Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Achtra Aonguis Mhic Fhirdiach Mhic an Dágha</title><author><name type="main">Anaithnid; Eag. Williams, N.J.A.</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Deirdre D'Auria and Eilís Ní Mhearraí</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N"/>
                         <note type="L">147</note>
                         <note type="B">1700c 18T</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno/><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Achtra Aonguis Mhic Fhirdiach Mhic an Dágha</title><author>Anaithnid; Eag. Williams, N.J.A.</author><imprint><publisher>I.A.B., B.Á.C.</publisher><date>1700c 18T</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p/>
<lb n="0"/>
<lb n="1"/><p><span>ACHTRA AONGUIS MHIC FHIRDIACH MHIC AN DÁGHA</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Feacht n-aon dá raibh cuirimsi agus fleagh agus féasda a ríoghdhún</span>
<lb n="4"/><span>Iarthar an Domhuin ag Aoife inghion Bhéine mhic Fhergusa mhic</span>
<lb n="5"/><span>Fhlainn neartmhair .i. áirdrígh Iarthar an Domhuin an tan sin agus ní raibh</span></p>
</div>
<pb n="148"/>
<div><lb n="6"/><p><span>lorgaire ioná oighre ar na háirdríghe uile acht madh amháin Aoife</span>
<lb n="7"/><span>réamhráidhte agus tárla laoch meardha móraigionntach a ttoinniaith a</span>
<lb n="8"/><span>bhfogus do ríoghcharthaigh Aoife agus bá hainm don laoch Dáire Dreachsho-</span>
<lb n="9"/><span>luis agus bá tairisi ré Dáire Aoife do bhárr ar bhanndálaibh an domhuin agus</span>
<lb n="10"/><span>do-ronnsad a ccoinghiol ré chéile d'aigne agus d'aontoil ionnus gur nasgadh</span>
<lb n="11"/><span>ré chéile iad.</span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>Agus a ttráth áinis agus aoibhneasa na sochuídhe, táinig laoch míliota</span>
<lb n="14"/><span>borbthréan /84/ feadhmláidir don dún agus níor bheannaig aon isan teaghlach</span>
<lb n="15"/><span>dhó agus ó náchar chuir siad fiafruíghe air, do shuig a bhfogus do Aoife agus</span>
<lb n="16"/><span>tógbhas a chinnbhirt agus nochtas a éadan agus mogh agus innsge a chrotha</span>
<lb n="17"/><span>agus a dhealbha agus arna fhaigsin sin do shluaghaibh an teaghlaigh bá mire</span>
<lb n="18"/><span>meanma agus ba hárdúghadh aigne riú bheith ag feithiomh agus ag féachuin</span>
<lb n="19"/><span>air.</span></p>
<lb n="20"/>
<lb n="21"/><p><span>Agus bá mó budh sáimhe ré hAoife a fhaigsin ná ré haon don teaghlach acht</span>
<lb n="22"/><span>madh amháin Dáire Dreachsholuis agus ní raibh ar tuinn talmhan tromfhódaig</span>
<lb n="23"/><span>laoch bá mó fuath agus míthoil do Aongus ioná Dáire agus fochtus</span>
<lb n="24"/><span>d'Aongus gá críoch bunaidh dhó.  "As geis damh", ar Aongus "gan sgéal do</span>
<lb n="25"/><span>nochta orm féin go nochtar sgéala damh".  "Maiseadh", ara Dáire,</span>
<lb n="26"/><span>"ort a chomhall".  "Gabhuim ris", do rádh Aongus.</span></p>
<lb n="27"/>
<lb n="28"/><p><span>Agus iar sin gabhas Aongus a chinnbhirt chatha agus cómhlann air agus</span>
<lb n="29"/><span>triallus amach as dorus an dúna ar an bhfaighche bhfódghlais bhféaruaithne</span>
<lb n="30"/><span>agus Dáire iona dhiaig go fraochdha fergach fírnimhneach agus iar sin</span>
<lb n="31"/><span>do-roinne an dias deaghlaoch ar a chéile mar dhá leómhan lonna lúithfhergacha</span>
<lb n="32"/><span>nó mar dhá tharbh tána tréinnertmhura nó mar dhá ghríbhingneach ghéara</span>
<lb n="33"/><span>ghoimheamhla.  Dob iad sin a n-aisder agus a n-imtheachta ag teacht a</span>
<lb n="34"/><span>ccómfhogus a chéile dhóibh.</span></p>
<lb n="35"/>
<lb n="36"/><p><span>Agus iar sin do nochtsad a ccloidhmhthe géara claisleathna agus do</span>
<lb n="37"/><span>thriallsad a ccoinne agus a ccómdháil a chéile gan taom time ná tláis ar aon</span>
<lb n="38"/><span>aco agus tugsad ucht ré hucht agus glún ré gliadh agus do-ronnsad cómhlann</span>
<lb n="39"/><span>cneasghéarrtha cróidhearg cneadhach cróighlíonta fria ré uaire /85/ gan taom</span>
<lb n="40"/><span>time ná tláis ar aon sioch a chéile díobh.  Agus dá éis sin fhuair Aongus</span>
<lb n="41"/><span>béim breathbhuille ar Dháire gur theasg an ceann don cholainn aige agus gur</span>
<lb n="42"/><span>thuit Dáire fó lár gan anam ann.</span></p>
<lb n="43"/>
<lb n="44"/><p><span>Agus iar sin triallus buidhion an dúna iona ccipeadhaibh daingiona</span>
<lb n="45"/><span>dosgaoilte agus iona ruadhchathaibh tréana dosmachtaighthe a ccoinne agus a</span>
<lb n="46"/><span>ccómhdháil Aonguis agus do ghabh Aongus dóibh gur fhúig gach laoch díobh</span>
<lb n="47"/><span>ar roinn dá leasraig ag imirt báis agus buainéaga ortha ionnus náchar</span>
<lb n="48"/><span>théarnó éalóghach beó ioná laoch aisdir as díobh.</span></p>
<lb n="49"/>
<lb n="50"/><p><span>Dála dearbhráthar Aonguis .i. Fergus, triallus don domhan mhór amach a</span>
<lb n="51"/><span>ndóigh go tteangbhadh Aongus dó agus ar tteacht d'Fhergus gusan bhfaighthe</span>
<lb n="52"/><span>ad-chonnairc ár agus easbadh na laoch iomdha sin agus Aongus ar ttuitim a</span>
<lb n="53"/><span>ttáimhnéalaibh eatortha agus do thriall Fergus gusan laoch agus sgaoileas</span>
<lb n="54"/><span>a chinnbhirt de agus tug aithne gurab é a dhearbhráthair Aongus</span></p>
</div>
<pb n="149"/>
<div><lb n="55"/><p><span>tárla san ghábha sin.  Agus as iomdha éighmhe fhada fíorthruaighe agus gul</span>
<lb n="56"/><span>árd éagcaointeach do-rín Fergus ar an láthair sin agus ní raibh cor ioná</span>
<lb n="57"/><span>iompó an Aongus ris an raé sin agus do chan Fergus an laoi so:</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="60"/><span>"Dóigh liom mo dhearbhráthair dil</span>
<lb n="61"/><span>an araghna báis go deimhin</span>
<lb n="62"/><span>gan cuimhne, gan forfhaire,</span>
<lb n="63"/><span>a bhfhad ó Thír Tharrngaire.</span></p>
<lb n="64"/>
<lb n="65"/><p><span>/86/ Dursain gur fada fós</span>
<lb n="66"/><span>ar n-athair ónar n-iomthós</span>
<lb n="67"/><span>'s gan a theacht 'n ar ngaire,</span>
<lb n="68"/><span>creach gan cheilt dár saorbhaile.</span></p>
<lb n="69"/>
<lb n="70"/><p><span>Aoife áin, inghion Bhéine,</span>
<lb n="71"/><span>'s í do chráig mo chóimhchéile;</span>
<lb n="72"/><span>do chlóg Dáire na ttreas</span>
<lb n="73"/><span>ós é d'fhág mé gan áighneas.</span></p>
<lb n="74"/>
<lb n="75"/><p><span>Dá bhfaiceadh Feardiach an fhuilt</span>
<lb n="76"/><span>san ármhach chliar le cuimilt -</span>
<lb n="77"/><span>laochradh gan fiaradh an fhuinn,</span>
<lb n="78"/><span>fiannadh Éireann a-deirim."</span></p>
<lb n="79"/>
<lb n="80"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="81"/><span>D'aithle na laoi sin d'Fhergus, d'osgail Aongus a bhéal agus do</span>
<lb n="82"/><span>rádh: "Uch, as truagh nách fuil deoch agam", ar sé.  Iar sin do thriall</span>
<lb n="83"/><span>Fergus d'fhios an dúna agus iar tteacht don dún dó, d'aitchig sé deoch dá</span>
<lb n="84"/><span>dhearbhráthair agus do dháil Aoife easgra d'fhíon nuadh dhó agus fochtus</span>
<lb n="85"/><span>cionnus do bhí ag an ríghmhíleadh d'éis an mhórchatha sin do chuir ar</span>
<lb n="86"/><span>Dháire agus ar a shluaghaibh iomdha.  "Do thoil na ndéithe biaidh fá</span>
<lb n="87"/><span>shláinnte folláin", ara Fergus.  Agus dá éis sin do thriall Fergus ar</span>
<lb n="88"/><span>ccúlaibh d'fhios Aonguis agus tug an easgra dhó agus do ghabh Aonghus an</span>
<lb n="89"/><span>easgra iona láimh agus do choisg a íota lé agus iar sin éirghios iona</span>
<lb n="90"/><span>sheasamh agus tugsad ar aon lámh ar imthecht d'fhios /87/ an dúna.</span></p>
<lb n="91"/>
<lb n="92"/><p><span>Agus ar n-imthecht dóibh fochtus Aongus dá dhearbhráthair cionnus do bhí a</span>
<lb n="93"/><span>n-athair agus a ccáirde uile a tTír Tarrngaire. "Go cosmhail", ara</span>
<lb n="94"/><span>Feargus, "go deimhin acht gurab mór bhur n-easbasa ortha".  "Ní budh fada</span>
<lb n="95"/><span>sin ortha", do rádh Aongus.  Ar an modh sin</span></p>
</div>
<pb n="150"/>
<div><lb n="96"/><p><span>dhóibh go ráinig siad an dún agus iar ndul don dún dóibh do thriall Aongus</span>
<lb n="97"/><span>d'fhios Aoife agus ferus Aoife fíorchaoin fáilte roimhe agus as é do rádh:</span>
<lb n="98"/><span>"Go deimhin, a ríghmhílidh, as méadughadh maisi agus meanman linn tú</span>
<lb n="99"/><span>thecht slán ón móirghleó son a rabhais agus dom dhóigh ó do thuig ádhbhar ar</span>
<lb n="100"/><span>bhfírchéile léd láimh, biaidh do thoil agus do mheanma mur aon leat féin mar</span>
<lb n="101"/><span>chéile agam".  "Is dleacht sin", ar Aongus.</span></p>
<lb n="102"/>
<lb n="103"/><p><span>Mar sin dóibh go húrthosach oidhche, agus imtheacht dá ttug Aoife isan dún</span>
<lb n="104"/><span>tárla laoch merdha ferniadhta calma toirteamhail tréan-bhuilleach mórdha</span>
<lb n="105"/><span>merchalma uirthe agus earradh chróidherg uime agus ad chuir lámh timchioll</span>
<lb n="106"/><span>Aoife agus sgiobas leis trésan ndún amach don chur sin í agus níorbh fheas</span>
<lb n="107"/><span>d'Aoife cia do bhí ann ioná gá conair iona ngeabhadh agus ad chuir mórgháir</span>
<lb n="108"/><span>dochma agus dóláis aiste agus éighmhios ós árd agus bá clos d'Aongus agus</span>
<lb n="109"/><span>d'Fhergus í agus níor chuir siad a suim an tráith sin í.</span></p>
<lb n="110"/>
<lb n="111"/><p><span>Agus fá ré uaire dá éis sin éirghios Aongus iona sheasamh agus tug</span>
<lb n="112"/><span>mórchuaird an teaghlaigh agus ní raibh Aoife ann.  Agus dá éis sin triallus</span>
<lb n="113"/><span>gusan áit a raibh Fergus agus nochtus dó imtheacht Aoife gan fios ná</span>
<lb n="114"/><span>aithne ná airiúghadh do shluaghaibh an teaghlaigh.  Is annsin do rádh</span>
<lb n="115"/><span>Fergus: "As iongna liom cia do-bhéaradh Aoife as an ndún":  "Maith a</span>
<lb n="116"/><span>fhios agamsa cia /88/ do dháil ris í", do rádh Aongus.  "Cia hé?" ara</span>
<lb n="117"/><span>Fergus.  "Adhurthach mac rígh Gréag", ar sé, "óir ar tteacht damhsa don</span>
<lb n="118"/><span>chrích do-rineas fos agus cómhnuídhe fria ré míosa iona dhún agus d'iarr</span>
<lb n="119"/><span>orm léigion dó techt liom don chríchsi agus do dhiúltas é agus as dóigh</span>
<lb n="120"/><span>gurab é do lean mé gusan dún so agus leanam ar moch maidne amárach é".</span>
<lb n="121"/><span>"Déingiom", ara Fergus.</span></p>
<lb n="122"/>
<lb n="123"/><p><span>Ar an mogh sin dóibh go moch maidne arna mháireach agus iar mbuineas gréine</span>
<lb n="124"/><span>as a mogall forais, do ghabh Aongus a earradh catha agus cómhlann uime</span>
<lb n="125"/><span>agus do rádh re Fergus an dún agus an chríoch do chosnamh go techt dó féin</span>
<lb n="126"/><span>ar ccúlaibh agus nár thaom bisig dóibh a chailleamhuin ar gach taoibh.  "Is</span>
<lb n="127"/><span>doilg leamsa anmhuin annsa dún so iar n-imthecht duitsi", ara Fergus agus</span>
<lb n="128"/><span>do chan an laoi mar leanas:</span></p>
<lb n="129"/>
<lb n="130"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="131"/><span>"Tuirsioch dhamh - sgaramhuin gan séan -</span>
<lb n="132"/><span>'s nách feas an bhfaiciod aoinsgéal</span>
<lb n="133"/><span>go crích dhomhuin fós dom dháil,</span>
<lb n="134"/><span>ré n-ocht turais mo chompáin.</span></p>
<lb n="135"/>
<lb n="136"/><p><span>Aoife bhárrchas na nós nglan</span>
<lb n="137"/><span>truagh mar thárla ar talamh;</span>
<lb n="138"/><span>do sgar liomsa lúth ár n-ochta,</span>
<lb n="139"/><span>d'fhúig mé fann gan chuidiochta.</span>
<lb n="140"/></p>
</div>
<pb n="151"/>
<div><lb n="141"/><p><span>Mo bhráthair taobh dom dhá thaoibh</span>
<lb n="142"/><span>d'fhág misi tréith mar chomhaoin,</span>
<lb n="143"/><span>'s gan agam do dhomhan dil</span>
<lb n="144"/><span>acht Aongus flath nách daidhbhir".</span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="147"/><span>D'aithle na laoi sin d'Fhergus tug Aongus lámh ar imtheacht agus do</span>
<lb n="148"/><span>gléasadh a churoch leabhairthéadach dhó agus do cuireadh lón laoi agus</span>
<lb n="149"/><span>bliadhna innte agus do thug tosach do mhuir agus deireadh do thír agus níor</span>
<lb n="150"/><span>fágbhadh ris tácla gan teanna ná lámha gan leónadh ná táirrne gan trothlúghadh</span>
<lb n="151"/><span>ag imirt gaoisi agus gaisge go ferghlic fáidheamhail fíreolach ar an ngaoith</span>
<lb n="152"/><span>mboirbthréin móirneartmhair agus ó nách fuair an ghaoth time ná tlás air,</span>
<lb n="153"/><span>tillios dá dún dorcha dranntánach fíochmhar fohorránach ciapálach</span>
<lb n="154"/><span>móirfhergach agus sgarus riú agus do thriall an curoch 'na réim réig shotail</span>
<lb n="155"/><span>gan sgís gan airiúghadh go ttáinig an ionad soillsi ar thalamh fhódghlas</span>
<lb n="156"/><span>fhéaruaidhne bá háillne fíodhbhadh agus dosa, agus ar an bhfonn datháluinn</span>
<lb n="157"/><span>cnuaisiomdha d'fhaigsin d'Aongus, do chan an laoi mar leanas:</span></p>
<lb n="158"/>
<lb n="159"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="160"/><span>"Truagh misi gan caomhthach cóir</span>
<lb n="161"/><span>d'éis mo thuirsi, mo chómhóil,</span>
<lb n="162"/><span>an bhláth mhíonla mhórdha mhear,</span>
<lb n="163"/><span>mo ghrádh Aoife gan meabhal.</span></p>
<lb n="164"/>
<lb n="165"/><p><span>Dearg a gruadh, geal dearg a béal,</span>
<lb n="166"/><span>a cneas ós tartha gealchraobh,</span>
<lb n="167"/><span>a brághaid mar ghéis gan sal air</span>
<lb n="168"/><span>'s a déad gan cháim dár meabhair.</span></p>
<lb n="169"/>
<lb n="170"/><p><span>/90/ Cúis toile do thuar mo ghrádh;</span>
<lb n="171"/><span>mo-nuar gan liom ag cómhrádh</span>
<lb n="172"/><span>a corp seang sona gan locht</span>
<lb n="173"/><span>dár bhronnas uiliog m'annsocht.</span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>Abhartach má dháil dá bhrug,</span>
<lb n="176"/><span>ní gheabhad gan áir iomad,</span>
<lb n="177"/><span>'s a cheann dá cholainn go bhfeas</span>
<lb n="178"/><span>gan feall, gan goin ar cháirdeas."</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="181"/><span>d'aithle na laoi sin d'Aongus ad-chonnairc an chathair ann-gheal áluinn</span>
<lb n="182"/><span>agus an phíoláid ríoga ró-mhaisioch arna sgáthadh 'na húirthimpchioll do</span>
<lb n="183"/><span>shéadaibh fíoráillne fionndruinne agus í arna cosnamh agus arna</span></p>
</div>
<pb n="152"/>
<div><lb n="184"/><p><span>himdhíon re laochradh gníbhéachtacha goile agus gaisge, óir do thíonóil agus</span>
<lb n="185"/><span>do chruinnig Abharthach clanna ríogh agus ró-fhlatha agus triatha agus</span>
<lb n="186"/><span>taoisiocha na Gréige Móire agus na Gréige Bige agus triar mac rígh</span>
<lb n="187"/><span>Gréag .i. On, Ocht agus Connocht agus ní raibh samhail an triar laoch</span>
<lb n="188"/><span>sin san domhan, óir ní gabhthaoi riú a ccathaibh ná a ccómhlannaibh isan</span>
<lb n="189"/><span>domhan mhór amach; óir bá feasach Abhartach ar ttús nách tiocfadh de féin</span>
<lb n="190"/><span>Aoife do rochtuin go ttuiteadh Dáire ré hAongus agus dá bhíthin sin do</span>
<lb n="191"/><span>thiomsaig an mórshluagh réamhráidhte.</span></p>
<lb n="192"/>
<lb n="193"/><p><span>Dála Aoife, ar bhfaigsin an churaig di, tug aithne go raibh</span>
<lb n="194"/><span>Aongus innte agus do chan an laoi mar leanas:</span></p>
<lb n="195"/>
<lb n="196"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="197"/><span>/91/ "Abharthach mac Airt na lann</span>
<lb n="198"/><span>do-rad mo ghean óm chumann;</span>
<lb n="199"/><span>bile caomh gan bhréig, gan us,</span>
<lb n="200"/><span>cuimirc na ndéithe ar Aongus!</span></p>
<lb n="201"/>
<lb n="202"/><p><span>Uch, as truagh 's as tréan mo chás</span>
<lb n="203"/><span>is géarr gach lao mo dhóláis;</span>
<lb n="204"/><span>eagal liom gur mó mo ghruaim</span>
<lb n="205"/><span>go mór annois ná aonuair.</span></p>
<lb n="206"/>
<lb n="207"/><p><span>Tré chloinn Chearbhaill mhóir na ttreas</span>
<lb n="208"/><span>ris nách gabhthar fós aighneas</span>
<lb n="209"/><span>a ccrích don domhan fá seach</span>
<lb n="210"/><span>do sgís uile mo mhisneach.</span></p>
<lb n="211"/>
<lb n="212"/><p><span>Dá ttig ré hAongus mo ghrádh</span>
<lb n="213"/><span>a mbéimiog sin an aontráth</span>
<lb n="214"/><span>'s a cclaona - mo chaomh gan locht -</span>
<lb n="215"/><span>On agus Ocht agus Connocht,</span></p>
<lb n="216"/>
<lb n="217"/><p><span>budh dóigh go ttiúbhradh tar ais</span>
<lb n="218"/><span>meabhal Abhárthaicc bhárrchais</span>
<lb n="219"/><span>'s do lúth a lainne gan bhéim</span>
<lb n="220"/><span>go sgiopadh misi as móirGhréig".</span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="223"/><span>D'aithle na laoi sin d'Aoife, do ghabh Aongus cuan agus caladh</span>
<lb n="224"/><span>san Ghréig agus do fhosd a churoch agus triallus roimhe gacha ndíreach d'fhios</span>
<lb n="225"/><span>na cathrach agus as sin gusan bhfatha bhfódghlais bhféaruaithne agus tárla</span>
<lb n="226"/><span>uimhir do shluaghaibh iomdha Abharrthaig ann /92/ roimhe ré lúth agus ré</span>
<lb n="227"/><span>lámhach agus ré ngníomha goile agus gaisge agus táinig Aongus ar an láthair</span>
<lb n="228"/><span>agus níor labhair aon don chóimhthionól ris agus níor chuir Aongus goimh 'na</span>
<lb n="229"/><span>ndáil agus</span></p>
</div>
<pb n="153"/>
<div><lb n="230"/><p><span>níor labhair riú mur an ccéadna.  Níor chian dá éis sin gur labhair On mac</span>
<lb n="231"/><span>Cearbhaill .i. an mac fá sine do chloinn rígh Gréige-Sgithia, agus adubhairt:</span>
<lb n="232"/><span>"Go deimhin", ar sé, "bá feárr liom Aongus mac Firdiach d'fhaigsin ar</span>
<lb n="233"/><span>an láthair so ioná laocha na cruinne".  Agus níor labhair Aongus aon fhocal</span>
<lb n="234"/><span>acht mur nár chlos dó aitheasg an mhílidh.</span></p>
<lb n="235"/>
<lb n="236"/><p><span>Iar sin tháinig On go hAongus agus fóchtus de gá críoch bunaidh dhó.</span>
<lb n="237"/><span>"Maiseadh", ar Aongus, "as geis liom gan sgéal d'aithris do neach go</span>
<lb n="238"/><span>n-aithrisder sgéal damh".  "As mar sin damhsa", do rádh On, "agus as miann</span>
<lb n="239"/><span>liom sgéala d'fhagháil uaitsi ar áis nó ar éigion".  "Ort do chomhall", ar</span>
<lb n="240"/><span>Aongus.  Iar sin do ghabh an dias deaghlaoch a n-earradh catha agus cómhlann</span>
<lb n="241"/><span>ortha agus tugsad ucht ré hucht agus glún ré gliadh agus do-ronnsad</span>
<lb n="242"/><span>cómhlann féig fuireachair dísger dána dásachtach niadhta naimhdíghe</span>
<lb n="243"/><span>neartchalma cróighlíonta cneasgheárrtha confadhach gan time gan tlás gan</span>
<lb n="244"/><span>tarcaisne gan béim ar aon sioch a chéile fria hathaidh agus fria haimsir trí</span>
<lb n="245"/><span>n-uaire gan bárr ag aon ar oile.  Agus bá mór iongna On nách raibh tréine</span>
<lb n="246"/><span>agus fortamhlacht aige féin ar an laoch adbhuinn agus níor mhó sin</span>
<lb n="247"/><span>airshirgheilleadhasion ioná ar Aongus.</span></p>
<lb n="248"/>
<lb n="249"/><p><span>Ar an modh sin dóibh go triall don ghréin iona mogall foruis agus</span>
<lb n="250"/><span>arna fhaigsin sin do On, do smuain aige féin gur dhleacht dó béim</span>
<lb n="251"/><span>brathbhuille d'fhagháil ar a chaomhthach comhlann agus an tan tug Aongus</span>
<lb n="252"/><span>sin dá aire, tógbhas a sgiath d'imdhíon a chuirp agus a chinnbhirt agus tug</span>
<lb n="253"/><span>amus /93/ lonn láinneartmhar ar On go ttug fá ghaoi goile agus gaisge</span>
<lb n="254"/><span>don chur sin é agus gur cheangail go cruaigh dosgaoilte On.  Agus as</span>
<lb n="255"/><span>amhlaidh do bhí Aongus an tan sin go ngeabhadh éan ar a chromruathar tré</span>
<lb n="256"/><span>gach alg lándomhuin dá raibh ar a chlí chaomháluinn agus ní raibh snas buille</span>
<lb n="257"/><span>ná béime ar On d'éis an mhóirghleó.</span></p>
<lb n="258"/>
<lb n="259"/><p><span>Dála Ferguis mhic Fhirdiach .i. dearbhráthair Aonguis, do</span>
<lb n="260"/><span>tuigeadh dhó go raibh Aongus isan mórghábha sin san nGréig Móir agus</span>
<lb n="261"/><span>do-rín cumann agus caradradh ré siar Aoife fána dhún do chosnamh agus do</span>
<lb n="262"/><span>choiméad go tille ar ccúlaibh dhó agus annsin tug lámh ar imtheacht agus ní</span>
<lb n="263"/><span>fos do-roinne go ráinig láthair an mhórchatha iar ttuitim na hoidhche</span>
<lb n="264"/><span>céadna agus Aongus iona uathadh agus iona aonar ar an bhfatha agus On fá</span>
<lb n="265"/><span>chuibhrioch agus é a bhfogus dó agus ar tteacht d'Fhergus do láthair tug</span>
<lb n="266"/><span>Aongus dá úighe agus dá aire an laoch agus fochtas cia do bhí ann.</span>
<lb n="267"/><span>"Eascara dhuitsi é", ara Fergus.</span></p>
<lb n="268"/>
<lb n="269"/><p><span>Iar sin tug Aongus lámh ar éirghe 'na sheasamh agus do rádh Fergus: "Ad</span>
<lb n="270"/><span>shuíghe! agus ní námhaid misi agus dá madh námhaid don domhan mé, ní</span>
<lb n="271"/><span>námhaid duitsi mé".  Agus arna chlos sin do Aongus tug aithne gurab é</span>
<lb n="272"/><span>Fergus do bhí ann.  Iar sin do shamhail Abharthach amus longphuirt do</span>
<lb n="273"/><span>thabhairt ar Aongus agus On do dháil ris don dún.</span>
<lb n="274"/></p>
</div>
<pb n="154"/>
<div><lb n="275"/><p><span>Dála Ferguis, gabhus fleasg doilfe draoigheachta do bhí aige agus</span>
<lb n="276"/><span>cuireas ceann di isan talamh agus séideis an ceann eile de réna anáil agus</span>
<lb n="277"/><span>éirghios glé thinntídhe lasrach iona ttimpchioll agus tug Aongus aithne</span>
<lb n="278"/><span>chruinn ar Fhergus agus do rádh: "Fáilte dhuit, a mhílidh", ar se, "agus</span>
<lb n="279"/><span>atáimsi cneadhach cróighlíonta cneasghearrtha /94/ d'aithle cómhlann an laoi</span>
<lb n="280"/><span>aniógh". "Ná cuir sin a bhfáth", ara Fergus agus dá éis sin gabhas a luibh</span>
<lb n="281"/><span>íce agus íocshláinnte do bhí aige agus cuimlios an gach tromlot agus ealg dá</span>
<lb n="282"/><span>raibh ar Aongus agus dá aithle sin ní raibh dóigh ghalair ná easláinnte ar</span>
<lb n="283"/><span>Aongus. "An ar an láthairsi go sdrásda", ara Fergus, "agus ní heagal ní</span>
<lb n="284"/><span>fá nimh duit go teacht ar ccúlaibh dhamhsa".</span></p>
<lb n="285"/>
<lb n="286"/><p><span>Dála Abharthaig, ar bhfaigsin (ar bhfaigsin) an morc taidhbhsioch</span>
<lb n="287"/><span>donnruadh tine dhó, do thuig nách raibh ar ccumus dó díth ioná dochar</span>
<lb n="288"/><span>d'imirt ar Aongus agus do smuain Aoife do thíodhlacan don Aisia Móir ar</span>
<lb n="289"/><span>seachad ó Aongus agus do tuigeadh d'Fhergus an ní sin agus ar ngléasadh</span>
<lb n="290"/><span>céad laoch merchalma ré hAoife agus iad tar cathraigh amach, táinig</span>
<lb n="291"/><span>Fergus agus cuirios a lámh fá chrios Aoife agus gabhas fán osgail í agus</span>
<lb n="292"/><span>triallus ar ccúlaibh uas ísiol do neach do na sluaghaibh agus ní fos do-rín</span>
<lb n="293"/><span>go ttug go hAongus don chur sin Aoife agus arna fhagsin (sin) di as</span>
<lb n="294"/><span>iongna náchar sgar a bradán beatha ría tré lúthgháir agus tré mhóirmheanmuin</span>
<lb n="295"/><span>agus níor lúgha ré hAongus ioná ré hAoife an ní sin agus do chan an</span>
<lb n="296"/><span>laoi mar leanas:</span></p>
<lb n="297"/>
<lb n="298"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="299"/><span>"Fáilte dhuit, a Aoife áin,</span>
<lb n="300"/><span>a fhíormhath áluinn, a chompáin,</span>
<lb n="301"/><span>d'aithle gach turuis dá ttug,</span>
<lb n="302"/><span>fáilte dhuit dár bhfionnbhrug.</span></p>
<lb n="303"/>
<lb n="304"/><p><span>/95/  Inghion Daire an Domhuin Duinn</span>
<lb n="305"/><span>aoibhinn go ttángais huguinn;</span>
<lb n="306"/><span>iar bhféachuin críocha lé cruas</span>
<lb n="307"/><span>do chríoch 'dhercbhair a bhfíorluas.</span></p>
<lb n="308"/>
<lb n="309"/><p><span>Ní sgarfad ré hAbharthach all</span>
<lb n="310"/><span>go sgarad ris a chóimhcheann</span>
<lb n="311"/><span>mar bhladh is mar bhuídhe ort</span>
<lb n="312"/><span>dá bhfoil astig 'na longphort.</span></p>
<lb n="313"/>
<lb n="314"/><p><span>Fá dhoighir duinnlasrach géar</span>
<lb n="315"/><span>a chríocha gan fos a aithmhéal</span>
<lb n="316"/><span>'s a dhún deighiosdais nách gann</span>
<lb n="317"/><span>cuirfiod fá thine; dearbham".</span>
<lb n="318"/></p>
</div>
<pb n="155"/>
<div><lb n="319"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="320"/><span>D'aithle na laoi sin do Aongus, triallas Fergus gusan dún agus</span>
<lb n="321"/><span>as amhla fuair an céad laoch do thiomuin Aoife do rochtuin riú uas ísiol</span>
<lb n="322"/><span>ag gearradh agus ag céimnióghadh a chéile go dochmach diogh-ionghabhála</span>
<lb n="323"/><span>agus roinn díobh agá chruthúghadh gurab iad an drong eile do chuir Aoife ar</span>
<lb n="324"/><span>seachad agus ar tteacht d'Fhergus huca do nocht a lann agus d'imir bás agus</span>
<lb n="325"/><span>buainéag ortha go haonlaoch meardha móraigionntach agus tug an dias</span>
<lb n="326"/><span>deaghlaoch sin ucht ré hucht agus troigh ré taca agus glúin ré glia agus do</span>
<lb n="327"/><span>nocht siad a n-airm ar a chéile agus do luig siad ar úrluídhe niadhta</span>
<lb n="328"/><span>neartmhara /96/ doigh-eadrána fria réidh uaire gan taom time ná tláis ar</span>
<lb n="329"/><span>aon sioch a chéile dhíobh go bhfuair Fergus brathbhuille ar an laoch agus</span>
<lb n="330"/><span>gur theasg a cheann dá cholainn aige.</span></p>
<lb n="331"/>
<lb n="332"/><p><span>Agus cuirios an ceann a bhfolach agus triallus don dún agus Abharthach</span>
<lb n="333"/><span>agus Art an t-áirdrigh ag caithiomh fleidhe agus féasda agus do bhuail</span>
<lb n="334"/><span>dorrnn ar Abharthach agus cuirios fán mbórd é agus an dara dorrnn ar Art</span>
<lb n="335"/><span>.i. áirdrígh Gréag agus tógbhas an mhias do bhí iona bhfiadhnuisi agus tug</span>
<lb n="336"/><span>an corrnn caoimhfhleadhach órdha do bhí lán d'fhíon Gréagach agus ceann an</span>
<lb n="337"/><span>churadh do thuit leis roimhe sin agus léigios ar siúbhal é d'fhios Aonguis</span>
<lb n="338"/><span>agus Aoife agus ní fos do-rín go ttáinig huca agus gur nocht a imtheachta</span>
<lb n="339"/><span>dhóibh ó chrích go crích agus do thaisbeáin an ceann dóibh agus arna</span>
<lb n="340"/><span>fhaigsin do On léigios iachta agus liocht ádhbhallmhór agus do rádh:</span>
<lb n="341"/><span>"Uch, as truagh mo mharthuinn iar n-éag don tí ara raibh an ceann sin ané".</span>
<lb n="342"/><span>"Cia hé?" ar iadsan.  "Mo dhearbhráthair díl, Ocht", ar sé agus dá éis sin</span>
<lb n="343"/><span>do chan an laoi mar leanas:</span></p>
<lb n="344"/>
<lb n="345"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="346"/><span>"Mo-nuar féin nách turruinn tréan</span>
<lb n="347"/><span>d'imir éag, éagnach na sgís</span>
<lb n="348"/><span>ormsa féin go cruaidh roimh chách</span>
<lb n="349"/><span>sul bhuail an bás inn 'nar ndíol.</span></p>
<lb n="350"/>
<lb n="351"/><p><span>Gréaga-Sgithia shaor na sgoil</span>
<lb n="352"/><span>nár chlaon raibh roimh annocht;</span>
<lb n="353"/><span>/97/  D'imthig go tréith - treisi a ttreas -</span>
<lb n="354"/><span>mo shearc, mo léan gan fos.</span></p>
<lb n="355"/>
<lb n="356"/><p><span>Ní mhair do dhroing ríoga ar bhfuinn</span>
<lb n="357"/><span>acht ochtar 'gan bhuídhin beó;</span>
<lb n="358"/><span>geárr mhairfios súd is sinn:</span>
<lb n="359"/><span>cúis mo chlí thimhligh lé ceó".</span></p>
<lb n="360"/>
<lb n="361"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="362"/><span>d'aithle na laoi sin do On fóchtus Aongus cia hé.  "Bá mac do</span>
<lb n="363"/><span>rígh Gréaga-Sgithia ané mé agus ní mac rígh ná ridire aniógh mé agus do</span>
<lb n="364"/><span>thuit</span></p>
</div>
<pb n="156"/>
<div><lb n="365"/><p><span>an dearbhráthair bá sine liom do láimh éachtaig an mhílidh úd ad</span>
<lb n="366"/><span>chuidiochtainsi annois agus as é sin an ceann do chath fó lár annois agus</span>
<lb n="367"/><span>dob fheárr liomsa mé féin do thuitim ioná é".  "Créad an anfhórluinn tug</span>
<lb n="368"/><span>oruibh tiacht don chríchsi ag cabhair lé hAbharthach?", ar sé.  "Atá",</span>
<lb n="369"/><span>ara On, "inghion áluinn fhinnmhaiseach atá ag Art .i. áirdrígh Gréag</span>
<lb n="370"/><span>agus ní raibh laoch san domhan budh dile lé ná dearbhráthair eile liomsa</span>
<lb n="371"/><span>agus do thriall dár n-achar ar m'athair .i.  Flann mór áirdrígh Gréaga-</span>
<lb n="372"/><span>Sgithia agus dá bhíthin sin do nasg oruinn techt don chrích so do chabhair</span>
<lb n="373"/><span>lé hAbharthach an bhur ccuinnesi".</span></p>
<lb n="374"/>
<lb n="375"/><p><span>"Agus anar mhiann libh go ttuitfeadh an laoch úd agus misi a</span>
<lb n="376"/><span>ndóigh bainchéile d'fhagháil dod dhearbhráthairsi?" ar Aongus.  "Go</span>
<lb n="377"/><span>deimhin", ara On, "níor tuigeadh dhamh go mbeadh dola ioná diomdha</span>
<lb n="378"/><span>oruinn do thaoibh ár n-aisdir don chríchsi".  "Bá dile dhíbh misi agus an</span>
<lb n="379"/><span>laoch úd ioná rígh Gréag, óir as clann do Fhirdiach /98/ mhic an Dágha</span>
<lb n="380"/><span>a Tír Tarrngaire sinn agus bá gaol fogus dá chéile rígh Tíre Tarrngaire agus</span>
<lb n="381"/><span>rígh Gréaga-Sgithia agus ní miag agus ní maisi liomsa bhur ttuitim agus dá</span>
<lb n="382"/><span>bhfaghainn aon laoch eile dá bhur ndíothchur agus a fhios do bheith agam cia</span>
<lb n="383"/><span>sibh, do bhiag mo chabhair aguibh".  "Maiseadh", ara On, "aitchim thú ar</span>
<lb n="384"/><span>do mhórdhacht, más tusa Aongus, a aithghin don laoch úd ad chuidiochtain</span>
<lb n="385"/><span>dul do labhairt ré Connocht agus a nochtadh dhó teacht dom ionnsuídhe gan</span>
<lb n="386"/><span>fhuireach do labhrad ris roimh chrích mo shaoghail".</span></p>
<lb n="387"/>
<lb n="388"/><p><span>Do rádh Aongus sin ré Fergus agus dá éis sin do thriall Fergus go</span>
<lb n="389"/><span>Connocht agus do nocht friotal On dó agus arna chlos sin do Chonnocht</span>
<lb n="390"/><span>cuireas lámh iona leathanarmuibh agus triallus lé Feargus gusan bhfatha agus</span>
<lb n="391"/><span>an tan ad-chonnairc On fá chuibhreach agus ceann Ocht iona fhiadhnaisi do</span>
<lb n="392"/><span>ghabh dochma agus doicheasna mhór é agus do chan an laoi mar leanas:</span></p>
<lb n="393"/>
<lb n="394"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="395"/><span>"Mo chreach féin, a chaomhchlann Airt,</span>
<lb n="396"/><span>mar do nasgus an mhalairt</span>
<lb n="397"/><span>go ttugas ar dhéine sibh,</span>
<lb n="398"/><span>a fhuar On mhaordha nár dhaidhbhir.</span></p>
<lb n="399"/>
<lb n="400"/><p><span>Tréantaom toile do chlaoidh sinn</span>
<lb n="401"/><span>go docht gan bhrígh mar thuigim:</span>
<lb n="402"/><span>fá ghaoi guile On go bhfis</span>
<lb n="403"/><span>Fhearguis nimhnig is Aonguis.</span></p>
<lb n="404"/>
<lb n="405"/><p><span>Na laochradh bá dile dhamh</span>
<lb n="406"/><span>ar tuinn tréanmhair na talmhan</span>
<lb n="407"/><span>gur radas, ón, do dhéine</span>
<lb n="408"/><span>árdbhar bróin is aithmhéile.</span>
<lb n="409"/></p>
</div>
<pb n="157"/>
<div><lb n="410"/><p><span>/99/ On ar ttús a ngéibhinn ghlinn,</span>
<lb n="411"/><span>Ocht gan cnuice do thuitim</span>
<lb n="412"/><span>fáth mo mhéala féin fá seach,</span>
<lb n="413"/><span>do ghoid mé lé mo mhóirchreach".</span></p>
<lb n="414"/>
<lb n="415"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="416"/><span>D'aithle na laoi sin do Chonnacht, sléachtus a bhfiadhnaisi</span>
<lb n="417"/><span>Aonguis agus aitchios díon agus cuimirce air.  "Do-gheabhair sin", ara</span>
<lb n="418"/><span>Aongus agus gabhas idir a lámhaibh Connacht agus dáileas teora póg dó agus</span>
<lb n="419"/><span>teannus réna ucht agus réna urbhruinne é agus do rádh: "As mór mo dhiomhda</span>
<lb n="420"/><span>agus mo dhólás tré thuitim do dhearbhráthar lé Fergus agus dá madh feasach</span>
<lb n="421"/><span>Fergus go raibh Ocht isan ccómhlann, ní thuitfiog do láimh Fherguis agus</span>
<lb n="422"/><span>ní bhfuil tárthuinn air annois".  Agus iar sin d'fher siad a chluibhthe</span>
<lb n="423"/><span>caointe agus do sgríobhadh a ainm an ogham agus do-rineadh feart fódbhuídhe</span>
<lb n="424"/><span>dhó.</span></p>
<lb n="425"/>
<lb n="426"/><p><span>Agus dá éis sin do rádh Connocht: "Atá Abharthach ag léigion</span>
<lb n="427"/><span>teachta go hOileán an Uaignis ar chionn an Ridire Dhuibh do dhíoghail</span>
<lb n="428"/><span>a shluagha agus Aoife oruibh agus atá mac seathar dó iona bhfoil ilghníomha</span>
<lb n="429"/><span>agus iolbhuadha fis agus fallsona doilfe draoigheachta Innsi an Tile go</span>
<lb n="430"/><span>huilidhe agus go hiomlán dárbá hainm Breas Buadhach agus as dóigh ris go</span>
<lb n="431"/><span>mbiaidh san ccathairsi annocht".  "Beir buadh agus beannocht, a</span>
<lb n="432"/><span>Chonnocht", ar Aongus.</span></p>
<lb n="433"/>
<lb n="434"/><p><span>Iar sin do ghlan an lá gona lánshoillsi agus d'éirigh an ghrian as a</span>
<lb n="435"/><span>mogall foruis.  Iar sin tug Fergus a dheaslámh timpchioll an mhoirc lasraig</span>
<lb n="436"/><span>agus tógbhus a fhleasg agus do chuir a ccúmhdach é agus dá éis sin éirghios</span>
<lb n="437"/><span>ar an bhfaighthe agus fochtus cómhlann agus táinig Abharthach 'na choinne</span>
<lb n="438"/><span>agus 'na chomdháil agus do feradh comhlann tréan talchuir mórgháibhtheach</span>
<lb n="439"/><span>cróilíonta cnisgheárrthadh dóigh-eadrána eatortha agus bá clos ar fad agus</span>
<lb n="440"/><span>/100/ ar fóirleithiod Gréige Móire uile úrluídhe na laoch agus an-fhálfadh</span>
<lb n="441"/><span>na míleadh agus géime na léirlann ag teagmháil ré céile ó sin go meadhón</span>
<lb n="442"/><span>laoi gan taom time ar aon sioch a chéile aco.</span></p>
<lb n="443"/>
<lb n="444"/><p><span>Is annsin do rádh Art .i. rígh Gréag: "A mhic dhil, cuimhnig do ghaos goile</span>
<lb n="445"/><span>agus gaisge agus do ghníomha lúith agus lánchumais agus cuimhnig fós do</span>
<lb n="446"/><span>ghníomha mór do-áirmhighthe san domhan mhór amach agus fionnam do</span>
<lb n="447"/><span>ghnímhéachta ar an allmhurthach".  Ar cclos na mbriathar sin do Abharthach</span>
<lb n="448"/><span>tug lúth 'na lámhaibh agus cruas iona chroidhe agus tréine iona mheanmuin</span>
<lb n="449"/><span>agus do thuig nách raibh ar tuinn talmhan laoch budh ionchómhluinn ris.</span></p>
<lb n="450"/>
<lb n="451"/><p><span>An tan tug Fergus sin dá uíghe agus dá aire tug síth sanntach boirbthréan</span>
<lb n="452"/><span>dóigh-eadrána ar Abharthach go ttug fó lár agus fá ghaoi goile agus gaisge</span>
<lb n="453"/><span>don chur sin Abharthach agus go rug go hairm a raibh Aongus agus cách</span></p>
</div>
<pb n="158"/>
<div><lb n="454"/><p><span>don chur  sin é.  "A dherbhráthair", ar Fergus, "ag sin do námhaid fá</span>
<lb n="455"/><span>chuibhrioch agad agus tabhair do bhreith féin air".  "Beir buadh agus</span>
<lb n="456"/><span>beannacht, a ríghmhílidh", ara Aongus.  Bá mór umoro garrtha guil agus dochma</span>
<lb n="457"/><span>agus dóláis ar fad agus ar fóirleithead Gréige Móire uile trésan sgeolaing</span>
<lb n="458"/><span>sin agus bá mór miadh agus maisi agus úrgháirdiúghadh meanman Aonguis agus</span>
<lb n="459"/><span>na sluagh eile mur aon ré hAoife.</span></p>
<lb n="460"/>
<lb n="461"/><p><span>Dála Airt .i. áirdrígh Gréige Móre, arna chlos dó go raibh a</span>
<lb n="462"/><span>aonmhac Abharthach fá sgís agus fá chuibhrioch ag Aongus mac rígh Tíre</span>
<lb n="463"/><span>Tarrngaire, do ghabh duibhe agus doghraing agus doicheasna ádhbhalmhór</span>
<lb n="464"/><span>é agus níorbh fheas dó créad do-dhiongnadh d'éis a aoinmhic agus do smuain</span>
<lb n="465"/><span>aige féin dá ttigeadh an Ridire Dubh agus Breas Buadhach an oidhche sin go</span>
<lb n="466"/><span>madh fhéidir go ttiocfadh díobh díoghail a cheas agus a dhoghruinge</span>
<lb n="467"/><span>/101/ ar dhroing Tíre Tarrngaire agus do rádh réna légáid imtheacht go</span>
<lb n="468"/><span>hAongus agus síth do nasga ris fria ré dhá lá agus teóra oidhche.  Iar sin</span>
<lb n="469"/><span>táinig an légáid agus do nocht fáth a thuruis d'Aongus agus do rádh</span>
<lb n="470"/><span>Aongus ris go nasgadh.</span></p>
<lb n="471"/>
<lb n="472"/><p><span>Ar an modh sin dóibh go crích na ré agus na haimsire réamhráidhte agus iarna</span>
<lb n="473"/><span>chríochnúghadh, táinig an Ridire Dubh agus Breas Buadhach fán ttráith sin</span>
<lb n="474"/><span>agus ferus an rígh ferchaoin fáilte riú agus d'aithris imtheachta a mhic</span>
<lb n="475"/><span>Abharthaig agus a shluagh iomdha agus tuitim Ocht ré láimh éachtaig</span>
<lb n="476"/><span>Fhergus mhic rígh Tíre Tarrngaire agus cailleamhuin Aoife .i. inghion</span>
<lb n="477"/><span>rígh Iarthair an Domhuin.  "As mór na háir agus na heasbadha d'fhoilngis mar</span>
<lb n="478"/><span>gheall ar inghin rígh Iarthair an Domhuin", ar an Ridire Dubh, "agus a</span>
<lb n="479"/><span>Bhreas", ar sé, "cia aco do-ghéabhad réim ais san chómhlann amáireach?"</span>
<lb n="480"/><span>"An laoch úd do chraipligh mac an rígh, Abharthach", ar sé.  "Maiseadh,</span>
<lb n="481"/><span>luighimsi fó bhrígh m'arm", ar an Ridire Dubh, "nách budh riaghlach misi ar</span>
<lb n="482"/><span>Oileán an Uaignis, muna ttugad fá ghaoi goile agus gaisge an laoch eile".</span></p>
<lb n="483"/>
<lb n="484"/><p><span>Mar sin dóibh go súbhach sádhail go moch maidne arna mháireach agus iar</span>
<lb n="485"/><span>n-éirghe as a n-iomdhaidh agus as a n-áirdleabaidh dhóibh do ghabhsad a n-</span>
<lb n="486"/><span>earradh catha agus cómhlann ortha go dlúith daingion dosgaoilte agus do</span>
<lb n="487"/><span>thriallsad ar an bhfatha bhfódghlais bhféaruaithne agus do rádh Breas</span>
<lb n="488"/><span>Buadhach:  "Fionnam gá bhfuil an ríghmhíleadh agá bhfoil mac rígh Gréag a</span>
<lb n="489"/><span>ngéibhionnaibh aige".  "Misi an laoch sin", ara /102/ Fergus.  "Gá bhfoil</span>
<lb n="490"/><span>mac rígh Gréaga-Sgithia?" ar an Ridire Dubh. "Misi an laoch sin", ara</span>
<lb n="491"/><span>Aongus.</span></p>
<lb n="492"/>
<lb n="493"/><p><span>Iar sin do ghabh an ceathrar tréinfher dá chéile go lonn líomhtha</span>
<lb n="494"/><span>neartchalma agus go teann tailc tréanchumais agus go niadhta naimhdíghe</span>
<lb n="495"/><span>neartchalma tréanbhuilleach dóigh-eadrána d'úrluídhe borba mórgálacha agus</span>
<lb n="496"/><span>do shíthibh teanna dochosnuibh amhuil leómhain nimhneacha luaithfhergacha nó</span>
<lb n="497"/><span>mur ghríbhningniocha soighnionda tinntídhe</span></p>
</div>
<pb n="159"/>
<div><lb n="498"/><p><span>go ttugsad troigh ré taca agus glún re gliadh go triall don ghréin dá mogall</span>
<lb n="499"/><span>forais gan béim time ná tláis ar aon sioch a chéile díobh.  Agus do</span>
<lb n="500"/><span>thionnsgain an Ridire éirghe do léim úiréadruim ós an bhfaighthe agus triall</span>
<lb n="501"/><span>ar ccúlaibh go dún righ Gréag.  Agus tug Aongus a imthechta dá úighe agus</span>
<lb n="502"/><span>dá aire agus ar n-éirghe don Ridire Dhubh ós cionn Aonguis, gabhas Aongus</span>
<lb n="503"/><span>ar chaol coisi an Ridire Dubh agus do bhuail fó lár don chur sin an Ridire</span>
<lb n="504"/><span>agus ceanglas go cruaig cunnuil dosgaoilte an Ridire Dubh ar an láthair sin.</span></p>
<lb n="505"/>
<lb n="506"/><p><span>Agus arna fhaigsin sin do Aoife, as é do rádh: "Beir buadh agus beannocht, a</span>
<lb n="507"/><span>ríghmhílidh is féarr gníomha goile agus gaisge don Ádhamh-chloinn, ar</span>
<lb n="508"/><span>ttabhairt an Ridire Dhuibh fá ghaoi goile agus gaisge, an tí nár gabhadh ris</span>
<lb n="509"/><span>a ccathaibh ná a ccómhlannaibh roimhe riabh, an tí lér thuit m'athair agus a</span>
<lb n="510"/><span>dhias dhearbhráthar agus mo dhias dhearbhráthar féin mur aon riú; agus teasg</span>
<lb n="511"/><span>a cheann dá cholainn aige muna nochta créad tug air Dubha Aon Oidhche agus</span>
<lb n="512"/><span>Oileán an Uaignis do bhuain dom athair agus gan gean gléamhaisioch gáire do</span>
<lb n="513"/><span>nochtadh ré réidh fhada agus ré tréimhsi imchian.</span></p>
<lb n="514"/>
<lb n="515"/><p><span>/103/ Dála na deisi deaghlaoch eile, níor ghabh time ná tlás aon</span>
<lb n="516"/><span>aco fó réidh cheithre lá agus teóra oidhche agus a ccrích na réidh agus na</span>
<lb n="517"/><span>haimsire sin dóibh, fuair Feargus béim brathbhuille ar Bhreas gur bhuail a</span>
<lb n="518"/><span>chorp fo lár agus go ttug fó chuibhrioch chunnuil dosgaoilte Breas don</span>
<lb n="519"/><span>chur sin agus gur léig fó lár agus fó thalamh a bhfochair an Ridire Dhuibh</span>
<lb n="520"/><span>é.  Arna fhaigsin don Ridire Dhubh ar an modh sin 'na chimioch chraiplighthe</span>
<lb n="521"/><span>níorbh fheas dó créad do-dhiongnadh óir as a mBreas do bhí a dhóigh uile</span>
<lb n="522"/><span>agus tug gile agus finne agus maisi ar dhuibhe agus ar ghlaisi agus ar</span>
<lb n="523"/><span>mhíomhaisi agus ní raibh focal úrlabhra iona bhéal agus níorbh fheas dó an</span>
<lb n="524"/><span>lá sioch an oidhche agus do sgannraidh a dhreach agus a chéadfadha amhuil</span>
<lb n="525"/><span>bá haimid é.  Agus tug Aongus dá aire an riocht dochmach dólásach iona</span>
<lb n="526"/><span>raibh.</span></p>
<lb n="527"/>
<lb n="528"/><p><span>Dála Fhearguis, iar léigion Bhreasa fó lár agus fó lántalamh dhó, do</span>
<lb n="529"/><span>thriall d'fhios an dúna agus ad fuair rígh Gréag agus a inghion áluinn</span>
<lb n="530"/><span>fhionnmhaisioch agus an bhainríoghan go dubhach déarach doicheasnach gan</span>
<lb n="531"/><span>suim a cceól ioná an aoibhnios ioná an úrgháirdiúghadh meanman ioná aigne</span>
<lb n="532"/><span>aco.  Agus arna bhfaigsin d'Fhergus, gabhas inghion an rígh idir a</span>
<lb n="533"/><span>lámhaibh agus tug teóra póg di agus do rádh: "Gá feárr do nasga ré Breas</span>
<lb n="534"/><span>ná leis an Ridire nDubh ioná le laoch eile?"  "Dá bhfeasainn gur tú ar n-</span>
<lb n="535"/><span>iarra", ar isi.  "Aithris t'iarra", ar sé.  "Fergus mac rígh Gréige-</span>
<lb n="536"/><span>Sgithia", ar isi.</span></p>
<lb n="537"/>
<lb n="538"/><p><span>Iar sin tógbhus Fergus a chathbhárr dá éadan agus nochtus a chruith agus a</span>
<lb n="539"/><span>dhealbh dá láthair agus arna aithne di, tug teóra póg dó agus do rádh: "A</span>
<lb n="540"/><span>Fherguis chroidhe, as maisi liom t'fhaigsin beó d'aithle do mhóirghleó lé</span>
<lb n="541"/><span>Bras Buadhach dár gheall an rígh mo athair mur chóimhchéile mé do chionn</span>
<lb n="542"/><span>tusa /104/ agus do dhearbhráthair do thabhairt fá ghaoi goile agus gaisge".</span>
<lb n="543"/><span>"On", ara Fergus, "muna mbeadh Abharthach do dhearbhráthair,</span>
<lb n="544"/><span>do-gheabhuinnsi ar áis nó ar éigion cian roimh annois tú."</span>
<lb n="545"/></p>
</div>
<pb n="160"/>
<div><lb n="546"/><p><span>Agus dá éis sin níorbh fheas don rígh cia do dháil a inghion ris. d'innis</span>
<lb n="547"/><span>Ceithlionn .i. an inghion don rígh gurab é Fergus mac rígh Gréige-</span>
<lb n="548"/><span>Sgithia do bhí ann agus gurab é thug Abharthach fá ghaoi goile agus</span>
<lb n="549"/><span>Breas Buadhach mar aon ris agus gur dá haitche féin táinig don chur sin:</span>
<lb n="550"/><span>"Agus dom dhóigh, a athair ionmhuinn", ar sí, "as aoibhinn an laoch do</span>
<lb n="551"/><span>theacht cáirdeamhail aobhdha miochair muinnterdha síthioch soineamhail linn</span>
<lb n="552"/><span>a ttráth ar ndiomdha agus ar ndóláis".  "As fíor sin, a inghion", ar an</span>
<lb n="553"/><span>rígh agus arna rádh sin don rígh fearus fíorchaoin fáilte ré Fergus agus</span>
<lb n="554"/><span>fochtus sgéala na n-éacht mór sin tárla ar an bhfaighthe bhfódghlais</span>
<lb n="555"/><span>bhféaruaithne de.  Do nocht Fergus dó mar leanas:</span></p>
<lb n="556"/>
<lb n="557"/><p><span>"Tárla dhamhsa fortamhlughadh ar do mhac agus ar Bhreas Bhuadhach", ar sé,</span>
<lb n="558"/><span>"agus Aoife inghion rígh Iarthair an Domhuin do dháil liom gusa cóimhchéile</span>
<lb n="559"/><span>féin .i. Aongus mac rígh Gréige-Sgithia agus as liom do thuit Ocht agus</span>
<lb n="560"/><span>as mé do chaomhnaig On agus atá Connocht a lámh agam mur aon ris na</span>
<lb n="561"/><span>suadha eile".  "Dom dhóigh gheabhair ag Abharthach ar son do thoile dom</span>
<lb n="562"/><span>inghin".  "Níor mhiann leat t'inghion do nasga mar bhainchéile gus annois",</span>
<lb n="563"/><span>ar sé.  "Créad an t-ádhbhar", ar an rígh, "agus nách tú an t-oighre?"  "An é</span>
<lb n="564"/><span>nách biadh oighreacht agam an tan do bhiadh oighreacht ag rígh nó ag</span>
<lb n="565"/><span>árdfhlath eile?"  "Is cosmhuil gur fíor sin", ar an righ, "Maiseadh", ar an</span>
<lb n="566"/><span>rígh, "bíodh sí agad annois agus an chríoch /105/ so mar aon lé agus léig mo</span>
<lb n="567"/><span>mhac sláinchréachtach hugam". "Léigfiod", ara Feargus.  Iad sin do nasgadh</span>
<lb n="568"/><span>cuir agus coinghil agus slána idir Fhergus agus Ceithlionn agus bá</span>
<lb n="569"/><span>haoibhinn riú araon an coinghiol sin.</span></p>
<lb n="570"/>
<lb n="571"/><p><span>Dála Aonguis ris an Ridire nDubh: "A Ridire Dhuibh", ara Aongus, "as</span>
<lb n="572"/><span>briathar dhamh go tteasgfad do cheann díot muna nochtair do sgéala dhamh</span>
<lb n="573"/><span>amhuil do rádh Aoife go sdrásda".  "Tig leat sin do dhéanamh", ar an Ridire,</span>
<lb n="574"/><span>"agus as cruaig an mhogsuinne ormsa na sgéala sin d'aithris; tairis sin is</span>
<lb n="575"/><span>mó dhamh mo bheatha ioná iad", agus do thionnsgain an aithris mar leanus:</span></p>
<lb n="576"/>
<lb n="577"/><p><span>"Lá n-aon dá rabhas san Innia a bhfarradh agus a ccoimhdeacht rígh na</span>
<lb n="578"/><span>hInnia .i. m'athair, agus do thriall an rígh agus sluaga a theaghlaig agus</span>
<lb n="579"/><span>misi mur aon rém athair ag fiadhach agus ag fionnchosgur agus d'éirig fiadh</span>
<lb n="580"/><span>beannach áirdléimneach dúinn a bhfogus do choill dosáluinn agus</span>
<lb n="581"/><span>d'fhíodhbhadhaibh chluthmhara chnuaisiomhda agus do léigeadh coin agus</span>
<lb n="582"/><span>gadhair mur aon réna ngiolladhaibh iona dhiaig agus gach aon do na</span>
<lb n="583"/><span>sluaghaibh agus do na hárdfhlathaibh iona dhumha sealga agus iona láthair</span>
<lb n="584"/><span>lice féin agus misi mar aon riú.</span></p>
<lb n="585"/>
<lb n="586"/><p><span>Agus níor chian dhamhsa do bhárr aroile an tan do ghluais an fiadh dom</span>
<lb n="587"/><span>fhios agus dom ionnsuídhe agus ar tteacht a bhfogus don fhiadh dhamhsa do</span>
<lb n="588"/><span>sgaoileas sleagh chrannramhur chrófhairsiong chatha do bhí um láimh dhó agus</span>
<lb n="589"/><span>tárla an tsleagh dhó iona cheann agus níor gheárr agus níor oibrigh air agus</span>
<lb n="590"/><span>triallus 'na réim reatha fán ccoill agus misi iona dhiaig agus mé a</span></p>
</div>
<pb n="161"/>
<div><lb n="591"/><p><span>bhfogus fad láimhe laoich dhó agus ní tháinig dhíom a lamhúghadh gur leanas</span>
<lb n="592"/><span>air tré gach conair ionar ghabh go néalta dubhdhorcha na hoidhche agus /106/</span>
<lb n="593"/><span>níorbh fheas damhsa cá conair don domhan mhór iona rabhas an tan sin agus</span>
<lb n="594"/><span>do thuigeas, dar leam, go raibh an rígh agus a choimhighthe a bhfogus damh</span>
<lb n="595"/><span>go nuige sin.  Agus an tan ad-chonnarc nách raibh guth daonna ná ainmhidhe</span>
<lb n="596"/><span>a cclos dhamh, do léigios each do bhí agam ar fhéarghort ara ttáinig an</span>
<lb n="597"/><span>tráth sin agus d'fhanus féin a bhfogus di ag siúbhal agus níorbh fheas damh</span>
<lb n="598"/><span>créad do-dhiongnainn.</span></p>
<lb n="599"/>
<lb n="600"/><p><span>Agus níor chian damh ar an modh sin ar an uair ad-chonnairc an laoch</span>
<lb n="601"/><span>míliota mearchalma an earradh agus an éide dhrollaig dualaicc úrmháillig</span>
<lb n="602"/><span>agus dá chraoisioch chrannreamhra chrófhairsionga chatha iona láimh chlí</span>
<lb n="603"/><span>agus lann ghlanfhaobhair chlaisleathan ar a thaoibh agus sgabal fada</span>
<lb n="604"/><span>ghlanáluinn órdha uime agus mionn chuanna chlochórdha chaoimhlíghtheach uim</span>
<lb n="605"/><span>a cheann agus tibhridh seirgthe seirce iona dhá ríoghrosg; agus táinig dom</span>
<lb n="606"/><span>ionnsuídhe agus fóchtus créad tug orm techt ar an ttulach sin do bhárr aroile</span>
<lb n="607"/><span>agus do nochtas dó gur mearbhall slíghe agus róid ionghabhtha tárla dhamh.</span></p>
<lb n="608"/>
<lb n="609"/><p><span>"Math a fhios agamsa créad do thug thú, a Chuirc chleasaig mheabhlaig mhic</span>
<lb n="610"/><span>rígh na hInnia, agus as briathar dhamh go ttiubhra t'fhuil agus t'fheoil</span>
<lb n="611"/><span>agus do chnámha sásúghadh ann".  Agus iar sin nochtas a lann chlaisleathan</span>
<lb n="612"/><span>mhóiréachtach agus tug síth sanntach sáirnimhneach dochosnuimh orm agus do</span>
<lb n="613"/><span>ghabhas dom imdhíon ar an laoch ccródha mearchalma; agus ar an modh sin</span>
<lb n="614"/><span>dúinn go héirghe don ghréin as a mogall forais arna mháireach agus as sin go</span>
<lb n="615"/><span>meadhón laoi agus tárla dhamh béim brathbhuille d'fhagháil ar an laoch gur</span>
<lb n="616"/><span>theasgus a cheann dá cholainn aige.</span></p>
<lb n="617"/>
<lb n="618"/><p><span>Agus iar ttuitim an /107/ chinn, éirghios a bhfirminte aidheoir agus</span>
<lb n="619"/><span>léimios an cholann ós mo chionn agus tuitios an ceann céadna uirthe agus</span>
<lb n="620"/><span>táinig san chruith chéadna am choinne agus am chómhdháil agus do bhrosdaig a</span>
<lb n="621"/><span>lámha agus d'árduig a chleasa goile agus gaisge agus níor chian damh go</span>
<lb n="622"/><span>bhfuair an laoch brathbhuille orm agus go ttug chum láir agus chum talmhan</span>
<lb n="623"/><span>don chur sin mé agus náchar fhúig uiriod snáithe slimcháoil sróill d'éide,</span>
<lb n="624"/><span>d'ionnar ná d'éadach orm agus dá éis sin ceanglas go cruaidh cunnail</span>
<lb n="625"/><span>dosgaoilte mé agus tógbhus idir a lámhaibh aoingheala mé agus fágbhus a</span>
<lb n="626"/><span>ccurach bheag bhéalsgaoilte mé ó thuinn go tuinn agus ó linn go linn ar an</span>
<lb n="627"/><span>muir mbraonaig eachairghil mhórgháibhthig mé, áit iona rabhas dá lá agus</span>
<lb n="628"/><span>teóra oidhche.</span></p>
<lb n="629"/>
<lb n="630"/><p><span>Agus iar sin ad-chonnarc long luchtmhar leabhairthéadach agus do sgartus go</span>
<lb n="631"/><span>hárdghothach ar an bhfuirinn agus do chluin siad mé agus do ghabhadar dom</span>
<lb n="632"/><span>fhios agus do thógsad ar bhórd an churaig mé agus tugsad biadh agus deoch</span>
<lb n="633"/><span>agus arm agus éide dhamh agus do dháil siad leó athaidh fhada mé.  Agus níor</span>
<lb n="634"/><span>chian dúinn go ttárla curoch eile dhúinn agus do mheas lucht an churaig sin</span>
<lb n="635"/><span>ar ndíothchur agus an tan ad-chonnarc sin do nochtus ortha agus tugus fá</span>
<lb n="636"/><span>ghaoi goile agus gaisge iad agus do ghabhas flaithios agus fórlamhnus an</span>
<lb n="637"/><span>churaig.</span></p>
<lb n="638"/>
<lb n="639"/><p><span>Agus bá hiomdha séada buadh agus bisig fuarus innte agus d'fhúigeas</span>
<lb n="640"/></p>
</div>
<pb n="162"/>
<div><lb n="641"/><p><span>aon laoch amháin díobh gan bás agus buainéag d'imirt air do-bhéaradh fios</span>
<lb n="642"/><span>agus faisnéis damh gá críoch bunaig dhóibh agus do fhóchtus sgéala de gá</span>
<lb n="643"/><span>críoch bunaig dhóibh agus ráidhsiom gurab ó chrích na Sorcha agus gurab do</span>
<lb n="644"/><span>Ambrós mac Tréin .i. an Macaomh Mór do fhóghnadaois agus gurab ón Innia do</span>
<lb n="645"/><span>ghluaiseadur /108/ go déaghnach agus go ttárla mearbhall ortha do sgar ris</span>
<lb n="646"/><span>an Macaomh iad agus d'fhiafruígheas do créad do-rín siad ann.</span></p>
<lb n="647"/>
<lb n="648"/><p><span>"Do-rad an Macaomh Aofa, inghion rígh na hInnia, ris", ar sé, "agus</span>
<lb n="649"/><span>saidhbhrios agus maithios an rígh uile agus as dá mhathus a bhfoil san</span>
<lb n="650"/><span>ccuroch so agus do ghabh fearg mhór é tré náchar imir bás agus buainéag ar</span>
<lb n="651"/><span>mhac rígh na hInnia an uair do bhí fá chruadhchuibhrioch aige agus do nasg</span>
<lb n="652"/><span>mionna éasga agus gréine air féin dá tteangmhadh an aon rann don domhan air</span>
<lb n="653"/><span>go ttiúbhradh fá ghaoi goile agus gaisge é".</span></p>
<lb n="654"/>
<lb n="655"/><p><span>Arna chlos sin damhsa do sheachnas an rann sin don domhan iona mbí fos agus</span>
<lb n="656"/><span>comhnuídhe an Mhacaoimh Mhóir agus muna ttig d'Aongus mac rígh Gréaga-</span>
<lb n="657"/><span>Sgithia fortamhlúghadh air, ní bhfoil san domhan laoch a dhiongmhála acht</span>
<lb n="658"/><span>madh amháin dá bhfaghadh Breas Buadhach codla an treas oidhche do bhiadh</span>
<lb n="659"/><span>ionchomhluinn ris.  "Agus, a Aoife", ar sé, "nír imreas bás ná buainéag ar</span>
<lb n="660"/><span>t'athair ná ar a bhráithribh ná ar do bhraithresi fós agus atáid agam an</span>
<lb n="661"/><span>Oileán an Uaignis fós agus tugus an cur so a ndóigh go ttiocadh díom mo</span>
<lb n="662"/><span>dhíth agus mo dhochar do dhíoghail ar an Macaomh Mór uair éigin.  Agus sin</span>
<lb n="663"/><span>mo sgéala dhuit, a ríghmhílidh, agus aitchim thú ar do ghrádhaibh goile agus</span>
<lb n="664"/><span>gaisge, cabhair liom a ccuinne mo námhad .i. an Macaomh Mór."</span></p>
<lb n="665"/>
<lb n="666"/><p><span>Arna chlos sin do Aongus, aitchios úmhla agus sírgheilleadha agus</span>
<lb n="667"/><span>aisgeadha ar na laochradh uile go crích a saoghail agus tugsad cuir agus</span>
<lb n="668"/><span>slána d'Aongus iar sin agus do léig Aongus fá sgaoile iad .i. On agus</span>
<lb n="669"/><span>Connocht, Abharthach agus Breas agus an Ridire Dubh agus trialluid go</span>
<lb n="670"/><span>dún an rígh agus ferus an rígh fíorchaoin fáilte riú agus do shuig an rígh</span>
<lb n="671"/><span>agus na suadha sin a modh óil agus aoibhniosa agus ar mbeith ar meisge</span>
<lb n="672"/><span>dhóibh ag an bhfleadh óil do /109/ nasgadh Fergus agus Déine .i. inghion</span>
<lb n="673"/><span>rígh Gréag ré chéile.  Ar an modh sin dóibh fó réidh coicíosa agus d'aithle</span>
<lb n="674"/><span>na ré agus na haimsire sin tugsad lámh ar imtheacht go críocha na Sorcha</span>
<lb n="675"/><span>agus do chan Déine an laoi mar leanas.</span></p>
<lb n="676"/>
<lb n="677"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="678"/><span>"Slán libh, a choimhighthe chaomh,</span>
<lb n="679"/><span>ál na ríoga nárbh ionchlaon;</span>
<lb n="680"/><span>fá bhuadh, fá bhisioch tar ais</span>
<lb n="681"/><span>go ttaga d'fhios bhur bhfleadhais.</span>
<lb n="682"/></p>
</div>
<pb n="163"/>
<div><lb n="683"/><p><span>Aongus aobhdha, lúth na lann,</span>
<lb n="684"/><span>Fergus caomh nár dhiúlt cómhlann,</span>
<lb n="685"/><span>On agus Connacht cáidh -</span>
<lb n="686"/><span>do gabhadh ris na macáimh.</span></p>
<lb n="687"/>
<lb n="688"/><p><span>Abharthach áluinn nár lag</span>
<lb n="689"/><span>an árdfhlath cíadh do mheallag?</span>
<lb n="690"/><span>Ridire Dubh is Breas beódha</span>
<lb n="691"/><span>nár sgar linn gan aithmhéola</span></p>
<lb n="692"/>
<lb n="693"/><p><span>go crích Sorcha na lann nglas,</span>
<lb n="694"/><span>an chríoch nách gann a ccáirdeas,</span>
<lb n="695"/><span>do dhíothchur Ambróis mhóir mhir;</span>
<lb n="696"/><span>anshódh dhá sgís ba daidhbhir.</span></p>
<lb n="697"/>
<lb n="698"/><p><span>'Na raon go ttig sonus séin</span>
<lb n="699"/><span>'s go seachnaid uile toibhéim</span>
<lb n="700"/><span>ar Ambrós riúsan go ttig</span>
<lb n="701"/><span>an chóip dúrmhadh nár mheabhraig.</span></p>
<lb n="702"/>
<lb n="703"/><p><span>Buadh catha a ccríochaibh an fhir</span>
<lb n="704"/><span>lé huafhlathaibh na sinnser</span>
<lb n="705"/><span>/110/ doibhearta dochta nár chlaon</span>
<lb n="706"/><span>chasfas go port go ró-chaomh".</span></p>
<lb n="707"/>
<lb n="708"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="709"/><span>D'aithle na laoi sin do Dhéine, do rádh Aongus ria anmhuin a bhfochair</span>
<lb n="710"/><span>Aoife go teacht ar ccúlaibh dhóibh agus go ttiocfadh féin dá n-ionnsuídhe</span>
<lb n="711"/><span>fó réidh aithgheárr.   Agus dá éis sin do ghabhadar na suadha iomhda sin ag</span>
<lb n="712"/><span>ceileabhradh do rígh Gréag agus don bhainríoghain agus d'Aoife agus do</span>
<lb n="713"/><span>Dhéine agus do shluaghaibh an dúna ar cheana agus tugsad lámh ar imthiocht</span>
<lb n="714"/><span>agus do thriallsad go hur an chuain agus an chalaith, áit iona raibh long</span>
<lb n="715"/><span>luchtmhar leabhairthéadach úrlamh ré a ttionnlacan go crích na Sorcha.</span></p>
<lb n="716"/>
<lb n="717"/><p><span>Agus do ghléas siad isan loing agus tugsad tosach do mhuir agus deire do</span>
<lb n="718"/><span>thír agus níor fhágsad taca gan tenna ná seólchrann gan lúba ná lámh gan</span>
<lb n="719"/><span>leónadh ná táirrne gan trothlúghadh ag imirt ar an ngaoith ngáibhthig</span>
<lb n="720"/><span>mboirbthréin mborroifidh móirneartmhair agus ó nách fuair taom time ná</span>
<lb n="721"/><span>tláis ar na míleadhaibh, tilleas dá dún dranntánach diamhair dorcha féin</span>
<lb n="722"/><span>ionnus go raibh síth agus sádhail ag an laochradh fria ré ocht lá agus teóra</span>
<lb n="723"/><span>oidhche</span></p>
</div>
<pb n="164"/>
<div><lb n="724"/><p><span>agus san uair chéadna do ghabhsad cuan agus calaith a ccríochaibh glasa</span>
<lb n="725"/><span>glanáilne cnuaisiomdha féaruaithne na Sorcha.</span></p>
<lb n="726"/>
<lb n="727"/><p><span>Agus iar ngabháil cuain agus calaith dhóibh, as é do rádh Aongus:</span>
<lb n="728"/><span>"Cia dhiongmhálus an Macaomh Mór?" ar sé.  "Geabhamna sluagh an</span>
<lb n="729"/><span>dúna do dhiongmháil", ar siad, "agus bíodh diongmháil an Mhacaoimh</span>
<lb n="730"/><span>Mhóir ortsa".  "Gabhuim orm do dheoin na ndéithe", ar Aongus, "agus as</span>
<lb n="731"/><span>amhla as óircheas da gach aon a lá agus a aimsir do thabhairt ag freasdal</span>
<lb n="732"/><span>catha agus cómhlann agus cia gheabhas cómhlann an laoi /111/ amáireach?"</span>
<lb n="733"/><span>"Misi", ara On.  "Agus misi an dara lá", ara Connocht.</span></p>
<lb n="734"/>
<lb n="735"/><p><span>Ar an modh sin dóibh go ttáinig siad chum dúna datháluinn agus tugsad fá</span>
<lb n="736"/><span>dhoighir dhonnruadh lasrach an dún agus gach dún ó sin go príomhchathair an</span>
<lb n="737"/><span>Mhacaoimh Mhóir agus níor fhúig siad buair ná bótháinneadh teanna ná</span>
<lb n="738"/><span>treabhaire gan mille agus gan sgannradh agus léirsgrios, agus iar tteacht</span>
<lb n="739"/><span>a bhfogus don ríoghchathair dóibh do bhuail an maidhm sgéithe go tric</span>
<lb n="740"/><span>gríobhdha gradánach agus go tréan tinnmhear ró-nearthmar ionnus nár fhág</span>
<lb n="741"/><span>searrach a láir ná laogh a mboin ná naoidhin fó bhroinn mná do bhá</span>
<lb n="742"/><span>taobhthrom torrach ar fad agus ar fóirleithiod na Sorcha an aon áit ionar</span>
<lb n="743"/><span>chlos an bhloisbhéim sgéithe sin.</span></p>
<lb n="744"/>
<lb n="745"/><p><span>Is annsin do rádh Ambrós .i. an Macaomh Mór: "A dhéithe dá n-adhruim", ar</span>
<lb n="746"/><span>sé, "cia don Ádhamhchloinn do bhuailfeadh samhail an bhloisgbhéim sin munab</span>
<lb n="747"/><span>é Aongus mac rígh Tíre Tarrngaire do bhuain í?"  Agus dá éis sin do rádh ré</span>
<lb n="748"/><span>Galuabhar mac rígh na cCuroch cómhlann d'fhreasdal agus d'fhriothálamh don</span>
<lb n="749"/><span>laoch.  Agus iar sin gluaisios Galuabhar do bhaoithléim áird úiréadruim tar</span>
<lb n="750"/><span>an ccathraigh agus nochtus a lann chlaisleathan ghlanfhaobhuir agus</span>
<lb n="751"/><span>d'ionnsuig On mac rígh Gréige-Sgithia Galuabhar agus do-rín siad (    )</span>
<lb n="752"/><span>tric talchair gnímhéachtach tinneasnach ré chéile gan time ná tlás ag aon</span>
<lb n="753"/><span>sioch a chéile dhíobh go triall don ghréin dá mogall foruis.</span></p>
<lb n="754"/>
<lb n="755"/><p><span>Agus an uair ad-chonnairc Galuabhar am tillte ar ccúlaibh aige,</span>
<lb n="756"/><span>éirghios do bhaoithléim áird úiréadruim ós cionn On agus gabhas On ar</span>
<lb n="757"/><span>chaol coisi iona dheasláimh an laoch lonn láinnertmhar agus buaileas a chorp</span>
<lb n="758"/><span>fó lár agus fó lántalamh a bhfiadhnaisi na sluag iomdha sin agus ceanglas go</span>
<lb n="759"/><span>cruaidh cunnuil dosgaoilte Galuabhar /112/ don chur sin agus do rádh do</span>
<lb n="760"/><span>réim ádha agus mhóráthais go raibh a roinn don fhóghmhar fá sgeimhiol</span>
<lb n="761"/><span>aige agus tug sin gean gléamhaisioch gáire do na suadha uile.</span></p>
<lb n="762"/>
<lb n="763"/><p><span>Agus iar tteacht don oidhche do ghabh Feargus a fhleasg doilfe</span>
<lb n="764"/><span>draoigheachta do bhí aige agus cuirios ceann san talmhuin di agus séidios an</span>
<lb n="765"/><span>ceann eile agus éirghios morc tinntídhe treanlasrach ós a ccionn agus iona</span>
<lb n="766"/><span>ttimpchioll uile ar mhodh ná tiocfadh ré laoch fó nimh amus longphoirt</span>
<lb n="767"/><span>do thabhairt ortha agus do-rín siad suan agus sádhail go héirdhe don ghréin</span>
<lb n="768"/><span>as a</span></p>
</div>
<pb n="165"/>
<div><lb n="769"/><p><span>mogall foruis.  Is annsin do thóg Fergus an fhleasg agus cuirios a ccúmhdach</span>
<lb n="770"/><span>í.  As annsin d'éirig Connocht mac rígh Gréige-Sgithia agus do bhuail</span>
<lb n="771"/><span>bloisgbhéim sgéithe bá mó do ár agus d'easbadha ná an béim an lá roimhe.</span></p>
<lb n="772"/>
<lb n="773"/><p><span>Dála Ambróis, "Is cosmhuil gurab é so críoch an tsáoghail tárla dhúinn</span>
<lb n="774"/><span>annois", ar sé, "óir do-chluinim bloisgbhéim na sgéithe ag neartúghadh ag</span>
<lb n="775"/><span>an ndias ndeaghlaoch so agus, a Chuinn Chródha, a mhic rígh na</span>
<lb n="776"/><span>hAnntuaidhe, freasdail cómhlann don laoch úd".  Iar sin do ghabh Conn</span>
<lb n="777"/><span>Cródha a earradh catha agus cómhlann uime agus éirghios do lúth a ghéag agus</span>
<lb n="778"/><span>do chrannaibh a chraoisioch do léim áird úiréadroim tar an ccathair amach a</span>
<lb n="779"/><span>bhfiadhnaisi na ríghmhíleadh.</span></p>
<lb n="780"/>
<lb n="781"/><p><span>Agus dá éis sin éirghios Connocht agus do nocht a lann agus do-rín siad</span>
<lb n="782"/><span>an dias deaghlaoch cómhlann tric tolgánach cnisgheárrthadh cróighlíonta</span>
<lb n="783"/><span>gan time gan tlás gan tarcuisne gan béim time ná tláis ar aon sioch a</span>
<lb n="784"/><span>chéile aco go triall don ghréin dá mogall forais agus an uair ad-chonnairc</span>
<lb n="785"/><span>Conn Cródha tráth fosa agus comhnaighthe a bhfogus dó, tug éirghe lúth</span>
<lb n="786"/><span>úiréadrom air ós cionn /113/ Connocht agus do ghabh Connocht ar chaol a</span>
<lb n="787"/><span>chos Conn Cródha agus tug fó lár agus fó lántalmhuin don chur sin Conn agus</span>
<lb n="788"/><span>ceanglas go cunnuil cruaidh dosgaoilte é a bhfochair a chompáin agus</span>
<lb n="789"/><span>muígheas go mór gníomh an laoi sin.</span></p>
<lb n="790"/>
<lb n="791"/><p><span>"Is ormsa atá cómhlann an laoi amáireach", ara Abharthach mac rígh Gréag.</span>
<lb n="792"/><span>"As cosmhuil gurab eadh", ara Aongus.  Dá éis sin gabhus Fergus a</span>
<lb n="793"/><span>fhleasg doilfe draoigheachta amhuil do ghabh an oidhche roimhe sin agus</span>
<lb n="794"/><span>do-rín siad suan agus sádhail go moch maidne arna mháireach. Agus dá aithle</span>
<lb n="795"/><span>sin buaileas Abharthach bloisgbhéim sgéithe ní ba tréine go mór ioná an lá</span>
<lb n="796"/><span>roimhe sin.  Iad sin do rádh Ambrós .i. an Macaomh Mór: "A Sgátháin</span>
<lb n="797"/><span>Sgiathsholuis, mhic rígh na Tisbirne, freasdail cómhlann don laoch úd".</span></p>
<lb n="798"/>
<lb n="799"/><p><span>Iar sin éirghios Sgáthán agus gabhus a earradh catha agus cómhlann</span>
<lb n="800"/><span>air agus éirghios do bhaoithléim úiréadruim uas an ccathair amach agus do</span>
<lb n="801"/><span>sheasaimh ar a dhá bhonn a bhfiadhnaisi na sluagh n-oirdheirc agus éirghios</span>
<lb n="802"/><span>Abharthach 'na chuinne agus 'na chómhdháil agus tugsad ucht ré hucht agus</span>
<lb n="803"/><span>troigh ré taca agus glúin ré gliadh agus do-ronnsad cómhlann cnisgheárrthadh</span>
<lb n="804"/><span>cróilíonta fíochmhar fíorchalma gan taom time ná tláis ar aon sioch a chéile</span>
<lb n="805"/><span>dhíobh go triall don ghréin dá mogall foruis agus an uair ad-chonnairc</span>
<lb n="806"/><span>Sgáthán tráith sgurtha a bhfogus dó, éirghios do bhaoithléim úiréadroim ós</span>
<lb n="807"/><span>cionn Abharthaig agus gabhus Abharthach greim daingion dosgaoilte ar an</span>
<lb n="808"/><span>laoch go ttug 'na chime chraiplighthe chum láir agus chum talmhan Sgáthán</span>
<lb n="809"/><span>don chur sin agus muígheas féin an ghoil agus an ghaisge sin go mór.</span></p>
<lb n="810"/>
<lb n="811"/><p><span>Do-rin Fergus amhuil do-rín gach oidhche roimhe agus mur sin dóibh go</span>
<lb n="812"/><span>héirghe gréine arna mháireach.  Is annsin éirghios an Ridire /114/</span></p>
</div>
<pb n="166"/>
<div><lb n="813"/><p><span>Dubh .i. mac áirdrígh na hInnia, agus buailios bloisgbhéim agus ad chuir an</span>
<lb n="814"/><span>chathair amhuil tonn chroithfe talmhan agus do ghreas sin Ambrós; agus arna</span>
<lb n="815"/><span>chlos d'Aofa, eírghios ar mullach an ghrianáin agus tug aithne gurab é a</span>
<lb n="816"/><span>dearbhráthair do bhí ann:  "Éirigh, a Ruinnioll Ghlais, mhic rígh</span>
<lb n="817"/><span>Lochluinn, agus freasdail cómhlann don ríghmhíleadh úd".</span></p>
<lb n="818"/>
<lb n="819"/><p><span>Iar sin éirghios Ruinnioll d'úrluinn a shleidhe agus do chrannaibh</span>
<lb n="820"/><span>a chraoisioch agus do ghabh leithiod a dhá bhonn don talmhuin tromfhódaig</span>
<lb n="821"/><span>ar láthair an chatha agus éirghios an Ridire Dubh dhó fó fhíoch agus fó</span>
<lb n="822"/><span>chonfadh díoghaltais go náchar mhór go ccuireadh Ruinnioll fad láimhe laoich a</span>
<lb n="823"/><span>ttalmhuin idir sin agus meadhón laoi gur chuibhrig go cunnuil cruaidh</span>
<lb n="824"/><span>dosgaoilte Ruinnioll agus go ttug 'na chime chraiplighthe a bhfiadhnaisi na</span>
<lb n="825"/><span>laochradh don chur sin é agus muígheas an gnímhéacht sin go mór.</span></p>
<lb n="826"/>
<lb n="827"/><p><span>Agus dá éis sin do-rín Fergus a ghnáthach féin gusan ttráigh sin go moch</span>
<lb n="828"/><span>maidne arna mháireach agus iar sin éirghios Breas Buadhach d'aitche</span>
<lb n="829"/><span>comhluinn.  "Freasdail comhlann don laoch úd, a Ghéide mhic rígh na</span>
<lb n="830"/><span>cCaolthaoi".  "Is doilg dhamhsa cómhlann d'fhreasdal dó", ara Géide,</span>
<lb n="831"/><span>"óir níor thill laoch ar ccúlaibh dár fhreasdail cómhlann riú go</span>
<lb n="832"/><span>sdrásda agus bíodh go rachad ann, as díomhaoin mo thurus."</span></p>
<lb n="833"/>
<lb n="834"/><p><span>Iar sin éirghios Géide do úrluinn a shleidhe agus do chrannaibh a</span>
<lb n="835"/><span>chraoisioch agus éirghios do bhaoithléim úiréadroim agus do ghabh lán a dhá</span>
<lb n="836"/><span>bhonn don fhaighthe fhódghlais fhéaruaithne agus táinig Breas 'na choinne</span>
<lb n="837"/><span>agus 'na chómhdháil agus d'fhearsad gleó gáibhtheach gráineamhail</span>
<lb n="838"/><span>ainiarmhartha ré chéile agus as é bá críoch don chómhlann: Géide do /115/</span>
<lb n="839"/><span>thabhairt fá ghaoi goile agus gaisge ré Breas Buadhach agus mur sin dóibh</span>
<lb n="840"/><span>go moch maidne.</span></p>
<lb n="841"/>
<lb n="842"/><p><span>Dála an Mhacaoimh Mhóir, as é do rádh:  "As iongna liom créad an cruas catha</span>
<lb n="843"/><span>táinig orm annois do bhárr aroile".  Agus iar sin éirghios Fergus mac rígh</span>
<lb n="844"/><span>Tíre Tarrngaire agus do ghabh a chorp iona chaithéide agus fochtus comhlann</span>
<lb n="845"/><span>go hainiarmhartha agus do rádh Ambrós: "Éirigh, a Chaoil Iarnuídhe cródha</span>
<lb n="846"/><span>mhic rígh na Gasguinne, agus freasdail cómhlann don laoch úd."</span></p>
<lb n="847"/>
<lb n="848"/><p><span>Iar sin éirghios Caol agus ceanglas a chorp 'na chaithéide agus éirghios do</span>
<lb n="849"/><span>bhaoithléim úiréadroim d'úrluinn a sgéithe agus do chrannaibh a chraoisioch</span>
<lb n="850"/><span>agus do ghabh lán a ghealbhonn don fhaighthe fhódghlais fhéaruaithne agus do</span>
<lb n="851"/><span>thriall Fergus iona choinne agus iona chómhdháil agus do feradh gleó</span>
<lb n="852"/><span>gáibhtheach gráineamhail croighlíonta cneasgherrtha ainiarmhartha idir an</span>
<lb n="853"/><span>ndias ndeadhlaoch sin go crích an laoi agus do-fuair Fergus béim</span>
<lb n="854"/><span>brathbhuille ar Chaol go ttug fá ghaoi goile agus gaisge Caol don chur sin</span>
<lb n="855"/><span>agus fágbhus idir na laochaibh eile fá chuibhrioch é.</span></p>
<lb n="856"/>
<lb n="857"/><p><span>Ar an mogh sin dóibh go héirdhe an laoi dá aithle agus gur éirig Aongus</span>
<lb n="858"/><span>mac rígh Tíre Tarrngaire, an dragún dána dochosnuimh agus an</span></p>
</div>
<pb n="167"/>
<div><lb n="859"/><p><span>laoch láidir lánmhaisioch agus an cura cródha gníbhéachtach fris nách gabhadh</span>
<lb n="860"/><span>laoch ná ríghmhíleadh a ccath ná a ccomhlann agus fochtus go dána</span>
<lb n="861"/><span>deársgnaithe cómhlann agus arna chlos don fher mhór .i. an Macaomh, táinig</span>
<lb n="862"/><span>dá ionnsuídhe agus tug an dias deaghlaoch sin ucht ré hucht agus troigh ré</span>
<lb n="863"/><span>taca agus glúin ré gliadh agus ní raibh ar tuinn talmhan a samhail.</span></p>
<lb n="864"/>
<lb n="865"/><p><span>Agus do bhádar ar na himtheachta sin go /116/ teacht gréine an</span>
<lb n="866"/><span>mheadhónlaoi, tráith do fuair Aongus béim brathbhuille ar an bhfer mór</span>
<lb n="867"/><span>gur theasg a cheann dá cholainn aige agus gur ghabh iona dheasláimh é agus</span>
<lb n="868"/><span>go ttug rogha an urchuir de ar ucht agus ar úrbhruinne na colna céadna agus gur</span>
<lb n="869"/><span>thuit siad araon 'na meall marbh chum talmhan.</span></p>
<lb n="870"/>
<lb n="871"/><p><span>Agus dá éis sin triallus an Ridire Dubh agus Breas d'fhios Aobhtha agus</span>
<lb n="872"/><span>do rín Aongus agus Fergus math na cathrach agus dá éis sin do chuir siad tré</span>
<lb n="873"/><span>dhoighir donnruadh lasrach an ríghchathair agus dá éis sin triallus an Ridire</span>
<lb n="874"/><span>Dubh go hOileán an Uaignis agus do léig fá sgaoile rígh Iarthair an Domhuin</span>
<lb n="875"/><span>agus a dhias dhearbhráthur agus a dhias mac agus dá aithle sin tug an</span>
<lb n="876"/><span>laochradh réamhráidhte .i. Galuaibhrioch mac rígh na cCuroch agus Conn</span>
<lb n="877"/><span>Cródha mac rígh Antuaithe agus Sgáthán Sgiathsholuis mac rígh na</span>
<lb n="878"/><span>Tisbirne agus Rinnioll Glas mac rígh Lochlonn agus Géide mac rígh na</span>
<lb n="879"/><span>gCaolthaoi agus Caol Iarnaighthe mac rígh na Gasguinne mur aon ris na</span>
<lb n="880"/><span>ríoghfhlathaibh eile cuir agus slána d'Aongus .i. bheith dá réir agus do réir</span>
<lb n="881"/><span>a dhéirbhinnidh 'na dhiaig go crích a saoghail.</span></p>
<lb n="882"/>
<lb n="883"/><p><span>Dá aithle sin do thriall gach aon aco d'fhios a áite bunaidh féin agus</span>
<lb n="884"/><span>Aongus agus Fergus agus Abharthach don Ghréig, áit ionar nasgadh</span>
<lb n="885"/><span>Fergus agus Déine.  Agus do thriallsad go Tír Tarrngaire agus Aongus</span>
<lb n="886"/><span>agus Aoife go hIarthar an Domhuin, áit iona ttárla Béine mac Fergusa</span>
<lb n="887"/><span>agus a dhias dhearbhráthar agus a dhias mac ortha frisar fearadh</span>
<lb n="888"/><span>fíorchaoin fáilte ré hAongus agus ré hAoife agus do-rad Aoife clann</span>
<lb n="889"/><span>áluinn fhionnmhaisioch do Aongus.  Gomadh í sin Achtra Aongusa mhic</span>
<lb n="890"/><span>Rígh Tíre Tarrngaire go nuige sin.  Arna sgríobhadh lé STIABHNA RIGHIS.</span></p>
<lb n="891"/>
<lb n="892"/><p>
<lb n="893"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Eachtra Aonghuis Mhic Fhirdiach

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Eachtra Aonghuis Mhic Fhirdiach

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
