Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Amhráin Chuilm de Bhailís</title><author><name type="main">Colm De Bhailís</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">C055</note>
                         <note type="L">iii</note>
                         <note type="B">1904</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>C055</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Amhráin Chuilm de Bhailís</title><author>Colm De Bhailís</author><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>1904</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>CEITHRE RAINN</span>
<lb n="2"/><span>annso do rinne Colm De Bhailís do'n leabhar beag so féin:</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>A leabhair atá anois faoi chló,</span>
<lb n="5"/><span>Imthigh rómhat thré Éire uaim;</span>
<lb n="6"/><span>Amhráin ghreannmhar', amhráin bheó!</span>
<lb n="7"/><span>Nach deas, ar ndóigh, an féirín thú?</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>Tá'n Ghaedhilge ag éirghe 'rís i réim;</span>
<lb n="10"/><span>Tá meas ag téacht ar ar gcláinn;</span>
<lb n="11"/><span>Tá siad ag troid le buille béim;</span>
<lb n="12"/><span>Is gearr go mbéidh lucht Béarla gánn.</span></p>
<lb n="13"/>
<lb n="14"/><p><span>Thré Chúige Chonnacht déan do thriall</span>
<lb n="15"/><span>Go Laighin na bhFiann 's go Cúig' Uladh,</span>
<lb n="16"/><span>Go Cúige Mumhan 's go Manainn thar muir,</span>
<lb n="17"/><span>Go hAlbain soir 's go Lúnndain mhór.</span></p>
<lb n="18"/>
<lb n="19"/><p><span>An Connradh ag tabhairt ar ais ar gclú,</span>
<lb n="20"/><span>'Ghar gcoinneáil fhéin ag tnúth le Gaedhealtacht;</span>
<lb n="21"/><span>Sin obair mhór amach faoi 'r gcómhair;</span>
<lb n="22"/><span>Bhur gclaidhmhthí tógaidh, 's bígidh béiceach!</span>
<lb n="23"/></p>
</div>
<pb n="vii"/>
<div><lb n="24"/><p><span>RÉAMHRÁDH</span></p>
<lb n="25"/>
<lb n="26"/><p><span>Tá an leabhar so faoi chló faoi dheireadh.  'Sé an rud atá</span>
<lb n="27"/><span>le cur síos anois, a cheart do thabhairt do gach aon duine</span>
<lb n="28"/><span>a thug a chabhair & a chongnamh ins an saothar beag so.</span>
<lb n="29"/><span>'Sé an file féin badh chóir a bheith i dtús an sgéil seo.  Cé</span>
<lb n="30"/><span>go bhfuil Colm tuitthe i n-aois anois, rinne sé dícheall mór</span>
<lb n="31"/><span>ar chuimhniughadh ar na hamhránaibh, ní nár bh'fhurus dó.</span>
<lb n="32"/><span>Pádraig Ó Domhnalláin atá 'na chomhnaidhe i Sráid an</span>
<lb n="33"/><span>Champa i bhfogus d'Uachtar Árd, is eisean do chuir síos na</span>
<lb n="34"/><span>hamhráin diaidh i ndiaidh & a chuir chugam-sa iad.  Do</span>
<lb n="35"/><span>réidhtigheas féin & Eoghan Ó Neachtain iad, tar éis a bhfaghála</span>
<lb n="36"/><span>ó Mhac Uí Dhomhnalláin damh-sa.  D'éan-toisg adeirim gur</span>
<lb n="37"/><span>“réidhtigheamar” iad, óir ní raibh gach uile fhocal i gceart</span>
<lb n="38"/><span>ionnta, & is minic dob' éigean damh-sa sgríobhadh ar ais go</span>
<lb n="39"/><span>hUachtar Árd i dtaobh rud' éigin a bhí bun os cionn ar fad.</span>
<lb n="40"/><span>Ná meastar go bhfuilim ag cáineadh an Domhnallánaigh 'sa</span>
<lb n="41"/><span>méid seo.  Ní'lim.  Níor bhfurus dó sin an uile fhocal</span>
<lb n="42"/><span>d'fhághail sa gceart agus na fiacla caillte ag Colm.  Rinne sé</span>
<lb n="43"/><span>dícheall agus dúthracht lem' riar-sa i leith na síor-cheisteann</span>
<lb n="44"/><span>dob' eigean dam a chur chuige, agus ní fuláir dam a rádh go</span>
<lb n="45"/><span>bhfuilim fíor-bhuidheach dhe faoi.  Ní sgríobhfainn so ar chor ar</span>
<lb n="46"/><span>bith acht go bhfuil eagla orm faoi focla éigin a bheith amugha</span>
<lb n="47"/><span>fós.</span></p>
<lb n="48"/>
<lb n="49"/><p><span>Níor bh'é sin an t-éan-chongnamh amháin a fuaras ó</span>
<lb n="50"/><span>Eoghan séimh Ó Neachtain.  Ar ndóigh, níor bh'é, mar do léigh</span>
<lb n="51"/><span>sé na fromhtha ó bhun go barr & cheartuigh mórán rudaí do</span>
<lb n="52"/><span>chuaidh uaim-se.  B'é sin dálta ag an gCraoibhín geal</span>
<lb n="53"/><span>Aoibhinn freisin.  Gach aon fhocal riamh d'á dtáinig 'sa gcló,</span>
<lb n="54"/><span>do léigh seisean é go haireach grinn breathnuightheach & do</span></p>
</div>
<pb n="viii"/>
<div><lb n="55"/><p><span>chomharthuigh rudaí do sgiorr tharm-sa agus thar Mhac Uí</span>
<lb n="56"/><span>Neachtain — nach iongantach an sgéal é sin? — mar sin féin,</span>
<lb n="57"/><span>is fíor é.  Chuir an Craoibhín i gcomhairle dham freisin an</span>
<lb n="58"/><span>“Tagra” do sgríobhadh.</span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>Is iomdha sin caoi ar amhránaibh Chuilm De Bhailís anois i</span>
<lb n="61"/><span>mbéal na ndaoine.  'Sé an fáth atá leis sin, thug Dia</span>
<lb n="62"/><span>saoghal fada do Cholm, ar mhodh go bhfuil na hamhráin le</span>
<lb n="63"/><span>fada & le cian ar eolus ag lucht Gaedhilge Chonnamara, &</span>
<lb n="64"/><span>tá fhios ag an saoghal, an rud atá ar eolus ag na daoinibh,</span>
<lb n="65"/><span>go gcuirtear cor agus casadh ins na foclaibh thar mar bhí ag an</span>
<lb n="66"/><span>bhfilidh féin.  Fuaramar caoidheanna éagsamhla aca so ar</span>
<lb n="67"/><span>“Amhrán an Téi ” & ar “Chúirt an tSrutháin Bhuidhe,” &</span>
<lb n="68"/><span>muna mbeadh iad sin, is olc ar fad a bheidís faoi chló</span>
<lb n="69"/><span>againn.  Bheirmíd buidheachas mór d'Éamonn Fóirnéir De</span>
<lb n="70"/><span>hAlba mar gheall ar a iomláine agus chuir sé an chéad cheann i</span>
<lb n="71"/><span>gcló (ní fhuair Mac Uí Dhomhnalláin acht ocht gceathramhna ó</span>
<lb n="72"/><span>Cholm féin).  Is mór do thuill Eoin meisneamhail Mac Néill</span>
<lb n="73"/><span>ar mbuidheachas freisin.  Seo mar bhí.  Sgríobh seisean</span>
<lb n="74"/><span>“Cúirt an tSrutháin Bhuidhe” roinnt bliadhan ó shoin ó dhuine</span>
<lb n="75"/><span>éigin i gConnamara.  Ar m'impidhe-se chuir sé an sgríbhinn</span>
<lb n="76"/><span>chugam, agus muna mbeadh a fheabhas agus fuair seisean é, ní bheadh</span>
<lb n="77"/><span>acht cúig ceathramhna i gcló againn ó Cholm féin tríd an</span>
<lb n="78"/><span>Domhnallánach (ní hag fághail lochta ar Mhac Uí Dhomhnalláin</span>
<lb n="79"/><span>é, ó's fíor go ndearna sé a dhícheall, acht Colm bocht atá</span>
<lb n="80"/><span>comh haosta anois nach bhféadann sé cuimhniughadh ar gach a</span>
<lb n="81"/><span>bhfuil 'na cheann aige).  Pé aca, caithfimid míle buidheachas</span>
<lb n="82"/><span>a thabhairt do Eoin Mhac Néill, mar gheall ar fheabhas na</span>
<lb n="83"/><span>cabhrach a fuaramar uaidh.  Seo í an litir a chuir sé chugam</span>
<lb n="84"/><span>i n-éinfheacht leis an “gCúirt”: —</span></p>
<lb n="85"/>
<lb n="86"/><p><span>“Seadh anois, a Laoidigh, sin agad Cúirt an tSrutháin Bhuidhe do réir</span>
<lb n="87"/><span>mar chuala féin é dhá ghabháil ag stócach óg de thiománaidhe cáirr thiar</span>
<lb n="88"/><span>i nIorros beag i gConmhaicne Mara, ní cuimhin liom anois cé an bhliadhain.</span>
<lb n="89"/><span>Is cosmhail gur uaim féin do chualais-se é, nó an sean-pháipéar d'fheicsin</span>
<lb n="90"/><span>agam a bhfuil sé sgríobhtha, ná níor chuireas sa riamh i gcló é, agus ní bheadh</span>
<lb n="91"/><span>sé ar fagháil agad anois, marach go dtárla ag cuartach mé i mbosga atá</span></p>
</div>
<pb n="ix"/>
<div><lb n="92"/><p><span>agam & é lán de litreachaibh a fuair me fad'ó, & theagmhuigh an sgríbheann</span>
<lb n="93"/><span>so liom & rudaí eile do chuir mé síos san am céadna, mar tá Abhrán an</span>
<lb n="94"/><span>Tae, Seilg Sléibhe gCuilinn, & giotaidhe beaga de sgéalaidheacht do chuala</span>
<lb n="95"/><span>san áit sin.  Rinne mé a aithsgríobhadh fad' chomhair-se.  Níor athruigh mé</span>
<lb n="96"/><span>na focla, acht mo thuairim féin fá cheart an abhráin do chur síos os cionn</span>
<lb n="97"/><span>na bhfocal i gcorr-áit ann.  Go dtugaidh Dia saoghal Chuilm dhuit, & go</span>
<lb n="98"/><span>seachnaidh sé saoghal Chuilm ort, & nárab bás do cheachtar agaibh acht</span>
<lb n="99"/><span>malairt bheathadh agus domhsa mar an gcéadna.  Ámén.</span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>Eóin mac Néill.”</span></p>
<lb n="102"/>
<lb n="103"/><p><span>“14/12/1903”</span></p>
<lb n="104"/>
<lb n="105"/><p><span>Do bhárr an dá innsint éagsamhail so ar “Amhrán an</span>
<lb n="106"/><span>Téi” agus ar “Chúirt an tSrutháin Bhuidhe,” táim ag ceapadh</span>
<lb n="107"/><span>go bhfuighe Colm corr-fhocal ionnta nár chum sé féin, acht is</span>
<lb n="108"/><span>beag an locht é sin, má tá na focail ar fheabhas & go</span>
<lb n="109"/><span>dtuigeann sé iad.  Rud eile, bhaineamar mórán focal</span>
<lb n="110"/><span>Béarla as na hamhránaibh ar fad; ní locht é sin ar chor ar bith,</span>
<lb n="111"/><span>má thuigthear na focail Ghaedhilge cuireadh 'na leabaidh.</span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>Níor cheart dúinn críoch do chur ar an réamhrádh so gan</span>
<lb n="114"/><span>tagairt do'n rud so freisin.  Sin é, go bhfuilmid an-</span>
<lb n="115"/><span>bhuidheach do lucht eagair an pháipéir nuaidheachta an Dublin</span>
<lb n="116"/><span>Evening Mail, faoi gur chuireadar ar ar gcumas dealbh</span>
<lb n="117"/><span>Chuilm do chur os comhair ar léightheoirí i bhfíor-thús an leabhair</span>
<lb n="118"/><span>seo.</span></p>
<lb n="119"/>
<lb n="120"/><p><span>Ní'l 'fhios againn cá bhfuair an Dublin Evening Mail an</span>
<lb n="121"/><span>dealbh so Chuilm ná cia an t-am ar tairngeadh í.  Ní hionann</span>
<lb n="122"/><span>é & an dealbh a chuir Pádraig Mac Piarais os comhair léigh-</span>
<lb n="123"/><span>theóirí an Chlaidhimh Soluis le goirid.  Is cosmhail, nuair a</span>
<lb n="124"/><span>tairngeadh clódh Chuilm le haghaidh na deilbhe seo fuair muin-</span>
<lb n="125"/><span>tir an Evening Mail, go raibh sé ní b'óige 'ná mar bhí sé 'san</span>
<lb n="126"/><span>tráth ar chuir an Piarasach a chlódh ar tarraint an ath-uair.</span>
<lb n="127"/><span>'Sé an chosamhlacht atá air annso é bheith láidir reamhar</span>
<lb n="128"/><span>beathuighthe & is dócha go mb'amhlaidh dhó nuair a rinne sé na</span>
<lb n="129"/><span>hamhráin is fearr d'á ndearna sé 'san am a raibh sé — ní hé</span>
<lb n="130"/><span>is ionráidhte dhúinn “i mborradh agus i mbláth na hóige,” acht —</span>
<lb n="131"/><span>ina fhear mhór iomlán ag siubhal Gharumna & Leitreach Maoláin</span>
<lb n="132"/><span>& Leitreach Caladh, ag déanamh tighthe & ag tuiriosgaidheacht, &</span></p>
</div>
<pb n="x"/>
<div><lb n="133"/><p><span>é “ag gabhail bhéarsaí & ag deachtughadh ceóil” le linn na</span>
<lb n="134"/><span>ngnó sin a bheith ar bun aige.</span></p>
<lb n="135"/>
<lb n="136"/><p><span>Ní ceart dúinn dearmad do dhéanamh ar Phádraig Mac</span>
<lb n="137"/><span>Piarais ins an trácht so.  Támaid buidheach de faoi'n</span>
<lb n="138"/><span>sgríbhinn Bhéarla bhronn sé orainn le haghaidh an leabhair bhig</span>
<lb n="139"/><span>seo — 'sa gClaidheamh Soluis is eadh is túisge bhí sé faoi chló,</span>
<lb n="140"/><span>acht chuir an Piarasach athrughadh beag thall & i bhfus ann faoi</span>
<lb n="141"/><span>n-ar gcomhair-ne.  Is beag í ar spéis 'san mBéarla, ní mó</span>
<lb n="142"/><span>is maith linn é chur os comhair muintire Chúige Chonnacht an</span>
<lb n="143"/><span>dream a mbadh ceart dóibh gan acht an Ghaedhilg a léigheadh</span>
<lb n="144"/><span>& a labhairt.  Acht, faraor! “is fada an raon atá romhainn.”</span>
<lb n="145"/><span>Caithfidh beagán Béarla bheith i ngach leabhar go fóil go dtí</span>
<lb n="146"/><span>go dtiocfaidh le haos óg na hÉireann leabhar Gaedhilge</span>
<lb n="147"/><span>d'fhosgailt gan cheist ná buaidhreadh ar bith a bheith ortha</span>
<lb n="148"/><span>faoi é bheith ar fad in-a “dteangaidh mhín mhilis mháthardha</span>
<lb n="149"/><span>féin.”</span></p>
<lb n="150"/>
<lb n="151"/><p><span>Go méaduighe an leabhar so labhairt agus léigheadh na Gaedhilge</span>
<lb n="152"/><span>i sean-Olnecmacht, i gcúige Oiliolla & Mheidhbhe, is é ar</span>
<lb n="153"/><span>nguidhe-ne.</span></p>
<lb n="154"/>
<lb n="155"/><p><span>S. L.</span></p>
<lb n="156"/>
<lb n="157"/><p><span>Aibreán, 1904</span>
<lb n="158"/></p>
</div>
<pb n="xi"/>
<div><lb n="159"/><p><span>RÉAMHRÁDH</span>
<lb n="160"/><span>AN CRAOIBHÍN AOIBHINN.</span></p>
<lb n="161"/>
<lb n="162"/><p><span>Is mór an t-athrughadh tháinig ar Éirinn nuair is féidir</span>
<lb n="163"/><span>linn dánta Chuilm De Bhailís do thabhairt amach.  Níor shaoil</span>
<lb n="164"/><span>Colm féin, ná aon duine eile i n-Éirinn, cúig no sé de</span>
<lb n="165"/><span>bhliadhantaibh ó shoin, go mbeith cáil ná trácht go deó arís ar</span>
<lb n="166"/><span>a chuid abhrán.  Acht tá an tír seo ag siúbhal go tapa le</span>
<lb n="167"/><span>tamall, & an rud Gallda a mbíodh meas air, an uair sin,</span>
<lb n="168"/><span>ní'l suim ar bith ann anois.  Agus, ar an taoibh eile, an</span>
<lb n="169"/><span>rud Gaedhealach do bhí an t-am sin fá dhroch-mheas & fá</span>
<lb n="170"/><span>tharcuisne, súd é anois fá onóir & fá urraim é.</span></p>
<lb n="171"/>
<lb n="172"/><p><span>Ni h-é gur fíor-bhinn ná gur fíor-chliste filidheacht</span>
<lb n="173"/><span>Chuilm, acht gur fíor-Ghaedhealach é!  Is dóigh gurab é Colm</span>
<lb n="174"/><span>an file deireannach gan Béarla, bhéas againn i gConnach-</span>
<lb n="175"/><span>taibh, & ar an ádhbhar sin ní maith linn leigean d'á chuid</span>
<lb n="176"/><span>abhrán bheith caillte.  Béidh filidhe eile ag na Gaedhil le</span>
<lb n="177"/><span>congnamh Dé i gConnachtaibh fós, filidhe a bhéas i bhfad níos</span>
<lb n="178"/><span>binne & níos bríoghmhaire 'ná Colm, acht má tá, is chuig Colm</span>
<lb n="179"/><span>féin rachaidh siad ag fóghluim.  Óir is aige-sean atá gach</span>
<lb n="180"/><span>leagan cainte budh dhual do Ghaedheal ó nádúir.  Níor</span>
<lb n="181"/><span>milleadh eisean riamh le sgoil “náisiúnta.”  Ní raibh an</span>
<lb n="182"/><span>teanga Ghallda, na smuaínte Gallda, ná páipéaraidhe</span>
<lb n="183"/><span>nuaidheachta na nGall agus na nGall-Ghaedheal, ag rith tré n-a</span>
<lb n="184"/><span>chloigionn, & ag buaidhreadh a inchinne nuair chuir sé na</span>
<lb n="185"/><span>h-abhráin seo le chéile .  Agus is fiú iad do shábháil ó'n mbás,</span>
<lb n="186"/><span>insan chéad áit mar gheall ar an gcaint mhaith Ghaedhilge</span>
<lb n="187"/><span>atá ionnta, insan dara h-áit mar gheall ar gach focal &</span>
<lb n="188"/><span>leagan cainte d'á bhfuil ionnta nach bhfuil le fághail i n-aon</span>
<lb n="189"/><span>áit eile, & insan tríomhadh áit, mar chomhartha onóra do'n</span>
<lb n="190"/><span>tsean-ghaisgidheach féin.</span>
<lb n="191"/></p>
</div>
<pb n="xii"/>
<div><lb n="192"/><p><span>Ní féidir Cholm De Bhailís do chur i gcómórtas leis an</span>
<lb n="193"/><span>Reachtabhrach; tá sé greannamhail go maith, acht ní'l an bhrígh</span>
<lb n="194"/><span>chéadna ann, agus ní'l an binneas céadna aige.  Acht do bhí na</span>
<lb n="195"/><span>Gaedhil go láidir i n-Éirinn nuair bhí an Reachtabhrach beó.</span>
<lb n="196"/><span>Thar mar tá siad anois; & bhí lucht éisteachta le fághail ag</span>
<lb n="197"/><span>an Reachtabhrach ins gach aon áit i gConnachtaibh; & ó bhíodh sé</span>
<lb n="198"/><span>ag síor-shiubhal agus ag dul isteach 's amach ameasg gach uile</span>
<lb n="199"/><span>shóirt daoine, do leathnuigheadh a chuid eólais agus a chuid</span>
<lb n="200"/><span>smuaínte go mór, agus ní raibh sé ariamh caol-radharcach.  Ní</span>
<lb n="201"/><span>raibh na buntáistidhe seo ag Colm, acht fuair sé ádhbhar a</span>
<lb n="202"/><span>chuid abhrán as a bhaile féin & ó na daoinibh do bhí thimchioll</span>
<lb n="203"/><span>air.  Níor bhain sé, acht i n-aon chás amháin, ádhbhar a chuid</span>
<lb n="204"/><span>abhrán as an síor-chogadh idir Gaedheal & Gall, ná as stáid</span>
<lb n="205"/><span>na tíre, ná as an troid idir an Riaghaltas & na daoinibh, mar</span>
<lb n="206"/><span>do bhain an Reachtabhrach iad.  Acht, mar adubhairt mé, na</span>
<lb n="207"/><span>filidhe thiucfas 'na dhiaidh i gConnachtaibh, béidh mórán aca le</span>
<lb n="208"/><span>fóghluim uaidh-sean.</span></p>
<lb n="209"/>
<lb n="210"/><p><span>Ní ceart an roimh-rádh gearr so do chríochnughadh gan focal</span>
<lb n="211"/><span>buideachais do thabhairt do Phádraig Ó Domhnalláin do sgríobh</span>
<lb n="212"/><span>síos na h-abhráin seo ó bhéal Chuilm féin, go lán-tsaothrach</span>
<lb n="213"/><span>agus go dícheallach.  Is dóigh go dtiucfaidh maith as an leabhairín</span>
<lb n="214"/><span>seo, & as an méad grinn atá ann — cia dheunfas dearmad</span>
<lb n="215"/><span>go bráth ar “Abhrán an tae?” — &, má thagann, béidh</span>
<lb n="216"/><span>Connradh na Gaedhilge lán-tsásta fá go dtug siad amach é.</span></p>
<lb n="217"/>
<lb n="218"/><p><span>AN CRAOIBHÍN AOIBHINN.</span>
<lb n="219"/></p>
</div>
<pb n="xiii"/>
<div><lb n="220"/><p><span>COLM DE BHAILÍS</span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>Cia hé Colm De Bhailís?  Sin ceist air nach bhfuighthidhe</span>
<lb n="223"/><span>freagra a thabhairt tá roinnt bliadhan ó shoin, taobh amuigh</span>
<lb n="224"/><span>de'n dúthaigh arb as é féin.  Ní mar sin dúinn anois.  Chuir</span>
<lb n="225"/><span>an saoghal Gaedhealach, go raibh maith ag Pádraig Mac Piarais</span>
<lb n="226"/><span>& ag daoinibh nach é, aithne & eolus ar a ainm & ar a cháil ó</span>
<lb n="227"/><span>shoin.  Tá fhios againn gurab é an t-éan-duine amháin beó</span>
<lb n="228"/><span>as Connamara é a bhfuil ainm file air ina dhúthaigh féin.</span></p>
<lb n="229"/>
<lb n="230"/><p><span>File tuaithe atá ann.  D'á bharr sin, duine ar bith ar</span>
<lb n="231"/><span>gnáthach leis filidheacht a léigheadh, ní ceart ná cóir dó bheith</span>
<lb n="232"/><span>ró-chruaidh nó ró-dhocht ar ar n-amhránaidhe bocht atá anois</span>
<lb n="233"/><span>os cionn céad & seacht mbliadhna d'aois.  Ní raibh sé riamh</span>
<lb n="234"/><span>ar sgoil filidheachta.  Ní'l ann acht tuathtach bocht a rugadh</span>
<lb n="235"/><span>ina fhilidh.  Nach 'in é an rud adeirtear 'sa Laidin ?  Ní'l</span>
<lb n="236"/><span>ó'n bhfilidh acht é bhreith.  Ní féidir a leithéid d'oileamhaint</span>
<lb n="237"/><span>.i. ní fhéadfaidhe go deó file dhéanamh de dhuine le múnadh</span>
<lb n="238"/><span>amháin.</span></p>
<lb n="239"/>
<lb n="240"/><p><span>Is iomdha sin modh ar a ngabhann Colm ceól.  Bíonn sé</span>
<lb n="241"/><span>grádhmhar geanamhail mín múinte macánta caoin cneasta</span>
<lb n="242"/><span>ag moladh ban.  Acht ní mar sin dó agus é ag cáineadh nó ag</span>
<lb n="243"/><span>aoradh a namhad.  Gearrann sé le géar-chaint iad gan taise</span>
<lb n="244"/><span>gan trócaire.  Ní fhéadfadh aor ar bith bheith ní budh géire</span>
<lb n="245"/><span>'ná na haoir a rinne sé ar Bhairtlín Ó Cúnnaigh & ar Phádraic</span>
<lb n="246"/><span>Ó Muireáin.</span></p>
<lb n="247"/>
<lb n="248"/><p><span>Ní gan greann atá sé acht an oiread.  Cá bhfuil an té</span>
<lb n="249"/><span>adéarfadh nach raibh greann aige i ndiaidh “An Bhó fuair</span>
<lb n="250"/><span>Cáll” a léigheadh?  Deir sé leis an mboin :</span></p>
<lb n="251"/>
<lb n="252"/><p><span>“ní shásóchadh féar an fhoghmhair thú, a shompla shalach, fuair tú cáll!”</span></p>
<lb n="253"/>
<lb n="254"/><p><span>'Sé an freagra gheibh sé uaithi go dtáinig sí ó bhruidhin Chnuic</span>
<lb n="255"/><span>Meádha, áit i raibh sí le dhá mhíle bliadhain faoi dhraoidheacht,</span></p>
</div>
<pb n="xiv"/>
<div><lb n="256"/><p><span>&, ó chinn ar na sídheógaibh í dhéanamh slán, go mb'éigean dóibh</span>
<lb n="257"/><span>í sheoladh go Cúirt an tSrutháin Bhuidhe “ag ídiughadh gort &</span>
<lb n="258"/><span>gráinne bárr.” Ní shásuigheann sin Colm agus leanann sé dhi go</span>
<lb n="259"/><span>dtí “gur spalp sí mionnaí móra gur'b é Feóras a sheól</span>
<lb n="260"/><span>a'ainn í.”  Ní'l ceachtar aca go holc faoi dheagh-chaint a</span>
<lb n="261"/><span>chaitheamh le chéile.</span></p>
<lb n="262"/>
<lb n="263"/><p><span>Deirtear gurab é an ceann is fearr a rinne sé “Cúirt</span>
<lb n="264"/><span>an tSrutháin Bhuidhe.”  Is deas an t-amhrán é, ar ndóigh.</span>
<lb n="265"/><span>Gheobhfar cúnntas éigin ar ádhbhar an amhráin seo i ndeireadh</span>
<lb n="266"/><span>an leabhair seo faoi'n teideal “Ádhbhar gach amhráin.”  Má's</span>
<lb n="267"/><span>fíor an sgéal so, is mór go deimhin an mheabhair chinn a bhí</span>
<lb n="268"/><span>aige an uair sin & a rádh go ndearna sé amhrán chomh breagh</span>
<lb n="269"/><span>leis as ádhbhar a bhí chomh suarach sin!  Acht go deimhin féin,</span>
<lb n="270"/><span>is do-chreidthe an rud é.  Seo mar a sgríobh Éamonn Fóir-</span>
<lb n="271"/><span>néir De hAlbha i “gCeltia,” i nDeireadh Foghmhair, 1902 (ní</span>
<lb n="272"/><span>fearr dúinn rud a dhéanfamais de 'ná a chuid cainte</span>
<lb n="273"/><span>sgríobhadh gan ghiorrughadh ar bith):</span></p>
<lb n="274"/>
<lb n="275"/><p><span>“Ba ghearr gur casadh dream mór daoine dhúinn ag teacht ó'n Aifreann.</span>
<lb n="276"/><span>Do ghlaoidh fear aca amach agus dubhairt m'ainm féin & chraith mo dhá láimh &</span>
<lb n="277"/><span>chuir fáilte romham.  'Sé Diarmaid O Maoilsheachlainn do bhí ann.  'Sé an</span>
<lb n="278"/><span>fear go bhfuil gach uile amhrán & dán aige do chum Colm De Bhailís riamh.</span>
<lb n="279"/><span>Fuair mé 'Amhrán an Tae' & 'Cúirt an tSrutháin Bhuidhe' uaidh tá dhá</span>
<lb n="280"/><span>bhliadhain ó shoin.  Dubhairt sé liom gur cailleadh bean an Bhailísigh ó shoin,</span>
<lb n="281"/><span>& go bhfuil an sean-fhile anois i dTigh na mBocht i n-Uachtar-Árd.  Céad &</span>
<lb n="282"/><span>sé bhliadhain d'aois atá ag an seanfhile úd, agus gan árus aige acht teach na</span>
<lb n="283"/><span>mbocht!  Saor & tógbhálaidhe b'eadh é 'na aimsir féin.  Thóg sé botháinín</span>
<lb n="284"/><span>do féin agus d'á mhnaoi nuair phós sé í, & 'sé 'Cúirt an tSrutháin Bhuidhe' a</span>
<lb n="285"/><span>thug sé mar ainm air.”</span></p>
<lb n="286"/>
<lb n="287"/><p><span>Cuir 'na cheann so go bhfuil “Cúirt an tSrutháin Bhuidhe”</span>
<lb n="288"/><span>gan aimhreas ar bith mar ainm ar theach Chuilm 'san amhrán</span>
<lb n="289"/><span>úd ar thráchtamar air tá tamall ó shoin ann .i. “An Bhó fuair</span>
<lb n="290"/><span>Cáll,” & céard is inmheasta dhúinn?  B'fhéidir gur mar so</span>
<lb n="291"/><span>atá an sgéal: Bhí “Cúirt an tSrutháin Bhuidhe” cheana aige</span>
<lb n="292"/><span>mar ainm ar a theach féin, acht níor smaoin sé riamh ar é mholadh</span>
<lb n="293"/><span>go dtí go raibh sé ar fasgadh faoi'n mbráicín i n-aice an</span>
<lb n="294"/><span>tsrutháin bhig.  Rud eile, tá fhios againn anois gur'b é</span></p>
</div>
<pb n="xv"/>
<div><lb n="295"/><p><span>Micheál Ó Clochartaigh, comhursa Chuilm (nó a “bhráthair,”</span>
<lb n="296"/><span>mar deir sé féin), a chum na trí ceathramhna dheiridh de .i.</span>
<lb n="297"/><span>XII., XIII., & XIV.  Go deimhin & go dearbhtha, níor bh'fhiú</span>
<lb n="298"/><span>le Mac Uí Chlochartaigh an “Chúirt” a mholadh chomh deas sin,</span>
<lb n="299"/><span>muna mbeadh ann acht bráicín beag suarach.  Is beag an</span>
<lb n="300"/><span>chiall do bheadh le “maoin Tuirgeis,” dá mbeadh i ndán, &</span>
<lb n="301"/><span>nach raibh 'sa gCúirt acht bráicín.</span></p>
<lb n="302"/>
<lb n="303"/><p><span>Pé ar bith ádhbhar a bhí le “Cúirt an tSrutháin Bhuidhe,” an</span>
<lb n="304"/><span>teach úr a rinne Colm le linn a bhainse nó an bráicín bocht</span>
<lb n="305"/><span>a chuir sé os a chionn le bheith ar fasgadh, is cosmhail gur</span>
<lb n="306"/><span>beag duine nach molfadh é go mór, le feabhas na cainte &</span>
<lb n="307"/><span>na smaointe ata ann.  Deir sé:</span></p>
<lb n="308"/>
<lb n="309"/><p><span>“'Te théigheanns an ród is ghéilleanns dó</span>
<lb n="310"/><span>'San am a mbíonn sí i gcaoi,</span>
<lb n="311"/><span>Lá nó dhó níor mhór liom dó</span>
<lb n="312"/><span>Go ndearcadh í go grinn;”</span></p>
<lb n="313"/>
<lb n="314"/><p><span>& deir sé freisin gur mar so a cuireadh le chéile í : —</span></p>
<lb n="315"/>
<lb n="316"/><p><span>“Siúntaí míne ar chaidíníbh,</span>
<lb n="317"/><span>'S gan orlach ar bith cám —</span>
<lb n="318"/><span>Tá'n Bhictória ríoghan i bhfeirg faoi,</span>
<lb n="319"/><span>Mar moladh léi an bárr.”</span></p>
<lb n="320"/>
<lb n="321"/><p><span>Agus mar sin dó.  Ní raibh sé sásta leis an moladh thug</span>
<lb n="322"/><span>sé féin di, acht d'iarr sé ar mhuintir an tighe spás a thabhairt</span>
<lb n="323"/><span>d'á “bhráthair,” Mac Uí Chlochartaigh, ar chor go bhfuigheadh sí</span>
<lb n="324"/><span>tuilleadh molta!</span></p>
<lb n="325"/>
<lb n="326"/><p><span>'Sé an t-amhrán is mó mhol an Craoibhín Aoibhinn “Amhrán</span>
<lb n="327"/><span>an Téi,” &, go deimhin, b'fhiú dhó é mholadh.  Tá dúil mhór ag</span>
<lb n="328"/><span>an bhfear 'san tobac & ní thig leis déanamh dh'á uireasbhaidh.</span>
<lb n="329"/><span>Is mar sin do'n mhnaoi i dtaoibh an téi.  Ní ghéillfidh</span>
<lb n="330"/><span>ceachtar aca do'n duine eile, agus cé go n-abrann an bheirt</span>
<lb n="331"/><span>aca go bhfuil grádh mór aca d'á gclainn, ní chuireann sin</span>
<lb n="332"/><span>stad leis an gcaint.  Cuireann an fear an dlighe ar an</span></p>
</div>
<pb n="xvi"/>
<div><lb n="333"/><p><span>mnaoi, cailltear an t-airgead, & 'sé an rud is déidheanaighe</span>
<lb n="334"/><span>deir Colm :</span></p>
<lb n="335"/>
<lb n="336"/><p><span>“acht ceapaim gur cailleadh na páistí.”</span></p>
<lb n="337"/>
<lb n="338"/><p><span>Bhí gean mór ag Colm ar Bhrighid Ní Fhlaithbheartaigh, cailín</span>
<lb n="339"/><span>óg a chomhnuigh ar éan-bhaile leis.  Bhí an gean chomh mór sin</span>
<lb n="340"/><span>aige go ndearna sé dhá amhrán di.  'Sé an ceann is fearr</span>
<lb n="341"/><span>aca, b'fhéidir, “Brighdín,” acht tá “Brighid Ní Fhlaithbheartaigh”</span>
<lb n="342"/><span>go han-mhaith freisin.</span></p>
<lb n="343"/>
<lb n="344"/><p><span>Ní ceart dúinn “A Cholann, Cuimhnigh ar do Chríoch” ar</span>
<lb n="345"/><span>fad a luadh leis.  B'fhéidir go ndearna sé dhá rann de uaidh</span>
<lb n="346"/><span>féin, acht maidir leis na rannaibh eile, ní'l ionnta acht</span>
<lb n="347"/><span>rainn chrábhaidh a bhí de ghlan-mheabhair aige ó bhéal-oideas na</span>
<lb n="348"/><span>ndaoine.</span></p>
<lb n="349"/>
<lb n="350"/><p><span>Is fíor-mhaith an t-amhrán é “An Loch i nGarrdha Fataí.”</span>
<lb n="351"/><span>'Sé an t-amhrán is doimhne ciall é d'á ndearna sé riamh.</span>
<lb n="352"/><span>Is beag an t-ádhbhar a bhí leis, dar leis féin.  Chonnaic sé</span>
<lb n="353"/><span>“Loch uisge i ngarrdha ag déanamh puill isteach i bpoll mór</span>
<lb n="354"/><span>fataí.”  Leigeann sé air go raibh sídheóg ag baint leis an</span>
<lb n="355"/><span>loch & déanann sé fáithsgéal deas de'n ádhbhar sin.  Cér</span>
<lb n="356"/><span>bh'é an “bráthair maith de thogha na tíre” bhí aige?  Is</span>
<lb n="357"/><span>ionann é sin agus Gaedhealtacht na hÉireann.  Agus cia hí an</span>
<lb n="358"/><span>“tsídheóg mhalluighthe, inghean draoidheadóra?”  Ní'l innti</span>
<lb n="359"/><span>acht spiorad na Galldachta .i. aigne na nGall a tháinig</span>
<lb n="360"/><span>anall as Sasana.  'Sé an leithsgéal atá ag an sídheóig gur</span>
<lb n="361"/><span>dhíbir na Lochlannaigh ar siubhal í, agus go mb'éigean di theacht</span>
<lb n="362"/><span>go hÉirinn, agus go mb'fheairrde an tír seo í, mar nach raibh</span>
<lb n="363"/><span>innti acht “garrdha sléibhe nach bhféadfadh fás,” agus go mb'</span>
<lb n="364"/><span>ise is túisge threabh agus d'fhuirsigh í.  Fiafruigheann Colm di:</span></p>
<lb n="365"/>
<lb n="366"/><p><span>“Cé chuir fios ort ná bhí 'got' éiliughadh?”</span></p>
<lb n="367"/>
<lb n="368"/><p><span>& fuagrann sé cogadh uirthi.</span></p>
<lb n="369"/>
<lb n="370"/><p><span>Freagrann sise dhó nach bhfuil aon mhaith dhó i “gcúrsaíbh</span>
<lb n="371"/><span>cogaidh” agus “comhacht ó'n Turcach agus ó Rí na Gréige” le</span>
<lb n="372"/><span>fághail aici uair ar bith badh mhaith lé féin é.  'Sé freagra</span>
<lb n="373"/><span>Chuilm uirthi go bhfuil comhacht “Mhic na Sgéithe” & a aingil</span></p>
</div>
<pb n="xvii"/>
<div><lb n="374"/><p><span>bheannuighthe níos treise 'ná sin.  Cuireann sin fearg is</span>
<lb n="375"/><span>faitcheas uirthi :</span></p>
<lb n="376"/>
<lb n="377"/><p><span>“Ghlac sí fearg agus faitcheas géar romham;</span>
<lb n="378"/><span>Chuir sí sgréach aisti 's dhúisigh a clánn,</span>
<lb n="379"/><span>'Tugaidh bhur n-airm libh, tá tóir ghéar orainn</span>
<lb n="380"/><span>Annso, má fhéadann siad ár gcur chun báis;</span>
<lb n="381"/><span>Shíl mé tamall nach raibh sé i n-Éirinn</span>
<lb n="382"/><span>Aon fhear adéarfadh gur bh'é fhéin ab' fheárr,</span>
<lb n="383"/><span>'S i n-aimsir Chromuil gur mé rinne réidhteach</span>
<lb n="384"/><span>Idir Ghaedhil & Clanna Gháll.'”</span></p>
<lb n="385"/>
<lb n="386"/><p><span>Deir Colm annsin go bhfuil a “dáta istigh anois 'sa</span>
<lb n="387"/><span>tsaoghal so,” & “gur bocht an sgéal dó í fhágáil ann.”</span></p>
<lb n="388"/>
<lb n="389"/><p><span>Is cinnte gurab é an cineál amhráin é seo amhrán fáidh-</span>
<lb n="390"/><span>eamhail nó fáistineach.  Ní le goirid a rinne Colm é, acht tá</span>
<lb n="391"/><span>gach aon rud ag tuitim amach ins an tír seo go díreach mar</span>
<lb n="392"/><span>tá sé thíos aige.  Cá bhfuil an té adéarfadh nach bhfuil an</span>
<lb n="393"/><span>tsídhheóg úd na Galldachta ag cur sgréiche aisti anois & ag</span>
<lb n="394"/><span>dúiseacht a clainne?</span></p>
<lb n="395"/>
<lb n="396"/><p><span>File ó dhúthchas, file do réir nádúire, atá i gColm; file</span>
<lb n="397"/><span>thráchtas ar ghnóthaíbh beaga tuaithe a chonnaic sé os comhair</span>
<lb n="398"/><span>a shúl.  Tá brígh & beodhacht & binneas ina chuid ceoil - i</span>
<lb n="399"/><span>mórán de ar chuma ar bith.  Is baoghalach gur cailleadh</span>
<lb n="400"/><span>mórán d'á ndearna sé — badh dheacair dó cuimhniughadh ar</span>
<lb n="401"/><span>gach uile amhrán d'á ndearna sé riamh, & é tuitthe i n-aois</span>
<lb n="402"/><span>anois.</span></p>
<lb n="403"/>
<lb n="404"/><p><span>Seo rann beag a rinne sé ag cáineadh Inis-Meadhoin.</span>
<lb n="405"/><span>Ins “An gClaidheamh Soluis,” 28 Márta, 1903, is tuisge bhí</span>
<lb n="406"/><span>sé faoi chló: —</span></p>
<lb n="407"/>
<lb n="408"/><p><span>INIS MEADHOIN.</span></p>
<lb n="409"/>
<lb n="410"/><p><span>Bhí Colm de Bhailís, an file, i n-Árainn uair, agus níor thaithnigh leis an</span>
<lb n="411"/><span>fiúntas a caitheadh leis ann.  Tá le rádh go dtáinig fearg air i dteach</span>
<lb n="412"/><span>áirithe, agus gur dhubhairt sé an rann so le duine éigin eile 'n-a dhiaidh sin:</span>
<lb n="413"/><span>“Inis Meadhoin,</span>
<lb n="414"/><span>Inis gan 'rán,</span>
<lb n="415"/><span>Inis gann gortach;</span>
<lb n="416"/><span>Mara dtiubhraidh tú leath 'rán</span>
<lb n="417"/><span>An lá ghabhas tú ann,</span>
<lb n="418"/><span>Béidh tú an lá sin 'do throsgadh.”</span>
<lb n="419"/></p>
</div>
<pb n="xviii"/>
<div><lb n="420"/><p><span>Seo sgéilín faoi n-a ghreann (féach “An C. S.,” M.</span>
<lb n="421"/><span>Foghmhair, 1903).  Nár bh'abartha an freagra thug sé ar an</span>
<lb n="422"/><span>mnaoi?</span></p>
<lb n="423"/>
<lb n="424"/><p><span>GREANN CHUILM DE BHAILÍS.</span></p>
<lb n="425"/>
<lb n="426"/><p><span>Tá daoine ann & deir siad nár dhubhairt Colm De Bhailís focal</span>
<lb n="427"/><span>greannmhar ariamh.  Go deimhin, tá cuid aca agus déaraidís nach file 'chor ar</span>
<lb n="428"/><span>bith é, acht bíodh sin mar atá.  Éistigidh leis seo:</span></p>
<lb n="429"/>
<lb n="430"/><p><span>Bhí sé ag obair i Ros Muc aon gheimhreadh amháin, agus bhí an aimsir an-fhuar</span>
<lb n="431"/><span>amach 's amach, mar bhí sé ag cur sheaca go trom.  Aon mhaidin amháin, bhí</span>
<lb n="432"/><span>Colm ag déanamh rud eicínt ar an taobh amuigh de theach áirithe agus</span>
<lb n="433"/><span>shiubhail bean thart.  Labhair sí, agus seo iad na focla adubhairt sí: “tá</span>
<lb n="434"/><span>gob ort indiu, a Chuilm,” mar bhí a shrón dubh-ghorm leis an bhfuacht.</span></p>
<lb n="435"/>
<lb n="436"/><p><span>“Maiseadh, ní iongantas mór é sin,” d'fhreagair Colm.  “Ar ndó', ní</span>
<lb n="437"/><span>fhaca tú Colm ariamh gan gob air.”</span></p>
<lb n="438"/>
<lb n="439"/><p><span>UACHTAR ÁRD.</span></p>
<lb n="440"/>
<lb n="441"/><p><span>Níor leig Colm do dhuine ar bith droch-mheas do chaitheamh</span>
<lb n="442"/><span>air féin ná ar a chuid filidheachta.  Is féidir an méid</span>
<lb n="443"/><span>sin a thuigsint as an aor deannachtach dian a rinne sé ar</span>
<lb n="444"/><span>“Pádraic Ó Muireáin.”  Ní baoghal nár leig “Muireán”</span>
<lb n="445"/><span>dó uaidh sin amach.  Is ar éigin d'fhéadfadh sé sin tabhairt</span>
<lb n="446"/><span>faoi é cháineadh arís i ndiaidh a bhfuair sé uaidh.</span></p>
<lb n="447"/>
<lb n="448"/><p><span>'Séard dob' aistighe i dtaoibh Chuilm De Bhailís, an dream</span>
<lb n="449"/><span>daoine ar chomhnuigh sé 'na measg agus d'fhoghluim a chuid</span>
<lb n="450"/><span>amhrán uaidh, gur dhearmadar é ar fad agus é beo beithidheach!</span>
<lb n="451"/><span>B'fhéidir gur'b é rud a mheasadar go bhfuair sé bás.  Pé aca</span>
<lb n="452"/><span>é, cé go raibh a chuid amhrán de ghlan-mheabhair ag a lán i</span>
<lb n="453"/><span>gConnamara, agus go mbítí ag innsint sgéalta faoi le hais na</span>
<lb n="454"/><span>teineadh fhad is bhí seisean i dTeach na mBocht i n-Uachtar Árd,</span>
<lb n="455"/><span>& trácht air i bhfad ó n-a bhaile féin i n-áiteachaibh nach raibh</span>
<lb n="456"/><span>sé riamh ionnta, ní raibh fhios ag duine aca go raibh sé 'na</span>
<lb n="457"/><span>chomhnaidhe i mbaile mór d'á gceanntar féin!</span></p>
<lb n="458"/>
<lb n="459"/><p><span>Is beag atá le cur síos againn ar an saoghal a chaith sé i</span>
<lb n="460"/><span>n-Éirinn, acht dá laighead é, tá súil againn go léighfidh ar</span>
<lb n="461"/><span>léightheoirí é go fonnmhar.</span></p>
<lb n="462"/>
<lb n="463"/><p><span>Rugadh Colm De Bhailís i Leitir Maoláin (mar sin</span>
<lb n="464"/><span>deirtear é) an dara lá de Bhealtaine, 1796.  Sábhóir &</span>
<lb n="465"/><span>saor cloch do b'eadh é.  D' fhágaibh sé a bhaile dhúthchais & é</span></p>
</div>
<pb n="xix"/>
<div><lb n="466"/><p><span>'n-a fhear óg, agus shiubhail sé mór-chuid d'Éirinn.  Chuala sé</span>
<lb n="467"/><span>an Reachtabhrach uair ag bheidhleadóireacht ar an mBóthar</span>
<lb n="468"/><span>Mór i nGaillimh.  “Fear garbh” b'eadh an Reachtabhrach,</span>
<lb n="469"/><span>adeir sé.  Chaith sé bliadhain i gCathair na Mart, & as sin</span>
<lb n="470"/><span>chuaidh sé go dtí Tulach Mhór i gConndae an Ríogh.  Ó Thulaigh</span>
<lb n="471"/><span>Mhóir chuaidh sé go Cill Ruis i gConndae an Chláir, mar ar</span>
<lb n="472"/><span>chaith sé aon bhliadhain déag d'á shaoghal.  D'fhágaibh sé Cill</span>
<lb n="473"/><span>Ruis 'sa deireadh agus chuaidh sé a-bhaile.  Phós sé fá dhó, & bhí</span>
<lb n="474"/><span>aon mhac amháin aige.  Cailleadh an mac i n-aois a bhliadhna</span>
<lb n="475"/><span>is fiche nó mar sin.  Cailleadh a dhara bean timcheall trí</span>
<lb n="476"/><span>bliadhna ó shoin, & b'éigean do Cholm a dhul isteach i dTeach</span>
<lb n="477"/><span>na mBocht i n-Uachtar Árd.  D'fhan sé annsin gur bailigheadh</span>
<lb n="478"/><span>beagán airgid ar a shon ó léightheóiríbh an Chlaidhimh.  Tá sé</span>
<lb n="479"/><span>anois 'n-a chomhnaidhe i dteach duine muinnteardha leis i</span>
<lb n="480"/><span>n-Uachtar Árd, & é chomh láidir, do réir cosmhalacht', le</span>
<lb n="481"/><span>Sasanach.  Sin a bhfuil le n-innseacht mar gheall ar a</span>
<lb n="482"/><span>shaoghal.</span>
<lb n="483"/></p>
</div>
<pb n="xx"/>
<div><lb n="484"/><p><span>Colum Wallace.</span>
<lb n="485"/><span>(From “An Claidheamh Soluis,” August 8th, 1903.)</span>
<lb n="486"/></p>
</div>
<pb n="xxi"/>
<div><lb n="487"/><p><span>“Cuirfimid an choróin ar Bhónapáirt”</span>
<lb n="488"/></p>
</div>
<pb n="xxii"/>
<div><lb n="489"/><p/>
</div>
<pb n="xxiii"/>
<div><lb n="490"/><p><span>“Tá an chúirt seo déanta i lár na tíre, 's moltar léi an bárr,</span>
<lb n="491"/><span>Ó theach an ríogh, ó bhaile an draoi, & ó 'ch uile chaisleán árd; —</span>
<lb n="492"/><span>Ní le draoidheacht a rinneadh í, acht le obair stuamdha lámh —</span>
<lb n="493"/><span>Craoibhín grinn de'n Ghobán Saor, — tá Colum i n-a ceann.” *</span>
<lb n="494"/></p>
</div>
<pb n="xxiv"/>
<div><lb n="495"/><p><span>“An tú Jupiter bhí fad ó ann, nó Hercules, bhí ceannusach,</span>
<lb n="496"/><span>nó Neptune, Dia na fairrge, tháínic ó'n muir féín?”</span></p>
<lb n="497"/>
<lb n="498"/><p><span>“Tráthnóna Dia Sathairn ag dul faoi do'n ghréin, </span>
<lb n="499"/><span>Seadh chonnaic mé lánamhain i ngarrdha leó féin, —</span>
<lb n="500"/><span>Bhí an bhean is í go caithiseach ag cainnt ar an tae,</span>
<lb n="501"/><span>'S níor mhaith leis an bhfear í bheith 'trácht air!”</span></p>
<lb n="502"/>
<lb n="503"/><p><span>“Táim cinnte gur cailleadh na páistí!”</span></p>
<lb n="504"/>
<lb n="505"/><p><span>Pádraic Mac Piarais.</span>
<lb n="506"/></p>
</div>
<pb n="xxv"/>
<div><lb n="507"/><p><span>MÉADARACHT NA N-AMHRÁN</span></p>
<lb n="508"/>
<lb n="509"/><p><span>Amhrán</span>
<lb n="510"/><span>An mhéadaracht atá ar fághail ins na hamhránaibh seo, is iomdha sin caoi</span>
<lb n="511"/><span>ar cleachtadh í.  Tá gach uile chineál di ar taithighe ag lucht amhrán do</span>
<lb n="512"/><span>dhéanamh faoi láthair i n-Éirinn.  Ní hannamh gheibhthear an cineál so i</span>
<lb n="513"/><span>n-amhránaibh na gConnachtach: —</span></p>
<lb n="514"/>
<lb n="515"/><p><span>— (An Ceannaidhe, II).</span></p>
<lb n="516"/>
<lb n="517"/><p><span>Tá méadaracht “Phádraic Ó Muireáin” i gcosamhlacht go mór leis, acht</span>
<lb n="518"/><span>tá athrughadh beag ann, mar so, cuir i gcás:—</span></p>
<lb n="519"/>
<lb n="520"/><p><span>— (I.).</span></p>
<lb n="521"/>
<lb n="522"/><p><span>Seo cineál eile nach annamh i n-amhránaibh Chonnacht:—</span></p>
<lb n="523"/>
<lb n="524"/><p><span>— (An Bás, II., IV.).</span></p>
<lb n="525"/>
<lb n="526"/><p><span>An chéad tsiolla atá ann, is minic ar lár é, & ní misde é bheith amhlaidh</span>
<lb n="527"/><span>ar uairibh.</span></p>
<lb n="528"/>
<lb n="529"/><p><span>Tá spéis ag muintir Chonnacht 'san tomhas so freisin:—</span></p>
<lb n="530"/>
<lb n="531"/><p><span>— (An Loch i nGarrdha Fataí, I.)</span></p>
<lb n="532"/>
<lb n="533"/><p><span>Seo eisiompláir eile atá coitcheann go maith aca:—</span></p>
<lb n="534"/>
<lb n="535"/><p><span>(An Gréasaidhe, III.)</span></p>
<lb n="536"/>
<lb n="537"/><p><span>Is deacair “An Bhó fuair Call” a chur faoi riaghlachaibh méadarachta,*</span>
<lb n="538"/><span>mar is í an úsáid bhaineas muintir leithe Chuinn as an gcineál so & é 'na</span>
<lb n="539"/><span>mhiosúr sgaoilte aca ina dtoilltear fad beag, gearrfhad maith & fad</span>
<lb n="540"/><span>mór — beagnach gach aon fhad!  Acht dá dtugthaoi faoi, b'fhéidir go mbeadh sé</span>
<lb n="541"/><span>rud beag cosmhail leis seo:—</span></p>
<lb n="542"/>
<lb n="543"/><p><span>(VII.)</span></p>
<lb n="544"/>
<lb n="545"/><p><span>*Cá hiongnadh sin?  'Sé dubhairt Colm féin leis an gcneamhaire bó so:</span>
<lb n="546"/><span>“Deagh-riaghlacha níor ghéill tú dhóibh!”</span>
<lb n="547"/></p>
</div>
<pb n="xxvi"/>
<div><lb n="548"/><p><span>Ní doiligh dhúinn méadaracht “Cúirt an tSrutháin Bhuidhe” d'fhághail.</span>
<lb n="549"/><span>Tá sé simplidhe go maith: —</span></p>
<lb n="550"/>
<lb n="551"/><p><span>— (I.).</span></p>
<lb n="552"/>
<lb n="553"/><p><span>Is mar sin d' “Amhrán an Téi” freisin:—</span></p>
<lb n="554"/>
<lb n="555"/><p><span>Ceapamaid go dtuigfidh ár léightheoirí gach méadaracht eile as na</span>
<lb n="556"/><span>heisiompláiríbh seo.  Tugaidís féin faoi na hamhránaibh eile ar an gcuma</span>
<lb n="557"/><span>chéadna & ní chinnfidh ortha na cineáil atá ionnta d'fhionnachtain.</span></p>
<lb n="558"/>
<lb n="559"/><p><span>Tuigidís fós gur'b éigean “ú” do dhéanamh d' “ó” go minic, do réir</span>
<lb n="560"/><span>chanamhna deiscirt Chonnacht.  Seo sompla maith air agus é litrighthe díreach</span>
<lb n="561"/><span>mar deirtear é:—</span></p>
<lb n="562"/>
<lb n="563"/><p><span>Ní dhéarthainn leat tada dá ligtá do Núra,</span>
<lb n="564"/><span>Geárrchail' ar fiúntach a daoiní's a dreám:</span>
<lb n="565"/><span>Bhí sí sách measúil, ní ra' sí 'na húinsigh,</span>
<lb n="566"/><span>Mar bhí mná na gCúnnach i bhfus & tháll.</span>
<lb n="567"/><span>Maidir le seanachas, 's don' é le dúiseacht,</span>
<lb n="568"/><span>'S má chloisim díos mú bhoit, nú 'n fhocal amháin,</span>
<lb n="569"/><span>Díbreód thar Dhaingean thú héin is do chúram,</span>
<lb n="570"/><span>Mar' laghduí sin m'úmás do Nansaí Cháit Sheáin.</span></p>
<lb n="571"/>
<lb n="572"/><p><span>— (An Ceannaidhe, V.).</span></p>
<lb n="573"/>
<lb n="574"/><p><span>Le congnamh beag a thabhairt do'n léightheóir is coitcheannta tá ann, tá</span>
<lb n="575"/><span>“dream,” “cinn,” “trom,” “druim” & a leithéidí sínte againn, mar atá,</span>
<lb n="576"/><span>“dreám,” “cínn,” “tróm” (= trúm), “druím,” &rl., nuair is é is cor</span>
<lb n="577"/><span>do na foclaibh seo iad a bheith i gcomhfhuaim.</span></p>
<lb n="578"/>
<lb n="579"/><p><span>DÁN.</span></p>
<lb n="580"/>
<lb n="581"/><p><span>Ní'l acht fíor-bheagán de Dhán ins an leabhar so, corr-rann de, mar</span>
<lb n="582"/><span>déarfá.  Cá hiongnadh é sin, & a rádh, an méid dáin atá i mbéal na</span>
<lb n="583"/><span>ndaoine 'san am atá i láthair, gur ó'n tsean-tsaoghal a tháinig sé?  Ní</span>
<lb n="584"/><span>dócha gur cumadh aon Dán imeasg na ndaoine le trí chéad bliadhain (cumadh</span>
<lb n="585"/><span>mórán de le déidheanaighe ó thosuigh an Connradh ag obair).</span></p>
<lb n="586"/>
<lb n="587"/><p><span>Tá beagán de'n Dán Díreach féin againn, mar atá, dhá rann.  Tá rann</span>
<lb n="588"/><span>aca (“A Cholann, Cuimhnigh ar do Chríoch,” X.) i Sean-deibhidhe, tomhas i nach</span>
<lb n="589"/><span>mbíodh acht aon amus amháin i lár an chomhaid (thall = dam?).  Seo mar</span>
<lb n="590"/><span>do léighfidhe anois é do réir bríghe an ghotha:—</span></p>
<lb n="591"/>
<lb n="592"/><p><span>Ins an tsean-aimsir is cosmhail gur mar so adeirthí é:—</span>
<lb n="593"/><span>(fó cheathair).</span></p>
<lb n="594"/>
<lb n="595"/><p><span>Ní'l sin ar fághail anois ann acht ins an treas líne, .i. ins an gcéad</span>
<lb n="596"/><span>leith de'n chomhad.</span>
<lb n="597"/></p>
</div>
<pb n="xxvii"/>
<div><lb n="598"/><p><span>Bhéarfamaid anuas anois an rann céadna & gach éileamh de comharthuighthe,</span>
<lb n="599"/><span>an uaim i gcinn-litreachaibh:—</span></p>
<lb n="600"/>
<lb n="601"/><p><span>Is mithid Dam Dul a nonn —</span>
<lb n="602"/><span>Deacair Dam gan lón romham —</span>
<lb n="603"/><span>Misde dham do Mhair i bfos;</span>
<lb n="604"/><span>Is truagh nach Thall do Threabhas.</span></p>
<lb n="605"/>
<lb n="606"/><p><span>B'fhéidir go raibh rann VI. ar l. 16 i Rannaigheacht Mhóir i dtosach, acht</span>
<lb n="607"/><span>ní'l ina chomhad anois acht Ógláchas.  Is mar sin ar fad do'n II sa rann &</span>
<lb n="608"/><span>do'n V.eadh rann de'n dán chéadna, mar is dóigh gur ag aithris ar Rannaigh-</span>
<lb n="609"/><span>eacht mhóir a ceapadh iad.</span></p>
<lb n="610"/>
<lb n="611"/><p><span>Tá rann a II. de na ceithre rannaibh atá i dtús an leabhair seo (l. iii)</span>
<lb n="612"/><span>'na sompla ar Ógláchas ar aithris na Rannaigheachta móire freisin:—</span></p>
<lb n="613"/>
<lb n="614"/><p><span>Tá'n Ghaedhilge 'g éirghe 'Rís i Réim,</span>
<lb n="615"/><span>Tá meas ag Téacht ar ar gcláinn;</span>
<lb n="616"/><span>Tá siad ag troid le buille béim;</span>
<lb n="617"/><span>Is gearr go mbéidh lucht Béarla Gánn.</span></p>
<lb n="618"/>
<lb n="619"/><p><span>CUMASG DÁIN & AMHRÁIN</span></p>
<lb n="620"/>
<lb n="621"/><p><span>Gheibhthear trí somplaí ar chumasg ins na Ceithre Rannaibh do luaidheamar</span>
<lb n="622"/><span>romhainn (l. iii.).  'Sí an mhéadaracht chéadna atá 'sna rannaibh I. &</span>
<lb n="623"/><span>III.:—</span></p>
<lb n="624"/>
<lb n="625"/><p><span>Seo é an t-imtheacht atá faoi rann a IV. ar an leathanach céadna:—</span></p>
<lb n="626"/>
<lb n="627"/><p><span>Is deacair méadaracht do mhíniughadh do lucht Gaedhilge na haimsire seo</span>
<lb n="628"/><span>i nGaedhilg.  Na focail bhaineas léi ní'l siad ar fághail aca anois.  Ní</span>
<lb n="629"/><span>mór dóibh iad d'fhoghluim & iad a bheith aca de ghlan-mheabhair gan mhoill.</span></p>
<lb n="630"/>
<lb n="631"/><p><span>Ní mór dhúinn ar ndícheall do dhéanamh chuige, & ár sean-ndícheall, mar</span>
<lb n="632"/><span>is fada an t-aisdear atá orainn sul bheimid i n-ann caint ar mhéadaracht</span>
<lb n="633"/><span>a chur dhínn & a thuigsint i nGaedhilg mar táthar i mBéarla agus, do réir mar</span>
<lb n="634"/><span>rinneamar gach a bhfuil déanta againn, féadfamaid an mhéadaracht</span>
<lb n="635"/><span>fhoghluim.  Ní féidir linn cúram na foghluma soin a chur dhínn, &, dá bhíthin</span>
<lb n="636"/><span>sin, déanaimis í fhoghluim.</span>
<lb n="637"/></p>
</div>
<pb n="xxix"/>
<div><lb n="638"/><p><span>AMHRÁIN CHUILM DE BHAILÍS.</span>
<lb n="639"/></p>
</div>
<pb n="xxx"/>
<div><lb n="640"/><p><span>Dar a bhfuil dhe bhric 's dhe bhréantaibh</span>
<lb n="641"/><span>Ar thóin Loch' Bhréachmhuighe,</span>
<lb n="642"/><span>'S dar a bhfuil dhe ghréibhlíbh</span>
<lb n="643"/><span>Ins an bhFrainnc,</span>
<lb n="644"/><span>Cíos ná béasa</span>
<lb n="645"/><span>Cha rabh me 'dréim leis —</span>
<lb n="646"/><span>Fuair me réim mhór,</span>
<lb n="647"/><span>'Gus chuaidh se liom.”</span></p>
<lb n="648"/>
<lb n="649"/><p><span>— Amhrán ó'n Midhe.</span>
<lb n="650"/></p>
</div>
<pb n="1"/>
<div><lb n="651"/><p><span>EIBHLÍN NÍ FHLAITHBHEARTAIGH</span></p>
<lb n="652"/>
<lb n="653"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="654"/>
<lb n="655"/><p><span>D'éirigh mé ar maidin lae,</span>
<lb n="656"/><span>Th'réis mé féin a choisrigean,</span>
<lb n="657"/><span>Dubhairt mé beagán paidreacha</span>
<lb n="658"/><span>Bhí orduighthe dam ó'n gcléir;</span>
<lb n="659"/><span>Tharraing mé mo chathaoir liom;</span>
<lb n="660"/><span>'San áit is fearr a thaithnigh liom;</span>
<lb n="661"/><span>Rug mé ar leabhar an tseanchais</span>
<lb n="662"/><span>Is thosuigh mé 'gá léigheadh;</span>
<lb n="663"/><span>Chuartuigheas 'ch uile bhunadh ann</span>
<lb n="664"/><span>Anuas ó na deich n-aithreachaibh —</span>
<lb n="665"/><span>Níor bhac mé le sliocht Protastún;</span>
<lb n="666"/><span>Níor bhain siad do mo sgéal;</span>
<lb n="667"/><span>Anois tá'n t-ughdar ceart agam</span>
<lb n="668"/><span>Ó bhíobla an Athar Ó Mainnidhin</span>
<lb n="669"/><span>Ar Eibhlín bháin Ní Fhlaithbheartaigh,</span>
<lb n="670"/><span>Togha gach uile chraobh.</span></p>
<lb n="671"/>
<lb n="672"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="673"/>
<lb n="674"/><p><span>Ní le bród as cuid nó as maoin</span>
<lb n="675"/><span>Nó as foclaibh móra gaisge an tsaoghail —</span>
<lb n="676"/><span>Ní dóibh sin a thug sí gnaoi;</span>
<lb n="677"/><span>Ní hiad bhí ag rith 'na ceánn —</span>
<lb n="678"/><span>Acht lean sí an bóthar a bhí ag Brighid</span>
<lb n="679"/><span>Thug deagh-eólus dí 'na croidhe;</span>
<lb n="680"/><span>Ríoghacht na glóire shaothruigh sí</span>
<lb n="681"/><span>Le cungnamh Rí na nGrás,</span>
<lb n="682"/><span>Is milse a póg 'ná beóir, 'ná fíon;</span>
<lb n="683"/><span>Is binne a glór 'ná ceólta sídhe;</span>
<lb n="684"/><span>Is geall le siúcra craithte ar ím,</span>
<lb n="685"/><span>'Nuair dhéanas sí an t-'rán.</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="686"/><p><span>Is aoibhinn do'n té gheobhfas í —</span>
<lb n="687"/><span>Tá sé saor ó chogadh choidh'e,</span>
<lb n="688"/><span>'S 'na tímcheall tá siad boicht an tsaoghail</span>
<lb n="689"/><span>D'á gcothughadh 'ch uile lá.</span></p>
<lb n="690"/>
<lb n="691"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="692"/>
<lb n="693"/><p><span>Dá mbeadh sí i n-imhne bheith 'na mnaoi</span>
<lb n="694"/><span>'San am ar thosuigh sgrios na Traoi,</span>
<lb n="695"/><span>Ní thiocfadh cogadh, sgrios ná bruighean,</span>
<lb n="696"/><span>'S ní bheadh a leitheidí ánn.</span>
<lb n="697"/><span>Ní fhéadfadh Bhénus í chur faoi dhraoidheacht</span>
<lb n="698"/><span>Ná Páris bheith 'na mháighistir dlighe,</span>
<lb n="699"/><span>Lé Eibhlín bhán a thabhairt do bhríb</span>
<lb n="700"/><span>Dóibh idir a dá láimh,</span>
<lb n="701"/><span>Mar bhí, Iúnó socair mín;</span>
<lb n="702"/><span>Shuidh Diána le n-a taoibh.</span>
<lb n="703"/><span>Bhí Deianíra i bhfeirg faoi</span>
<lb n="704"/><span>Nach í féin a fuair an bárr;</span>
<lb n="705"/><span>Tógadh Eibhlín os a gcíonn</span>
<lb n="706"/><span>I gcataoir óir i bpálás ríogh;</span>
<lb n="707"/><span>Fuair sí buadha thar mhnáibh an tsaoghail.</span>
<lb n="708"/><span>'S tá'n réim aici go bráth.</span></p>
<lb n="709"/>
<lb n="710"/><p><span>AN CEANNAIDHE.</span></p>
<lb n="711"/>
<lb n="712"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="713"/>
<lb n="714"/><p><span>Ní raibh tú 'do cheannaidhe gur ionnsuigh tú Cúig' Uladh</span>
<lb n="715"/><span>Is cipíní cúipéaracht' a'ad in do láimh,</span>
<lb n="716"/><span>Uairleacháin 's iteán is dorn de na crúibíníbh,</span>
<lb n="717"/><span>Íochtar sean-chiumhsóige anuas ar do bhrághaid,</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="718"/><p><span>Ceirtlín bheag eile d'fhan d'fhuighleach na n-úghmacha,</span>
<lb n="719"/><span>Cloigne sean-spúnóga 's earraí gan áird; —</span>
<lb n="720"/><span>Gur atais i gcolainn ar theallaigh na cómhursan,</span>
<lb n="721"/><span>Dhearg do shúile lé a bhfuair tú de cháll.</span></p>
<lb n="722"/>
<lb n="723"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="724"/>
<lb n="725"/><p><span>Thriall tú ar an mbaile nuair thainic an foghmhar,</span>
<lb n="726"/><span>Ag fagháil greim ó na cómhursnaibh i bhfus & tháll;</span>
<lb n="727"/><span>Casadh an sagart ag teach pobail Thuama dhuit</span>
<lb n="728"/><span>Agus shaoil sé gur púca nó taidhbhse bhí ánn;</span>
<lb n="729"/><span>Chuir sé trí cheist i n-ainm an deamhain ort,</span>
<lb n="730"/><span>“Cé'n t-achar a shiubhail tú nó cé hiad do dhreám?”</span>
<lb n="731"/><span>“Is ainm 's is sloinneadh dham Bairtlín Ó Cúnnaigh;</span>
<lb n="732"/><span>Ag súil le do chúngnamh-sa thainic mé ánn.”</span></p>
<lb n="733"/>
<lb n="734"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="735"/>
<lb n="736"/><p><span>“A leicinn lom chaithte chómh tanaidhe le péatar;</span>
<lb n="737"/><span>A pheictiúir do chéadhlacan, a dhearbhráthair do'n bhás;</span>
<lb n="738"/><span>A chuim chuit ar anshógh a mb'ainm dó géar-cháll,</span>
<lb n="739"/><span>Nó a bhriongláin de ghéagán a thuitfeadh de chránn;</span>
<lb n="740"/><span>A chúil mhíolaigh charraigh, a rud shramaigh gan léargus;</span>
<lb n="741"/><span>A shompla de chréatúir a tógadh le cáll,</span>
<lb n="742"/><span>A cuireadh i dtalamh ithte ag na péistibh</span>
<lb n="743"/><span>Gur athchuir Mac Dé thú, 'do spiorad le fán.”</span></p>
<lb n="744"/>
<lb n="745"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="746"/>
<lb n="747"/><p><span>Déarfaidh mé tuilleadh, ó's agam tá'n t-ughdar,</span>
<lb n="748"/><span>Agus tiubhrad díbh comhairle a thuigfeas a lán,</span>
<lb n="749"/><span>Leigint de raiméis nó caint ar na cómhursnaibh, —</span>
<lb n="750"/><span>Sgéal nach bhfuil fiúntach, 'sé tháirngeas mí-ghreánn.</span>
<lb n="751"/><span>Is suarach an seanchas Bairtlín Ó Cúnnaigh,</span>
<lb n="752"/><span>Fear tá 'tabhairt cúil mhóir le fada do'n ádh,</span>
<lb n="753"/><span>A bhfuil a chroidhe lobhtha ag spioraid na drúise,</span>
<lb n="754"/><span>Déanadh sé cúnntas nó íocadh sé ánn.</span>
<lb n="755"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="756"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="757"/>
<lb n="758"/><p><span>Ní dhéarfainn leat tada dá leigteá do Nóra,</span>
<lb n="759"/><span>Gearr-chaile ar fiúntach a daoine's a dreám;</span>
<lb n="760"/><span>Bhí sí sáthach measamhail, ní raibh sí 'na hóinsigh,</span>
<lb n="761"/><span>Mar bhí mná na gCúnnach i bhfus & tháll.</span>
<lb n="762"/><span>Maidir le seanchas, is dona é le dúiseacht,</span>
<lb n="763"/><span>'S má chloisim níos mó uait, nó aon fhocal amháin,</span>
<lb n="764"/><span>Díbreoghad thar Dhaingean thú féin is do chúram,</span>
<lb n="765"/><span>Mara laigheaduighe sin m'ómós do Nansaí Cháit Sheagháin</span></p>
<lb n="766"/>
<lb n="767"/><p><span>AMHRÁN AN TÉI.</span></p>
<lb n="768"/>
<lb n="769"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="770"/>
<lb n="771"/><p><span>Tráthnóna Dia Sathairn ag dul faoi do'n ghréin,</span>
<lb n="772"/><span>'Seadh chonnaic mé lánamhain i ngarrdha leó féin;</span>
<lb n="773"/><span>Bhí an bhean 's í go caithiseach ag caint ar an téi,</span>
<lb n="774"/><span>'S níor mhaith leis an bhfear í bheith 'trácht air.</span></p>
<lb n="775"/>
<lb n="776"/><p><span>II.</span>
<lb n="777"/><span>An Fear.</span></p>
<lb n="778"/>
<lb n="779"/><p><span>“Maise, bíonn tusa i gcómhnuidhe 'cur síos ar an téi,</span>
<lb n="780"/><span>'S an lá bhíos sé agad, ní fheicthear a'ad é;</span>
<lb n="781"/><span>Imthigh leat 's fagh tobac dam ar mhaithe leat féin,</span>
<lb n="782"/><span>Nó roinnfidh mé leat feac na láighe!”</span></p>
<lb n="783"/>
<lb n="784"/><p><span>III.</span>
<lb n="785"/><span>An Bhean.</span></p>
<lb n="786"/>
<lb n="787"/><p><span>“Cia an tslighe atá a'am-sa?  Cá bhfuighinn-se dhuit é,</span>
<lb n="788"/><span>Acht ag ceangal dá chirc a raibh ubh aca aréir?</span>
<lb n="789"/><span>Rud a thóg tú faoi Nodlaig, níor íoc tú fós é,</span>
<lb n="790"/><span>'S tá an méad so sáthach gann ag na páistíbh.”</span>
<lb n="791"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="792"/><p><span>IV.</span>
<lb n="793"/><span>An Fear.</span></p>
<lb n="794"/>
<lb n="795"/><p><span>“Tá mise d'á cheapadh gur suarach an tslighe</span>
<lb n="796"/><span>Bheith ag obair dhuit-se gan tada d'á chíonn;</span>
<lb n="797"/><span>Dá dtiginn isteach ag aon fhear 'sa tír,</span>
<lb n="798"/><span>Gheobhfainn tobac uaidh 's roinnt pháidhe.”</span></p>
<lb n="799"/>
<lb n="800"/><p><span>V.</span>
<lb n="801"/><span>An Bhean.</span></p>
<lb n="802"/>
<lb n="803"/><p><span>“'Sé a n-iarrfá de obair i gcaitheamh do shaoghail</span>
<lb n="804"/><span>Ag caitheamh tobac is d'á leigean le gaoith:</span>
<lb n="805"/><span>Taisbeán anois cá bhfuil do mhaith nó do mhaoin</span>
<lb n="806"/><span>'S nach siamsamhail do lón do na páistíbh?”</span></p>
<lb n="807"/>
<lb n="808"/><p><span>VI.</span>
<lb n="809"/><span>An Fear.</span></p>
<lb n="810"/>
<lb n="811"/><p><span>“Dá dtéidhinn go Gaillimh nó soir go hÁth Cínn,</span>
<lb n="812"/><span>Anonn go Cinn Mhara nó 'mach go Tráigh Lí,</span>
<lb n="813"/><span>Casfaidhe i dteach mé seachtmhain nó mí</span>
<lb n="814"/><span>Go saothruighinn luach drár & báinín.”</span></p>
<lb n="815"/>
<lb n="816"/><p><span>VII.</span>
<lb n="817"/><span>An Bhean.</span></p>
<lb n="818"/>
<lb n="819"/><p><span>“Maise, d'imthigh tú cheana is thainic tú arís;</span>
<lb n="820"/><span>Ní fhacamar agad c'róin, sgilling ná pighinn;</span>
<lb n="821"/><span>Luigh tú ar do leabaidh 's do thaobhanna tínn,</span>
<lb n="822"/><span>'S an slaghdán go domhain in do chnámhaibh.”</span></p>
<lb n="823"/>
<lb n="824"/><p><span>VIII.</span>
<lb n="825"/><span>An Fear.</span></p>
<lb n="826"/>
<lb n="827"/><p><span>“Stop do bhéal feasta, a amaid de shraoill!</span>
<lb n="828"/><span>Nó buailfidh mé buille ort a bhrisfeas do dhruím!</span>
<lb n="829"/><span>Ag cogadh 's ag achrann do chaithis do shaoghal;</span>
<lb n="830"/><span>Bhí an faisiún sin céadna ag do mháthair.”</span>
<lb n="831"/></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="832"/><p><span>IX.</span>
<lb n="833"/><span>An Bhean.</span></p>
<lb n="834"/>
<lb n="835"/><p><span>“Má tá mise im' amaid, 's go bhfuilim im' sraoill, —</span>
<lb n="836"/><span>Léine ar mo chroiceann chomh dubh leis an daol, —</span>
<lb n="837"/><span>Dhíol mé a raibh agam go n-íocfainn an cíos,</span>
<lb n="838"/><span>Agus sin é d'fhág folamh mo lámha.”</span></p>
<lb n="839"/>
<lb n="840"/><p><span>X.</span>
<lb n="841"/><span>An Fear</span></p>
<lb n="842"/>
<lb n="843"/><p><span>“Rud adubhairt mé leat cheana, adeirim leat é,</span>
<lb n="844"/><span>Mara n-éistidh tú feasda le glórthaibh mo bhéil,</span>
<lb n="845"/><span>Mara stopaidh tú anois agus leigean de'n téi,</span>
<lb n="846"/><span>Is geárr a bheas teach a'ad ná árus!”</span></p>
<lb n="847"/>
<lb n="848"/><p><span>XI.</span>
<lb n="849"/><span>An Bhean.</span></p>
<lb n="850"/>
<lb n="851"/><p><span>“Tá mé le fada ag coinneáil an tighe,</span>
<lb n="852"/><span>'S ní cóir go bhfeicfeá mo dheoch ná mo ghreím;</span>
<lb n="853"/><span>Mara n-ólfainn ar maidin lán sgilléid dá phighinn,</span>
<lb n="854"/><span>Ní bheadh braon ins an gcích ag an bpáiste!”</span></p>
<lb n="855"/>
<lb n="856"/><p><span>XII.</span></p>
<lb n="857"/>
<lb n="858"/><p><span>Chuaidh sé go Gaillimh go réidhead le fear dlighe;</span>
<lb n="859"/><span>Ní bhfuigheadh sé bheith 'caint leis gan leath-ghiní buidhe;</span>
<lb n="860"/><span>“Bí agam 'sa Spidéal ar maidin Dia'rdaoin;</span>
<lb n="861"/><span>Táim cinnte go réidteó' mé an cás sin.”</span></p>
<lb n="862"/>
<lb n="863"/><p><span>XIII.</span></p>
<lb n="864"/>
<lb n="865"/><p><span>Bhí an lánamhain 'sa Spidéal ar maidin an lae,</span>
<lb n="866"/><span>Agus dheamhan blas a rinneadh acht a gcur ar an réidh;</span>
<lb n="867"/><span>Ní dearnadh de'n bheirt sin acht magadh 's bith-éigheamh,</span>
<lb n="868"/><span>Acht ceapaim gur cailleadh na páistí.</span>
<lb n="869"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="870"/><p><span>BHRIGHDÍN</span></p>
<lb n="871"/>
<lb n="872"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="873"/>
<lb n="874"/><p><span>A Bhrighdín, mo bheannacht go bráth dhuit,</span>
<lb n="875"/><span>Is tú inghean na lánamhan tá fial;</span>
<lb n="876"/><span>Táim cinnte nach stopfadh do lámha,</span>
<lb n="877"/><span>Dhá roinnteá ar na táintibh do bhiadh;</span>
<lb n="878"/><span>Is aoibhinn do'n té 'bhfuil tú i ndán dó;</span>
<lb n="879"/><span>Is tú réidhteóchas gach gábhadh le ciall:</span>
<lb n="880"/><span>Nar bhainidh éagcóir ná éan-ghalra gránna</span>
<lb n="881"/><span>Gan Rí geal na nGrás le n-a riar.</span></p>
<lb n="882"/>
<lb n="883"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="884"/>
<lb n="885"/><p><span>Tá sgéal as na pláinéid, 'sé chreidim,</span>
<lb n="886"/><span>Faoi'n óig-bhean is deise fearr méin;</span>
<lb n="887"/><span>Tá an Franncach 's an Spáinneach sáthach crosta,</span>
<lb n="888"/><span>Mara mbídh' siad i bhfeileamhaint dh'á réir;</span>
<lb n="889"/><span>Gach náisiún ag téisglim chun cogaidh,</span>
<lb n="890"/><span>Deir siad nach nglacfaidh siad reidh;</span>
<lb n="891"/><span>Tá'n bhruinneal chomh breagh is chomh socair.</span>
<lb n="892"/><span>Nach bhfágfaidh sí amach a ríoghacht féin.</span></p>
<lb n="893"/>
<lb n="894"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="895"/>
<lb n="896"/><p><span>Léigh mé arís ar Mhac Uisnigh,</span>
<lb n="897"/><span>Ar Dhéirdre bhí ag rith faoi n-a sgéith,</span>
<lb n="898"/><span>Ar Bhénus bhí ag dul seal le Bhulcan,</span>
<lb n="899"/><span>Agus sháruigh sí uile g' iad ar sgéimh;</span>
<lb n="900"/><span>'An óig-bhean is deise faoi 'n ngréin;</span>
<lb n="901"/><span>Is mór tá Bhictória i bhfeirg</span>
<lb n="902"/><span>Nár moladh i dtosach í féin.</span></p>
<lb n="903"/>
<lb n="904"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="905"/>
<lb n="906"/><p><span>Le linn coiste mór fhághail ó'n mBáinríoghain,</span>
<lb n="907"/><span>Go leor ag fághail bháis d'easbhaidh réir,</span>
<lb n="908"/><span>Agus tuilleadh 'cur stuam' ar an ngánntan,</span>
<lb n="909"/><span>'Seadh d'fhosgail sí a lámha ar ghrádh Dé;</span>
<lb n="910"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="911"/><p><span>Ní raibh sí acht ag oileamhaint na ngrásta</span>
<lb n="912"/><span>D'á bunadh 's d'á dtáinig 'na déidh;</span>
<lb n="913"/><span>Is rígh-mhór an sólás í i bpárrthas,</span>
<lb n="914"/><span>Tá lóistín i ndán di gan phéin.</span></p>
<lb n="915"/>
<lb n="916"/><p><span>NA FATAÍ.</span>
<lb n="917"/><span>I.</span></p>
<lb n="918"/>
<lb n="919"/><p><span>A chómhursanna, creididh an sgéal tá mé 'ínnseacht díbh:</span>
<lb n="920"/><span>Lá chuaidh mé ag obair ar theastuigh mo shaothrughadh uaim;</span>
<lb n="921"/><span>Tháinig mé i dteach a raibh cáil mhaith ag daoinibh air,</span>
<lb n="922"/><span>Is sul d'fhág mé amach é, ar mh'anam gur tínn a bhíos.</span>
<lb n="923"/><span>'S óró, ó.</span></p>
<lb n="924"/>
<lb n="925"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="926"/>
<lb n="927"/><p><span>Bhí beatha chomh fairsing is chonnaic mé i dtír ar bith —</span>
<lb n="928"/><span>Seacht n-oiread is d'ithimís d'fhanadh sé d'fhuighleach uainn;</span>
<lb n="929"/><span>Acht bhí muca is madraí 'sna sráideannaibh sínte aici,</span>
<lb n="930"/><span>Is mná & páistí gan tógáil a gcínn ionnta.</span>
<lb n="931"/><span>'S óró, ó.</span></p>
<lb n="932"/>
<lb n="933"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="934"/>
<lb n="935"/><p><span>Bhí na buachaillí aimsire cantalach claoidhte lag,</span>
<lb n="936"/><span>Ag súil leis an am a n-athróchadh an dlighe ortha;</span>
<lb n="937"/><span>Ní rabhamar chomh caillte, 'nuair is gainne bhí an saoghal</span>
<lb n="938"/><span>orainn;</span>
<lb n="939"/><span>Is béidh mé lán-tsásta, má sháruighim an oidhche 'nocht.</span>
<lb n="940"/><span>'S óró, ó.</span></p>
<lb n="941"/>
<lb n="942"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="943"/>
<lb n="944"/><p><span>Annsin do labhair Pádhraic go fáidheamhail 's go críonna deas,</span>
<lb n="945"/><span>“Ithidh bhur sáith de na fataíbh breagha gaoithe sin;</span>
<lb n="946"/><span>Má's iad na sábhóirí 'mbeadh roinnt cás ag daoinibh dhóibh,</span>
<lb n="947"/><span>Dheamhan greim níos feárr 'ná iad thiubhras mé choídhche dhóibh.”</span>
<lb n="948"/><span>'S óró ó.</span>
<lb n="949"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="950"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="951"/>
<lb n="952"/><p><span>Muis! dhá mbeadh póitire fuisge ann 'mbeadh iomarca</span>
<lb n="953"/><span>fiachaibh air,</span>
<lb n="954"/><span>Nach bhfuigheadh cáirde ó aon dhuine 's go dtiubharfaidhe droch-</span>
<lb n="955"/><span>dhíolaidhe air;</span>
<lb n="956"/><span>Tagadh sé isteach i n-am a mbeadh an biadh ar bun;</span>
<lb n="957"/><span>Fághadh sé trí fhata aca, bheadh meisge na bliadhna dhe.</span>
<lb n="958"/><span>'S óró, ó.</span></p>
<lb n="959"/>
<lb n="960"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="961"/>
<lb n="962"/><p><span>Nó duine bocht folamh 'mbeadh ceannach go síorraidhe air,</span>
<lb n="963"/><span>Muirighin lag, is go mbadh deacair dó riar do fhághail;</span>
<lb n="964"/><span>Fághadh sé trí clocha dhíobh, bhainfeadh sé an bhliadhain asta,</span>
<lb n="965"/><span>Is sul a bheadh a leath ithte, chuirfeadh sé an fiabhras de.</span>
<lb n="966"/><span>'S óró, ó.</span></p>
<lb n="967"/>
<lb n="968"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="969"/>
<lb n="970"/><p><span>Muise! mara'dh gur cheapas nach mbeadh sé sáthach fiúntach</span>
<lb n="971"/><span>a'am</span>
<lb n="972"/><span>Caint ar sórt beatha ar bith d'fheicinn ag cómharsannaíbh,</span>
<lb n="973"/><span>Ó thug mé an t-anam a-bhaile Dia Dómhnaigh liom,</span>
<lb n="974"/><span>Ní bhéidh mé aríst aca, fágaim le hudhachta sin.</span>
<lb n="975"/><span>'S óró, ó</span></p>
<lb n="976"/>
<lb n="977"/><p><span>AN SEANDUINE CAM.</span></p>
<lb n="978"/>
<lb n="979"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="980"/>
<lb n="981"/><p><span>Bhí aithne 'gam is eólas ar shean-fhear sáthach dóigheamhail —</span>
<lb n="982"/><span>'Sé an áit a raibh a chómhnuidhe thíor ins an ngleánn —</span>
<lb n="983"/><span>Bhí sé i ndeis mhóir ann, bhí eallach go leór aige,</span>
<lb n="984"/><span>Airgead is ór buidhe, is é ag cur 'na cheánn;</span>
<lb n="985"/><span>Rinne sé cómhairle, bean óg a phósadh,</span>
<lb n="986"/><span>Go gcoinneóchadh sé a chúrsaí seacht n-uaire níos feárr,</span>
<lb n="987"/><span>Maidin is tráthnóna bhí fearg agus gruaim uirthi</span>
<lb n="988"/><span>Faoi eochair an trúnc, is ní raibh sí 'ghá fághail.</span>
<lb n="989"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="990"/><p><span>II.</span>
<lb n="991"/><span>An Bhean.</span></p>
<lb n="992"/>
<lb n="993"/><p><span>“Ba suarach an tslighe dhuit tú bhualadh faoi mhnaoi ar bith,</span>
<lb n="994"/><span>'S a fhios a'ad go rígh-mhaith nach dtiubhradh dhuit grádh!</span>
<lb n="995"/><span>Nuair nach mór í mo ghnaoi ort, nár fhágha tú do shaoghal é</span>
<lb n="996"/><span>Go bhfanfa mé taoibh leat, a sheanduine cháim!”</span></p>
<lb n="997"/>
<lb n="998"/><p><span>III.</span>
<lb n="999"/><span>An Fear.</span></p>
<lb n="1000"/>
<lb n="1001"/><p><span>“Nach dtug mé go leór dhuit, airgead is ór buidhe,</span>
<lb n="1002"/><span>Báid bheaga 'gus báid mhóra, capall agus cárr;</span>
<lb n="1003"/><span>Le n-ithe do dhóthain, beatha mhaith i gcómhnuidhe,</span>
<lb n="1004"/><span>Togha leabadh clúmhaigh 's cead codladh go sáimh?</span>
<lb n="1005"/><span>Sin is 'ch aon tsórt eile a gcuirfeá-sa spórt ann</span>
<lb n="1006"/><span>Go fiú an pharasóil le tabhairt leat in do láimh;</span>
<lb n="1007"/><span>Capall maith nó póiní le cur fút i gcómhnuidhe</span>
<lb n="1008"/><span>'Dul 'un Aifrinn Dia Dómhnaigh, má thogróchá dhul ánn!</span></p>
<lb n="1009"/>
<lb n="1010"/><p><span>IV.</span>
<lb n="1011"/><span>An Bhean.</span></p>
<lb n="1012"/>
<lb n="1013"/><p><span>“Dhá dtugthá an mór-shaoghal le n-ithe 's le n-ól dam,</span>
<lb n="1014"/><span>Saidhbhreas Rí Sheoirse, badh mhór é le rádh,</span>
<lb n="1015"/><span>Loingeas faoi sheoltaibh is cóistí ar bhóithribh,</span>
<lb n="1016"/><span>Is b'fhearr liom fear óg 'ná thú, a sheanduine cháim.”</span></p>
<lb n="1017"/>
<lb n="1018"/><p><span>V.</span>
<lb n="1019"/><span>An Fear.</span></p>
<lb n="1020"/>
<lb n="1021"/><p><span>“Nuair nach nglacfa tú cómhairle, téirigh dh'á thóruidheacht,</span>
<lb n="1022"/><span>Cuir ort do bhróga, do chlóca ar do bhrághaid;</span>
<lb n="1023"/><span>Bí ar na cros-bhóithribh tidheacht an tráthnóna;</span>
<lb n="1024"/><span>Tá seans ar fhear óg a'ad, má bhíonn tú i bhfad ánn.</span>
<lb n="1025"/><span>Nuair thiocfas an oidhche 's nach bhfuighe tú aon dídean,</span>
<lb n="1026"/><span>Tosócha tú ag caoineadh 's gan aon mhaith dhuit ánn;</span>
<lb n="1027"/><span>Thiubhrainn an Bíobla annsin le glan-fhírinn</span>
<lb n="1028"/><span>Go mb'fhearr leat bheith 'ríst ag do sheanduine chám!”</span>
<lb n="1029"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="1030"/><p><span>VI.</span>
<lb n="1031"/><span>An Bhean</span></p>
<lb n="1032"/>
<lb n="1033"/><p><span>“Is suarach an nídh dham mo shamhail dhe mhnaoi bheith</span>
<lb n="1034"/><span>Ag caitheamh mo shaoghail leat gan súgradh ná greánn,</span>
<lb n="1035"/><span>'S a fhairsneacht 's tá'n saoghal a'am ó Ghaillimh go Luímneach,</span>
<lb n="1036"/><span>'S a liachtaighe sin Muímhneach i gConndae an Chláir;</span>
<lb n="1037"/><span>Nó dhá bhfághainn dídean timcheall na Saoirsinn,</span>
<lb n="1038"/><span>D'fhéadfainn an geímhreadh a chaitheamh go sáimh;</span>
<lb n="1039"/><span>Shásóchadh sé m'íntinn 's ní bheadh tuirse croidhe orm</span>
<lb n="1040"/><span>Ag fanamhaint taoibh leat, a sheanduine cháim!”</span></p>
<lb n="1041"/>
<lb n="1042"/><p><span>VIII.</span>
<lb n="1043"/><span>An Fear.</span></p>
<lb n="1044"/>
<lb n="1045"/><p><span>“Dá mbeitheá chomh críonna 's badh cheart do bhean tighe bheith,</span>
<lb n="1046"/><span>'S tú d'fhéadfadh an geímhreadh a chaitheamh go sáimh,</span>
<lb n="1047"/><span>Olann na gcaorach, 's go n-íocfadh sé an cíos dúinn,</span>
<lb n="1048"/><span>'S an méad eile dhéanfaimís, é bheith faoi n-ar láimh;</span>
<lb n="1049"/><span>Ní mar sin a bhí tú, acht lán de dhroch-smaointibh —</span>
<lb n="1050"/><span>Is iomdha sórt íntinn a thigeanns do mhnáibh;</span>
<lb n="1051"/><span>Acht tá mé rígh-chínnte, dá mbeitheá sáthach caoidheamhail,</span>
<lb n="1052"/><span>Nach n-amhdóchá choidhche go raibh tú 'ghá fhághail.”</span></p>
<lb n="1053"/>
<lb n="1054"/><p><span>PÁDHRAIC Ó MUIREÁIN,</span></p>
<lb n="1055"/>
<lb n="1056"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1057"/>
<lb n="1058"/><p><span>A Mhuireáin na mannt a chuaidh ag caint gan aon réasún,</span>
<lb n="1059"/><span>Ag fosgailt do bhéil gan fios goidé 'n fáth;</span>
<lb n="1060"/><span>B'fhearr dhuit do mhála agad ag iarraidh na déirce</span>
<lb n="1061"/><span>'Ná ag ollmhachan sgléipe istigh ins an áit.</span>
<lb n="1062"/><span>'Séard thú murdaróir fealladóir, gealladóir bréagach —</span>
<lb n="1063"/><span>Is feasach an saoghal gur'b í sin do cháil:</span>
<lb n="1064"/><span>Chroch tú fear cheana le neart mionna éithigh —</span>
<lb n="1065"/><span>Ní cungnamh maith d' Éirinn thusa bheith ánn.</span>
<lb n="1066"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="1067"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1068"/>
<lb n="1069"/><p><span>A Mhuireáin na bréige, na lachan 's na ngéadha,</span>
<lb n="1070"/><span>Gach aon nídh d 'ár fhéad tú, na caoirigh 's na huain!</span>
<lb n="1071"/><span>Nach tú bhí gan chéill is tú dhul im' éadan,</span>
<lb n="1072"/><span>'S gan fhios a'ad nach léighfinn duit fios go cé thú!</span>
<lb n="1073"/><span>Ní fhéadair é shéanadh, nuair d'athchuir an t-éag thú;</span>
<lb n="1074"/><span>Níor bh'fhiú leis thú éiliughadh, ó chaill tú do chliú,</span>
<lb n="1075"/><span>Mar shiubhail tú thré Éire, 's do mhátháir i n-éinfheacht,</span>
<lb n="1076"/><span>Ag iarraidh na déirce 's do mhála ar do mhúin.</span></p>
<lb n="1077"/>
<lb n="1078"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1079"/>
<lb n="1080"/><p><span>'Nois, a shean-Mhuireáin, bí thusa 'fághail réidh;</span>
<lb n="1081"/><span>Tá an t-athair ag téisglim ag tidheacht faoi do chómhair,</span>
<lb n="1082"/><span>'Na chith theine ghioláin aniar as do bhéal</span>
<lb n="1083"/><span>Agus le do dhroch-bhéasaibh 'seadh dhamain sé thú.</span>
<lb n="1084"/><span>Is cosamhail le frog thú, do bholg ag pléasgadh,</span>
<lb n="1085"/><span>Ag lapáil 's ag éigheamh thar locháin anúnn.</span>
<lb n="1086"/><span>Tá 'n t-áirleacan caithte agad is deireadh na bréige</span>
<lb n="1087"/><span>'S is gairid, a chréatúir, go gcloisfidh tú an siubhal.</span></p>
<lb n="1088"/>
<lb n="1089"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1090"/>
<lb n="1091"/><p><span>Go deimhin, a Mhuireáin, dá n-íocfá na fiacha,</span>
<lb n="1092"/><span>'S iomdha áit a mbeadh riar beag eile le fághail,</span>
<lb n="1093"/><span>Seachas próis agus fiche 'tidheacht anoir is aniar ort —</span>
<lb n="1094"/><span>Nach ort bhí an riabhach nuair rinne tú báid?</span>
<lb n="1095"/><span>Níor thug tú a chuid mine do'n té bhí 'ghá hiarraidh;</span>
<lb n="1096"/><span>Ar ndóigh, ní riarfadh céad eile bean Mháis,</span>
<lb n="1097"/><span>Ná Séamus Ó Catháin ó'r ghoid tú poll síolta, —</span>
<lb n="1098"/><span>Tá beatha na bliadhna so agad dh'á bhárr.</span></p>
<lb n="1099"/>
<lb n="1100"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1101"/>
<lb n="1102"/><p><span>Chualas dh'á aithris ag duine de'n áit seo —</span>
<lb n="1103"/><span>Bhí sé chomh lághach is nach n-innseoghadh sé bréag —</span>
<lb n="1104"/><span>Go raibh laogh ag Páidín Phaidí 'r bhuail aicíd is pláigh é,</span>
<lb n="1105"/><span>Míola 'gus sneáidh gur cuireadh uaidh éag,</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="1106"/><p><span>Gur seoladh amach é go dtí coigthighis do'n Márta</span>
<lb n="1107"/><span>Chuaidh sé dh'á bháthadh, 's níor thóigeadar é:</span>
<lb n="1108"/><span>Casadh do Mhuireán é, chuir sé 'na mhála é —</span>
<lb n="1109"/><span>Ba gheall le fos sláinte d'á ithe aca é!</span></p>
<lb n="1110"/>
<lb n="1111"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="1112"/>
<lb n="1113"/><p><span>Annsin do labhair Sorcha, “A shean-bhacaigh Chúig' Uladh</span>
<lb n="1114"/><span>Tharraing an cúrsa le sinn chur 'un báis.”</span>
<lb n="1115"/><span>“Stop, a dhiabhail caillighe, tú féin a chuir dúil ann;</span>
<lb n="1116"/><span>Ba dheacair é chumhdach ort féin is do chlánn.”</span>
<lb n="1117"/><span>Bhí Sorcha 's an tlúdh aici, Muireán 's an súist' aige;</span>
<lb n="1118"/><span>Annsin bhí an rúsgadh go raibh sé 'na lá!</span>
<lb n="1119"/><span>Acht an fear bhí 'na sheasa; ag barr Crompáin na Múimíní,</span>
<lb n="1120"/><span>'Sé thiubhradh an cúnntas cé aca ab' fheárr.</span></p>
<lb n="1121"/>
<lb n="1122"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="1123"/>
<lb n="1124"/><p><span>“Stop!” arsa Muireán, “is déanfamuid réidhteach;</span>
<lb n="1125"/><span>Tara liom fhéin go dtéighmid ar cuairt.”</span>
<lb n="1126"/><span>“A Chúig' Uladh bhacaigh, ní shiubhalfad go héag leat,</span>
<lb n="1127"/><span>Mar tá tú níos bréine 'ná fata bheadh fuar!”</span>
<lb n="1128"/><span>Thosuigh an t-achrann annsin dí (= ní) ba thréine;</span>
<lb n="1129"/><span>Bhí arm ag 'ch aon-duine 's buille de'n tlúdh.</span>
<lb n="1130"/><span>Cé 'n gar atá damh-sa cur síos ar a dtréithre;</span>
<lb n="1131"/><span>Mallacht Shíl Éabha dhóibh uaidh seo go buan!</span></p>
<lb n="1132"/>
<lb n="1133"/><p><span>AN GRÉASAIDHE,</span></p>
<lb n="1134"/>
<lb n="1135"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1136"/>
<lb n="1137"/><p><span>Is suarach an tslighe dhamh-sa, do bhuachaillín óg fiúntach,</span>
<lb n="1138"/><span>Ag dul faoi mhórán cúram 's an bhliadhain ag tidheacht</span>
<lb n="1139"/><span>ro-dhaor,</span>
<lb n="1140"/><span>Gréasaidhe bheith 'n mo sheómra, nach gcuirfeadh mo chomhachta</span>
<lb n="1141"/><span>ar siubhal é;</span>
<lb n="1142"/><span>Is olc an cungnamh damh-sa é, níor íoc sé fós mo chíos;</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="1143"/><p><span>Fuair mé beagán cúnntais as Albain 's as Lúnndain</span>
<lb n="1144"/><span>Gur i mBaile Átha Cliath gan chúntabhairt tá an Phárlai-</span>
<lb n="1145"/><span>meint le suidhe;</span>
<lb n="1146"/><span>Béidh páidhe mhaith ar dtús a'ainn agus beatha gan aon chúnntas,</span>
<lb n="1147"/><span>Proctóirí 'dul ar gcúl agus deachmhaidh gan aon phighinn.</span></p>
<lb n="1148"/>
<lb n="1149"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1150"/>
<lb n="1151"/><p><span>An mhuinntir a cheap damh-sa gréasaidhe bheith 'n mo sheómra,</span>
<lb n="1152"/><span>Rinne mise a gcómhairle 's níor íoc sin fós mo chíos;</span>
<lb n="1153"/><span>Maidin is tráthnóna fearg agus gruamdhacht</span>
<lb n="1154"/><span>Ar Shiubhán 's í go buadhartha 's gan 'fhios ar bith cé faoi;</span>
<lb n="1155"/><span>Nuair thiocfas ráithe an fhóghmhair díbreócha mé ar siubhal é,</span>
<lb n="1156"/><span>Ceannócha mé roinnt ubhla, builíní 'gus líonn;</span>
<lb n="1157"/><span>Béidh fuisge a'am gan cúnntas, fíon do dhaoiníbh fiúntach',</span>
<lb n="1158"/><span>Spás go haimsir cnúdáin is íocfar 'ch uile phighinn!</span></p>
<lb n="1159"/>
<lb n="1160"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1161"/>
<lb n="1162"/><p><span>Acht a bhfágha mé 'steach an méid sin, ceannócha Siubhán éadach,</span>
<lb n="1163"/><span>Lásaí, síodaí, céimbric, muislíní bheas daor,</span>
<lb n="1164"/><span>Bróga de'n ór Gréagach, falluing mar an gcéadna</span>
<lb n="1165"/><span>I mbéidh ribíní go féar in-a gcnotaíbh léithi síos,</span>
<lb n="1166"/><span>Piléirín bheas déanta a mbéidh cosamhlacht gach éin ann,</span>
<lb n="1167"/><span>Peictiúr Rí na Gréige 's a arm ar gach taoibh;</span>
<lb n="1168"/><span>Béidh mór-uaisle na hÉireann ar cuireadh aicí 's ar féasta —</span>
<lb n="1169"/><span>Sin de bhárr mo ghréasaidhe 's nach feárr 'ná cíos an tighe?</span></p>
<lb n="1170"/>
<lb n="1171"/><p><span>AN BHRUINNEAL DEAS.</span>
<lb n="1172"/><span>I.</span></p>
<lb n="1173"/>
<lb n="1174"/><p><span>Éistigidh feasta go mínighe mé an cás so dhíbh,</span>
<lb n="1175"/><span>Go bhfaca mé an bhruinneal ba dheise 'gus b'áilne gnaoi,</span>
<lb n="1176"/><span>Ar dhubhairt Naoise mac Uisnigh go mb'fhearr leis í fhághail</span>
<lb n="1177"/><span>mar mhnaoi</span>
<lb n="1178"/><span>'Ná Bhénus, 'ná Helen lé'r cailleadh páirt mhór de'n Traoi.</span>
<lb n="1179"/></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="1180"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1181"/>
<lb n="1182"/><p><span>Ní'l pamhsae dhá dheise i bpeictiúr i bpáipéar thíos,</span>
<lb n="1183"/><span>Ná pamhsae dhá dheire d'ar socruigheadh i bpálás ríogh,</span>
<lb n="1184"/><span>Ná seoid ar bith eile, 's ní thiocfaidh go bráth aríst</span>
<lb n="1185"/><span>Chomh breagh leis an ainnir; ag saothrughadh na ngrás tá sí.</span></p>
<lb n="1186"/>
<lb n="1187"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1188"/>
<lb n="1189"/><p><span>Tá an sonas ar talamh 's gach bealach a ngabhann sí thríd,</span>
<lb n="1190"/><span>'S tigeann bród ar an ngealaigh nuair chloiseas sí glór a</span>
<lb n="1191"/><span>cínn.</span>
<lb n="1192"/><span>Ní'l aon fhear agaibh-se cheapfadh go bhfuigheadh sé saoghal</span>
<lb n="1193"/><span>Nár bh'fhearr dhó fuar folamh í 'ná bean is chúig céad d'ór</span>
<lb n="1194"/><span>buidhe.</span></p>
<lb n="1195"/>
<lb n="1196"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1197"/>
<lb n="1198"/><p><span>Léigh mise cheana ar sgata de mhnáibh breagha an tsaoghail</span>
<lb n="1199"/><span>A dtug gaisgidhigh gean dóibh 's nach raibh leath chomh breagh</span>
<lb n="1200"/><span>le Brighid.</span>
<lb n="1201"/><span>Tá ceól binn na bhflaitheas ag teacht ann gach lá os a cíonn,</span>
<lb n="1202"/><span>'S í gan peacadh ag na hainglibh, 's faoi shólás an cheóil bhreagh</span>
<lb n="1203"/><span>bhínn.</span></p>
<lb n="1204"/>
<lb n="1205"/><p><span>A CHOLANN, CUIMHNIGH AR DO CRÍOCH.</span></p>
<lb n="1206"/>
<lb n="1207"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1208"/>
<lb n="1209"/><p><span>A Mhuire croidhe na míorbhailte,</span>
<lb n="1210"/><span>A mháthair gach fíoránaigh,</span>
<lb n="1211"/><span>A bhán-eala fhíonn-uasal,</span>
<lb n="1212"/><span>Féach & fóir ar m'anam bocht.</span></p>
<lb n="1213"/>
<lb n="1214"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1215"/>
<lb n="1216"/><p><span>Tar, is bí romham 'sa bport;</span>
<lb n="1217"/><span>Ná léig-se m'anam bocht thart;</span>
<lb n="1218"/><span>Ní fhéadaim gan géilleadh dhuit;</span>
<lb n="1219"/><span>Rígh-mhór m'eagla roimh do Mhac.</span>
<lb n="1220"/></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="1221"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1222"/>
<lb n="1223"/><p><span>A Íosa chuireas brígh 'sa tSácraiméid,</span>
<lb n="1224"/><span>A sgaoileas na mílte bhí lán de phéin,</span>
<lb n="1225"/><span>Léig braon in mo chroidhe de do ghrástaibh féin</span>
<lb n="1226"/><span>A sgaoilfeas gach claon-pheacadh dh'á ndeárna mé.</span></p>
<lb n="1227"/>
<lb n="1228"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1229"/>
<lb n="1230"/><p><span>A Íosa mhilis, agus a Bhainríoghan na hÓighe,</span>
<lb n="1231"/><span>Is libh a dhéanfas mé mo chasaoid, óir is agaibh tá m'fhóirthint,</span>
<lb n="1232"/><span>Ná léig mé i bpeacaíbh, acht cuir mé ar an eólus,</span>
<lb n="1233"/><span>Léig mo chroidhe i n-aithrighe go silidh mé deóra.</span></p>
<lb n="1234"/>
<lb n="1235"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1236"/>
<lb n="1237"/><p><span>Léig anuas deóra troma;</span>
<lb n="1238"/><span>Leis an gcodladh ná déan tnúth;</span>
<lb n="1239"/><span>Ar maidin ná bí id' bhalbhán;</span>
<lb n="1240"/><span>Is dóigh gur beó an marbhán thú.</span></p>
<lb n="1241"/>
<lb n="1242"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="1243"/>
<lb n="1244"/><p><span>A cholann, cuimhnigh ar do chríoch;</span>
<lb n="1245"/><span>Ná codail i bhfíoch ná i bhfeirg;</span>
<lb n="1246"/><span>Fuar an t-éadach rachas leat,</span>
<lb n="1247"/><span>Is do chneas leis an gcré dheirg.</span></p>
<lb n="1248"/>
<lb n="1249"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="1250"/>
<lb n="1251"/><p><span>Tabhair aire dod' Athair do cheannuigh 'gus d'fhualaing an Pháis;</span>
<lb n="1252"/><span>Tabhair aire do'n Aifreann ar eagla an Luain, lá bráth'!</span>
<lb n="1253"/><span>Nó, dar brígh mo bharamhail! caithfir seal i nguais nó i ngábh';</span>
<lb n="1254"/><span>Íocfaidh t'anam do bhearta 's do cholann 'na cuailín cnámh!</span></p>
<lb n="1255"/>
<lb n="1256"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="1257"/>
<lb n="1258"/><p><span>A Íosa mhilis, is a Bhainríoghan na glaine cumhartha,</span>
<lb n="1259"/><span>Seachain mé ar na piantaibh tá i gciantaibh dorcha dúnta;</span>
<lb n="1260"/><span>Is iomdha coire ag fiuchadh, is anam duine dh'á bhrúghadh ann;</span>
<lb n="1261"/><span>A Dhia 's a Mhuire, ná leigidh mise i gcúntabhairt.</span>
<lb n="1262"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="1263"/><p><span>IX.</span></p>
<lb n="1264"/>
<lb n="1265"/><p><span>Tiomnuighim m'anam ar maidin do'n Rí glórmhar,</span>
<lb n="1266"/><span>Is do'n mhaighdin bheannuighthe, an bhanaltra shítheólta,</span>
<lb n="1267"/><span>Do Mhícheál aingeal, teachtaire an Fhíor-chómhachtaigh,</span>
<lb n="1268"/><span>Acht a Chríost, tabhair m'anam go Cathair na Tríonóide.</span></p>
<lb n="1269"/>
<lb n="1270"/><p><span>X.</span></p>
<lb n="1271"/>
<lb n="1272"/><p><span>Is mithid dam dul anonn —</span>
<lb n="1273"/><span>Deacair dam gan lón romham —</span>
<lb n="1274"/><span>Misde dham do mhair i bhfos;</span>
<lb n="1275"/><span>Is truagh nach thall do threabhas.</span></p>
<lb n="1276"/>
<lb n="1277"/><p><span>XI.</span></p>
<lb n="1278"/>
<lb n="1279"/><p><span>Acht is tú m' athair, 'gus is tú m' oide,</span>
<lb n="1280"/><span>Is tú an Mac a rugadh i stábla Bhethlem;</span>
<lb n="1281"/><span>Ní fiú mise fó mo bhruidhin go dtiocfá,</span>
<lb n="1282"/><span>Acht, a Athair, go mbudh slán mé as ucht thú fheiceáil.</span></p>
<lb n="1283"/>
<lb n="1284"/><p><span>AN BÁS.</span></p>
<lb n="1285"/>
<lb n="1286"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1287"/>
<lb n="1288"/><p><span>D'fhág mé lá an baile amach is chuaidh mé ar oileán fairrge;</span>
<lb n="1289"/><span>Tháinig mé i dteach geanamhail — ba bhréag dham 'athrughadh</span>
<lb n="1290"/><span>rádh.</span>
<lb n="1291"/><span>Ba socair céillidhe aigeanta an beag 's an mór d'ár</span>
<lb n="1292"/><span>casadh liom;</span>
<lb n="1293"/><span>Bhí múnadh ar fhear is bhean aca nach bhfaca mé ar a lán.</span>
<lb n="1294"/><span>Gach uile nídh d'ár thaithnigh liom gan gársamhlacht, gan</span>
<lb n="1295"/><span>grabaireacht,</span>
<lb n="1296"/><span>Gan focal ar bith arannta, acht a ndéanaimís de ghreánn.</span>
<lb n="1297"/><span>Dhá gcaithinn ráithe an earraigh ann, chómhairfinn nach mbéinn</span>
<lb n="1298"/><span>seachtmhain ann,</span>
<lb n="1299"/><span>Acht 's ann a cóirigheadh leaba dham ag cómhrádh leis an</span>
<lb n="1300"/><span>mbás!</span>
<lb n="1301"/></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="1302"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1303"/>
<lb n="1304"/><p><span>Labhair sé liom go colgach, acht chuir mé ceist go fearamhail</span>
<lb n="1305"/><span>air:</span>
<lb n="1306"/><span>D'fhiafruigheas de cé'n t-ainm é, nó'n cé'n taobh ó 'mb'as é,</span>
<lb n="1307"/><span>“An tú Iupiter bhí fad ó ann, nó Hercules bhí ceannusach,</span>
<lb n="1308"/><span>Nó Neptún, dia na fairrge, tháinic ó'n muir féin?</span>
<lb n="1309"/><span>An tú an Dearg Mór; nó Airicín, mac Anncair na long as</span>
<lb n="1310"/><span>Rath-Mhullach,</span>
<lb n="1311"/><span>A shaoil sin Éire thabhairt leis ó b'fhurusta buille béim;</span>
<lb n="1312"/><span>Nó Talc mac Treóin 'raibh air ceann cuit nár stop gur dhóirt</span>
<lb n="1313"/><span>sé cuid mhór fuil;</span>
<lb n="1314"/><span>Nó Goll mac Móirne a chlaoidh é sin — ní saor a bhí sé féin?”</span></p>
<lb n="1315"/>
<lb n="1316"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1317"/>
<lb n="1318"/><p><span>“Ní mé Iupiter bhí fad ó ann, ná Hercules bhí ceannusach</span>
<lb n="1319"/><span>Ná Neptún, dia na fairrge, tháinic ó'n muir féin,</span>
<lb n="1320"/><span>Acht is mé an bás atá faoi ghiúin, a bhí dí (= ní) b'fhearr ná</span>
<lb n="1321"/><span>iad uile g';</span>
<lb n="1322"/><span>Tá mé ag cómhrádh leat-sa anocht, agus béidh tú a'am dam</span>
<lb n="1323"/><span>féin.”</span></p>
<lb n="1324"/>
<lb n="1325"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1326"/>
<lb n="1327"/><p><span>Nuair labhair sé liom chomh feargach sin, láimhsigh mise m'arm</span>
<lb n="1328"/><span>air,</span>
<lb n="1329"/><span>Shaoil mé theacht chomh fada leis, acht ní bhfuair mé agam é.</span>
<lb n="1330"/><span>D'árduigh mé mo chlaidheamh liom 'na dhiaidh ar fud na ngarr-</span>
<lb n="1331"/><span>antaí;</span>
<lb n="1332"/><span>Ní bréag nach láidir acfuinneach bhí'a rith agus a léim.</span>
<lb n="1333"/><span>“Éist agus léig m'anam liom, tiubhra mé mo gheallamhaint</span>
<lb n="1334"/><span>dhuit:—</span>
<lb n="1335"/><span>Má 's fada geárr a mhairfeas mé, ní thiocfad faoi do</span>
<lb n="1336"/><span>dhéint;</span>
<lb n="1337"/><span>Dá mbeitheá amuigh i nGleann Catha agam, ní bheitheá leath</span>
<lb n="1338"/><span>chomh ceannusach,</span>
<lb n="1339"/><span>Is ann atá mo dhream go tiugh a sheasfadh dam cóir phléidhe.”</span>
<lb n="1340"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="1341"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1342"/>
<lb n="1343"/><p><span>Sgannruigh beithidhigh 'gus mná an chnuic, nuair chualadar é</span>
<lb n="1344"/><span>ag gáiridhe gol;</span>
<lb n="1345"/><span>Ní bhfuair sé aon áit i dteach ar bith, acht d'imthigh sé as a</span>
<lb n="1346"/><span>chéill.</span>
<lb n="1347"/><span>Thíos i mBearna tá sé anois, le cráidhteachán i mbothán bocht,</span>
<lb n="1348"/><span>Gan mórán fághaltais ann ná deis, acht clúid aca dhóibh</span>
<lb n="1349"/><span>féin!</span>
<lb n="1350"/><span>Tá fir na h-áite ar gárda amuigh, roimh an gcúpla is gráinne</span>
<lb n="1351"/><span>ar bith,</span>
<lb n="1352"/><span>D'á bhfacas riamh tháll nó 'bhfus nó ceárd ar bith faoi'n</span>
<lb n="1353"/><span>ngréin.</span>
<lb n="1354"/><span>Beannacht dhíbh & gabhaigidh an bheirt, ceanglaidh iad do chúpla</span>
<lb n="1355"/><span>cloch,</span>
<lb n="1356"/><span>Sgaoilidh siar iad leis an tsruth, 's ná tagadh siad go</span>
<lb n="1357"/><span>héag!</span></p>
<lb n="1358"/>
<lb n="1359"/><p><span>AN LOCH I NGARRDHA FATAÍ.</span></p>
<lb n="1360"/>
<lb n="1361"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1362"/>
<lb n="1363"/><p><span>Bhí bráthair maith agam de thogha na tíre,</span>
<lb n="1364"/><span>Sgoth na ndaoine ó Éabh análl;</span>
<lb n="1365"/><span>Ba gheall le bainis bheith ar feadh an gheímhridh aige;</span>
<lb n="1366"/><span>Níor chuir sé suím air, a gcaithfeá ánn.</span>
<lb n="1367"/><span>Ghabh sídheóg mhalluighthe dhó, inghean draoidheadóra</span>
<lb n="1368"/><span>Fuair na fuighligh 's ní raibh sí sáthach;</span>
<lb n="1369"/><span>Chuaidh 'cartadh an gharrdha air, mar bheadh gadaidhe caorach —</span>
<lb n="1370"/><span>Acht a bhfuighe mé greím uirthi, ní bheidh sí slán!</span></p>
<lb n="1371"/>
<lb n="1372"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1373"/>
<lb n="1374"/><p><span>“A shídheóg bhradach, cuirim mallacht Dé ort;</span>
<lb n="1375"/><span>Nach bocht an sgéal dam thú fhágáil ánn,</span>
<lb n="1376"/><span>Nó aon chraobh ded' bhunadh a bheith i n-Éirinn,</span>
<lb n="1377"/><span>Pé ar bith réagún a mb'as do dhreám?”</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="1378"/><p><span>“I n-aimsir Lochlannach do thidheacht go hÉirinn</span>
<lb n="1379"/><span>D'fhéad mé éalódh uatha ins an snámh,</span>
<lb n="1380"/><span>'S nár ghann an cothughadh dham th'réis an méid sin</span>
<lb n="1381"/><span>An garrdha sléibhe nach bhféadfadh fás?”</span></p>
<lb n="1382"/>
<lb n="1383"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1384"/>
<lb n="1385"/><p><span>“Cé chuir fios ort ná bhí 'got' éiliughadh?</span>
<lb n="1386"/><span>Ní cómhursain d'aon duine síos leis ánn.</span>
<lb n="1387"/><span>Bhí acra pis curtha agam as a chéile;</span>
<lb n="1388"/><span>Mhill tú an méid sin agus leag tú an fál.</span>
<lb n="1389"/><span>Bhí tobar uisge déanta istigh i n'éadan;</span>
<lb n="1390"/><span>D'ól tú i n-éinfheacht é d'aon deoch amháin.</span>
<lb n="1391"/><span>Fuagraim cogadh 'nois le claidheamh géar ort,</span>
<lb n="1392"/><span>Nó imthigh féarálta is fág an áit.”</span></p>
<lb n="1393"/>
<lb n="1394"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1395"/>
<lb n="1396"/><p><span>“Cúrsaí cogaidh má's é tá tú 'éiliughadh,</span>
<lb n="1397"/><span>B'fhearr duit réidhteach a ghlacadh i n-ám;</span>
<lb n="1398"/><span>Tá comhacht ó'n Turcach 's ó Rí na Gréige,</span>
<lb n="1399"/><span>Is chuirfinn sgéala aca thidheacht análl.</span>
<lb n="1400"/><span>Béidh míle Protastún i n-aghaidh gach Gaedhil a'am,</span>
<lb n="1401"/><span>'S nach beag an réasún 'tá istigh 'n do cheánn,</span>
<lb n="1402"/><span>'S an cabhlach Sasanach ag gárdáil Éireann,</span>
<lb n="1403"/><span>'S go dtógfadh sé i n-éinfheacht aon oidhche amháin!”</span></p>
<lb n="1404"/>
<lb n="1405"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1406"/>
<lb n="1407"/><p><span>“A shompla shalach ghránna, stop do bhéal feasta;</span>
<lb n="1408"/><span>Ní'l aon ghéilleadh agam d'á bhfuil tú 'rádh:</span>
<lb n="1409"/><span>Cúrsaí Protastún a chur ag pléidhe</span>
<lb n="1410"/><span>Le Clannaibh Gaedhil, ní'l aon mhaith dhóibh ánn:</span>
<lb n="1411"/><span>A bhfuil i Sasana dh'á dtreibh 'sna réagúin,</span>
<lb n="1412"/><span>'S a gcur fré chéile ar aon chnoc amháin,</span>
<lb n="1413"/><span>Leagfadh aingeal beannuighthe, 's gan a dhéanadh acht sméid-</span>
<lb n="1414"/><span>eadh,</span>
<lb n="1415"/><span>Agus Mac na Sgéithe lé aon bhuille amháin!”</span>
<lb n="1416"/></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="1417"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="1418"/>
<lb n="1419"/><p><span>Ghlac sí fearg & faitcheas géar rómham;</span>
<lb n="1420"/><span>Chuir sí sgréach aisti 's dhúisigh a clánn:</span>
<lb n="1421"/><span>“Tugaidh bhur n-airm libh, tá tóir ghéar orainn</span>
<lb n="1422"/><span>Annso, má fhéadann siad ár gcur chun báis;</span>
<lb n="1423"/><span>Shíl mé tamall nach raibh sé i n-Éirinn</span>
<lb n="1424"/><span>Aon fhear adéarfadh gur bh'é fhéin ab'fheárr,</span>
<lb n="1425"/><span>'S i n-aimsir Chromuil gur mé rinne réidhteach</span>
<lb n="1426"/><span>Idir Ghaedhil agus Clanna Gáll.”</span></p>
<lb n="1427"/>
<lb n="1428"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="1429"/>
<lb n="1430"/><p><span>“Tá do dháta istigh anois 'sa tsaoghal so.</span>
<lb n="1431"/><span>Nach iomdha créatúir fuair beagán cáill,</span>
<lb n="1432"/><span>Sheas go cneasta 's nár mhill rud ar éinne</span>
<lb n="1433"/><span>'Bhfuil cead aige Éire shiubhal gan cháin?</span>
<lb n="1434"/><span>Níor bh'é sin duit-se; bhí do shúil le 'ch aon rud</span>
<lb n="1435"/><span>A ghoid, dá bhféadfá, thú féin 's do chlánn;</span>
<lb n="1436"/><span>'S gur i lár mo gharrdha tá uain thalmhan déanta a'ad,</span>
<lb n="1437"/><span>'S nach bocht an sgéal dam thú fhágáil ánn?”</span></p>
<lb n="1438"/>
<lb n="1439"/><p><span>AN BÓ FUAIR CÁLL.</span>
<lb n="1440"/><span>I.</span></p>
<lb n="1441"/>
<lb n="1442"/><p><span>Colm.</span></p>
<lb n="1443"/>
<lb n="1444"/><p><span>“A chailín a bhuail fúm-sa tráthnóna agus d'ith mo dhrár,</span>
<lb n="1445"/><span>Badh chóir go gcuirfeá cúnntas ag na cómhursnaibh go raibh</span>
<lb n="1446"/><span>tú gánn!</span>
<lb n="1447"/><span>Mara'dh tú a bheith mí-mhúinte, ní bheadh súil agat i bhfus is</span>
<lb n="1448"/><span>tháll!</span>
<lb n="1449"/><span>Ní shásóchadh féar an fhóghmhair thú, a shompla shalach, fuair tú</span>
<lb n="1450"/><span>cáll!</span>
<lb n="1451"/><span>Innis dam cé'r fríoth thú nó cé an taobh a mb'as do dhreám,</span>
<lb n="1452"/><span>Nó, má théighim ag dlighe leat, cuirfead príosúntacht ort,</span>
<lb n="1453"/><span>bliadhain is ráith'!”</span>
<lb n="1454"/></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="1455"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1456"/>
<lb n="1457"/><p><span>An Bhó.</span></p>
<lb n="1458"/>
<lb n="1459"/><p><span>“De chineál Chlanna Baoisgne mé, agus thug Fíonn toil mé a</span>
<lb n="1460"/><span>chur chun báis,</span>
<lb n="1461"/><span>Tá mé le dhá mhíle bliadhain anois faoi dhraoidheacht i mbruidhin</span>
<lb n="1462"/><span>Chnuic Meádha.</span>
<lb n="1463"/><span>Bhuail seilg im' chroidhe mé, chínn ortha mé dhéanamh slán,</span>
<lb n="1464"/><span>Gur sheóladar do'n tír seo mé ag ídiughadh gort is gráinne</span>
<lb n="1465"/><span>bárr;</span>
<lb n="1466"/><span>Ag Cúirt an tSrutháin Bhuidhe, dubhairt an síogaidhe, dá</span>
<lb n="1467"/><span>mbéinn mí ánn,</span>
<lb n="1468"/><span>Gur'b í thógfadh aríst mé, má bhí sí leath chomh maith 's bhí a</span>
<lb n="1469"/><span>cáil.”</span></p>
<lb n="1470"/>
<lb n="1471"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1472"/>
<lb n="1473"/><p><span>Colm.</span></p>
<lb n="1474"/>
<lb n="1475"/><p><span>“Dá n-imtheóchthá sáthach féarálta, d'fhéadfá fanacht tamall</span>
<lb n="1476"/><span>ánn,</span>
<lb n="1477"/><span>Acht tháinic easbhaidh céille ort, nuair nár fhéad tú dul thar</span>
<lb n="1478"/><span>fhál!</span>
<lb n="1479"/><span>D'aithneóchainn ar chlár t'éadain go raibh léim agat, rith</span>
<lb n="1480"/><span>'gus snámh,</span>
<lb n="1481"/><span>'S gun bh'é neart na mionnaí éithigh d'fhág an t-éalang ort is</span>
<lb n="1482"/><span>liat do cheánn.”</span></p>
<lb n="1483"/>
<lb n="1484"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1485"/>
<lb n="1486"/><p><span>An Bhó.</span></p>
<lb n="1487"/>
<lb n="1488"/><p><span>“Stop, anois, tagadh ciall duit, ná hiarr de rath, chomhfhad</span>
<lb n="1489"/><span>'s bhéas tú beó,</span>
<lb n="1490"/><span>Go gcuirfeá i bpoll criathraigh mé, acht triallfaidh mé go</span>
<lb n="1491"/><span>hIorrus Mór.</span>
<lb n="1492"/><span>Is mé an bhean a bhí ag Aindriú Díolún; bhí fiachaibh orm ag</span>
<lb n="1493"/><span>Domhnall Phóil;</span>
<lb n="1494"/><span>Dhíol sé i gCondae Chiarraidhe mé, 's níor iarr sé orm acht</span>
<lb n="1495"/><span>punt nó dhó.”</span>
<lb n="1496"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="1497"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1498"/>
<lb n="1499"/><p><span>Colm.</span></p>
<lb n="1500"/>
<lb n="1501"/><p><span>“Má dhíol sé i gCondae Chiarraidhe thú, 's nár iarr sé ort</span>
<lb n="1502"/><span>acht punt nó dhó,</span>
<lb n="1503"/><span>B'fheárr leis i dTír Riabhaich thú, 's gan iarraidh ort theacht ar</span>
<lb n="1504"/><span>ais go deó,</span>
<lb n="1505"/><span>Mar bhí tú gortach díoghbhálach, 's deagh-riaghlacha níor ghéill</span>
<lb n="1506"/><span>tú dhóibh.</span>
<lb n="1507"/><span>Ná raibh poll ná portach iadhta romhat, dóigh fhiacal ort is</span>
<lb n="1508"/><span>domblas mór!”</span></p>
<lb n="1509"/>
<lb n="1510"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="1511"/>
<lb n="1512"/><p><span>Chriothnuigh sí faoi dhó annsin, tháinig glór dhi, 's níor thuig</span>
<lb n="1513"/><span>mé í,</span>
<lb n="1514"/><span>Gur spalp sí mionnaí móra gur'b é Feóras a sheól</span>
<lb n="1515"/><span>a'ainn í —</span>
<lb n="1516"/><span>'Sé b'ainm dhó Dia na Feóchan bhí 'ghá dtreórughadh le bheith</span>
<lb n="1517"/><span>'fóghluim dlighe;</span>
<lb n="1518"/><span>Thlig sé i mBaile an Ródhba í, 's le neart cómhairleacha níor</span>
<lb n="1519"/><span>crochadh í.</span></p>
<lb n="1520"/>
<lb n="1521"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="1522"/>
<lb n="1523"/><p><span>B'fhurus aithinte an chéad uair ar a héadan gur bh'ain-</span>
<lb n="1524"/><span>spioraid í,</span>
<lb n="1525"/><span>A bhí 'sna Fraoiméasons ag déanamh pléiseam ar fud an</span>
<lb n="1526"/><span>tsaoghail,</span>
<lb n="1527"/><span>Nó seal 'na táilliúr aereach a dhéanfadh culaith éadaigh le</span>
<lb n="1528"/><span>'ch uile ghreím,</span>
<lb n="1529"/><span>Bhí fighte fuaighte i n-éinfheacht, 's níor éiligh sí aon fhear</span>
<lb n="1530"/><span>conganta faoi.</span>
<lb n="1531"/></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="1532"/><p><span>BRIDHID NÍ FHLAITHBHEARTAIGH.</span></p>
<lb n="1533"/>
<lb n="1534"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1535"/>
<lb n="1536"/><p><span>Trathnóna lae 's mé 'm'aonraic,</span>
<lb n="1537"/><span>Ag siubhal fa ghleanntán sléibhe,</span>
<lb n="1538"/><span>Dearc mé 'n bhruinneal bhéasach</span>
<lb n="1539"/><span>Do b'áille sgéimh is bláth;</span>
<lb n="1540"/><span>A gruag mar an gcaor chaorthainn,</span>
<lb n="1541"/><span>'S a mailí lána caol deas,</span>
<lb n="1542"/><span>A ruisg mar dhrúcht ar fhéar ghlas,</span>
<lb n="1543"/><span>Ar aghaidh gréine maidin bhreágh.</span>
<lb n="1544"/><span>Ní'l fear ar bith dá thréine,</span>
<lb n="1545"/><span>Cheapfadh gur leis féin í,</span>
<lb n="1546"/><span>Nach gcaillfeadh trian d'á réasún,</span>
<lb n="1547"/><span>Mara bhféadfadh sé í fhághail.</span>
<lb n="1548"/><span>Ariamh ní raibh sí claontach</span>
<lb n="1549"/><span>Do pheacaíbh ar bith a dhéanamh.</span>
<lb n="1550"/><span>Tá dóthain Rí na Gréige innti,</span>
<lb n="1551"/><span>Mar chéile dhó go bráth.</span></p>
<lb n="1552"/>
<lb n="1553"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1554"/>
<lb n="1555"/><p><span>Dá mbeadh a hathair sásta</span>
<lb n="1556"/><span>Í leigean uaidh thar sáile,</span>
<lb n="1557"/><span>Is iomdha leómhan d'fhear áluinn</span>
<lb n="1558"/><span>Bheadh ar gárda faoi n-a cómhair.</span>
<lb n="1559"/><span>Samson bhí sé láidir,</span>
<lb n="1560"/><span>Is Hector mac Phríámus.</span>
<lb n="1561"/><span>Bhí Herculés ní b'fheárr 'ná iad;</span>
<lb n="1562"/><span>'Sé shábháil Gile an Óigh:</span>
<lb n="1563"/><span>Nuair a tháinig an phéist ghránna</span>
<lb n="1564"/><span>Do'n Traoi ag tógáil árd-chíos,</span>
<lb n="1565"/><span>Ní claidhmhthí géar' ná beáignit</span>
<lb n="1566"/><span>Do b'fhearr leis faoi n-a chómhair;</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="1567"/><p><span>Throid sé le brígh láimhe,</span>
<lb n="1568"/><span>'S le barr iarainn bhain sé 'n ceánn de.</span>
<lb n="1569"/><span>Tá a roghain ag Bríghid le fághail aca,</span>
<lb n="1570"/><span>'S ní sásta tá sí fós.</span></p>
<lb n="1571"/>
<lb n="1572"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1573"/>
<lb n="1574"/><p><span>Tá Bhalaintín is Árson</span>
<lb n="1575"/><span>'S mac Anncair na long láidir</span>
<lb n="1576"/><span>Ag an Árd-Seighneór i n-áirid</span>
<lb n="1577"/><span>Mí na Beáltaine ar a tús.</span>
<lb n="1578"/><span>Fionn mac Cumhaill i n-áirdeal;</span>
<lb n="1579"/><span>Goll mac Móirne ar gárda;</span>
<lb n="1580"/><span>Cúchulainn 's Aonghus Márgain</span>
<lb n="1581"/><span>Bheas Lá Fheil' Pádraig ar an gcuan.</span>
<lb n="1582"/><span>Tosócha siad ag lámhach</span>
<lb n="1583"/><span>'S ag losgadh le n-a námhaid —</span>
<lb n="1584"/><span>Beidh an Franncach ann 's an Spáinneach,</span>
<lb n="1585"/><span>'S na Meiriocánaigh, ar ndóigh,</span>
<lb n="1586"/><span>Beidh bratachaí a'ainn árduighthe</span>
<lb n="1587"/><span>Agus pé ar bith fear is feárr léi,</span>
<lb n="1588"/><span>Ní buailfear buille mar gheáll uirthi,</span>
<lb n="1589"/><span>Acht a mbeidh ánn a chur ar siubhal.</span></p>
<lb n="1590"/>
<lb n="1591"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1592"/>
<lb n="1593"/><p><span>Dá maireadh Alas' Ánntruim</span>
<lb n="1594"/><span>Is impire na Fráinnce,</span>
<lb n="1595"/><span>Naipeólon a bheadh cánntlach,</span>
<lb n="1596"/><span>Mara dtáirngeadh sé roinnt sgléip',</span>
<lb n="1597"/><span>Mont-Helen is a ghárdaí</span>
<lb n="1598"/><span>Ag teacht ann le láimh láidir,</span>
<lb n="1599"/><span>Ó chuala seisean trácht uirthi,</span>
<lb n="1600"/><span>Nó go bhfágha sé í dhó féin.</span>
<lb n="1601"/><span>Ba mhór a gceist 'sa bpáipéar,</span>
<lb n="1602"/><span>Cogadh Bhónapáirtidhe,</span>
<lb n="1603"/><span>Nelson, Uuolf is Sáirséal,</span>
<lb n="1604"/><span>Is iad bheith uile g' cruínn;</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="1605"/><p><span>Bhí Feilipín an sáirseant</span>
<lb n="1606"/><span>Ag coinneáil cirt do Mháirtín,</span>
<lb n="1607"/><span>Is sgiobadar an ceánn díobh,</span>
<lb n="1608"/><span>Mar shinneáinín de ghaoith.</span></p>
<lb n="1609"/>
<lb n="1610"/><p><span>CÚIRT AN TSRUTHÁIN BHUIDHE.</span></p>
<lb n="1611"/>
<lb n="1612"/><p><span>COLM CCT.</span></p>
<lb n="1613"/>
<lb n="1614"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1615"/>
<lb n="1616"/><p><span>Is deas an féirín gheobhthá gléasta</span>
<lb n="1617"/><span>Cúirt an tSrutháin Bhuidhe,</span>
<lb n="1618"/><span>Ar thalamh déanta ar dheis na gréine</span>
<lb n="1619"/><span>I bhfosgadh ó 'ch uile ghaoith,</span>
<lb n="1620"/><span>'Bhfuil a gáirdín pléisiúir le n-a taobh</span>
<lb n="1621"/><span>A dhéanfadh óg de'n aois,</span>
<lb n="1622"/><span>'S go bhfuair na táinte bhí gan sláinte</span>
<lb n="1623"/><span>Fóirighint ánn le mí.</span></p>
<lb n="1624"/>
<lb n="1625"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1626"/>
<lb n="1627"/><p><span>'Té théigheanns an ród is ghéilleanns dó</span>
<lb n="1628"/><span>'San am a mbíonn sí i gcaoi,</span>
<lb n="1629"/><span>Lá nó dhó níor mhór liom dó</span>
<lb n="1630"/><span>Go ndearcadh í go grínn.</span>
<lb n="1631"/><span>Tá sé ráidhte ó bhéal an Phápa,</span>
<lb n="1632"/><span>“Triallaidís thart cruínn;</span>
<lb n="1633"/><span>'Sí an fhéis is áirde i n-Éirinn bhláthmhair</span>
<lb n="1634"/><span>Cúirt an tSrutháin Bhuidhe.”</span></p>
<lb n="1635"/>
<lb n="1636"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1637"/>
<lb n="1638"/><p><span>Ar feadh mo shaoghail ní chuirfinn síos</span>
<lb n="1639"/><span>Dá mbéinn 'ghá sgríobh' le peánn,</span>
<lb n="1640"/><span>Ar feabhas an ghníomha rinne an saor</span>
<lb n="1641"/><span>A d'fhág í sin gan cháin:</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="1642"/><p><span>Siúntaí míne ar chaidíníbh,</span>
<lb n="1643"/><span>'S gan orlach ar bith cám —</span>
<lb n="1644"/><span>Tá'n Bhictória ríoghan i bhfeirg faoi,</span>
<lb n="1645"/><span>Mar moladh léi an bárr.</span></p>
<lb n="1646"/>
<lb n="1647"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1648"/>
<lb n="1649"/><p><span>Nach deas an spóirt, ag teacht do'n fhoghmhar,</span>
<lb n="1650"/><span>Cúirt an tSrutháin Bhuidhe,</span>
<lb n="1651"/><span>Ar shúil an bhóthair ins an tórainn</span>
<lb n="1652"/><span>Idir an dá thír?</span>
<lb n="1653"/><span>Tá'n long sheólta ag teacht le cóir</span>
<lb n="1654"/><span>Le Bainríoghain na Sárdín;</span>
<lb n="1655"/><span>Is tá sí córuighthe is geataí óir léi,</span>
<lb n="1656"/><span>Fuireann díol an ríogh!</span></p>
<lb n="1657"/>
<lb n="1658"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1659"/>
<lb n="1660"/><p><span>Fós ní deárnadh i bhfus ná tháll</span>
<lb n="1661"/><span>Aon chúirt ab'fheárr 'ná í,</span>
<lb n="1662"/><span>Faoi cheann sgláta, urlár mármair,</span>
<lb n="1663"/><span>Gáirdín le n-a taoibh;</span>
<lb n="1664"/><span>Gach pamhsae álainn i gcumhra ag fás ann,</span>
<lb n="1665"/><span>Is mil ar bhárr an fhraoich,</span>
<lb n="1666"/><span>'S go bhfuil caladh trácht ag luing 's ag bád</span>
<lb n="1667"/><span>Ag tidheacht do'n tSruthán Bhuidhe.</span></p>
<lb n="1668"/>
<lb n="1669"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="1670"/>
<lb n="1671"/><p><span>Tá luach na gcéadta istigh fré chéile</span>
<lb n="1672"/><span>I gCúirt an tSrutháin Bhuidhe</span>
<lb n="1673"/><span>De thogha gréithre, fuireann ghréidhí,</span>
<lb n="1674"/><span>Clár cruinn díol an ríogh;</span>
<lb n="1675"/><span>Pianó déanta l'aghaidh na spéir-bhan,</span>
<lb n="1676"/><span>An uair a bhéas siad cruínn;</span>
<lb n="1677"/><span>'S nach mór an chéim d'éin-fhear i n-Éirinn</span>
<lb n="1678"/><span>Í bheith os a chíonn?</span>
<lb n="1679"/></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="1680"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="1681"/>
<lb n="1682"/><p><span>'San am ar léigheadh ar fud na réagún</span>
<lb n="1683"/><span>Cúirt an tSrutháin Bhuidhe,</span>
<lb n="1684"/><span>Bhí Rí na Gréige ag iarraidh sgéala</span>
<lb n="1685"/><span>Cé an chaoi a ndearnadh í.</span>
<lb n="1686"/><span>Ní bhfuigheadh sé é níos lugha 'ná céad,</span>
<lb n="1687"/><span>'S go mbíodh sé sásta ar 'íoc,</span>
<lb n="1688"/><span>Mar nach raibh i n-Éirinn ná i n-éin-réagún</span>
<lb n="1689"/><span>Teach ab'fhearr 'ná í!</span></p>
<lb n="1690"/>
<lb n="1691"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="1692"/>
<lb n="1693"/><p><span>Nach iomdha sin sórt nár chaintigh mé fós air</span>
<lb n="1694"/><span>I gCúirt an tSrutháin Bhuidhe?</span>
<lb n="1695"/><span>Tá néamhainn dóirtthe ann ag déanamh lóchrann</span>
<lb n="1696"/><span>Roimh chabhlach mór an ríogh.</span>
<lb n="1697"/><span>Mearbhall eólais ní baoghlach dóibh —</span>
<lb n="1698"/><span>Tá'n clog ann do ló 'gus d' oidh'e</span>
<lb n="1699"/><span>Ag coinneáil cónntais os a gcomhair,</span>
<lb n="1700"/><span>'S teach soluis le n-a taoibh.</span></p>
<lb n="1701"/>
<lb n="1702"/><p><span>IX.</span></p>
<lb n="1703"/>
<lb n="1704"/><p><span>Nuair a bhíonns gach spéir-bhean gabhtha gléasta</span>
<lb n="1705"/><span>Ag tidheacht do'n tSruthán Bhuidhe,</span>
<lb n="1706"/><span>'Sa ngáirdín sgéimhe bhíonns an pléisiúr,</span>
<lb n="1707"/><span>Nuair a bhíonn siad uile g' cruínn.</span>
<lb n="1708"/><span>Cuireadh sgéala ar fud na hÉireann,</span>
<lb n="1709"/><span>'S gach ceárd de na seacht ríoghacht,</span>
<lb n="1710"/><span>Go raibh fleadh 'gus féasta rompa gléasta</span>
<lb n="1711"/><span>Ag Bainríoghain na Sárdín.</span></p>
<lb n="1712"/>
<lb n="1713"/><p><span>X.</span></p>
<lb n="1714"/>
<lb n="1715"/><p><span>Nuair bhíodar réidh le fleadh 's le féasta,</span>
<lb n="1716"/><span>Tharraing sí orrab draoidheacht,</span>
<lb n="1717"/><span>'Sa gcaoi nach bhféadfadh siad a shéanadh</span>
<lb n="1718"/><span>Nach rabhadar uile g' buidheach.</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1719"/><p><span>D'fhág sí a réidhteach siúd a'am fhéin;</span>
<lb n="1720"/><span>Mar cheap sí mé bheith grínn;</span>
<lb n="1721"/><span>Fuair gach éinneach áit dó fhéin,</span>
<lb n="1722"/><span>Is leigeadar a sgíth.</span></p>
<lb n="1723"/>
<lb n="1724"/><p><span>XI.</span></p>
<lb n="1725"/>
<lb n="1726"/><p><span>Bhíomar sásta lá ar n-a bhárach,</span>
<lb n="1727"/><span>Mar bhíodar uile g' buidheach,</span>
<lb n="1728"/><span>Mar 's iomdha cás nach maith bheith 'trácht air</span>
<lb n="1729"/><span>Bhíonns ag lánamhain tighe.</span>
<lb n="1730"/><span>Tá mo bhráthair cumhachtach láidir,</span>
<lb n="1731"/><span>Mac Uí Chlochartaigh;</span>
<lb n="1732"/><span>Tabhair dó spás go haimsir áirneáin;</span>
<lb n="1733"/><span>'Sé a chríochnóchas í.</span></p>
<lb n="1734"/>
<lb n="1735"/><p><span>MÍCHEÁL Ó CLOCHARTAIGH CCT.</span></p>
<lb n="1736"/>
<lb n="1737"/><p><span>XII.</span></p>
<lb n="1738"/>
<lb n="1739"/><p><span>Tá an chúirt seo déanta i lár na tíre</span>
<lb n="1740"/><span>Is moltar léi an bárr</span>
<lb n="1741"/><span>Ó theach an ríogh 's ó bhaile an draoi,</span>
<lb n="1742"/><span>'S ó 'ch uile chaisleán árd.</span>
<lb n="1743"/><span>Ní le draoidheacht a rinneadh í</span>
<lb n="1744"/><span>Acht le hobair stuamdha lámh,</span>
<lb n="1745"/><span>'S an brainnse grínn ó'n nGobán Saor,</span>
<lb n="1746"/><span>Bhí Colm i n-a ceánn.</span></p>
<lb n="1747"/>
<lb n="1748"/><p><span>XIII.</span></p>
<lb n="1749"/>
<lb n="1750"/><p><span>Ní mór sin céad i n-aghaidh gach lae</span>
<lb n="1751"/><span>Do Cholm is d'á mhnaoi;</span>
<lb n="1752"/><span>Mar is mór an sgéal nach bhfuighdís é,</span>
<lb n="1753"/><span>'S an fhéile bhí 'na gcroidhe.</span>
<lb n="1754"/><span>Maoin Tuirgéis go gcaithfidhe é</span>
<lb n="1755"/><span>I gCúirt an tSrutháin Bhuidhe,</span>
<lb n="1756"/><span>Dh'á roinnt 'na dhéirc ar bhochta an tsaoghail</span>
<lb n="1757"/><span>Ag Bainríoghain na Sárdín.</span>
<lb n="1758"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1759"/><p><span>XIV.</span></p>
<lb n="1760"/>
<lb n="1761"/><p><span>Tá'n lacha ar snámh ann, an broc dh'á bheánn ann,</span>
<lb n="1762"/><span>Fiach dubh i ngleánntaibh fraoich;</span>
<lb n="1763"/><span>Tá turloch báire, cúrsaí rása,</span>
<lb n="1764"/><span>Ag dream atá faoi dhraoidheacht.</span>
<lb n="1765"/><span>Tá 'n Eaglais Ghállda buailte geárrtha</span>
<lb n="1766"/><span>Amach ó theámpall Chríost,</span>
<lb n="1767"/><span>Is beidh Liútar gránda ag súil le párdún</span>
<lb n="1768"/><span>I gCúirt an tSrutháin Bhuidhe!</span></p>
<lb n="1769"/>
<lb n="1770"/><p><span>BAIRTLÍN DHÓMHNAILL</span></p>
<lb n="1771"/>
<lb n="1772"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1773"/>
<lb n="1774"/><p><span>Sgéal tá mé 'aithris i dtír is i dtalamh,</span>
<lb n="1775"/><span>'Ghá innsint do lag is do láidir,</span>
<lb n="1776"/><span>'Ghá chur ag na sagairt, as sin ag na heasbuig —</span>
<lb n="1777"/><span>Iad sin le sgríobh' ag an bPápa,</span>
<lb n="1778"/><span>Sailm na mallacht a léigheadh de'n altóir</span>
<lb n="1779"/><span>Ar aon duine dhéanas coir náireach,</span>
<lb n="1780"/><span>'Sé Bairtlín an gadaidhe is cionntach ar fad leis,</span>
<lb n="1781"/><span>Nuair robáil sé Bhailís gan ádhbhar.</span></p>
<lb n="1782"/>
<lb n="1783"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1784"/>
<lb n="1785"/><p><span>Chuaidh sé lá Sathairn do Cholm 'baint crannóige,</span>
<lb n="1786"/><span>'S 'g dul siar dó ag teach Pheadair Mháirtín,</span>
<lb n="1787"/><span>Bíodar 'ghá dearcadh, 's 'ghá tabhairt sin faoi ndeara —</span>
<lb n="1788"/><span>Cheap siad gur fear bhí i mbád é.</span>
<lb n="1789"/><span>Labhair Micheál Thomáis, 'séard dubhairt sé le Peadar,</span>
<lb n="1790"/><span>“Sílim gur duine é gan náire!</span>
<lb n="1791"/><span>Fágaim ar m'anam nach leigfidh mé 'steach é</span>
<lb n="1792"/><span>Go bhfágha mé sin teastas níos feárr air.”</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1793"/><p><span>Hárduigheadh an fiadhach roimhe taobh thiar,</span>
<lb n="1794"/><span>Is cuireadh aniar é le fánaidh;</span>
<lb n="1795"/><span>Dubhairt Pádhraic Ó Biadh, “Nár fheicidh sé Dia,</span>
<lb n="1796"/><span>Má leigeann thar Chuigéal go bráth é.”</span></p>
<lb n="1797"/>
<lb n="1798"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1799"/>
<lb n="1800"/><p><span>Labhair Páidín Sheagháin Bhreathnaigh, nuair d'éirigh sé ar</span>
<lb n="1801"/><span>maidin,</span>
<lb n="1802"/><span>Is dubhairt sé le mac Bhairtlín Phádhraic,</span>
<lb n="1803"/><span>“'S olc an rud gadaidhe bheith imeasg daoine cneasta,</span>
<lb n="1804"/><span>Ná tuitim i bpeacadh mar gheáll leis.”</span>
<lb n="1805"/><span>Dubhairt mac ruadh Sheagháin Bhreathnaigh é cheangal do'n</span>
<lb n="1806"/><span>tairsigh,</span>
<lb n="1807"/><span>'S é choinneáil annsin go dtí 'mbárach,</span>
<lb n="1808"/><span>Go dtigeadh muintir an Chamuis, Ros Muc is Gleann Chatha,</span>
<lb n="1809"/><span>'S nach mbeadh 'fhios cé chuirfeadh chun báis é.</span></p>
<lb n="1810"/>
<lb n="1811"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1812"/>
<lb n="1813"/><p><span>Dubhairt Caitilín Úna, “Is fearr dhíbh é phlúchadh,</span>
<lb n="1814"/><span>Nó a thabhairt ag an gCrúmpán 's é bháthadh;</span>
<lb n="1815"/><span>Breathnuigidh rómhaibh; béidh an costas an-tróm,</span>
<lb n="1816"/><span>'S ní íocfaidh a dhúithche go bráth é.”</span>
<lb n="1817"/><span>Bhí Pait Ó Conghaile amuigh 'faire na hoidhche</span>
<lb n="1818"/><span>Go bhfághadh sé aon amharc amháin air,</span>
<lb n="1819"/><span>Acht tá mé rígh-bhuidheach do Mháirtín Chaitríona</span>
<lb n="1820"/><span>Thug leis an diabhal caoch & bháidh é.</span></p>
<lb n="1821"/>
<lb n="1822"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1823"/>
<lb n="1824"/><p><span>Dá ngéillfeá do'n teagasg a d'órduigh Naomh Peadar,</span>
<lb n="1825"/><span>Ní bheitheá chomh bradach is tá tú:</span>
<lb n="1826"/><span>Rachthá ar an altóir is ghéillfeá do'n tsagart,</span>
<lb n="1827"/><span>Is b'fhéidir go gcuirfeadh Dia 'n t-ádh ort;</span>
<lb n="1828"/><span>Seachas do dhá shúil ag dearcadh, ag faire ar Bhailís,</span>
<lb n="1829"/><span>Is muinntir an bhaile bheith 'trácht ort!</span>
<lb n="1830"/><span>Sgread mhaidne ar an bhfeamainn a ghoid tú ó Bhailís;</span>
<lb n="1831"/><span>'Sé d'fhág “Bairtlín gadaidhe” go bráth ort.</span>
<lb n="1832"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1833"/><p><span>Lá chuaidh mé ar Fuaidreadh.</span></p>
<lb n="1834"/>
<lb n="1835"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1836"/>
<lb n="1837"/><p><span>D'imthigh mé ar fuaidreadh lá bhí cineál fuar</span>
<lb n="1838"/><span>Nó go mbaininn cúpla sguab ar an gCaolach;</span>
<lb n="1839"/><span>Bodhruigheadh suas mo chluasa le rud eicínt a bhuail mé,</span>
<lb n="1840"/><span>Gur shíl mé go raibh sluaighte 'mo thímcheall.</span>
<lb n="1841"/><span>Chonnaic mé bean uasal bhí ar an taobh ó thuaidh dhíom</span>
<lb n="1842"/><span>I gcosamhlacht bheith 'gluaiseacht go dtí mé.</span>
<lb n="1843"/><span>Nach mise chruthuigh suarach, nár dhruid mé faoi n-a tuairim,</span>
<lb n="1844"/><span>Go dtugadh sí dham tuairisg cá mbíonn sí?</span></p>
<lb n="1845"/>
<lb n="1846"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1847"/>
<lb n="1848"/><p><span>Bhuail aithmhéala chomh mór mé 's gur imthigh mé ar a tóruidh-</span>
<lb n="1849"/><span>eacht,</span>
<lb n="1850"/><span>Gur thóruigh mé Dúithch' Sheoigeach 's Both Íseal,</span>
<lb n="1851"/><span>Dhá thaoibh Beanna Beola, as sin go Baile an Ródhba,</span>
<lb n="1852"/><span>As sin thré Uarán Mór is go Míon-loch.</span>
<lb n="1853"/><span>Bhí sé 'na thráthnóna sul bhí mé i gCoill an Róistigh,</span>
<lb n="1854"/><span>'S gan fios a'am cá bhfuighinn lóistín na hoidhche!</span>
<lb n="1855"/><span>Ní dhearna mé aon chómhnaidhe go ndeachas go Ceann Bóirne,</span>
<lb n="1856"/><span>Is as sin siar go tórainn Rinne Mhaoile.</span></p>
<lb n="1857"/>
<lb n="1858"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1859"/>
<lb n="1860"/><p><span>Casadh fear ar fóghnamh dham, Aibhistín Ó Tnúthail —</span>
<lb n="1861"/><span>Ba fheileamhnaighe a chómhairle le déanamh:</span>
<lb n="1862"/><span>“Mara bhfágha tú í níos cómhgaraighe, téirigh go Cnoc an Dúin,</span>
<lb n="1863"/><span>Is tiubhraidh siad duit cúnntas cá mbíonn sí.”</span>
<lb n="1864"/><span>Fuair mé bád is iomlacht siar go hInis Músgraidhe.</span>
<lb n="1865"/><span>Is cuireadh go Ceann Gólam aríst mé,</span>
<lb n="1866"/><span>Acht d'innis Uáitéar Cúca, 'gabhail aniar thrí Aill na mBrón</span>
<lb n="1867"/><span>dam,</span>
<lb n="1868"/><span>Gur ag tóruidheacht Bhairtlín Dhómhnaill a bhí sí!</span>
<lb n="1869"/></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1870"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1871"/>
<lb n="1872"/><p><span>'Séard dubhairt Bairtlín Dhómhnaill nach raibh pioc innti acht</span>
<lb n="1873"/><span>óinseach,</span>
<lb n="1874"/><span>'S í 'tidheacht faoi mo chómhair 'sa tír seo.</span>
<lb n="1875"/><span>Ní thairngeochadh sí cliabh móna, maidin ná tráthnóna,</span>
<lb n="1876"/><span>'S ní thiubhradh sí aon chóngnamh dham choidhche.</span>
<lb n="1877"/><span>B'fhearr liom gearr-chaile óg ,a mbeadh aithne 'gam 's eólus,</span>
<lb n="1878"/><span>Cead agam dul i gcómhrádh le n-a muínntir</span>
<lb n="1879"/><span>Tá seandaoine dh' fhir óga 'sa mbaile seo gan pósadh,</span>
<lb n="1880"/><span>Is measaim gur 'ghá dtóruidheacht a bhí sí.</span>
<lb n="1881"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1882"/><p><span>ÁDHBHAR GACH AMHRÁIN</span></p>
<lb n="1883"/>
<lb n="1884"/><p><span>EIBHLÍN NÍ FHLAITHBHEARTAIGH.</span></p>
<lb n="1885"/>
<lb n="1886"/><p><span>Seo amhrán a rinne sé i n-uraidh faoi 'n máighistreás sgoile atá i dTeach</span>
<lb n="1887"/><span>na mBocht i n-Uachtar Árd.  Bhí sí cineálta i gcomhnuidhe & thaithnigh sí go</span>
<lb n="1888"/><span>mór leis.</span></p>
<lb n="1889"/>
<lb n="1890"/><p><span>AN CEANNAIDHE.</span></p>
<lb n="1891"/>
<lb n="1892"/><p><span>Bhí Nóra i ngaol do Cholm.  Bhí an ceannaidhe, Bairtlín ó Cunnaigh, ina</span>
<lb n="1893"/><span>fhigheadóir.  Thosuigh sé ag caitheamh droch-mheasa ar Nóra & ag cúl-chaint</span>
<lb n="1894"/><span>uirthi.  Chuala Colm gur dhubhairt Bairtlín caint ghránda léithi & thosuigh</span>
<lb n="1895"/><span>sé air mar atá thuas.  Tá an chuid is mó de na foclaibh 'sa gcéad bhéarsa</span>
<lb n="1896"/><span>ag baint le figheadóireacht.</span></p>
<lb n="1897"/>
<lb n="1898"/><p><span>AMHRÁN AN TÉI.</span></p>
<lb n="1899"/>
<lb n="1900"/><p><span>'Sé an fáth bhí ag Colm le h-“Amhrán an Téi” a dhéanamh — bhí sé lá ag</span>
<lb n="1901"/><span>siubhal thiar i nGarumna thar gharrdha 'na raibh fear agus bean ag obair (ba de</span>
<lb n="1902"/><span>Mhuinntir Dhaireáin iad).  Bhí argóinteacht eatortha, an bhean ag iarraidh</span>
<lb n="1903"/><span>luach an téi, & an fear ag rádh nach raibh éan-mhaith ann, & ag rádh 'san am</span>
<lb n="1904"/><span>chéadna go raibh tobac i bhfad ní b'fhearr.  Chuala Colm iad & budh é sin</span>
<lb n="1905"/><span>ádhbhar “Amhrán an Téi.”  Is dóigh gur fearr an t-ainm air an teideal do</span>
<lb n="1906"/><span>sgríobh Eoin Mac Néill ins an Irisleabhar, .i. “Téi agus Tobac,” 'ná “Amhrán</span>
<lb n="1907"/><span>an Téi,” acht is ionndamhail gur b'é an dara ceann a bhíos air ag muinntir</span>
<lb n="1908"/><span>Chonnamara.</span></p>
<lb n="1909"/>
<lb n="1910"/><p><span>BRIGHDÍN.</span></p>
<lb n="1911"/>
<lb n="1912"/><p><span>Rinne Colm an t-amhrán so do Bhrighid Ní Fhlaithbheartaigh.  Ba comhursa</span>
<lb n="1913"/><span>dhó í.  Deir sé go raibh sí deagh-chroidheach dícheallach dúthrachtach & fial</span>
<lb n="1914"/><span>flaitheamhail & í toilteanach i gcomhnuidhe ar gar a dhéanamh do dhuine.</span></p>
<lb n="1915"/>
<lb n="1916"/><p><span>NA FATAÍ.</span></p>
<lb n="1917"/>
<lb n="1918"/><p><span>'Seard do bhí mar ainm ar na fataíbh seo “na Rattlers.”  Bhíodh an sórt</span>
<lb n="1919"/><span>seo mar bhiadh ag na daoinibh tá leith-chéad bliadhain ó shoin nó faoi 'n</span>
<lb n="1920"/><span>tuairim sin.  Bhí Colm ag obair i dteach lá & cuireadh na fataí seo síos</span>
<lb n="1921"/><span>le haghaidh an dínnéir.  Bhí puill go leor ionnta & pé ar bith duine d'itheadh</span>
<lb n="1922"/><span>beagan aca líontaoi le gaoith é.  Is cosmhail go bhfuair Colm forcan</span>
<lb n="1923"/><span>maith aca.  Bíodh sin amhlaidh nó ná bíodh, budh iad-san ba bhun ughdair leis</span>
<lb n="1924"/><span>an amhrán.</span></p>
<lb n="1925"/>
<lb n="1926"/><p><span>AN SEANDUINE CAM.</span></p>
<lb n="1927"/>
<lb n="1928"/><p><span>An t-ádhbhar: Bhí píopa aige, & cos mhaide ann — píopa maide, mar</span>
<lb n="1929"/><span>déarfá — & éan-oidhche amháin d'fhágaibh sé ar an teinnteán é, nuair a bhí sé</span>
<lb n="1930"/><span>ag dul a chodladh.  Nuair a d'éirigh sé ar maidin, fuair sé an píopa dóighte</span>
<lb n="1931"/><span>go dtí an ceann.  Is dóigh go raibh sé meidhreach go maith an mhaidin</span>
<lb n="1932"/><span>chéadna, mar bhlaoidh sé “An Seanduine Cam” ar an bpíopa, & i n-imtheacht</span>
<lb n="1933"/><span>an lae rinne sé na bhéarsaí.</span>
<lb n="1934"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1935"/><p><span>PÁDRAIC Ó MUIREÁIN.</span></p>
<lb n="1936"/>
<lb n="1937"/><p><span>Dubhairt Pádraic Ó Muireáin seo gurab iad cailíní an bhaile a bhí ag</span>
<lb n="1938"/><span>déanamh na n-amhrán do Cholm.  Bhí aon mhac amháin ag Colm & chuala sé</span>
<lb n="1939"/><span>Mac Uí Mhuireáin ag gearradh Chuilm síos i n-áit eicínt.  Tháinic sé a-bhaile</span>
<lb n="1940"/><span>& labhair sé le n'athair mar seo:—</span></p>
<lb n="1941"/>
<lb n="1942"/><p><span>“Tá tú i bhfad in do thost anois, a shean-Bhailís.  Caithfidh tú a bheith ag</span>
<lb n="1943"/><span>corruighe.”</span></p>
<lb n="1944"/>
<lb n="1945"/><p><span>“Cé an fáth, a mhic ó?” arsa Colm.</span></p>
<lb n="1946"/>
<lb n="1947"/><p><span>“Tá tú ithte ó theach & ó árus ag Muireán,” ars' an mac; “dubhairt sé</span>
<lb n="1948"/><span>nach tú bhí ag déanamh na n-amhrán chor a' bith.”</span></p>
<lb n="1949"/>
<lb n="1950"/><p><span>“Bhfuil tú cinnte gurb' é dubhairt é?” arsa Colm.</span></p>
<lb n="1951"/>
<lb n="1952"/><p><span>“Tá mé,” ars' an mac.</span></p>
<lb n="1953"/>
<lb n="1954"/><p><span>“Déanfaidh sin,” arsa Colm; “is gearr go mbídh béal dúnta ag</span>
<lb n="1955"/><span>Muireán.”</span></p>
<lb n="1956"/>
<lb n="1957"/><p><span>AN GRÉASAIDHE.</span></p>
<lb n="1958"/>
<lb n="1959"/><p><span>'Sé an fáth a ndearna sé an ceann so: Bliadhain nó dhó thar éis a phósta</span>
<lb n="1960"/><span>bhí sé an-bhocht agus ní raibh mórán bídh 'sa teach aige.  Bhí sé chomh spíonta sin</span>
<lb n="1961"/><span>amach & go raibh an t-ocras 'sa seomra aige, & ghlaoidh sé “An Gréasaidhe”</span>
<lb n="1962"/><span>ar an ocras.</span></p>
<lb n="1963"/>
<lb n="1964"/><p><span>AN BHRUINNEAL DEAS.</span></p>
<lb n="1965"/>
<lb n="1966"/><p><span>Bhí gaol ag Brighid leis féin agus bhí sé ag brath ar í phósadh, acht 'san am</span>
<lb n="1967"/><span>chéadna bhí sé an-bhocht & níor mhaith leis í thabhairt leis annsin.  Níor</span>
<lb n="1968"/><span>pósadh 'na dhéidh sin iad.</span></p>
<lb n="1969"/>
<lb n="1970"/><p><span>A CHOLANN, CUIMHNIGH AR DO CHRÍOCH.</span></p>
<lb n="1971"/>
<lb n="1972"/><p><span>Chum sé an t-amhrán crábhaidh seo oidhche amháin & é i dTeach na mBocht</span>
<lb n="1973"/><span>i n-Uachtar Árd & é, dar leis, i mbéal báis & faitchios air nach dtiocfadh</span>
<lb n="1974"/><span>an sagart i n-am.  Acht ní ceart a rádh gur chum sé uile go léir é.  Deir</span>
<lb n="1975"/><span>sé féin go bhfuil focla annso & annsúd ina chuid amhrán a tarraingeadh as</span>
<lb n="1976"/><span>filidheacht Dhonnchaidh Mhóir uí Dhálaigh agus Sheagháin de hÓr.</span></p>
<lb n="1977"/>
<lb n="1978"/><p><span>AN BÁS.</span></p>
<lb n="1979"/>
<lb n="1980"/><p><span>Rinne sé an t-amhrán so faoi tháilliúr eicínt a bhí i gConnamara fad ó.</span>
<lb n="1981"/><span>Bhíodh “an bás” mar leasainm ar an táilliúr so.  Bhí sé ag obair i dteach</span>
<lb n="1982"/><span>aon uair amháin, agus thárla go raibh Colm ann freisin.  Tháinig daoine eile</span>
<lb n="1983"/><span>go dtí an teach an oidhche chéadna ag iarraidh aoidheachta & b'éigean do</span>
<lb n="1984"/><span>mhuintir an tighe leaba Chuilm a thabhairt dóibh.  Cuireadh Colm a chodladh</span>
<lb n="1985"/><span>i n-éin-leabaidh leis “An mBás” d'á bhárr.  Nuair a chuala bean an tighe</span>
<lb n="1986"/><span>an sgéal so, dubhairt sí le Colm go dtiubhradh sí cárt poitín dó acht</span>
<lb n="1987"/><span>amhrán maith a dhéanamh do'n “Bhás” faoi am codlata lá ar n-a bháireach.</span>
<lb n="1988"/><span>Dubhairt Colm go ndéanfadh & ar maidin lá ar n-a bháireach shuidh sé os</span>
<lb n="1989"/><span>comhair “An Bháis” bhoicht agus thosuigh sé air.  Fuair sé an poitín, rud nach</span>
<lb n="1990"/><span>iongnadh.</span></p>
<lb n="1991"/>
<lb n="1992"/><p><span>AN LOCH I NGARRDHA FATAÍ.</span></p>
<lb n="1993"/>
<lb n="1994"/><p><span>Ní raibh d'ádhbhar leis, adeir sé féin, acht go bhfaca sé loch ag déanamh</span>
<lb n="1995"/><span>puill isteach, bpoll mór fataí, acht sílim-se gur an-chosmhail é le teacht</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1996"/><p><span>na Sasanach go hÉire.  'Sé mo thuairim gurb' é an t-amhrán is fearr a</span>
<lb n="1997"/><span>rinne sé riamh é, & go bhfuil doimhneacht & eolas cruinn le tabhairt faoi</span>
<lb n="1998"/><span>deara ann.</span></p>
<lb n="1999"/>
<lb n="2000"/><p><span>AN BHÓ FUAIR CÁLL.</span></p>
<lb n="2001"/>
<lb n="2002"/><p><span>Rinne sé an t-amhrán so faoi bhoin comharsan a d'ith drár flainín leis</span>
<lb n="2003"/><span>a bhí ar tuar agá n-a mhnaoi.</span></p>
<lb n="2004"/>
<lb n="2005"/><p><span>BRIGHID NÍ FHLAITHBHEARTAIGH.</span></p>
<lb n="2006"/>
<lb n="2007"/><p><span>Féach ádhbhar “Bhrighdín” thuas.  Do'n duine chéadna rinne sé an ceann so.</span></p>
<lb n="2008"/>
<lb n="2009"/><p><span>CÚIRT AN tSRUTHÁIN BHUIDHE.</span></p>
<lb n="2010"/>
<lb n="2011"/><p><span>Lá amháin, tá dá fhichid bliadhain ó shoin nó mar sin, nuair a bhí Colm i</span>
<lb n="2012"/><span>Leitir Caladh i n-aice Gharumna, tháinig múr báistighe (cioth fearthanna)</span>
<lb n="2013"/><span>air, & le fasgadh a dheanamh dhó féin, bhailigh sé gabháil bhrosna & chuir</span>
<lb n="2014"/><span>treasna os a chionn idir dhá charraig mhóir chloiche iad agus sgrathacha ortha</span>
<lb n="2015"/><span>anuas.  Glaoidh sé “Cúirt an tSrutháin Bhuidhe” mar leasainm ar an</span>
<lb n="2016"/><span>mbráicín (bpúirthín) seo, mar gur tharla dhó bheith le hais srutháin.  Nach</span>
<lb n="2017"/><span>iongantach an trácht a rinne sé air?  An té mhol a leitheid d'áit chomh</span>
<lb n="2018"/><span>mór sin, bhí meabhair chinn thar barr aige.</span></p>
<lb n="2019"/>
<lb n="2020"/><p><span>'Sé Colm a rinne an chuid is mó de'n amhrán, acht deir sé féin gurb' é</span>
<lb n="2021"/><span>Micheál Ó Clochartaigh, duine bhí ar éan-bhaile leis, & nach “raibh go dona”'</span>
<lb n="2022"/><span>chor ar bith, a chum na bhéarsaí XII., XIII. & XIV.</span></p>
<lb n="2023"/>
<lb n="2024"/><p><span>Seo cunntas eile thug Eoghan Ó Neachtain dúinn air, acht is beag nach</span>
<lb n="2025"/><span>é an rud céadna innistear ann: —</span></p>
<lb n="2026"/>
<lb n="2027"/><p><span>“Bhí sé ag obair le lucht déanta tighe agus b'fhada leis a dhul a-bhaile 'un a</span>
<lb n="2028"/><span>bhéileachaí, mar bhí Leitir Caladh trí mhíle ó n-a theach.  Rinne sé bráca</span>
<lb n="2029"/><span>beag dhó féin i sgailp idir dhá charraig, chuir sé maidí treasna i n-uachtar</span>
<lb n="2030"/><span>air & d'fholuigh sé iad le sgrathachaíbh.  Bhíodh an t-árus sin aige leis an</span>
<lb n="2031"/><span>mbéilidh a théitheamh & le dhul ar fasgadh ann ó mhúr báistighe.  Nuair a bhí</span>
<lb n="2032"/><span>an teach so críochnuighthe aige, ghlaoidh se 'Cúirt an tSruthain Bhuidhe' air.”</span></p>
<lb n="2033"/>
<lb n="2034"/><p><span>BAIRTLÍN DHOMHNAILL.</span></p>
<lb n="2035"/>
<lb n="2036"/><p><span>Bhí Bairtlín seo ar éan-bhaile le Colm.  Bhí cúpla ualach feamainne</span>
<lb n="2037"/><span>bainte ag Colm & í fágtha ar an tráigh aige, acht tháinig Bairtlín breagh</span>
<lb n="2038"/><span>so oidhche agus d'fhágaibh sé Colm gan feamainn.  Sin é an fáth bhí aige leis</span>
<lb n="2039"/><span>an amhrán so dhéanamh.</span></p>
<lb n="2040"/>
<lb n="2041"/><p><span>LÁ CHUAIDH MÉ AR FUAIDREADH.</span></p>
<lb n="2042"/>
<lb n="2043"/><p><span>Leigeann sé air go ndeachaidh sé lá ag baint ádhbhair sguab agus go bhfaca</span>
<lb n="2044"/><span>sé “bean uasal” an amhráin.  Is cosmhail gurb' é Bairtlín Dhomhnaill seo</span>
<lb n="2045"/><span>a chonnaic sé an té ghoid an fheamainn roimhe sin uaidh, agus nár mhór leis</span>
<lb n="2046"/><span>buille eile thabhairt dó.  Deir sé go raibh “seandaoine dh'fhir óga 'sa</span>
<lb n="2047"/><span>mbaile seo gan pósadh” & gur mheas sé gurb' iad sin a bhí sí 'thóruigheacht,</span>
<lb n="2048"/><span>mar gur shaoil Bairtlín go raibh sé ina óigfhear.</span></p>
<lb n="2049"/>
<lb n="2050"/><p><span> (Pádraic Ó Domhnalláin a thug ádhbhar an “ádhbhair” seo dhúinn. — S. L.)</span>
<lb n="2051"/></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="2052"/><p><span>Tagra.</span></p>
<lb n="2053"/>
<lb n="2054"/><p><span>“Dá mbeadh sí suas i n-éifeacht, i n-innbhe bheith 'na céile,</span>
<lb n="2055"/><span>'San am a raibh an Ghréig i gcogadh leis an Traoi,</span>
<lb n="2056"/><span>Bheadh Helen gan aon éiliughadh, 's ní bhuailfidhe buille ar éan-taoibh,</span>
<lb n="2057"/><span>Acht Páris ag teacht chun réidhtigh le Úna dheas Ní Néidh.”</span>
<lb n="2058"/></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="2059"/><p><span>“Tiocfaidh an geimhreadh & sgréadfaidh an Márta,</span>
<lb n="2060"/><span>Agus tuitfidh an sneachta go trom fána hárdaibh;</span>
<lb n="2061"/><span>Tiocfaidh éag ar an eallach & feannfaidhear gamhna,</span>
<lb n="2062"/><span>'S a chara mo chléibh, ná bíodh do spéis uile g' ionnta."</span>
<lb n="2063"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Amhráin Chuilm de Bhailís

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Amhráin Chuilm de Bhailís

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
