Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">On the Qualitees, Maners and Kunnynge of a Surgean</title><author><name type="main">Anaithnid; Eag. Wulff, Winifred</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Deirdre D'Auria and Eilís Ní Mhearraí</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N"/>
                         <note type="L">254</note>
                         <note type="B">1600lsc 17T</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno/><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>On the Qualitees, Maners and Kunnynge of a Surgean</title><author>Anaithnid; Eag. Wulff, Winifred</author><imprint><publisher>Halle: Niemeyer Verlag</publisher><date>1600lsc 17T</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p/>
<lb n="0"/>
<lb n="1"/><p><span>23. N.16, fol.133v.</span>
<lb n="2"/><span>Cap. I.</span>
<lb n="3"/><span>(1.) Omne quod volumus investigare uno trium modorum investigari potest</span>
<lb n="4"/><span>.i. gach ní bhus ail linn do lorguirecht is ar modh eigin dona tri modhuibh</span>
<lb n="5"/><span>so fédmuid a lorguirecht .i. ona ainm no ona ghniomh no ona deffinition</span>
<lb n="6"/><span>fhirinech eisidha fhoillsighes esse an ráoda.  Et fedmuid an tshiruircecht</span>
<lb n="7"/><span>do lenmuin arna tri modhuibh sin agus ar tús do leith in anma, oir is innann</span>
<lb n="8"/><span>cyros agus lamh agus gyos agus oibriughthóir.  Is inann sciruirci re</span>
<lb n="9"/><span>radh agus oibriughadh lamh, oir is annsa tshíne laimhe ata crich tharbhtha</span>
<lb n="10"/><span>na hoibri so.  Et fedmuid ar in mhodh cedna aithne an raoda dfhaghail do</span>
<lb n="11"/><span>leith an ghnímha, oir is o ghníomh na lamh doniter an toibriughadh so agus</span>
<lb n="12"/><span>adeir Galienus nach i an aithne do-ghabur do leith an anma aithne is</span>
<lb n="13"/><span>forfuidh ann.  Do reir an úghdurrais so: Qui veritatem rerum perpendere</span>
<lb n="14"/><span>voluirit non eum ex suo nomine sed sui essensia investigare conatum</span>
<lb n="15"/><span>.i. gidh bé lenab áil firinne na ráod do thabuirt da uigh, ni hona ainm do</span>
<lb n="16"/><span>gabur an fhirinne</span></p>
</div>
<pb n="256"/>
<div><lb n="17"/><p><span>sin acht trialltur a lorgairecht a hesse na ráod agus is trid sin adeir</span>
<lb n="18"/><span>Avicenna: Noticia nominis impositi non tollit ignoranciam, quam dat</span>
<lb n="19"/><span>extraneitas rei .i. aithne in anma do curadh ar an ráod ni thógbhann se an</span>
<lb n="20"/><span>tainbhfhios do beir esse rannaighthi in ráoda.  Ar in adhbur (134r) sin</span>
<lb n="21"/><span>ni maith an aithne do ghabur do leith an anma agus is bec in aithne do</span>
<lb n="22"/><span>leith an ghnímha mar sin.  Mas edh fágmuid curob í an aithne fhoillsighes</span>
<lb n="23"/><span>diffinition agus essensia ráoda is ferr ann.  Ar in adhbur sin adermuid</span>
<lb n="24"/><span>curob edh is cyrurgia ann .i. egna leighis teaguisgis dúinn oibriughadh le</span>
<lb n="25"/><span>lamhuibh ar an ccorp ndaonna ag sgaoiledh na continnoidighi agus ag</span>
<lb n="26"/><span>treorughadh sgaoili na continóidighi cum na staide a raibhe ar tús ina</span>
<lb n="27"/><span>bheither a treorughadh, agus do scris na niumurcach do reir inntinne</span>
<lb n="28"/><span>theoruice in leighis.  Ar an adhbur sin an uair adermuid curob egnuidh in</span>
<lb n="29"/><span>síne laimhe contraramuid don druing adeir curob oibriughadh rannaighthi an</span>
<lb n="30"/><span>sínedh laimhe ata ina ráod nach crichnuighthi sho-truaillighthi, oir ni</span>
<lb n="31"/><span>labrann an egna dhibh sin, agus an uair adermuid leighis, ni co dilios</span>
<lb n="32"/><span>aderar egna leighis, acht co coitchind gabur hí, mar is follus a ttegni.</span>
<lb n="33"/><span>Et an uair aderur teagusg is duin oibriughadh .i. da dhechfriughadh on</span>
<lb n="34"/><span>theoruic aderur sin, agus an uair aderar maille re lamuibh is da</span>
<lb n="35"/><span>dhechfriúghadh ó ghneithibh eile na praitici aderur é.  Et an uair aderur</span>
<lb n="36"/><span>ar an gcorp ndaonna is da dhechfriúghadh ona marusgaluibh oibrighis le</span>
<lb n="37"/><span>lamhuibh ar na hainmhinntibh bruidemla aderar é.  Et is mar sin fedtur tri</span>
<lb n="38"/><span>dechfricha na sciruirgidh, no gach dechfer dhibh ar leith do tharruing cum</span>
<lb n="39"/><span>deiffinitioin na praitici, agus is iad so na dechfricha sin .i. in</span>
<lb n="40"/><span>chointinóidighi do sgaoiledh agus sgaoiledh na cointinóidighi do</span>
<lb n="41"/><span>dhaingniugadh agus in iumarcach dinnarbadh.  Et in uair aderur cum na</span>
<lb n="42"/><span>staide ina raibhe ar tús no ina beithear a treorughadh, ni tuicter as sin</span>
<lb n="43"/><span>nach sciruirghid é da tteagmhadh nach cuirfedh se an ball annsa cruth ina</span>
<lb n="44"/><span>raibhe ar tús, oir is lór a cur annsa cruth is ferr ina bfhédfuighter a cur,</span>
<lb n="45"/><span>gion co mbia deaghmhaisech no iomlán do reir mar do bhí ar tús.  Et in uair</span>
<lb n="46"/><span>aderar do reir inntinne na teoruicthi, tuicter as sin curob eigin don</span>
<lb n="47"/><span>tshiruirgidh beith ina theoruicthid do reir mar fhoillsigher sin ina</span>
<lb n="48"/><span>ninadaibh fein.</span></p>
<lb n="49"/>
<lb n="50"/><p><span>(2.) Et is iad so rainn gheneralta na siruirci, gidh be ni aderid morán</span>
<lb n="51"/><span>dona doctuiriph .i. tri hinntinni na siruirghidh</span></p>
</div>
<pb n="258"/>
<div><lb n="52"/><p><span>do reir mar foillseochamuid ina gcaibidhliughuibh disle fein.  Et is iad so</span>
<lb n="53"/><span>suibidhechta foicsi na siruirghid .i. in corp daonna agus na boill</span>
<lb n="54"/><span>comchusmhaile agus na boill oifigecha, oir is orra sin co huilidhi oibrighis</span>
<lb n="55"/><span>an siruircidhi.</span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>Cap. II.</span>
<lb n="58"/><span>Necessarium est quod cirurgicus et cetera .i. is eigin don tsiruirci</span>
<lb n="59"/><span>cumachtadh cudruma do bheith ina corp agus coimplex mesurdha do bheith</span>
<lb n="60"/><span>aige.  Ar in adhbur sin adeir Raisis gidh be ag nach bía adaigh scothamail</span>
<lb n="61"/><span>na dheaghmhaisech is decair dhó bheith deaghbhésach.  Et adeir Avicenna</span>
<lb n="62"/><span>gidh be aga mbia drochcoimplex co ndlighinn sé bheith drochbhesach, agus</span>
<lb n="63"/><span>adeir co ndlighinn lama cruthamhla do bheith aige agus meóir chaola fada</span>
<lb n="64"/><span>agus corp laidir nemhcrithanach agus ball chalma iomlana do crichnuighedh</span>
<lb n="65"/><span>deagh-oibrecha in anma, agus co ndlighinn inntlecht seimh do bheith aige,</span>
<lb n="66"/><span>oir ni heidir gach ní badh eigin cum na noibrighthi so do chomurtughadh le</span>
<lb n="67"/><span>leitrichibh, agus bí sé umul co nadurdha agus bí menma laidir aige agus na</span>
<lb n="68"/><span>raib laidirecht aicidech í agus bí sé egnuidhi agus ni hannsa leighis amáin,</span>
<lb n="69"/><span>acht in gach áonrann don fheallsamh nadurdha, agus bí se ina loicicidhi,</span>
<lb n="70"/><span>innus co ttuigedh (134v) ... na ... agus na leitreacha agus bí na</span>
<lb n="71"/><span>gramatuidhi, innus co laibheóradh co cert agus bí ina achtaighidh innus co</span>
<lb n="72"/><span>ttuigfedh se na harrguminti do dhénadh do derbadh le resún, agus bí ina</span>
<lb n="73"/><span>raetoirici innus go bfhédfedh in ní do veith ina inntinn dfhoillsiughadh le</span>
<lb n="74"/><span>briathruibh maithi, agus foghlumuighedh sé etheica, innus go ttuigedh</span>
<lb n="75"/><span>tatháir ar na lochtuibh, agus co mbeith féin déaghbhesach, agus na bí se</span>
<lb n="76"/><span>cráosach, na druith, na formadach, na sanntach, agus bí innruic, agus is mar</span>
<lb n="77"/><span>so do beith sé ar bith an otuir, innus nach curfadh sé a nadaigh áonnech</span>
<lb n="78"/><span>teagmhasaidh da tteagmadh etturra co follus obonn, agus na habradh</span>
<lb n="79"/><span>briathradh leighis nach benfadh ris a ttigh in otuir, agus na fecadh sé co</span>
<lb n="80"/><span>morrgánta ar aonmhnaoi da mbia a ttigh in otuir, agus na tabhradh sé</span>
<lb n="81"/><span>comuirle bhenfas re tarbhaidh in otuir no in comuirle iarrfaidhter air, agus</span>
<lb n="82"/><span>na troidedh risin otur no re háoinnech da mhuinntir, acht labhradh co milis</span>
<lb n="83"/><span>riu, agus gealladh sé sláinte in gach éneaslainti dho, gidh edh da mbe</span></p>
</div>
<pb n="260"/>
<div><lb n="84"/><p><span>midhochus aige a sláinti in otuir foillsighedh da gháoltaibh agus da</span>
<lb n="85"/><span>chairdibh mur do cithfidhter dhó.  Et na gnathuigedh sé cur cum na leighis</span>
<lb n="86"/><span>ndocumlach, agus na hotuir na bia doigh asdu, na benadh riu, agus gabadh ag</span>
<lb n="87"/><span>na bochtaibh mar bhus eidir leis, agus na coigledh spensa maith do bhein</span>
<lb n="88"/><span>dona daoinibh saidhbri, agus na moladh é féin agus na tabhradh tatháoir ar</span>
<lb n="89"/><span>nech ele (ele), agus tabhradh onoir do gach uile liaigh agus cleirech, agus</span>
<lb n="90"/><span>na tabradh se cúis fhuatha do áonliaigh ele agus is mar sin vhias se</span>
<lb n="91"/><span>subiltach agus clú maith air agus ainm maith a gcoitchinne.  Et as í</span>
<lb n="92"/><span>ethica teaguisgis sin dó agus foghluimighed se fisigecht, innus co mbeith</span>
<lb n="93"/><span>fis gach innstruminti dfhoigheonadh cum gach aonoibre dó bhenfadh risin</span>
<lb n="94"/><span>siruirci aige, agus a mbeith arna mberbadh le riaghlachaibh na theoraice,</span>
<lb n="95"/><span>mar derbhas an silogismus so, oir gach uile shiruirci is praitici é agus</span>
<lb n="96"/><span>gach uile praitici is teoruici é; da reir sin gach uile theoruici is</span>
<lb n="97"/><span>teoruici é.  Derbhtur an maior mailli re tex Avicenna, adeir go</span>
<lb n="98"/><span>ccoimhliontur ráod an leighis .i. na praitici leis na tri neithibh so no le</span>
<lb n="99"/><span>ní dhibh, mar ata regimen no oileamhuin.  An dara ní tabairt na leigheas.</span>
<lb n="100"/><span>An 3 ní oibriughadh laimhe, mar adeir Galienus agus Constantinus agus</span>
<lb n="101"/><span>Hailiabas, oir ní curand sé acht dá ní dhibh so ann .i. regimen</span>
<lb n="102"/><span>agus leighes, oir adeir curob ní ele an toibriughadh lamh.  Derthtur in</span>
<lb n="103"/><span>minor le diffenicion na theoruice agus na praitici agus iad féin ac</span>
<lb n="104"/><span>fregradh da cheile, oir is edh is teoruic ann, aitne forfuidh na ráod gabur</span>
<lb n="105"/><span>annsa tuicsin amáin ac dénam chuimhne ar oibrightibh in ráoda ata fuithe</span>
<lb n="106"/><span>.i. Do reir uird na mbrigh is túsga ghabur ráod annsa tuicsin na</span>
<lb n="107"/><span>tidhluicter don chuimne é.  Ar an adhbur sin is eigin co madh túsga do</span>
<lb n="108"/><span>denadh duine foghluim na teoruice, na badh eidir a tidhlacadh don chuimhne.</span>
<lb n="109"/><span>Et is edh is praitic ann, foillsiughadh na teoruice annsa cedfadh</span>
<lb n="110"/><span>ghabaltaigh, agus a noibriughadh na lamh do reir tuicsina na teoruice tic</span>
<lb n="111"/><span>roimpe.  Ar an adhbur sin is follus curob tri shuibidhecht aithne na</span>
<lb n="112"/><span>teoruice oibrighis an praitic, agus is mar sin is follus in silogismus so,</span>
<lb n="113"/><span>oir is eigin co ttuicter an conchlúid so asna hainntisedensaib aderur.</span></p>
<lb n="114"/>
<lb n="115"/><p><span>(3.) Et bi a fis agad ... (135r) agad co tteaguisginn innstrumint na</span>
<lb n="116"/><span>siruircecht ...gi na siruircecht, as eigin dó sin do tuicsin agus</span>
<lb n="117"/><span>... ainbhfis ar an liaigh ar an egna labrus dona duilibh ... neithibh</span>
<lb n="118"/><span>nadurdha agus dona gallraibh, bíadh</span></p>
</div>
<pb n="262"/>
<div><lb n="119"/><p><span>ainbfhis uilidhi air agus is eigin ... bheith follus do reir mar</span>
<lb n="120"/><span>fhoillseochamuid in ar ndiaigh.  Et bí a fhis ag an tsiruirci co</span>
<lb n="121"/><span>ngeinter gach uile corp cumusgtha da bfuil fan cercaill lunardha a 4</span>
<lb n="122"/><span>corpaibh áonda brisis a foirminnibh a ... cheile, mar ata teine agus aer,</span>
<lb n="123"/><span>uisge agus talamh, gidh edh do suigighedh(?) iad a bfhad ona corpaibh a</span>
<lb n="124"/><span>bfuil ... ar son adultrais agus contrardhachta na ndúl do leith a gcaile,</span>
<lb n="125"/><span>gidh edh tigid siad maille re na gcailibh annsa comshuigiughadh, innus co</span>
<lb n="126"/><span>ttéíd rann robec dúla aca a rann robec dula ele, ar chor co mbrisinn an</span>
<lb n="127"/><span>comcumasg sin contrardhacht a foirminn, agus co ttic foirm ele o comcumasg</span>
<lb n="128"/><span>na substainti sin agus co ttic coimplex nuadh mur in cedna o comcumasg na</span>
<lb n="129"/><span>caile agus gach fad da mbe an comcumasg o contrardhacht na ndúl, agus bhes</span>
<lb n="130"/><span>sé a bfhogus do coimplex inmedonach as í an méide sin bhes an ni</span>
<lb n="131"/><span>cumuscthed(?) ullamh do ghabail foirme uaisle na betha, agus as i in foirm</span>
<lb n="132"/><span>sin áonní is uaisle do ghabur idir na corpaibh cumusgtha annsa spirid</span>
<lb n="133"/><span>daonna, gidh edh na caile thic le corpaibh na ndúl annsa comcumasg, is ní</span>
<lb n="134"/><span>nach eidir dealughadh ris na corpaibh cumusgtha sin agus na cuirp do bheith</span>
<lb n="135"/><span>ar marthuin, agus atáid a ceathrur dhibh ann .i. teasaidhi agus fuar, fliuch</span>
<lb n="136"/><span>agus tirim agus is uatha sin cruthuigter an coimplex.  Ar in adhbur sin</span>
<lb n="137"/><span>dob eigin 4 coimplex dfhagail isna corpaibh cumasgdha ata innuinn co</span>
<lb n="138"/><span>huilidhi do ghabur o ghniom agus o fulang na caile contrardha tic ona</span>
<lb n="139"/><span>duilibh, mar ata rann ro-bec dúla aca do dul a rann ro-bec dúla ele agus</span>
<lb n="140"/><span>techt mar sin annsa cumasg.  Et uair ele coirighter na 4 coimplex so</span>
<lb n="141"/><span>.i. te agus fuar, fliuch agus tirim innus co gcruthadh 4 coimplex ele</span>
<lb n="142"/><span>uatha mar ata teasaidhi agus tirim, teasaidhi agus fliuch, fuar agus fliuch,</span>
<lb n="143"/><span>fuar agus tirim, agus is mar sin ata a hocht dibh ann .i. a 4 áonda agus a</span>
<lb n="144"/><span>4 comsuigighti.  Et bí an tochtur sin uair ann co adhburdha agus uair ele</span>
<lb n="145"/><span>co nemhadhpurdha agus ataid siad a 16 mar sin ann agus ataid in 16 sin</span>
<lb n="146"/><span>do reir tuicsina druinge ele nadurtha do druing eigin agus minadurtha do</span>
<lb n="147"/><span>druing ele, agus ataid sin a 12 ar 20 dibh mar sin.  Et is eigin</span>
<lb n="148"/><span>éncoimplex cudruma dfagail idir na corpaibh cumasgdha cum a ndéntur na</span>
<lb n="149"/><span>coimplex ele do compraid, agus do frith in coimplex cudruma sin a nduine</span>
<lb n="150"/><span>eigin, gidh edh is da compraid ris na corpaibh cumasgdha ele do ghabur é,</span>
<lb n="151"/><span>agus ni cudrumacht do reir truime no etroimi na ndúl sin, na cudrumacht do</span>
<lb n="152"/><span>reir thomais, acht cudrumacht</span></p>
</div>
<pb n="264"/>
<div><lb n="153"/><p><span>eigin do reir chora, oir teaguid na duile a nduine eigin cum in mhedhoin ata</span>
<lb n="154"/><span>a bfad o contrardhacht, ar chor nach eidir leo techt cum cuirp ele agus is</span>
<lb n="155"/><span>mar sin ainmnighter gach ní ele do beith te no fuar, no fliuch no tirim</span>
<lb n="156"/><span>a naithfhégadh in coimplexa daonna, agus fédadh an ní sin bheith mesurdha,</span>
<lb n="157"/><span>masa ní leighes amain é, no mas biadh a naithfhégadh in cuirp daonna, oir bí</span>
<lb n="158"/><span>an ní sin fuilingtach on tes nadurtha ata innainn, gidh edh ní théiginn agus</span>
<lb n="159"/><span>ni (135v) ... agus e so curob tégadh amáin doní no curob fuaradh amáin</span>
<lb n="160"/><span>... cailibh ele agus adermuid an ní sin do beith teasaidhi sa cedceim</span>
<lb n="161"/><span>... ata innainne agus é ag tégadh ar gcuirp, gidh edh ni theighinn</span>
<lb n="162"/><span>... urcoid duinn, agus ata an ní sin teasaidhi sa dara ceim agus ata tes ele</span>
<lb n="163"/><span>téi ... co huilidhi agus ni fhédann ar ttégadh gan urcóid do dhenamh dhúinn,</span>
<lb n="164"/><span>agus adermuid curob i sin ... ata in tes sin.  Et an uair téighter sinn</span>
<lb n="165"/><span>agus urcóid fhollus do dhénam dhúinn, adermuid co bfuil ... é sa 4 ceim</span>
<lb n="166"/><span>oirinn doní scris follus agus is inann ferc agus al doibh sin agus dona tri</span>
<lb n="167"/><span>coimplexuibh ele.</span></p>
<lb n="168"/>
<lb n="169"/><p><span>(4.) Et bí a fhis agad curob eigintech don tshiruirci aithne coimplex na</span>
<lb n="170"/><span>mball agus na ccorp agus na leighes do bheith aige, agus derbhtur so co</span>
<lb n="171"/><span>follus mar so .i. coirighim co bfuilid cneadha ar dhís ata a naonáois agus a</span>
<lb n="172"/><span>ttabairt orra a náonuair agus a naoininadh o chloidemh cona chosmbaile,</span>
<lb n="173"/><span>gidh edh teagmhaidh co bfuil nech aca aga bfuil coimplex teasuidhi fliuchaidhi</span>
<lb n="174"/><span>agus nech aga bfuil coimplex fuaraidhi tirim agus as í baramail na</span>
<lb n="175"/><span>ttuathadha ar na fhaicsin, curob leighes inann fhodhnus doibh, gidh edh</span>
<lb n="176"/><span>teaguisgidh aignedh in coimplexa ata ar na derbadh le resún nach cóir</span>
<lb n="177"/><span>áonleighes doibh ar áon, oir is cóir dhuinn egla do vheith oruinn co</span>
<lb n="178"/><span>ngeinfidhi neasgoid ón chneadh ata annsa coimplex teasuidhi fhliuchaidhi no</span>
<lb n="179"/><span>fiabhras, oir adeir Galienus na baill teasaidhi ina teagmaid neasgoidi co</span>
<lb n="180"/><span>bfuilid siad ina mbunait ag an fiabhras, mar ata in uamha cum in arain do</span>
<lb n="181"/><span>berbadh.  Et adeir Galienus agus Ysac agus Avicenna nach fuil dona</span>
<lb n="182"/><span>coimplexuibh coimplex is ullmha cum na bfiabhrasadh do ghabail na an</span>
<lb n="183"/><span>coimplex teasaidhi fliuchaidhi, mas edh da tteagmad cneadha inntu coimédtur</span>
<lb n="184"/><span>iad co maith.  Ni ele teagmhas doibh .i. fliche fola, agus legur cuisle a</span>
<lb n="185"/><span>laimh contrardha an táoibh sin no a cois an táoibh crechdnuighthi da</span>
<lb n="186"/><span>bfhuilingedh an bhrigh agus an</span></p>
</div>
<pb n="266"/>
<div><lb n="187"/><p><span>áois agus na neithe rannuighthi ele agus da mbia an bhrigh anbfhonn curtur</span>
<lb n="188"/><span>fásadharc ar agaidh in da shliasad agus folmuighter uair sa ló le</span>
<lb n="189"/><span>supositorium no le clisdiri muna bfuigha se fein folmughadh nadurdha, agus</span>
<lb n="190"/><span>dluitighter buird na cnedhi re cheile re fuigil no le hadhartanaibh no le</span>
<lb n="191"/><span>ceangal ele munba heigin a fuagáil, agus leighester na cneadha mar aderam</span>
<lb n="192"/><span>don táoibh shis dínn.</span></p>
<lb n="193"/>
<lb n="194"/><p><span>(5.) Et curem leighes coimédach arna cneadhaibh toirmisges rith na</span>
<lb n="195"/><span>leanna, mar ata bolus arminicus agus ola roisicda agus becán finegra.</span>
<lb n="196"/><span>Et na tabhradh fín da ól doibh na feoil na uighe na énbhiadh ghinfis morán</span>
<lb n="197"/><span>fola agus is lór mar bhiadh doibh sugh coirci no eórna maille re sugh</span>
<lb n="198"/><span>almont agus is riagail gheneralta gan acht becán do bhiadhaibh seimhe do</span>
<lb n="199"/><span>thabairt dóibh, no co mbeit siad innill o nesgoid agus ó fiabhras agus</span>
<lb n="200"/><span>leighestur ainnsein iad mar is luaithi fhedfuighter.  Et madh fuar tirim</span>
<lb n="201"/><span>vias an coimplex na legur cuisle doibh agus na curtur fasadharc orra, oir</span>
<lb n="202"/><span>is innmhas in coiméd a fuil derg innsa coimplex fuar tirim agus taburtur</span>
<lb n="203"/><span>fín agus feóil doibh ar son nach fuilnginn an gaile na a mbrigh dhileghach</span>
<lb n="204"/><span>diét séimh, oir is eigin diét o ngeintur moran fola do thabairt do leighes</span>
<lb n="205"/><span>na gcoimplex fuar tirim ara mbid cneadha, oir ni egail linn fiabhras doibh</span>
<lb n="206"/><span>ar son nach fuil a gcoimplex ollamh cum a ghabhala.  Praeterea fédmuid</span>
<lb n="207"/><span>áonleighes inann ata arna ullmhugadh a náonmodh do tabart (136r) a</span>
<lb n="208"/><span>gcneadhaibh ata a gcoimplexuibh examhla, gidh edh n... vitriolum</span>
<lb n="209"/><span>romhanach re nabruid na Francaigh co c...il innta agus ni fliuchaidhecht</span>
<lb n="210"/><span>amáin gheinis acht cnaidedh, gidh edh ni bfuil acht ... ataid eifechta</span>
<lb n="211"/><span>examhla aigi, do reir examhlacht na gcoimplex ai... ata gnimh na greine</span>
<lb n="212"/><span>examuil agus ni har son na greine sin, acht ar son exa... noibrighinn, oir</span>
<lb n="213"/><span>tirmuighi an vitreolum co mór annsna corpaibh tirma agus calmuightur na</span>
<lb n="214"/><span>sesmuighidh ag connmail a nert fein innta.  Da reir sin ni fhédann sé acht</span>
<lb n="215"/><span>an fed do g... se annsa chneadh da tirmughadh agus is feoil ghinis.  Annsna</span>
<lb n="216"/><span>cneadhaibh fliucha, imorro, bí coimplex anbfonn aca agus ni heidir leo</span>
<lb n="217"/><span>sesmhugadh do dhénam le nert an vitriolum, innus co ngabadh ... vatha le</span>
<lb n="218"/><span>ndentur a legadh, innus co méduighter siledh, no mar annsna cneadhaibh on</span>
<lb n="219"/><span>vitreolum, mar adubrumar romuinn annsna coimplexuibh examhla.</span>
<lb n="220"/></p>
</div>
<pb n="268"/>
<div><lb n="221"/><p><span>(6.) Et adeir Galienus da mbia inannus silidh a da ccneadhaibh, agus</span>
<lb n="222"/><span>cneadh dhibh a mball teasaidhi agus cneadh ele a mball fhliuchaidhi curob</span>
<lb n="223"/><span>tirma in leighes dleghtur do thabairt annsa chneadh vhís annsa ball</span>
<lb n="224"/><span>teasaidhi na annsa chneadh vhís annsa ball fliuchaidhi.  Et da mbeith</span>
<lb n="225"/><span>cneadha a dha mballaibh agus coimplex inann aca agus moran siledh ag cneadh</span>
<lb n="226"/><span>dhiph agus becan ag cneadh ele, curob don chneadh ina mbia morán silidh</span>
<lb n="227"/><span>dlegtur an leighes as tirma do thabairt, do reir fhiadhnise Iohannes</span>
<lb n="228"/><span>Damasenus, oir adeir: Medicamina et emplastra debent esse homogenia</span>
<lb n="229"/><span>membris quibus aponuntur, oir adeir co ndlighid na leighes agus na</span>
<lb n="230"/><span>ceirinecha bheith homogenia dona ballaibh re gcurtur iad.  Et adeir co</span>
<lb n="231"/><span>ndleghtur na neithe nadurdha do coiméd ona gcosmuiles agus co ndleghtur na</span>
<lb n="232"/><span>neithe ata a nadhaidh na nadura do scris ona contrarda.  Da reir sin da mbia</span>
<lb n="233"/><span>an liaigh ainbfhisach a gcoimplex na mball, cinnus bhus eidir leis leighis</span>
<lb n="234"/><span>examhla do thabairt a gcoimplexuibh examhla, mar dleghur a ttabairt agus co</span>
<lb n="235"/><span>ro-mór da mbia se ainbfhisach a gcoimplexuibh agus a gceimenduibh na</span>
<lb n="236"/><span>leighes.  Et is eigin dona legaibh a fhis do bheith aca cinnus gintur na</span>
<lb n="237"/><span>lenna is rann dona neithibh nadurdha masa eigin dó scians agus leighes na</span>
<lb n="238"/><span>nesgoidi do tuicsin, mar foillsighter a ttrachtaidh na nesgoidi in ar</span>
<lb n="239"/><span>ndiaigh.  Et dlighid a fhis do bheith aige ce hiad na baill ata examuil</span>
<lb n="240"/><span>annsna corpaibh, agus cad hí an tarbhaidh agus an oiffic ata aca, innus co</span>
<lb n="241"/><span>mbeith a fhis aige cia hiad na baill aga bfuil brigh mor sa corp, agus cia</span>
<lb n="242"/><span>na boill ina bfuil mothughadh mor leis nach eidir leighes laidir dfulang.</span>
<lb n="243"/><span>Et is eigin dó aithne na mbrigh do bheith aige innus co bfeicfedh sé an</span>
<lb n="244"/><span>bhrigh arna hanbhfhuinniugadh isna ballalbh, oir dleghur furtacht do</span>
<lb n="245"/><span>thabairt don ball ata arna ghortughadh do calmughadh a oiffigi agus a</span>
<lb n="246"/><span>ghnimha nadurdha, agus madh aithne dho egna na mbrigh agus na noibrighthed</span>
<lb n="247"/><span>agus na spirad, badh aithne dhó an ní do dhénadh díth doibh.  Et ataid na</span>
<lb n="248"/><span>neithe so adubrumar romhuind nadurdha agus is iad cedboill na cedfoghla</span>
<lb n="249"/><span>do berar lesin retoiric a nealadhain leighis iad.</span></p>
<lb n="250"/>
<lb n="251"/><p><span>(7.)  Et is eigin dó ar an modh cedna aithne na neithe nach nadurdha do</span>
<lb n="252"/><span>bheith (136v) ... cneadh no nesgoid, oir ni tirmuighter na cneadha annsa</span>
<lb n="253"/><span>... naiterrach on aer tirim soluis ghlain deaghbalaidh ... annsa geimhredh,</span>
<lb n="254"/><span>oir ri</span>
<lb n="255"/></p>
</div>
<pb n="270"/>
<div><lb n="256"/><p><span>urcóidighinn áonni do lucht na ccneadh agus dona ... doni an fuacht.  Annsa</span>
<lb n="257"/><span>tshamhradh, imorro, ni heigin an taer do mhesrughadh ... sa geimhredh,</span>
<lb n="258"/><span>gidh edh is eigin do an diét imcubhaidh do thabairt ann.  Item is eigin dó</span>
<lb n="259"/><span>...anadh imcubaidh dordughadh dho, oir da mbia cneadh annsa cend no goin</span>
<lb n="260"/><span>annsa bfeith is eigin do ... agus silens do thabairt don othur agus</span>
<lb n="261"/><span>leabaidh bhog shocur innus nach gluaisaid agus nach gortuighthi an ball</span>
<lb n="262"/><span>tinn, agus gidh edh da mbeith seinchneadha gan teinnes annsa laimh, is maith</span>
<lb n="263"/><span>don eslán siubal do dénam ... a lamh ar iomchur fana braghid.  Et da mbeith</span>
<lb n="264"/><span>na cneadha annsna luirgnibh no annsna troighthibh is na luighi is coir doibh</span>
<lb n="265"/><span>bheith agus saotur do dhenam lena lamaibh.  Item dlighid an shiruircidhi</span>
<lb n="266"/><span>codladh mesurdha do thógairm an meid fhédfus, oir doni an codladh imurcach</span>
<lb n="267"/><span>in eslainti do mhédughadh agus anbhfhuinnighidh na brigha.  In nemhcodladh,</span>
<lb n="268"/><span>imorro, dísgaoilidh agus cnaoididh na spirid agus gérighi na lenna agus</span>
<lb n="269"/><span>treoruighidh na cneadha cum tirmuighachta minadurdha agus is cuis teinis é.</span>
<lb n="270"/><span>Item is deghmhaisech dó an linadh dfolmughadh agus in riachtanus a les do</span>
<lb n="271"/><span>coimlionadh, innus co ttreorocadh sé in teslán cum fliuchuidheachta mesurdha</span>
<lb n="272"/><span>agus muna derntur sin ni cnesuighter an chneadh ar áonmodh.  Et is eigin na</span>
<lb n="273"/><span>tedhmanna ainmighid do mhesrughadh, oir ritidh an spired co himurcach cum</span>
<lb n="274"/><span>na mball bforimillech on ferg.  Ar an adhbur sin lasaidh an ball</span>
<lb n="275"/><span>crechdnuighthi co minic.  An egla agus in dobrón, imorro, agus midhochus as</span>
<lb n="276"/><span>a shlainti toghairmid siad an spired an in medhon agus anbfhuinniughter</span>
<lb n="277"/><span>na brigha uatha sin, innus nach eidir leó adhbur in athnuaigighthi do</span>
<lb n="278"/><span>gheinmuin isna cneadhaibh.  Et is iad so na .6. neithe nach nadurdha is</span>
<lb n="279"/><span>dara rann do theoric an leighis.</span></p>
<lb n="280"/>
<lb n="281"/><p><span>(8.) In galur, imorro, agus na neithe bhenus ris, mar ata cneadh agus</span>
<lb n="282"/><span>crecht agus fistula agus cancer agus nesgoid agus moran do neithibh ele,</span>
<lb n="283"/><span>is eigin don liaigh fis do bheith aige, innus co mbeith a fhis aige cia ara</span>
<lb n="284"/><span>ndingnedh sáothur, no a nagaidh a ndingnedh no créd cum a ndingnedh, oir</span>
<lb n="285"/><span>ataid so uile examail agus is so an examhlacht so examhluighter an ní</span>
<lb n="286"/><span>furtachtuighis iad.  Cuis an galuir agus ma cneidi dleghur a aithne verbi</span>
<lb n="287"/><span>gratia, oir ni hinann an leighes is cóir do</span></p>
</div>
<pb n="272"/>
<div><lb n="288"/><p><span>dhénam don chneadh do ghéntur le cloigemh agus don chneadh do géntur le</span>
<lb n="289"/><span>bualadh cloichi, no o tuitim, agus ni hinann modh ara leighister gerradh in</span>
<lb n="290"/><span>mhadra áonda agus gerradh in mhadra gháoithe, agus do gébhtur so annsna</span>
<lb n="291"/><span>hinadaibh bhenus riu fein.  Et is eigin doibh aithne na naicidi vhis a</span>
<lb n="292"/><span>ndiaigh na cneidi do bheith aca, oir muna hinnarbtur na haicidi, ni</span>
<lb n="293"/><span>leighester na cneadha, agus do gébhtur sin ina gcaibidliughuiph dísle fein.</span>
<lb n="294"/><span>Et crichnuighter teoric an leighis co huilidhi annsa tri neithibh so</span>
<lb n="295"/><span>.i. annsa galur agus annsa chúis agus annsa naicid, agus mar adubrumar</span>
<lb n="296"/><span>romhuinn, annsna .7. neithibh nadurdha agus isna .6. neithibh nach</span>
<lb n="297"/><span>nadurdha.  Et ni heigin don tshiruirci innstrumint echtrannach dfhagail</span>
<lb n="298"/><span>a negmuis an dara innstrumint adubrumar romhuinn, gidh edh is eigin in diét</span>
<lb n="299"/><span>dordughadh (137r) innus co ... do a fis do bheith aigi ... aige cinnus</span>
<lb n="300"/><span>do béredh sé purgoid agus scethrach don druing ... in adhbur ona cneadhaibh</span>
<lb n="301"/><span>an uair folmuighter na droclenna on corp, agus i... adhbur sin, gidh be thuigis</span>
<lb n="302"/><span>agus smuainis gach uile rann don leighes ... don tshiruirci dfoghluim don</span>
<lb n="303"/><span>ealadhain leighis agus is an ... maithe ele thosguighes on naduir</span>
<lb n="304"/><span>crichnuighter an prohemium so etc..</span></p>
<lb n="305"/>
<lb n="306"/><p><span>Cap. III. An .3. caibidlech do ... hinntinniph dhlighes</span>
<lb n="307"/><span>an siruirci do bheith aige.</span>
<lb n="308"/><span>(9.) Sciendum est quod omnis intencio ciruirgici agus cetera.</span>
<lb n="309"/><span>.i. bi a fhis a ... inntinn dlighis in siruirci ... aige co bfuil si examuil</span>
<lb n="310"/><span>co rannuighi agus do crichnuighthi o aonduine, gidh edh connmuidhter iad fo</span>
<lb n="311"/><span>tri hinntinnibh co generalta.  An cedinntinn dibh scáoiledh na</span>
<lb n="312"/><span>continóidighi.  An .2. hinntinn in sgaoile sin do shlanughadh.  An .3.</span>
<lb n="313"/><span>inntinn inurbadh na nimurcach.  Et o dhoniter so uile le laimh conmuighter</span>
<lb n="314"/><span>gach inntinn vhis ag an tshiruirci fona tri hinntinnibh so, no fa chuid</span>
<lb n="315"/><span>dibh.  Et scáoilid an sciruirci an continóid le cuislinn, no le</span>
<lb n="316"/><span>scarification, no le cauterium, no le sanguis sugibh do cur a lenmuin</span>
<lb n="317"/><span>don ball.  Et ge légmuidne so uile dona barbuiribh agus dona mnaibh le</span>
<lb n="318"/><span>huadhbur agus le midhingmaltacht, as dobuir in tshiruirci iad, oir do rinne</span>
<lb n="319"/><span>Galienus agus Raisis na hoibrecha so lena lamaibh fein, mar is follus</span>
<lb n="320"/><span>ina leabhruibh fein agus is cuisleóir gnathach misi fein, oir legim</span>
<lb n="321"/><span>cuislinna</span></p>
</div>
<pb n="274"/>
<div><lb n="322"/><p><span>nach fétuid na barbuiri ro-oirrderca do légin.  Et sgaoilter an</span>
<lb n="323"/><span>continóidighi an uair scoilter cuislinna na narac agus in édain, agus</span>
<lb n="324"/><span>doniter cauterium co minic orra sin i nadhaidh eslainti na súl, agus</span>
<lb n="325"/><span>doniter cauterium a ninadaibh iomdha annsa chend agus annsa corp ar son</span>
<lb n="326"/><span>morain desláintibh, do reir mar fhoillseochas forcedal caibidligh na</span>
<lb n="327"/><span>cauterium isna caibidliughuibh labrus dibh fein, no sgaoilter an</span>
<lb n="328"/><span>continoidighi an uair gerrtur ar lucht na hydrópisi, agus in uair bhenmuid</span>
<lb n="329"/><span>na clocha fuail as an lamhonnán le gerradh sgaoilimid an continoidighi agus</span>
<lb n="330"/><span>ni hinnta sin amain scáoilimid í, acht ac dénam chneadh a ninadhaibh imdha</span>
<lb n="331"/><span>annsa corp, agus foillseóchamuid so a moran dinadhaibh annsa leabur so.  An</span>
<lb n="332"/><span>.2. hinntinn .i. na cneadha agus na crechta agus in fistula agus in</span>
<lb n="333"/><span>cainnser do chnesúghadh, agus in brisedh cnamha dhaingniugadh le</span>
<lb n="334"/><span>hoibrechadh an tshiruirci, agus ni hedh amáin acht morán doibrechaibh</span>
<lb n="335"/><span>examhla ele do dhénamh leis an inntinn so, agus do ghebhtur forcedal imslán</span>
<lb n="336"/><span>annsa leabhur so orra so.  An .3. inntinn .i. in imurcach dinarbadh, mar</span>
<lb n="337"/><span>ataid scrophuili an chinn agus in mhuinil agus na mball ele, agus</span>
<lb n="338"/><span>cataracta agus ungula agus pannum agus sebel agus feóil imurcach agus</span>
<lb n="339"/><span>nodi agus moran dimurcachaibh ele bentur as na suilibh, agus polipus</span>
<lb n="340"/><span>(137v) ... agus imurcha herm...isach é.</span></p>
<lb n="341"/>
<lb n="342"/><p><span>Doctr. II, Cap. I. An cedcaibidlech don ... techt.</span>
<lb n="343"/><span>(10.) Quoniam ut dicit Galienus: necessarium est cirurgico scire</span>
<lb n="344"/><span>anathomiam .i. adeir Galienus curob eigin don liaigh ... do bheith aige</span>
<lb n="345"/><span>ar chor na haibeoradh sé curob sreabann an liga.  ... an ligamentum cruinn</span>
<lb n="346"/><span>agus muna bhia fis anathomia aige ... a oibriughad.  Ar an adhbur sin do</span>
<lb n="347"/><span>shanntuighis caibidlech dilis do denam don naduir agus dfoirminnibh</span>
<lb n="348"/><span>... arbadh na mball comchosmuil, oir adeir Avicenna: Noticiam rei quae</span>
<lb n="349"/><span>causam habet non potest haberi nisi per suas causas sciatur .i. ni heidir</span>
<lb n="350"/><span>aithne an ráoda aga mbí cúis dfaghail acht muna ... é ona chúisibh.  Ar in</span>
<lb n="351"/><span>adhbur sin is eigin duinn aithne chúise na mball comchosmuil do veith</span>
<lb n="352"/><span>aguinn ...  Ar an adhbur sin curfid suiminna so-creidemhna ar thosaighedh in</span>
<lb n="353"/><span>leighis, innus co ttuicfid na legha iad, agus ar tus curfad ann geinemain</span>
<lb n="354"/><span>embrio do reir mar creiter o doctuiribh in leighis é.</span>
<lb n="355"/></p>
</div>
<pb n="276"/>
<div><lb n="356"/><p><span>Et da mbeith (nech) badh airde na liaigh le madh ail eolus badh mó na sin</span>
<lb n="357"/><span>diarraidh saothruighed sé as muchtsa agus a hucht na druinge do rinne eolus</span>
<lb n="358"/><span>damh a ngnimh na hegna leighis.</span></p>
<lb n="359"/>
<lb n="360"/><p><span>(11.) Et ataid .4. silbha a geinemain embrio, mas fír don lucht</span>
<lb n="361"/><span>iarrus an fhirinne, agus ataid triur diph sin nach tic le cheile</span>
<lb n="362"/><span>a náonfhírinne agus ataid cuid ele aca tic le cheile ina mbriathribh acht</span>
<lb n="363"/><span>becán, agus nach tic annsa bhfírinne, oir adeir an fisigi ro-árd curob o</span>
<lb n="364"/><span>shilne an fhir agus o fuil mista na mna geinter embrio, agus curob amhail</span>
<lb n="365"/><span>foirme ata síl an fhir agus amhail adhbuir ata fuil na mna, agus is mar so</span>
<lb n="366"/><span>do tuic Averoes nach téid sperma in fhir na na mna a substaint embrio,</span>
<lb n="367"/><span>agus is amhlaidh chredis Galienus so, curob o shil an fhir agus na mná ag</span>
<lb n="368"/><span>gnimh agus ac fulang ara cheile geinter embrio .i. an gnimh is laidire a</span>
<lb n="369"/><span>síl an fhir agus an ghnimh is anbfhuinni a sil na mná.  Avicenna, imorro,</span>
<lb n="370"/><span>do shaotruigh ar mo shonsa a morán do raidhtibh agus lenus opinion</span>
<lb n="371"/><span>Galienus agus scrisadh sé opinion Averoes co huilidhi, oir adeir curob</span>
<lb n="372"/><span>ón da shilne sin adubrumar romhuinn geinter embrio.  Da derbadh sin da</span>
<lb n="373"/><span>mbeith gan síl na mna do bheith ann ni geinfidhi ann.  Et mar vhis an</span>
<lb n="374"/><span>bhinid cum in cháisi a slighi chenguil ghnimaigh is mar sin vhis sil an</span>
<lb n="375"/><span>fhir cum embrio amhail bhinide fuilingtighi, agus is mar sin vid an da</span>
<lb n="376"/><span>bhinid vhis ina rannaibh a substaint in cháise doniter uatha, is mar sin</span>
<lb n="377"/><span>vhid an .2. sperma ina rannaibh ag embrio, agus ni fuil an briatur so</span>
<lb n="378"/><span>asáontach risin bfeallsamh, oir ni fuil sperma na mná in méide so égcosmail</span>
<lb n="379"/><span>re naduir fola ar da adhbur.  An cedadhbur dhibh ar son fuaire na mna agus</span>
<lb n="380"/><span>nach fédann sí a berbadh co maith.  An .2. hadhbur ar son fhoicsi</span>
<lb n="381"/><span>shoithighi in sperma agus in macluig da cheile ni dingmhalach nach sperma</span>
<lb n="382"/><span>is cóir do radh ris, agus is ar an adhbur sin ghairis an feallsam embrio,</span>
<lb n="383"/><span>agus is as sin geinter gach uile bhall comcosmuil a négmuis na feóla agus an</span>
<lb n="384"/><span>... (138r) ata foirm agus in ... ball chum a ngnimha dilis ...nnighedh se</span>
<lb n="385"/><span>é fein co nadurtha ina timchill agus ...  An brigh cruthuigtech, imorro, ata</span>
<lb n="386"/><span>dílis cum na hoiffigi so ...-mhuighter, oir is do sheicreidiph Día an ní</span>
<lb n="387"/><span>so, agus glántur a ... spiruduibh agus téid sís cum an da sperma sin</span>
<lb n="388"/><span>.i. cum sperma in fhir in ... sperma sin trina cheile, agus</span></p>
</div>
<pb n="278"/>
<div><lb n="389"/><p><span>do beir da uigh gach aonspirad do gheinemain .i. ...oduighthi agus na</span>
<lb n="390"/><span>brighi ainmighi agus na brighi nadurdha, agus doniter iad sin annsna</span>
<lb n="391"/><span>.6. ... ní don fuil mista san aimsir sin cum an .2. shilne sin, oir ni</span>
<lb n="392"/><span>bhí disgaoiledh ann ... a suim, gidh edh tinnsgnaidh ina dhiaigh sin, fuil</span>
<lb n="393"/><span>mista do tharruing chuige agus is a ... attractiva .i. an bhrigh</span>
<lb n="394"/><span>attarruingtech, agus a gcend tri la ina dhiaigh sin ti... agus linedha.  A</span>
<lb n="395"/><span>gcend an .6. la ina dhiaigh sin téid an fuil mista a gcend an sperma</span>
<lb n="396"/><span>... sin dealuigter a .5. rannaibh re fedh aimsiri an toirrchis.  An</span>
<lb n="397"/><span>cedrann dibh claochluighter a ... tinnsgnedh médughadh ar ngabáil tosaigh on</span>
<lb n="398"/><span>.2. sperma aderur.  An dara rann .i. fail reamur ... claochluighter a</span>
<lb n="399"/><span>bfheóil í.  An .3. rann .i. fuil tsheimh téchtuighter o fuacht agus</span>
<lb n="400"/><span>claochluighter a methradh í ... fuil maith iomduighes ona gneithibh sin uile</span>
<lb n="401"/><span>agus téid sin cum na gcich agus inntighter an gn...  An .5. rann is</span>
<lb n="402"/><span>imurcach doibh sin uile, mairidh sé annsa maclach co ló beirthi an</span>
<lb n="403"/><span>toirrchis ... .15. lá o lá ghabála in toirrchis, bí se re fedh .12. la</span>
<lb n="404"/><span>ele ag géinemuin na fheola ... a fhliuchidhechta agus a smeara smeanntain</span>
<lb n="405"/><span>aga fhaidiughadh.  Et a gcend tri la ina dhiaigh sin a ... a craidhi agus a</span>
<lb n="406"/><span>inchinn agus a ae, agus ina dhiaigh sin a imlican, agus gach ni ele bhus</span>
<lb n="407"/><span>follus ina dhiaigh sin, agus is ... rompa thinnsgnus se.  Et a gcend .9.</span>
<lb n="408"/><span>la ina dhiaigh sin thinnsgnus an cend sínedh ona guaillibh agus in bhrú ona</span>
<lb n="409"/><span>táobaibh agus na boill foirmillacha on broin.  Et a gcend .4. la ina</span>
<lb n="410"/><span>dhiaigh sin crichnuighter an corp uile.  Et a gcend .5. la ina dhiaigh</span>
<lb n="411"/><span>sin, innus curob inann sin agus .5. lá agus .40. ... gabhus sé</span>
<lb n="412"/><span>mothughadh chuige, agus sin arna dhubladh is ann gabhus se gluasacht chuige</span>
<lb n="413"/><span>agus is inann sin agus .90. la agus sin arna dhubladh fa tri, innus curob</span>
<lb n="414"/><span>inann sin agus .9. mí ... ann bertur é, agus ...nighter sin a ndruing</span>
<lb n="415"/><span>dona mnaibh, gidh edh is mar sin is minca berar iad.</span>
<lb n="416"/></p>
</div>
<pb n="280"/>
<div><lb n="417"/><p><span>(12.) ... recipit matrix generando spermata patrum.  Sex in lacte ...</span>
<lb n="418"/><span>linea punctus.  Incipit agus sanguis .6. post in spermate t...tas</span>
<lb n="419"/><span>agus caro fit sequentibus in duodenis .i. in uair ghabhus (138v)</span>
<lb n="420"/><span>... gcend in sperma ...  Nuchaque longiatur ... reliquis novem extremis</span>
<lb n="421"/><span>latera distant.  ... venterque sequentes.  Perficiunt totum dant</span>
<lb n="422"/><span>motum duplica scique dies dant nonagessima totum.  Si ... tempus</span>
<lb n="423"/><span>triplica totum.  Et a gcend tri la ina dhiaigh sin faidighter ...tigher</span>
<lb n="424"/><span>na tri boill oiridha.  Et a gcend .9. la ina dhiaigh sin tinnsg... a</span>
<lb n="425"/><span>guaillibh.  Et a gcend in .4. lá ina dhiaigh sin cruthuighter cúl in</span>
<lb n="426"/><span>chinn ... .5.  Et a gcend .5. la ina dhiaigh sin cruthuighter é uile.</span>
<lb n="427"/><span>Dubuil sin uile agus as inann ... .80.  Et mas é fis breithi an</span>
<lb n="428"/><span>toirrchisa iarraidh tri-dhubuil sin uile.</span></p>
<lb n="429"/>
<lb n="430"/><p><span>(13.) Et ... agus methradh amáin on fuil mista, agus geinter na cnamha</span>
<lb n="431"/><span>agus na maothain agus na liga.  ... feithe agus na cordaidhi agus na</span>
<lb n="432"/><span>hairteri agus na cuislenda agus na sreabhuinn agus in croicend on da ... mar</span>
<lb n="433"/><span>sin is ail le hAvicenna agus leis na hughduiribh uile é, mar derbhus</span>
<lb n="434"/><span>innstrumint na ... da ngerrtur áonball dona ballaibh spermatica ni</span>
<lb n="435"/><span>hathnuaigighter co fírinnech ... curob é sperma na matur agus in atur ar</span>
<lb n="436"/><span>ngabáil foirme ele is adhbur doibh, gidh edh gabaidh athnuagadh chuice ar</span>
<lb n="437"/><span>son curob on fuil geinter hí, agus curob é a foirm connmhas.</span></p>
<lb n="438"/>
<lb n="439"/><p><span>(14.) Et a ... coimplex agus furtacht examuil ag na ballaibh</span>
<lb n="440"/><span>comchosmuile so, do reir examlacht phoirsioin ...sa gcoirighter iad, oir</span>
<lb n="441"/><span>ge coirighter in obuir so uile o áonadhbur cumusgdha, gidh edh atá poirsion</span>
<lb n="442"/><span>cinnti ar leith ag gach áonball comchosmuil díph don adhbur le ndlighinn se</span>
<lb n="443"/><span>foirm examail agus furtacht examail do ghabáil chuige, oir do beir Dia</span>
<lb n="444"/><span>cumachtach, nach fuil formadach na sanntach, foirm do gach aonní do reir mar</span>
<lb n="445"/><span>dhleghas meid no loiged in adhbuir.</span></p>
<lb n="446"/>
<lb n="447"/><p><span>(15.) An cnaimh, imorro, is é is tosach dona ballaibh comchosmuile agus</span>
<lb n="448"/><span>ata fuar tirim agus ataid foirmenda examhla ar fhud an cuirp air, agus ata</span>
<lb n="449"/><span>foirm iomdha exam... ar son examlacht na bfurtacht ata aige annsa corp.</span>
<lb n="450"/><span>Et is ime sin do himdaighed furtacht na gcnaimh ... ar son gurob eigin</span></p>
</div>
<pb n="282"/>
<div><lb n="451"/><p><span>ball do ghluasacht gan ball ele, agus ni fédfuighi so da madh áonchnaimh do</span>
<lb n="452"/><span>bheith annsna ballaibh ... ata cuid ele dhibh mar sgeith a goin na mball mar</span>
<lb n="453"/><span>ataid cnamha in chloiginn, agus ata cuid ele ina ... mar ataid cnamha in</span>
<lb n="454"/><span>droma agus na gcos agus na lamh, agus ata cuid ele mar armaibh agus ina</span>
<lb n="455"/><span>... cnamha a táobaibh alt in droma agus ata cuid ele linus na cabhain</span>
<lb n="456"/><span>vís a ce... vis follus isna lamaibh agus isna cosaibh.  Et ata cuid</span>
<lb n="457"/><span>dona cnamaibh sin cruinn ag ... na mball le gcengultur iad, agus ní luguide</span>
<lb n="458"/><span>ata gluasacht aca sin, mar ataid ...</span></p>
<lb n="459"/>
<lb n="460"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

On the Qualitees, Maners and Kunnynge of a Surgean

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

On the Qualitees, Maners and Kunnynge of a Surgean

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
