Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Munster Colloquial Irish.  Seadhna.</title><author><persName>Ua Laoghaire, Peadar</persName></author><editor><name type="main">Mac Néill, Eoin</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG05-10119</note>
		 <note type="L">117</note>
		 <note type="B">1894</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>November, 1894</date><idno>IG05-10119</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">5</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ua Laoghaire, Peadar</author><title>Munster Colloquial Irish.  Seadhna.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Munster Colloquial Irish.  Seadhna.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>November, 1894</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>MUNSTER COLLOQUIAL IRISH.</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>We wish to direct the attention of stu-</span>
<lb n="3"/><span>dents to the following specimen of Munster</span>
<lb n="4"/><span>Irish, one of the best samples, if not the</span>
<lb n="5"/><span>very best, of Southern popular Gaelic that</span>
<lb n="6"/><span>has ever been printed.  This has been sent</span>
<lb n="7"/><span>by the same contributor who has enriched</span>
<lb n="8"/><span>several recent Nos. of the Journal, the Rev.</span>
<lb n="9"/><span>Father O'Leary, P.P., Castelyons.</span>
<lb n="10"/></p>
</div>
<pb n="117"/>
<div><lb n="11"/><p><span>Séadhna.</span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>(Cois na teineadh: Peg, Nóra, Gobuit, Síle Bheag,</span>
<lb n="14"/><span>Cáit Ní Bhuachalla).</span></p>
<lb n="15"/>
<lb n="16"/><p><span>Nóra.  A Pheg, innis sgeul dúinn.</span></p>
<lb n="17"/>
<lb n="18"/><p><span>Peg.  B'ait liom sin!  Innis féin sgeul.</span></p>
<lb n="19"/>
<lb n="20"/><p><span>Gob.  Ní'l aon mhaith innti, a Pheg; b'fhearr</span>
<lb n="21"/><span>linn do sgeul-sa.</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>Síle.  Déin, a Pheg; beidhmíd ana-shocair.</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>Peg.  Nach maith nár fhanais socair aréir,</span>
<lb n="26"/><span>'nuair bhí “Madra na n-Ocht gCos” agam</span>
<lb n="27"/><span>dá innsint!</span></p>
<lb n="28"/>
<lb n="29"/><p><span>Síle.  Mar sin ní stadfadh Cáit Ní Bhuachalla</span>
<lb n="30"/><span>ach am' phriocadh.</span></p>
<lb n="31"/>
<lb n="32"/><p><span>Cáit.  Thugais d'éitheach!  Ní rabhas-sa ad'</span>
<lb n="33"/><span>phriocadh, a chaillichín!</span></p>
<lb n="34"/>
<lb n="35"/><p><span>Gob.  Ná bac í féin, a Cháit; ní raibh</span>
<lb n="36"/><span>aoinne' dá priocadh ach í dá leigint uirrthi.</span></p>
<lb n="37"/>
<lb n="38"/><p><span>Síle.  Do bhí, astóin, agus muna mbei-</span>
<lb n="39"/><span>dheadh go raibh, ní liughfainn.</span></p>
<lb n="40"/>
<lb n="41"/><p><span>Nóra.  Abair le Peg nach liughfair anois,</span>
<lb n="42"/><span>a Shíle, agus inneósaidh sí sgeul dúinn.</span></p>
<lb n="43"/>
<lb n="44"/><p><span>Síle.  Ní liughfad, a Pheg, pé rud imtheochaidh</span>
<lb n="45"/><span>orm.</span></p>
<lb n="46"/>
<lb n="47"/><p><span>Peg.  Má's eadh, suig annso am' aice, i</span>
<lb n="48"/><span>dtreo ná feudfaidh aoinne' thú phriocadh gan</span>
<lb n="49"/><span>fios dom.</span></p>
<lb n="50"/>
<lb n="51"/><p><span>Cáit.  Bidheadh geall go bpriocfaidh an</span>
<lb n="52"/><span>cat í.  A thoice bhig, bheidheadh sgeul breagh</span>
<lb n="53"/><span>againn, muna mbeidheadh tú féin agus do chuid</span>
<lb n="54"/><span>liughraighe.</span></p>
<lb n="55"/>
<lb n="56"/><p><span>Gob.  Éist, a Cháit, no cuirfir ag gul í,</span>
<lb n="57"/><span>agus beidhmíd gan sgeul.  Má chuirtear fearg</span>
<lb n="58"/><span>ar Pheg, ní inneósaidh sí aon sgeul anocht.</span>
<lb n="59"/><span>Seadh anois, a Pheg, tá gach aoinne' ciuin, ag</span>
<lb n="60"/><span>brath ar sgeul uait.</span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>Peg.  Bhí fear ann fad ó, agus is é ainm do</span>
<lb n="63"/><span>bhí air, Seadhna; agus greusaidhe b'eadh é; bhí</span>
<lb n="64"/><span>tigh beag deas clúthmhar aige, aig bun cnuic,</span>
<lb n="65"/><span>ar thaobh na foithine; bhí cathaoir shúgán aige</span>
<lb n="66"/><span>do dhein sé féin do féin, agus ba ghnáth leis</span>
<lb n="67"/><span>suidhe innti um thráthnóna, 'nuair bhidheadh</span>
<lb n="68"/><span>obair an lae críochnuighthe; agus 'nuair shuidheadh</span>
<lb n="69"/><span>sé innti, bhidheadh sé ar a shástacht.  Bhí</span>
<lb n="70"/><span>mealbhóg mine aige, ar crochadh i n-aice na</span>
<lb n="71"/><span>teineadh; agus anois agus arís chuireadh sé a lámh</span>
<lb n="72"/><span>innti, agus thógadh sé lá a dhuirn de'n mhin, agus</span>
<lb n="73"/><span>bhidheadh dá cogaint ar a shuaimhneas.  Bhí</span>
<lb n="74"/><span>crann ubhall ag fás ar an dtaobh amuich de</span>
<lb n="75"/><span>dhorus aige, agus 'nuair bhidheadh tart air, ó</span>
<lb n="76"/><span>bheith ag cogaint na mine, chuireadh sé lámh</span>
<lb n="77"/><span>'sa chrann san, agus thógadh sé ceann de 'sna</span>
<lb n="78"/><span>h-ubhlaibh, agus d'itheadh sé é -</span></p>
<lb n="79"/>
<lb n="80"/><p><span>Síle.  Ó a Thiarcais!  A Pheg, nár dheas</span>
<lb n="81"/><span>é!</span></p>
<lb n="82"/>
<lb n="83"/><p><span>Peg.  Ciaco, an chathaoir, nó an mhin, nó</span>
<lb n="84"/><span>an t-ubhall, ba dheas?</span></p>
<lb n="85"/>
<lb n="86"/><p><span>Síle.  An t-ubhall, gan amhrus!</span></p>
<lb n="87"/>
<lb n="88"/><p><span>Cáit.  B'fhearr liom-sa an mhin; ní bhain-</span>
<lb n="89"/><span>feadh an t-ubhall an t-ocras de dhuine.</span></p>
<lb n="90"/>
<lb n="91"/><p><span>Gob.  B'fhearr liomsa an chathaoir; agus</span>
<lb n="92"/><span>chuirfinn Peg i n-a suidhe innti, aig innsint</span>
<lb n="93"/><span>na sgeul.</span></p>
<lb n="94"/>
<lb n="95"/><p><span>Peg.  Is maith chum plámáis thú, a Ghobnuit.</span></p>
<lb n="96"/>
<lb n="97"/><p><span>Gob.  Is fearr chum na sgeul thusa, a</span>
<lb n="98"/><span>Pheg.  Cionnus d'imthigh le Seadhna?</span></p>
<lb n="99"/>
<lb n="100"/><p><span>Peg.  Lá dá raibh sé ag déanamh bróg,</span>
<lb n="101"/><span>thug se fé ndeara ná raibh a thuille leathair</span>
<lb n="102"/><span>aige, ná a thuille snáithe, ná a thuille</span>
<lb n="103"/><span>céireach.  Bhí an taoibhín déidheanach shuas,</span>
<lb n="104"/><span>agus an greim déidheanach curtha; agus níorbh</span>
<lb n="105"/><span>fhuláir do dul agus adhbhar do sholáthar sul a</span>
<lb n="106"/><span>bhfeudfadh sé a thuille bróg do dhéanamh.</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>Do ghluais sé ar maidin, agus bhí trí sgillinge</span>
<lb n="109"/><span>'n-a phóca, agus ní raibh sé acht míle ó'n dtigh</span>
<lb n="110"/><span>'nuair bhuail duine bocht uime, aig iarraidh</span>
<lb n="111"/><span>déirce.  “Tabhair dhom déirc ar son an</span>
<lb n="112"/><span>tSlánuightheora, agus le h-anmannaibh do mharbh,</span>
<lb n="113"/><span>agus tar cheann do shláinte,” ars an duine</span>
<lb n="114"/><span>bocht.  Thug Seadhna sgilling do, agus annsan</span>
<lb n="115"/><span>ní raibh aige acht dhá sgilling.  Dubhairt sé</span>
<lb n="116"/><span>leis féin go mb'fhéidir go ndéanfadh an dá</span>
<lb n="117"/><span>sgilling a ghnó.</span></p>
<lb n="118"/>
<lb n="119"/><p><span>Ní raibh sé acht míle eile ó bhaile 'nuair</span>
<lb n="120"/><span>bhuail bean bhocht uime, agus í cos-nochtuighthe.</span>
<lb n="121"/><span>“Tabhair dhom congnadh éigin,” ar sisi, “ar</span>
<lb n="122"/><span>son an tSlánuightheora, agus le h-anmannaibh</span>
<lb n="123"/><span>do mharbh, agus tar cheann do shláinte.”  Do</span>
<lb n="124"/><span>ghlac truaighe dí é, agus thug sé sgilling dí, agus</span>
<lb n="125"/><span>d'imthigh sí.  Do bhí aon sgilling amháin</span>
<lb n="126"/><span>annsoin aige, acht do thiomáin sé leis, a</span>
<lb n="127"/><span>brath air go mbuailfeadh sians éigin uime</span>
<lb n="128"/><span>do chuirfeadh ar a chumus a ghnó a dhéanamh.</span></p>
</div>
<pb n="118"/>
<div><lb n="129"/><p><span>Níorbh fhada gur casadh air leanbh agus é ag</span>
<lb n="130"/><span>gul le fuacht agus le h-ocras.  “Ar son an</span>
<lb n="131"/><span>tSlánuightheora,” ars an leanbh, “tabhair</span>
<lb n="132"/><span>dhom rud éigin le n-ithe.”  Bhí tig ósta i</span>
<lb n="133"/><span>ngar dóibh, agus do chuaidh Seadhna isteach ann,</span>
<lb n="134"/><span>agus cheannaigh sé bríc aráin agus thug sé chum an</span>
<lb n="135"/><span>leinbh é.  'Nuair a fuair an leanbh an t-arán</span>
<lb n="136"/><span>d'athruigh a dhealbh; d'fhás sé suas i n-áirde,</span>
<lb n="137"/><span>agus do las solas iongantach 'n-a shúilibh agus 'n-a</span>
<lb n="138"/><span>cheanachaibh, i dtreo go dtáinic sgannradh</span>
<lb n="139"/><span>ar Shéadna.</span></p>
<lb n="140"/>
<lb n="141"/><p><span>Síle.  Dia linn!  A Pheg, is dócha gur thuit</span>
<lb n="142"/><span>Seadhna bocht i luige.</span></p>
<lb n="143"/>
<lb n="144"/><p><span>Peg.  Níor thuit; acht má's eadh, ba dhícheall</span>
<lb n="145"/><span>dó.  Chomh luath agus d'fheud sé labhairt,</span>
<lb n="146"/><span>dubhairt sé:  “Cad é an sadhas duine</span>
<lb n="147"/><span>thusa?” agus is é freagra fuair sé: “A</span>
<lb n="148"/><span>Sheadhna, tá Dia buidheach dhíot.  Aingeal</span>
<lb n="149"/><span>iseadh mise.  Is mé an tríomhadh h-aingeal</span>
<lb n="150"/><span>gur thugais déirc dó andiu ar son an</span>
<lb n="151"/><span>tSlánuightheora, agus anois tá trí ghuidhe agat</span>
<lb n="152"/><span>le fagháil ó Dhia na glóire.  Iarr ar Dhia</span>
<lb n="153"/><span>aon trí ghuidhe is toil leat, agus gheobhair iad;</span>
<lb n="154"/><span>acht tá aon chomhairle amháin agamsa le</span>
<lb n="155"/><span>tabhairt duit, — ná dearmhuid an Trócaire.”</span>
<lb n="156"/><span>“Agus an ndeirir liom go bhfaighead mo</span>
<lb n="157"/><span>ghuidhe?” arsa Seadhna.  “Deirim, gan</span>
<lb n="158"/><span>amhras,” ars' an t-aingeal.  “Tá go maith,”</span>
<lb n="159"/><span>arsa Seadhna, “tá cathaoir bheag shúgán</span>
<lb n="160"/><span>agam 'sa bhaile, agus an uile dhailtín a thagann</span>
<lb n="161"/><span>asteach, ní fuláir leis suidhe innte.  An</span>
<lb n="162"/><span>cheud duine eile a shuidhfidh innte, acht mé</span>
<lb n="163"/><span>féin, go gceanglaidh sé innte!”  “Faire,</span>
<lb n="164"/><span>faire! a Shéadhna,” ars' an t-aingeal; “sin</span>
<lb n="165"/><span>guidhe bhreagh imthíghthe gan tairbhe.  Tá dhá</span>
<lb n="166"/><span>cheann eile agat, agus ná dearmhuid an Tró-</span>
<lb n="167"/><span>caire.”  “Tá,” arsa Seadhna, “mealbhóigín</span>
<lb n="168"/><span>mine agam 'sa bhaile, agus an uile dhailtín a</span>
<lb n="169"/><span>thagann asteach, ní fuláir leis a dhorn a</span>
<lb n="170"/><span>sháthadh innte.  An cheud duine eile a chuirfidh</span>
<lb n="171"/><span>lámh 'sa mhealbhóig sin, acht mé féin, go</span>
<lb n="172"/><span>gceanglaidh sé innte, — feuch!”  “O a</span>
<lb n="173"/><span>Sheadhna, a Sheadhna, ní'l fasg agat!”</span>
<lb n="174"/><span>ars' an t-aingeal.  “Ní'l agat anois acht</span>
<lb n="175"/><span>aon ghuidhe amháin eile.  Iarr Trócaire Dé</span>
<lb n="176"/><span>do t'anam.”  “O, is fíor dhuit,” arsa</span>
<lb n="177"/><span>Seadhna, “Ba dhóbair dhom é dhearmhad.  Tá</span>
<lb n="178"/><span>crann beag ubhall agam i leath-taoibh mo</span>
<lb n="179"/><span>dhoruis, agus an uile dhailtín a thagann an treo,</span>
<lb n="180"/><span>ní fuláir leis a lámh do chur i n-áirde agus</span>
<lb n="181"/><span>ubhall do stathadh agus do bhreith leis.  An</span>
<lb n="182"/><span>cheud duine eile acht mé féin, a chuirfidh a</span>
<lb n="183"/><span>lámh 'sa chrann soin, go gceanglaidh sé ann</span>
<lb n="184"/><span>- O! a dhaoine!” ar seisean, ag sgairteadh</span>
<lb n="185"/><span>ar gháiridhe, “nach agam a bheidh an spórt</span>
<lb n="186"/><span>orra!”</span></p>
<lb n="187"/>
<lb n="188"/><p><span>'Nuair tháinig sé as na trithidhibh, d'fheuch</span>
<lb n="189"/><span>sé suas agus bhí an t-aingeal imthighthe.  Dhein</span>
<lb n="190"/><span>sé a mhachtnamh air fein ar feadh tamaill</span>
<lb n="191"/><span>mhaith, agus fé dheireadh shiar thall, dubhairt se</span>
<lb n="192"/><span>leis féin: “Feuch anois, ní'l aon amadán i</span>
<lb n="193"/><span>n-Éirinn is mó ioná mé!  Dá mbeidheadh</span>
<lb n="194"/><span>triúr ceangailte agam um an dtaca so,</span>
<lb n="195"/><span>duine 'sa chathaoir, duine 'sa mhealbhóig, agus</span>
<lb n="196"/><span>duine 'sa chrann, cad é an mhaith do dhéan-</span>
<lb n="197"/><span>fadh san domhsa agus mé i bhfad ó bhaile, gan</span>
<lb n="198"/><span>bhiadh, gan deoch, gan airgead?”  Ní túisge</span>
<lb n="199"/><span>bhí an méid sin cainte raidhte aige ná thug</span>
<lb n="200"/><span>sé fé ndeara ós a chomhair amach, 'sa áit a</span>
<lb n="201"/><span>raibh an t-aingeal, fear fada caol dubh, agus é</span>
<lb n="202"/><span>ag glinneamhaint air, agus teine chreasa ag</span>
<lb n="203"/><span>teacht as a dhá shúil 'n-a spreachaibh nimhe.</span>
<lb n="204"/><span>Bhí dhá adhairc air mar bheidheadh ar phocán</span>
<lb n="205"/><span>gabhair, agus meigioll fada liath-ghorm garbh</span>
<lb n="206"/><span>air, eirboll mar bheidheadh ar mhadadh ruadh,</span>
<lb n="207"/><span>agus crúb ar chois leis mar chrúb thairbh.  Do</span>
<lb n="208"/><span>leath a bheul agus a dhá shúil ar Sheadhna, agus do</span>
<lb n="209"/><span>stad a chaint.  I gceann tamaill do labhair</span>
<lb n="210"/><span>an fear dubh.  “A Sheadhna,” ar seisean,</span>
<lb n="211"/><span>“ní gádh dhuit aon eagla do bheith ort romh-</span>
<lb n="212"/><span>amsa; ní'lim ar tí do dhíoghbhála.  Ba mhian</span>
<lb n="213"/><span>liom tairbhe éigin do dhéanamh dhuit, dá</span>
<lb n="214"/><span>nglacthá mo chomhairle.  Do chloiseas thú,</span>
<lb n="215"/><span>anois beag, dá rádh go rabhais gan bhiadh,</span>
<lb n="216"/><span>gan deoch, gan airgead.  Thiubhrainn-se</span>
<lb n="217"/><span>airgead do dhóthain duit ar aon choinghíoll</span>
<lb n="218"/><span>bheag amháin“.  “Agus greadadh tré lár</span>
<lb n="219"/><span>do sgairt!” arsa Seadhna, agus tháinig a chaint</span>
<lb n="220"/><span>dó; “ná feudfá an méid sin do rádh gan</span>
<lb n="221"/><span>duine do mhilleadh led' chuid glinneamhna,</span></p>
</div>
<pb n="119"/>
<div><lb n="222"/><p><span>pé h-é thú féin?”  “Is cuma dhuit cia h-é</span>
<lb n="223"/><span>mé, acht bheurfad an oiread airgid duit</span>
<lb n="224"/><span>anois agus cheannóchaidh an oiread leathair</span>
<lb n="225"/><span>agus choimheádfaidh ag obair thú go ceann</span>
<lb n="226"/><span>trí mbliadhain ndeug, ar an geoinghíoll so —</span>
<lb n="227"/><span>go dtiocfair liom an uair sin?”</span></p>
<lb n="228"/>
<lb n="229"/><p><span>“Agus má réidhtighim leat, cá raghmaoid</span>
<lb n="230"/><span>an uair sin?”  “Cá beag duit an cheist</span>
<lb n="231"/><span>sin do chur, 'nuair bheidh an leathar ídighthe agus</span>
<lb n="232"/><span>bheidhmíd ag gluaiseacht?”  “Táir geur-</span>
<lb n="233"/><span>chúiseach — bíodh agat, feiceam an t-airgead.”</span></p>
<lb n="234"/>
<lb n="235"/><p><span>“Táir-se geurchúiseach, feuch!”  Do chuir an</span>
<lb n="236"/><span>fear dubh a lámh 'n-a phóca, agus tharraing sé</span>
<lb n="237"/><span>amach sparán mór, agus as an sparán do leig</span>
<lb n="238"/><span>sé amach ar a bhais carn beag d'ór bhreagh</span>
<lb n="239"/><span>bhuidhe.</span></p>
<lb n="240"/>
<lb n="241"/><p><span>“Feuch!” ar seisean; agus shín sé a lámh agus</span>
<lb n="242"/><span>chuir sé an carn de phíosaibh gleoidhte</span>
<lb n="243"/><span>gléineamhla fé shúilibh Sheadhna bhoicht.  Do</span>
<lb n="244"/><span>shín Seadhna a dhá láimh, agus do leathadar a dhá</span>
<lb n="245"/><span>laghar chum an óir.  “Go réidh!” ars' an</span>
<lb n="246"/><span>fear dubh, ag tarraing an óir chuige</span>
<lb n="247"/><span>asteach; “níl an margadh déanta fós.”</span>
<lb n="248"/><span>“Bíodh 'n-a mhargadh!” arsa Seadhna.</span></p>
<lb n="249"/>
<lb n="250"/><p><span>“Gan teip?” ars' an fear dubh.  “Gan</span>
<lb n="251"/><span>teip,” arsa Seadhna.</span></p>
<lb n="252"/>
<lb n="253"/><p><span>“Dar bhrígh na mionn?” ars' an fear</span>
<lb n="254"/><span>dubh.  “Dar bhrígh na mionn,” arsa Seadhna.</span></p>
<lb n="255"/>
<lb n="256"/><p><span>(Leanfar de seo.)</span>
<lb n="257"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Munster Colloquial Irish. Seadhna.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Munster Colloquial Irish. Seadhna.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
