Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Connemara Gaelic.</title><author><persName/></author><editor><name type="main">Ó Gramhnaigh, Eoghan</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG04-11916</note>
		 <note type="L">217</note>
		 <note type="B">1893</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>July, 1893</date><idno>IG04-11916</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">4</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author/><title>Connemara Gaelic.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Connemara Gaelic.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>July, 1893</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>CONNEMARA GAELIC</span>
<lb n="1"/><span>D. O'FAHERTY</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>RADHMON MAC RIGH LAIGHEAN.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Bhí rí í g-cúigeadh Laighean fad ó; rugadh</span>
<lb n="6"/><span>mac dhó agus tugadh Radhmon mar ainm air.</span>
<lb n="7"/><span>Bhí gnás ann, an t-am sin, nuair beirtí mac</span>
<lb n="8"/><span>do righ, go n-déantaoi a chleamhnas le inghín</span>
<lb n="9"/><span>righ eile a beurfaoi an oidhche cheudna.</span>
<lb n="10"/><span>Thárla go rugadh inghean do righ na Spáinne</span>
<lb n="11"/><span>an oidhche a rugadh Radhmon, agus righneadh a</span>
<lb n="12"/><span>chleamhnas léi.  Seal gearr 'na dhiaidh sin</span>
<lb n="13"/><span>fuair a mháthair bás.  D'fhan a athair gan</span>
<lb n="14"/><span>pósadh go raibh Radhmon 'na fhear.  Dubhairt</span></p>
</div>
<pb n="218"/>
<div><lb n="15"/><p><span>sé ann sin: “tá mé gan céile ó cailleadh</span>
<lb n="16"/><span>do mháthair, agus ní bheidhead níos fuide gan</span>
<lb n="17"/><span>bhean.  Tá inghean áluinn deas ag righ na</span>
<lb n="18"/><span>Gearmáinne agus is mian liom dul dá</span>
<lb n="19"/><span>h-iarraidh; an d-tiocfá-sa liom?”  “Rachad,”</span>
<lb n="20"/><span>arsa Radhmon.  D'imthighdear leo go d-tán-</span>
<lb n="21"/><span>gadar go cúirt righ na Gearmáinne.  D'innis</span>
<lb n="22"/><span>righ Laighean fáth a thuruis.  Cuireadh fáilte</span>
<lb n="23"/><span>roimhe.  Chaitheadar an oidhche sin le fleidh a's</span>
<lb n="24"/><span>feusda.  Ar maidin, lá air na mhárach,</span>
<lb n="25"/><span>ceapadh cluiche comórtais idir mac righ na</span>
<lb n="26"/><span>Gearmáinne agus Radhmon mac righ Laighean.</span>
<lb n="27"/><span>Roinneadh na fir (leath ar gach taobh) acht</span>
<lb n="28"/><span>chuir Radhmon 's a chuid fear an liathróid</span>
<lb n="29"/><span>amach.  “Níl mo chuid fear ag obair dhamh-</span>
<lb n="30"/><span>sa comh maith a's tá do chuidse fear ag obair</span>
<lb n="31"/><span>dhuit-se,” ar sa mac righ na Gearmáinne.</span>
<lb n="32"/><span>“Tá go maith,” ars Radhmon; “bheurfaidh</span>
<lb n="33"/><span>mise leath mo chuid fear dhuit a's feicimís cia</span>
<lb n="34"/><span>chuirfear an liathróid amach.”  Righneadh amh-</span>
<lb n="35"/><span>laidh, acht bhuaidh Radhmon an báire.  Leis</span>
<lb n="36"/><span>an sgeul a ghiorrughadh, chuaidh Radhmon an</span>
<lb n="37"/><span>aghaidh an iomláin a's chuir sé an liathróid</span>
<lb n="38"/><span>amach orra.  Thárla go raibh inghean righ na</span>
<lb n="39"/><span>Gearmáinne a' dearcadh orra trí fhuinneoig</span>
<lb n="40"/><span>ar feadh an ama.  Chuir sí teachtaire faoi dhéin</span>
<lb n="41"/><span>Radhmuin 'ghá iarraidh suas do'n chaisleán</span>
<lb n="42"/><span>óir chuir sí spéis mhór ann, a's budh fheárr</span>
<lb n="43"/><span>léi é mar chéile 'ná a athair.  Dhiultaigh</span>
<lb n="44"/><span>Radhmon an cuireadh, óir smuain sé ar an</span>
<lb n="45"/><span>bh-fáth bhí leis.  Mar gheall ar an tarcuisne</span>
<lb n="46"/><span>so bhí rún aici dioghaltas d'imirt ar</span>
<lb n="47"/><span>Radhmon.</span></p>
<lb n="48"/>
<lb n="49"/><p><span>Pósadh rí Laighean agus inghean righ na</span>
<lb n="50"/><span>Gearmáinne, a's thug sé a bhaile leis go</span>
<lb n="51"/><span>h-Éirinn í.  Bhidheadh an rí agus Radhmon</span>
<lb n="52"/><span>ag seilg gach uile lá.  Lá dá d-táinic sé a </span>
<lb n="53"/><span>bhaile ó'n t-seilg, rinne a bhean musán leis</span>
<lb n="54"/><span>faoi na fágbhail sa m-baile aonraic, 's</span>
<lb n="55"/><span>dubhairt, “budh cóir dhuit-se do mhac a fhág-</span>
<lb n="56"/><span>bhail mar comhluadar liom; ní mar so a bhí</span>
<lb n="57"/><span>mé i g-cúirt m' athar.”</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>D'fhág an rí Radhmon sa m-baile lá ar na</span>
<lb n="60"/><span>mhárach, 's d'imthigh sé féin 'na seilge.  Níorbh</span>
<lb n="61"/><span>fhada bhí sé imthighthe 'nuair shaoil sise droch-</span>
<lb n="62"/><span>bheart imirt ar Radhmon.  Rith sé uaithe a's</span>
<lb n="63"/><span>níor stad sé go d-táinic sé go cúirt righ na</span>
<lb n="64"/><span>Spáinne.  Fáiltigheadh roimhe agus fiafrui-</span>
<lb n="65"/><span>gheadh dhe fáth a thuruis.  D'innis ré sin</span>
<lb n="66"/><span>dóibh.  Dubhairt an rí leis nach bh-fuigheadh</span>
<lb n="67"/><span>aon fhear a h-inghean acht an fear a</span>
<lb n="68"/><span>mharbhochadh triur fáthach tá i n-Doirín-</span>
<lb n="69"/><span>na-bh-fathach.  “Acht,” ars an rí, is olc</span>
<lb n="70"/><span>m'aithne nó is tú Radhmon mac righ</span>
<lb n="71"/><span>Laighean agus má's tú, is leat m' inghean, óir</span>
<lb n="72"/><span>righneadh a cleamhnas leat an oidhche rugadh</span>
<lb n="73"/><span>thú.”  “Lé aghaidh gaisge rugadh mé, a's lé</span>
<lb n="74"/><span>aghaidh gaisge tá mé, agus rud air bith a</span>
<lb n="75"/><span>dheunfas fear air bith,” arsa Radhmon, “tá</span>
<lb n="76"/><span>mé sásda é a dheunadh sul gheobhas mé</span>
<lb n="77"/><span>d'inghean.”  Go moch maidneach, lá ar na</span>
<lb n="78"/><span>mhárach nigh sé a eudan, chíor sé a cheann, d'ith</span>
<lb n="79"/><span>sé a bhéiligh, 's d'imthigh sé go Doirín-na-</span>
<lb n="80"/><span>bh-fathach.  Tharruing sé amach a ghleus</span>
<lb n="81"/><span>teineadh agus rinne teine dhó-féin.  Rug sé</span>
<lb n="82"/><span>ar chaora, mharbhaigh sé í, 's chuir sé ar an</span>
<lb n="83"/><span>teinidh í a' bruith.  Ní raibh ceathramhadh dí</span>
<lb n="84"/><span>ithte aige 'nuair tháinic an fáthach's dubhairt</span>
<lb n="85"/><span>“fú, fá, feasóg! fághaim boladh Éirionnaigh</span>
<lb n="86"/><span>bhinn, bhreugaigh bhradaigh.”  “Do dhonacht 's</span>
<lb n="87"/><span>do dhoicheall ort féin, agus míle marbhfháisg</span>
<lb n="88"/><span>ort; ní lé cóir nó ceart a thabhairt duit</span>
<lb n="89"/><span>tháinic mise annseo, acht lé gach uile chóir</span>
<lb n="90"/><span>agus ceart a bhaint dhíot,” arsa Radhmon.</span>
<lb n="91"/><span>D'ionnsuighdear a chéile, 's ní'l gaisgidheach</span>
<lb n="92"/><span>ó thús an domhain go deireadh an domhain nach</span>
<lb n="93"/><span>d-tiucfadh ag breathnughadh orra dá m-bei-</span>
<lb n="94"/><span>dheadh fhios aca go rabhadar lé chéile.</span>
<lb n="95"/><span>Chuimhnigh Radhmon nach raibh fear a chaointe,</span>
<lb n="96"/><span>nó a shínte, nó a churthe san aiséadach, 's thug</span>
<lb n="97"/><span>sé cor don fháthach a chuir air a ghlúnaibh é,</span>
<lb n="98"/><span>a's dón darna cor leag sé é.  “Fóil, a</span>
<lb n="99"/><span>ghaisgidhigh is feárr sa' domhan, shaoil mé nach</span>
<lb n="100"/><span>raibh fear ar bith in-an sin a dheunadh liom</span>
<lb n="101"/><span>acht Radhmon mac righ Laighean, nó é sin féin</span>
<lb n="102"/><span>go m-beidheadh sé in aois a bliadhna 's fichead.</span>
<lb n="103"/><span>Bheurfaidh mé leath mo ríoghachta lé mo bheo,</span>
<lb n="104"/><span>a's í eilig lé mo mharbh; sin agus mo clai-</span>
<lb n="105"/><span>dheamh soluis a dheunfas solus i n-dorchadas,</span>
<lb n="106"/><span>má leigeann tú mo cheann liom.”  “Cá</span>
<lb n="107"/><span>bh-feuchfadh mé faobhar do chlaidhimh?” ar sa</span></p>
</div>
<pb n="219"/>
<div><lb n="108"/><p><span>Radhmon.  Feuch ar an g-crann críon sin</span>
<lb n="109"/><span>tháll é.  “Ní fheicim crann air bith is gránda</span>
<lb n="110"/><span>'ná do cheann críon liath.”  Bhuail sé i</span>
<lb n="111"/><span>g-comhghar an chinn 's an mhuinéil é, 's bhain</span>
<lb n="112"/><span>sé an ceann de.  Shníomh sé gad do'n choill,</span>
<lb n="113"/><span>'s chuir sé amach thrí na dhá chluais é, a's thug</span>
<lb n="114"/><span>mar sin a bhaile go righ ná Spáinne é.</span>
<lb n="115"/><span>Nuair tháinic sé i bh-foigse seacht n-iomaire</span>
<lb n="116"/><span>'s seacht n-acra do'n teach, chaith sé an ceann</span>
<lb n="117"/><span>dhe 's chroith sé an chúirt.  Tháinic sé asteach</span>
<lb n="118"/><span>'s dubhairt, “is liom trian dod' inghín a rí</span>
<lb n="119"/><span>na Spainne.”  “Is leat eilig í, má 's tú</span>
<lb n="120"/><span>Radhmon mar righ Laighean.  Chaith siad an</span>
<lb n="121"/><span>oidche sin, trian le fiannaigheacht, trian le</span>
<lb n="122"/><span>sgeulaigheacht trian lé caitheadh bidh a's dighe</span>
<lb n="123"/><span>'s le sáimh-codlata; cupána teotha, blas</span>
<lb n="124"/><span>na meala ar gach greim, a's gan an darna</span>
<lb n="125"/><span>greim ar aon bhlas.</span></p>
<lb n="126"/>
<lb n="127"/><p><span>An dara lá mharbhaigh sé fáthach eile.  Ar</span>
<lb n="128"/><span>thriall a bhaile dhó, an tríomhadh lá tar éis</span>
<lb n="129"/><span>an fáthach a mharbhadh, tháinic ceo mór 's</span>
<lb n="130"/><span>cuireadh a muga é.  Chualaidh sé eugcaoin</span>
<lb n="131"/><span>bhocht 's rinne sé air.  “Cia thú féin,” ar </span>
<lb n="132"/><span>sa Radhmon.  “Tá,” ar sé, “créatúr na</span>
<lb n="133"/><span>g-créatúr, 's bochtán na m-bochtán, a</span>
<lb n="134"/><span>cheangail na fáthaigh suas indiu.”  Sgaoil</span>
<lb n="135"/><span>Radhmon é; acht cia bhí ann! an creachadóir</span>
<lb n="136"/><span>tarnochdaighthe, mac righ na fuaraidheachta,</span>
<lb n="137"/><span>nár bh-féidir a mhúchadh, nó a bháthadh, nó a</span>
<lb n="138"/><span>mharbhadh, mar nach ann féin bhí a anam.  Chean-</span>
<lb n="139"/><span>gail sé Radhmon suas in a áit féin; thug</span>
<lb n="140"/><span>sé ceann an fháthaigh aig righ na Spáinne.</span>
<lb n="141"/><span>“Is liom d'inghean,” ar sé, a'bualadh méir</span>
<lb n="142"/><span>faoi na crios 's 'ghá tabhairt leis.</span></p>
<lb n="143"/>
<lb n="144"/><p><span>Mhothuigh an rí nár bhé Radhmon thug leis í.</span>
<lb n="145"/><span>Chuaidh sé ar a thóir 's fuair ceangailte lé</span>
<lb n="146"/><span>teudracha draoidheachta agus easarlui-</span>
<lb n="147"/><span>dheachta é.  “Níl sé í ndán thú a sgaoileadh,”</span>
<lb n="148"/><span>ars an rí, mara bhfuil mo chuid fola comh</span>
<lb n="149"/><span>glan nach féidir cáin a chur le mo sheacht</span>
<lb n="150"/><span>sinnsir.”  Leis sin bhain sé fuil as féin,</span>
<lb n="151"/><span>chuimil sé do na teudrachaibh í, 's thuit siad</span>
<lb n="152"/><span>lobhtha ó chéile.  “Tar liom agus fan liom.”</span>
<lb n="153"/><span>“Ní fhanfad,” arsa Radhmon; “ní bheidh mé</span>
<lb n="154"/><span>sásda go bhfághaidh mé greim ar an gcrea-</span>
<lb n="155"/><span>chadóir.”  D'imthigh leis gur thuit an oidhche</span>
<lb n="156"/><span>air.  Rinne bothán dhó féin; tharraing sé</span>
<lb n="157"/><span>amach a ghleus teineadh; d'fhadaigh sé teine</span>
<lb n="158"/><span>a's leag sé a lón roimhe.  Tháinic cú aige</span>
<lb n="159"/><span>a's d'iarr “cúilín nó cnáimhín, cuid ar leith</span>
<lb n="160"/><span>nó coilín lé tabhairt ag mo chuid cuileán.”</span>
<lb n="161"/><span>“Gheobhair sin 's fáilte.”  “Is fearr go mór</span>
<lb n="162"/><span>thú 'ná an creachadóir a chuaidh thart annseo</span>
<lb n="163"/><span>aréir a's an bhean is áilne dá bhfaca súil</span>
<lb n="164"/><span>leis, 's gach deor lé na súil chomh mór lé</span>
<lb n="165"/><span>monóg sléibhe; d'iarr me rúinnín air; chaith</span>
<lb n="166"/><span>sé a sgian fhada liom, a's fóbhar go m-bain-</span>
<lb n="167"/><span>feadh sé an ceann díom: má theasduigheann</span>
<lb n="168"/><span>congnadh mo leithéide-se uait go bráth,</span>
<lb n="169"/><span>glaoidh ar chú-ín an Doire liath, agus béidh</span>
<lb n="170"/><span>mise agat.”  Casadh seabhacán na h-aille</span>
<lb n="171"/><span>breagh leis agus roinn sé leí.  Dubhairt</span>
<lb n="172"/><span>sé:— “cruadhtan air bith in a m-béidh tú,</span>
<lb n="173"/><span>glaoidh orm agus beidh me agat.”  An</span>
<lb n="174"/><span>tríomhadh lá casadh madr' uisge na h-aille</span>
<lb n="175"/><span>duibhe dhó.  D'iarr sé rúinnín air.  Roin sé</span>
<lb n="176"/><span>leis.  Dubhairt:— “áit air bith a d-teas-</span>
<lb n="177"/><span>dóchaidh mo chongnadh nó mo chuidiughadh uait</span>
<lb n="178"/><span>glaoidh orm 's beidh mé agat.”  An lá sin,</span>
<lb n="179"/><span>san meadhon lae, bhí sé ag caisleán an</span>
<lb n="180"/><span>chreachadóra.  Bhí sé féin as baile, acht bhí</span>
<lb n="181"/><span>fáilte mhór aici roimhe.  D'innis sí dhó go</span>
<lb n="182"/><span>raibh anam an chreachadóra in uibh a bhí i</span>
<lb n="183"/><span>m-bolg lachan, a bhí i m-bolg reithe, a bhí i</span>
<lb n="184"/><span>lár saile a bhí shíos san soilléar agus mar</span>
<lb n="185"/><span>m-beurfaidh ar an gródh mór, agus é a chur</span>
<lb n="186"/><span>síos d'aon bhuille agus an tsail a thógbhail</span>
<lb n="187"/><span>d'aon bhuille, annsin thiocfadh an reithe amach,</span>
<lb n="188"/><span>a's an meul a chuirfeadh sé a's, cluisfidhe san</span>
<lb n="189"/><span>domhan shoir é; bheidheadh an reithe ag rith ar</span>
<lb n="190"/><span>an gcreachadóir agus eision a deunadh ar</span>
<lb n="191"/><span>an reithe.  Dá m-beurfaidhe air go rithfeadh</span>
<lb n="192"/><span>an lacha amach, agus dá m-beurfaidhe ar an</span>
<lb n="193"/><span>lacha go rithfeadh an ubh aisti a's go n-deun-</span>
<lb n="194"/><span>fad sí eascuin, a's dá m-beurfaidhe air an</span>
<lb n="195"/><span>eascuin, go n-deunfaidhe ubh arís, agus é a</span>
<lb n="196"/><span>bhualadh leis an uibh san m-ball dóráin tá</span>
<lb n="197"/><span>faoi na cích chlí, nach raibh sé i n-dán é mhar-</span>
<lb n="198"/><span>bhadh.  “Níl aon fhear ionan sin a dheunadh</span>
<lb n="199"/><span>acht Radhmon mac righ Laighean a d'fhág mé</span></p>
</div>
<pb n="220"/>
<div><lb n="200"/><p><span>ceangailte.”  Rug Radhmon ar an gródh</span>
<lb n="201"/><span>agus thóg sé an tsail; sgoilt sé an tsail</span>
<lb n="202"/><span>d'aon bhuille; rith an reithe amach ag méil-</span>
<lb n="203"/><span>leach.  Chualaidh an creachadóir an méill</span>
<lb n="204"/><span>agus bhí sé ag deunadh air.  “Cá bh-fuil tú</span>
<lb n="205"/><span>a chúín an doire liath?”  “Tá mé annseo</span>
<lb n="206"/><span>agus an reithe i ngreim agam.”  Súd amach an</span>
<lb n="207"/><span>lacha as bolg an reithe.  “Cá bh-fuil tú</span>
<lb n="208"/><span>a sheabhaicín na h-aille breagha?”  “Tá mé</span>
<lb n="209"/><span>i annseo agus an lacha i ngreim a'm.”  Súd</span>
<lb n="210"/><span>an ubh as bolg na lachan agus rinne sí</span>
<lb n="211"/><span>eascuin.  Bhí sise ag deunadh air an loch:</span>
<lb n="212"/><span>“cá bh-fuil tú a mhadr' uisge na h-aille</span>
<lb n="213"/><span>duibhe?”  “Tá mé annseo a's an eascuin</span>
<lb n="214"/><span>i ngreim a'm.”  Rug Radhmon uirri.  Súd aige</span>
<lb n="215"/><span>an creachadóir a's a chuid eudaigh</span>
<lb n="216"/><span>stróicthe ag na driseachaibh.  Bhuail Radhmon</span>
<lb n="217"/><span>leis an uibh é, agus thuit sé marbh.  Thug</span>
<lb n="218"/><span>Radhmon inghean righ na Spáinne leis go</span>
<lb n="219"/><span>d-tí a h-athair a's chomhnuighdear leis go</span>
<lb n="220"/><span>deireadh a m-beatha.</span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>Críoch.</span></p>
<lb n="223"/>
<lb n="224"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Connemara Gaelic.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Connemara Gaelic.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
