, agus</span>
<lb n="173"/><span>measaim ná stadfainn dom' mháthair — go</span>
<lb n="174"/><span>maithidh Dia dhom é — acht do choisgeas láith-</span>
<lb n="175"/><span>reach do'n chailín bheag deórata úd — Nóra</span>
<lb n="176"/><span>Ní Fháilbhe do b'ainm di.  Bhí gruaig bhuidhe</span>
<lb n="177"/><span>fhada uirthi, agus súile glasa aici, agus</span>
<lb n="178"/><span>luisneacht is leiceacht 'na gruaidh do chuir</span>
<lb n="179"/><span>truaighmhéile ar mo mháthair, agus orm féin</span>
<lb n="180"/><span>leis, is dóigh liom.</span></p>
<lb n="181"/>
<lb n="182"/><p><span>“Tá sochraid ag gabháil mar so, an </span>
<lb n="183"/><span>gcloistí an gol?” ar an cailín beag.</span>
<lb n="184"/><span>“Fillimís ar n-ais,” ar sí,  “chum an</span>
<lb n="185"/><span>mháighistir.  Is mór an náire dhúinn bheith</span>
<lb n="186"/><span>chomh easumhal.”  “Fillidh, a dhaltaidhe, is </span>
<lb n="187"/><span>breágh an rud an léigheann,” ar mo mháthair.</span></p>
<lb n="188"/>
<lb n="189"/><p><span>Leis sin do dhruid sí leis an ndorus chum</span>
<lb n="190"/><span>é fhosgailt, acht bhí sé iadhta go dlúith ag an</span>
<lb n="191"/><span>máighistir.</span></p>
<lb n="192"/>
<lb n="193"/><p><span>“Imthighidh as mo radharc, a dhream Shátain,</span>
<lb n="194"/><span>táthaoi ar tí mo mharbhtha,” ar sé thré shúil an</span>
<lb n="195"/><span>ghlais.  Thug mo mháthair geit.  “Cia</span>
<lb n="196"/><span>labhair?” ar sí.  “Cia laibheóradh, acht an</span>
<lb n="197"/><span>máighistir,” ar ceann de na díontóiríbh.  “A</span>
<lb n="198"/><span>thighearna, ní fhuil focal Gaedhilge aige!”</span>
<lb n="199"/><span>ar sí.  “Ar m'fhalluingse gur thug na</span>
<lb n="200"/><span>garsúin deagh-chaint do,” ar an díontóir.</span></p>
<lb n="201"/>
<lb n="202"/><p><span>Chas an eochair ins an nglas, leath an</span>
<lb n="203"/><span>dorus, agus chuir an máighistir a cheann</span>
<lb n="204"/><span>amach.  “Buailidh isteach annso,” ar sé,</span>
<lb n="205"/><span>“beidh ár dtuairisg ar fud an dúithche, agus</span>
<lb n="206"/><span>tabharfar náire dhom; acht ní leigfead</span>
<lb n="207"/><span>isteach an díolamhnach óg sin leat.  Tóg</span>
<lb n="208"/><span>a bhaile é, mar is olc an siut é.”</span></p>
<lb n="209"/>
<lb n="210"/><p><span>“Ní chorrócham cos, mar a leigfir isteach</span>
<lb n="211"/><span>é seo,” ar Dómhnall O Cróinín.  Chuir an</span>
<lb n="212"/><span>máighistir cnead as, is do chas sé ar a shálaibh.</span>
<lb n="213"/><span>Dubhairt an cailín beag go raibh an tsoch-</span>
<lb n="214"/><span>raid i ngar dúinn agus sagart na paróisde</span>
<lb n="215"/><span>ar a gceann, agus bhíomar ag baint na</span>
<lb n="216"/><span>sála dhá chéile ag brostughadh chum na</span>
<lb n="217"/><span>suidheachán.</span></p>
<lb n="218"/>
<lb n="219"/><p><span>“A mháighistir, a laoigh,” ar mo mháthair,</span>
<lb n="220"/><span>“bíodh foighid agat le Seáinín; tá sé óg</span>
<lb n="221"/><span>neimhchiallmhar, acht tá sé macánta gibé nídh</span>
<lb n="222"/><span>do chuir 'na cheann an garsún eile sin do</span>
<lb n="223"/><span>bhualadh.”  D'iompuigh sé an fhiar-shúil uirthi.</span>
<lb n="224"/><span>“Déanfaidh sé sin an gnó anois,” ar sé,</span>
<lb n="225"/><span>agus bhuail sí an dorus amach uainn.  Do</span>
<lb n="226"/><span>thabharfainn a dtáinig riamh is a dtiocfaidh</span>
<lb n="227"/><span>choidhche ar í leanamhaint; acht bhí an fuadar</span>
<lb n="228"/><span>imthighe dhíom fá'n am so, agus ní raibh cor</span>
<lb n="229"/><span>i gcois 'ná i láimh liom le faitchíos.</span></p>
<lb n="230"/>
<lb n="231"/><p><span>“Tar i leith chugam,” ar an máighistir.</span>
<lb n="232"/><span>Dhruideas leis go mall mío-thapaidh agus</span>
<lb n="233"/><span>mo chroidhe im' bhéal agam.  “Nach deas an</span>
<lb n="234"/><span>siadhán is an réabhrádh do rinnis dom'</span>
<lb n="235"/><span>sgoil!” ar seisean.  Ní raibh gíog as na</span>
<lb n="236"/><span>sgoláiríbh, ní mó 'ná chuireadar cor díobh.</span>
<lb n="237"/><span>Chloisfeá a n-anál ag teacht is ag imtheacht,</span>
<lb n="238"/><span>agus chuala féin is mhothuigheas mo chroidhe</span>
<lb n="239"/><span>ag bualadh.  “Sín amach do bhas.”  D'fhéachas</span>
<lb n="240"/><span>ar mo dheárna, agus shíneas amach í mar</span>
<lb n="241"/><span>adubhradh liom.  Shaoileas gur cuid de'n</span>
<lb n="242"/><span>mhúineadh é.  Tháinig sé anuas de'n bhínse</span>
<lb n="243"/><span>agus bonnsach rileóige 'na láimh aige.  Thóg</span>
<lb n="244"/><span>sé suas an tslat.  D'fhéach sé orm.</span>
<lb n="245"/><span>D'fhéachas air.  D'fhéach sé ar mo bhais;</span>
<lb n="246"/><span>d'fhéachas féin uirthi.  Bhí sí ag crothadh agus</span>
<lb n="247"/><span>ní le heagla é, mar ní raibh fhios agam </span>
<lb n="248"/><span>cad do bhí chugam, acht le meatacht ins an</span>
<lb n="249"/><span>áit dheórata 'na rabhas.  Rith pian éigin</span>
<lb n="250"/><span>suas mo righthe, suas m' uille, agus síos</span>
<lb n="251"/><span>caol mo dhroma.  Baineadh preab asam.</span>
<lb n="252"/><span>D'fhéachas ar mo chrobh.  Bhí rian geal</span>
<lb n="253"/><span>tarsna mo mhéaranna; dheargadar láith-</span>
<lb n="254"/><span>reach, agus bhí mar do bhiadh bioráin dá</span>
<lb n="255"/><span>bpriocadh.  Arís agus arís do bhuail sé an</span>
<lb n="256"/><span>bhas so, agus fá dheireadh do thuit sí lem'</span>
<lb n="257"/><span>thaobh gan luadháil.  “A dtaithnigheann an</span>
<lb n="258"/><span>méid sin leat?” ar sé.  “Is cruaidh an</span>
<lb n="259"/><span>rud an léigheann, agus is deacair é</span>
<lb n="260"/><span>fhulang,” ar mise.</span></p>
<lb n="261"/>
<lb n="262"/><p><span>Ghlaodhadh ar Dhomhnall Ó Cróinín, rugadh</span>
<lb n="263"/><span>ar bhonn a chasóige air, cuireadh stiallatha</span>
<lb n="264"/><span>ar a thárr mar ní shínfeadh seisean a bhas</span>
<lb n="265"/><span>amach.  Glaodhadh ar Nóra Ní Fháilbhe; ghoil</span>
<lb n="266"/><span>sí go bog; chrith sí le heagla, chuir sí</span>
<lb n="267"/><span>láimhín mhín chaol amach.  Chuaidh an buille</span>
<lb n="268"/><span>thrím' chliabh do bualadh uirthi, acht do choisg</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="269"/><p><span>an máighistir é féin ar an dara buille;</span>
<lb n="270"/><span>“taoi leice,” ar sé,  “agus bíodh leat an cor</span>
<lb n="271"/><span>so gidh gur chuala tú ag gríosadh Sheáinín</span>
<lb n="272"/><span>chum spalla eile do chaitheamh thríd an bhfuin-</span>
<lb n="273"/><span>neóig.”  Mhionnuigheas im' chroidhe gur</span>
<lb n="274"/><span>bhréag é, acht ní raibh de mheisneach agam an</span>
<lb n="275"/><span>t-éitheach do thabhairt dó.  Do lighfinn a</span>
<lb n="276"/><span>láimhín dá mbadh dhóigh liom go dtabharfadh</span>
<lb n="277"/><span>sé sin sos di; acht ar mhaoin an tsaoghail</span>
<lb n="278"/><span>ní inneosainn di gur ghoill a smachtughadh</span>
<lb n="279"/><span>orm.</span></p>
<lb n="280"/>
<lb n="281"/><p><span>Fuaras mo chéad léigheann an lá úd,</span>
<lb n="282"/><span>agus ní ó leabhar, acht ó'n tslait, mar</span>
<lb n="283"/><span>fágadh go haonaránach ar an suidheachán</span>
<lb n="284"/><span>cruaidh mé ag imirt lem' mhéaraibh, agus ag</span>
<lb n="285"/><span>faire ar an gcuid eile 'gá smachtughadh,</span>
<lb n="286"/><span>agus 'gá gcur go mall thríd an leabhar</span>
<lb n="287"/><span>deacair úd go nglaodhmaois  “rídi-mid-</span>
<lb n="288"/><span>éasaí” (“reading made easy”) air.</span></p>
<lb n="289"/>
<lb n="290"/><p><span>“Imthighid a bhaile anois agus bídhidh</span>
<lb n="291"/><span>annso go moch ar maidin,” ar an máighistir.</span></p>
<lb n="292"/>
<lb n="293"/><p><span>Bhailigheas ar mo shlíghe a bhaile lán</span>
<lb n="294"/><span>duirn de bhainne-bó-bleacht, i gcómhair</span>
<lb n="295"/><span>Nóra Ní Fháilbhe; acht ar a rugadh is a</span>
<lb n="296"/><span>ceapadh, ní thairgeochainn di an bláth so</span>
<lb n="297"/><span>lár n-a bhárach.</span></p>
<lb n="298"/>
<lb n="299"/><p><span>II.</span>
<lb n="300"/><span>“Cionnus d'éirigh libh indiu?” ar mo</span>
<lb n="301"/><span>mháthair.  “Bhítheas go maith linn,” ar mise,</span>
<lb n="302"/><span>gidh go rabhas leisgeamhail ar fhilleadh arís</span>
<lb n="303"/><span>chum na sgoile, acht níor mhaith liom a </span>
<lb n="304"/><span>leigean orm.</span></p>
<lb n="305"/>
<lb n="306"/><p><span>Bhíos im' shuidhe le h-éirghe gréine agus</span>
<lb n="307"/><span>bhuaileas dá chaorán móna fám' asgaill,</span>
<lb n="308"/><span>agus ghluaiseas orm go mall chum na</span>
<lb n="309"/><span>sgoile.  D'fhéachas uaim ar Chnoc an Mheann-</span>
<lb n="310"/><span>áin.  Bhí uain ag damhsadh ann, agus bhí</span>
<lb n="311"/><span>éad orm leó.  Do b'fheárr liom go mbeinn</span>
<lb n="312"/><span>im' uan ag méidhligh i measg na mbeann</span>
<lb n="313"/><span>gan beann ar Mhicheál na Méire.</span></p>
<lb n="314"/>
<lb n="315"/><p><span>Deirthear gur breágh í beatha an gharsúin,</span>
<lb n="316"/><span>gan cúram aige cá bhfaghfar an biadh bhíonn</span>
<lb n="317"/><span>ullamh dó le haghaidh teacht a bhaile dhó;</span>
<lb n="318"/><span>gan suim aige cia acu bheidh an t-earrach</span>
<lb n="319"/><span>fliuch no tirim, no gaoth mhór nó taitneamh</span>
<lb n="320"/><span>gréine ins an bhfóghmhar, acht measaim nach</span>
<lb n="321"/><span>bhfuil cuimhne ar a n-óige ag na feallsamh-</span>
<lb n="322"/><span>naibh do chuireas a leithéid seo do ráiméis</span>
<lb n="323"/><span>síos.  Tá intinn an gharsúin neimhriarach,</span>
<lb n="324"/><span>agus gach cosg agus smachtughadh do chuir-</span>
<lb n="325"/><span>fear air, goillid air go géar.  Sin é</span>
<lb n="326"/><span>mar do chím-se beatha an gharsúin.  Is</span>
<lb n="327"/><span>furus an rud do rádh nuair fhéachamaoid</span>
<lb n="328"/><span>siar ar an óige:  “Ba bhreágh an uain í</span>
<lb n="329"/><span>siúd!”  B'fhéidir go raibh sí breágh compór-</span>
<lb n="330"/><span>dach ag duine annso is annsúd, acht gidh go</span>
<lb n="331"/><span>bhfuilim aosda anois, ní thabharfainn mí</span>
<lb n="332"/><span>de'n bheathaidh láithrigh ar mhí de'n aimsir do</span>
<lb n="333"/><span>chaitheas ar sgoil.</span></p>
<lb n="334"/>
<lb n="335"/><p><span>D'fhoghluimeas mo litreacha i gcruadh-</span>
<lb n="336"/><span>chás.  D'fhoghluimeas sgríbhneoireacht le</span>
<lb n="337"/><span>peann slinn ar lic, agus i gcionn tamaill</span>
<lb n="338"/><span>cuireadh cleite im' láimh idir mo mhéaraibh,</span>
<lb n="339"/><span>agus rinneas iarracht ar sgríobhadh ar</span>
<lb n="340"/><span>pháipéar.</span></p>
<lb n="341"/>
<lb n="342"/><p><span>Bhíos ar sgoil lá áirithe.  Bhí an lá úd</span>
<lb n="343"/><span>fuar fliuch, agus mise chómh fuar is chómh</span>
<lb n="344"/><span>fliuch leis.  Bhí radharc ar an dteinidh agam,</span>
<lb n="345"/><span>acht sin a raibh gidh gur thugas dá chaorán</span>
<lb n="346"/><span>tirme móna liom mar ba ghnáthach.</span></p>
<lb n="347"/>
<lb n="348"/><p><span>Rinneas an lá úd iarracht ar an litir</span>
<lb n="349"/><span>“d” do dhéanamh; rinneas  “o” ar dtús;</span>
<lb n="350"/><span>bhí fhios agam go raib cleith ag fás as taobh</span>
<lb n="351"/><span>dheas de'n  “o” chum  “d” do dhéanamh dhi.</span>
<lb n="352"/><span>Bhí mearbhall orm; bhí mo phluc leis an</span>
<lb n="353"/><span>bpáipéar is mo theanga amach agam.  Rin-</span>
<lb n="354"/><span>neas an  “d” mar so — 9.  Gháir Nóra Ní</span>
<lb n="355"/><span>Fháilbhe bhí 'dtaobh thiar díom ar shuidheachán</span>
<lb n="356"/><span>eile.  Chualaidh an máighistir í.  Dhein sé</span>
<lb n="357"/><span>orm.  “Dhubhart leat  “d” do dhéanamh,” ar</span>
<lb n="358"/><span>sé,  “acht rinnis an uimhir —  “9”; agus leis</span>
<lb n="359"/><span>sin do bhuail sé lán-bhuille tarsna na</span>
<lb n="360"/><span>ruitíní orm.  Ropas m'órdóg im' béal,</span>
<lb n="361"/><span>agus phreabas im' shuidhe le teinneas.  Bhí</span>
<lb n="362"/><span>an órdóg leónta, acht níor chuir an méid</span>
<lb n="363"/><span>sin cosg le Mícheál.  “Suidh mar a rabhais;</span>
<lb n="364"/><span>an measann tú troid liom?” ar sé, agus</span>
<lb n="365"/><span>bhuail sé stiall eile tarsna na slinneán</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="366"/><p><span>orm.  Chrapas mé féin suas ó na buillíbh,</span>
<lb n="367"/><span>agus bhuail sé arís agus arís eile mé.</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>Fá dheireadh thiar thall, chuir Nóra Ní</span>
<lb n="370"/><span>Fháilbhe sgread aiste.  “Dún do bhéal,” ar</span>
<lb n="371"/><span>sé, “nó ghéabhair féin an oiread céadna.”</span>
<lb n="372"/><span>Tháinig dorchadas im' radharc; b'féidir gur</span>
<lb n="373"/><span>thuit saghas laigeacht nó fanntaise orm,</span>
<lb n="374"/><span>mar ba gheárr 'na dhiaidh súd gur mhothuigheas</span>
<lb n="375"/><span>Dómhnall O Cróinín is Nóra Ní Fháilbhe ag</span>
<lb n="376"/><span>stealladh uisge orm as sruthán do bhí i</span>
<lb n="377"/><span>ngar do'n sgoil.</span></p>
<lb n="378"/>
<lb n="379"/><p><span>“An bhfuil feabhas ort anois?” ar an</span>
<lb n="380"/><span>cailín beag.  Dubhairt sí é seo chómh mánla</span>
<lb n="381"/><span>macánta, gur tháinig brígh im' anam, agus </span>
<lb n="382"/><span>chromas ar gháiridhe.</span></p>
<lb n="383"/>
<lb n="384"/><p><span>“Tá an órdóg attha,” ar sí, agus rug</span>
<lb n="385"/><span>sí uirthi.  Níor mhothuigheas an phian ar an</span>
<lb n="386"/><span>láthair sin, acht mhothuigheas mar do bhiadh mo</span>
<lb n="387"/><span>chuid fola ag snámh fám' ghruaigh, agus as</span>
<lb n="388"/><span>sin síos caol mo dhroma.  Bhíos ar dearg-</span>
<lb n="389"/><span>lasadh le náire, acht shaoil sise gur le</span>
<lb n="390"/><span>pian é.</span></p>
<lb n="391"/>
<lb n="392"/><p><span>“An bhfuilim ad' ghortughadh?” ar sí.</span>
<lb n="393"/><span>“Ó, tarraing leat,” ar mise go súgach, agus</span>
<lb n="394"/><span>rug an liaigh beag álainn seo ar righthe orm</span>
<lb n="395"/><span>agus ar ionga m'órdóige.  Thug an t-alt</span>
<lb n="396"/><span>cnag, agus bhí an mhéar slán ar an nóimit</span>
<lb n="397"/><span>sin.  “Ná leig ar sileadh leat fós í,” ar</span>
<lb n="398"/><span>sí.  Fuair sí biorán reamhar agus sháith sí</span>
<lb n="399"/><span>threm' mhuiniltre é, agus annsin cheangail</span>
<lb n="400"/><span>sí an mhuiniltre le brághaid mo chasóige</span>
<lb n="401"/><span>chómh gasda 's dá ndíolfainn dorn airgid</span>
<lb n="402"/><span>as an gcleas úd.</span></p>
<lb n="403"/>
<lb n="404"/><p><span>“Dá leath-mharbhadh Micheál na Méire </span>
<lb n="405"/><span>mé,” ar mise liom féin,  “ní chuirfidh sé</span>
<lb n="406"/><span>garra-bhuaic orm feasda, acht go mbeidh</span>
<lb n="407"/><span>Nóra Ní Fháilbhe 'sa sgoil.”</span></p>
<lb n="408"/>
<lb n="409"/><p><span>Bhi áthas ar an máighistir nuair do chon-</span>
<lb n="410"/><span>nairc sé sinn ag filleadh ar n-ais, mar do</span>
<lb n="411"/><span>shaoil sé go ndeachaidh an slat-bhualadh ro-</span>
<lb n="412"/><span>dhian ormsa.  Níor ghabh sé riamh ó shoin orm.</span>
<lb n="413"/><span>“Suidh annsin anois cois na teineadh, a</span>
<lb n="414"/><span>Sheáinín, agus bí id' bhuachaill mhaith feasda,”</span>
<lb n="415"/><span>ar seisean.</span></p>
<lb n="416"/>
<lb n="417"/><p><span>Bhí deilbh an h-Eórpa ar an bhfalla i</span>
<lb n="418"/><span>bhfogus dúinn.  Thug an máighistir cuaille</span>
<lb n="419"/><span>do Nóra, agus dubhairt se léi na hiatha</span>
<lb n="420"/><span>do mhúineadh dhomhsa.</span></p>
<lb n="421"/>
<lb n="422"/><p><span>Bhí sí beagán níos sine 'ná mise, agus ní</span>
<lb n="423"/><span>bhfuaras riamh ó shoin ceacht do b'fhearr 'ná</span>
<lb n="424"/><span>fuaras uaithi.</span></p>
<lb n="425"/>
<lb n="426"/><p><span>Deirthí go raibh intinn neamh-ghnáthach</span>
<lb n="427"/><span>aici, agus is maith do chreidim é, mar níor</span>
<lb n="428"/><span>hinnseadh riamh aon nídh dhi ná cuimhneóchadh</span>
<lb n="429"/><span>sí air, bhí a meabhair chomh maith sin.  Níor</span>
<lb n="430"/><span>labhair sí focal Béarla liom an lá úd.</span></p>
<lb n="431"/>
<lb n="432"/><p><span>Dubhradh gur bh'iongantach an bhean a</span>
<lb n="433"/><span>máthair le géar-inntleacht, agus gur mhúin</span>
<lb n="434"/><span>sí stair na hÉireann d'á clainn.  Pé i</span>
<lb n="435"/><span>n-Éirinn é, bhí eólas ag Nóra tar gach</span>
<lb n="436"/><span>mnaoi óig nó críonna d'ar buaileadh riamh</span>
<lb n="437"/><span>liom i bhfus nó thall.</span></p>
<lb n="438"/>
<lb n="439"/><p><span>Do thaisbeán sí an Spáinn dom, an</span>
<lb n="440"/><span>Fhrainc, is an Eadáil; thug sí tuairisg ar rí</span>
<lb n="441"/><span>Philib dom, is ar bhainríoghain Eilís na</span>
<lb n="442"/><span>Saxan, ar  “ár luingis na Spáinne,” ar bhás </span>
<lb n="443"/><span>thruaighmhéileach Aodha Ruaidh, agus ar a ghrádh</span>
<lb n="444"/><span>d'Éirinn.  Ghoil sí féin go foluightheach, agus</span>
<lb n="445"/><span>shileas-sa féin na deóir 'na teannta.  Thais-</span>
<lb n="446"/><span>beán sí an Róimh dom mhar a bhfuil O Néill</span>
<lb n="447"/><span>— sgiath na nGaedheal — curtha; agus na</span>
<lb n="448"/><span>machairidhe cosgartha as sin go Frainc, mar</span>
<lb n="449"/><span>ar throid na  “géanna fiadhaine” go borb.</span></p>
<lb n="450"/>
<lb n="451"/><p><span>D'éisteochainn go bráth na beathadh leis</span>
<lb n="452"/><span>an gceacht úd, agus níor chailleas riamh ó</span>
<lb n="453"/><span>shoin a lán de, acht cuireadh deireadh leis go</span>
<lb n="454"/><span>hobann.</span></p>
<lb n="455"/>
<lb n="456"/><p><span>Stad gleó na sgoláiridhe.  Bhí ciúineas</span>
<lb n="457"/><span>ins an sgoil.  D'fhéachas thorm.  Bhí fear</span>
<lb n="458"/><span>'na sheasamh ar mo chúl, agus an máighistir</span>
<lb n="459"/><span>ag féachaint air ar critheagla.</span></p>
<lb n="460"/>
<lb n="461"/><p><span>Do b'é an feadhmannach sgrúdtha an fear</span>
<lb n="462"/><span>úd.  Bhí culaidh mhín-éadaigh air, agus bolatha</span>
<lb n="463"/><span>luibhneach meala aiste, mar do bhiadh as</span>
<lb n="464"/><span>blátha ag fás 'measg guirt aibidh fhéar-</span>
<lb n="465"/><span>uaine.  Shaoileas an uair sin gur chómhartha</span>
<lb n="466"/><span>duine uasail na bolatha úd, acht fágaim le</span>
<lb n="467"/><span>hudhacht gur tháinig athrughadh méine orm 'na</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="468"/><p><span>dhiaidh súd.  Acht aon nídh amháin, bhí gruaim</span>
<lb n="469"/><span>air siúd.  Ní dócha gur chuir sé gáire riamh</span>
<lb n="470"/><span>as.  Mar dubhart, bhí faitchíos mór ar an</span>
<lb n="471"/><span>máighistir roimhe.</span></p>
<lb n="472"/>
<lb n="473"/><p><span>“Cá bhfuil do leabhar fiadhnaise?” ar an</span>
<lb n="474"/><span>fear deórata i mBéarla.  Ní fheadar an é</span>
<lb n="475"/><span>an sgannradh do chuir an mearbhall ar an</span>
<lb n="476"/><span>máighistir, acht d'fhreagair sé i nGaedhilg —</span>
<lb n="477"/><span>“Tá sé ullamh annso agam, a dhuine uasail.”</span>
<lb n="478"/><span>“Cad í an saghas úrlabhra í sin agat? ní</span>
<lb n="479"/><span>thuigim thú, a dhuine,” ar an feadhmannach</span>
<lb n="480"/><span>sgrúdtha.</span></p>
<lb n="481"/>
<lb n="482"/><p><span>“Ó, gabhaim pardún agat,” ar an máighis-</span>
<lb n="483"/><span>tir, go fann,  “shaoileas go rabhas ag caint</span>
<lb n="484"/><span>le garsún aca so.”</span></p>
<lb n="485"/>
<lb n="486"/><p><span>“Do dhubh is do dhearg ag an bhfeadhman-</span>
<lb n="487"/><span>nach sgrúdtha.  “A! is annamh do cuirthear</span>
<lb n="488"/><span>suas is anuas le páisde mé,” ar seisean,</span>
<lb n="489"/><span>go socair, acht go bagarthach, “agus geall-</span>
<lb n="490"/><span>aim duit go ndíolfair as an easonóir sin;</span>
<lb n="491"/><span>agus go mórmhór cuireadh ins an áit seo thú</span>
<lb n="492"/><span>chum Béarla do mhúineadh do na páisdíbh seo,</span>
<lb n="493"/><span>acht do réir d'admhála féin is gnáthach leat </span>
<lb n="494"/><span>teanga allta éigin eile do chleachtadh.”</span></p>
<lb n="495"/>
<lb n="496"/><p><span>Chonnarc glúine Mhichíl ar crith, a bhéal ag</span>
<lb n="497"/><span>corruighe, acht gan gíog as.  “D'airigheas</span>
<lb n="498"/><span>go raibh beirt ag an dteinidh i ndío-</span>
<lb n="499"/><span>mhaoineas,” ar an feadhmannach.  Chuir</span>
<lb n="500"/><span>Micheál bocht casacht as; tháinig an</span>
<lb n="501"/><span>t-úrlabhra chuige, acht gibé mí-ádh bhí air, ní</span>
<lb n="502"/><span>i mBéarla d'fhreagair se.  “Ní fhuil an </span>
<lb n="503"/><span>garsún ar foghnamh agus atá an gheirrseach</span>
<lb n="504"/><span>leice,” ar sé.</span></p>
<lb n="505"/>
<lb n="506"/><p><span>D'fhéach an feadhmannach air go cruinn.</span>
<lb n="507"/><span>“Á! bhís ag ól indiu!”  Rinne Micheál</span>
<lb n="508"/><span>iarracht ar fhásgadh thabhairt dá sgórnaigh,</span>
<lb n="509"/><span>acht i n-ionad an ubhaill do chumailt, cad do</span>
<lb n="510"/><span>dhéanfadh sé acht breith ar chluais air féin;</span>
<lb n="511"/><span>“Á! tuigim,” ar an feadhmannach,  “ataoi</span>
<lb n="512"/><span>bodhar.”</span></p>
<lb n="513"/>
<lb n="514"/><p><span>D'áirimh sé na cinn, d'áirimh sé na</span>
<lb n="515"/><span>h-anmanna ins an leabhar fiadhnaise.</span></p>
<lb n="516"/>
<lb n="517"/><p><span>“Tá mar do shaoileas,” ar sé,  “tá deich</span>
<lb n="518"/><span>gcinn is trí fichid láithreach, acht ceithre</span>
<lb n="519"/><span>fichid do réir an leabhair seo; an máighistir</span>
<lb n="520"/><span>bodhar ar meisge, gan smacht ar na</span>
<lb n="521"/><span>páisdíbh 'ná rian múinte!”</span></p>
<lb n="522"/>
<lb n="523"/><p><span>Dhruid Micheál leis, agus dath bán-ghorm</span>
<lb n="524"/><span>air.  Rug sé ar earball casóige air.  Chas</span>
<lb n="525"/><span>an feadhmannach air go tapaidh.  “Ná cuir</span>
<lb n="526"/><span>aighneas orm; fág mo radharc,” ar sé go</span>
<lb n="527"/><span>feargach.  Chas Micheál bocht ar a chois go</span>
<lb n="528"/><span>lúbtha briste, agus do shnáimh sé an dorus</span>
<lb n="529"/><span>amach.</span></p>
<lb n="530"/>
<lb n="531"/><p><span>Rug an feadhmannach ar bhlúire chailce.</span>
<lb n="532"/><span>Dhein sé ar an gclár dubh, agus do sgríobh</span>
<lb n="533"/><span>sé ceist air.  “Féachaidh orm,” ar sé,</span>
<lb n="534"/><span>leis na sgoláiríbh.  Níor ghábhadh dhó an</span>
<lb n="535"/><span>t-órdughadh sin, mar do bhíomar go léir</span>
<lb n="536"/><span>ag cur na súl thríd.</span></p>
<lb n="537"/>
<lb n="538"/><p><span>“Ar fhoghlamabhar an Roinnt, nó go</span>
<lb n="539"/><span>h-áirithe, an dream is sine agaibh?”</span></p>
<lb n="540"/>
<lb n="541"/><p><span>Níor chuir aithid acu a lámha i n-áirde</span>
<lb n="542"/><span>mar ba ghnáthach leo nuair d'fhiafruigheadh</span>
<lb n="543"/><span>Micheál ceist díobh.</span></p>
<lb n="544"/>
<lb n="545"/><p><span>“An bhfuil éinne' annso do réidhteochadh</span>
<lb n="546"/><span>an cheist sin dom!”  Níor chuir éinne' acu</span>
<lb n="547"/><span>cor díobh.  “Is dall-intinneach an dream</span>
<lb n="548"/><span>sibh, acht is dócha nach oraibh atá an locht,</span>
<lb n="549"/><span>acht ar bhar múinteóir.”</span></p>
<lb n="550"/>
<lb n="551"/><p><span>“Léighfead an cheist díbh” — Roinn céad</span>
<lb n="552"/><span>is cheithre leath-phinginnidhe go codromach</span>
<lb n="553"/><span>idir sé bacachaibh déag, is tabhair domhsa an</span>
<lb n="554"/><span>fuighleach.”  “Tabhair leath-raol do gach</span>
<lb n="555"/><span>bacach is congaibh féin taisdiún,” ar guth</span>
<lb n="556"/><span>beag, go leath-eaglach.  “Tigeadh an freag-</span>
<lb n="557"/><span>arthóir im' fhiadhnaise,” ar an feadhmannach,</span>
<lb n="558"/><span>agus bhuail Nóra Ní Fháilbhe go mánla, </span>
<lb n="559"/><span>go ciúin, fá n-a dhéin.  Chuir sé ceist uirthi,</span>
<lb n="560"/><span>agus ceist eile, agus ceist eile fós, acht</span>
<lb n="561"/><span>d'fhreagair sí iad ar fad, go réidh, go mín.</span></p>
<lb n="562"/>
<lb n="563"/><p><span>D'imthigh an ghruaim dá cheannachaibh.</span>
<lb n="564"/><span>“Caidé an t-aos tu, a leinbh?” ar sé.</span>
<lb n="565"/><span>“Deich mbliadhna,” ar sí.  “Is mór í a</span>
<lb n="566"/><span>cuid inntleachta,” ar sé go h-íseal.</span>
<lb n="567"/><span>“Mhúin an máighistir go maith mé, ní bhiadh</span>
<lb n="568"/><span>aon mhait ionnam mar a mbiadh é.”</span></p>
<lb n="569"/>
<lb n="570"/><p><span>“'Seadh, b'fhéidir é,” ar an feadhmannach,</span>
<lb n="571"/><span>“acht measaim go bhfuil níos nó id' cheann-</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="572"/><p><span>sa, 'ná 'na cheann féin.”  Tháinig meisneach</span>
<lb n="573"/><span>ar an gcailín mbeag, agus ar tí leith-</span>
<lb n="574"/><span>sgéil an mháighistir do ghabháil, labhair sí</span>
<lb n="575"/><span>suas go meidhreach.  “Do réidhteochainn</span>
<lb n="576"/><span>ceasta níos cruaidhe 'ná do chuiris orm.”</span>
<lb n="577"/><span>“Is maith do chreidim thu,” agus chuimil sé a</span>
<lb n="578"/><span>pluc le n-a bhais.  “Tabhair maitheamhnas</span>
<lb n="579"/><span>do'n mháighistir bhocht! tá sé meata, acht ní</span>
<lb n="580"/><span>fhuil sé bodhar 'ná meisge.  Tá sé foghlamtha</span>
<lb n="581"/><span>leis; do réidhtigh sé ceist domhsa do theip</span>
<lb n="582"/><span>ar mhórán eile.”  D'fhéach an feadhmannach</span>
<lb n="583"/><span>go carthannach uirthi, is do gháir sé; b'fhéidir</span>
<lb n="584"/><span>go raibh cailín beag ins an mbaile aige</span>
<lb n="585"/><span>féin.  “Cloisfead an cheist úd, is réidh-</span>
<lb n="586"/><span>teóchad í,” ar sé go módhmharach.</span></p>
<lb n="587"/>
<lb n="588"/><p><span>Rug sí ar cheirt, chuimil sí an clár dubh,</span>
<lb n="589"/><span>ghlan sí é, is sgríobh sí air mar leanas,</span>
<lb n="590"/><span>agus an feadhmannach 'gá faire: —</span></p>
<lb n="591"/>
<lb n="592"/><p><span>Cuirim ceist ort, a sgol-mháighistir:</span>
<lb n="593"/><span>Dá mbiadh agat cupa bhiadh déanta de</span>
<lb n="594"/><span>chárthann</span>
<lb n="595"/><span>That would contain five pints de ghéar-</span>
<lb n="596"/><span>mheidhg, nó bhláthach,</span>
<lb n="597"/><span>I demand how many solid inches do bhí</span>
<lb n="598"/><span>'san árthach?</span></p>
<lb n="599"/>
<lb n="600"/><p><span>D'fhéach an feadhmannach ar Nóra;</span>
<lb n="601"/><span>d'fhéach sé ar an gclár dubh; mhachtnuigh sé</span>
<lb n="602"/><span>ar feadh tamaill; ghlaodhuigh sé ar gharsún</span>
<lb n="603"/><span>i bhfus is thall; léigheadar os a chomhair.</span>
<lb n="604"/><span>“Good”, ar seisean, acht saoilim nár</span>
<lb n="605"/><span>chualaidh sé gíog uatha, mar do bhí a shúile</span>
<lb n="606"/><span>ceangailte do'n chlár dubh.</span></p>
<lb n="607"/>
<lb n="608"/><p><span>Fá dheireadh do chríochnuigh sé a chuid ghnótha.</span>
<lb n="609"/><span>“Sgaipidh anois,” ar sé, “agus imthighidh</span>
<lb n="610"/><span>a bhaile, is bíodh sult agaibh; agus má tá</span>
<lb n="611"/><span>naoidhean 'sa bhaile id' dhiaidh-se, a Nóra,</span>
<lb n="612"/><span>tabhair an leathchoróin seo dhó, agus abair</span>
<lb n="613"/><span>led' mháthair go gcuirim teachtaireacht chuici</span>
<lb n="614"/><span>aire mhaith do thabhairt duit.”  Chuimil sé a</span>
<lb n="615"/><span>héadan is a leaca.  Bhí éad orm leis.</span>
<lb n="616"/><span>D'fhéach sí idir an dá shúil air.  Bhí deór ar</span>
<lb n="617"/><span>a gruaidh.  “Cad tá uait?” ar sé.  “An </span>
<lb n="618"/><span>máighistir,” ar sise; bhain sé beag nach greim</span>
<lb n="619"/><span>as a bhéal íochtair le n-a fhiaclaibh.  “Bíodh</span>
<lb n="620"/><span>leis an cor-so,” ar seisean.  D'umhluigh sí dhó.</span></p>
<lb n="621"/>
<lb n="622"/><p><span>III.</span>
<lb n="623"/><span>Bhíomar go moch lá'r na bhárach cruinnighthe</span>
<lb n="624"/><span>ag dorus na sgoile.  Bhí Domhnall Ó Cróinín,</span>
<lb n="625"/><span>is a dhrom leis an ndorus ag canadh leath-</span>
<lb n="626"/><span>bheann do shaghas dáin — “sgoláirídhe na</span>
<lb n="627"/><span>sgoile, d'íosadh na clocha, dá bhféadfaidhe a</span>
<lb n="628"/><span>gcogaint.”</span></p>
<lb n="629"/>
<lb n="630"/><p><span>Sgiob duine éigin a bhairéad de Dhomhnall;</span>
<lb n="631"/><span>bhuail duine speach ar an mbairéad, is</span>
<lb n="632"/><span>rinneamar liathróid coise dhe go tapaidh.</span>
<lb n="633"/><span>Níor thaithnigh sé sin le Domhnall, agus rug</span>
<lb n="634"/><span>sé ar chúl cinn ormsa go feargach.  “Bog</span>
<lb n="635"/><span>díom,” ar mise.  “Ní bhogfad, go mbéarfair</span>
<lb n="636"/><span>sásamh dom,” ar sé.  Bhí iongnadh orm, mar</span>
<lb n="637"/><span>do réidhtigheas-sa is Domhnall le chéile go</span>
<lb n="638"/><span>dian-mhaith i gcómhnuidhe, acht an cor so</span>
<lb n="639"/><span>bhíomar ag sanntughad a chéile go fíochmhar</span>
<lb n="640"/><span>mar do bhí na garsúin eile 'ár ngríosadh.</span>
<lb n="641"/><span>Comhnaos do b'eadh sinn.  Fá dheireadh do</span>
<lb n="642"/><span>bhuaileamar a chéile go teann, acht i lár</span>
<lb n="643"/><span>an achrainn cia thiocfadh thar cúinne na</span>
<lb n="644"/><span>sgoile a ndeas orainn acht Micheál na</span>
<lb n="645"/><span>Méire, go súighte seirgthe.</span></p>
<lb n="646"/>
<lb n="647"/><p><span>Rug sé ar bhárr cluaise orm-sa is ar</span>
<lb n="648"/><span>Dhomhnall, is do sguir sé sinn go tiugh.</span></p>
<lb n="649"/>
<lb n="650"/><p><span>Do chogar garsún le garsún eile —  “Tá</span>
<lb n="651"/><span>éad ar Dhomhnall le Seáinín.”</span></p>
<lb n="652"/>
<lb n="653"/><p><span>“An bhfuil Nora Ní Fháilbhe annso?” ar</span>
<lb n="654"/><span>an máighistir.  “Ní fhuil is ní bheidh go fóil,”</span>
<lb n="655"/><span>ar sé go hatuirseach, 'gá fhreagradh féin,</span>
<lb n="656"/><span>“agus ní bhfuilim-se féin ar fóghnamh indiu</span>
<lb n="657"/><span>leis.”</span></p>
<lb n="658"/>
<lb n="659"/><p><span>“Téidhidh a bhaile anois,” ar sé,  “is bíodh</span>
<lb n="660"/><span>seachtmhain saoire agaibh.  Reidhtighidh le n-a</span>
<lb n="661"/><span>chéile; ná cloisim go mbeidh aon troid</span>
<lb n="662"/><span>eadraibh, nó bainfead an croiceann d'fhear</span>
<lb n="663"/><span>na bruighne ins an tseachtmhain seo</span>
<lb n="664"/><span>chugainn.”</span></p>
<lb n="665"/>
<lb n="666"/><p><span>D'fhéach Domhnall go h-easumhal easaon-</span>
<lb n="667"/><span>ta orm-sa, is d'fhéachas air ins an riocht</span>
<lb n="668"/><span>chéadna; acht aon nídh amháin, do chuir an</span>
<lb n="669"/><span>máighistir sguab im' láimh, is dubhairt sé</span>
<lb n="670"/><span>liom an luaithreadh is an deannach do sguab-</span>
<lb n="671"/><span>adh amach, gidh gur dóigh liom anois go</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="672"/><p><span>ndéanfadh sé é so i gcás nach mbiadh aith-</span>
<lb n="673"/><span>ghreas agam féin agus ag Domhnall.</span></p>
<lb n="674"/>
<lb n="675"/><p><span>Shuidh sé féin ar a chathaoir; chuir sé a dhá</span>
<lb n="676"/><span>dheárna fá na smeigín agus thosnuigh sé ar</span>
<lb n="677"/><span>chaint leis féin.  Níor chuir sé suim ionn-</span>
<lb n="678"/><span>am-sa.  Shuidheas ar mo chora-ghiub is</span>
<lb n="679"/><span>d'fhaireas é.</span></p>
<lb n="680"/>
<lb n="681"/><p><span>“Fuair an cailín beag a guidhe ó'n</span>
<lb n="682"/><span>mbodach úd,” ar sé,  “agus tá sí féin 'na</span>
<lb n="683"/><span>luighe, cloisim.  Is beag an léigheann atá     </span>
<lb n="684"/><span>'na phlaosg súd.  Ní fhuil ann acht gaigín</span>
<lb n="685"/><span>glugarach.  Tuigeann sé an Ghaedhilg go</span>
<lb n="686"/><span>dian-mhaith, acht tá breis mhórdhála air a</span>
<lb n="687"/><span>leigean air.  Deirtheas liom gur peata</span>
<lb n="688"/><span>tabhartha é, acht buidheachas le Dia, ní gein</span>
<lb n="689"/><span>drúise mise;” bhain sé glór as an suidh-</span>
<lb n="690"/><span>eachán le n-a dhorn.</span></p>
<lb n="691"/>
<lb n="692"/><p><span>D'éirigh sé 'n-a shuidhe annsin; dhruid sé</span>
<lb n="693"/><span>leis an ndorus; chualas glór na h-eochrach;</span>
<lb n="694"/><span>ghlaodhas go h-uamhnach — “ná cuir an glas</span>
<lb n="695"/><span>orm.”  Chas an eochair ins an dorus, agus</span>
<lb n="696"/><span>chuir seisean a cheann isteach,  “Á! a Sheáinín,</span>
<lb n="697"/><span>níor chuimhnigheas ort, sceinn a bhaile</span>
<lb n="698"/><span>anois, mo bhuachaill maith,” agus geallaim</span>
<lb n="699"/><span>duit gur dheineas deabhadh.</span></p>
<lb n="700"/>
<lb n="701"/><p><span>IV.</span>
<lb n="702"/><span>“Tá Nóra Ní Fháilbhe breoite,” ar mo</span>
<lb n="703"/><span>mhathair.  “Fuacht is dócha?” ar mise go</span>
<lb n="704"/><span>neamhshuimeamhail, gidh go raibh mearán im'</span>
<lb n="705"/><span>cheann agus crith im' bhallaibh.</span></p>
<lb n="706"/>
<lb n="707"/><p><span>Chuir mo mháthair mias prátaidhe ar</span>
<lb n="708"/><span>m'aghaidh amach agus greim éisg, acht níor</span>
<lb n="709"/><span>bh'fhéidir liomsa a mblaiseadh.  “Mhaise cad</span>
<lb n="710"/><span>tá ort, nó cár ghaibh do ghoile?” ar sí.</span>
<lb n="711"/><span>Chromas ar ghol.  “Mo ghrádh thú, ataoi</span>
<lb n="712"/><span>breóite, is baoghalach; tá t'éadan ar dearg-</span>
<lb n="713"/><span>lasadh.”</span></p>
<lb n="714"/>
<lb n="715"/><p><span>Bhuail sí crocán uisge ar lúib ós cionn</span>
<lb n="716"/><span>na teineadh.  “Caithfead do chosa d'fhoth-</span>
<lb n="717"/><span>rughadh agus tú chur a chodladh.”   “Ní</span>
<lb n="718"/><span>chaithfir,” ar mise go dána droch-labharthach,</span>
<lb n="719"/><span>“acht caithfead Nóra Ní Fháilbhe d'fheicsin;</span>
<lb n="720"/><span>Bhí sí go maith liom ar sgoil, agus ní fhuil</span>
<lb n="721"/><span>pioc orm acht sgeón, mar dubhairt an</span>
<lb n="722"/><span>máighistir ná biadh sí i bhfad ar an saoghal</span>
<lb n="723"/><span>so.”</span></p>
<lb n="724"/>
<lb n="725"/><p><span>Ní dubhairt an máighistir a leithéid seo,</span>
<lb n="726"/><span>acht is dócha gur mheallas mé féin go ndubh-</span>
<lb n="727"/><span>airt.</span></p>
<lb n="728"/>
<lb n="729"/><p><span>“Mhaise ciorrbhadh air, nár leig duit,” ar</span>
<lb n="730"/><span>sí.</span></p>
<lb n="731"/>
<lb n="732"/><p><span>Le n-a linn sin tháinig m'athair isteach.</span></p>
<lb n="733"/>
<lb n="734"/><p><span>“Atá an cailín beag úd ag dul ar</span>
<lb n="735"/><span>gcúl,” ar seisean,  “ní chuirfidh sí an tseacht-</span>
<lb n="736"/><span>mhain di.  Ba dheas an leanbh í; chonnarc</span>
<lb n="737"/><span>go minic ag an bpobal í le cois a máthar,</span>
<lb n="738"/><span>agus muna mbiadh radharc id' chúl do chífeá</span>
<lb n="739"/><span>go raibh galar a hathar ag gabháil di.  Thug</span>
<lb n="740"/><span>sí an Snaoi uaidh, beannacht na ngrás le</span>
<lb n="741"/><span>n'anam.</span></p>
<lb n="742"/>
<lb n="743"/><p><span>“Shaoileas nach raibh sí droch-shláinteach ar</span>
<lb n="744"/><span>aon chor, agus go raibh snódh breágh folláin</span>
<lb n="745"/><span>uirthi i gcómhnuidhe,” ar mo mháthair.  “Meal-</span>
<lb n="746"/><span>lann an dath daoine,” ar seisean.</span></p>
<lb n="747"/>
<lb n="748"/><p><span>Thuit mo chroidhe im' chliabh.  Do thabhar-</span>
<lb n="749"/><span>fainn mé féin ar a son.  Bhí liúgh im' chluais,</span>
<lb n="750"/><span>is rinnce im' inchinn.  Chuireas cnead asam.</span>
<lb n="751"/><span>D'fhéach m'athair orm go géar.  “Tar i</span>
<lb n="752"/><span>leith chugam,” ar sé.  Bhuail sé lámh ar mo</span>
<lb n="753"/><span>mhalainn; rug sé ar chuislinn orm.  “Cuir</span>
<lb n="754"/><span>a chodladh an leanbh so, tá mar a bhiadh</span>
<lb n="755"/><span>fiabhras air,” ar sé.  Ní leigfeadh eagla</span>
<lb n="756"/><span>dhom a rádh leis nach raibh éinnídh orm, agus</span>
<lb n="757"/><span>do b'éigean dom géilleadh dhó go lom</span>
<lb n="758"/><span>láithreach.</span></p>
<lb n="759"/>
<lb n="760"/><p><span>“Fán fada ar an máighistir.  Chuir sé</span>
<lb n="761"/><span>sgannradh ar an leanbh bocht,” ar mo</span>
<lb n="762"/><span>mháthair.  Cuireadh a chodladh mé.</span></p>
<lb n="763"/>
<lb n="764"/><p><span>“Ní thuitfidh néal orm,” ar mise liom</span>
<lb n="765"/><span>féin, acht mar sin féin ní rabhas i bhfad im'</span>
<lb n="766"/><span>luighe go rabhas im' chnap codlata.</span></p>
<lb n="767"/>
<lb n="768"/><p><span>Taidhbhreadh dom an oidhche úd go raibh</span>
<lb n="769"/><span>Nóra ag múineadh abhráin dom ar inse</span>
<lb n="770"/><span>cois abhann; go raibh blátha ag fás ann;</span>
<lb n="771"/><span>gur bhailigheas lán duirn díobh, agus gur</span>
<lb n="772"/><span>dheineas fleasg do Nóra dhíobh; go raibh</span>
<lb n="773"/><span>baitín agam, agus gur thochas síos fá</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="774"/><p><span>fhréamhaibh an chluthairicín; go bhfuaras an</span>
<lb n="775"/><span>t-ubhaillín milis ann, agus gur sguibheas</span>
<lb n="776"/><span>di-se é.  Sul do bhí an t-ubhaillín, dar</span>
<lb n="777"/><span>liom, sguibhthe agam, do tháinig Micheál na</span>
<lb n="778"/><span>Méire le slaitín draoidheachta, is do bhuail</span>
<lb n="779"/><span>sé ise léi ins an mbathas — “Amach go</span>
<lb n="780"/><span>flaitheamhnas leat, a Nór' Ní Fháilbhe,” ar</span>
<lb n="781"/><span>sé.</span></p>
<lb n="782"/>
<lb n="783"/><p><span>Do rinneadh, dar liom, colúr geal di, is</span>
<lb n="784"/><span>do leath sí a sgiatháin, agus d'eiteall sí go</span>
<lb n="785"/><span>néalaibh neimhe.</span></p>
<lb n="786"/>
<lb n="787"/><p><span>Do mhúsglas as mo chodladh le geit.</span>
<lb n="788"/><span>Chualas anál codlata mo mháthar go réidh</span>
<lb n="789"/><span>socair, agus bhí m'athair ag sranntarnaigh</span>
<lb n="790"/><span>go sámh mar ba ghnáthach.</span></p>
<lb n="791"/>
<lb n="792"/><p><span>D'éaluigheas as an leabaidh; tharraingeas</span>
<lb n="793"/><span>an maide builg as an ndorus; d'árduigheas </span>
<lb n="794"/><span>an laiste go bog breágh, is do sgeinneas</span>
<lb n="795"/><span>amach fá dhrúct na hoidhche.  D'fhágas ar</span>
<lb n="796"/><span>dearg-leathadh an chómhla im' dhiaidh.</span></p>
<lb n="797"/>
<lb n="798"/><p><span>Bhí áit chómhnuidhe Nóra timcheall dá mhíle</span>
<lb n="799"/><span>uaim ar an dtaobh theas de'n Abhainn</span>
<lb n="800"/><span>Riabhach.  Chonnarc i bhfad uaim léas soluis</span>
<lb n="801"/><span>agus dheineas (rinneas) air.</span></p>
<lb n="802"/>
<lb n="803"/><p><span>Ní raibh néamhaireacht, ná eagla púcaidhe</span>
<lb n="804"/><span>orm an cor so, gidh go rabhas meata go </span>
<lb n="805"/><span>leór ar uairibh eile.</span></p>
<lb n="806"/>
<lb n="807"/><p><span>Leanas ar m'aghaidh síos an currach ag</span>
<lb n="808"/><span>preabadh ó thúrtóig go túrtóig, agus má</span>
<lb n="809"/><span>éirigh cearc fraoigh le gáir, nó naosgach le</span>
<lb n="810"/><span>sgread, níor chuireas suim ionnta.</span></p>
<lb n="811"/>
<lb n="812"/><p><span>Do shroiseas fá dheireadh an fhuinneóg</span>
<lb n="813"/><span>mar a bhfaca an solus.  Bhí corrán</span>
<lb n="814"/><span>gealaighe ins an domhan thiar, agus gaoth</span>
<lb n="815"/><span>ionnfhuar ag séideadh a ndeas.  Ní raibh</span>
<lb n="816"/><span>puínn éadaigh orm.  Do shnámhas suas ar</span>
<lb n="817"/><span>chró bó 'dtaobh thiar de'n tigh, agus d'fhéachas</span>
<lb n="818"/><span>go cruinn isteach thríd an fhuinneóig.</span></p>
<lb n="819"/>
<lb n="820"/><p><span>Sin í annsain í gan amhras agus a gruaig</span>
<lb n="821"/><span>bhreágh bhuidhe ag sileadh léi, a máthair ag</span>
<lb n="822"/><span>tabhairt dighe dhi anois is arís, agus ag gabháil</span>
<lb n="823"/><span>paidrín go dúthrachtach, agus Nóra ag caint</span>
<lb n="824"/><span>is ag baoth-chaint léi féin.  Dá óigeacht do</span>
<lb n="825"/><span>bhíos bhí fhios agam go raibh an rámhaill uirthe,</span>
<lb n="826"/><span>mar ar uairibh do chuir sí a láimhínidhe míne</span>
<lb n="827"/><span>geala amach thar an gcuilt, agus do thos-</span>
<lb n="828"/><span>nuigh sí ar chómhaireamh ar na frathacha.</span>
<lb n="829"/><span>D'fhéachadh an mháthair uirthe go brónach, agus</span>
<lb n="830"/><span>chídhinn go gcuireadh sí cros an phaidrín le</span>
<lb n="831"/><span>n-a béilín tanaidhe.</span></p>
<lb n="832"/>
<lb n="833"/><p><span>D'fhéachas suas ar an spéir agus shaoileas</span>
<lb n="834"/><span>go bhfacas Nóra ann, mar a taidhbhreadh</span>
<lb n="835"/><span>dom.</span></p>
<lb n="836"/>
<lb n="837"/><p><span>Bí an traighdín go lonnrach 'sa domhan </span>
<lb n="838"/><span>theas — d'aithnigheas go dian-mhaith na réalta</span>
<lb n="839"/><span>sin mar is gnáthach le daoinibh nach bhfuil </span>
<lb n="840"/><span>clog ná uaireadóir acu, féachaint i ndeireadh</span>
<lb n="841"/><span>na hoidhche ar an dtraighdín nuair do</span>
<lb n="842"/><span>theastuigheas uatha breith go moch ar aonach</span>
<lb n="843"/><span>nó aifreann.</span></p>
<lb n="844"/>
<lb n="845"/><p><span>Thuit réiltín agus earball teineadh leis</span>
<lb n="846"/><span>thríd an spéir 'sa domhan thoir; leig sgata</span>
<lb n="847"/><span>géanna ar mhachaire i ngar dom glaodh</span>
<lb n="848"/><span>asta, is chuir ganndal 'na measg há-dá-dá </span>
<lb n="849"/><span>géar árd as mar rabhadh go raibh rud éigin</span>
<lb n="850"/><span>ag teacht.</span></p>
<lb n="851"/>
<lb n="852"/><p><span>D'fhéachas fá dhéin na ngéanna.  Chonnarc</span>
<lb n="853"/><span>fear ag cur de chugam go tiugh tréan.</span>
<lb n="854"/><span>D'fhaireas é go géar-radharcach ag déanamh</span>
<lb n="855"/><span>orm.  D'fhéach sé i bhfus is tall.  Dhruid</span>
<lb n="856"/><span>banaltra Nóra an choinneal chum na fuin-</span>
<lb n="857"/><span>neóige, thuit an solus ar m'aghaidh, agus</span>
<lb n="858"/><span>chonnairc m'athair mé.  Rith sé chugham -</span>
<lb n="859"/><span>“A chaithis, cad tá agat 'gá dhéanamh</span>
<lb n="860"/><span>annso?” agus do sciob sé ar a bhacalainn</span>
<lb n="861"/><span>mé.</span></p>
<lb n="862"/>
<lb n="863"/><p><span>Bhíos im' luighe ar feadh dhá mhí.  Dubhradar</span>
<lb n="864"/><span>go raibh an rámhaill orm féin, agus go</span>
<lb n="865"/><span>rabhas ag glaodh ar Nóra.  Tháinig a máthair</span>
<lb n="866"/><span>go minic am' fheicsint.</span></p>
<lb n="867"/>
<lb n="868"/><p><span>Fuaras sos fá dheireadh, acht bhí Nóra 'sa</span>
<lb n="869"/><span>chill agus bhí an saoghal dubh dorcha.  Tá sí</span>
<lb n="870"/><span>ós cionn caogad bliadhan 'san úir.</span></p>
<lb n="871"/>
<lb n="872"/><p><span>Is ait an saoghal é.  Tá dlaoi dá gruaig</span>
<lb n="873"/><span>bhuidhe fós agam, agus níor chailleas riamh</span>
<lb n="874"/><span>an ceacht úd do mhúin sí dhom ar dheilbh na</span>
<lb n="875"/><span>hEórpa an lá earraigh úd fad ó i sgoil an</span>
<lb n="876"/><span>Doirín.</span></p>
<lb n="877"/>
<lb n="878"/><p><span>Pádraig Ua Séaghdha.</span></p>
<lb n="879"/>
<lb n="880"/><p>
<lb n="881"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Caint Sgurtha - Seaghan agus Mícheál. I.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Caint Sgurtha - Seaghan agus Mícheál. I.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
