Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main"/><author><name type="main">Údair éagsúla</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">Cearnóg1923_07</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1923</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>Cearnóg1923_07</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Údair éagsúla</author><title/></analytic><monogr>
					<title level="j">An Chearnóg</title><imprint><publisher>Connacht Telegraph</publisher><date>1923</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>AN CHEARNÓG</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Uiml. 1.  Uimhir 6.  IÚL, 1923.  Luach 3 Pinghne.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>RADHARC ÁLUINN IN-INIS EISCIR</span>
<lb n="6"/><span>ABHAINN.</span></p>
<lb n="7"/>
<lb n="8"/><p><span>Táim mo shuidhe ar árdán gainimhe séidhte cois na</span>
<lb n="9"/><span>fairrge.  Cluinim ologán na dtonn ar mo</span>
<lb n="10"/><span>dheasóig.  Agus nach aoibhinn é an ceól sin!  Tá na</span>
<lb n="11"/><span>caiple bána ag sodar go deas ríoghdha mánla chugamh</span>
<lb n="12"/><span>isteach.  Ach cuirtear stop le na sodar sul a dtagann</span>
<lb n="13"/><span>siad chómh fada liom i gcómhnuidhe; cuirtear faoi iad;</span>
<lb n="14"/><span>agus 'sdócha go ritheann siad amach faoi'n uisge; mar</span>
<lb n="15"/><span>sin iad na sodairí céadna isteach arís le bás fháil mar</span>
<lb n="16"/><span>na cinn a tháinig rómpa.  Nach bhfuil sgéal an t-saoghal</span>
<lb n="17"/><span>sa radharc sin?  Sin é an saoghal corrach, fíochmhar, ciúin</span>
<lb n="18"/><span>arís, ag fáil bhais agus arís chómh dalbha is bhí sé ariamh.</span></p>
<lb n="19"/>
<lb n="20"/><p><span>Ar mo chiotóig tá cúpla páirc agus bóthar Bhéil an</span>
<lb n="21"/><span>Átha ag déanamh casáin thríotha.  Feicim tighthe thaobh thuas</span>
<lb n="22"/><span>de'n bhóthair suidhte go deas i bhfasgadh na gcnoc.  Sin</span>
<lb n="23"/><span>íad, go deimhin "CNUIC AN DÁIMH" (Sliabh Gáimh).</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>SLIABH GÁIMH.</span></p>
<lb n="26"/>
<lb n="27"/><p><span>Sliabh Gáimh faoi na gcultacha ngorma.  Tá</span>
<lb n="28"/><span>siad sa bhfaisiún chómh maith leis na daoine.</span>
<lb n="29"/><span>Feicim Beárna na Gaoithe agus cuireann sé</span>
<lb n="30"/><span>Bliain na bhFranncach i gcuimhne dhom agus</span>
<lb n="31"/><span>stair na tíre freisin (gidh nach shin é an Beárna — ach an</span>
<lb n="32"/><span>ceann taobh thall — a ndeachaidh na Francaigh thrídh).  Ach,</span>
<lb n="33"/><span>a léighteóir, eadrainn agus na cnuic tá dhá pharóiste —</span>
<lb n="34"/><span>Caisleán Chonchubhair agus Muine Conalláin.  Béidir</span>
<lb n="35"/><span>gur chuala tú trácht ortha cheana.  Béidh trácht ortha go</span>
<lb n="36"/><span>fóill i stair na tíre.  Ní sheo é an áit leis an sgéal sin</span>
<lb n="37"/><span>a sgríobhadh ach déarfad go mb' fháilteamhail, fhlaitheamhail</span>
<lb n="38"/><span>Ghaedhealach fhial a sagairt, a mná agus a bpáisde agus</span>
<lb n="39"/><span>go mba tréanmhar neamh-eaglach a bhfeara.</span></p>
<lb n="40"/>
<lb n="41"/><p><span>FÓ-CHOILL AGUS NA PÁISDE.</span></p>
<lb n="42"/>
<lb n="43"/><p><span>Breathnuighim siar taobh na láimhe deise treasna na</span>
<lb n="44"/><span>fairrge agus feicim tráigh beag ó Cheann Cille Caimín</span>
<lb n="45"/><span>go Cill Alaidh.  Sin dhá shean-spuaic (spíre) Thúire Cill</span>
<lb n="46"/><span>Alaidh ag breathnú suas san spéir go h-árd-mhaordha.</span>
<lb n="47"/><span>'Sdócha, a léightheóir, gur chuala tú trácht ar na h-áiteacha</span>
<lb n="48"/><span>seo cheana, mar tá cur síos futha sa stair.  Ach, fan, a</span>
<lb n="49"/><span>léightheóir dhíl!  Chím Fó-Choill timpeall leath-bhealaigh idir</span>
<lb n="50"/><span>Cill Chaimín agus Cill Alaidh.  Fó-Coill!  Naomh Pádh-</span>
<lb n="51"/><span>raich!  An Creideamh!  An Eaglais!  Na Páisdí!  Na</span>
<lb n="52"/><span>naoimh agus na mairtirigh!  Teanga na h-Éireann!  Sean-</span>
<lb n="53"/><span>Éire na nGaedheal!  Seo iad na focla atá ag rith thrí</span>
<lb n="54"/><span>m'intinn anois.  Is iongantach na smaointí a thaganns</span>
<lb n="55"/><span>duit ag breathnú ar an áit simplidhe seo.</span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>Go mbeannuigheadh Dia dhaoibh, a pháisdí agus na céadh-</span>
<lb n="58"/><span>taí mílte maith chugaibh.  Go deimhin, b'aoibhinn bhur nglór</span>
<lb n="59"/><span>agus nach agaibh a bhí an draoidheacht a mheall Pádraic</span>
<lb n="60"/><span>ó na ghaolta, a cháirdí agus ó na thír dhúthchais féin go</span>
<lb n="61"/><span>dtí an t-oileán seo.  Faríor! nach rabhas nbur measg</span>
<lb n="62"/><span>le bheith ag caint libh nár dteanga ársa féin agus freisin</span>
<lb n="63"/><span>le fáilte a chur roimh Teachtaire Dé.  Bíonn na daoine</span>
<lb n="64"/><span>maithe simplidhe; na páisdí maithe simplidhe agus na</span>
<lb n="65"/><span>h-áiteacha féidhmeamhla simplidhe.  Slán libh a pháisdí</span>
<lb n="66"/><span>agus a Choillte na h-Éireann agus a dhaoine uaisle</span>
<lb n="67"/><span>leacain.</span></p>
<lb n="68"/>
<lb n="69"/><p><span>BÁRR TRÁGHA.</span></p>
<lb n="70"/>
<lb n="71"/><p><span>Tagaim ó Cill Alaidh go h-oileán Bhárr Thrágha ag</span>
<lb n="72"/><span>Béal na Muaidhe.  Seadh!  Is oileán é seo — oileáinín</span>
<lb n="73"/><span>beag bídeach.  Tá sgéal faoi mar tá faoi gach áit san</span>
<lb n="74"/><span>tír iongantach seo.  Chualas nach raibh oileán ar bith ann</span>
<lb n="75"/><span>fadó shin san am a raibh an Mainistir i Máine.  Bhí troid</span>
<lb n="76"/><span>eicínt idir na Manaigh agus an Tighearna agus gheárr</span>
<lb n="77"/><span>siad-san sruthán síos go dtí an fhairrge san áit a bhfuil</span>
<lb n="78"/><span>Bhéal na Muaidhe anois.  Tá sé ráidhte freisin gur píosa</span>
<lb n="79"/><span>de Phároiste Chaisleáin Chonchubhair é an t-oileán.  Tá</span>
<lb n="80"/><span>an abhainn anois ar gach taobh de'n oileán, ach ní féidir</span>
<lb n="81"/><span>le báid a dhul ach san sruthán a gheárr na Monaigh.</span></p>
<lb n="82"/>
<lb n="83"/><p><span>ABHAINN NA MUAIDHE.</span></p>
<lb n="84"/>
<lb n="85"/><p><span>Tagann sean agus óg anuas an abhann ar bháid rámha</span>
<lb n="86"/><span>sa samhradh ó Bhéal an Átha go dtí an t-oileán seo, agus</span>
<lb n="87"/><span>bíonn seilg acu ann.  Turas é.  Nach deas an radharc</span>
<lb n="88"/><span>é fiche bád dá rámhadh, ar an abhann seo ag dul abhaile</span>
<lb n="89"/><span>sa tráthnóna.  Nach deas é an tormán agus an glór</span>
<lb n="90"/><span>ata uatha!  Nach deas iad na bheidhlíní ar an uisge</span>
<lb n="91"/><span>tráthnóna ciúin ag déanamh cómh-bhinnis le fuamán na</span>
<lb n="92"/><span>maidí agus le h-amhráin an t-sluaigh.  Sin é an fáth a</span>
<lb n="93"/><span>bhíonns an oiread sin daoine ag siubhal cois abhainne</span>
<lb n="94"/><span>síos is aníos bóthar Inis Eiscir Eóin.  Go mbadh fada</span>
<lb n="95"/><span>bhur saoghal, a lucht na mbád, le dhul go luthmhar éasgaidh</span>
<lb n="96"/><span>go Barr Trágha agus le teacht abhaile go h-aoibhinn</span>
<lb n="97"/><span>aerach síamsamhail "mar bhíomar fadó."  Agus, a</span>
<lb n="98"/><span>thighearna, téigheann daoine go Londain, do'n Fhrainnc,</span>
<lb n="99"/><span>do'n Iodáil agus go tíortha eile i gcéin nach bhfaca céad</span>
<lb n="100"/><span>troigh taobh amuigh dá dteach féin ariamh, is nár bhac le</span>
<lb n="101"/><span>radharc ar bith 'na dtír féin (nó san tír seo ba chóir</span>
<lb n="102"/><span>dom a rádh!).  Níl radharc áluinn ann, ar siad, roimh-ré.</span>
<lb n="103"/><span>Go deimhin, ní bhfuighidh tú peictiúirí, soillsí móra, púdar</span>
<lb n="104"/><span>agus gliondair an t-saoghail i mBárr Trágha agus i</span>
<lb n="105"/><span>n-áiteacha eile mar é, ach geallaim duit nach mbéidh siad</span>
<lb n="106"/><span>ag teastáil uait ar an oileáinín áluinn sheo.</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>Sin abhainn na Muaidhe atá ag teacht anuas ó Bhéal</span>
<lb n="109"/><span>an Átha.  Nach leathan an abhainn í?  Sin galtán ag dul</span>
<lb n="110"/><span>suas le plúr.  B'fhéidir go dtiocfaidh an lá nuair a bhéas</span>
<lb n="111"/><span>cloig 'ghá mbualadh, gluaisteáin ghá n-oibriú agus</span>
<lb n="112"/><span>traentacha 'ghá rith Cois na Muaidhe fós.  Ar mhaith leat</span>
<lb n="113"/><span>an lá sin, a léightheóir?</span></p>
<lb n="114"/>
<lb n="115"/><p><span>LORG NA NAOMH.</span></p>
<lb n="116"/>
<lb n="117"/><p><span>Sin é Mainistir Máine thíar cois Muaidhe in-aice Cille</span>
<lb n="118"/><span>Alaidh.  Níl fágtha ach na ballaí de'n Arus áluinn a bhí</span>
<lb n="119"/><span>ann tráth.  Tá a sgéal onórach sgríobhtha cheana agus ar</span>
<lb n="120"/><span>chaoi ar bith, níl fúm-sa anois tráchtadh air annseo.  Sin</span>
<lb n="121"/><span>Ros Earca leathbhealach thuas cois Muaidhe taobh na láimhe</span>
<lb n="122"/><span>deise ag dul suas duit go Béal an Átha.  Níl fágtha de</span>
<lb n="123"/><span>ach na ballaí.  Treasna na h-abhainne uaidh tá sean-chais-</span>
<lb n="124"/><span>leán Uí Dhúbhda.  Tá sé sgríobhtha go raibh Mainistir</span>
<lb n="125"/><span>bhreágh in-áit eicínt idir an t-sean-chaisleán seo agus an</span>
<lb n="126"/><span>bóthar, ach níl a lorg ná a comhartha (rian) le fáil anois.</span>
<lb n="127"/><span>Go deimhin, b'iongantach agus b'áluinn an tír í seo an</span>
<lb n="128"/><span>tráth a raibh na Mainistre seo, 'na seasamh go maordha</span>
<lb n="129"/><span>i n-Éirinn.  B'fhéidir go mbéidh a ndoirse fosgailte go</span>
<lb n="130"/><span>fóill agus glór glé-ghlinn a gclog le cloisteáil, maidin</span>
<lb n="131"/><span>agus trathnóna, ag fuagairt síothchána, suimhnis agus</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="132"/><p><span>aoibhnis do mhuintir na tíre.  Ach tá súil le Dia agam</span>
<lb n="133"/><span>go mbéidh ár Riaghaltas féin againn agus nach mbéidh na</span>
<lb n="134"/><span>manaigh maithe agus na siútracha uaisle agus na fíor-</span>
<lb n="135"/><span>Ghaedhil ag síleáil faoi dhlighthe píonamhla ach go bean-</span>
<lb n="136"/><span>nachtach buidheach ag méadú i maitheas, i nglanacht, in-</span>
<lb n="137"/><span>aondacht, i measamhlacht i bhfeidhm agus i dtréithre uaisle</span>
<lb n="138"/><span>Gaedhealacha faoi shúilí ghrádhmhara agus congnamh iomlán</span>
<lb n="139"/><span>Riaghaltais Onóraigh Uasail ár dTíre.  Go mbadh geárr</span>
<lb n="140"/><span>an lá sin uainn!  Sin é mo shean-ghuidhe agus guidhe gach</span>
<lb n="141"/><span>fíor-Ghaedhil.</span></p>
<lb n="142"/>
<lb n="143"/><p><span>CNOC NÉIFIN MHÓR.</span></p>
<lb n="144"/>
<lb n="145"/><p><span>Sin é Cnoch Néifin Mhór siar díreach treasna na</span>
<lb n="146"/><span>Muaidhe uaim.  Nach árd reamhar láidir atá sé ag</span>
<lb n="147"/><span>breathnú faoi na chulaith dhubhghorm freisin.  Thíos faoi'n</span>
<lb n="148"/><span>gcnoc seo bhí troid mór eidir buachaillí Mhuigheó agus</span>
<lb n="149"/><span>na Sasanaigh san mblian 1921.  Fad saoghal agus sláinte</span>
<lb n="150"/><span>chuig an Taoiseach cródha tréan a sheas san mBearna</span>
<lb n="151"/><span>Baoghail ar son a thíre.</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>INIS EISCIR ABHAINN.</span></p>
<lb n="154"/>
<lb n="155"/><p><span>Ag mo chúl tá an baile deas seo 'sagainne, Inis Eiscir</span>
<lb n="156"/><span>Abhainn.  Baile ciúin é anois óir thréis fuamáin agus</span>
<lb n="157"/><span>gliondair an t-samhraidh tá sé ag dul chun suain mar</span>
<lb n="158"/><span>pháisde tuirseach gan smeach as.  Is aoibhinn deas é go</span>
<lb n="159"/><span>deimhin sa ngeimhreadh gan puth as ach ag síor-éisteacht</span>
<lb n="160"/><span>le h-ologán na dtonn agus le fuamán na mion-dtonna.</span>
<lb n="161"/><span>Tá cumha thrathnóna the shamhraidh ag baint leis agus</span>
<lb n="162"/><span>siothcháin na bhfíor-neamh-eaglach thart air.  Le teacht na</span>
<lb n="163"/><span>maidne dúiseóchaidh sé as an trom-shuan seo le h-éirighe</span>
<lb n="164"/><span>gréine agus oibreóchaidh sé go breágh neartmhar láidir</span>
<lb n="165"/><span>stuamdha tairbheach go h-oidhche arís.  Deirtear go</span>
<lb n="166"/><span>mbíonn a cheird féin ag gach éinne agus bhíonn ag na</span>
<lb n="167"/><span>bailtí freisin.</span></p>
<lb n="168"/>
<lb n="169"/><p><span>San bpáirc taobh thuas de'n bhaile seo tá ballaí shean-</span>
<lb n="170"/><span>chaisleáin Uí Dhubhda.  Bhí féachaint maith aige ar</span>
<lb n="171"/><span>fhairrge agus ar thír le na linn féin agus 'sdocha go raibh</span>
<lb n="172"/><span>fáth aige leis.</span></p>
<lb n="173"/>
<lb n="174"/><p><span>DUBHALTACH MAC FIRBISIGH.</span></p>
<lb n="175"/>
<lb n="176"/><p><span>Timpeall míle síos ó'n gcaladh chois na fairrge tá</span>
<lb n="177"/><span>Lios Mhic Fhirbisigh, an saoi a sgríobh Leabhar na nGein-</span>
<lb n="178"/><span>ealach.  Do sgríobh Donnchadh agus Giolla Íosa Mac</span>
<lb n="179"/><span>Fhirbisigh Leabhar Buidhe Leacain sa mblian 1390 agus</span>
<lb n="180"/><span>sgríobh Giolla Íosa Mór Mac Firbisigh Leabhar Leacham</span>
<lb n="181"/><span>sa mblian 1416.</span></p>
<lb n="182"/>
<lb n="183"/><p><span>Ó thárla gur thrácht mé ar Dhubhaltach Mac Firbisigh</span>
<lb n="184"/><span>caithfead beagán a rádh faoi gidh nach bhfuil fúm a bheatha</span>
<lb n="185"/><span>a sgríobh féin.  Tá beatha dhubhaltaigh sgríobhtha ag Eoghan</span>
<lb n="186"/><span>Ó Neachtain agus gidh nach bhfuil cúntas iomlán féin ann</span>
<lb n="187"/><span>tá sé go maith.  Ba chóir do mhuintir an larthair go</span>
<lb n="188"/><span>h-áirid saoghal agus beatha Dhubhaltaigh a léigheamh ionnus</span>
<lb n="189"/><span>go gcuirfeadh sé in-iúl dúinn an obair mhór thabhachtach</span>
<lb n="190"/><span>a rinne "an scólaire éachtach, an máighistir líomhtha</span>
<lb n="191"/><span>déidheanach do fuair oideas sunradhach riaghalta i</span>
<lb n="192"/><span>bhféineachas, i seandacht, i ndlighe agus i dteangaidh na</span>
<lb n="193"/><span>h-Éireann."</span></p>
<lb n="194"/>
<lb n="195"/><p><span>Rugadh dubhaltach sa mblian 1585 i Leacain i nIbh</span>
<lb n="196"/><span>Ghiachrach Muaidhe — baile leacain taobh thios de Inis Eiscir</span>
<lb n="197"/><span>Abhainn — agus ba géag de chrann na seanchaidhthe agus</span>
<lb n="198"/><span>na bhfile é, "do shíolraigh anuas ó dháithe Árd-rí</span>
<lb n="199"/><span>Éireann."  Ba mhaith go deimhin crann Mhic Firbisigh.</span>
<lb n="200"/><span>Thugadar Leabhar Buidhe Leacain, Leabhar Leacain (Giolla</span>
<lb n="201"/><span>Íosa Mór), Leabhar na Geinealach, agus c., dúinn agus a</span>
<lb n="202"/><span>lán leabhar eile freisin.</span></p>
<lb n="203"/>
<lb n="204"/><p><span>Is truaigh nach bhfuil a sgéal iomlán ar an margadh;</span>
<lb n="205"/><span>ba chóir cuimhniú ortha feasta.</span></p>
<lb n="206"/>
<lb n="207"/><p><span>Bhí Dubhaltach ag Cólaiste Aodhagáin Mac Aodhagáin</span>
<lb n="208"/><span>i gCuige Mumhan, i gCólaiste eile i gConndae an</span>
<lb n="209"/><span>Chláir agus sa deireadh i Sgoil S. Niocláis i nGaillimh.</span>
<lb n="210"/><span>Bhí an Loingseach 'na oide ná na Uachtarán ar an sgoil</span>
<lb n="211"/><span>seo agus bfheidir go raibh an flaithbheartach agus laochra</span>
<lb n="212"/><span>calma léigheanta eile ann freisin.  Sgríobh Dubhaltach</span>
<lb n="213"/><span>Leabhar na nGeinéalach san gcolaiste seo.  Leabhar in-</span>
<lb n="214"/><span>eadh?  Naoi leabhair naon cheann amain agus obair fir</span>
<lb n="215"/><span>i ngach ceann acu.  Tá trí cóip de'n leabhar féidhmeamh-</span>
<lb n="216"/><span>ail seo thart sa gceanntar seo.  Ní féidir liom a luadh</span>
<lb n="217"/><span>cá bhfuil siad oir níl mé cinnte bhfuil cead agam.  Is</span>
<lb n="218"/><span>féidir liom íad fheiceáil am ar bith ach ní fhuighinn ar</span>
<lb n="219"/><span>Eirinn mhóir agus ar Eirinn bhig" iad ar íasacht.</span></p>
<lb n="220"/>
<lb n="221"/><p><span>Sgríobh ár laoch a lán eile — gidh go raibh saighdiúirí</span>
<lb n="222"/><span>Chromaill ag ropadh thart.  Sgríobh sé "Chum glóire Dé</span>
<lb n="223"/><span>agus onóra na h-Éireann."  Dubhairt sé go raibh sé</span>
<lb n="224"/><span>"D'fhiachaibh ortha faoi phéin smachta agus a n-onóra do</span>
<lb n="225"/><span>chailleamh."  "Seanchus na h-Éireann d'fhíorchoiméad."</span>
<lb n="226"/><span>Faríor! nach bhfuil an spríd sin i gcomhnuidhe sa tír.</span></p>
<lb n="227"/>
<lb n="228"/><p><span>Bhí dubhaltach ag dul go Blá Cliath go bhfeicfeadh sé</span>
<lb n="229"/><span>Ribeart Mac an Mhaoir — mac a shean charad — a chur fios</span>
<lb n="230"/><span>air.  Fuair sé lóistín oidhche i nDún Floinn i gConndae</span>
<lb n="231"/><span>Shligigh.  Tháinig saighdiúir isteach agus thosuigh sé ag</span>
<lb n="232"/><span>deanamh grádha le cailín an tsiopa.  Bhagair sí air go</span>
<lb n="233"/><span>bhfeicfeadh an sean-fhear a bhí sa seómra íad.  Rug an</span>
<lb n="234"/><span>saighdiúir ar sgein agus chuaidh go dtí an seómra agus</span>
<lb n="235"/><span>sháith sé in dubhaltach í agus mharbhuigh sé é.  Sin é an bás</span>
<lb n="236"/><span>a fuair an saoi onórach uasal, Dubhaltach Mac Firbisigh</span>
<lb n="237"/><span>Leacain san bhlian 1670.  Agus ní dhearna faic ar an</span>
<lb n="238"/><span>saighdiúir faoi'n dúnmharbhú sin.</span></p>
<lb n="239"/>
<lb n="240"/><p><span>Bhí Baile Leacain "faoi chlú agus faoi réim ar fhoghluim</span>
<lb n="241"/><span>agus ar sheanchus" le linn muintir Mhic Fhirbisigh ach níl</span>
<lb n="242"/><span>sgoil féin ann anois.</span></p>
<lb n="243"/>
<lb n="244"/><p><span>CNUIC DHÚN NA nGALL.</span></p>
<lb n="245"/>
<lb n="246"/><p><span>Síos uaidh seo ag bun na fairrge feicim Cnuic Dún</span>
<lb n="247"/><span>na nGall.  Nach iongantach dubh-ghorm atá siad an tráth-</span>
<lb n="248"/><span>nóna áluinn seo!</span></p>
<lb n="249"/>
<lb n="250"/><p><span>AN GHRIAN AG DUL FAOI.</span></p>
<lb n="251"/>
<lb n="252"/><p><span>Anois, a cháirdí Gaedheal, tá'n ghrian ag dul faoi agus</span>
<lb n="253"/><span>ag fágáil a beannacht' agam-sa.  Nach deas atá sé!</span>
<lb n="254"/><span>Féach an leath-chearcall lonnrach dhearg-bhuidhe órdha sin</span>
<lb n="255"/><span>in-Íar-Chonnacht agus nach gleóite íad na gathanna sin</span>
<lb n="256"/><span>atá sáighte sa talamh ag coinneáil suas na gréine.  Dá</span>
<lb n="257"/><span>dtógaidhe na gathanna nó na maidí sin uaidh 'sdócha go</span>
<lb n="258"/><span>dtuitfeadh an ghrian mar campa nó teach.  Anois ta'n</span>
<lb n="259"/><span>leath-chearcall ag laghdú agus ag laghdú mar bhéadh duine</span>
<lb n="260"/><span>eicínt ghá ghoid go réidh ciúin in-Iarthtar Mhuigh Éó.  Seadh!</span>
<lb n="261"/><span>Tá duine eicínt 'ghá ghoíd nó tá sí féin ag éalódh uainn</span>
<lb n="262"/><span>agus a h-éadan ar lasadh (le náire nó le bród?).  Ó!</span>
<lb n="263"/><span>Féach an béal dearg atá air agus na pluca dearga</span>
<lb n="264"/><span>sin níos dearga na ubhla na gcrann nuair is feárr is</span>
<lb n="265"/><span>aibidhe atáid.  Ha! tá coinfeasgair na h-oidhche ann</span>
<lb n="266"/><span>anois agus sinneáinín fuachta ag ropadh thart.  Tá crith</span>
<lb n="267"/><span>orm féin go deimhin.  Á! a Thighearna, cá bhfuil an ghrian</span>
<lb n="268"/><span>anois?  Imighthe!! agus béidir nach bhfeicfinn</span>
<lb n="269"/><span>arís go deó í.  Seadh, ta an ghrian éaluighthe uainn agus</span>
<lb n="270"/><span>tá daoine beó anois nac bhfeicfidh arís go deó í.</span>
<lb n="271"/><span>Smaoineadh iongantach ach smaoineadh fíor.  Beannacht</span>
<lb n="272"/><span>leat, a ghrian, ó "Éirinn mhaordha na maoilinn mbán"</span>
<lb n="273"/><span>agus go bhfeicead do phluca dearga agus do shúile</span>
<lb n="274"/><span>gheal-gháireacha lonnracha arís.  Mo bheannacht chugaibh a</span>
<lb n="275"/><span>léightheóirí agus geal-gháire fáilteamhail fíor-chneasta</span>
<lb n="276"/><span>carthannach aoibhinn Dé go bhfeicidh sibh sa ugréin go lá</span>
<lb n="277"/><span>bhur mbháis.</span></p>
<lb n="278"/>
<lb n="279"/><p><span>EAMONN NA h-AILLE.</span></p>
<lb n="280"/>
<lb n="281"/><p><span>AN FÁINNE</span></p>
<lb n="282"/>
<lb n="283"/><p><span>Gasna Atha Cliath.</span></p>
<lb n="284"/>
<lb n="285"/><p><span>Árus… 25 Cearnóg Pharnail.</span></p>
<lb n="286"/>
<lb n="287"/><p><span>Bíonn an t-Árus ar oscailt gach trathnóna agus cuir-</span>
<lb n="288"/><span>tear fáilte roimh gach Fáinneach pé as é.</span></p>
<lb n="289"/>
<lb n="290"/><p><span>Léigheacht agus Díospóireacht — Gach Oidhche Luain.</span></p>
<lb n="291"/>
<lb n="292"/><p><span>Ceól — Gach Céadaoin.</span></p>
<lb n="293"/>
<lb n="294"/><p><span>Scoruigheacht — Gach Sathairn.</span></p>
<lb n="295"/>
<lb n="296"/><p><span>Ó 8 a chlog go dtí 10.30 a chlog.</span></p>
<lb n="297"/>
<lb n="298"/><p><span>Cártaí, Fíthcheall, agus Spórt i gcómhnaidhe.</span></p>
<lb n="299"/>
<lb n="300"/><p><span>Buail isteach ann nuair a bhíonn tú ins an gCathair.</span>
<lb n="301"/></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="302"/><p><span>MÁILÍN CHAITLÍN.</span></p>
<lb n="303"/>
<lb n="304"/><p><span>Seólaim mo bhuidheachas chugaibh, a pháisdí dhílse, mar</span>
<lb n="305"/><span>gheall ar na seódanna deasa a chuir sibh chugam.  Grían</span>
<lb n="306"/><span>an t-samhraidh, ciúineas an trathnóna te agus éirghe</span>
<lb n="307"/><span>gléigeal maidne guidhim ar bhur son le Rígh na nGrás.</span>
<lb n="308"/><span>Sibh-se Gile na Gile in Éirinn an cheóil bhinn agus an</span>
<lb n="309"/><span>bhróin mhóir.  Sgaipighidh bhur nGileacht agus bhur soilse</span>
<lb n="310"/><span>ar fud na tíre agus bhéidh  Éire glórmhár beannuighthe</span>
<lb n="311"/><span>buidheach.  Sead! scaipfidh "An Chearnóg," Gileacht ár</span>
<lb n="312"/><span>bpáisdí ar fud na tíre; sólás na mBrón imeasg</span>
<lb n="313"/><span>craidhthe briste; solus na Saoirse imeasg na</span>
<lb n="314"/><span>sghlábhuighthe, agus na nDall; sonas agus séan imeasg</span>
<lb n="315"/><span>ár slóighte agus — Siothcháin Iosa agus Muire imeasg</span>
<lb n="316"/><span>Clann na h-Éireann.</span></p>
<lb n="317"/>
<lb n="318"/><p><span>AS CORCAIGH.</span></p>
<lb n="319"/>
<lb n="320"/><p><span>Na mílte míle fáilte rómhaibh, a leitreacha as Corcaigh.</span>
<lb n="321"/><span>Cia'n chaint atá orm, seo giota beag as leitir Eibhlín</span>
<lb n="322"/><span>Ní Chárthaig, Clochar na Trocaire, Ros Cairbre, Co.</span>
<lb n="323"/><span>Corcaighe:</span></p>
<lb n="324"/>
<lb n="325"/><p><span>A Chaitlín Dhílis, — Bhí sé mar rún agam sgríobhadh</span>
<lb n="326"/><span>chugat le tamall ach bhí sórt sgátha orm; níl anois, cia'n</span>
<lb n="327"/><span>fáth go mbheadh.</span></p>
<lb n="328"/>
<lb n="329"/><p><span>Tagann "An Chearnóg" chugainn gach mí agus is deas</span>
<lb n="330"/><span>an páipéar é.  Ní gádh a rádh go mbíonn súil i n-áirde</span>
<lb n="331"/><span>againn féachaint an mbéadh sé ag fear an phuist nuair a</span>
<lb n="332"/><span>bhíonns coinne agam air.  Ach nuair a tháinig sé indé a</span>
<lb n="333"/><span>leitheadh de spórt ní fhácais riamh.  Bhíomar ag caint le</span>
<lb n="334"/><span>céile ag cur síos ar gach rud i Roinn na bPáisdí.  Sa</span>
<lb n="335"/><span>deireadh fuair gach cailín a peann agus do sgríobh sí an</span>
<lb n="336"/><span>t-ainm ba deise leí bheith ar an gcumann.  Táim ag cur</span>
<lb n="337"/><span>an liosta ag triall ort."</span></p>
<lb n="338"/>
<lb n="339"/><p><span>Tá giota ag Eibhlín faoi Ros Cairbre agus béidh sé</span>
<lb n="340"/><span>againn arís.</span></p>
<lb n="341"/>
<lb n="342"/><p><span>CUIREADH.</span></p>
<lb n="343"/>
<lb n="344"/><p><span>"Ní fhéadar an dtiocfá annseo nuair bhéidh laethe-</span>
<lb n="345"/><span>annta saoire agat.  Geallaim duit go mbéidh céad míle</span>
<lb n="346"/><span>fáilte rómhat aon uair is maith leat theacht."</span></p>
<lb n="347"/>
<lb n="348"/><p><span>Sílim, a Eibhlín, a chara, nach mbéidh faill agam dhul</span>
<lb n="349"/><span>síos chugaibh go ceann tamaill ach tá rún agam Corcaigh</span>
<lb n="350"/><span>fheiceáil chómh luath agus is féidir liom.  Tá sean-aithne</span>
<lb n="351"/><span>agam ar a lan daoine i gCorcaigh agus béidh áthas orm</span>
<lb n="352"/><span>sibh-se a fheiceáil cois na Laoi.</span></p>
<lb n="353"/>
<lb n="354"/><p><span>Fuaras leitir an dheas freisin ó Mháire Ní Murthuille,</span>
<lb n="355"/><span>Ros Cairbre, agus deir sí go bhfuil sí le sgríobhadh</span>
<lb n="356"/><span>chugam an t-seachtmhain seo chugainn le cabhair De."</span></p>
<lb n="357"/>
<lb n="358"/><p><span>SEAN-AMHRÁN CHORCAIGHE.</span></p>
<lb n="359"/>
<lb n="360"/><p><span>Tagann sean-amhrán Chorcaighe im Chluasa — nó im —</span>
<lb n="361"/><span>intinn — anois — an t-amhrán a d'fhoghluim mé sa</span>
<lb n="362"/><span>gColáiste Gaedhilge agus a bhí againn ag Ranganna</span>
<lb n="363"/><span>Gaedhilge le fada.</span></p>
<lb n="364"/>
<lb n="365"/><p><span>Mo chúig céad slán leat a Chorcaighe cháidh</span>
<lb n="366"/><span>Nó an bhfeicfead go bráth thú arís.</span></p>
<lb n="367"/>
<lb n="368"/><p><span>Do b'aoibhinn tráth linn fiadhach ar bhántaibh</span>
<lb n="369"/><span>Nó ag íoscach, i lár na Laoi, agus c.</span></p>
<lb n="370"/>
<lb n="371"/><p><span>Ach "ní mar a síltear a bítear" agus saoghal fada le</span>
<lb n="372"/><span>seán dár bpáisdí cois Laoi.</span></p>
<lb n="373"/>
<lb n="374"/><p><span>LIOSTA CHORCAIGHE.</span></p>
<lb n="375"/>
<lb n="376"/><p><span>Seo é an liosta teachtairí a chur Corcaigh roimhe:-</span></p>
<lb n="377"/>
<lb n="378"/><p><span>Máire Ní Murthuille, Máire Bríd Ní Donnabháin,</span>
<lb n="379"/><span>Bríd Ní Cárthaigh, Máireád Ní Donnabháin, Máire Ní</span>
<lb n="380"/><span>Caoimh, Cáit Ní Carthaigh, Cáit Ní Coileán, Deóra Ní</span>
<lb n="381"/><span>Cathaláin.  Tá súil agam, a theachtuirí, go dtiocfaidh</span>
<lb n="382"/><span>arm mór in bhur ndiaidh.</span></p>
<lb n="383"/>
<lb n="384"/><p><span>PÁISDÍ AN IARTHAIR.</span></p>
<lb n="385"/>
<lb n="386"/><p><span>A pháisdí, an Iarthair, cuirigidh fáilte roimh bhur ngaolta</span>
<lb n="387"/><span>as Corcaigh.  Clann amháin, Clann na h-Éireann, teanga</span>
<lb n="388"/><span>amháin, teanga na h-Éireann, agus cúis gach aon cúis</span>
<lb n="389"/><span>na h-Éireann.</span></p>
<lb n="390"/>
<lb n="391"/><p><span>Tá sibh go han-mhaith, a pháisdí agus d'réir cosamhlachta</span>
<lb n="392"/><span>tá sgríobhnóirí nbhur measg.</span></p>
<lb n="393"/>
<lb n="394"/><p><span>CUIREADH EILE.</span></p>
<lb n="395"/>
<lb n="396"/><p><span>Agus tá cuireadh eile agam ó pháisdí i gConnacht.</span>
<lb n="397"/><span>"Bhfaca tú an áit seo riamh, a Chaitlín?"  "Tá súil agam</span>
<lb n="398"/><span>go dtiocfaidh tú annseo ar feadh na laedtheanta</span>
<lb n="399"/><span>saoire."</span></p>
<lb n="400"/>
<lb n="401"/><p><span>Seo giota as leitrín Sheósaimhín Ní Gruagáin, Sgoil</span>
<lb n="402"/><span>Cúl na Feárna, Béal Átha hAmhnais:-</span></p>
<lb n="403"/>
<lb n="404"/><p><span>"Bhfuil do driotháireacha beó, a Chaitlín?  Tá súil agam</span>
<lb n="405"/><span>go bhfuil síad go han-mhaith.  Tá mé OCT MBLIADNA</span>
<lb n="406"/><span>d'aois.  Cia'n aois thú féin, a Chaitlín?  An bhfuil teach</span>
<lb n="407"/><span>deas agat?  An bhfuil ceann "slinne" air."  Nach fiosrach</span>
<lb n="408"/><span>atá tú, a Sheósaimhín, ach tá gach cailín mar sin ach ní</span>
<lb n="409"/><span>abrann siad é.  Bhail, tá driotháireacha agam, agus teach</span>
<lb n="410"/><span>deas agus níl mé sean go fóill.</span></p>
<lb n="411"/>
<lb n="412"/><p><span>"THÁINIG BISEACH ORM."</span></p>
<lb n="413"/>
<lb n="414"/><p><span>Deir Bríd Ní Floinn, as an sgoil céadna.  Anois, a</span>
<lb n="415"/><span>chara mo chroidhe, innséochaidh mé dhuit cia'n fáth nár</span>
<lb n="416"/><span>sgríobh mé chugat an mhí seo caithte.</span></p>
<lb n="417"/>
<lb n="418"/><p><span>Nuair a fuair na cailíní an "Cearnóg" bhíos tinn agus</span>
<lb n="419"/><span>níorbh fhéidir liom eirghe as mo leabaidh.  Tháinig cailín</span>
<lb n="420"/><span>isteach le m' fheacáil aon lá amháin, bail ó Dhia uirthi,</span>
<lb n="421"/><span>agus d'innis sí dhóm gach rud a bhí ins an gCearnóig,</span>
<lb n="422"/><span>agus, ndómhnach, tháinig biseach orm.  Thosuigh mé ag</span>
<lb n="423"/><span>cuimhniú ar na rudaí deasa a bhí inntí agus a bhéas inntí</span>
<lb n="424"/><span>agus tháinigh bhiseach iongantach orm.  Bail ó Dhia ort, a</span>
<lb n="425"/><span>Chaitlín," agus saoghal fada chugat-sa, a Bhríd.</span></p>
<lb n="426"/>
<lb n="427"/><p><span>Chuir Hannraoi Ó hAodha, Oileán Éadaigh, leitir deas</span>
<lb n="428"/><span>cugam freisin.</span></p>
<lb n="429"/>
<lb n="430"/><p><span>Seo leitir eile ó Mháirtaín Ó Ciothnaigh, rúnaire an</span>
<lb n="431"/><span>cumainn, Sgoil Buachaillí, Cúl na Feárna, Béal Athá</span>
<lb n="432"/><span>hAmhnais.  Maith thú, a Mhártaín, agus fad i saoghal</span>
<lb n="433"/><span>chugat féin agus do chumann.</span></p>
<lb n="434"/>
<lb n="435"/><p><span>MO PHICTIÚR.</span></p>
<lb n="436"/>
<lb n="437"/><p><span>Bhail, bhail, a cháirde bheaga, táim i sáinn agaibh sa</span>
<lb n="438"/><span>deireadh.</span></p>
<lb n="439"/>
<lb n="440"/><p><span>"Is truaigh linn go léir nár tógadh do phictiúr nuair</span>
<lb n="441"/><span>a bhí tú ag léigheamh leitreacha na bpáisdí.  Teastuigheann</span>
<lb n="442"/><span>sé uainn, go mór-mhór san scoil seo.  Ba mhaith linn dá</span>
<lb n="443"/><span>gcuirfeá do phictiúr san gCearnóig."</span></p>
<lb n="444"/>
<lb n="445"/><p><span>Anois, a Mháire Ní Cuanna, is iongantach an cailín thú</span>
<lb n="446"/><span>ag caint mar sin.  Agus tá daoine eile are aon intinn</span>
<lb n="447"/><span>leat, 'sdocha.  "Great minds think alike," meadh?</span></p>
<lb n="448"/>
<lb n="449"/><p><span>Bhail, a cháirdedh níor tógad mo phictiúr riamh, ach</span>
<lb n="450"/><span>cuirfead sgéala go dtí Pádraic Ó Gabhláin faoi agus</span>
<lb n="451"/><span>ní féidir liom aon rud eile a dheanamh.  Ach béidh</span>
<lb n="452"/><span>pictiúirí eile ag teastáil uaim se.</span></p>
<lb n="453"/>
<lb n="454"/><p><span>CURTHA AR GCÚL.</span></p>
<lb n="455"/>
<lb n="456"/><p><span>Ní féidir liom a rádh anois díreach cia'n t-ainm a</span>
<lb n="457"/><span>bhéas ar an gcumann óir níl gach leitir annseo agam</span>
<lb n="458"/><span>faoi láthair agus freisin caithfear an páipéar a chur</span>
<lb n="459"/><span>amach go luath an mhí seo.  Mar sin, a pháisdí, le cothrom</span>
<lb n="460"/><span>na féinne a dheanamh caithfead na duaiseanna achur ar</span>
<lb n="461"/><span>gcúl go dtí an mí seo chugainn.</span></p>
<lb n="462"/>
<lb n="463"/><p><span>NA LAETHEANTA SAOIRE.</span></p>
<lb n="464"/>
<lb n="465"/><p><span>Béidh TRÍ DUAIS le fáil ar na trí aisí is feárr i</span>
<lb n="466"/><span>dtaoibh na laetheanta soire.  Cuir síos go cruinn beacht</span>
<lb n="467"/><span>deas ar do chuid laetheanta saoire — chéibí áit na raibh</span>
<lb n="468"/><span>tú, ag an bhfairrge, sa mbaile mór nó ag sábháil fhéir</span>
<lb n="469"/><span>agus mána — ach chuir síos gach rud GREANNMHAR.  Bíod</span>
<lb n="470"/><span>sé mar sgéilín pháisde.</span></p>
<lb n="471"/>
<lb n="472"/><p><span>TROSGAN SA TEACH.</span></p>
<lb n="473"/>
<lb n="474"/><p><span>Tá teach nua againn agus caithfidh gach páisde píosa</span>
<lb n="475"/><span>trosgáin a chur ann innis dom sa chéad leitir eile céard</span>
<lb n="476"/><span>a chuirfeas tú ann.</span></p>
<lb n="477"/>
<lb n="478"/><p><span>AN CHÉAD LEITIR.</span></p>
<lb n="479"/>
<lb n="480"/><p><span>"Sí seo an chéad leitir a sgríobh mé chugat agus nach</span>
<lb n="481"/><span>mór an truaigh sin."  Is feárr go deireannach ná go</span>
<lb n="482"/><span>bráth, a cháird ebheaga, agus tú bhéidh sin le ráth agam</span>
<lb n="483"/><span>arís go deo.</span></p>
<lb n="484"/>
<lb n="485"/><p><span>A bhuachaillí, go raibh maith agaibh, chuir sibh 'beart deas</span>
<lb n="486"/><span>chugam.  Ar aghaidh libh anois mar clann mhac fear</span>
<lb n="487"/><span>larthair.</span></p>
<lb n="488"/>
<lb n="489"/><p><span>Agus a bhuachaillí, agus a chailíní, beidh sibh buidheach go</span>
<lb n="490"/><span>fóill do'n céad lá a sgríobh sibh leitir Gaedhilge.</span>
<lb n="491"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="492"/><p><span>AN CHEARNÓG.</span></p>
<lb n="493"/>
<lb n="494"/><p><span>IÚL, 1923.</span></p>
<lb n="495"/>
<lb n="496"/><p><span>AN CHEARNÓG</span></p>
<lb n="497"/>
<lb n="498"/><p><span>Cia'n fáth a thug tú an Chearnóg ar an bpáipéar?</span></p>
<lb n="499"/>
<lb n="500"/><p><span>Sin í an cheist atá rómham i ngach áit.</span></p>
<lb n="501"/>
<lb n="502"/><p><span>Seo é an fáth.  B'fhacas dom go mbadh chóir ár léigh-</span>
<lb n="503"/><span>theóirí agus ár sgríobhnóirí a thabhairt le chéile in-aon</span>
<lb n="504"/><span>chumann amháin ionnus go mbéidir réidhteach a dhéanamh</span>
<lb n="505"/><span>ar na ceisteanna a bhéas 'ghár ndalladh; i dtaoibh ais-</span>
<lb n="506"/><span>triúcháin agus téarmaí agus freisin go mbéadh stiúradh</span>
<lb n="507"/><span>maith ar bhádh na Gaedhilge a bhéas faoi lán seól feasta.</span></p>
<lb n="508"/>
<lb n="509"/><p><span>Bhí cómhradh agam le daoine faoi'n gceist seo agus</span>
<lb n="510"/><span>bhíodar ar aon intinn liom.</span></p>
<lb n="511"/>
<lb n="512"/><p><span>Ní dheanann an Fáinne an obair seo;  tá a chúram féin</span>
<lb n="513"/><span>ar an gcumann sin.  Má thagann na daoine atá in-ann</span>
<lb n="514"/><span>sgríobhadh agus léigheamh le chéile i gcómhairle béidh</span>
<lb n="515"/><span>toradh thairbheach de bhárr a gcuid ndíospóireacht;  múna</span>
<lb n="516"/><span>dtagaidh n i rachaidh Cúis na Gaedhilge ar aghaidh chómh maith</span>
<lb n="517"/><span>is badh mhian linn.  "Níl neart go cur le chéile," agus</span>
<lb n="518"/><span>ní bhéidh an neart ceart againn go dtagaidh on lucht seo</span>
<lb n="519"/><span>le chéile.</span></p>
<lb n="520"/>
<lb n="521"/><p><span>Léigheamh, sgríobhadh (agus labhairt go deimhin) a mholl-</span>
<lb n="522"/><span>fainn mar coingheallacha agus is éasgaidh riaghallacha a</span>
<lb n="523"/><span>cheapadh.  Béidh ortha gach cúis Gaedhilge a phléid; leabhair</span>
<lb n="524"/><span>a léar-mheasadh; aistriuchán a cheartú, agus c.  Go deimhin</span>
<lb n="525"/><span>Sgoil Léighinn a bhéas ann acu.</span></p>
<lb n="526"/>
<lb n="527"/><p><span>Ba chóir Árd-Oifig a bheith i mBláth Cliath agus</span>
<lb n="528"/><span>cómhairlí ar fud na tíre.</span></p>
<lb n="529"/>
<lb n="530"/><p><span>I gceann tamaillín d'fheicfeá fhéin, a léightheóir, an</span>
<lb n="531"/><span>fuinneadh a bheith faoi chúis na Gaedhilge agus nach mbéadh</span>
<lb n="532"/><span>claidheamh ag teastáil uainn le teangain bhinn bhlasta</span>
<lb n="533"/><span>ár dtíre a léiriú ar gach siopa, ar gach doras, ar gach</span>
<lb n="534"/><span>stáisiún, ar gach páipéar agus ar gach fógra, agus íad</span>
<lb n="535"/><span>sin a bheith na múinteóirí ag teangain na nGaedheal chómh</span>
<lb n="536"/><span>maith is bhíodar ag teangain na nGall le fada fada.</span></p>
<lb n="537"/>
<lb n="538"/><p><span>Sé an comhartha a mhollfainn do lucht an chumainn seo</span>
<lb n="539"/><span>ná' An Chearnóg — Cearnóg óir ar mhéid an Fháinne.</span>
<lb n="540"/><span>Béidh bród orm bharamhail ár leigteoirí agus ár</span>
<lb n="541"/><span>sgríobhnóirí a fhail faoi'n gcumann seo.</span></p>
<lb n="542"/>
<lb n="543"/><p><span>AONTAS.</span></p>
<lb n="544"/>
<lb n="545"/><p><span>Rud eile.  Béidh aontas ameasg sgríobhnóirí agus in</span>
<lb n="546"/><span>áit a bheith ag cur ár n-ama amugha a' tolladh a chéile</span>
<lb n="547"/><span>agus ag leibideacht san "Independent" agus "Free-</span>
<lb n="548"/><span>man" agus "Times" béidhimíd in aon dream láidir</span>
<lb n="549"/><span>glórmhar cumhachtach amháin; in-ann an freagra ceart a</span>
<lb n="550"/><span>chur ós cómhair an t-saoghail i dtaoibh teangan na</span>
<lb n="551"/><span>nGaedheal.</span></p>
<lb n="552"/>
<lb n="553"/><p><span>"Easaontas, éad a's fuath,</span>
<lb n="554"/><span>Go feannta fuar go deó</span>
<lb n="555"/><span>Múna mbéadh an triúr úd,</span>
<lb n="556"/><span>Bhéadh "Gaedhilge" 'naois faoi shógh."</span></p>
<lb n="557"/>
<lb n="558"/><p><span>Is leór an méid sin, tuigeann fear-léighinn leath-</span>
<lb n="559"/><span>fhocal.</span></p>
<lb n="560"/>
<lb n="561"/><p><span>COMHAIRLE</span>
<lb n="562"/><span>DO'N MHÚINTEÓIR</span>
<lb n="563"/><span>SGOILE.</span></p>
<lb n="564"/>
<lb n="565"/><p><span>TÉIGH GO COLLÁISDE GAEDHILGE INIS EISCIR EÓIN</span>
<lb n="566"/><span>COIS NA FAIRRGE</span></p>
<lb n="567"/>
<lb n="568"/><p><span>agus</span></p>
<lb n="569"/>
<lb n="570"/><p><span>GHEOBHAIDH TÚ GAEDHILGE AGUS SLÁINTE ANN</span>
<lb n="571"/><span>AR OSCAIL ANOIS.</span></p>
<lb n="572"/>
<lb n="573"/><p><span>LEABHRA — Stair na h-Éireann, M. Breathnach;  Laochra</span>
<lb n="574"/><span>Gaedheal, T. Ó C.;  Sgéalta aniar, P. Ó Conaire; Solus</span>
<lb n="575"/><span>an Ghrádha, P. Óg Ó Conaire;  Gut na mBárd, Tórna.</span></p>
<lb n="576"/>
<lb n="577"/><p><span>II. — Teacht Aniar;  Seanchus.</span></p>
<lb n="578"/>
<lb n="579"/><p><span>CEÓL — Fúinn na Smhól.</span></p>
<lb n="580"/>
<lb n="581"/><p><span>Gach eolas le fághail ó</span></p>
<lb n="582"/>
<lb n="583"/><p><span>ÉAMONN MAG FHIONNÁIN,</span>
<lb n="584"/><span>Inis Eiscir Eóin,</span>
<lb n="585"/><span>Béal an Atha, Co. Mhuigh Eó.</span></p>
<lb n="586"/>
<lb n="587"/><p><span>FEIS MHUIGHEÓ,</span></p>
<lb n="588"/>
<lb n="589"/><p><span>MEADHON FHÓGHMHAIR,</span>
<lb n="590"/><span>1923.</span></p>
<lb n="591"/>
<lb n="592"/><p><span>TÁ AN CLÁR LE FÁGHAIL</span>
<lb n="593"/><span>ANOIS.</span></p>
<lb n="594"/>
<lb n="595"/><p><span>CUIR FIOS AIR GO DTÍ</span></p>
<lb n="596"/>
<lb n="597"/><p><span>RÚNAIRE,</span>
<lb n="598"/><span>FEISE MHUIGHEÓ,</span>
<lb n="599"/><span>CAISLEÁN A' BHARRAIGH, CO. MHUIGHEÓ.</span></p>
<lb n="600"/>
<lb n="601"/><p><span>AN CHEARNÓG.</span></p>
<lb n="602"/>
<lb n="603"/><p><span>Duine ar bith a dteastuigheann AN CHEARNÓG uaidh,</span>
<lb n="604"/><span>nó ar mhaith leis Fógra a chur ins AN gCEARNÓIG</span>
<lb n="605"/><span>scríobhadh sé go dtí:-</span></p>
<lb n="606"/>
<lb n="607"/><p><span>BAINISTEÓIR, "AN CHEARNÓG,"</span>
<lb n="608"/><span>Béal Atha h-Amhnais, Co. Mhuigheó.</span></p>
<lb n="609"/>
<lb n="610"/><p><span>Trid an bpost — 3/6 sa mbliadhain.</span>
<lb n="611"/><span>1/9 sa leath-bhliadhain.</span></p>
<lb n="612"/>
<lb n="613"/><p><span>Maidir le gach ádhbhar sgríobhtha a theigheann ins an</span>
<lb n="614"/><span>bpáipéar, cuirtear sgéala go dtí:-</span></p>
<lb n="615"/>
<lb n="616"/><p><span>ÉADHMONN MAG FHIONNÁIN, Eagarthóir,</span>
<lb n="617"/><span>Innis Eisgir Abhann, Béal An Átha, Co. Mhuigheó.</span></p>
<lb n="618"/>
<lb n="619"/><p><span>Cuirtear airgead nó sintiúisí go dtí:-</span></p>
<lb n="620"/>
<lb n="621"/><p><span>MÁIRE BEAN UÍ CHLÉIRIGH, M.N., Cisteóir,</span>
<lb n="622"/><span>Innis Eisgir Abhann, Béal An Átha, Co. Mhuigheó.</span>
<lb n="623"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="624"/><p><span>ROINN NA SGOILEANNA</span></p>
<lb n="625"/>
<lb n="626"/><p><span>CEACHTANNA AR THÍR EÓLAS NA h-ÉIREANN.</span></p>
<lb n="627"/>
<lb n="628"/><p><span>LAIGHIN — (CUIGE LAIGHEAN).</span></p>
<lb n="629"/>
<lb n="630"/><p><span>5 (CÚIG) CONDAETHE MARA.</span></p>
<lb n="631"/>
<lb n="632"/><p><span>Condaethe.</span></p>
<lb n="633"/>
<lb n="634"/><p><span>Bailte Móra.</span></p>
<lb n="635"/>
<lb n="636"/><p><span>Co. Lúghbhaidh — Sráid Bhaile Mhic Bhuain (Dún</span>
<lb n="637"/><span>Dealgan), Droichead Átha, ar an</span>
<lb n="638"/><span>mBóinn, Át Fhirdiadh, agus Cáirlinn,</span>
<lb n="639"/><span>cois cuain Cháirlinn.</span></p>
<lb n="640"/>
<lb n="641"/><p><span>Co. na Midhe — Baile Átha Truim (Ath Truim Uí</span>
<lb n="642"/><span>Laoghaire),  An Uaimh, agus Ceanannas.</span></p>
<lb n="643"/>
<lb n="644"/><p><span>Co. Bhaile Átha Cliath — B'l'á'cliath, ar an Life, Dún-</span>
<lb n="645"/><span>Laoghaire, agus Bail eBreacáin, cois</span>
<lb n="646"/><span>cuain Átha Cliath.</span></p>
<lb n="647"/>
<lb n="648"/><p><span>Co. Chille Mantain — Cill Mantain, an t-Inbher mhór,</span>
<lb n="649"/><span>agus Brí Chualann ar an gcósta Ráth</span>
<lb n="650"/><span>Droma.</span></p>
<lb n="651"/>
<lb n="652"/><p><span>Co. Loch Garmáin — Loch gCarmáin, Ros Mhic Treóin ar</span>
<lb n="653"/><span>an mBhearbha, Inis-Córthaidh, agus Guaire.</span></p>
<lb n="654"/>
<lb n="655"/><p><span>CONDAETHE TIRE.  (7) SEACHT GCINN.</span></p>
<lb n="656"/>
<lb n="657"/><p><span>Condaethe.</span></p>
<lb n="658"/>
<lb n="659"/><p><span>Bailte Móra.</span></p>
<lb n="660"/>
<lb n="661"/><p><span>Co. Chille Dara — An Nás, Baile Átha Ní, Mágh</span>
<lb n="662"/><span>Nuadhat, Cill Dara, An Droichead</span>
<lb n="663"/><span>Nuadh.</span></p>
<lb n="664"/>
<lb n="665"/><p><span>Co. Cheatharloch — Ceathar Loch, Muine Bheag, Tulach-</span>
<lb n="666"/><span>ó bhfeidhlim (an tulach), Droichead an</span>
<lb n="667"/><span>Leith ghlinn.</span></p>
<lb n="668"/>
<lb n="669"/><p><span>Co. Chille Coinnigh — Cill Choinnigh, Calainn, Caisleán an</span>
<lb n="670"/><span>Chomair, Baile Mhic Anndáin.</span></p>
<lb n="671"/>
<lb n="672"/><p><span>Co. Laoighse — Port Laoighse, Móinteach Mílic, Cúl</span>
<lb n="673"/><span>an tSúdaire.</span></p>
<lb n="674"/>
<lb n="675"/><p><span>Co. óbhFailghe — An Tulach Mór, Biorra, Eadon</span>
<lb n="676"/><span>Doire, Beannchar.</span></p>
<lb n="677"/>
<lb n="678"/><p><span>Co. na h-Íar Mhídhe — An Muaileann Cearr, Béal Átha</span>
<lb n="679"/><span>Luain, Móta Gráinne  Óige, Cill</span>
<lb n="680"/><span>Bheagáin.</span></p>
<lb n="681"/>
<lb n="682"/><p><span>Co. Longphuirt — Longphort (Uí Fhearghail), Gránard,</span>
<lb n="683"/><span>Meathus Truim (Edgeworthstown).</span></p>
<lb n="684"/>
<lb n="685"/><p><span>ARD-BHAILTE NO PRÍOMH-BHAILTE PUIRT.</span></p>
<lb n="686"/>
<lb n="687"/><p><span>B'l'á' Cliath, Dún Laoghaire, Droichead Átha, Sráid</span>
<lb n="688"/><span>Bhaile Mhic Bhuain (Dún Dealgan), Loch Garmáin, Cill</span>
<lb n="689"/><span>Mhantáin, Baile Bhreacáin, Bri-Chualann an tInbhear-mór.</span></p>
<lb n="690"/>
<lb n="691"/><p><span>'Sé B'l'á' Cliath, príomh-chathair na hÉireann.  Tá cáil</span>
<lb n="692"/><span>mhór ar a fhoirgneamh puiblidhe — ar a mbreagacht, agus a</span>
<lb n="693"/><span>mead.  Tá cáil mór ar chuid dá déantusaibh — go mór</span>
<lb n="694"/><span>mór ar a dhéantóireacht, phoiplín, uisge beathadh, leann</span>
<lb n="695"/><span>dubh, gloine, fígheadoireacht, olna snaidhmtheóireacht — no</span>
<lb n="696"/><span>tógail long.</span></p>
<lb n="697"/>
<lb n="698"/><p><span>Tá dhá Ollsgoil ann.  An Ollsgoil Náisiúnta, agus</span>
<lb n="699"/><span>Ollsgoil Bh'l'athá Cliath, agus go leór leor coláiste.</span></p>
<lb n="700"/>
<lb n="701"/><p><span>Sí Páirc an Fhionnuisge an pháirc phuiblidhe is breághtha,</span>
<lb n="702"/><span>sa tír, agus tá sí ar cheann de na pairceannaibh is fearr,</span>
<lb n="703"/><span>agus is deise sa domhan mór.</span></p>
<lb n="704"/>
<lb n="705"/><p><span>Is baile puirt litreacha an phosta le haghaidh Sasana</span>
<lb n="706"/><span>Dún Laoghaire.</span></p>
<lb n="707"/>
<lb n="708"/><p><span>Ta Droichead Atha ar bhun na Bóinne.  Tugadh cath mór</span>
<lb n="709"/><span>in aice an bhaile mhóir seo san mbliadhain 1690 .i. "Bris-</span>
<lb n="710"/><span>eadh na Bóinne."</span></p>
<lb n="711"/>
<lb n="712"/><p><span>Ghníthear roinnt bheag fígheadoireachta ann.</span></p>
<lb n="713"/>
<lb n="714"/><p><span>Bíonn tráchtáil mhór loingseóireachta ar siúbhal i Sráid</span>
<lb n="715"/><span>Bhaile Mhic Bhuain, ghníthear tobach toitíní agus snaoisín</span>
<lb n="716"/><span>ann.  Tá oibreacha mhór-bhóthair Iarainn an tuaiscirt ann.</span>
<lb n="717"/><span>Tá árd-chail ar an mbaile mór seo de bhárr iasgair-</span>
<lb n="718"/><span>eachta.</span></p>
<lb n="719"/>
<lb n="720"/><p><span>Siad deantusai, iarrain is mó a bhíonns ar siúbhal i</span>
<lb n="721"/><span>Loch Garmán ghníthear 'chuile cineal gleás feilméireachta</span>
<lb n="722"/><span>agus cuireadoireachta ann.</span></p>
<lb n="723"/>
<lb n="724"/><p><span>Áiteacha cáileamhala le haghaidh fághmuireachta atá i</span>
<lb n="725"/><span>gCill Mhantáin, brí Chualann, agus Sgéirí.</span></p>
<lb n="726"/>
<lb n="727"/><p><span>Bíonn deantúsaí stocadóireachta agus cniteál, ar</span>
<lb n="728"/><span>siubhal i mBaile-Bhreacáin; agus cor leóbhtha sin bíonn</span>
<lb n="729"/><span>iasgaireacht ar siúbhal ann.</span></p>
<lb n="730"/>
<lb n="731"/><p><span>PRÍOMH BHAILTE TÍRE.</span></p>
<lb n="732"/>
<lb n="733"/><p><span>CILL CHOINNIGH, AN UAIMH, ÁTH TRUIM, MUILEANN</span>
<lb n="734"/><span>CEARR, BAILE ÁTHA-LUAIN, MÁGH NÚADHAT, CILL</span>
<lb n="735"/><span>DARA, BIORRA, AN TULACH MÓR.</span></p>
<lb n="736"/>
<lb n="737"/><p><span>Baile mór staireamhail ata I GCILL CHOINNIGH.  Bhí</span>
<lb n="738"/><span>parlaiméid na hÉireann (?) ann uair amháin.  Is ann a</span>
<lb n="739"/><span>cuireadh "Reacht Cill Choinnigh," i bhfeidhim!  Tá mianaigh</span>
<lb n="740"/><span>gúail agus marmair san gceanntar.</span></p>
<lb n="741"/>
<lb n="742"/><p><span>Tá cliú mór ar BHAILE ATHA LUAIN mar gheall ar an</span>
<lb n="743"/><span>ionnsuigh, agus troid an droichid.  Tá deantúaisi olna</span>
<lb n="744"/><span>ann.</span></p>
<lb n="745"/>
<lb n="746"/><p><span>Ghníthear fígheadóireacht olna SAN UAIMH, agus bíonn</span>
<lb n="747"/><span>tóir mhór ar na deantusaibh céadna.</span></p>
<lb n="748"/>
<lb n="749"/><p><span>Se an buadh ata ag MUILEANN CEARR — na h-aon-</span>
<lb n="750"/><span>taigh móra agus an margadh olna a bhíonns ann.</span></p>
<lb n="751"/>
<lb n="752"/><p><span>Budh í mágh nuadhat priomh ionad cómhnaidhthe na</span>
<lb n="753"/><span>ngearaltach le suim mhóir blidhanta.  Is ann atá Coláiste</span>
<lb n="754"/><span>Mhór na hEaglaise Coithilichighe i nÉirinn .i. Colaiste</span>
<lb n="755"/><span>Naoimh Phádhraic.</span></p>
<lb n="756"/>
<lb n="757"/><p><span>Tá fothracha Eaglaise, agus cloigteach mór, i gCill</span>
<lb n="758"/><span>Dara, Naoimh Brighide.  Is i bhfoisgeacht do'n bhaile mór</span>
<lb n="759"/><span>seo ata an Currach — Churrach Cille Dara — an fhaithche is</span>
<lb n="760"/><span>fearr, agus is breagachta da bhfuil i Roinn na hEorapa</span>
<lb n="761"/><span>bféidir.</span></p>
<lb n="762"/>
<lb n="763"/><p><span>I mBiorra atá dearcadán no amharcadán, an tíghearna</span>
<lb n="764"/><span>rois — an agus an áit a bhfuil an ciandearcán is mó, agus</span>
<lb n="765"/><span>is láidre dá bhfuil le fághail nach mór.</span></p>
<lb n="766"/>
<lb n="767"/><p><span>Gheóbhaidhear Ceisteanna an Ceachta seo shúas i</span>
<lb n="768"/><span>"gCearnóig" na Lúghnasa.</span></p>
<lb n="769"/>
<lb n="770"/><p><span>PILIB.</span></p>
<lb n="771"/>
<lb n="772"/><p><span>CLUITHCHE.</span></p>
<lb n="773"/>
<lb n="774"/><p><span>"Cnugaide cnagaide</span>
<lb n="775"/><span>I lár do dhroma-sa</span>
<lb n="776"/><span>Isteach i bpoll adhairce</span>
<lb n="777"/><span>Amach i bpoll adhairce</span>
<lb n="778"/><span>Cé mhéad adharc ar an bpocán poic."</span></p>
<lb n="779"/>
<lb n="780"/><p><span>Annsoin mur a dtamhasuighthear "cé mhéad"</span>
<lb n="781"/><span>Adharc (na méaracha) leantar mar</span>
<lb n="782"/><span>Seo shíos an chéad uair eile, agus bféidir aríst</span>
<lb n="783"/><span>Eile go dtí go dtamhasuighthear ce mhéad.</span></p>
<lb n="784"/>
<lb n="785"/><p><span>"Trom trom os do chionn</span>
<lb n="786"/><span>Rud nach mbaineanns dhuit</span>
<lb n="787"/><span>Ná bain dhó"</span></p>
<lb n="788"/>
<lb n="789"/><p><span>PILIB Ó BHALDRAITHE (a fuair e seo).</span></p>
<lb n="790"/>
<lb n="791"/><p><span>CLUITHCHE.</span></p>
<lb n="792"/>
<lb n="793"/><p><span>Imrighthear an cluithche seo mar leananns:-  Cruinnigh-</span>
<lb n="794"/><span>eann sgata beag buachaillí, agus cailíní cois na teal-</span>
<lb n="795"/><span>laighe.  Suidheann buachaill amháin i lár an sgata bhig.</span>
<lb n="796"/><span>Gheibheann se amach an buachaill is cleasaighe san sgata.</span>
<lb n="797"/><span>Cuireann se dallóg ar a shúilibh cromann se a cheann ar</span>
<lb n="798"/><span>ghlúnaibh an "Imrightheóir."  Toisigheann an imrightheóir</span>
<lb n="799"/><span>annsoin ag radh an ranna seo shíos agus ag búaladh</span>
<lb n="800"/><span>droma an "chleasaigh" le na uailinn agus le na dhorn-</span>
<lb n="801"/><span>gach le buaille — de réir a chéile, go dtí go dti go</span>
<lb n="802"/><span>dtagann se go dtí an línc deiridh de'n rann .i. "Cé</span>
<lb n="803"/><span>mhéad adharc ar an bpocán poic?"  Annsoin cuireann</span>
<lb n="804"/><span>sé cúpla na trí cinn dhá mhéaracha na seasamh — mar</span>
<lb n="805"/><span>adharca — agus má thamasuigheann an cleasaidhe i gceart</span>
<lb n="806"/><span>cé mhéad méar ata na seasamh.  Sgaoilfidhear an dallóg</span>
<lb n="807"/><span>dh'á shúilibh, agus leigfidhear saor e.  Agus mur a</span>
<lb n="808"/><span>dtamhasuidh déarfaidh an "Imrightheóir" an dara chuid</span>
<lb n="809"/><span>de'n rann ghá bhúaladh le na uailinn agus le na dhorn ar</span>
<lb n="810"/><span>an gcaoi céadna.  Agus mara dtig leis a thamhasughaidh</span>
<lb n="811"/><span>i gceart an dara uair, coinneóchthaidhear annsoin e go</span>
<lb n="812"/><span>dhtamhasaidh se faoi dheiread e.</span></p>
<lb n="813"/>
<lb n="814"/><p><span>Nuair a bhéas se tamhasuighthe aige i gceart gheibhthear</span>
<lb n="815"/><span>duine eicínt eile agus coinnighthear an spórt ar siúbhal</span>
<lb n="816"/><span>ar feadh cúpla uaire mar sin.</span></p>
<lb n="817"/>
<lb n="818"/><p><span>PILIB Ó BHALDRAITHE.</span>
<lb n="819"/></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="820"/><p><span>MAC-GHNÍOMHARTHA TAIDHG UÍ</span>
<lb n="821"/><span>GRÁDAIGH</span></p>
<lb n="822"/>
<lb n="823"/><p><span>I DTÍR NA BHFATHACH.</span></p>
<lb n="824"/>
<lb n="825"/><p><span>CAIBIDIL A IV. (Ar Leanamhaint).</span></p>
<lb n="826"/>
<lb n="827"/><p><span>BH'UATBHASACH millteach mór an uiphéist "Fathach</span>
<lb n="828"/><span>na spag mór."  Bhí a cheann i bhfád níos airde na</span>
<lb n="829"/><span>an crann b'airde sa bhfaorais.  Bhí a chuid gruaige</span>
<lb n="830"/><span>ruadh garbh gioblach comh dearg le fuil, bhí lasrach mar</span>
<lb n="831"/><span>leathróidí teineadh i n a chuid súl, bhí a srón fada geann-</span>
<lb n="832"/><span>tach.  A chuid fíacal fada-géar, agus a bhéul.  Go</span>
<lb n="833"/><span>sabhalaidh Dia sinn — bhí sé sathach mór le fear a caitheamh</span>
<lb n="834"/><span>isteach ann.</span></p>
<lb n="835"/>
<lb n="836"/><p><span>Bhí báinín de líon-éadaigh garbh air agus bríste glún</span>
<lb n="837"/><span>fairsing scaoilte, cosmhail leis na bríste a bhíonns ghá</span>
<lb n="838"/><span>caitheamh ag na baothainibh i nÉirinn an lá atá indiu ann,</span>
<lb n="839"/><span>bhí crios mór leathan timcheall a chom bhí a chuid luirgne</span>
<lb n="840"/><span>feithleógach, clúduighthe le stocaí garbh-chniotalta, agus</span>
<lb n="841"/><span>a chuid cos.  Bhoil ní cosa go dtí iad, an raibh spaga</span>
<lb n="842"/><span>ariamh chómh mór leó sa domhain ní nar iongnadh tugtar</span>
<lb n="843"/><span>fathach na spag mór air.  Bhí sé ar leath bhróg, agus bhí an</span>
<lb n="844"/><span>bhróg eile in a laimh agus gurabh é sin an bhróg ceadna</span>
<lb n="845"/><span>in a raibh Tadhg a snamh, agus an stuaidh dion-aluinn a</span>
<lb n="846"/><span>chuir athas agus aoibhneas ar a chroidhe bá é leathair uach-</span>
<lb n="847"/><span>táir na bróige a bhí ann.</span></p>
<lb n="848"/>
<lb n="849"/><p><span>Bhí iongnadh ar an bhfathach nuair a chonnaic se gur</span>
<lb n="850"/><span>dhoirt sé gasur beag nochtuigh as a bhróig.  Cé a chaoi ar</span>
<lb n="851"/><span>tharla gur tháinic sé isteach sa bhfaorais.  Gan bácaint</span>
<lb n="852"/><span>le bhéith isteach in a bhróig.  Ach bhí iongnadh níos mo air</span>
<lb n="853"/><span>nuair do léim Tadhg ar a cosaibh, agus cosmhalacht dana</span>
<lb n="854"/><span>air…</span></p>
<lb n="855"/>
<lb n="856"/><p><span>Cé hé Tusa, arsa Fathach na spag mór.  Le glór garbh a</span>
<lb n="857"/><span>craith an fhaorais ar fad beagnach…</span></p>
<lb n="858"/>
<lb n="859"/><p><span>Is mise Tadhg Ó Grádaigh, agus cé hé thusa a thaganns</span>
<lb n="860"/><span>chómh droch múinte sin, is a cuireanns tú buaidhreadh</span>
<lb n="861"/><span>agus trioblad ar teastailidhe nuair a bhíonns sé a</span>
<lb n="862"/><span>deanamh folcadh na maidne.</span></p>
<lb n="863"/>
<lb n="864"/><p><span>Ba gearr no go mbeidh a fhios agat cé hé mise a</span>
<lb n="865"/><span>dháiltin dána, cé a chaoi ar tharla go rabhais a snamh i mo</span>
<lb n="866"/><span>bhróig, cé thug an cead sin dui, innis dom go tapaidh nó</span>
<lb n="867"/><span>deanfaidh mé smidiriní dhíot.  Bhí Tadhg i gcruaidh chás,</span>
<lb n="868"/><span>bhí sé lom nochtuighthe agus bhí an talamh fliuch sleamhnac</span>
<lb n="869"/><span>thart timcheall air leis an uisge a bhí 'sa mbróig, beir-</span>
<lb n="870"/><span>feadh sé an méid a bhfhaca sé ariamh ach a chlaidheamh a</span>
<lb n="871"/><span>bheith aige an móimeid sin, mar gan dobht sa domain bhí</span>
<lb n="872"/><span>deagh-chúis aige .i.  Bhí neart a claoidh an cheart, ach</span>
<lb n="873"/><span>faroir bhí a lánn thuas ar chrann, agus b'éigin do cleas</span>
<lb n="874"/><span>a ceapadh, mar ní théid dligh ar an riachtanas da</span>
<lb n="875"/><span>mhbféidir leis suile an fháthaigh a choingheall uaidh fiú</span>
<lb n="876"/><span>móimtid amháin, ionnus go mbéidh seans aige ealad,</span>
<lb n="877"/><span>agus dubhairt sé, nach raibh tairnge i do bhróig aríam —</span>
<lb n="878"/><span>sin é tairnge a teacht tríd an bonn arsa Tadhg go</span>
<lb n="879"/><span>tuigsionnach.  Tairnge do sgread an fáthach a thógail</span>
<lb n="880"/><span>bróige go bagarthach.</span></p>
<lb n="881"/>
<lb n="882"/><p><span>Tairnge a bheitheamnaigh óig.  Ceard is ciall leis sin,</span>
<lb n="883"/><span>labhair nó báinfidh mé an tanam asat níl ciall leis cor</span>
<lb n="884"/><span>a bith ach tairnge a bhí ghortuigh do moise arsa Tadhg gan</span>
<lb n="885"/><span>sgath gan eagla.  Bhí iongnadh ar an bhfathach.  Is dócha</span>
<lb n="886"/><span>gur bhuail Tadhg an tairnge ceart ar a cheann, muise</span>
<lb n="887"/><span>d'eile.  Bhí tairnge i mo bhróig go cinnte, sin é an fath</span>
<lb n="888"/><span>gur bhaineas an bhróg díom sul ar thugas mo leabadh</span>
<lb n="889"/><span>orm féin, ach goide sin do'n té sin nach mbantann sé</span>
<lb n="890"/><span>leo, tuige ar ndearnadh tú ionad folcadh de mo bhróg</span>
<lb n="891"/><span>sa —</span></p>
<lb n="892"/>
<lb n="893"/><p><span>Bféidir go ndeachas isteach leis an tairnge a thar-</span>
<lb n="894"/><span>raing as duit, arsa Tadhg.  Há, há, ars an Fáthach, agus</span>
<lb n="895"/><span>rinne sé a dicheall gáire a déanamh.  Há, ha an mar</span>
<lb n="896"/><span>sin atá…</span></p>
<lb n="897"/>
<lb n="898"/><p><span>Chaoch sé isteach sa mbróig ga fiosrughadh comh luath is</span>
<lb n="899"/><span>fuair Tadhg an deis, d'ealodh sé leis go t-apaidh, ní</span>
<lb n="900"/><span>raibh ach monneidín amhain no gur thug an Fáthach fa deara</span>
<lb n="901"/><span>gur imir Tadhg cleas air leig sé sgread uathbhasach as a</span>
<lb n="902"/><span>chrith on talamh timcheall.  Chaith sé a bhróg go fiochmair i</span>
<lb n="903"/><span>ndiaidh Taidg.  Níor buail sé é, ach leis an deifir a bhí</span>
<lb n="904"/><span>ar Tadhg.  Chuaidh a chos faoi fraoimh chrainn agus bháin</span>
<lb n="905"/><span>tuisleadh as.  Thuit sé i ndiaidh a chinn agus táinic sé</span>
<lb n="906"/><span>anuas le plinp.</span></p>
<lb n="907"/>
<lb n="908"/><p><span>Thug an fathach fá dheara gur buaidhreadh Tadhg leis an</span>
<lb n="909"/><span>tuisleadh a bhfuair sé, chuaidh sé i gcoinnt a bhróige.  Chuir</span>
<lb n="910"/><span>sé ar a chois í, thug sé coiscéim thall go dtí an áit in a</span>
<lb n="911"/><span>raibh ar laoch bheag in a luidhe, chrom sé anuas agus</span>
<lb n="912"/><span>dubhairt sé, a dhailtín ghlic, tá an tairnge go mo phriocadh</span>
<lb n="913"/><span>chomh dona is bhí ariamh.  Annsoin tirm uirthe agus</span>
<lb n="914"/><span>dubhairt glach uaim é seo, agus bhuail sé a chos le fuin-</span>
<lb n="915"/><span>neamh mhillteach anuas ar Thaidgin.</span></p>
<lb n="916"/>
<lb n="917"/><p><span>Múinfidh mise na moncaí óga seo gan a bheith ag imirt</span>
<lb n="918"/><span>cleasa orm-sa ar seisean agus coinnigh sé a chos go</span>
<lb n="919"/><span>daingean ar an talamh.</span></p>
<lb n="920"/>
<lb n="921"/><p><span>Bhí an t-ádh ar Thadhg.  Go raibh sál árd ar an mbróig.</span>
<lb n="922"/><span>Bhí Tadg ins an spás idir an sál agus an bonn, bhí</span>
<lb n="923"/><span>neart áite aige le iompaigh thart ann.  Chomh fada is bhí</span>
<lb n="924"/><span>fáthach na gcos mór ag gairidhe le athais, mar chreid dé</span>
<lb n="925"/><span>go raibh sé ag Brughadh Tadg chomh cotroimé le císte</span>
<lb n="926"/><span>míse bhí an laoíchín (no laoch beig) a laimhseail go ciáin</span>
<lb n="927"/><span>ó n áit in a raibh sé…</span></p>
<lb n="928"/>
<lb n="929"/><p><span>D'eile.  Saoilim go ndeanfaidh sé cúis anois.  Sgread</span>
<lb n="930"/><span>an fáthach, fán go bhfeicfidh mé cé an cuma atá air anois,</span>
<lb n="931"/><span>thóg fáthach na spag mór a chos ach ní raibh riáin Tadhg le</span>
<lb n="932"/><span>fóghail.  Chrom sé síos sgruduigh sé an talamh thart le</span>
<lb n="933"/><span>'na lamhaibh móra feithighe is cosmhail nar creid sé amharc</span>
<lb n="934"/><span>a súl, is dócha gur chuireas síos tríd an talamh é.</span>
<lb n="935"/><span>Sgriobh sé an talamh le ingne a mhéir, ach ní raibh Tadhg na</span>
<lb n="936"/><span>luairisg Tadhg le fághail.  Sin é, é go cinnte, tá an</span>
<lb n="937"/><span>talamh an-bhog agus bhuaileas é síos isteach ann, mar</span>
<lb n="938"/><span>táim cinnte dearbhtha gur bhuaileas mo chos anuas air go</span>
<lb n="939"/><span>trom, ach is gearr nó go mbéidh a fhios agam, ní bhéidh</span>
<lb n="940"/><span>gonc orm gán a chorp brúighte a fheiceal.  Geobhadh me</span>
<lb n="941"/><span>mo láighe agus romharfaidh me aníos é, ar a rádh an</span>
<lb n="942"/><span>meid sin do.  D'imthigh sé le deifir mór a tógail cois-</span>
<lb n="943"/><span>chéime fada agus a deanamh torann uathbhasach le na</span>
<lb n="944"/><span>spaga mora, agus cá raibh Tadhg ar feadh an am seo,</span>
<lb n="945"/><span>muis.  Bhí sé in a shuidhe ar a sháimhin sógh treasna geag</span>
<lb n="946"/><span>an chrainn céadna in ar fhóg sé a cuid éadaigh, bhí sí ga</span>
<lb n="947"/><span>tiormughadh é féin leis anngrían, agus greann mór aige</span>
<lb n="948"/><span>faoi achran an fháthaigh.  Ní'l a fhios agam an mbéidh sé</span>
<lb n="949"/><span>i bhfád sul a thaganns sé ar ais leis an láighe, arsa</span>
<lb n="950"/><span>Tadhg.  Bféidir go mbéidh sé chomh maith agam mo chuid</span>
<lb n="951"/><span>éadaigh a chuir orm, ní mhaith liom go dtiocfaidh sé orm</span>
<lb n="952"/><span>chomh aimhléasach aris.</span></p>
<lb n="953"/>
<lb n="954"/><p><span>Tá sé sathach dona fáthach mar fathach na spag mór a</span>
<lb n="955"/><span>casadh ar duine agus a chuid éadaigh air gan bócail</span>
<lb n="956"/><span>air é a bheith nochtuighthe.  Chuir sé a chuid eadaigh air gan</span>
<lb n="957"/><span>mórán moille, ní raibh sé i bhfád a chuir a chuid éadaigh</span>
<lb n="958"/><span>air agus bhí sé ar tí an claidheamh rúndiamhrach, a crochadh</span>
<lb n="959"/><span>ar an crios (.i. an claidheamh a thug a mhathair do mar</span>
<lb n="960"/><span>bronntanas) chonnaic sé fathach na spag mór a teacht ar</span>
<lb n="961"/><span>ais agus láighe mhór thar a ghualainn.</span></p>
<lb n="962"/>
<lb n="963"/><p><span>(Ar Leanamhaint.)</span></p>
<lb n="964"/>
<lb n="965"/><p><span>CUMANN NA BPÁISTÍ.</span></p>
<lb n="966"/>
<lb n="967"/><p><span>AN CHÉAD LIOSTA.</span></p>
<lb n="968"/>
<lb n="969"/><p><span>Go raibh míle maith agat, a Pheig Ní Mhódhráin, rúnaire,</span>
<lb n="970"/><span>Sgoil Cúl na Feárna, faoi liosta do chumainn.</span></p>
<lb n="971"/>
<lb n="972"/><p><span>Uachtarán — Mairéad Ní Ruadháin.</span>
<lb n="973"/><span>Leas-Uachtarán — Máire Ní Cuanna.</span>
<lb n="974"/><span>Rúnaire — Peig Ní Móráin.</span>
<lb n="975"/><span>Cisteóir —  Áine Ní Brúin.</span></p>
<lb n="976"/>
<lb n="977"/><p><span>A rúnairí, céard tá oraibh, cuirigidh bhur liostaí chugam</span>
<lb n="978"/><span>an mhí seo más féidir.</span></p>
<lb n="979"/>
<lb n="980"/><p><span>CEISTEANNA.</span></p>
<lb n="981"/>
<lb n="982"/><p><span>1. Cia'n greann is feárr leat?</span></p>
<lb n="983"/>
<lb n="984"/><p><span>2. Cia'n duan (Hymn) is feárr leat?</span></p>
<lb n="985"/>
<lb n="986"/><p><span>3. Cia'n dán (Poem) is feárr leat?</span></p>
<lb n="987"/>
<lb n="988"/><p><span>4. Cia'n t-amhrán (Song) is feárr leat?</span></p>
<lb n="989"/>
<lb n="990"/><p><span>5. Cia'n giota is feárr leat sa "gCearnóig."</span></p>
<lb n="991"/>
<lb n="992"/><p><span>6. Cia'n fáth a dheanann cat crónán?</span></p>
<lb n="993"/>
<lb n="994"/><p><span>7. An feárr leat tae ná bainne?</span></p>
<lb n="995"/>
<lb n="996"/><p><span>8. An feárr leat ór na taltaí?</span></p>
<lb n="997"/>
<lb n="998"/><p><span>9. An feárr an samhradh ná an gheimhreadh?</span></p>
<lb n="999"/>
<lb n="1000"/><p><span>10. Bhfaca tú fear na méaracán riamh.</span></p>
<lb n="1001"/>
<lb n="1002"/><p><span>11. Abair hab bab is na buail do dhá chab ar a chéile.</span>
<lb n="1003"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="1004"/><p><span>SEILBH AR THALMHAIN FÁ SHEAN-</span>
<lb n="1005"/><span>REACHT NA NGAEDHEAL.</span></p>
<lb n="1006"/>
<lb n="1007"/><p><span>"AN PUNCÁNACH TRÉAN" DO SCRÍOBH.</span></p>
<lb n="1008"/>
<lb n="1009"/><p><span>AN DARA ALT — Ag Leanamhaint.</span>
<lb n="1010"/><span>CÉILÍ — COINGHEALL NA GCÉILÍ.</span></p>
<lb n="1011"/>
<lb n="1012"/><p><span>Bhí sé d'iallach ar na daoir-chéilibh an taoiseach do</span>
<lb n="1013"/><span>choinmheadh, sé sin le rádh, thugadh an toiseach cuairt</span>
<lb n="1014"/><span>ar na daoir-chéile agus a chuideachta leis, agus do réir</span>
<lb n="1015"/><span>na ndlighthe, bhí cead aige fanacht ó aon lá amháin go dtí</span>
<lb n="1016"/><span>mí dá dtógróchadh sé é, agus chaithfeadh an daor-chéile</span>
<lb n="1017"/><span>tearmann, biadh, agus dighe a thabhairt dhó.  Bhain comó-</span>
<lb n="1018"/><span>radh an daoir-chéile le méid a stoic, sé sin le rádh, má</span>
<lb n="1019"/><span>bhí tréad mór daor-stoic aige bhíodh an chuideachta mór</span>
<lb n="1020"/><span>mar an gcéadna, agus dá mbadh árd-taoiseach a bhéadh</span>
<lb n="1021"/><span>leis an gcuideachta bhéadh a mbiadh daor agus sultmhar</span>
<lb n="1022"/><span>agus a gcuairt fada.  Dá mbadh fó-thaoiseach a thiocfadh</span>
<lb n="1023"/><span>ní bhíodh an comóradh chomh costasach le comórad an árd-</span>
<lb n="1024"/><span>taoisigh.</span></p>
<lb n="1025"/>
<lb n="1026"/><p><span>I n-amannaibh ní fhághadh cuid de'n arm páidhe féiltea-</span>
<lb n="1027"/><span>mhail, is dá bharr sin théidheadh siad i measg na gcéilí</span>
<lb n="1028"/><span>agus chaithfeadh siad-san airgead, biadh agus gach uile</span>
<lb n="1029"/><span>chineál tionóladh dá réir a thabhairt dhóbhtha.  Tugadh</span>
<lb n="1030"/><span>buannacht ar an gcleachtadh sin agus is minic a tugadh</span>
<lb n="1031"/><span>an t-ainm céadna ar na fearaibh, na Gall-Ghaedhil a</span>
<lb n="1032"/><span>throid i n-aghaidh a dtíre ar thaobh na Sasanach i n-Éirinn</span>
<lb n="1033"/><span>ar son an ghreim a d'ith siad.  Ghlaoidh na Sasannaigh</span>
<lb n="1034"/><span>"bonnaghts" orra mar ainm-sé sin an focal Gaedhilge</span>
<lb n="1035"/><span>"buannachta."</span></p>
<lb n="1036"/>
<lb n="1037"/><p><span>Bhíodh a lán nidhthe eile le n-íoc ag an daoir-chéile ó</span>
<lb n="1038"/><span>am go ham, agus in aimsir cogaidh go háirithe níor</span>
<lb n="1039"/><span>sgrúd an taoiseach gan íocaíocht na gcéilí a dhaoir-</span>
<lb n="1040"/><span>siughadh le fairsingeacht costais a bheith aige le n-a arm</span>
<lb n="1041"/><span>a bheathughadh.  Anois agus arís bhí sé d'iallach ar na</span>
<lb n="1042"/><span>saoir-chéilibh coinmheadh a thabhairt, sé sin, nuair a thugadh</span>
<lb n="1043"/><span>an taoiseach agus a chuideachta cuairt ortha, agus bhí</span>
<lb n="1044"/><span>riaghal i bhfeirm do réir an tSeanchais go raibh eaglaiseach</span>
<lb n="1045"/><span>fá chumaoin i riocht go gcaithfeadh sé taoiseach a choin-</span>
<lb n="1046"/><span>mheadh uair sa ráithe nó mar sin.  I gceann an méid sin</span>
<lb n="1047"/><span>chaithfeadh fó-taoiseach árd-taoiseach a choinmheadh nuair a</span>
<lb n="1048"/><span>théidheadh sé ar a chuairt i n-a measg, agus uair ar bith</span>
<lb n="1049"/><span>a mbeadh righthe, taoisigh, easbuig, ollamhain agus eile ar</span>
<lb n="1050"/><span>a dturas ó dhúithche go dúthaigh gheobhadh siad coinmheadh i</span>
<lb n="1051"/><span>n-aisge.</span></p>
<lb n="1052"/>
<lb n="1053"/><p><span>B'éigean do na céilibh, idir daor agus saor, coinmheadh</span>
<lb n="1054"/><span>a thabhairt do dhaoinibh áirithe nuair a thiocfaidís i gceann</span>
<lb n="1055"/><span>a chéile le gnóthaibh na tíre a chur i bhfeirm.  Dá dtigeadh</span>
<lb n="1056"/><span>sé ar chrann taoisigh nó céile a dhul i nganntanas níor</span>
<lb n="1057"/><span>fhéad ceachtar aca a bheith dian ar a chéile.  Ní mar sin</span>
<lb n="1058"/><span>atá sé anois.  Muna bhfuil an tionónta i n-ann a chíos</span>
<lb n="1059"/><span>a íoc tá sé caithte amach mar chaithfeá sean-sguab gan</span>
<lb n="1060"/><span>aon mhaith.</span></p>
<lb n="1061"/>
<lb n="1062"/><p><span>Ba líonmhaire go mór na daoir-chéilí ná na saoir-</span>
<lb n="1063"/><span>chéilí, agus ar an ádhbhar sin is mó an daor-stoc a bhí</span>
<lb n="1064"/><span>na toisigh a thabhairt uatha ná saor-stoc, agus tig linn</span>
<lb n="1065"/><span>an gnás sin a shamhlughadh le nós atá ins an bhFrainnc</span>
<lb n="1066"/><span>agus ins an Spáinn, fé sin, go dtugann an tighearna</span>
<lb n="1067"/><span>talmhan stoc agus airm do na tionóntaibh le slighe</span>
<lb n="1068"/><span>bheathadh a bhaint amach, agus fághann siad mar gaimbín</span>
<lb n="1069"/><span>ar ais leath an toraidh.</span></p>
<lb n="1070"/>
<lb n="1071"/><p><span>Níl fios barainneach againn an t-ádhbhar a raibh saoir-</span>
<lb n="1072"/><span>chéilí agus daoir-chéilí ann, mar na riaghalta a bhain leo</span>
<lb n="1073"/><span>ins an tSeanchas tá siad chomh cas-bhriathrach agus nach</span>
<lb n="1074"/><span>féidir bun-ughdar na ceiste a réidhteach go soilléartha;</span>
<lb n="1075"/><span>ar an ádhbhar sin de níl againn acht buille do réir</span>
<lb n="1076"/><span>thuairme agus 'sé mo bharramhail gur mar seo a bhí.  Ins</span>
<lb n="1077"/><span>an tsean-saoghal ní raibh mórán meas le fághail ag fear</span>
<lb n="1078"/><span>sgaithte, agus mar gheall ar sin bhí na daoine saothrach</span>
<lb n="1079"/><span>sanntach le maoin shaoghalta agus talamh a sholáthar</span>
<lb n="1080"/><span>dhóbhtha féin, mar is do réir a n-acmhainne a fuair siad</span>
<lb n="1081"/><span>gradam, agus bhí cuid aca seo a raibh acmhainn aca an</span>
<lb n="1082"/><span>tráth thóig siad talamh, 's ar an ádhbhar sin de ní raibh</span>
<lb n="1083"/><span>siad ag gabhail taobh le stoc an taoisigh ná an bhó-aire,</span>
<lb n="1084"/><span>agus cuid aca, b'fhéidir, ar theastuigh beagáinín stoc</span>
<lb n="1085"/><span>uabhtha, fuair siad é gan bannaidhibh ar bith acht a bhfocal</span>
<lb n="1086"/><span>féin, sé sin le rádh, an méid aca nach raibh a dtréad</span>
<lb n="1087"/><span>eallaigh mór go leor le h-aghaidh a gcuid talmhan, agus</span>
<lb n="1088"/><span>'sé sin an aicme a fuair an t-ainm saoir-chéile.  I dtaobh</span>
<lb n="1089"/><span>an dara aicme badh iad sin na daoine a thóig talamh le</span>
<lb n="1090"/><span>bun-suidheachan a chur ortha féin, agus tar éis an talamh</span>
<lb n="1091"/><span>fághail níorbh 'fhéidir leobhtha cíos a íoc gan stoc a bheith</span>
<lb n="1092"/><span>aca mar ba iontuigthe dhó é sin nuair do bhí sé ag tógáil</span>
<lb n="1093"/><span>a chuid talmhan, agus mar gheall ortha a bheith gan bun</span>
<lb n="1094"/><span>sgreas an tráth a d'fhághadh siad an talamh chaithfeadh siad</span>
<lb n="1095"/><span>bannaí fhághail nuair a bhíodh siad ag tógáil stoic, agus</span>
<lb n="1096"/><span>ar stoc na mbannaí tugadh an daor-stoc, is na daoine</span>
<lb n="1097"/><span>a thóig é badh in iad na daoir-chéilí.</span></p>
<lb n="1098"/>
<lb n="1099"/><p><span>Bhí cumhacht agus urraim an taoisigh ag baint leis an</span>
<lb n="1100"/><span>méid stuic a thugadh sé ar ghaimbín, mar ní hé amháin go</span>
<lb n="1101"/><span>raibh sé ag carnadh saidhbhris dhó féin, acht bhí modh, meas</span>
<lb n="1102"/><span>agus onóir le fághail aige ó na céilibh a bhí i n-a thuil-</span>
<lb n="1103"/><span>leamaigh, agus thairis sin is minic a d'éirigh na taoisigh</span>
<lb n="1104"/><span>ró-uaibhreach le mhéad a gcuid saidhbhris agus b'áin</span>
<lb n="1105"/><span>leobhtha a gcumhacht a theasbáint do na daoine a bhí fubhtha</span>
<lb n="1106"/><span>i riocht nar ghéilleadar go fábharach do'n dlighidh a bhí i</span>
<lb n="1107"/><span>bhfeirm, agus is minic a chothuigh an obair seo mí-stainnt</span>
<lb n="1108"/><span>idir na taoisigh agus na céilí, mar fághann sinn gur chuir</span>
<lb n="1109"/><span>na breitheamhain mórán riaghalta i bhfeirm ag baint le</span>
<lb n="1110"/><span>íocaidheacht nach leomhfadh na taoisigh a shárughadh.</span></p>
<lb n="1111"/>
<lb n="1112"/><p><span>Trachtadh ar choinmheadh cheana agus fághann</span>
<lb n="1113"/><span>sinn go raibh dlighthe go cúramhach ag baint leis ins an</span>
<lb n="1114"/><span>tSeanchas agus is mór a bhí sé ag teastáil mar is minic</span>
<lb n="1115"/><span>a bhí na taoisigh agus a gcuideachta níos rachmullaighe ná</span>
<lb n="1116"/><span>ba chóir dóbhtha bheith i dtighthibh na gcéilí, agus acht beag</span>
<lb n="1117"/><span>go raibh an riaghal sin i bhfeirm ní bhéadh ríomh ná seasamh</span>
<lb n="1118"/><span>leobhtha.  Tá sé againn do réir na n-ughdar gur thoisigh</span>
<lb n="1119"/><span>na ceannphuirt gallda ag déanamh aithrise ar an gcleach-</span>
<lb n="1120"/><span>tadh seo, sé sin le rádh, nuair a bhíodh ganntanas airgid</span>
<lb n="1121"/><span>ag cur ortha ní bhíodh siad i n-ann a gcuid saighdiur a</span>
<lb n="1122"/><span>íoc agus thugadh siad cead dóbhtha a dhul amach ar fud</span>
<lb n="1123"/><span>na mbailte thríd an ngall-tórainn agus na daoine a</span>
<lb n="1124"/><span>chreachadh le faobhar a gclaidheamh agus sainnt an ocrais.</span>
<lb n="1125"/><span>Breathnuigh thrídh d'intinn ar sluagh saighdiur gortach a</span>
<lb n="1126"/><span>gheobhfadh cead a gcinn ar fud tíre ag éiliughadh airgid,</span>
<lb n="1127"/><span>bidh agus beatha le n-a n-ocras a chosg agus a n-intinn</span>
<lb n="1128"/><span>borb a shásughadh.  Ar ndóigh ní raibh rud ar bith ar</span>
<lb n="1129"/><span>thalamh an domhain ba mhilltighe ná ba domáistighe ná a</span>
<lb n="1130"/><span>leitheide sin mar nár ghéill siad do dhuine ar bith a</span>
<lb n="1131"/><span>thainic i n-a líona agus tugadh ar an gcleachtadh sin</span>
<lb n="1132"/><span>"Coyne agus Livery."  Is ionann "Coyne" agus coin-</span>
<lb n="1133"/><span>mheadh, agus is ionann "Livery" agus beatha do chaiplibh,</span>
<lb n="1134"/><span>mar is focal Fraincis é.  Chreach siad an tír chomh mór</span>
<lb n="1135"/><span>sin is gur cuireadh go mion 's go minic dlighe dian i</span>
<lb n="1136"/><span>bhfeirm i n-aghaidh "Coyne" acht níor ghéill na gall-ridirí</span>
<lb n="1137"/><span>do'n dlighidh mar bhí siad ag leanmhaint do'n obair sin</span>
<lb n="1138"/><span>ar feadh bliadhanta móra fada.  Deirtear go raibh an</span>
<lb n="1139"/><span>coinmheadh dona agus an-dona acht dá dhonacht dá raibh</span>
<lb n="1140"/><span>sé ní raibh baoghal ná guais é bheith leath chomh dona leis an</span>
<lb n="1141"/><span>gCoyne mar ghéill na Gaedhil do dhlighthibh na mbreithea-</span>
<lb n="1142"/><span>mhan i riocht nach féidir le éinne a rádh gur bhagair siad</span>
<lb n="1143"/><span>géardas a gclaidheamh ar na céilibh.</span></p>
<lb n="1144"/>
<lb n="1145"/><p><span>Bhí mogha agus moghaidheacht i n-Éirinn san aimsir i</span>
<lb n="1146"/><span>n-allód, agus lean sé mar gnás ins an tír go dtí seal</span>
<lb n="1147"/><span>tar éis teacht na nGall, mar tá sé dearbhtha ag Giraldus</span>
<lb n="1148"/><span>Cambrensis go mbíodh na Sasanaigh ag díol a gclann</span>
<lb n="1149"/><span>leis na h-Éireannaigh i n-a moghaibh, agus deir sé gur i</span>
<lb n="1150"/><span>mBristol a bhíodh aonach na mogh.  Cuireadh cosg leis an</span>
<lb n="1151"/><span>gceannuidheacht sin seal gearr tar éis na Normannaigh</span>
<lb n="1152"/><span>a theacht mar d'aimhdigh na h-easbuig ag comhairle bhí</span>
<lb n="1153"/><span>eatorra i n-Árd Macha sa mbliadhain 1171 gur chuir Dia</span>
<lb n="1154"/><span>na Gaill chum na tíre mar pláigh nó píonós mar gheall</span>
<lb n="1155"/><span>ar an moghaidheacht.  Acht bhí níos mó mogha againn ins an</span>
<lb n="1156"/><span>tír ná iad seo a cheannuigheadh i Sagsanaibh mar bhí cuid</span>
<lb n="1157"/><span>mhór de na Gaedhealaibh féin i n-a moghaibh.</span></p>
<lb n="1158"/>
<lb n="1159"/><p><span>(Ar leanamhaint.)</span></p>
<lb n="1160"/>
<lb n="1161"/><p><span>A Gaedheala!  Ná déanaighidh dearmad ar</span></p>
<lb n="1162"/>
<lb n="1163"/><p><span>MÍCHEÁL Ó CEALLAIGH, CRIOGAI, ROSCOMÁIN.</span></p>
<lb n="1164"/>
<lb n="1165"/><p><span>An t-aon fhear ionad amháin i gConnachtaibh ag</span></p>
<lb n="1166"/>
<lb n="1167"/><p><span>Príomh-Dhéantóiribh na h-Éireann.</span></p>
<lb n="1168"/>
<lb n="1169"/><p><span>Geóbhair luach-liostaí ar fhilleadh an phuist</span></p>
<lb n="1170"/>
<lb n="1171"/><p><span>Má chuirir fios orra.</span>
<lb n="1172"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="1173"/><p><span>GLEÓ NA GCLOG.</span></p>
<lb n="1174"/>
<lb n="1175"/><p><span>Leath-cheud bliadhain ó shoin ann do cuireadh sagart</span>
<lb n="1176"/><span>paráiste nua go Lag na Ladhra i n-áit sean-shagairt a</span>
<lb n="1177"/><span>d'imthigh ar shlighe na bhfíréan.  Bhí sé seo thar éis seacht</span>
<lb n="1178"/><span>mbliadhna do chaitheadh mar séiplíneach i bparáiste mhóir</span>
<lb n="1179"/><span>shlachthmhair i gconntae eile agus, nidh nach iongnadh, bhí</span>
<lb n="1180"/><span>sé faitchíosach nach bhfeicfeadh sé an slacht céadna ar a</span>
<lb n="1181"/><span>pharáiste nua choidhche.  'Sé an chéad rud do chuir sé faoi</span>
<lb n="1182"/><span>deara ann nó nach raibh an tsean chlog sgoilte feileamh-</span>
<lb n="1183"/><span>nach don tseipéal ar aon chuma, agus rinne sé suas a</span>
<lb n="1184"/><span>intinn gurbh mhaith an toisiughadh dhó clog úr d'fhagháil i</span>
<lb n="1185"/><span>n-a ionad a cluinfidhe in gach cúinne den pharáiste.</span></p>
<lb n="1186"/>
<lb n="1187"/><p><span>An chéad Domhnach i Lag na Ladhra dhó rinne sé sean-</span>
<lb n="1188"/><span>móir bhríoghmhar nár fhág súil thirim i dteach a' phobail,</span>
<lb n="1189"/><span>agus nach bhfuil dearmadtha go fóill ann.  Tharraing sé</span>
<lb n="1190"/><span>anuas i dtaobh an tsean chluig agus dubhairt sé nár chóir</span>
<lb n="1191"/><span>a leitheid a bheith ag daoinibh cheannárdacha Laig na Ladhra.</span>
<lb n="1192"/><span>Thainic sé anuas go te agus go trom ortha, agus nuair</span>
<lb n="1193"/><span>shíl sé go raibh croidhthe na n-éistightheórí corruighthe aige</span>
<lb n="1194"/><span>d'órduigh sé dá bhuachaill aimsire, Páid, a hata síoda</span>
<lb n="1195"/><span>fhéin do thógáil agus do dhul thart i measg na ndaoine</span>
<lb n="1196"/><span>agus bailiughadh do dhéanamh ar áit na mbonn.</span></p>
<lb n="1197"/>
<lb n="1198"/><p><span>Ní i Lag na Ladhra do rugadh is do tóigeadh Páid agus</span>
<lb n="1199"/><span>níor bheag a ghrám ar gach a raibh ann, ach rinne sé mar</span>
<lb n="1200"/><span>d'órduigheadh dhó.  Níor fhág sé fear ná bean sa tseipéal</span>
<lb n="1201"/><span>nár chuir sé hata an tsagairt ós a gcomhair, ach sin a</span>
<lb n="1202"/><span>raibh dhá bhárr aige.  Thainic sé ar ais go dtí an sagart</span>
<lb n="1203"/><span>agus an hata chomh folamh is bhí sé ag toisiughadh dhó.</span>
<lb n="1204"/><span>Shín sé an hata chuige.</span></p>
<lb n="1205"/>
<lb n="1206"/><p><span>"Seo dhuit é, a Athair," ar seisean, "agus ní gheobhaidh</span>
<lb n="1207"/><span>tú bás le hocras an fhaid bheas tú ag comhairmheadh a</span>
<lb n="1208"/><span>bhfuil ann."</span></p>
<lb n="1209"/>
<lb n="1210"/><p><span>Ghlac an sagart a hata agus do sgrúduigh sé taobh</span>
<lb n="1211"/><span>istigh is taobh amuigh é.</span></p>
<lb n="1212"/>
<lb n="1213"/><p><span>"Mo choinsias, a Pháid," ar seisean is ádhamhail mé</span>
<lb n="1214"/><span>agus mo hata d'fhagháil ar ais."</span></p>
<lb n="1215"/>
<lb n="1216"/><p><span>"Na h-abair é," arsa Páid.</span></p>
<lb n="1217"/>
<lb n="1218"/><p><span>Do chríochnuigh an sagart a sheanmoir annsin, agus chuir</span>
<lb n="1219"/><span>se i n-umhail don phobal go mbéadh bailiughadh airgid ag</span>
<lb n="1220"/><span>doras an tseipéil an Domhnach dár gcionn, agus go</span>
<lb n="1221"/><span>mbeadh sé riachtanach ar gach fear tighe ins an bparáiste</span>
<lb n="1222"/><span>sgilling ar a laighead do thabhairt, i riocht is go mbeadh</span>
<lb n="1223"/><span>clog úr aca gan mórán maille a bhéarfadh creideamhaint</span>
<lb n="1224"/><span>don tsagart agus don phobal.</span></p>
<lb n="1225"/>
<lb n="1226"/><p><span>Tráthamhail go leór thainic an Dmnach 'na lá bhreágh,</span>
<lb n="1227"/><span>agus bailigheadh cuid mhaith airgid ag doras tighe an</span>
<lb n="1228"/><span>phobail.  Gidh gur beag comhartha féile a bhí ortha an</span>
<lb n="1229"/><span>Domhnach roimhe sin chruthaigh cuid de na daoinibh go rí-</span>
<lb n="1230"/><span>mhaith agus ní go holc chruthaigh an chuid eile aca, ach</span>
<lb n="1231"/><span>amháin feilméir saidhbhir ó Mhachaire Rúisg.  Glaodhadh</span>
<lb n="1232"/><span>Seán an Cráidhteán ar an bhfear seo, agus ní gan cúis</span>
<lb n="1233"/><span>do baisteadh é.  D'fhág seisean síos giota trí pighne ar</span>
<lb n="1234"/><span>an mbord ag dul isteach dó.  Bhí an sagart ag dearcadh</span>
<lb n="1235"/><span>air ach níor dhubhairt sé focal, óir bhí sé an-tsásta le</span>
<lb n="1236"/><span>fiúghantas na ndaoine go léir.</span></p>
<lb n="1237"/>
<lb n="1238"/><p><span>I n-am is i dtráth thainic an clog úr go Lag na Ladhra,</span>
<lb n="1239"/><span>agus do crochadh suas sa gcloig-theach é.  Ar an gcéad</span>
<lb n="1240"/><span>Domhnach a bhuaileadh é ní raibh duine, óg ná aosta ins an</span>
<lb n="1241"/><span>bparáiste i n-ann cos do chur faoi nach raibh ag an</span>
<lb n="1242"/><span>Aifreann 'un an chluig úir do mhothuigheastáil.  Bhí Seán</span>
<lb n="1243"/><span>an Cráidhteán go moch ar an mbóthar chor le duine, agus</span>
<lb n="1244"/><span>bhí sé ag sgaitheadh gach a raibh ar a bhealach leis an deifir</span>
<lb n="1245"/><span>do bhí air ar fhaitchíos go gcaillfead sé an chéad chling</span>
<lb n="1246"/><span>den chlog úr.  Bhí cailín péacach ag teacht an bhóthair</span>
<lb n="1247"/><span>chéadna, le na comrádaí fhéin, agus níor leig sí Seán</span>
<lb n="1248"/><span>thairste gan gearradh do thabhairt dó.</span></p>
<lb n="1249"/>
<lb n="1250"/><p><span>"Ara a Sheáin," ar sise, "goidérd atá ag cur as</span>
<lb n="1251"/><span>duit indiu agus an chaoi a bhfuil tú ag tabhairt an bhóthair</span>
<lb n="1252"/><span>leat?"</span></p>
<lb n="1253"/>
<lb n="1254"/><p><span>Thug Seán súil chrosta uirthi, agus ach a beag go raibh</span>
<lb n="1255"/><span>carthannas mór eadar é fhéin agus a hathair ba shearbh an</span>
<lb n="1256"/><span>freagairt a bhéarfadh sé dhi, mar ba bheag a mheas ar a</span>
<lb n="1257"/><span>leitheid.</span></p>
<lb n="1258"/>
<lb n="1259"/><p><span>"Nach bhfuil fhios agat go mbuailfear an clog úr ar</span>
<lb n="1260"/><span>maidin indiú?" ar seisean, "agus nach mbéinn mall ar</span>
<lb n="1261"/><span>an ócáid seo ar a bhfaca mé riamh?"</span></p>
<lb n="1262"/>
<lb n="1263"/><p><span>"Muise gráin ort," arsan cailín péacach, "is beag</span>
<lb n="1264"/><span>fuadar a bhí fút an lá bhí an bailiughadh airgid ar bun,</span>
<lb n="1265"/><span>agus is beag congnamh a thug tú chuige."</span></p>
<lb n="1266"/>
<lb n="1267"/><p><span>Bhí Seán achar maith tharsta faoi seo, agus níor leig</span>
<lb n="1268"/><span>sé air má mhothuigh sé í.</span></p>
<lb n="1269"/>
<lb n="1270"/><p><span>Ba mhór an tionól a bhí thart timcheall ar Pháid bhocht</span>
<lb n="1271"/><span>an Domhnach sin nuair thosuigh sé ag bualadh an chluig úir,</span>
<lb n="1272"/><span>agus badh é Seán an Cráidhteán 'na dhuine ba fhiusge dhó,</span>
<lb n="1273"/><span>agus cluas air.  Sul go raibh deich mbuillí buailte ag</span>
<lb n="1274"/><span>Páid, thionntódh Seán ar a shál agus bhí an sagart díreach</span>
<lb n="1275"/><span>taobh thiar dhe.  B'fhurus d'fheiceáil go raibh glionndar ar</span>
<lb n="1276"/><span>Sheán.</span></p>
<lb n="1277"/>
<lb n="1278"/><p><span>"M'anam dho Dhia, a athair," ar seisean, "ach is é mo</span>
<lb n="1279"/><span>bharamhail go bhfuil gligín ann chor leis an tsean cheann.</span>
<lb n="1280"/><span>Agus tuilleadh leis sin," ar seisean, "is beag le rádh</span>
<lb n="1281"/><span>an fuaim atá aige ach an oiread."</span></p>
<lb n="1282"/>
<lb n="1283"/><p><span>"A Sheáin," ars an sagart agus miongháire air, "ní</span>
<lb n="1284"/><span>dhéanfadh giota trí pighne mórán fuaime cébí sgéal é."</span></p>
<lb n="1285"/>
<lb n="1286"/><p><span>Má bhí aon locht eile le fagháil ag Seán an Cráidhteán</span>
<lb n="1287"/><span>ar an gclog úr i na dhiaidh sin ní dheárna sé móran</span>
<lb n="1288"/><span>gliadair faoi i Lag na Ladhra.</span></p>
<lb n="1289"/>
<lb n="1290"/><p><span>PEADAR Ó MEARÁIN.</span></p>
<lb n="1291"/>
<lb n="1292"/><p><span>CÓMHAIRLE NA NDÚL.</span></p>
<lb n="1293"/>
<lb n="1294"/><p><span>(Ar Leanamhaint.)</span></p>
<lb n="1295"/>
<lb n="1296"/><p><span>"Ní teanga balbh bhí 'g an talamh ndíaidh sin</span>
<lb n="1297"/><span>Ag trácht ara sléibhthibh aereacha, saora,</span>
<lb n="1298"/><span>A cnocaibh, a gleanntaibh a beannaibh 'sa críochaibh,</span>
<lb n="1299"/><span>Nár umhlaigh d'aon bhall de Ghallaibh aríamh fós.</span></p>
<lb n="1300"/>
<lb n="1301"/><p><span>"Táim-se chómh saor, 'r sí le tiórthaibh na cruinne,</span>
<lb n="1302"/><span>Ní raibheas ariamh fós i ndaor-bhruid claoidhte,</span>
<lb n="1303"/><span>Tá mo chnuic 's mo shléibhte go haereach saor 'gam</span>
<lb n="1304"/><span>Ní mé tá cráidhte acht mo sglábhuidhthe de mhuínntir.</span></p>
<lb n="1305"/>
<lb n="1306"/><p><span>"Má táim-se cráidhte faoi sálaibh dianghaill,</span>
<lb n="1307"/><span>Is gan me chomh bláthmhar le gathaibh gréine,</span>
<lb n="1308"/><span>Níorbh mé ba chionntaighé leis an donas céadna,</span>
<lb n="1309"/><span>Acht lucht an tsiosgaighthe gan misneach béim 'nnta.</span></p>
<lb n="1310"/>
<lb n="1311"/><p><span>"Teanam aníos ar thaoibh Cnuic Néifin</span>
<lb n="1312"/><span>Is breathnuigh soir is siar más féidir,</span>
<lb n="1313"/><span>Ní dheárnaidh Dia ár dtír do sgléabhthaibh,</span>
<lb n="1314"/><span>Acht fá laochraibh saora fíora tréuna.</span></p>
<lb n="1315"/>
<lb n="1316"/><p><span>"Dó labhair Crúach Padraich go láidir léanmhar,</span>
<lb n="1317"/><span>Is chabhruigh an t-Eirgeal go feirgach léití,</span>
<lb n="1318"/><span>Lasaigh Sliabh Dúin-Ard is chuidigh cnoc Néifin,</span>
<lb n="1319"/><span>Is dheimhnigh gach árdh-bheann de ghar-ghuth a sgeul-san.</span></p>
<lb n="1320"/>
<lb n="1321"/><p><span>"Mura bhfuil sibh saor bígídh meisneamhail,</span>
<lb n="1322"/><span>Ná cromaigidh glún roimh thútaibh (Eilise) choigcríche;</span>
<lb n="1323"/><span>Seasaigidh díreach dílis fuinneamhail,</span>
<lb n="1324"/><span>Is bainighidh 'úr dtír ghlas ó dhían-ghallaibh íasachta.</span></p>
<lb n="1325"/>
<lb n="1326"/><p><span>(Ní críoch.)</span></p>
<lb n="1327"/>
<lb n="1328"/><p><span>PHILIB Ó BHALDRAITHE DO CHUM.</span></p>
<lb n="1329"/>
<lb n="1330"/><p><span>FÚAGRADH!</span></p>
<lb n="1331"/>
<lb n="1332"/><p><span>Ó FIONNÁIN AGUS  Ó SÍODA</span>
<lb n="1333"/><span>(Fannon and Silke)</span></p>
<lb n="1334"/>
<lb n="1335"/><p><span>CANDÁLAIDHE AGUS LÚACHADÓIR</span>
<lb n="1336"/><span>(Auctioneers and Valuers)</span></p>
<lb n="1337"/>
<lb n="1338"/><p><span>CAISLEÁN RIABHACH</span>
<lb n="1339"/><span>(Castlerea).</span></p>
<lb n="1340"/>
<lb n="1341"/><p><span>A Ghaedheala, cabhróchaimid libh má chabhruigheann sibh</span>
<lb n="1342"/><span>linn!  Tá cleachtughadh againn ar 'chuile chinéal</span>
<lb n="1343"/><span>chandálachta.  Déanfaimid do chuid oibre ar fheabhas fág</span>
<lb n="1344"/><span>fuinn í!</span></p>
<lb n="1345"/>
<lb n="1346"/><p><span>Cian-Sgéalta…  Candálaidhe, Caisleán Riabhach.</span></p>
<lb n="1347"/>
<lb n="1348"/><p><span>Deanfaimid do chuid oibre in Gaedhilg más áil leat.</span></p>
<lb n="1349"/>
<lb n="1350"/><p><span>CÚPÓN "AN CHEARNÓGH."</span>
<lb n="1351"/><span>IÚL, 1923.</span></p>
<lb n="1352"/>
<lb n="1353"/><p><span>Clódhbhualadh le h-aghaidh na seilbhtheoirí ag Oifig an</span>
<lb n="1354"/><span>"Telegraf Connacht" i gCaisleán a' Bharraigh.</span>
<lb n="1355"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Táim mo shuidhe ar árdán gainmhe...

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Táim mo shuidhe ar árdán gainmhe...

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
