Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Stáid na Gaedhilge agus Teangthadh Eile ins na Stáidibh Aontuighthe (agus i gCanada).  An Treas Airtiogal.</title><author><persName>Ó Néill Russell, T.  -  T.O.Rúiséal</persName></author><editor><name type="main">Coimín, Dáithí</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG01-34</note>
		 <note type="L">170</note>
		 <note type="B">1883</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>April, 1883</date><idno>IG01-34</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">1</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ó Néill Russell, T.  -  T.O.Rúiséal</author><title>Stáid na Gaedhilge agus Teangthadh Eile ins na Stáidibh Aontuighthe (agus i gCanada).  An Treas Airtiogal.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Stáid na Gaedhilge agus Teangthadh Eile ins na Stáidibh Aontuighthe (agus i gCanada).  An Treas Airtiogal.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>April, 1883</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>STÁID NA GAEDHILGE AGUS TEANGTHADH</span>
<lb n="1"/><span>EILE INS NA STÁIDIBH AONTUIGHTHE</span>
<lb n="2"/><span>AGUS I G-CANADA.</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>le T. O. Ruiseul.</span></p>
<lb n="5"/>
<lb n="6"/><p><span>An treas airtiogal.</span>
<lb n="7"/><span> </span>
<lb n="8"/><span>Dubhramar beagán timcheall Francach na</span>
<lb n="9"/><span>Canada 'san airtiogal déigheanach, agus is</span>
<lb n="10"/><span>cóir dhúinn nidh éigin a rádh timcheall</span>
<lb n="11"/><span>Gaedheal na tíre sin, óir go deimhin is</span>
<lb n="12"/><span>“muintir fá-leath” iad mar tá na Francaighe,</span>
<lb n="13"/><span>acht faraoir! ní righne siad móran chum a</span>
<lb n="14"/><span>d-teangan do chúmhdach, gidh go mairidh si fós,</span>
<lb n="15"/><span>'se sin má's féidir linn a rádh go mairidh</span>
<lb n="16"/><span>teanga a tá cho truaillighthe sin go nach d- </span>
<lb n="17"/><span>tuigfeadh an scoláire Gaedhilge is feárr in</span>
<lb n="18"/><span>Éirinn, trí focail dí air n-a clos air d-tus.</span></p>
<lb n="19"/>
<lb n="20"/><p><span>Tá dá áit in Uachdar Canada in a</span>
<lb n="21"/><span>n-dearnadh áitighthe de Ghaedhealaibh</span>
<lb n="22"/><span>Albanacha; tá aon aca i g-condae</span>
<lb n="23"/><span>Gleanngarbh, air bhruach na h-amhann móire,</span>
<lb n="24"/><span>Naomh Lárais, agus tá an ceann eile láimh</span>
<lb n="25"/><span>le Gleanncoe air bhruach na h-amhann bige</span>
<lb n="26"/><span>Tamhuisge, i g-condaibh Elgin agus</span>
<lb n="27"/><span>Middlesecs.  Do thánaic Gaoidhil Gleann-</span>
<lb n="28"/><span>gairbhe ó h-Albain 'san m-bliadhain 1785,</span>
<lb n="29"/><span>agus is beg nach bh-fuil siad ceud bliadhain </span>
<lb n="30"/><span>air an móirthir so anois.  Ní féidir linn rádh</span>
<lb n="31"/><span>go beachd ca h-am thánaic Gaoidhil Gleanncoe</span>
<lb n="32"/><span>chum Canada, acht bhí se ag am éigin 'san</span>
<lb n="33"/><span>g-céad ceathramhuin na h-aoise so.  Caithfidh</span>
<lb n="34"/><span>sinn rádh go righne Gaoidhil na h-Alban</span>
<lb n="35"/><span>comhbhrac níos feárr air son a d-teangan ioná </span>
<lb n="36"/><span>do righne na h-Éireannaighe air aon áit air</span>
<lb n="37"/><span>an móirthír so, óir labhaireann an chuid is</span>
<lb n="38"/><span>mó de mhuintir Gleanngairbhe agus</span>
<lb n="39"/><span>Gleanncoe, an Ghaedhilig fós,</span></p>
<lb n="40"/>
<lb n="41"/><p><span>Is éigin dúinn admháil gur nidh créid-</span>
<lb n="42"/><span>eamhnach do Ghaedhealaibh Canada, go</span>
<lb n="43"/><span>labhaireann siad a d-teanga féin fós, acht</span>
<lb n="44"/><span>is éigin dúinn admháil mar an g-ceudna,</span>
<lb n="45"/><span>nach bh-féidir le h-aon chine daoineadh a d-</span>
<lb n="46"/><span>teanga do coimheud beo anois muna m-</span>
<lb n="47"/><span>bidheann innti, leabhair, irisleabhair, paipeura</span>
<lb n="48"/><span>nuaidheachda, agus na h-uile neithe d'á d-</span>
<lb n="49"/><span>tugthar an t-ainm coitchionn de “fhóghluim</span>
<lb n="50"/><span>roithleánach,” no “current literature,” i m-</span>
<lb n="51"/><span>Beurla.  Is maith an nidh é Éireannach do</span>
<lb n="52"/><span>bheith cumasach a theanga féin do labhairt,</span>
<lb n="53"/><span>acht is nidh dá uair níos feárr é do bheith</span>
<lb n="54"/><span>cumasach a theanga féin do léigheadh. 'Se so</span>
<lb n="55"/><span>an dearmud do righne Gaoidhil na Canada;</span>
<lb n="56"/><span>níor chuir siad páipeur no irisleabhar air</span>
<lb n="57"/><span>bun a riamh, agus d'á bhrigh sin, ní fad go m-</span>
<lb n="58"/><span>beidh a d-teanga marbh.  Nach mór an t-</span>
<lb n="59"/><span>atharrughadh a tá teachd air Gaedhealaibh ó'n</span>
<lb n="60"/><span>aimsir in a righneadar cogadh air son aoin</span>
<lb n="61"/><span>leabhair amháin!  Is cosamhuil go raibh níos</span>
<lb n="62"/><span>mó leabhar 'san Gaedhilig ins na seachtmhadh</span>
<lb n="63"/><span>agus ochtmhadh aoisibh, ioná do bhí in aon</span>
<lb n="64"/><span>teangain beo eile 'san domhan, acht anois tá</span>
<lb n="65"/><span>leabhair i nGaedhilig níos teirce 'ná leabhair</span>
<lb n="66"/><span>aoin teangan mínighthe air dhruim na talmhan.</span>
<lb n="67"/><span>Ní mór an t-iongnadh go bh-fuil ár d-tír</span>
<lb n="68"/><span>faoi neul agus go bh-fuil mímheas ag</span>
<lb n="69"/><span>daoinibh na d-tíorthann eile orrainn.  Beidh</span>
<lb n="70"/><span>se mar sin no go d-tuigeann na h-</span>
<lb n="71"/><span>Éireannaighe gurab e an LEABAR an t-</span>
<lb n="72"/><span>arm is cúmhachdaighe air talamh, agus i g-</span>
<lb n="73"/><span>comórtus leis, nach bh-fuil an cloidheamh acht</span>
<lb n="74"/><span>mar traithnín earraigh.</span>
<lb n="75"/><span>  </span>
<lb n="76"/><span>Tá uibhir na nGaodhal Gleanngairbhe tim-</span>
<lb n="77"/><span>cheall fiche míle, agus iad so de Ghleanncoe</span>
<lb n="78"/><span>timcheall deich míle.  Labhaireann na sean</span>
<lb n="79"/><span>daoine Gaedhilig maith go leor, acht dá d-</span>
<lb n="80"/><span>tiocfadh Oisín no Fionn air ais chum beatha,</span>
<lb n="81"/><span>níor bh'féidir leo thuigsin na n-daoineadh óg,</span>
<lb n="82"/><span>agus gan amhrus níor bh'féidir leis na</span>
<lb n="83"/><span>daoinibh óga d'á d-tuigsin air aon chor.  Ní</span></p>
</div>
<pb n="171"/>
<div><lb n="84"/><p><span>thuigidh Gaoidhil na Canada acht na focail is</span>
<lb n="85"/><span>simplidhe d'á d-teangain, mar is urus a</span>
<lb n="86"/><span>mheas nuair nach bh-fuil aon fhóghluim aca</span>
<lb n="87"/><span>innti.  Acht ní leanann siad truaillighthe na</span>
<lb n="88"/><span>leabhar nuadh d'Albain; deirid beagnach a g-</span>
<lb n="89"/><span>cómhnuidhe “deunaidh se, tabhairidh si” in áit</span>
<lb n="90"/><span>“deunaidh é, tabhairidh í” mar chlobhuailtear</span>
<lb n="91"/><span>na ráidhte so in Albain anois.  Tá an chuid</span>
<lb n="92"/><span>is mó de Gaedhealaibh Gleanngairbhe 'na g-</span>
<lb n="93"/><span>Catoilicibh: is fad ó bhí seanmóir Ghaedhilge</span>
<lb n="94"/><span>in aon eagluis 'san g-condae, agus deir na</span>
<lb n="95"/><span>sean daoine gurab é sagart áirighthe</span>
<lb n="96"/><span>Éireannach an seanmóruidhe dob' fheárr do</span>
<lb n="97"/><span>bhí aca riamh; níor bh'áil leis seanmórughadh</span>
<lb n="98"/><span>acht i nGaedhilig.  Fuair se bás timcheall</span>
<lb n="99"/><span>caogad bliadhan ó shoin.</span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>Is rod iongantach é, gidh go bh-fuil mórán </span>
<lb n="102"/><span>Gaedheal Albanach i Nuadh-Eabhrac agus na</span>
<lb n="103"/><span>cathrachaibh eile in a múintear an Ghaedhilig,</span>
<lb n="104"/><span>nar thánaic aon díobh chuiii na sgol ó cuireadh</span>
<lb n="105"/><span>air bun iad.  Do righne mórán Ameri-</span>
<lb n="106"/><span>cánach cuairt dóibh, agus thánaic Breathnuighe</span>
<lb n="107"/><span>d'á bh-feicsin acht ní thánaic aon duine ó</span>
<lb n="108"/><span>shliocht Gaedheal Alban i ngar leo fós.  Is</span>
<lb n="109"/><span>droch-chómhartha é so óir taisbeanann se nach</span>
<lb n="110"/><span>bh-fuil mórán measta ag na h-Albhanaibh</span>
<lb n="111"/><span>air a d-teangain.  Feudaim rádh go cinnte</span>
<lb n="112"/><span>go g-cuirfeadh “céad mile fáilte” roimh</span>
<lb n="113"/><span>aon Ghaedheal Albanach do thiocfadh chum na</span>
<lb n="114"/><span>sgol Gaedhilige ins an g-cathair so, no i g-</span>
<lb n="115"/><span>cathair air bith eile air feadh na tíre.  Ní</span>
<lb n="116"/><span>amháin go g-cuirfeadh fáilte roimhe, acht do</span>
<lb n="117"/><span>bheidheadh níos mó luathgháire air na sgoláiribh</span>
<lb n="118"/><span>d'á fheicsin ioná do bheidheadh dá d-tiocfadh</span>
<lb n="119"/><span>scór Éireannach, is cuma cia h-iad, no dá</span>
<lb n="120"/><span>mhór a saidhbhreas agus a g-clú.</span></p>
<lb n="121"/>
<lb n="122"/><p><span>Tar éis na bh-Francach, siad na Breathnuighe</span>
<lb n="123"/><span>a thaisbeanas an cúram is teo agus is</span>
<lb n="124"/><span>teagaraighe ins an d-tír uim a d-teangain.</span>
<lb n="125"/><span>Ní cosamhuil gur aithnighthe in Éirinn go bh-</span>
<lb n="126"/><span>fuil trí páipeura nuaidheachda ag na</span>
<lb n="127"/><span>Breathnuighibh ins an d-tír so, agus nach bh-</span>
<lb n="128"/><span>fuil aon fhocal Beurla ionnta ó thús go</span>
<lb n="129"/><span>deire!  Tá aon aca clobhuailte i b-Pittsburg</span>
<lb n="130"/><span>'san stáid Pannsilbhania, ceann eile in </span>
<lb n="131"/><span>Utica san stáid Nuadh-Eabhraic, agus ceann</span>
<lb n="132"/><span>eile in áit éigin 'san Iarthar.  Ná</span>
<lb n="133"/><span>smuaintear gurab ó shúgra clobhuailtear</span>
<lb n="134"/><span>na páipeura so, no nach n-deuntar airgead</span>
<lb n="135"/><span>asta.  Tá siad go h-uile ag deunadh airgid</span>
<lb n="136"/><span>agus faoi bhláth.  Ní léigthear Beurla</span>
<lb n="137"/><span>ionnta air aon chor, má's áil le duine</span>
<lb n="138"/><span>furfhógra do chur in aon de na páipeuraibh</span>
<lb n="139"/><span>Breathnacha so, caithfidh se bheith 'san teangain</span>
<lb n="140"/><span>Breathnuighe.  Nach mór an náire do shliocht</span>
<lb n="141"/><span>na nGaedheal 'san d-tír so, go bh-fuil dornán</span>
<lb n="142"/><span>daoineadh as tír bhig — tír nach bh-fuil</span>
<lb n="143"/><span>mórán níos mó 'ná Cúige Connacht in</span>
<lb n="144"/><span>Éirinn — ag cur masla ortha i d-taoibh a</span>
<lb n="145"/><span>d-teangan?  Nuair smuaineann Éireannach</span>
<lb n="146"/><span>air na neithibh so, tigeann báramhala in a</span>
<lb n="147"/><span>cheann timcheall a chomhdhuthchasadh nach lámhfadh</span>
<lb n="148"/><span>se cur air páipeur.</span></p>
<lb n="149"/>
<lb n="150"/><p><span>Ní'l aon áit eile 'san domhan in a m-beidh</span>
<lb n="151"/><span>an fhaill cheudna ag teangthóir le fóghluim</span>
<lb n="152"/><span>teangthadh a's do bheidheadh aige san d-tír</span>
<lb n="153"/><span>so.  Ní'l aon teanga a tá labhartha 'san Eoirip</span>
<lb n="154"/><span>nach bh-fuil labhartha in America, agus tá</span>
<lb n="155"/><span>mórán díobh so na h-Asia le cloistin innti</span>
<lb n="156"/><span>mar an g-ceudna.  De na h-uile cathrachaibh</span>
<lb n="157"/><span>innti, 'si Chicago an ceann is iltheangaighe</span>
<lb n="158"/><span>dhíobh.  Tá cine daoineadh 'san g-cathair sin</span>
<lb n="159"/><span>nach bh-fuil le fághail in Nuadh-Eabhrac,</span>
<lb n="160"/><span>Philedelphia, Boston, ná áit air bith eile</span>
<lb n="161"/><span>air an móirthír so.  Tá páipeura nuaidheachda</span>
<lb n="162"/><span>i Chicago i g-cúig teangthaibh deug éagsamhla,</span>
<lb n="163"/><span>agus dá m-beith Cardinal Mezzofanti no</span>
<lb n="164"/><span>Sir Uileam Ions innti, is cosamhuil go d-</span>
<lb n="165"/><span>teagmhóchadh siad le daoinibh nach d-tuigfidís,</span>
<lb n="166"/><span>gidh mór a n-eolas air theangthaibh.  Tá aon</span>
<lb n="167"/><span>pháipeur nuaidheachda i Chicago i “nGearm-</span>
<lb n="168"/><span>anac Íochdarach” se sin “Low German;” an</span>
<lb n="169"/><span>ceann amháin le fághail in America.  Ní</span>
<lb n="170"/><span>ceaduighthear clobhualadh na teangan sin</span>
<lb n="171"/><span>anois leis an riaghail Ghearmanaigh, agus</span>
<lb n="172"/><span>deirid nach bh-fuil aon pháipeur eile 'san</span>
<lb n="173"/><span>dómhan i nGearmanach Íochdarach acht an ceann</span>
<lb n="174"/><span>a tá i Chicago.  Is ait an nidh é, an meud</span>
<lb n="175"/><span>mór de Ghearmanachaibh a labhaireas an</span>
<lb n="176"/><span>teanga sin fós.  Ní múintear ins na sgolaibh</span>
<lb n="177"/><span>í, ní sgríobhthar i leabharaibh í, acht ní scuirfidh</span>
<lb n="178"/><span>na Gearmanaighe d'á labhairt.  Tá mórán</span></p>
</div>
<pb n="172"/>
<div><lb n="179"/><p><span>daoineadh ins an d-tír so nach bh-feudas aon</span>
<lb n="180"/><span>teanga — eile labhairt, gidh go léigheann siad</span>
<lb n="181"/><span>an “t-Árd-Gearmanach” maith go leor.</span>
<lb n="182"/><span>  </span>
<lb n="183"/><span>Tá fios ag an g-cuid is mó de léightheoiribh</span>
<lb n="184"/><span>an Irisleabhair so gurab iad na daoine ó</span>
<lb n="185"/><span>Holland d'áitigh an stáid Nuadh-Eabhraic</span>
<lb n="186"/><span>air d-tús agus do thóig an cheud tógbháil do</span>
<lb n="187"/><span>tógbhadh 'san g-cathair de'n ainm ceudna,</span>
<lb n="188"/><span>Tá an stáid agus an chathair faoi réim</span>
<lb n="189"/><span>Sacsann air feadh níos mó 'na dá chéad</span>
<lb n="190"/><span>bliadhan, gidheadh tá teanga na g-ceud</span>
<lb n="191"/><span>áitightheoir, 'ga labairt fós san stáid.  Ní</span>
<lb n="192"/><span>labhairthear teanga na Holland acht leis na</span>
<lb n="193"/><span>sean-daoinibh 'san d-tuaith, agus ní'l acht an-</span>
<lb n="194"/><span>bheagán díobh féin thuigeas í anois.  Ní</span>
<lb n="195"/><span>chidhtear gur chuir na daoine ó Holland aon</span>
<lb n="196"/><span>pháipeur air bun in a d-teangain i Nuadh-</span>
<lb n="197"/><span>Eabhrac, no in aon áit eile air feadh na sdáide;</span>
<lb n="198"/><span>ní mór an t-iongnadh, air an adhbhar sin, go</span>
<lb n="199"/><span>bh-fuil si beagnach marbh; feicfidh an</span>
<lb n="200"/><span>geinealach so deire dhí.</span>
<lb n="201"/><span> </span>
<lb n="202"/><span>In aimhdheoin de'n uile ghlór timcheall an</span>
<lb n="203"/><span>chinidh mhóir Thutonacaigh no Ghearmanaigh, nach</span>
<lb n="204"/><span>iongnadh mór é nar ghlac aon d'á d-teangthaibh</span>
<lb n="205"/><span>freumh in aon tír coigcríche, acht an Beurla</span>
<lb n="206"/><span>amháin.  Tá níos mó de Ghearmanaighibh</span>
<lb n="207"/><span>taoibh amuigh a d-tíre féin 'ná tá d'aon chine</span>
<lb n="208"/><span>eile 'san domhan; do bhí níos mó aistrighthe</span>
<lb n="209"/><span>ó Ghearmainia 'san aois so 'na ó aon tír eile</span>
<lb n="210"/><span>na h-Eorpa, acht ní túisge fágann siad a</span>
<lb n="211"/><span>d-tír 'ná cailleann siad a d-teanga.  Níor</span>
<lb n="212"/><span>bh'fhéidir le daoinibh beo níos mó do dhéanadh</span>
<lb n="213"/><span>'ná do righneadh le Gearmainighibh le cúmhdach</span>
<lb n="214"/><span>a d-teangan 'san d-tír so, agus d'á coimhéad</span>
<lb n="215"/><span>ó bhás.  Tá si múinte ins na sgolaibh</span>
<lb n="216"/><span>puiblidhe; tá go leor páipeur innti — níos mó</span>
<lb n="217"/><span>'ná léightear; — tá meas ag na h-American-</span>
<lb n="218"/><span>aighibh air an b-pobal darab teanga dhilis í,</span>
<lb n="219"/><span>acht ní ghlacaidh si freumh air bith gidh go bh-fuil</span>
<lb n="220"/><span>air an laghad deich milliún de'n t-sliochd</span>
<lb n="221"/><span>Gearmanach ins an tír so.</span></p>
<lb n="222"/>
<lb n="223"/><p><span>Tá adhbhar a mheas go m-beidh na</span>
<lb n="224"/><span>h-Éireannaighe in America ó so amach mórán</span>
<lb n="225"/><span>níos cúramaighe i d-taoibh a d-teangan ioná </span>
<lb n="226"/><span>do bhí siad riamh roimhe.  Is fíor nach g-</span>
<lb n="227"/><span>cuireann na daoine saidhbhire mórán suime</span>
<lb n="228"/><span>innti fós; acht tabhair am dóibh: níor tógbhadh</span>
<lb n="229"/><span>Róimh in aon ló; tá mórán deunta cheana</span>
<lb n="230"/><span>Dá m-beith fir-eagair na b-páipeur</span>
<lb n="231"/><span>Éireannach beagán níos cúramaighe d'á</span>
<lb n="232"/><span>taoibh, is iongantach an meud dob' fhéidir leo</span>
<lb n="233"/><span>dheunadh.  Ní'l aon aca thuigeas Gaedhilge,</span>
<lb n="234"/><span>no dheunas aon nidh d'á cabhrughadh acht amháin</span>
<lb n="235"/><span>fear-eagair an “Americain-Éireannaigh.”</span>
<lb n="236"/><span>Dá m-beith na páipeura Éireannacha eile</span>
<lb n="237"/><span>mar e, is geárr go m-beidheadh ár d-teanga</span>
<lb n="238"/><span>air bun in so, óir is cinnte go bh-fuil níos</span>
<lb n="239"/><span>mó daoineadh air an móirthír so a thuigeas</span>
<lb n="240"/><span>Gaedhilge ioná tá in Éirinn.  Tá fírinne</span>
<lb n="241"/><span>de so socair le tuigsin, óir ins an aimsir</span>
<lb n="242"/><span>chuaidh thart agus ins an am láithreach féin</span>
<lb n="243"/><span>is ó áitibh in Éirinn in a labhairthear an</span>
<lb n="244"/><span>Ghaedhilig, thánaic an chuid is mó de na</span>
<lb n="245"/><span>daoinibh d'aistrigh chum America.</span></p>
<lb n="246"/>
<lb n="247"/><p><span>Críochnuighthe.</span>
<lb n="248"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Stáid na Gaedhilge agus Teangthadh Eile ins na Stáidibh Aontuighthe (agus i gCanada). An Treas Airtiogal.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Stáid na Gaedhilge agus Teangthadh Eile ins na Stáidibh Aontuighthe (agus i gCanada). An Treas Airtiogal.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
