Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Targaireacht Bhriain Ruaidh Uí Chearbháin agus Stair-Sheanchas le Cois</title><author><name type="main">Bailithe ag Micheál Ó Tiománaidhe</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">C041</note>
                         <note type="L">3</note>
                         <note type="B">1906</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>C041</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Targaireacht Bhriain Ruaidh Uí Chearbháin agus Stair-Sheanchas le Cois</title><author>Bailithe ag Micheál Ó Tiománaidhe</author><imprint><publisher>Gill, M.H. / Gaelic League</publisher><date>1906</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>TARGAIREACHT BHRIAIN RUAIDH UÍ</span>
<lb n="2"/><span>CHEARBHÁIN</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>Rugadh agus tóigeadh Brian Ruadh Ó Cearbháin i</span>
<lb n="5"/><span>mBaile na h-Inneona, i n-aice le h-Inbhear, i n-Iarros,</span>
<lb n="6"/><span>agus bhí a theach comhnaidhthe ins an bhFál Ruadh, i ngar do</span>
<lb n="7"/><span>chladach na fairrge.  Duine macánta nach raibh saidh-</span>
<lb n="8"/><span>bhreas mór aige, acht mar an choitcheanntacht badh eadh é,</span>
<lb n="9"/><span>agus ní raibh fios roimh ré aige i dtús a shaoghail acht mar</span>
<lb n="10"/><span>bhí ag gach uile dhuine eile dh'á raibh i leath-bharúntacht</span>
<lb n="11"/><span>Iarruis, nó go dtí an bhliadhain 1648.</span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>Ní raibh éan bhóthar ag dul go h-Iarros ins an tráth</span>
<lb n="14"/><span>sin, agus thóigfeadh sé trí lá é, ó d'fhágfadh sé a theach</span>
<lb n="15"/><span>féin ag dul thart le bruach fairrge sul a mbeadh sé i</span>
<lb n="16"/><span>mBaile Nuadh Tír Amhalghaidh; is ann a d'íocadh sé an cíos</span>
<lb n="17"/><span>le Iarla Árann, oighre dúithche.</span></p>
<lb n="18"/>
<lb n="19"/><p><span>Lá dh'á dtáinig Brian ag íoc cíosa, bhí baintreabhach</span>
<lb n="20"/><span>bhocht roimhe ins an oifig a raibh muirighin lag mar chúram</span>
<lb n="21"/><span>uirthi, agus ní raibh greim aici le tabhairt dóbhtha acht</span>
<lb n="22"/><span>bainne na bó, mar bhí beatha gann an bhliadhain sin,</span>
<lb n="23"/><span>agus dá dhonacht dá raibh an bhliadhain chaithfeadh an</span>
<lb n="24"/><span>tighearna an cíos 'fhagháil.</span></p>
<lb n="25"/>
<lb n="26"/><p><span>Bhí a gcuid cíos' íoctha ag na tionóntaí go dtáinig sé</span>
<lb n="27"/><span>go dtí an bhaintreabhach, agus ba as éan bhaile le Brian</span>
<lb n="28"/><span>í, agus nuair a ghlaoidh an tighearna ar a hainm, d'iarr</span>
<lb n="29"/><span>sí spás air ins an gcíos nó go dtigeadh a slighe isteach,</span>
<lb n="30"/><span>agus dubhairt sí leis nach raibh seibhte ar bith aici le n-a</span>
<lb n="31"/><span>cuid páistí a thógáil acht bainne éan bhó amháin a bhí aici.</span></p>
<lb n="32"/>
<lb n="33"/><p><span>“An bhfuil éan duine agat a rachas i mbannaí ort?”</span>
<lb n="34"/><span>do ráidht an tighearna.  “Ní'l,” ar sise, “acht Dia.”</span>
<lb n="35"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="36"/><p><span>Bhí baramhail ag an mhnaoi bhoicht nach bhfuigheadh sí éan</span>
<lb n="37"/><span>duine a rachadh i mbannaí uirthi.  “Cuirfidh mé Dia i</span>
<lb n="38"/><span>mbannaí orm go n-íocfaidh mé a leitheid seo de lá thú,”</span>
<lb n="39"/><span>ar sise.  “Is maith liom fear eile fhagháil i gcuideachta</span>
<lb n="40"/><span>Dé,” ars an tighearna.</span></p>
<lb n="41"/>
<lb n="42"/><p><span>Bhí Brian Ruadh i láthair agus ghabh sé truagh mhór do'n</span>
<lb n="43"/><span>mhnaoi, agus nuair a chonnaic sé an bhaintreabhach bhocht</span>
<lb n="44"/><span>ag gol gan í fagháil bannaí ar bith, ní dhearna sé acht a</span>
<lb n="45"/><span>lámh a chur i n-a phóca agus an cíos 'íoc dhí, agus dubhairt</span>
<lb n="46"/><span>se go nglacfadh sé féin bannaí Dé.</span></p>
<lb n="47"/>
<lb n="48"/><p><span>Bhuail aithreachas an tighearna agus dubhairt sé go</span>
<lb n="49"/><span>nglacfadh sé féin Dia i mbannaí annsin nuair a bhí an</span>
<lb n="50"/><span>t-airgead íoctha ag Brian leis, acht dubhairt Brian</span>
<lb n="51"/><span>nach raibh éan chall leis, go raibh an t-airgead íoctha aige</span>
<lb n="52"/><span>féin.</span></p>
<lb n="53"/>
<lb n="54"/><p><span>Thug an bhaintreabhach bhocht a seacht míle beannacht ó</span>
<lb n="55"/><span>n-a croidhe ar a dhá glúin, do Bhrian Ruadh ó Cearbháin</span>
<lb n="56"/><span>agus d'imthigh sí a-bhaile.  Ba bean uasal as Ionndainn</span>
<lb n="57"/><span>a bhí ag Iarla Árann mar chéile, agus ghlac sí buidheachas</span>
<lb n="58"/><span>mór le Brian i dtaobh a dheagh-chroidhe théagaraigh, mar</span>
<lb n="59"/><span>d'fhóir sé do'n bhaintreabhaigh uair a hanró.</span></p>
<lb n="60"/>
<lb n="61"/><p><span>D'umhluigh Brian do'n mhnaoi uasail, agus, ar seisean,</span>
<lb n="62"/><span>“cuirfidh an t-Athair uile Chumhachta a dhá oiread in mo</span>
<lb n="63"/><span>bhealach mar glac mé mar bhannaí É, thar éis d'fhear-sa</span>
<lb n="64"/><span>A dhiultughadh, agus ní'l éan deor dhár sheil an bhain-</span>
<lb n="65"/><span>treabhach bhocht le n-a croidhe cráidhte nár thuit gach uile</span>
<lb n="66"/><span>dheor aca ag cosaibh Ríogh na Glóire i n-A chathaoir</span>
<lb n="67"/><span>ríoghdha i nglóir na bhFlaitheas, agus gheobhaidh sise nó</span>
<lb n="68"/><span>mise éiric as gach uile dheor aca sin.”</span></p>
<lb n="69"/>
<lb n="70"/><p><span>Bhí na tionóntaí ag sgapadh annsin, 'ch uile dhuine ag</span>
<lb n="71"/><span>dul a bhealach féin, agus d'imthigh Brian mar an gcéadna,</span>
<lb n="72"/><span>agus rinne sé aith-ghiorra trasna píosa mhóir sléibhe,</span>
<lb n="73"/><span>agus nuair a bhí sé leath-bhealaigh chun a thighe féin tháinig</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="74"/><p><span>marbhtha-chodlata air, agus bhain sé a chóta mór dhe agus</span>
<lb n="75"/><span>chuir sé faoi n-a cheann é, gur chodail sé támh.</span></p>
<lb n="76"/>
<lb n="77"/><p><span>Bhí bos a láimhe faoi n-a leiceann, agus cébí tráth a</span>
<lb n="78"/><span>raibh sé i n-a chodladh níor tháinig leis a rádh, acht tháinig</span>
<lb n="79"/><span>aisling air, agus ins an aisling dubhradh leis, an nidh a</span>
<lb n="80"/><span>gheobhadh sé i muichille na láimhe deise de'n chóta a chur i</span>
<lb n="81"/><span>dtaisge go cúramach, agus gan amharc a thabhairt do</span>
<lb n="82"/><span>mhnaoi ná do pháiste air, ná d'éan neach acht dhó féin.</span></p>
<lb n="83"/>
<lb n="84"/><p><span>Bhí cúrsaí na h-Éireann — an méid a bhí le déanamh</span>
<lb n="85"/><span>ó'n lá sin go dtí críoch an domhain — go so-thuigsinte</span>
<lb n="86"/><span>dhó-san clodhbhuailte ar an áilleacán a fuair sé i</span>
<lb n="87"/><span>muichille an chóta mhóir, nuair a dhúisigh sé, agus gach uile</span>
<lb n="88"/><span>uair a ndearcfadh sé air go bhfuigheadh sé fios ar olc is</span>
<lb n="89"/><span>ar mhaith a bhí le teacht ar an saoghal, agus bhí na soillsí</span>
<lb n="90"/><span>ba bhreághachta dh'á bhfaca sé riamh ag teacht uaidh.</span></p>
<lb n="91"/>
<lb n="92"/><p><span>An chéad targaireacht a rinne sé, dubhairt sé go</span>
<lb n="93"/><span>mbeadh teach mór ar gach cnocán; droichead ar gach</span>
<lb n="94"/><span>fiodán; buataisí ar na brealláin, agus Béarla ag na</span>
<lb n="95"/><span>tachráin.</span></p>
<lb n="96"/>
<lb n="97"/><p><span>Dubhairt sé go ndéanfaidhe bóithre mine ar fud na</span>
<lb n="98"/><span>h-Éireann; go ndóighfeadh coinneal leith-phighne airgead</span>
<lb n="99"/><span>na h-Éireann uilig; ní raibh éan pháipéar punnta ag</span>
<lb n="100"/><span>imtheacht an uair sin, ná eolas ar bith aca ionnta, ginidh-</span>
<lb n="101"/><span>eacha buidhe a bhí ann agus airgead glas agus airgead</span>
<lb n="102"/><span>ruadh.</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>Dubhairt sé go gcuirfidhe droichead miotail ar abhainn</span>
<lb n="105"/><span>na Daoile ag Crois-mhaoilfhíona, agus go gcuirfidhe droichead</span>
<lb n="106"/><span>Lóbáin ar abhainn na Muaidhe i mBéal an Átha, agus go</span>
<lb n="107"/><span>gcaillfidhe suim daoine go fóill leis, agus go dtiocfadh</span>
<lb n="108"/><span>an saoghal nuair a bheadh droichead ar gach sruthán.</span></p>
<lb n="109"/>
<lb n="110"/><p><span>Dubhairt sé go mbeadh hataí ar na tachráin, agus go</span>
<lb n="111"/><span>dtiocfadh saoghal na mban óg gan náire.</span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>Dubhairt sé go dtiocfadh na cruacha cáithe, agus go</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="114"/><p><span>dtiocfadh ar shliocht oighre dúithche clann Sheaghain, duine</span>
<lb n="115"/><span>a dhóighfeadh an méid tighthe a bheadh ó Chrois-mhaoilfhíona</span>
<lb n="116"/><span>go Bearna na Gaoithe le coinnlí dubha, agus go mbeadh</span>
<lb n="117"/><span>bóthar ar gach bogán, agus go mbeadh súile ribe ar na</span>
<lb n="118"/><span>bóithre.</span></p>
<lb n="119"/>
<lb n="120"/><p><span>Dubhairt sé go dtiocfadh an lá nuair a bheadh rotha</span>
<lb n="121"/><span>iarainn ar chóistí teineadh ó dheas agus ó thuaidh, agus</span>
<lb n="122"/><span>go mbeadh na clocha ag cainnt ar na bóithre.  Sin iad</span>
<lb n="123"/><span>na clocha míle.</span></p>
<lb n="124"/>
<lb n="125"/><p><span>Dubhairt sé go dtiocfadh na liatha luatha agus go</span>
<lb n="126"/><span>dtiocfadh an lá a séanfadh duine a bhó i n-a dhoras féin;</span>
<lb n="127"/><span>go dtiocfadh dhá ní eile, gur dhaoire an falach ná an rud</span>
<lb n="128"/><span>a bheadh istigh ann; go mbeadh claidhtheacha ar na bóithre,</span>
<lb n="129"/><span>agus geataí ar na cros-bhóithre le lucht treaspáis a</span>
<lb n="130"/><span>choinneál siar.</span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>Dubhairt sé go dtiocfadh an lá nuair nach mbeadh bláth</span>
<lb n="133"/><span>ar an bhfraoch, & go mbéarfaidhe fear i gCúige Mumhan,</span>
<lb n="134"/><span>agus go mb'fheairrde d'Éirinn gan a bhreith.</span></p>
<lb n="135"/>
<lb n="136"/><p><span>Dubhairt sé go dtiocfadh an lá nuair ba charadach an</span>
<lb n="137"/><span>mac a bhéarfadh greim bidh dh'á athair, agus thiocfadh nidh</span>
<lb n="138"/><span>eile is measa — béidh na measa ghá dtomhas dubh.</span></p>
<lb n="139"/>
<lb n="140"/><p><span>Dubhairt sé go ndéanfaidhe droichead ar an Abhainn</span>
<lb n="141"/><span>Mhóir ag Comhraic, agus nach gcríochnóchthaoi choidhche é.</span>
<lb n="142"/><span>Tá sé amhlaidh.  Tá cloch amháin le cur ann go fóill,</span>
<lb n="143"/><span>agus atá sé mar sin ó rinneadh é, agus ní fhuil misneach</span>
<lb n="144"/><span>ag duine ar bith an chloch sin a chur air — mar atá con-</span>
<lb n="145"/><span>tabhairt ann is dóigh.</span></p>
<lb n="146"/>
<lb n="147"/><p><span>Dubhairt sé go dtiocfadh an lá nuair a bheadh na</span>
<lb n="148"/><span>daoine ghá gcur i bpríosún, gan choir gan cháin, agus go</span>
<lb n="149"/><span>mba chríonna an fear a rachadh thar fairrge, agus go</span>
<lb n="150"/><span>dtiocfadh bliadhain an óir agus bliadhain an bhróin i n-a</span>
<lb n="151"/><span>dhiaidh, bliadhain bheagh eile nó dhó, agus is beag a bhéas</span>
<lb n="152"/><span>beo i n-a ndiaidh.</span>
<lb n="153"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="154"/><p><span>Dubhairt sé go dtiocfadh an lá nuair a bheadh lán</span>
<lb n="155"/><span>adhairce d'ór ar bhuin, agus go rachadh an rón glas</span>
<lb n="156"/><span>trasna cnuic an Tearmainn, agus an fear a mharbhóchadh</span>
<lb n="157"/><span>é nach gcomhlíonfadh sé an bhliadhain, agus b'fhíor dhó, do</span>
<lb n="158"/><span>thárla sé.</span></p>
<lb n="159"/>
<lb n="160"/><p><span>Thug a mhac leis leabhar agus thoisigh sé ag sgríobhadh</span>
<lb n="161"/><span>gach focal d'á raibh Brian a' ráidht, agus tháinig an bheirt</span>
<lb n="162"/><span>amach an bealach thríd an mbogach ag tarraingt ar Thír</span>
<lb n="163"/><span>Amhalghaidh, agus adubhairt Brian le n-a mhac —</span></p>
<lb n="164"/>
<lb n="165"/><p><span>“Béidh bóthar mine déanta ar an áit atá tú in do</span>
<lb n="166"/><span>sheasamh go fóill, agus béidh cóistí agus carranna ag rith</span>
<lb n="167"/><span>ann, agus rachaidh sgéal i mbárr bata níos tapaidheachte</span>
<lb n="168"/><span>ná thiocfadh seabhac ins an aer ó Bhaile Átha Cliath go</span>
<lb n="169"/><span>Cuan an Fhóid Duibh.”</span></p>
<lb n="170"/>
<lb n="171"/><p><span>Níor thuig a mhac a chuid cainnte, & chaith sé a leabhar i</span>
<lb n="172"/><span>bpoll garbh-bhuaice, agus adubhairt sé, “Ní fhuil éan-</span>
<lb n="173"/><span>chiall agam-sa atá ag tabhairt áirde ort.”</span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>I dtaobh na mbóithre mine, tháinig an targaireacht isteach</span>
<lb n="176"/><span>fírinneach go maith, i n-áit íocaidheacht 'fhagháil i n-air-</span>
<lb n="177"/><span>gead ag lucht oibre ar na bóithre is min fuaras ins an</span>
<lb n="178"/><span>droch-shaoghal, agus go minic ó shoin, agus sin é an fáth a</span>
<lb n="179"/><span>nglaoidhtear bóithre mine ortha; agus ó fuair Brian an</span>
<lb n="180"/><span>t-áilleacán seo bhí a cháil ar fud na tíre ar fad.</span></p>
<lb n="181"/>
<lb n="182"/><p><span>CAIB. II. — AN LONG MHAOL</span></p>
<lb n="183"/>
<lb n="184"/><p><span>Lá dhár éirigh Brian, agus nuair a bhí a chéad phroinn</span>
<lb n="185"/><span>caithte aige, agus é gléasta chun siubhail, dubhairt sé le</span>
<lb n="186"/><span>n-a mhnaoi go rachadh sé go haonach Bhaile Nuaidh chum</span>
<lb n="187"/><span>beithidhigh a cheannach.  “Cá bhfuighidh tú an t-airgead?” ar</span>
<lb n="188"/><span>sise leis.  “Nach fada siar an rud a chuireas Dia aniar?”</span>
<lb n="189"/><span>ar seisean.</span>
<lb n="190"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="191"/><p><span>Chuaidh sé chun an aonaigh agus bhí Ultach annsin a raibh</span>
<lb n="192"/><span>sealbhán mór bulán aige gan díol, agus d'iarr sé ar</span>
<lb n="193"/><span>Bhrian a gceannach.</span></p>
<lb n="194"/>
<lb n="195"/><p><span>Arsa Brian, “Ní fhuil éan airgead agam-sa le go</span>
<lb n="196"/><span>gceannóchainn iad.  Dubhairt an t-Ultach leis go dtiubh-</span>
<lb n="197"/><span>radh sé cáirde dhó leis an airgead 'íoc, agus chuir sé chomh</span>
<lb n="198"/><span>cruaidh ar Bhrian gur thóig sé na beithidhigh uaidh, agus</span>
<lb n="199"/><span>dubhairt sé leis an Ultach é bheith i n-a theach a leitheid seo</span>
<lb n="200"/><span>de lá, agus go mbeadh an t-airgead aige le tabhairt dó.</span></p>
<lb n="201"/>
<lb n="202"/><p><span>Tháinig an t-Ultach faoi dhéin a chuid airgid go teach</span>
<lb n="203"/><span>Bhriain ar an bhFál Ruadh an lá dubhradh leis a theacht.</span>
<lb n="204"/><span>Chuir Brian fearadh na fíor-chaoin fáilte roimhe, agus thug</span>
<lb n="205"/><span>sé dinnéar maith dhó, agus nuair a bhíodar sgathamh ag</span>
<lb n="206"/><span>comhrádh, dubhairt bean Bhriain, “Céard a dhéanas tú</span>
<lb n="207"/><span>anois, ní fhuil pighinn airgid agat le tabhairt do'n fhear</span>
<lb n="208"/><span>seo?”</span></p>
<lb n="209"/>
<lb n="210"/><p><span>Dubhairt an t-Ultach le Brian, “Thug mise turas</span>
<lb n="211"/><span>fada annso, agus shíl mé go mbeadh luach na mbeithidheach</span>
<lb n="212"/><span>agat le tabhairt dom.”  Adubhairt Brian, “Ar m'fhírinne</span>
<lb n="213"/><span>níl sé agam, go gcuiridh Dia chugam é.”</span></p>
<lb n="214"/>
<lb n="215"/><p><span>Níor thaithnigh an comhrádh sin leis an Ultach chor ar bith,</span>
<lb n="216"/><span>mar shíl sé gur ag magadh faoi bhí Brian, agus tháinig</span>
<lb n="217"/><span>gruaim air, agus nuair a bhí sé ag tarraingt ar am</span>
<lb n="218"/><span>codlata dubhairt Brian leis, “Téiridh a chodladh a fhir</span>
<lb n="219"/><span>chneasta, atá do chuid airgid an taobh ó thuaidh d'Albain</span>
<lb n="220"/><span>an móiméid seo.”</span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>Rinne an t-Ultach smaoineadh nach raibh tada le fagháil</span>
<lb n="223"/><span>aige, agus chuaidh sé a chodladh brónach go leor.</span></p>
<lb n="224"/>
<lb n="225"/><p><span>Adubhairt Brian leis roimh an lá, “A' bhfuil tú in do</span>
<lb n="226"/><span>chodladh a ghiolla thuas?”  “Nílim anois,” dubhairt an</span>
<lb n="227"/><span>t-Ultach.  “Gabh amach chun an dorais,” arsa Brian,</span>
<lb n="228"/><span>“agus breathnuigh ar an bhfairrge agus féach an bhfuil</span>
<lb n="229"/><span>rud ar bith ag teacht uirthi.”</span>
<lb n="230"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="231"/><p><span>Bhí sé i n-a lán-ghealaigh, agus sheas an ceannachóir</span>
<lb n="232"/><span>amuigh, agus dubhairt sé go bhfaca sé mar bheith éan i</span>
<lb n="233"/><span>bhfad uaidh agus adubhairt Brian leis, “Bí ag amharc</span>
<lb n="234"/><span>ar sin go bhfeicidh tú cia'n áit a bhfuil a thriall,” “Tá</span>
<lb n="235"/><span>sé ag tarraingt ar an gcaladh,” ars an ceannachóir, “is</span>
<lb n="236"/><span>cosamhail le luing mhaoil é.”</span></p>
<lb n="237"/>
<lb n="238"/><p><span>“A' bhfuil sé i bhfad ó'n gcladach?” arsa Brian.</span></p>
<lb n="239"/>
<lb n="240"/><p><span>“Tá sé ag déanamh isteach air, i n-aice an chalaidh,”</span>
<lb n="241"/><span>ars an ceannachóir.</span></p>
<lb n="242"/>
<lb n="243"/><p><span>Tháinig an long mhaol isteach i lár na hoidhche ins an</span>
<lb n="244"/><span>gcuan, gan éan ghabháil uirthi, le hais tighe Bhriain, mar</span>
<lb n="245"/><span>thiocfadh long faoi dhraoidheachta.</span></p>
<lb n="246"/>
<lb n="247"/><p><span>“Béidh neart airgid ar ball againn,” arsa Brian.</span>
<lb n="248"/><span>“Bíomar ag dul síos, ins an luing mhaoil sin atá luach</span>
<lb n="249"/><span>do chuid bulán,” agus níor fhan sé leis an luing mhaoil</span>
<lb n="250"/><span>an cladach a bhualadh gur chnap sé ioscada a bhríste go</span>
<lb n="251"/><span>dtí a dhá ghlúin, agus go ndeachaidh sé amach i n-aircis</span>
<lb n="252"/><span>na luinge maoile.</span></p>
<lb n="253"/>
<lb n="254"/><p><span>Fuair sé bosca mór fada leathan, agus domhain ar</span>
<lb n="255"/><span>bhord na luinge maoile, agus eochair sáidhte i bpoll an</span>
<lb n="256"/><span>ghlais, agus chas sé an eochair, agus bhain sé an glas</span>
<lb n="257"/><span>agus d'fhosgail sé an bosca, agus bhí sé lán de ghinidh-</span>
<lb n="258"/><span>eacha buidhe go dtí an béal; chomhair sé amach as an</span>
<lb n="259"/><span>mbosca luach a chuid bulán chuig an Ultach.  Dhruid sé</span>
<lb n="260"/><span>an bosca, agus chas sé an eochair tuaitheal aríst, agus</span>
<lb n="261"/><span>d'imthigh an long mhaol amach an bealach céadna.</span></p>
<lb n="262"/>
<lb n="263"/><p><span>“A dhuine gan chéill,” ars an t-Ultach le Brian,</span>
<lb n="264"/><span>“goidé'n fáth a ndearna tú sin, ó tháinig sé chugat</span>
<lb n="265"/><span>isteach nár choinnigh tú uilig a léir é?”</span></p>
<lb n="266"/>
<lb n="267"/><p><span>“Ní raibh ag teacht chugam-sa acht an méid sin, agus</span>
<lb n="268"/><span>bhain mé mo theastáil as,” arsa Brian.  “Tá sé sin ag</span>
<lb n="269"/><span>dul go cúig cúigear eile go fóill.”</span></p>
<lb n="270"/>
<lb n="271"/><p><span>Bhuail an t-Ultach an bóthar go lán-tsásta ag tar-</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="272"/><p><span>raingt a-bhaile & an t-airgead leis; agus sul dár shroich sé</span>
<lb n="273"/><span>an baile tháinig na gadaidhthe air, ar a bhealach, acht</span>
<lb n="274"/><span>d'éirigh leis an t-airgead a chur i bhfalach, mar b'í an</span>
<lb n="275"/><span>oidhche a bhí ann, agus 'sé an áit a chuir sé é, ar thaoibh</span>
<lb n="276"/><span>chnocáin, agus ní raibh éan chomhartha aige air acht comhartha</span>
<lb n="277"/><span>fánach, agus thar éis na ngadaidhthe imtheacht, chuaidh sé</span>
<lb n="278"/><span>ag tóraidheacht an airgid, agus sháruigh sé air cnocán an</span>
<lb n="279"/><span>airgid fhagháil, mar nach raibh éan chomharhta aige air acht</span>
<lb n="280"/><span>comhartha na gealaighe, agus b'éigean dó filleadh ar ais</span>
<lb n="281"/><span>chuig Brian.</span></p>
<lb n="282"/>
<lb n="283"/><p><span>Nuair a bhí an t-Ultach ag cur a chuid airgid i bhfalach</span>
<lb n="284"/><span>bhí an ghealach ag sgalladh, agus shíl sé go mba comhartha</span>
<lb n="285"/><span>maith dhó agus dhá chuid airgid an ghealach a bheith ag</span>
<lb n="286"/><span>sgalladh ar an gcnocán i n-a raibh sé i bhfalach, acht ar</span>
<lb n="287"/><span>ndóigh bhí an ghealach ag sgalladh ar gach uile chnocán</span>
<lb n="288"/><span>thart timcheall air an tráth céadna.</span></p>
<lb n="289"/>
<lb n="290"/><p><span>Ní raibh an t-Ultach i bhfad i dteach Bhriain gur thuit</span>
<lb n="291"/><span>sé i ngrádh le inghin spéireamhail a bhí aige, agus thug</span>
<lb n="292"/><span>sise grádh dhó mar an gcéadna, agus pósadh an lánamhain,</span>
<lb n="293"/><span>agus bhí bainfheis aca ar feadh seachtmhaine, agus bhí</span>
<lb n="294"/><span>saidhbhir agus daidhbhir ann ag ithe agus ag ól, ag déanamh</span>
<lb n="295"/><span>siamsa agus grinn, blas na meala ar gach éan ghreim,</span>
<lb n="296"/><span>agus gan dhá ghreim ar éan bhlas, agus gan éan ghreim</span>
<lb n="297"/><span>tur.</span></p>
<lb n="298"/>
<lb n="299"/><p><span>Dubhairt Brian le n-a mhac a dhul chun a leitheide seo</span>
<lb n="300"/><span>d'áit, agus go bhfuigheadh sé airgead an Ultaigh; chuaidh</span>
<lb n="301"/><span>an mac ann mar do hórduigheadh dhó, agus fuair sé an</span>
<lb n="302"/><span>t-airgead ar thaoibh an chnocáin, agus thug sé do'n</span>
<lb n="303"/><span>Ultach é, agus chuir sé faoi annsin, agus dubhairt Brian</span>
<lb n="304"/><span>leis go dtiocfadh sliocht sagairt ar a threibh go fóill — Ó</span>
<lb n="305"/><span>Conmhacháin bhí mar shloinne air.</span></p>
<lb n="306"/>
<lb n="307"/><p><span>Do b'fhíor do Bhrian sin mar tháinig ar a sliocht</span>
<lb n="308"/><span>muirighin cloinne, agus nuair a mhéaduigheadar sgapadar</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="309"/><p><span>ar fud na tíre, agus ó'n tráth sin go dtí an tráth atá</span>
<lb n="310"/><span>láithir is iomdha sagart a bhí agus atá againn de'n</span>
<lb n="311"/><span>tsloinne sin — 'sé sin Ó Conmhacháin.  Bhí inghean ag an</span>
<lb n="312"/><span>Ultach, agus bhí sí chomh breágh sin gur thug muinntir na</span>
<lb n="313"/><span>tíre “Áilne na Gréine” uirthi.  Pósadh “Áilne na</span>
<lb n="314"/><span>Gréine” le fear de mhuinntir Dhomhnaill, agus tá an</span>
<lb n="315"/><span>bunadh sin anois fairsing ar fud na tíre, agus atá</span>
<lb n="316"/><span>sagairt agus easbog againn de'n tsloinne céadna, &</span>
<lb n="317"/><span>sílim léir sin go dtuigfidh an léightheoir go raibh clár</span>
<lb n="318"/><span>na fírinne i mbriathra Bhrian Ruaidh Uí Chearbháin.</span></p>
<lb n="319"/>
<lb n="320"/><p><span>Dubhairt an sagart paráiste — ag a raibh Brian ar</span>
<lb n="321"/><span>dtús — leis an bpobal, gan éan áird a thabhairt air,</span>
<lb n="322"/><span>agus go mbadh é a díchéille a bhí air, agus d'fhan Brian</span>
<lb n="323"/><span>nó go dtáinig an pobal amach gan labhairt, agus annsin</span>
<lb n="324"/><span>dubhairt sé leo gan éan áird a thabhairt ar an sagart,</span>
<lb n="325"/><span>agus go mbadh é an mac tíre i gcraiceann na caorach é.</span></p>
<lb n="326"/>
<lb n="327"/><p><span>“Ná creidigidh éan fhocal de'n mhéid a déaras mise</span>
<lb n="328"/><span>chomh fhad 's bhéas mé beo,” arsa Brian, “mura mbéidh</span>
<lb n="329"/><span>an sagart sin iompuighthe i n-a mhinistéir leis an team-</span>
<lb n="330"/><span>poll gallda i mBaile Chill Alaidh ceithre seachtmhaine</span>
<lb n="331"/><span>ó'n lá indiu.”</span></p>
<lb n="332"/>
<lb n="333"/><p><span>D'fhan na daoine le foighid nó go dtáinig an lá, agus</span>
<lb n="334"/><span>nuair a tháinig, bhí an sagart iompuighthe, mar a dubhairt</span>
<lb n="335"/><span>Brian; as sin amach chreid siad é, agus chuaidh a cháil</span>
<lb n="336"/><span>amach ar fud na tíre go raibh sé saidhbhir i ndiaidh an</span>
<lb n="337"/><span>bhisigh a bhí i n-a chuid beithidheach aige ar feadh na bliadhna.</span></p>
<lb n="338"/>
<lb n="339"/><p><span>Chuaidh sé ag amharc ar an áilleacán aríst, agus thug</span>
<lb n="340"/><span>a bhean faoi deara go mbíodh sé ag tarraingt ar an</span>
<lb n="341"/><span>mbosca go minic, agus go gcaithfidh go raibh nidh cúramach</span>
<lb n="342"/><span>aige ann, agus nuair a chuaidh Brian chun an tseomra</span>
<lb n="343"/><span>bhí a bhean suas i n-a dhiaidh, agus nuair a dhearc sé ar an</span>
<lb n="344"/><span>áilleacán bhí a bhean taobh thiar dhe, agus dhearc sise</span>
<lb n="345"/><span>amach thar a ghualainn, agus chonnaic sí radharc ar choir-</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="346"/><p><span>néal de'n áilleacán, agus an méid a chonnaic sí dhe,</span>
<lb n="347"/><span>d'éirigh sé chomh dubh le gual ceardchan, agus níor dheall-</span>
<lb n="348"/><span>ruigh sé nidh ba mhó.</span></p>
<lb n="349"/>
<lb n="350"/><p><span>I gcionn tamaill i n-a dhiaidh sin dubhairt a mhac go</span>
<lb n="351"/><span>dtosóchadh sé ar theach úr a fhorgaint.</span></p>
<lb n="352"/>
<lb n="353"/><p><span>“Ná tosuigh,” ars an t-athair, “go dteasbánaidh mise</span>
<lb n="354"/><span>dhuit an áit a dtosóchaidh tú.”</span></p>
<lb n="355"/>
<lb n="356"/><p><span>Chuaidh Brian amach agus láighe leis ag glanadh luirg</span>
<lb n="357"/><span>an tighe.  “Tosuigh annso,” ars an t-athair, ag teasbáint</span>
<lb n="358"/><span>na háite dhó a dtosóchadh sé.</span></p>
<lb n="359"/>
<lb n="360"/><p><span>Nuair a ghlan an mac go dtí an chéad choirnéal fuair</span>
<lb n="361"/><span>sé soitheach ar dhéanamh bosca lán le ginidheacha óir.  Bhí</span>
<lb n="362"/><span>sé bródamhail go maith annsin faoi'n ádh mór do chuir</span>
<lb n="363"/><span>Dia i n-a bhealach.</span></p>
<lb n="364"/>
<lb n="365"/><p><span>Ars an t-athair leis, “Gabh thart le gréin go dtí an</span>
<lb n="366"/><span>coirnéal eile, agus b'fhéidir nach fearr an coirnéal sin</span>
<lb n="367"/><span>ioná an coirnéal eile.”</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>Fuair sé soitheach eile ag an darna coirnéal lán d'ór</span>
<lb n="370"/><span>mar an gcéadna.</span></p>
<lb n="371"/>
<lb n="372"/><p><span>Dubairt se leis toisiughadh aríst go dtéidheadh sé go</span>
<lb n="373"/><span>dtí an treas coirnéal.  Rinne sé mar dhubhradh leis, agus</span>
<lb n="374"/><span>fuair sé soitheach eile ann lán d'ór; lean sé do'n obair</span>
<lb n="375"/><span>nó go dtáinig sé do'n cheathramhadh coirnéal, agus fuair</span>
<lb n="376"/><span>sé soitheach eile óir annsin.</span></p>
<lb n="377"/>
<lb n="378"/><p><span>Ní raibh cuimse ar a chuid saidhbhris annsin; ní raibh</span>
<lb n="379"/><span>meas ar leathar stainín aige le haghaidh a chuid bróg nó</span>
<lb n="380"/><span>go bhfuair sé péire buataisí árda de leathar na Spáinne.</span></p>
<lb n="381"/>
<lb n="382"/><p><span>CAIB. III, — PÓSADH AN MHIC AGUS BÁS BHRIAIN.</span></p>
<lb n="383"/>
<lb n="384"/><p><span>“Anois, a bhean thall,” arsa Brian le n-a mhnaoi,</span>
<lb n="385"/><span>pósfaidh do mhac bean uasal; ní bhéidh sásamh ar bith</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="386"/><p><span>aige i mnaoi thuaithe a phósadh go pósaidh sé bean uasal,</span>
<lb n="387"/><span>agus is gearr a bhéas siad pósta go mbéidh sí ag fagháil</span>
<lb n="388"/><span>droch-mheas air nuair nach bhfuil sé i bhfuil chomh honórach</span>
<lb n="389"/><span>léithi féin.”</span></p>
<lb n="390"/>
<lb n="391"/><p><span>Anois nuair a bhí saidhbhreas as cuimse aca rinne</span>
<lb n="392"/><span>mac Bhriain smaoineadh ar pósadh, agus b'fhíor do'n</span>
<lb n="393"/><span>athair, ní raibh meas ar chailíní na comhursanacht' aige.</span>
<lb n="394"/><span>Facthas dó nach rabhadar sáthach maith dhó go bhfághadh sé</span>
<lb n="395"/><span>bean uasal, acht dubhairt an t-athair leis go mb'fhéidir</span>
<lb n="396"/><span>go mbeadh sé chomh maith aige an cailín aimsire bhí ar a</span>
<lb n="397"/><span>urlár a phósadh.</span></p>
<lb n="398"/>
<lb n="399"/><p><span>Níor ghlac sé comhairle a athar, mar phós sé thar a</span>
<lb n="400"/><span>chros, agus fearacht a lán ógánach eile a chuireanns</span>
<lb n="401"/><span>spéis i gcailíní árdnósacha péacacha, níor éirigh leis,</span>
<lb n="402"/><span>mar seal gearr thar éis é an bhean árd-uasal seo a</span>
<lb n="403"/><span>phósadh, thosuigh sí ag cathadh droch-mheas' air, ar an ádhbhar</span>
<lb n="404"/><span>gur chas sí leis go mion is go minic nach raibh sé i bhfuil</span>
<lb n="405"/><span>chomh honórach léithi féin.</span></p>
<lb n="406"/>
<lb n="407"/><p><span>Mar gheall ar a mío-stainnc agus ar a comh-intinn</span>
<lb n="408"/><span>bhuirb b'éigean dó imtheacht uaithi ar feadh tamaill nó</span>
<lb n="409"/><span>gur thraoi a fearg, agus gur imthigh beagán de'n uabhar</span>
<lb n="410"/><span>dhi, agus ba bhuidhe bocht léithi é a theacht ar ais, agus an</span>
<lb n="411"/><span>tráth ar fhill sé, bhí lúthgháir mhór ar a athair, mar ba</span>
<lb n="412"/><span>mhian leis iallach a chur ar a mhac a thargaireacht a</span>
<lb n="413"/><span>sgríobhadh i riocht go mbeadh sé ag na daoine thar éis a</span>
<lb n="414"/><span>bháis.</span></p>
<lb n="415"/>
<lb n="416"/><p><span>An tráth a bhí Brian ag iarraidh an tsagairt ní raibh</span>
<lb n="417"/><span>cosamhlacht bháis air, mar nach raibh sé tinn, agus shíl na</span>
<lb n="418"/><span>daoine gur éadtrom cinn a bhí air, acht níor bh'eadh, mar</span>
<lb n="419"/><span>bhí fios aige ó Righ na Glóire go raibh a sheal caithte ar</span>
<lb n="420"/><span>an saoghal seo, agus go raibh áit ag fanacht dhó i gcúirt</span>
<lb n="421"/><span>na n-aingeal i bhFlaitheas síorraidhe na ngrásta, agus</span>
<lb n="422"/><span>ar an ádhbhar sin d'agair sé a mhac a dhul i gcoinne an</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="423"/><p><span>tsagairt dó, go raibh sé i n-Inis Géidhe, agus nach</span>
<lb n="424"/><span>bhfuigheadh sé bás go dtigeadh sé.</span></p>
<lb n="425"/>
<lb n="426"/><p><span>Chuaidh marcach i gcoinne an tsagairt annsin dó.  Las</span>
<lb n="427"/><span>sé teine ar chnoc an Tearmainn, mar chomhartha do'n</span>
<lb n="428"/><span>tsagart, agus tháinig sé amach as an oileán nó go gcuir-</span>
<lb n="429"/><span>eadh sé an ola dhéidheanach ar Bhrian.</span></p>
<lb n="430"/>
<lb n="431"/><p><span>Ní raibh éan bhóthar ann an uair sin acht ag siubhal</span>
<lb n="432"/><span>thríd na móinte agus thríd na portaigh.  Bhí bealach fada</span>
<lb n="433"/><span>rompa go dtí teach Bhriain, agus ní fada chuaidh siad go</span>
<lb n="434"/><span>ndeachaidh capall an tsagairt dh'á báthadh, agus sgoith sí</span>
<lb n="435"/><span>crudh, agus dubhairt Brian, “Dia agus Muire agus</span>
<lb n="436"/><span>Pádhraig linn, a shagairt, agus crudh sgoithte ag do</span>
<lb n="437"/><span>chapall,” agus é ag saothrughadh an bháis ar a leabaidh.</span></p>
<lb n="438"/>
<lb n="439"/><p><span>D'fhiafruigh a bhean de goidé'n fáth ar dhubhairt sé sin,</span>
<lb n="440"/><span>agus adubhairt sé léithi, “Chuaidh sé gar go maith do'n</span>
<lb n="441"/><span>tsagart ar an gceis ghairbh anois, agus sgoith a chapall</span>
<lb n="442"/><span>crudh.”</span></p>
<lb n="443"/>
<lb n="444"/><p><span>Nuair a bhí an sagart ag teacht ag caladh na trágha</span>
<lb n="445"/><span>baineadh truisle as a chapall, agus níor mhór nár</span>
<lb n="446"/><span>cuireadh as an diallaid é.  Bí sé i bhfuisgeacht míle de</span>
<lb n="447"/><span>theach Bhriain an tráth sin.</span></p>
<lb n="448"/>
<lb n="449"/><p><span>“Goirm agus coisreacaim thú.” arsa Brian.  Arsa a</span>
<lb n="450"/><span>mhuinntir, “Tá sé ag rádhmhaillidhe.”</span></p>
<lb n="451"/>
<lb n="452"/><p><span>I gcionn tamaill i n-a dhiaidh sin nuair a bhí an sagart</span>
<lb n="453"/><span>ag árdughadh ag binn an tighe i gcomhrac na trágha agus</span>
<lb n="454"/><span>an chladaigh, baineadh truisle eile as an gcapall, agus</span>
<lb n="455"/><span>cuireadh an sagart amach as an diallaid, agus d'fhóbair</span>
<lb n="456"/><span>go mbrisfidhe a mhuinéal.</span></p>
<lb n="457"/>
<lb n="458"/><p><span>“Dia agus Muire agus Pádhraig linn,” arsa Brian,</span>
<lb n="459"/><span>“agam féin thú as gach uile olc agus urchóid,” agus gan</span>
<lb n="460"/><span>é ag amharc ar an sagart ag tidheacht chor ar bith, agus</span>
<lb n="461"/><span>nuair tháinig sé isteach badh é Brian an chéad duine a</span>
<lb n="462"/><span>chuir fáilte roimhe, agus bhí beagán feirge air nuair a</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="463"/><p><span>chonnaic sé Brian i n-a shuidhe ag cainnt agus ag comh-</span>
<lb n="464"/><span>rádh leobhtha.</span></p>
<lb n="465"/>
<lb n="466"/><p><span>“Cad chuige gur chuir tú fios orm-sa?” ars an sagart</span>
<lb n="467"/><span>leis, “agus gan cosamhlacht tinnis ar bith ort?”</span></p>
<lb n="468"/>
<lb n="469"/><p><span>Arsa Brian, “Déan deoch dhuit féin ar dtús, agus</span>
<lb n="470"/><span>beannuigh é.  Níor mhór dhuit mise agat anocht, nó bhí tú</span>
<lb n="471"/><span>i gcruadh-chás.”  D'innis Brian do'n tsagart 'chuile áit</span>
<lb n="472"/><span>ar baineadh truisle as an gcapall.  “Chuaidh tú thríd</span>
<lb n="473"/><span>ghábhadh mór anocht.  Sgoith do chapall crudh ag an gceis</span>
<lb n="474"/><span>ghairbh nuair bhí sí ghá báthadh.  Cuir duine faoi n-a dhéin</span>
<lb n="475"/><span>agus gheobhaidh sé é.”</span></p>
<lb n="476"/>
<lb n="477"/><p><span>Dhearc an sagart ar a chapall, agus b'fhíor do Bhrian,</span>
<lb n="478"/><span>fuair sé i n-uireasbhaidh cruidh í.  Chuir sé duine ar ais,</span>
<lb n="479"/><span>agus fuair sé an crudh.</span></p>
<lb n="480"/>
<lb n="481"/><p><span>Dubhairt Brian leis an sagart, “Chomh luath agus</span>
<lb n="482"/><span>bheannóchas tú deoch dhuit féin, gabhfaidh tú amach chun an</span>
<lb n="483"/><span>tighe sin amuigh; atá sgata ban ag sníomhachán ann, agus</span>
<lb n="484"/><span>an cailín óg atá i n-a suidhe ag doras an tseomra ag</span>
<lb n="485"/><span>cárdáil, abair léithi í féin a ullmhughadh, nó go gcuiridh</span>
<lb n="486"/><span>tú an ola uirthi; gheobhaidh sí sin bás romham-sa.”</span></p>
<lb n="487"/>
<lb n="488"/><p><span>Níor labhair an sagart, acht chuaidh sé amach, agus</span>
<lb n="489"/><span>d'orduigh sé do'n mhnaoi óig í féin a ullmhughadh nó go</span>
<lb n="490"/><span>gcuireadh sé an ola dhéidheanach uirthi.  Rinne sí mar</span>
<lb n="491"/><span>dhubhradh léithi, agus cuireadh an ola uirthi, agus shíoluigh</span>
<lb n="492"/><span>sí ar an mball sin.</span></p>
<lb n="493"/>
<lb n="494"/><p><span>Chomh fhad 's bhí an sagart ag cur na hola déidheanaighe</span>
<lb n="495"/><span>ar an gcailín bhí Brian & a mhac ag comhrádh, agus é ag</span>
<lb n="496"/><span>sgríobhadh briathra Bhriain mar aigisín leis an méid de'n</span>
<lb n="497"/><span>targaireacht a bhí sgríobhtha aige roimhe sin, agus ins an</span>
<lb n="498"/><span>tráth céadna tháinig bean bhocht isteach, agus bhain an</span>
<lb n="499"/><span>mac spailleadh aisti.  “Éist léithi,” arsa Brian, “béidh</span>
<lb n="500"/><span>cuid de do bhall féin curtha seacht mbliadhna romhat</span>
<lb n="501"/><span>féin, agus bhí, mar chaill sé méar a láimhe i n-a dhiaidh</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="502"/><p><span>sin, agus cuireadh sa' talamh í, agus nuair a chualaidh an</span>
<lb n="503"/><span>mac an méid sin chaith sé an targaireacht ins an teinidh,</span>
<lb n="504"/><span>agus dóigheadh é.</span></p>
<lb n="505"/>
<lb n="506"/><p><span>D'fhág sin muinntir na hÉireann gan targaireacht</span>
<lb n="507"/><span>Bhriain Ruaidh Uí Chearbháin a bheith sgríobhtha aca nuair</span>
<lb n="508"/><span>a chaith a mhac an chéad chuid de ar sgríobh sé i bpoll</span>
<lb n="509"/><span>garbh-bhuaice, agus an darna cuid ar sgríobh sé, chaith</span>
<lb n="510"/><span>sé isteach sa' teinidh é, agus ba mhór an truagh sin, mar</span>
<lb n="511"/><span>tháinig furmhór de'n targaireacht isteach fíor.</span></p>
<lb n="512"/>
<lb n="513"/><p><span>Nuair a tháinig an sagart ar ais go teach Bhriain,</span>
<lb n="514"/><span>dubhairt sé gur mór a bhí na daoine ag dul amudha nár</span>
<lb n="515"/><span>thug creideamhaint d'á chuid cainnte, agus é thógáil síos</span>
<lb n="516"/><span>ar pháipéar, agus go mbeadh gach cúis dh'á mbainfeadh le</span>
<lb n="517"/><span>hÉirinn go so-thuigsinte aca.</span></p>
<lb n="518"/>
<lb n="519"/><p><span>“Anois,” arsa Brian leis an sagart, “tá mise réidh</span>
<lb n="520"/><span>faoi do chomhair.”  Chuir an sagart an ola dhéidheanach air.</span>
<lb n="521"/><span>Chomh luath agus bhí sé réidh leis, shín sé siar agus</span>
<lb n="522"/><span>d'éag sé.</span></p>
<lb n="523"/>
<lb n="524"/><p><span>Ní raibh éan tslighe leis an targaireacht seo fhagháil</span>
<lb n="525"/><span>acht ó bhéal na ndaoine, agus sin é an chaoi a bhfuair</span>
<lb n="526"/><span>mise é.</span></p>
<lb n="527"/>
<lb n="528"/><p><span>Mar atá inniste agam cheana gur chuir mac Bhriain</span>
<lb n="529"/><span>an méid de'n targaireacht a bhí sgríobhtha aige ó rath</span>
<lb n="530"/><span>agus meireach go ndeachaidh mise ag cuartughadh, agus</span>
<lb n="531"/><span>go bhfuair mé an méid seo bheadh sé faoi'n bhfód mar</span>
<lb n="532"/><span>atá an méid a mhill a mhac.  Fuaras an méid de'n tar-</span>
<lb n="533"/><span>gaireacht atá annso ó thriúr seanchaidhe fad-cheannach,</span>
<lb n="534"/><span>meabhrach, geal-intinneach — siad sin 'Liam Pléimeann,</span>
<lb n="535"/><span>Leath-árdán; Séamus Mac Enrí, Inis Bigil, agus Seaghan</span>
<lb n="536"/><span>Ó Conmhacháin, Tolachán, Dubh-Thúma; agus d'á laghad</span>
<lb n="537"/><span>an méid seo féin coinneóchaidh sé ainm Bhriain Ruaidh Uí</span>
<lb n="538"/><span>Chearbháin i gcuimhne chomh fhada 's bhéas an saoghal ar</span>
<lb n="539"/><span>suidheachan, le congnamh Dé.</span>
<lb n="540"/></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="541"/><p><span>NÓRA GHEAL tSÉIMH, INGHEAN ANNRAOI.</span></p>
<lb n="542"/>
<lb n="543"/><p><span>Tá duibhthean ar ar spéir,</span>
<lb n="544"/><span>Ar an ngealaigh is ar an ngréin,</span>
<lb n="545"/><span>Is an fhairrge seo go léir in mo thimcheall;</span>
<lb n="546"/><span>Is gan annsiúd uilig a léir,</span>
<lb n="547"/><span>Acht mar gheall ar an sgéimh,</span>
<lb n="548"/><span>Bhí ag Nóra gheal tséimh, inghean Annraoi.</span></p>
<lb n="549"/>
<lb n="550"/><p><span>A annsacht is a shiúr!</span>
<lb n="551"/><span>Is a réalta maidne thríd an gceo!</span>
<lb n="552"/><span>Ag a dtug mo chroidhe istigh mórán spéis' duit;</span>
<lb n="553"/><span>Is gur gheall tú a bheith romham,</span>
<lb n="554"/><span>Faoi choillte árda dlúith',</span>
<lb n="555"/><span>Nó go gcuirimís ár gcomhairle i n-éinfheacht.</span></p>
<lb n="556"/>
<lb n="557"/><p><span>Anois ó d'athruigh tú cúis,</span>
<lb n="558"/><span>Is go bhfuil fear eile agat romham,</span>
<lb n="559"/><span>A stóirín! atá mo chroidhe istigh dh'á réabadh;</span>
<lb n="560"/><span>Acht chomh fhada 's mhairfeas mé beo choidhche,</span>
<lb n="561"/><span>A théagair! ní rachaidh mé chun do thighe,</span>
<lb n="562"/><span>Ná ní dhearcfaidh mé ins an taoibh i mbéidh tú.</span></p>
<lb n="563"/>
<lb n="564"/><p><span>Nach moch is nach neoin!</span>
<lb n="565"/><span>Ghuilim féin mo dheor,</span>
<lb n="566"/><span>Is ghním osna mór in do dhiaidh-se;</span>
<lb n="567"/><span>Is tá fhios ag Righ na nDeoil,</span>
<lb n="568"/><span>Nidh nár chan mé riamh go fóill,</span>
<lb n="569"/><span>Nach bhfuil fhios go mór fios m'ádhbhair.</span></p>
<lb n="570"/>
<lb n="571"/><p><span>Dheamhan sin cailín óg,</span>
<lb n="572"/><span>Dhár luaidheadh liom-sa riamh go fóill,</span>
<lb n="573"/><span>D'fhágaidh leath-oiread leat bróin ar m'intinn;</span>
<lb n="574"/><span>Acht fan thusa, a mhíle stóir!</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="575"/><p><span>Go mbéidh agam ceannach bó,</span>
<lb n="576"/><span>Sin is mo dhóthain éadaigh.</span></p>
<lb n="577"/>
<lb n="578"/><p><span>Nach fada ó fuair mé seans</span>
<lb n="579"/><span>Ar an gcailín a bhí ins an ngleann?</span>
<lb n="580"/><span>Sin is a fagháil le pósadh;</span>
<lb n="581"/><span>Acht 'sé mo chreach is mo chrádh!</span>
<lb n="582"/><span>Ní dhi a thug mé grádh,</span>
<lb n="583"/><span>Acht do'n t-é údaigh nach bhfuil i ndán go deo dhom.</span></p>
<lb n="584"/>
<lb n="585"/><p><span>Dhá dtéidhinn-se anonn do'n Spáinn,</span>
<lb n="586"/><span>Is a thidheacht a-bhaile slán,</span>
<lb n="587"/><span>Ní thiubhrainn-se do ghean ar éan mhnaoi;</span>
<lb n="588"/><span>Acht a Nóra gheal mhín bhán!</span>
<lb n="589"/><span>'Sé do sgéal ba mhian liom fhagháil,</span>
<lb n="590"/><span>Nó an bhfuil tú le bheith i ndán go deo dhom?</span></p>
<lb n="591"/>
<lb n="592"/><p><span>Seo beirt a thug gean ghá chéile i dtús a n-óige, agus</span>
<lb n="593"/><span>thar éis seal suirgheacht' eatortha, d'fhuaruigh an grádh i</span>
<lb n="594"/><span>gcroidhe an chailín, mar mheas sí nach raibh a sháith saidh-</span>
<lb n="595"/><span>bhris aige, agus fearacht a lán cailíní eile, thug sí gean</span>
<lb n="596"/><span>d'fhleásgánach a bhí i n-a chomhnaidhe timcheall na háite, i</span>
<lb n="597"/><span>riocht gur fágadh an chéad suirghe faoi lionndubh.</span></p>
<lb n="598"/>
<lb n="599"/><p><span>Nuair a bhí an fleásgánach agus í féin ag ullmhughadh</span>
<lb n="600"/><span>i gcóir a bpósta, shín an chéad bhuachaill ar a leabaidh,</span>
<lb n="601"/><span>agus chum sé an t-abhrán seo, agus an uair a bhí sé cumtha</span>
<lb n="602"/><span>aige, ghabháil sé ós árd é.  Bhí Nóra i n-a comhnaidhe i </span>
<lb n="603"/><span>n-éan doras leis, agus nuair a bhí an t-abhrán críoch-</span>
<lb n="604"/><span>nuighthe aige, shiubhal sí isteach agus rug sí greim dhá lámh</span>
<lb n="605"/><span>air, agus, ar sise, “Tá mo chroidhe athruighthe de bhárr</span>
<lb n="606"/><span>binneas' d'abhráin, agus mo lámh is m'fhocal duit nach</span>
<lb n="607"/><span>bpósfaidh mé éan fhear eile go deo acht thú,” agus a chomh-</span>
<lb n="608"/><span>luadair, dearbhuighim dhíbh gur pósadh an lánamhain, agus</span>
<lb n="609"/><span>fágadh an fleásgánach gan húrla gan hárla.</span></p>
<lb n="610"/>
<lb n="611"/><p><span>Seo abhrán fuaras ó Mhicheál Ó Muinidhle a bhí i n-a</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="612"/><p><span>chomhnaidhe ar an nGob, i n-aice le Dubh Thuama, i n-Iar-</span>
<lb n="613"/><span>ros.  Sgríobhas mórán abhrán uaidh.  Ba shiamsamhail,</span>
<lb n="614"/><span>agus ba dheagh-chroidheach an fear é, agus seanchaidhe mór</span>
<lb n="615"/><span>i dtaobh Sean-Éireann, agus ba bhinn é a ghuth ag gabháil</span>
<lb n="616"/><span>fhuinn.  Seal gearr thar éis mé na habhráin do sgríobhadh</span>
<lb n="617"/><span>uaidh, cailleadh é, rud a chuir buaidhreadh ar mo chroidhe.</span></p>
<lb n="618"/>
<lb n="619"/><p><span>Go ndéanaidh Dia trócaire air, agus flaitheas Dé go</span>
<lb n="620"/><span>bhfághaidh a anam!</span>
<lb n="621"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="622"/><p><span>DIARMUID A' REATHA AGUS AN</span>
<lb n="623"/><span>GAR-LÁMHACH.</span></p>
<lb n="624"/>
<lb n="625"/><p><span>Ins an am a raibh Inis na Naomh mar ainm ar Éirinn,</span>
<lb n="626"/><span>tháinig naoimh go h-Acaill, agus tháinig beirt aca go</span>
<lb n="627"/><span>Cill Damhnaid — beirt cailíní beaga dárbh' ainm Damh-</span>
<lb n="628"/><span>naid, agus baisteadh an t-ainm sin ar an áit ar an</span>
<lb n="629"/><span>ádhbhar sin, agus bhí tobar beannuighthe aca annsin, agus</span>
<lb n="630"/><span>d'fhan siad ann nó go bhfuair siad bás.</span></p>
<lb n="631"/>
<lb n="632"/><p><span>Tháinig ceann eile dhíobh go híochtar Acla, dárbh' ainm</span>
<lb n="633"/><span>Naomh Mionnán, agus rinne sé tobar ann, agus tugadh</span>
<lb n="634"/><span>d'ainm ar an gcnoc — Cnoc Mionnáin — bhí an tobar</span>
<lb n="635"/><span>ar bhord na fairrge, agus bhí aill mhór ann, agus tugadh</span>
<lb n="636"/><span>mar ainm air, Dubh-cinn Aille.</span></p>
<lb n="637"/>
<lb n="638"/><p><span>Tháinig mac-gall agus chaith sé salachar eicínt isteach</span>
<lb n="639"/><span>ins an tobar & do thriomuigh sé.  Chaill an fear a chiall</span>
<lb n="640"/><span>mar gheall ar an tobar a shalughadh, agus d'éag sé.</span></p>
<lb n="641"/>
<lb n="642"/><p><span>Tháinig naomh eile aca chun a' Chaisil dárbh'ainm Naomh</span>
<lb n="643"/><span>Sgeachóg, agus chuir sé crann sgeiche ins an talamh,</span>
<lb n="644"/><span>agus do mhéaduigh sé i n-a chrann mhór.  Tháinig fear</span>
<lb n="645"/><span>agus bhain sé géag dhe, agus rinne sé maide cas-ádhmad</span>
<lb n="646"/><span>báid de, agus chuir sé i n-a bhád é.  Chuaidh sé chun</span>
<lb n="647"/><span>fairrge lá ar n-a bhárach ins an mbád, agus briseadh air</span>
<lb n="648"/><span>í, agus ní raibh a-bhaile leis acht na maidí rámha agus an</span>
<lb n="649"/><span>cábla.</span></p>
<lb n="650"/>
<lb n="651"/><p><span>Deir gach uile dhuine gur mar gheall ar an ngéig do</span>
<lb n="652"/><span>bhain sé de'n chrann naomhtha a briseadh an bád.</span></p>
<lb n="653"/>
<lb n="654"/><p><span>Tháinig annsin an cúigeadh naomh go Sliabh Mór, agus</span>
<lb n="655"/><span>rinne sé áitreabh ann, agus atá tobar ann a mbímid ag</span>
<lb n="656"/><span>tabhairt turais le teasbánadh a thabhairt dúinn, agus</span>
<lb n="657"/><span>chímid go bhfuil an tobar fíor mar is iomdha teasbánadh</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="658"/><p><span>i dtaobh báis daoine, agus iad éirghe slán a fheiceas</span>
<lb n="659"/><span>muid, agus badh é an t-ainm a bhí ar an naomh — Naomh</span>
<lb n="660"/><span>Colmar.  I ndiaidh an mhéid sin tháinig allmhuicidhe go</span>
<lb n="661"/><span>huachtar Acla, agus bhí sé annsin ag allmhuiceacht, agus</span>
<lb n="662"/><span>ní raibh mórán ann le creachadh acht éanacha agus ceatha-</span>
<lb n="663"/><span>raí.  Bhí sé lá annsin ag spaisteoireacht, agus chonnaic</span>
<lb n="664"/><span>sé fear agus bean ag teacht isteach fearsad Acla, agus</span>
<lb n="665"/><span>bó leobhtha.  Bláthmhail bhí mar ainm air.</span></p>
<lb n="666"/>
<lb n="667"/><p><span>Triomuigheann an tráigh míle ar fad agus míle ar</span>
<lb n="668"/><span>leithead, i riocht is go dtéidheann roinn de'n fhairrge</span>
<lb n="669"/><span>suas Béal na gCliath, agus roinn eile de síos Béal an</span>
<lb n="670"/><span>Bhuláin, & nuair a bhíonns tráth-rabharta ann, shiubhalfá</span>
<lb n="671"/><span>anonn tirim in do bhróga, agus ar mheath-rabharta bheithfeá</span>
<lb n="672"/><span>go dtí do chom ag dul trasna na feirste.</span></p>
<lb n="673"/>
<lb n="674"/><p><span>Máille bhí mar ainm ar fhear uachtar Acla, agus</span>
<lb n="675"/><span>chonnaic sé an bheirt seo ag teacht trasna na trágha,</span>
<lb n="676"/><span>agus chuaidh sé chun a n-aircis', agus thug sé leis iad go</span>
<lb n="677"/><span>huachtar Acla, agus an bhó, agus nuair a chuaidh an fear</span>
<lb n="678"/><span>a thug sé leis, a chodladh, bhí faitchíos air go marbhóchthaoi</span>
<lb n="679"/><span>é, agus d'imthigh sé féin agus a bhean leobhtha nuair a</span>
<lb n="680"/><span>fuair siad fear a' tighe i n-a chodladh.</span></p>
<lb n="681"/>
<lb n="682"/><p><span>Ní raibh a fhios aca cé rachadh siad mar badh í an oidhche</span>
<lb n="683"/><span>a bhí ann, acht bhíodar ag siubhal rompa nó go dtáinig</span>
<lb n="684"/><span>an lá, agus níor stadadar nó go ndeachaidh siad go</span>
<lb n="685"/><span>Sliabh Mór, agus rinneadar árus beag dhobhtha féin</span>
<lb n="686"/><span>annsin.</span></p>
<lb n="687"/>
<lb n="688"/><p><span>Ní fada a bhíodar imthighthe nó go gcualaidh fear a'</span>
<lb n="689"/><span>tighe go rabhadar ag Sliabh Mór, agus tháinig sé ar</span>
<lb n="690"/><span>maidin go moch chun a' tighe, agus nuair tháinig sé isteach</span>
<lb n="691"/><span>d'fhuagair sé comhrac ar an mBláthmhaileach, agus chuaidh</span>
<lb n="692"/><span>an bheirt aca ar mhachaire an dubhshláin, agus thar éis</span>
<lb n="693"/><span>seal pionnsaidheachta marbhuigheadh an Bláthmhaileach.</span></p>
<lb n="694"/>
<lb n="695"/><p><span>Seal gearr i n-a dhiaidh sin phós an Máilleach an bhain-</span>
<lb n="696"/><span>treabhach, agus bhí ceathrar mac mar mhuirighin aici — 'sé</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="697"/><p><span>sin an mac ba shine leis an mBláthmhaileach, agus an</span>
<lb n="698"/><span>triúr eile leis an Máilleach.</span></p>
<lb n="699"/>
<lb n="700"/><p><span>Níor thaithnigh an chéad mhac leis an Máilleach chor ar</span>
<lb n="701"/><span>bith, mar ba Bhláthmhaileach a bhí ann, agus nuair a mhéad-</span>
<lb n="702"/><span>uigheadar, bhíodh siad ag imirt i gcuideachta, agus facthas</span>
<lb n="703"/><span>do'n Mháilleach go mba bheodhachte an Bláthmhaileach 'ná</span>
<lb n="704"/><span>a thriúr mac féin, agus dubhairt sé go mbuailfeadh sé</span>
<lb n="705"/><span>dó-bheart ar an mac ba shine — 'sé sin an Bláthmhaileach</span>
<lb n="706"/><span>— acht sul már éirigh leis sin a dhéanamh, bhuail taom</span>
<lb n="707"/><span>tinnis é, agus fuair sé bás faoi na sguilthí, agus do</span>
<lb n="708"/><span>hadhlacadh é, agus chuireadar leacht os cionn na huaighe</span>
<lb n="709"/><span>mar chomhartha do na daoine gur uaigh bhí annsin.</span></p>
<lb n="710"/>
<lb n="711"/><p><span>Bhí annsin an mháthair agus an ceathrar cloinne i</span>
<lb n="712"/><span>gcuideachta nó go dtugadar mná leobhtha cébí áit a</span>
<lb n="713"/><span>bhfuaradar iad, agus gur phósadar.</span></p>
<lb n="714"/>
<lb n="715"/><p><span>Bhí na daoine ag fairsniughadh agus ag tidheacht go</span>
<lb n="716"/><span>h-Acaill an tráth sin.  Tháinig cúram cloinne ar cheath-</span>
<lb n="717"/><span>rar mac na baintreabhaighe, agus nuair mhéaduigheadar i </span>
<lb n="718"/><span>n-a mbuachaillibh óga, mac mic an Mháilligh, b'ainm dó</span>
<lb n="719"/><span>Diarmuid a' Reatha Ó Máille, agus mac mic an Bhláth-</span>
<lb n="720"/><span>mhailigh b'ainm dó an Gar-lámhach Ó Bláthmhail.</span></p>
<lb n="721"/>
<lb n="722"/><p><span>Bhí athair Dhiarmuda ag foirgint tighe i mBéal an</span>
<lb n="723"/><span>Átha Salaigh, agus nuair a bhí sé ag snaidhmeadh na</span>
<lb n="724"/><span>ngabhlach, bhris an seimhnéire an treathair, agus b'éigean</span>
<lb n="725"/><span>dó stad, agus bhí an gabha i n-a chomhnaidhe ag droichead</span>
<lb n="726"/><span>na Bairr-Dhéise, deich míle fhichead uaidh, agus chaithfeadh</span>
<lb n="727"/><span>duine dul fearsad Acla le dul chuige, agus deis fhagháil</span>
<lb n="728"/><span>air.  Adubhairt an t-athair le Diarmuid — “A mhic!</span>
<lb n="729"/><span>caithfidh tú dul amach fearsad Acla anocht, agus dul</span>
<lb n="730"/><span>chun an ghabhann, agus deis a chuir ar an treathair.”</span></p>
<lb n="731"/>
<lb n="732"/><p><span>Nuair a mheas Diarmuid go raibh sé i n-am aige dul</span>
<lb n="733"/><span>chun na feirste, d'imthigh sé, agus chuaidh sé trasna na</span>
<lb n="734"/><span>feirste, agus as go bráthach leis chun na Bairr-Dhéise,</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="735"/><p><span>agus nuair a shroich sé an áit, dhúisigh sé an gabha, agus</span>
<lb n="736"/><span>chuir sé deis ar an treathair dhó, agus tháinig sé a-bhaile</span>
<lb n="737"/><span>an fhearsad chéadna ar imthigh sé.</span></p>
<lb n="738"/>
<lb n="739"/><p><span>Ó d'fhág sé an teach go dtáinig sé a-bhaile aríst —</span>
<lb n="740"/><span>timcheall cúig uaire a chluig — rinne sé trí fichid míle</span>
<lb n="741"/><span>de shiubhal, agus nuair a dhúisigh a athair ar maidin,</span>
<lb n="742"/><span>dubhairt sé, “A Dhiarmuid! chodail tú ar an bhfeirsid.”</span></p>
<lb n="743"/>
<lb n="744"/><p><span>“Dearc faoi'n leabaidh agus leig dhom codladh,” arsa</span>
<lb n="745"/><span>Diarmuid.  Dhearc sé faoi'n leabaidh, agus fuair sé an</span>
<lb n="746"/><span>treathair deasuighthe, agus sin é an t-ádhbhar a tugadh</span>
<lb n="747"/><span>Diarmuid a' Reatha mar ainm air.</span></p>
<lb n="748"/>
<lb n="749"/><p><span>Chuaidh Diarmuid lá go h-Each a' Ghabhair ag díol a</span>
<lb n="750"/><span>chuid árnéis, agus dhíol sé iad ar an oiread seo airgid,</span>
<lb n="751"/><span>agus nuair a chuaidh na ceannachóirí ghá íoc, ba mhian</span>
<lb n="752"/><span>leobhtha gan baoghal ar an oiread airgead a thabhairt dhó</span>
<lb n="753"/><span>agus gheall siad, agus thoisigheadar ag tabhairt na</span>
<lb n="754"/><span>mbeithidheach leobhtha dhá aindeoin, agus gan leath an</span>
<lb n="755"/><span>airgid íoctha aca.</span></p>
<lb n="756"/>
<lb n="757"/><p><span>Chaith Diarmuid smugairle ar a mhaide, agus d'ionn-</span>
<lb n="758"/><span>suigh sé iad, agus rith sé thríotha mar rithfeadh seabhac</span>
<lb n="759"/><span>thríd ailt éanacha, gur bhuail sé iad agus gur thug sé</span>
<lb n="760"/><span>leis an áirnéis, agus bhuail sé an bóthar ag tarraingt</span>
<lb n="761"/><span>a-bhaile, agus na beithidhigh leis.</span></p>
<lb n="762"/>
<lb n="763"/><p><span>Lean beirt fhear é, agus d'agair siad é, na beithidhigh</span>
<lb n="764"/><span>a thabhairt dobhtha, agus go n-íocfadh siad an t-airgead</span>
<lb n="765"/><span>go hiomlán.  Fuair sé annsin luach na mbeithidheach,</span>
<lb n="766"/><span>agus thug sé dhobhtha iad.</span></p>
<lb n="767"/>
<lb n="768"/><p><span>Bhí allmhuraigh móra as Cuan na Marbh ar an aonach</span>
<lb n="769"/><span>ag amharc air, agus dubhradar gur gaisgidheach a bhí ann.</span></p>
<lb n="770"/>
<lb n="771"/><p><span>Bhí feilméara mór i gCuan na Marbh sínte ar</span>
<lb n="772"/><span>theorainn leis na hallmhuraigh seo, agus nuair a chonnaic</span>
<lb n="773"/><span>seisean an gaisge a rinne Diarmuid, labhair sé leis,</span>
<lb n="774"/><span>agus d'iarr sé d'impidhe air, a theacht siar leis go tír</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="775"/><p><span>Sheoigheach, agus go dtiubhrfadh sé a inghean dhó le pósadh,</span>
<lb n="776"/><span>agus go dtiubhrfadh sé gach uile nidh eile dhó dhá réir,</span>
<lb n="777"/><span>acht a theacht agus a feiceáil, agus muna dtaithnigheadh sí</span>
<lb n="778"/><span>leis go dtáinigh leis gan a pósadh.  Chuaidh sé siar leis</span>
<lb n="779"/><span>go tír Sheoigheach nó go bhfaca sé an cailín, agus thaitin</span>
<lb n="780"/><span>sí leis, agus dubhairt sé le n-a hathair go nglacfadh sé</span>
<lb n="781"/><span>léithi mar mhnaoi.</span></p>
<lb n="782"/>
<lb n="783"/><p><span>Pósadh an lánamhain, agus d'fhuagair an t-athair</span>
<lb n="784"/><span>fleadh agus féasta ar feadh trí oidhche agus trí lá, ag</span>
<lb n="785"/><span>ithe agus ag ól, blas na meala ar gach éan ghreim, gan</span>
<lb n="786"/><span>dhá ghreim ar éan bhlas, agus gan éan ghreim tur.  Chruin-</span>
<lb n="787"/><span>nigh bocht agus nocht, saidhbhir agus daidhbhir chun an</span>
<lb n="788"/><span>fhéasta, ag ithe agus ag ól, ag déanamh siamsa agus</span>
<lb n="789"/><span>grinn, nó go dtáinig cunntas isteach go raibh ceann</span>
<lb n="790"/><span>de na ba ceaptha ag na hAllmhuraigh, agus dubhairt</span>
<lb n="791"/><span>Diarmuid a fágáil annsin nó go dtéidheadh sé féin</span>
<lb n="792"/><span>amach.</span></p>
<lb n="793"/>
<lb n="794"/><p><span>Nuair a chaitheadar a ndinnéar go socair sámh, d'éirigh</span>
<lb n="795"/><span>Diarmuid agus rug sé ar a bhata, agus bhain sé crathadh</span>
<lb n="796"/><span>as, agus d'iarr sé ar aireoir na mbó a theacht leis, agus</span>
<lb n="797"/><span>an bhó a theasbáint dó.</span></p>
<lb n="798"/>
<lb n="799"/><p><span>Shiubhal sé féin agus maor na mbó go dtí talamh na</span>
<lb n="800"/><span>n-allmhurach — an áit a raibh an bhó — agus d'iarr sé air,</span>
<lb n="801"/><span>an bhó a thiomáint leis go bhfeiceadh sé a dtiocfadh éan</span>
<lb n="802"/><span>duine roimhe.  Thiomáin sé leis í, agus níor tháinig éan</span>
<lb n="803"/><span>duine roimhe le bac a chur air; agus dubhairt Diarmuid</span>
<lb n="804"/><span>leis, má d'imthigh éan bhó uaidh le bliadhain, a tiomáint</span>
<lb n="805"/><span>leis chomh maith, agus thiomáin sé leis trí cinn eile, agus</span>
<lb n="806"/><span>níor leig na hallmhuraigh ortha féin gur imthigheadar.</span></p>
<lb n="807"/>
<lb n="808"/><p><span>Nuair a tháinig sé chun a' tighe aríst bhí ithe agus ól</span>
<lb n="809"/><span>aca ar feadh dhá lá eile, nó gur sgap na comhursna</span>
<lb n="810"/><span>ar deireadh thiar go buidheach beannachtach.</span></p>
<lb n="811"/>
<lb n="812"/><p><span>Seal gearr i n-a dhiaidh sin thug sé cuireadh do na</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="813"/><p><span>hallmhuraigh chun dinnéir.  Tháinigeadar chuige, agus bhí</span>
<lb n="814"/><span>fáilte mhór aca roimhe ins an gceanntar sin, agus</span>
<lb n="815"/><span>bhíodar i n-a gcomhursna maithe as sin suas.</span></p>
<lb n="816"/>
<lb n="817"/><p><span>CAIB. II. — NA GADAIDHTHE.</span></p>
<lb n="818"/>
<lb n="819"/><p><span>Nuair a bhí Diarmuid suim aimsire i gConndae na</span>
<lb n="820"/><span>Gaillimhe, tháinig gadaidhthe go hAcaill, ag tabhairt</span>
<lb n="821"/><span>leobhtha maoin bó do bhí ag Gar-Lámhach Ó Bláthmhail,</span>
<lb n="822"/><span>agus nuair a thug siad leobhtha iad, d'imthigh an Gar-</span>
<lb n="823"/><span>Lámhach siar go Conndae na Gaillimhe, ag iarraidh Diar-</span>
<lb n="824"/><span>muda a' Reatha Uí Máille, agus ag innsin dó go dtug</span>
<lb n="825"/><span>na gadaidhthe na beithidhigh leobhtha, agus go dtáinig sé ghá</span>
<lb n="826"/><span>innsin dó-san gur imthigh siad, agus ag éileamh a</span>
<lb n="827"/><span>chonganta.</span></p>
<lb n="828"/>
<lb n="829"/><p><span>Nuair a chaith sé a dhinnéar d'iarr Diarmuid air im-</span>
<lb n="830"/><span>theacht agus a bheith i n-áirdeall na mbeithidheach, agus go</span>
<lb n="831"/><span>leanfadh sé féin é lá ar n-a bhárach.  D'imthigh Diar-</span>
<lb n="832"/><span>muid ar maidin agus a thrí contacha leis, agus nuair a bí</span>
<lb n="833"/><span>sé ag dul síos Gleann na Magh Dubh cailleadh an chéad</span>
<lb n="834"/><span>chú; ghearr sé uaigh dhi le n-a chlaidheamh, agus chuir sé sa'</span>
<lb n="835"/><span>talamh í.</span></p>
<lb n="836"/>
<lb n="837"/><p><span>Ag dul thar Mháim a' Sgárdáin cailleadh an darna cú —</span>
<lb n="838"/><span>thuit sí marbh — agus d'fhosgail sé uaigh le n-a chlaidheamh</span>
<lb n="839"/><span>dhi, agus chuir sé sa' talamh í,</span></p>
<lb n="840"/>
<lb n="841"/><p><span>Ag dul síos Gleann Tomáis dó, thuit an tríomhadh cú</span>
<lb n="842"/><span>marbh ag á n-a chosaibh; d'fhosgail sé uaigh dhi le n-a</span>
<lb n="843"/><span>chlaidheamh, agus chuir sé í.</span></p>
<lb n="844"/>
<lb n="845"/><p><span>D'imthigh leis síos thríd bhaile mór Chathail, agus siar</span>
<lb n="846"/><span>Gleann Chaisil, síos Béal an Mhuirthid, thart siar muing</span>
<lb n="847"/><span>Sheaghain Chaoich, siar as sin an Geata Mór leis, agus</span>
<lb n="848"/><span>nuair a bhí an Geata Mór fágtha aige chonnaic sé na</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="849"/><p><span>beithidhigh ag dul siar an tráigh, agus chonnaic na gad-</span>
<lb n="850"/><span>aidhthe an fear ag teacht i n-a ndiaidh faoi shiubhal mór.</span></p>
<lb n="851"/>
<lb n="852"/><p><span>Bhí ceannphort na ngadaidhthe ag marcaidheacht, agus</span>
<lb n="853"/><span>nuair a chonnaic sé an fear mór ag teacht i n-a dhiaidh</span>
<lb n="854"/><span>agus an siubhal mór a bhí faoi, sgannruigh sé, agus as</span>
<lb n="855"/><span>go bráthach leis chomh tréan agus d'fhéad sé an capall a</span>
<lb n="856"/><span>thiomáint.</span></p>
<lb n="857"/>
<lb n="858"/><p><span>Nuair a tháinig Diarmuid suas leis na beithidhigh, níor</span>
<lb n="859"/><span>chuir sé éan áird ortha, acht lean sé an marcach, agus</span>
<lb n="860"/><span>sul már shroich sé a chúirt, tháinig sé suas leis agus</span>
<lb n="861"/><span>d'fhuagair sé comhrac air.</span></p>
<lb n="862"/>
<lb n="863"/><p><span>Ní raibh éan dul as ag an ngadaidhe, agus b'éigean</span>
<lb n="864"/><span>dó dul ar mhachaire an dubhshláin le Diarmuid agus a</span>
<lb n="865"/><span>throid; agus mar bhí sé i sáinn throid sé go borb agus</span>
<lb n="866"/><span>go fíochmhar le Diarmuid go ndearnadar praiseach de'n</span>
<lb n="867"/><span>talamh, acht ar deireadh thiar thug Diarmuid buille dh'á</span>
<lb n="868"/><span>chlaidheamh dhó, agus bhain sé an ceann de, agus d'fhág sé</span>
<lb n="869"/><span>é ag léimnigh le báinidhe ar an machaire, agus thionntuigh</span>
<lb n="870"/><span>sé ar a sháil, agus thug sé a aghaidh ar na beithidhigh.</span></p>
<lb n="871"/>
<lb n="872"/><p><span>Nuair a chonnaic na gadaidhthe eile é ag tarraingt</span>
<lb n="873"/><span>ortha agus a gceannphort marbh, d'imthigheadar i mbárr</span>
<lb n="874"/><span>na bhfásgaí, agus d'fhágadar na beithidhigh i n-a ndiaidh,</span>
<lb n="875"/><span>mar bhí uathbhás agus sgannrughadh ortha roimh Diarmuid.</span></p>
<lb n="876"/>
<lb n="877"/><p><span>Nuair a bhíodar ag dul thríd an nGeata Mór leis na</span>
<lb n="878"/><span>beithidhigh, agus sul már tháinig Diarmuid chomh fada</span>
<lb n="879"/><span>leobhtha, rinneadar moill ag bleaghan na mbó, agus ag</span>
<lb n="880"/><span>déanamh pasóide de'n bhainne dobhtha féin, mar shíleadar</span>
<lb n="881"/><span>nach raibh éan bhaoghal ortha; acht a beag sin bheadh siad</span>
<lb n="882"/><span>sa' mbaile faoi chumhdach a ndaingin roimh Diarmuid,</span>
<lb n="883"/><span>agus annsin thiocfadh leis a dhul ag feadghail i n-aghaidh</span>
<lb n="884"/><span>na gaoithe.</span></p>
<lb n="885"/>
<lb n="886"/><p><span>Dubhairt sé dhá mbeadh fear eile aige go dtiubhrfadh</span>
<lb n="887"/><span>sé na beithidhigh as Iarros.  Bhí sé ag cainnt leis féin,</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="888"/><p><span>agus dubhairt an Gar-lámhach, “Tá mise annso agat,”</span>
<lb n="889"/><span>agus bhí sé ar buille boise le n-a thaoibh.  Thiomáin siad</span>
<lb n="890"/><span>leo aníos a-bhaile iad nó go dtáinigeadar go dtí an</span>
<lb n="891"/><span>áit a dtugtar Béal na Creiche air.  Nuair a thug na</span>
<lb n="892"/><span>gadaidhthe leobhtha na beithidhigh trasna Béal na Creiche,</span>
<lb n="893"/><span>ba hí sin an uair a tugadh an t-ainm sin air.</span></p>
<lb n="894"/>
<lb n="895"/><p><span>Bhí Diarmuid agus an Gar-lámhach le sgaradh ó chéile</span>
<lb n="896"/><span>annsin — Diarmuid ag dul siar go Conndae na Gail-</span>
<lb n="897"/><span>limhe — agus sul már sgar sé leis an nGar-lámhach,</span>
<lb n="898"/><span>dubhairt sé dhá dteastóchadh a chongnamh aríst uaidh go</span>
<lb n="899"/><span>raibh sé le fagháil aige agus fáilte.  Dubhairt an Gar-</span>
<lb n="900"/><span>lámhach go raibh sé go han-bhuidheach dhe, agus sgaradar ó</span>
<lb n="901"/><span>chéile.</span></p>
<lb n="902"/>
<lb n="903"/><p><span>Tháinig an Gar-lámhach a-bhaile, agus an áirnéis leis,</span>
<lb n="904"/><span>go dtí an Sliabh Mór, agus bhíodar annsin nó go dtáinig</span>
<lb n="905"/><span>na gadaidhthe aríst air ag tabhairt leobhtha na mbó.</span>
<lb n="906"/><span>Tháinig siad go tráigh Dhúin Inbhir le barc agus bád</span>
<lb n="907"/><span>fada, agus chaitheadar an ancaire annsin, agus d'imthigh-</span>
<lb n="908"/><span>eadar leo ag siubhal go dtáinig siad go dtí an áirnéis</span>
<lb n="909"/><span>aríst, agus chuireadar tiomáint ortha.  Bhí naoi nó deich</span>
<lb n="910"/><span>de mhílte le siubhal aca thríd chnuic agus gleannta agus</span>
<lb n="911"/><span>bogaigh, agus nuair a bhíodar ag caladh na mbád, bhí an</span>
<lb n="912"/><span>oidhche ann agus an ghealach ag éirghe.</span></p>
<lb n="913"/>
<lb n="914"/><p><span>Thoisigheadar ag cur na mbeithidheach isteach ins na báid</span>
<lb n="915"/><span>fhada; lean an Gar-lámhach iad, agus a bhuachaill agus a</span>
<lb n="916"/><span>chailín leis, agus thugadar leo beart cochain & aithinne</span>
<lb n="917"/><span>teineadh, agus lasadar an cochan ar an árd os cionn na</span>
<lb n="918"/><span>mbád, agus nuair a chonnaic na fir a bhí ins na báid, an</span>
<lb n="919"/><span>teine, dhearcadar suas agus chonnaiceadar iomadamh-</span>
<lb n="920"/><span>lacht na ndaoine ag rith anuas le fánaidh, agus ní raibh</span>
<lb n="921"/><span>ann acht an triúr ag rith thart thimcheall na teineadh, &</span>
<lb n="922"/><span>shíl an mhuinntir thíos gur daoine a bhí ag rith anuas do</span>
<lb n="923"/><span>bhí ionnta.</span>
<lb n="924"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="925"/><p><span>Ní raibh ann acht go raibh an ghealach ag soillsiughadh,</span>
<lb n="926"/><span>agus sgáth na dtriúr chonnaiceadar go síorraidhe ag dul</span>
<lb n="927"/><span>thart thimcheall na teineadh, nuair a bhí an cochan lasta, &</span>
<lb n="928"/><span>shíleadar go raibh na mílte ann.  Ní raibh acht éan bhulán</span>
<lb n="929"/><span>amháin aca istigh sa' mbád nuair a chonnaiceadar an</span>
<lb n="930"/><span>t-amharc sin, agus chaitheadar an bulán sin amach sa'</span>
<lb n="931"/><span>bhfairrge, & mar gheall ar an mbulán a caitheamh amach</span>
<lb n="932"/><span>sa' mbéal, baisteadh Béal an Bhuláin mar ainm air.</span></p>
<lb n="933"/>
<lb n="934"/><p><span>D'imthigheadar leobhtha le huathbhás agus le sgannrughadh</span>
<lb n="935"/><span>a-bhaile, & thug Gar-lámhach a chuid maoine a-bhaile leis,</span>
<lb n="936"/><span>agus nuair a shocruigh sé é féin sa' mbaile, annsin thoisigh sé</span>
<lb n="937"/><span>ag déanamh oibre, agus thug sé leis saoir agus rinne sé</span>
<lb n="938"/><span>cúirt ag Béal an Átha Salaigh, agus rinne sé clais naoi</span>
<lb n="939"/><span>dtroighthe ar leithead agus naoi dtroighthe ar airde thart</span>
<lb n="940"/><span>thimcheall na cúirte, agus tharraing sé uisge gur líon</span>
<lb n="941"/><span>sé an chlais, i riocht is nár bh'fhéidir le éan duine dhul</span>
<lb n="942"/><span>isteach ann, agus chuir sé luasc-droichead air, i riocht is</span>
<lb n="943"/><span>go dtiocfadh leis a tharraingt isteach ins an oidhche agus</span>
<lb n="944"/><span>a chur ar an gclais ar maidin.</span></p>
<lb n="945"/>
<lb n="946"/><p><span>Chuir sé biolla cosanta le bruach na claise taobh istigh</span>
<lb n="947"/><span>i riocht is nach dtuitfeadh a chlann amach nó a mbáthadh.</span></p>
<lb n="948"/>
<lb n="949"/><p><span>Bhí an chúirt le feiceáil go dtí le gairid, agus bheadh</span>
<lb n="950"/><span>sí go fóill ann acht mar bheag gur tugadh na clocha aisti,</span>
<lb n="951"/><span>& gur rinneadh garrdha gabhann dhíobhtha dhá mhíle siar ó</span>
<lb n="952"/><span>Dhubh-ghuirt.</span></p>
<lb n="953"/>
<lb n="954"/><p><span>I n-a dhiaidh sin tháinig an Gar-lámhach gur rinne sé</span>
<lb n="955"/><span>daingean ar oileán beag sa' bhfairrge i n-aice le Dubh</span>
<lb n="956"/><span>Ghuirt, & is é is ainm do'n oileán — an Dún Mór; agus</span>
<lb n="957"/><span>rinne sé ceithre tighthe thuas ar a bhárr, agus 'sé an chaoi</span>
<lb n="958"/><span>ar chairt sé an lán as agus chaith sé an chréafóg amach</span>
<lb n="959"/><span>sa' bhfairrge — ceithre tighthe dúbailte badh eadh iad.</span></p>
<lb n="960"/>
<lb n="961"/><p><span>Ursana cloch atá ins an doras i n-áit ádhmaid, agus</span>
<lb n="962"/><span>atá na hursana cloch cúig troighthe ar airde, agus do</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="963"/><p><span>réir mar bhí sé ag árdughadh bhí sé ag leathnughadh, agus</span>
<lb n="964"/><span>ní raibh ins an doras ar leithead ins an gceap tairsighe</span>
<lb n="965"/><span>acht ocht n-orlaigh déag, agus ar airde, ceithre troighthe.</span>
<lb n="966"/><span>Bhí an doras ceithre troighthe eile ar leithead mar bhí sé</span>
<lb n="967"/><span>ag árdughadh, agus ní'l a fhios agam go cé'n chaoi a raibh</span>
<lb n="968"/><span>sé as sin suas, ar an ádhbhar nach bhfuil a fhios agam go</span>
<lb n="969"/><span>cé'n chaoi a raibh an chuid uachtar, mar nach bhfuil sé ann,</span>
<lb n="970"/><span>tá sé tuitthe.</span></p>
<lb n="971"/>
<lb n="972"/><p><span>Tá an t-oileán timcheall trí fichid slat ar fad agus</span>
<lb n="973"/><span>fiche slat ar leithead, agus atá ocht bhfead ar airde ann</span>
<lb n="974"/><span>os cionn na fairrge, & atá áirse ann, agus an fhairrge</span>
<lb n="975"/><span>ag dul thríd mar rachadh árthach.</span></p>
<lb n="976"/>
<lb n="977"/><p><span>Triomuigheann sé i riocht is go dtig le duine dul</span>
<lb n="978"/><span>suas air ag strapadóireacht le dhá uair tráighte, agus</span>
<lb n="979"/><span>nuair a thuileann sé bíonn sé i n-a oileán, agus bíonn</span>
<lb n="980"/><span>na mílte éan 'ch uile oidhche i n-a gcodladh air go socair</span>
<lb n="981"/><span>sámh, agus atá se ráidhte go dtéidheadh an Gar-Lámhach</span>
<lb n="982"/><span>d'éan léim amháin isteach air, ó'n tír mhóir.</span></p>
<lb n="983"/>
<lb n="984"/><p><span>Atá sliocht Dhiarmuda a' Reatha agus sliocht an Ghar-</span>
<lb n="985"/><span>lámhaigh i n-Acaill i gcomhnaidhe.  Nuair a fuair Diar-</span>
<lb n="986"/><span>muid a' Reatha bás, fosgluigheadh é, agus fuaras sgiathán</span>
<lb n="987"/><span>ar a chroidhe, agus bhadh é sin an fáth a raibh an luathas</span>
<lb n="988"/><span>mór ann.</span></p>
<lb n="989"/>
<lb n="990"/><p><span>'Sé Pádraig Mac Gréil, atá i n-a chomhnaidhe i nDubh-</span>
<lb n="991"/><span>Ghuirt i n-Acaill, d'aithris an paiste stairidheachta seo</span>
<lb n="992"/><span>dom; thug sé cunntas dom faoi 'n bhfile Pádhraig</span>
<lb n="993"/><span>Daeid, agus faoi'n Athair Mághnus Mac Suibhne mar an</span>
<lb n="994"/><span>gcéadna.  Is sgéalaidhe iongantach cumasach é Pádhraig,</span>
<lb n="995"/><span>agus is fear measamhail, lághach, geanamhail é freisin.</span>
<lb n="996"/><span>Gidh go bhfuil sé aosta, atá sé beo, bríoghmhar, meabhrach</span>
<lb n="997"/><span>faoi láthair.  Tá sé i n-a fheilméara, i n-a iasgaire, &</span>
<lb n="998"/><span>i n-a tháilliúir.  Go mba fada buan é, faoi shaoghal</span>
<lb n="999"/><span>agus faoi shláinte!</span>
<lb n="1000"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1001"/><p><span>MAL DUBH AN GHLEANNA.</span></p>
<lb n="1002"/>
<lb n="1003"/><p><span>Nach í Mal Dubh an Ghleanna an óg-bhruinneall mhaiseach?</span>
<lb n="1004"/><span>Ag ar dhóirt mé mo ghean go léir dhi,</span>
<lb n="1005"/><span>Is beo ní bhéidh mé i bhfad mara bpósaidh mé mo shearc,</span>
<lb n="1006"/><span>Is gan bó ar bith a ghlacan léithi;</span>
<lb n="1007"/><span>Tá a ceol sidhe gan stad le n-a méara míne geala,</span>
<lb n="1008"/><span>Le téadra ciúine cearta ar chláirsigh,</span>
<lb n="1009"/><span>Tá a cúilín breágh clannach i n-a lúibíní a' casadh,</span>
<lb n="1010"/><span>Is tá na cuacha uilig ag seinnm sailm dhí.</span></p>
<lb n="1011"/>
<lb n="1012"/><p><span>A ógánaigh! a thug taithneamh do Mhail Duibh an Ghleanna,</span>
<lb n="1013"/><span>Nach claoidhte lag marbh atá tú?</span>
<lb n="1014"/><span>Is fós riamh ní fhacaidh do stóirín le mealladh,</span>
<lb n="1015"/><span>Is gur spóirtín do fheara Fáil thú;</span>
<lb n="1016"/><span>Ní'l sin mac marcaigh ó Bhaile Átha Cliath go Gaillimh,</span>
<lb n="1017"/><span>Ó Chorcaigh go dtí Umhall Uí Mháille,</span>
<lb n="1018"/><span>Nach bhfuil ag tarraingt chun an Ghleanna ar eachraidh</span>
<lb n="1019"/><span>donna daithte,</span>
<lb n="1020"/><span>Ag dréim leis an mhnaoi dhuibh is áilne.</span></p>
<lb n="1021"/>
<lb n="1022"/><p><span>Nach lághach críona an mheach tráth ghníonn sí nead?</span>
<lb n="1023"/><span>Le méin is le teas an Fhoghmhair,</span>
<lb n="1024"/><span>Acht ó chríonuigheas an tslat ní bhíonn uirthi meas,</span>
<lb n="1025"/><span>Ní h-é sin do'n chrann is óige;</span>
<lb n="1026"/><span>Siúd é mo theach ní'l díon air ná sgraith,</span>
<lb n="1027"/><span>Acht é déanta le h-ais an bhóthair,</span>
<lb n="1028"/><span>Díoghbháil na bhfear a d'fhágaidh orm lear,</span>
<lb n="1029"/><span>Is sgaoilim mo bheannacht leobhtha.</span></p>
<lb n="1030"/>
<lb n="1031"/><p><span>Dhá bhfághainn-se bean de luingseach bean eile de</span>
<lb n="1032"/><span>Phrionnsach,</span>
<lb n="1033"/><span>Bean eile de shliocht Ríogh Seoirse,</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1034"/><p><span>Bean as Baile an Mhaoir is bheith ghá teannadh le mo</span>
<lb n="1035"/><span>chroidhe,</span>
<lb n="1036"/><span>Bean eile is dhá chéad bó léithi;</span>
<lb n="1037"/><span>Agus inghean óg an iarla is iad bheith uilig go priaclach,</span>
<lb n="1038"/><span>Le mise fhagháil le pósadh,</span>
<lb n="1039"/><span>Dhá bhfághainn-se mo roghan de mhná deasa an domhain,</span>
<lb n="1040"/><span>'Sí Mal Dubh an Ghleanna a thóigfinn.</span></p>
<lb n="1041"/>
<lb n="1042"/><p><span>A Mhal Dubh a rúin a bhláth bhreágh na n-ubhall!</span>
<lb n="1043"/><span>Nach deas is nach ciúin é do gháire?</span>
<lb n="1044"/><span>Gurab é dubhairt do dheada liom “Ná bíodh ort-sa brón,”</span>
<lb n="1045"/><span>“Gheobhair í is míle fáilte;”</span>
<lb n="1046"/><span>B'fhearr liom-sa go mór ná lán mo luinge d'ór,</span>
<lb n="1047"/><span>Nach dtugainn féin fós mo ghrádh dhuit,</span>
<lb n="1048"/><span>A ghruaidh dhearg! mar an rós a dhiúltuigh mé faoi'n bpóig,</span>
<lb n="1049"/><span>Is d'fhágaidh mé faoi chumhaidh i n-a dhiaidh sin.</span></p>
<lb n="1050"/>
<lb n="1051"/><p><span>Sgríobhas an t-abhrán seo ó Shéamus mac Enrí, Inis</span>
<lb n="1052"/><span>Bigil.  Feilméara 'seadh é, agus fear breágh sgéalta</span>
<lb n="1053"/><span>agus abhrán freisin, agus tá togha na Gaedhilge aige.</span>
<lb n="1054"/></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1055"/><p><span>CEAP-SINNSEAR MUINNTIR MHÁILLE.</span></p>
<lb n="1056"/>
<lb n="1057"/><p><span>Ins an sean-tsaoghal bhí muinntir Mháille ar sgoith-</span>
<lb n="1058"/><span>fhir na hÉireann.  Bhí fathaighe & an-daoine ar thalamh na</span>
<lb n="1059"/><span>hÉireann an uair sin, agus mharbhuigheadar muinntir</span>
<lb n="1060"/><span>Mháille go hiomlán, acht éan fhear amháin, agus bhí ag</span>
<lb n="1061"/><span>an bhfear sin, buachaill aimsire dh'árbh' ainm hEireachtaigh,</span>
<lb n="1062"/><span>a bhí i ngar le bheith chomh maith leis féin.</span></p>
<lb n="1063"/>
<lb n="1064"/><p><span>Mharbhuigh na fathaighe an Máilleach nuair a bhí sé dhá</span>
<lb n="1065"/><span>mhí pósta, agus d'fhág sin a bhean i n-a baintreabhaigh,</span>
<lb n="1066"/><span>agus bhí sí oidhche agus lá ag guidhe Dé, a gin chloinne</span>
<lb n="1067"/><span>bheith i n-a mhac nuair a thiocfadh sé ar an tsaoghal.</span></p>
<lb n="1068"/>
<lb n="1069"/><p><span>Maith mar thárlaidh.  Is mac thug sí chun a' tsaoghail,</span>
<lb n="1070"/><span>agus nuair a chonnaic sí sin, chaith sí í féin ar a dhá glúin</span>
<lb n="1071"/><span>agus thug sí buidheachas do'n Athair Síorruidhe go raibh</span>
<lb n="1072"/><span>ádhbhar éan fhear amháin aici a choinneochadh an cineadh</span>
<lb n="1073"/><span>Mháille beo.</span></p>
<lb n="1074"/>
<lb n="1075"/><p><span>Seal gearr i n-a dhiaidh sin, d'imthigh sí as Umhall Uí</span>
<lb n="1076"/><span>Mháille, agus an páiste léithi, agus chuaidh sí amach go</span>
<lb n="1077"/><span>Conndae an Chláir, agus ní raibh sí i bhfad annsin nó</span>
<lb n="1078"/><span>gur phós fear eile dárbh'ainm Cheallaigh í.</span></p>
<lb n="1079"/>
<lb n="1080"/><p><span>Tháinig beirt mhac ar a sliocht, agus shíl an Máilleach,</span>
<lb n="1081"/><span>a leas-dearbhráthair, go mbadh é a leas-athair a athair</span>
<lb n="1082"/><span>féin, agus nuair a mhéaduigh an triúr buachaillí sin,</span>
<lb n="1083"/><span>théidheadh siad ar an machaire le himeartas gaisge, agus</span>
<lb n="1084"/><span>bhíodh an Máilleach i gcomhnaidhe i gcomórtas i n-aghaidh</span>
<lb n="1085"/><span>na beirte.</span></p>
<lb n="1086"/>
<lb n="1087"/><p><span>Nuair a bhí an fear ab'óige bliadhain agus fiche d'aois,</span>
<lb n="1088"/><span>bhí an triúr ar an machaire lá, ag camánacht, & bhí an Máil-</span>
<lb n="1089"/><span>leach ag imirt i n-aghaidh na beirte, mar ba gnáthach leis</span>
<lb n="1090"/><span>i gcomhnaidhe, agus 'sé an margadh a bhí eatortha, cébí</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1091"/><p><span>taobh a chuirfeadh an báire amach ar an taoibh eile,</span>
<lb n="1092"/><span>buille de'n chamán a bhualadh ar an gcloigeann ar an</span>
<lb n="1093"/><span>taoibh a leigfeadh amach é.  Bhí an Máilleach ghá chur amach</span>
<lb n="1094"/><span>chomh minic go raibh cloigne na beirte gortuighthe aige,</span>
<lb n="1095"/><span>agus tháinig fearg ortha, agus dubhradar leis, nár dhear-</span>
<lb n="1096"/><span>bhráthair leobhtha é, acht go mba garlach a bhí ann.</span>
<lb n="1097"/><span>Tháinig sé isteach ag á n-a mháthair brónach go leor, agus</span>
<lb n="1098"/><span>d'fhiafruigh sé dhi, an raibh an sgéal fíor, agus d'innis sé</span>
<lb n="1099"/><span>dhi an t-ainm a ghlaoidh a bheirt dearbhráthair air ins an</span>
<lb n="1100"/><span>imirt.  Dubhairt sí leis nach raibh sé fíor, acht go mb'fhearr</span>
<lb n="1101"/><span>an fear a athair 'ná éan-fhear a raibh dh'á gcineadh ar</span>
<lb n="1102"/><span>thalamh na hÉireann, agus má bhí amhras ar bith aige ar</span>
<lb n="1103"/><span>a cuid cainnte go raibh buachaill ag á n-a athair ba</span>
<lb n="1104"/><span>sloinne dhó hEireachtaigh, agus go raibh sé i ngar dhá bheith</span>
<lb n="1105"/><span>chomh maith le n-a athair féin, & go gcualaidh sí ó fhear</span>
<lb n="1106"/><span>siubhail a tháinig an bealach le gairid, go raibh sé beo</span>
<lb n="1107"/><span>go fóill, i n-a luighe ar a leabaidh, agus é dall le trí</span>
<lb n="1108"/><span>bliadna.  “Agus má's duine ag imtheacht uaim thú,” ar</span>
<lb n="1109"/><span>sise.  “déan do bhealach go h-Umhall Uí Mháille, agus</span>
<lb n="1110"/><span>bhéarfaidh sé fáirnis duit.”</span></p>
<lb n="1111"/>
<lb n="1112"/><p><span>D'imthigh sé ag tarraingt ar hEireachtaigh, agus nuair</span>
<lb n="1113"/><span>a chonnaic a bheirt dearbhráthair sin, leanadar é; ní</span>
<lb n="1114"/><span>bheadh siad beo i n-a dhiaidh, dubhradar, le méid ceana</span>
<lb n="1115"/><span>agus bhí aca air.</span></p>
<lb n="1116"/>
<lb n="1117"/><p><span>Bhí an geimhreadh ann agus sneachta mór trom leis,</span>
<lb n="1118"/><span>acht níor stad an triúr nó go dtáinigeadar go teach</span>
<lb n="1119"/><span>hEireachtaigh, agus leis an sneachta a bhaint dh'á gcuid</span>
<lb n="1120"/><span>bróg ag an doras, bhualadar chomh cruaidh na bróga ar an</span>
<lb n="1121"/><span>tairsigh gur chualaidh an fear dall a bhí ins an leabaidh</span>
<lb n="1122"/><span>na buillí, agus dubhairt sé, “siúd buille ó Máilleach.”</span></p>
<lb n="1123"/>
<lb n="1124"/><p><span>Tháinigeadar isteach chun a' tighe agus ag caitheadh a</span>
<lb n="1125"/><span>gcuid clócaí dhíobhtha, agus ag crathadh an tsneachta</span>
<lb n="1126"/><span>asta, dubhairt an fear dall, “sin neart Máilligh, má</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1127"/><p><span>tá duine dhíobhtha beo; tabhair dhom greim láimhe ort,</span>
<lb n="1128"/><span>agus aithneochaidh mé neart do chnámha.”</span></p>
<lb n="1129"/>
<lb n="1130"/><p><span>Chuaidh an fear ab'óige go dtí é.  Rug sé greim láimhe</span>
<lb n="1131"/><span>air.  “Ní Máilleach thú,” adubhairt an fear dall.  Chuaidh</span>
<lb n="1132"/><span>an darna fear go dtí é.  Rug sé greim láimhe air, “Ní</span>
<lb n="1133"/><span>Máilleach thú,” adubhairt sé, “acht an oiread.”</span></p>
<lb n="1134"/>
<lb n="1135"/><p><span>Chuaidh an Máilleach chuige.  Rug sé greim láimhe air,</span>
<lb n="1136"/><span>“Á!” adubhairt an fear dall, “tá cnámh an Mháilligh</span>
<lb n="1137"/><span>in mo láimh anois.”</span></p>
<lb n="1138"/>
<lb n="1139"/><p><span>Shuidh an Máilleach síos i ngar dhó, agus d'aithris sé</span>
<lb n="1140"/><span>dhó na focla céadna a d'innis an mháthair dhó faoi ghaisge</span>
<lb n="1141"/><span>a athara.  Annsin dubhairt an fear dall leis, “Seo é</span>
<lb n="1142"/><span>claidheamh d'athara atá agam-sa ó'n lá ar mharbhuigh an</span>
<lb n="1143"/><span>fathach é.”  Bhí sé taobh thall de crochta ar an mballa.</span></p>
<lb n="1144"/>
<lb n="1145"/><p><span>Rug an Máilleach ar an gclaidheamh, agus dubhairt</span>
<lb n="1146"/><span>sé, “bainfidh mise sásamh as an bhfathach, nó tuitfidh mé</span>
<lb n="1147"/><span>féin.”</span></p>
<lb n="1148"/>
<lb n="1149"/><p><span>Dubhairt an fear dall, “Ní fhuil éan tslighe sásaimh</span>
<lb n="1150"/><span>agat le baint as, acht ar éan chuma amháin.  Tá tobar</span>
<lb n="1151"/><span>annsin thíos ins an gcoill, agus ata éan áit amháin ann</span>
<lb n="1152"/><span>a dtig leat féin a dhul i bhfalach, agus tiocfaidh an</span>
<lb n="1153"/><span>fathach ar uair a' dó dhéag gach lá agus tumfaidh sé a</span>
<lb n="1154"/><span>cheann ins an tobar, agus má bhíonn tú chomh lúthmhar le</span>
<lb n="1155"/><span>bheith aige sul má ndírighidh sé a cheann, agus do bhuille</span>
<lb n="1156"/><span>a bheith buailte, nó mura mbéidh, tá tú i gcontabhairt.”</span></p>
<lb n="1157"/>
<lb n="1158"/><p><span>Maith mar thárlaidh.  Chuaidh an Máilleach amach</span>
<lb n="1159"/><span>agus faobhar géar ar a chlaidheamh, le croidhe agus</span>
<lb n="1160"/><span>misneach, le sásamh a bhaint amach faoi bhás a athara.</span>
<lb n="1161"/><span>Chuaidh sé i bhfalach mar dhubhradh leis, agus nuair a</span>
<lb n="1162"/><span>tháinig an fathach, thum sé a cheann ins an tobar, agus bhí</span>
<lb n="1163"/><span>an Máilleach de léim chuige, agus bhuail sé an buille</span>
<lb n="1164"/><span>sul már dhírigh sé a cheann, agus chaith sé an cloigeann</span>
<lb n="1165"/><span>de'n cholainn.</span>
<lb n="1166"/></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1167"/><p><span>Chuir sé gad i n-a chluais, agus tharraing sé i n-a</span>
<lb n="1168"/><span>dhiaidh isteach é, chuig hEireachtaigh — an rud a chuir bród</span>
<lb n="1169"/><span>ar a chroidhe.</span></p>
<lb n="1170"/>
<lb n="1171"/><p><span>“Anois,” dubhairt hEireachtaigh, “tiocfaidh a dhear-</span>
<lb n="1172"/><span>bhráthair i ngearr-am ar a thóir, agus tumfaidh sé a</span>
<lb n="1173"/><span>chloigeann féin ins an tobar.”</span></p>
<lb n="1174"/>
<lb n="1175"/><p><span>“Téiridh amach agus caith an cholann atá thíos as</span>
<lb n="1176"/><span>amharc, agus bí faoi réir mar bhí tú cheana.”</span></p>
<lb n="1177"/>
<lb n="1178"/><p><span>Chuir an Máilleach treas faobhar ar a chlaidheamh, agus</span>
<lb n="1179"/><span>shiubhal sé amach le misneach nidh b'fhearr ioná bhí aige</span>
<lb n="1180"/><span>cheana.  Tharraing sé an cholann mhór a bhí thíos ag an</span>
<lb n="1181"/><span>tobar, agus chaith sé i n-áibhéis í, agus chuaidh sé i bhfalach.</span>
<lb n="1182"/><span>Níor bh'fhada go bhfaca sé an fathach mór ag tidheacht, a</span>
<lb n="1183"/><span>bhí chomh hárd le crann, agus nuair a tháinig sé chomh fada</span>
<lb n="1184"/><span>leis an tobar, thum sé a cheann ann, mar rinne a dhear-</span>
<lb n="1185"/><span>bhráthair roimhe sin.  Thug an Máilleach truisle, agus bhí</span>
<lb n="1186"/><span>sé ag an tobar nuair a bhí an fathach ag tógbháil a chinn,</span>
<lb n="1187"/><span>agus bhuail sé an buille ar bhaic a mhuinéil air, agus</span>
<lb n="1188"/><span>chaith sé an cloigeann mór isteach ins an tobar, agus thuit</span>
<lb n="1189"/><span>an cholann siar ar thalamh tirim, ag léimnigh le báinidhe,</span>
<lb n="1190"/><span>an fhad 's bhí éan urradhas ann.  Chuir an Máilleach gad</span>
<lb n="1191"/><span>i n-a chluais, agus tharraing sé an ceann isteach i n-a</span>
<lb n="1192"/><span>dhiaidh — an rud a chuir bród mór ar hEireachtaigh.</span></p>
<lb n="1193"/>
<lb n="1194"/><p><span>“Anois,” adubhairt hEireachtaigh, “atá tuilleadh le</span>
<lb n="1195"/><span>déanamh agat.  Tá an ceann is mó dhíobhtha uilig, thall</span>
<lb n="1196"/><span>ar an oileán, agus 'sé an comhartha a bhíodh aca, teine a</span>
<lb n="1197"/><span>chur ar an árdán agus thiocadh an fear thall anall, agus</span>
<lb n="1198"/><span>má bhíonn tú chomh maith agus go mbéidh tú roimhe, caithfidh</span>
<lb n="1199"/><span>tú dul amach i n-a aircis, nó má leigean tú isteach ar</span>
<lb n="1200"/><span>thalamh é, tá tú i gcontabhairt.”</span></p>
<lb n="1201"/>
<lb n="1202"/><p><span>Chuir an Máilleach an teine amach, agus chuaidh sé go</span>
<lb n="1203"/><span>dtí an áit ar dhubhairt an fear dall leis a bheith — an</span>
<lb n="1204"/><span>áit a dtíocfadh an fear thall anall — agus ní fada go</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1205"/><p><span>bhfaca sé an gíoplach ag tidheacht ag iomradh a churacháin,</span>
<lb n="1206"/><span>agus chuaidh sé amach i n-a aircis go dtí a chom ins an</span>
<lb n="1207"/><span>bhfairrge, agus mar bhí culaidh an chéad-fhathach a mharbhuigh</span>
<lb n="1208"/><span>sé, air, shíl an fathach mór go mbadh é a dhearbhráthair a bhí</span>
<lb n="1209"/><span>ag tidheacht amach i n-a aircis, nó gur bhuail sé buille</span>
<lb n="1210"/><span>dhá chlaidheamh ar a mhuinéal, agus thuit an cloigeann</span>
<lb n="1211"/><span>isteach ins an gcurachán, agus léim an cholann amach sa'</span>
<lb n="1212"/><span>bhfairrge.</span></p>
<lb n="1213"/>
<lb n="1214"/><p><span>Tháinig an Máilleach a-bhaile chuig an bhfear dall &</span>
<lb n="1215"/><span>an cloigeann leis — an rud a chuir glionndar ar a</span>
<lb n="1216"/><span>chroidhe.  Chaitheadar an oidhche sin le sult agus le</span>
<lb n="1217"/><span>greann.</span></p>
<lb n="1218"/>
<lb n="1219"/><p><span>Ar maidin lá ar n-a bhárach, d'imthigh an Máilleach agus</span>
<lb n="1220"/><span>thug sé leis a mháthair agus a leas-athair as Conndae an</span>
<lb n="1221"/><span>Chláir, isteach go h-Umhall Uí Mháille, agus thóg sé seilbh</span>
<lb n="1222"/><span>ar árus na bhfathach, agus ní ghlacfadh an bheirt dear-</span>
<lb n="1223"/><span>bhráthair ainm a n-athara a bheith ortha, acht Máille as</span>
<lb n="1224"/><span>sin amach, agus sin é an fáth a bhfuil cuid de na Máil-</span>
<lb n="1225"/><span>ligh níos lugha 'ná chéile.</span></p>
<lb n="1226"/>
<lb n="1227"/><p><span>An treibh a tháinig ó mhuinntir Cheallaigh tá siad chomh</span>
<lb n="1228"/><span>beag le bunadh ar bith eile ins an tír, acht atá treibh na</span>
<lb n="1229"/><span>Máilleach mór-ghníomhamhail le gaisge i gcomhnaidhe agus</span>
<lb n="1230"/><span>béidh go bráthach.</span></p>
<lb n="1231"/>
<lb n="1232"/><p><span>Seo paiste seanchuis a d'aithris 'Liam Pléimeann dhom,</span>
<lb n="1233"/><span>atá i n-a chomhnaidhe i Leath-ardán ag bun Néifin.  Is</span>
<lb n="1234"/><span>tréan an fear é 'Liam.  Atá a cháil agus a chlú ar fud</span>
<lb n="1235"/><span>an domhain mar sgéalaidhe cumasach i dteangaidh a thíre</span>
<lb n="1236"/><span>dúthchais.  D'fhoghluim sé a chuid sgéalta — agus tá na</span>
<lb n="1237"/><span>céadta aca aige — trí fichid bliadhain ó shoin, ó chean-</span>
<lb n="1238"/><span>naidhe dhárbh'ainm Gheireachtaigh, a bhíodh ag dul thart ar</span>
<lb n="1239"/><span>fud na tíre ag díol earraidh.  Flaitheas Dé go bhfághaidh</span>
<lb n="1240"/><span>a Anam! agus go mba buan saoghlach an Pléimeannach!</span>
<lb n="1241"/><span>le tuilleadh seanchas a thabhairt dúinn.</span>
<lb n="1242"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1243"/><p><span>AN ÓG-BHRUINNEALL MHAISEACH.</span></p>
<lb n="1244"/>
<lb n="1245"/><p><span>Mo léan 's mo chreach, is m'éagcaoin bheag lag!</span>
<lb n="1246"/><span>Gan mé aríst i dtús m'óige, [ngar,</span>
<lb n="1247"/><span>Nó i lár an tsléibhe ghlais, 's gan éinneach bheith i n-ár</span>
<lb n="1248"/><span>Is cinnte go mbéinn ghá pógadh.</span>
<lb n="1249"/><span>A óg-bhruinneall mhaiseach, a bhláth na n-ór-fholt daithte!</span>
<lb n="1250"/><span>Is tú d'fhágaidh mé gan rath gan foghnamh,</span>
<lb n="1251"/><span>Féach é a shearc! is maith a d'éalóchainn leat,</span>
<lb n="1252"/><span>I n-áit a mbéinn i ngar go leor dhuit.</span></p>
<lb n="1253"/>
<lb n="1254"/><p><span>Éirigh a shearc! gluais is bí a' teacht,</span>
<lb n="1255"/><span>Go bhfágamuid amach an dún seo,</span>
<lb n="1256"/><span>Mara bhfuighim ól 's aiteas romhainn ar na bealaighe,</span>
<lb n="1257"/><span>Is uaisle na bhfear ag dúil linn.</span>
<lb n="1258"/><span>Tá an t-éinín is binne 's an chéirseach 's í ag seinnm,</span>
<lb n="1259"/><span>Is an londubh faoi bhárr na n-iubhar nglas,</span>
<lb n="1260"/><span>Go deo deo ní thiocfaidh, a stóir! an bás dár ngoire,</span>
<lb n="1261"/><span>Faoi lúibín na coilleadh cumhra.</span></p>
<lb n="1262"/>
<lb n="1263"/><p><span>Nach truagh, a Mhuire! mise, ag gabháil do mo bhosa,</span>
<lb n="1264"/><span>Anuas ar do bhrollach glégeal, [lae,</span>
<lb n="1265"/><span>Do dhá shúil ghlasa nár chlaon acht mar dhrúcht ag éirghe</span>
<lb n="1266"/><span>Mo sheacht is mo chéad grádh thú!</span>
<lb n="1267"/><span>Do chúilín fada réidh síos léithi go féar,</span>
<lb n="1268"/><span>Is casadh ann ag béal a bróige,</span>
<lb n="1269"/><span>Leanbháinín tséimh ar chruthuigh Mac Dé,</span>
<lb n="1270"/><span>Is féach! féin marab ádhbhar bróin é.</span></p>
<lb n="1271"/>
<lb n="1272"/><p><span>'Sé díoghbháil na bhfear a d'fhágaidh mé faoi lear,</span>
<lb n="1273"/><span>'S is buan buan mo bheannacht leobhtha,</span>
<lb n="1274"/><span>Mise bheith liom péin folamh ní bhéad,</span>
<lb n="1275"/><span>Anois is mé i dtús m'óige,</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1276"/><p><span>Is gur mall guth gach éin dá labhróchthaoi leis féin,</span>
<lb n="1277"/><span>Ar an tulaigh seo nó ar thaoibh na Muaidhe,</span>
<lb n="1278"/><span>Go bhfásaidh an bláth buidhe thríd lár mo chónra aníos,</span>
<lb n="1279"/><span>Do mhalairt ní dhéanfad 's féach! thusa mar atá mé.</span></p>
<lb n="1280"/>
<lb n="1281"/><p><span>Fuaras an t-abhrán seo ó Mhícheál Ó Muinidhle, Dubh</span>
<lb n="1282"/><span>Thúma Iarros.</span>
<lb n="1283"/></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1284"/><p><span>PÁDHRAIG DAEID, AN FILE.</span></p>
<lb n="1285"/>
<lb n="1286"/><p><span>Rugadh an file seo os cionn céad bliadhain ó shoin, i</span>
<lb n="1287"/><span>n-Árd Mór, i n-Iarros, agus tháinig sé go Baile a'</span>
<lb n="1288"/><span>Chruaidh i n-a chomhnaidhe i n-éinfheacht le n-a mháthair, nuair</span>
<lb n="1289"/><span>a bhí sé i n-a stócach, agus thar éis é bheith sgathamh aim-</span>
<lb n="1290"/><span>sire annsin, chuir tionóntaí an bhaile sin ar bhárr sléibhe</span>
<lb n="1291"/><span>é, isteach go h-Inis Bigil mar mhaor.  Bhí bárr sléibhe</span>
<lb n="1292"/><span>aca isteach leis an sean-talamh ar oileán mara Inis</span>
<lb n="1293"/><span>Bigil an tráth sin.  Bá leobhtha an t-oileán seo uilig ar</span>
<lb n="1294"/><span>an gcuma sin, agus bhí a gcuid beithidheach uilig ann faoi</span>
<lb n="1295"/><span>chúram Phádhraig Daeid agus a mháthar, agus thugadar</span>
<lb n="1296"/><span>neart talmhan dóibh le cur agus dallamh póir le cur</span>
<lb n="1297"/><span>ann.</span></p>
<lb n="1298"/>
<lb n="1299"/><p><span>Ba fiadháin agus ba huaigneach an áit í an tráth sin,</span>
<lb n="1300"/><span>mar nach raibh ins an talamh go hiomlán acht portach, &</span>
<lb n="1301"/><span>ba doiligh a bhriseadh, agus ba diucra 'ná sin bárr a</span>
<lb n="1302"/><span>bhaint dhe, acht nuair a bhí an t-oileán uilig faoi féin</span>
<lb n="1303"/><span>thiocfadh leis togha agus rogha na talmhan a bheith aige le</span>
<lb n="1304"/><span>haghaidh curaidheacht', agus má bhí sé amuigh i gceart lár</span>
<lb n="1305"/><span>na fairrge ar oileáinín uaigneach, gan comhluadar ar</span>
<lb n="1306"/><span>bith acht a mháthair, bhí sólás amháin aige, 'sé sin teas na</span>
<lb n="1307"/><span>teineadh, mar thiocfadh leis neart móin a bhaint ann.</span></p>
<lb n="1308"/>
<lb n="1309"/><p><span>Bhíodar mar sin — é féin agus a mháthair — ar feadh</span>
<lb n="1310"/><span>suim bliadhanta, nó gur éirigh clampar idir é féin agus</span>
<lb n="1311"/><span>duine a tháinig isteach ar an oileán, ag áirdeall ar na</span>
<lb n="1312"/><span>beithidhigh.  Bhuail Pádhraig chomh mór sin é, gur shíl sé</span>
<lb n="1313"/><span>nach dtiocfadh sé as, agus b'éigean dó rith agus a mháthair</span>
<lb n="1314"/><span>'fhágáil annsin.</span></p>
<lb n="1315"/>
<lb n="1316"/><p><span>D'imthigh leis amach tráigh mhór agus amach tráigh</span>
<lb n="1317"/><span>eanaigh go ndeachaidh sé go Baile a' Chruaidh, agus bhí sé</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1318"/><p><span>ag imtheacht roimhe nó gur shroich sé Cúige Uladh na</span>
<lb n="1319"/><span>hÉireann, i n-áit a raibh daoine muinnteardha dhó i n-a</span>
<lb n="1320"/><span>gcomhnaidhe.</span></p>
<lb n="1321"/>
<lb n="1322"/><p><span>Chuir sé faoi annsin, agus thoisigh sé ag foghluim na</span>
<lb n="1323"/><span>ceird' táilliúireachta, agus d'fhan sé ann dó nó trí de</span>
<lb n="1324"/><span>bhliadhanta, nó go raibh sé i n-a thogha táilliúra.</span></p>
<lb n="1325"/>
<lb n="1326"/><p><span>Bhí sé lá amhain ag spaisteoireacht idir dhá bhaile, agus</span>
<lb n="1327"/><span>tháinig cioth mór fearthanna air, agus b'éigean dó tar-</span>
<lb n="1328"/><span>raingt ar fasgadh, i n-áit a raibh beirt fhear roimhe faoi</span>
<lb n="1329"/><span>dhídean sgeiche.</span></p>
<lb n="1330"/>
<lb n="1331"/><p><span>Ceannachóirí stocaí a bhí ionnta, agus ba as Baile a'</span>
<lb n="1332"/><span>Chruaidh an bheirt, mar ba ghnáthach leobhtha bheith ag dul go</span>
<lb n="1333"/><span>Cúige Uladh ag díol stocaí an tráth sin.  Chuir an táil-</span>
<lb n="1334"/><span>liúir seanchas ortha, agus d'fhiafruigh sé dhíobhtha cé'r b'as</span>
<lb n="1335"/><span>iad, agus cá raibh a dtriall.  Dubhradar leis gur as</span>
<lb n="1336"/><span>Baile a' Chruaidh iad, agus d'fhiafruigh sé dhíobhtha an raibh</span>
<lb n="1337"/><span>aithne aca ar an maor mná a bhí i n-a comhnaidhe i n-Inis</span>
<lb n="1338"/><span>Bigil, agus dubhradar leis go raibh aithne mhaith aca uirthi,</span>
<lb n="1339"/><span>agus go raibh sí beo i gcomhnaidhe — badh í sin a mháthair.</span>
<lb n="1340"/><span>D'fhiafruigh sé dhíobhtha an raibh aithne aca ar a leitheid</span>
<lb n="1341"/><span>seo d'fhear i dTalach, agus dubhradar leis go raibh, agus</span>
<lb n="1342"/><span>go raibh sé ar fheabhas — b'in é an fear a shíl sé a bheith</span>
<lb n="1343"/><span>marbh.</span></p>
<lb n="1344"/>
<lb n="1345"/><p><span>Nuair a chualaidh sé go raibh a mháthair beo, agus nach</span>
<lb n="1346"/><span>raibh an fear a bhuail sé, caillte, thriall sé ar ais chomh</span>
<lb n="1347"/><span>fada le n-a mháthair gan aireachtáil.  Níor aithin an</span>
<lb n="1348"/><span>mháthair é, mar bhí culaidh éadaigh ghuirm air, agus mar</span>
<lb n="1349"/><span>gheall ar an gculaidh ghuirm éadaigh a bhí air, baisteadh an</span>
<lb n="1350"/><span>“Táilliúir Gorm” mar ainm air.  Ní raibh éan chulaidh</span>
<lb n="1351"/><span>ghorm eile le feiceáil i n-Acaill an tráth sin, agus</span>
<lb n="1352"/><span>d'fhan sé annsin ag á n-a mháthair gur cailleadh í.</span></p>
<lb n="1353"/>
<lb n="1354"/><p><span>Annsin d'imthigh sé leis ag táilliúireacht ar fud an</span>
<lb n="1355"/><span>pharáiste, agus as sin chuaidh sé go hAcaill, agus bhí sé</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1356"/><p><span>ag táilliúireacht ann ar fud na mbailte nó gur phós sé</span>
<lb n="1357"/><span>bean a raibh teach agus talamh aici, agus bhí cúigear</span>
<lb n="1358"/><span>cloinne mar chúram ortha.</span></p>
<lb n="1359"/>
<lb n="1360"/><p><span>Nuair a bhí sé suim bliadhanta ag saothrughadh na</span>
<lb n="1361"/><span>talmhan, d'fhág sé annsin é, agus chuaidh sé i n-a chomh-</span>
<lb n="1362"/><span>naidhe go Tóin an tSean-Bhaile, agus rinne sé teach ar</span>
<lb n="1363"/><span>an Alt Dearg, san áit a nglaoidhtear Botany Bay, &</span>
<lb n="1364"/><span>atá áit a thighe annsin le feiceáil go fóill.</span></p>
<lb n="1365"/>
<lb n="1366"/><p><span>Cailleadh a bhean annsin, agus d'imthigh a chlann ag</span>
<lb n="1367"/><span>déanamh eas dóibh féin, agus thar éis tamaill, phós sé</span>
<lb n="1368"/><span>ath-uair, bean arbh' ainm dhi Caitlín Ní Ghallchobhair, agus</span>
<lb n="1369"/><span>chaith sé a shaoghal ag imtheacht ó bhaile go baile ar fud</span>
<lb n="1370"/><span>oileáin Acla ag táilliúireacht agus ag cumadh abhrán.</span></p>
<lb n="1371"/>
<lb n="1372"/><p><span>Bhí eolas mór aige ar rud le teacht.  Dubhairt sé go</span>
<lb n="1373"/><span>ndéanfaidhe baile mór ar laithigh an iarainn, agus i</span>
<lb n="1374"/><span>ndiaidh suim ama go ndéanfadh na préacháin neadracha</span>
<lb n="1375"/><span>ins na similéiribh.</span></p>
<lb n="1376"/>
<lb n="1377"/><p><span>Rinneadh an baile mór faoi chéad slat de'n áit</span>
<lb n="1378"/><span>adubhairt sé, agus 'sé is ainm de'n bhaile mór sin —</span>
<lb n="1379"/><span>Colony Dubh-ghuirt, agus tháinig leaghadh air, mar adubhairt</span>
<lb n="1380"/><span>an file.  Dubhairt sé go ndéanfaidhe mainistir manach</span>
<lb n="1381"/><span>i log a' Chonaidh, agus rinneadh mainistir faoi cheathramha</span>
<lb n="1382"/><span>míle de'n áit adubhairt sé, acht an áit adubhairt sé</span>
<lb n="1383"/><span>a ndéanfaidhe í, as sin tugadh na clocha a rinne an</span>
<lb n="1384"/><span>mhainistir.</span></p>
<lb n="1385"/>
<lb n="1386"/><p><span>Bhí sé dhá staighre ar airde agus tháinig mór-sheisear</span>
<lb n="1387"/><span>manach i n-a gcomhnaidhe innti, agus thóigeadar feilm</span>
<lb n="1388"/><span>mhór talmhan, agus nuair a bhí siad sé nó seacht de</span>
<lb n="1389"/><span>bhliadhantaibh annsin, d'athruigh siad agus rinneadar</span>
<lb n="1390"/><span>mainistir úr i mBun a' Chorraigh, agus atá siad annsin</span>
<lb n="1391"/><span>ó shoin.</span></p>
<lb n="1392"/>
<lb n="1393"/><p><span>Bhí Pádhraig Daeid beo go bhfaca sé an méid sin.  Bhí</span>
<lb n="1394"/><span>sé i n-a fhear bhreágh abhrán.  Bhéarfaidh mé dó nó trí</span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1395"/><p><span>cinn de na habhráin a chum sé, ins an leabhar seo mar</span>
<lb n="1396"/><span>shompla do'n léightheoir.  Bhí file eile ann a rugadh i</span>
<lb n="1397"/><span>n-Acaill dárbh'ainm Dubhgán, agus chuaidh an bheirt aca</span>
<lb n="1398"/><span>thar a chéile le briathra, i riocht gur thoisigheadar ag</span>
<lb n="1399"/><span>déanamh abhrán agus ag sgilidheacht i n-aghaidh a chéile,</span>
<lb n="1400"/><span>agus seo iad briathra gach éan aca.  Dubhairt an</span>
<lb n="1401"/><span>Dubhgánach:—</span></p>
<lb n="1402"/>
<lb n="1403"/><p><span>“A Pádhraig Daeid is gránda an phéist thú!</span>
<lb n="1404"/><span>Nuair a bhíonns do dhá shúil druidte,</span>
<lb n="1405"/><span>Agus do mhalaí ag léimnigh,</span>
<lb n="1406"/><span>Agus gur fhás an ghruag i n-a héadach ar do cheann;</span>
<lb n="1407"/><span>Agus léir mar chanann siad is tú Bréag Éireann,</span>
<lb n="1408"/><span>Agus is olc an t-éan thú, do thóig do cheann.</span>
<lb n="1409"/><span>Is nach dona an tsamhail thusa, a Phádhraig Daeid!</span>
<lb n="1410"/><span>Bíonn do leiceann súightheach is do cheann gan</span>
<lb n="1411"/><span>réidhteach,</span>
<lb n="1412"/><span>Is do mhalaí ag léimnigh nuair a bhíonns tú ag cainnt.”</span></p>
<lb n="1413"/>
<lb n="1414"/><p><span>Dubhairt Pádhraig Daeid:—</span></p>
<lb n="1415"/>
<lb n="1416"/><p><span>“Is mithid dom trácht ar ádhbhar an tsiams'</span>
<lb n="1417"/><span>An dream údaigh tháinig le pláigh chun na ríoghacht',</span>
<lb n="1418"/><span>Ag dul do mo cháineadh, is mé i ndeireadh mo shaoghail,</span>
<lb n="1419"/><span>Clann smug i bpóca agus brosgán Sheaghain Bhuidhe,</span>
<lb n="1420"/><span>Gaiseadh ar gach sáthadh is nár fhág riamh fuigheall,</span>
<lb n="1421"/><span>Agus an bobaró deidearó Dubhgán,</span>
<lb n="1422"/><span>Is tú frailic is pléaráca na mbacach sa' gCaol.</span>
<lb n="1423"/><span>Go deimhin a Sheaghain ceannaidhe! má's tusa an fear</span>
<lb n="1424"/><span>is fearr,</span>
<lb n="1425"/><span>Croch ort do mhála is gabh ar luing an dream' thall,</span>
<lb n="1426"/><span>Muna bhfághaidh tú in do chaiptín, bí in do phisín go</span>
<lb n="1427"/><span>bráthach,</span>
<lb n="1428"/><span>Ag lige na meadar is gach nidh eile is fearr.”</span>
<lb n="1429"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1430"/><p><span>Fear plucach dubh, buidhe, gearr-adhastrach, giortach,</span>
<lb n="1431"/><span>beo, bríoghmhar, a bhí ann.  Bhí fáilte roimhe ins gach</span>
<lb n="1432"/><span>uile theach, mar ba gearr leobhtha an t-am a d'fhanadh sé</span>
<lb n="1433"/><span>aca, agus dubhairt ughdar na cainnte seo liom — sé sin</span>
<lb n="1434"/><span>Pádhraig Mac Gréil, Dubh Ghuirt — gurab iomdha oidhche</span>
<lb n="1435"/><span>a chaith an “Táilliúir Gorm” i n-a theach féin, agus go</span>
<lb n="1436"/><span>mba mhaith an chuimhne atá aige air.</span></p>
<lb n="1437"/>
<lb n="1438"/><p><span>Bhí malaí móra troma air, agus iad i gcomhnaidhe ag</span>
<lb n="1439"/><span>léimnigh, nuair a bhíodh sé ag cainnt.  Bhí sé timcheall</span>
<lb n="1440"/><span>ceithre fichid bliadhain d'aois nuair a fuair sé bás.  Tá</span>
<lb n="1441"/><span>sé adhlaicthe i n-uachtar Acla, agus muna bhfuil leacht</span>
<lb n="1442"/><span>os cionn na huaighe, agruighim ar na fíor-Ghaedhil, i</span>
<lb n="1443"/><span>n-Acaill, gan dearmad a dhéanamh ar an bpoinnte sin,</span>
<lb n="1444"/><span>acht leacht buan, daingean Gaedhealach a thógbháil, i</span>
<lb n="1445"/><span>gcuimhne an fhilidh thréin, Pádhraig Daeid, do mhair i n-a</span>
<lb n="1446"/><span>measg, agus a d'fhág na h-abhráin bhreághtha aca, a mhair-</span>
<lb n="1447"/><span>feas go lá deireadh an domhain.  Go ndéanaidh Dia tró-</span>
<lb n="1448"/><span>caire ar a anam!</span>
<lb n="1449"/></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1450"/><p><span>UAISLE ACLA.</span></p>
<lb n="1451"/>
<lb n="1452"/><p><span>Is truagh gan mé i n-Acaill!</span>
<lb n="1453"/><span>Nó ar bhóithre Thír an Áir,</span>
<lb n="1454"/><span>Ag Róise ar an Mol-Reathnaigh.</span>
<lb n="1455"/><span>Nó thíos ag Maighréad Bháin;</span>
<lb n="1456"/><span>Domhnall óg Ó Ceallmhaoi,</span>
<lb n="1457"/><span>Is é a chrathfadh liom-sa lámh,</span>
<lb n="1458"/><span>Nó Séamus Bhriain i n-Acaill thall,</span>
<lb n="1459"/><span>Níor bh'fhada liom an lá.</span></p>
<lb n="1460"/>
<lb n="1461"/><p><span>Dhá mbéinn-se ar an Doirín,</span>
<lb n="1462"/><span>Is ann a gheobhainn greann,</span>
<lb n="1463"/><span>Nó ag Párthalán, croidhe na gcarad,</span>
<lb n="1464"/><span>Nó as sin siar go Céibh;</span>
<lb n="1465"/><span>Tomás mór Ó Gallchobhair,</span>
<lb n="1466"/><span>Agus a' Charraig uilig ní bréag,</span>
<lb n="1467"/><span>Dhá rachainn ag cruinniughadh fataí,</span>
<lb n="1468"/><span>Ba mhaith sin lán mo chléibh.</span></p>
<lb n="1469"/>
<lb n="1470"/><p><span>Dhá mbéinn-se i n-Acaill bhig istigh,</span>
<lb n="1471"/><span>Bhéinn seal ag Antoine Eoghain,</span>
<lb n="1472"/><span>Nó ag Seaghan 'ic Taidhg an sgafaire,</span>
<lb n="1473"/><span>Atá thall ar an gCloich Mhóir;</span>
<lb n="1474"/><span>Tá na báid a' tidheacht as fairrge ann,</span>
<lb n="1475"/><span>Is na luingis faoi reacht seol,</span>
<lb n="1476"/><span>Acht tá mé i measg na bhfear láiste,</span>
<lb n="1477"/><span>Is ní bhéidh mise mí beo.</span></p>
<lb n="1478"/>
<lb n="1479"/><p><span>Is truagh gan mé i nDubh Éige!</span>
<lb n="1480"/><span>Is ní fhéadaim a dhul ann,</span>
<lb n="1481"/><span>Tá éisg na mara ag éirghe,</span>
<lb n="1482"/><span>Is na báid a' tidheact ó'n tuinn;</span>
<lb n="1483"/><span>Tá cailíní breághtha spéireamhla ann,</span>
<lb n="1484"/><span>A dhéanfadh súgradh is greann,</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1485"/><p><span>Fáilte mhór ins gach éan teach romham,</span>
<lb n="1486"/><span>Is pluid ghlégeal os mo chionn.</span></p>
<lb n="1487"/>
<lb n="1488"/><p><span>Dhá mbéinn-se i nDubh Cinn Aille,</span>
<lb n="1489"/><span>Ar an Abhainn nó ar Shliabh Mór,</span>
<lb n="1490"/><span>An Caol ní bhéidh mo dhearmad,</span>
<lb n="1491"/><span>Mo chreach is mo bhrón!</span>
<lb n="1492"/><span>Is ann a gheobhainn na sgafairí,</span>
<lb n="1493"/><span>A d'íocfadh síos an sgór,</span>
<lb n="1494"/><span>Dubh Ghuirt is Tón an tSean-Bhaile,</span>
<lb n="1495"/><span>Is as sin go teach Sheaghain Mhóir.</span></p>
<lb n="1496"/>
<lb n="1497"/><p><span>Dhá mbéinn-se ar an gCaiseal,</span>
<lb n="1498"/><span>Is ann a gheobhainn greann,</span>
<lb n="1499"/><span>Nó ag Úna i mBun a' Chorraigh,</span>
<lb n="1500"/><span>Níor bh'fhada liom an oidhche;</span>
<lb n="1501"/><span>Bhéinn seal ag Pádhraig Ceabhtharcaigh,</span>
<lb n="1502"/><span>Is seal eile ag Aindriu Mór,</span>
<lb n="1503"/><span>Acht tá mé i measg na bhfear láiste,</span>
<lb n="1504"/><span>Is ní bhéidh mise mí beo.</span></p>
<lb n="1505"/>
<lb n="1506"/><p><span>'Sé Pádhraig Daeid do chum an t-abhrán seo agus</span>
<lb n="1507"/><span>Pádhraig Ó Máille a d'aithris dhom é, ar oileán Inis</span>
<lb n="1508"/><span>Bigil.  Baineann sé le Muinntir Acla le'r chomhnuigh an</span>
<lb n="1509"/><span>file sgathamh dh'á shaoghal.</span></p>
<lb n="1510"/>
<lb n="1511"/><p><span>Atá Pádhraig Ó Máille ar chiumhais céad bliadhain,</span>
<lb n="1512"/><span>agus go bhfágaidh Dia a mheabhair aige mar atá sin aige</span>
<lb n="1513"/><span>faoi lathair, meabhair agus intinn gheal-ghlic, agus tuige</span>
<lb n="1514"/><span>nach mbeadh sin aige nuair a shíolruigh sé ó bhunadh</span>
<lb n="1515"/><span>Ghráinne Mháill'?”</span>
<lb n="1516"/></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1517"/><p><span>NÓRA DHEAS NA GCRAOBH-FHOLT NÍ BHEAIDH.</span></p>
<lb n="1518"/>
<lb n="1519"/><p><span>Bhí mé lá breágh gréine,</span>
<lb n="1520"/><span>Is mé 'triall ag dul chun aonaigh,</span>
<lb n="1521"/><span>Is casadh liom an réalt gan smál;</span>
<lb n="1522"/><span>D'fhiosruigh mé de'n spéir-bhean,</span>
<lb n="1523"/><span>An í Bainríoghan óg ó'n nGréig í,</span>
<lb n="1524"/><span>An í Juno, Pallas, nó Venus í, nó an gheall?</span></p>
<lb n="1525"/>
<lb n="1526"/><p><span>Tá a gruaidh ar dhath na gcaor,</span>
<lb n="1527"/><span>Is a leaca bí dhá réir,</span>
<lb n="1528"/><span>Mar atá an eala is í ag éirghe de'n tsnámh;</span>
<lb n="1529"/><span>Is dubhairt sí liom go céillidhe,</span>
<lb n="1530"/><span>“Ní neach ar bith de'n mhéid sin,</span>
<lb n="1531"/><span>Acht Nóra dheas na gcraobh-fholt Ní Bheaidh.”</span></p>
<lb n="1532"/>
<lb n="1533"/><p><span>Is a mhaighdean mhaiseach, mhúinte!</span>
<lb n="1534"/><span>Is a bhéilín tanaidh ro-dheas!</span>
<lb n="1535"/><span>Is a chúilín mar an ómar go sáil!</span>
<lb n="1536"/><span>Cidh gur milse blais do phóigín,</span>
<lb n="1537"/><span>Ná mil na mbeach a reoidhfeadh,</span>
<lb n="1538"/><span>Is go dtiubharfá-sa na sluaighte ó'n mbás.</span></p>
<lb n="1539"/>
<lb n="1540"/><p><span>Cé chífeadh ag gabháil an bhóthair thú,</span>
<lb n="1541"/><span>Is tú bheith in do chóiriughadh,</span>
<lb n="1542"/><span>Is é is amhail duit an réalt eolais gan smál;</span>
<lb n="1543"/><span>Is tú mian gach buachaill óg,</span>
<lb n="1544"/><span>Is tú grádh gach fear a phósfadh thú,</span>
<lb n="1545"/><span>Is tú Nóra dheas na gcraobh-fholt Ní Bheaidh.</span></p>
<lb n="1546"/>
<lb n="1547"/><p><span>Dhá mbéinn in mo Iúlas Saesar,</span>
<lb n="1548"/><span>Nó in mo cholainn éifeacht,</span>
<lb n="1549"/><span>Do mholadh ní fhéadaim-se amháin;</span>
<lb n="1550"/><span>Mar bhí tú múinte céillidhe,</span>
<lb n="1551"/><span>'Sé is amhail duit gath gréine,</span>
<lb n="1552"/><span>Nó réalt na maidne ag éirghe gach lá.</span>
<lb n="1553"/></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1554"/><p><span>Saidhbhreas Ríogh na Gréige,</span>
<lb n="1555"/><span>Is fághaim uilig thré chéile,</span>
<lb n="1556"/><span>Is go sgapfadh sí le féile a dhá lámh;</span>
<lb n="1557"/><span>Is a Dhia! nárbh' ait na béasa,</span>
<lb n="1558"/><span>Bhí ag ainnir an chúil chraobhaigh,</span>
<lb n="1559"/><span>Nóra dheas na gcraobh-fholt Ní Bheaidh.</span></p>
<lb n="1560"/>
<lb n="1561"/><p><span>Níl teanga dá raibh ag na saoithe,</span>
<lb n="1562"/><span>Nach raibh déanamh ionnta ag Saesar,</span>
<lb n="1563"/><span>Is cumhra deas a léighfeadh sí an clár;</span>
<lb n="1564"/><span>Mar bhí Frainncis, Spáin', is Gréigis,</span>
<lb n="1565"/><span>Laidin doid is Gaedhilge aici,</span>
<lb n="1566"/><span>Is teanga bhlasta bhéarla gan tláith.</span></p>
<lb n="1567"/>
<lb n="1568"/><p><span>Sheinnfeadh sí ar téadraí,</span>
<lb n="1569"/><span>Le meabhair chinn is méara,</span>
<lb n="1570"/><span>Fidil fliut ar éan staid amháin;</span>
<lb n="1571"/><span>Is riarfadh sí na céadta,</span>
<lb n="1572"/><span>Gan gruaim a chur i n-a h-éadan,</span>
<lb n="1573"/><span>Nóra dheas na gcraobh-fholt Ní Bheaidh.</span></p>
<lb n="1574"/>
<lb n="1575"/><p><span>Rinne Pádhraig Daeid an t-abhrán seo do Nóra Ní</span>
<lb n="1576"/><span>Bheaidh a bhí ina comhnaidhe ins an gCaiseal i n-Acaill,</span>
<lb n="1577"/><span>mar thug sí a chéad-phroinn dó agus é ar an mbóthar ag</span>
<lb n="1578"/><span>taisteal go moch ar maidin.  Deirtar nach raibh sí ró-</span>
<lb n="1579"/><span>dhathamhail, acht gur mar gheall ar a féile do mhol an</span>
<lb n="1580"/><span>file í.  'Sé Antoine Bláthmhail i nDubh Each a d'aithris</span>
<lb n="1581"/><span>dom é.  Is sean-Ghaedhilgeoir cliste é, agus ughdar</span>
<lb n="1582"/><span>maith abhrán.</span>
<lb n="1583"/></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="1584"/><p><span>GEARR-CHUNNTAS AR ÍDE AN ATHAR</span>
<lb n="1585"/><span>MÁGHNUS MAC SUIBHNE.</span></p>
<lb n="1586"/>
<lb n="1587"/><p><span>Rugadh an t-Athair Mághnus Mac Suibhne i nDubh Cinn</span>
<lb n="1588"/><span>Aille, i n-íochtar Acla.  Ba fear an-shaidhbhir a bhí i n-a</span>
<lb n="1589"/><span>athair agus ó bhí sé i n-a mharlach, gur mhéaduigh sé i n-a</span>
<lb n="1590"/><span>stócach, b'fhacthas do na comhursana go raibh naomhaidheacht</span>
<lb n="1591"/><span>i n'aghaidh thar stócaigh an pharáiste, agus dá bhárr sin,</span>
<lb n="1592"/><span>thuig a athair go raibh sé orduighthe ó bhéal Dé, sagart a</span>
<lb n="1593"/><span>dhéanamh dhá mhac, le muinntir na tíre a thárrthughadh agus</span>
<lb n="1594"/><span>a dtreorughadh i mbealach a leasa le mór-chumhachta an</span>
<lb n="1595"/><span>Spioraid Naomh mar an darna Críosta ar thalamh.</span></p>
<lb n="1596"/>
<lb n="1597"/><p><span>Chuir a athair é do'n Fhrainnc, nó go bhfuair sé oideas</span>
<lb n="1598"/><span>agus ord sagairt; mar tabhair faoi deara, a léightheoir,</span>
<lb n="1599"/><span>nach dtiocfadh le éan duine i n-Éirinn, an tráth sin,</span>
<lb n="1600"/><span>sagart a dhéanamh dhá chloinn mhac, agus ar an ádhbhar</span>
<lb n="1601"/><span>sin de, is mar ngeall ar sin do cuireadh Mághnus Mac</span>
<lb n="1602"/><span>Suibhne go Páras.</span></p>
<lb n="1603"/>
<lb n="1604"/><p><span>Thar éis é thidheacht ó'n bhFrainnc i n-a shagart, ní</span>
<lb n="1605"/><span>bréag a rádh nach raibh áthas agus lúthgháir ar a mhuinntir</span>
<lb n="1606"/><span>agus ar na comhursana go léir, mar ba sagart téagarthach</span></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="1607"/><p><span>lághach a bhí ann, agus badh é treoir na ndaoine é, uair</span>
<lb n="1608"/><span>a gcrádh' agus a ngéar-chaill.</span></p>
<lb n="1609"/>
<lb n="1610"/><p><span>Ba sagart fíor-Ghaedhealach agus tír-ghrádhach thar</span>
<lb n="1611"/><span>bárr a bhí ann, agus mar ngeall ar sin, bhí fuath agus</span>
<lb n="1612"/><span>gráin-shaoghalta ag dream duibheacánta na tíre air,</span>
<lb n="1613"/><span>agus ní raibh uatha acht siocairín beag fhagháil, leis an</span>
<lb n="1614"/><span>Athair Mághnus a mharbhadh, mar bíodh a fhios agaibh seal</span>
<lb n="1615"/><span>gearr roimhe sin, go raibh cúig phunta le fagháil ag</span>
<lb n="1616"/><span>fear ar bith a bhéarfadh ceann sagairt go dtí an ríoghal-</span>
<lb n="1617"/><span>tas gallda, agus deich bpunta ar cheann easbuig.</span></p>
<lb n="1618"/>
<lb n="1619"/><p><span>B'fhéidir go ndéarfaidhe nár chóir na neithe seo a</span>
<lb n="1620"/><span>nochtughadh, acht deirim-se go bhfuil sé ceart agus cóir</span>
<lb n="1621"/><span>a nochtughadh go fírinneach, nó dhá bhfágthaoi gan nocht-</span>
<lb n="1622"/><span>ughadh iad, bhéimís ag plúchadh stair ár dtíre, agus ag</span>
<lb n="1623"/><span>teasbáint do'n tsaoghal go raibh cladhraidheacht agus</span>
<lb n="1624"/><span>neamh-náisiúntacht i lorg ár bpeann.</span></p>
<lb n="1625"/>
<lb n="1626"/><p><span>Timcheall an tráth' seo a bhfuil mé ag trácht faoi, bhí</span>
<lb n="1627"/><span>cumhachta na ngall, láidir treiseamhail, agus ní le</span>
<lb n="1628"/><span>calmaidheacht ná le crógantacht a bhí an bhuaidh sin aca,</span>
<lb n="1629"/><span>acht le cladhraidheacht, tútghail, agus fealltacht.</span></p>
<lb n="1630"/>
<lb n="1631"/><p><span>Thárlaidh ball de'n diabhal, ó Chúige Uladh go dtí Baile</span>
<lb n="1632"/><span>Uí Fhíodhcháin, timcheall an ama sin, ar bh'ainm dó Ridire</span>
<lb n="1633"/><span>Niall Ó Domhnaill, agus is dubh-chroidheach an sgéal é,</span>
<lb n="1634"/><span>go gcaithfidh sinn a aimhdeachtáil, i lom-chlár na fírinne,</span>
<lb n="1635"/><span>go raibh sé chomh baoghalach i n-aghaidh na gCaiteiliceach is</span>
<lb n="1636"/><span>bhí Iúdás i n-aghaidh ár Slánuightheora, neoin gur shíolruigh</span>
<lb n="1637"/><span>sé ó bhunadh daoine ba calmaighe, agus ba tréine d'á</span>
<lb n="1638"/><span>raibh le fagháil, agus ba fíochmhaire dhár throid ar son</span>
<lb n="1639"/><span>saoirseacht' agus creidimh i n-Éirinn.  B'éigin dó im-</span>
<lb n="1640"/><span>theacht ar teicheadh ó n-a chúige féin, mar ngeall air a</span>
<lb n="1641"/><span>bheith i n-a fhealltóir, ag tabhairt iarracht' ar a bhunadh</span>
<lb n="1642"/><span>féin a lot, agus a dtarcuisniughadh go mío-náireach.</span></p>
<lb n="1643"/>
<lb n="1644"/><p><span>Nuair a tháinig sé go Baile Uí Fhíodhcháin bhí cumhachta</span></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="1645"/><p><span>na Sacsan aige, mar ngeall air a bheith i n-aghaidh an</span>
<lb n="1646"/><span>chreidimh Rómhánaigh, agus bhain sé a gcuid talmhana de</span>
<lb n="1647"/><span>dhaoine bláthamhla, a bhí annsin nuair nach séanfadh siad</span>
<lb n="1648"/><span>a gcreideamh, agus seo ainm cuid aca — na Máilligh;</span>
<lb n="1649"/><span>clann a Ghlachlainn; agus muinntir Medlicot; agus is</span>
<lb n="1650"/><span>iomdha nidh níos measa ná an méid sin a rinne sé nach</span>
<lb n="1651"/><span>féidir liom-sa a thabhairt dhíbh faoi láthair, agus seo é</span>
<lb n="1652"/><span>an panantóir bradach, a chroch an t-Athair Mághnus mar</span>
<lb n="1653"/><span>fheicfidhear.</span></p>
<lb n="1654"/>
<lb n="1655"/><p><span>An tráth a dtáinig Humbert chun na tíre, bhí na Cait-</span>
<lb n="1656"/><span>eilicigh annsin i gcruadh-chás, agus bhíodar ag guidhe na</span>
<lb n="1657"/><span>Maighdine Muire agus a héan-mhac, congnamh a chur</span>
<lb n="1658"/><span>chuca le réidh an achair creidimh a thabhairt dobhtha.</span></p>
<lb n="1659"/>
<lb n="1660"/><p><span>Fuaradar a nguidhe, mar seoladh na Franncaigh chuca,</span>
<lb n="1661"/><span>agus chruinnigh fir an Iarthair i n-éinfheacht leo, agus</span>
<lb n="1662"/><span>throideadar cath fíochmhar borb ag Caisleán a' Bharraigh,</span>
<lb n="1663"/><span>i riocht gur chuireadar an ruaig ar na tartalaigh, neoin</span>
<lb n="1664"/><span>go raibh deichneabhar de na Sacsanaigh i n-aghaidh duine</span>
<lb n="1665"/><span>de na h-Éireannaigh.</span></p>
<lb n="1666"/>
<lb n="1667"/><p><span>Seal gearr i ndiaidh tluiseadh ar na Franncaigh, dubhairt</span>
<lb n="1668"/><span>an Domhnallach go raibh an t-Athair Mághnus i n'árd-</span>
<lb n="1669"/><span>chomhairleoir ag comhairleacan Humbert agus a shluaighte,</span>
<lb n="1670"/><span>agus mar gheall ar sin, a ghrádh! d'fhuagair sé barántas</span>
<lb n="1671"/><span>le n-ár sagart arún a ghabháil.</span></p>
<lb n="1672"/>
<lb n="1673"/><p><span>Tar éis seo thairig an Domhnallach duais tairbheach do</span>
<lb n="1674"/><span>dhuine ar bith a bhéarfadh ar an Athair Mághnus beo nó</span>
<lb n="1675"/><span>marbh.  Bhí saighdiúirí, spídeoirí agus fealltóirí amuigh</span>
<lb n="1676"/><span>aige ar fud paráiste Acla oidhche agus lá ar a thóir,</span>
<lb n="1677"/><span>agus sháruigh sé ortha a fhágháil amach.  Ní cheannóchadh an</span>
<lb n="1678"/><span>méid óir a bhí i Sasana muinntir Acla, agus níor thuga-</span>
<lb n="1679"/><span>dar éan fháirnis air, mar bhí siad dílis, agus bhí cion aca</span>
<lb n="1680"/><span>ar a sagart paráiste, agus ar an gcreideamh Rómhánach.</span></p>
<lb n="1681"/>
<lb n="1682"/><p><span>Chuaidh sé suas ar chnoc Sliabh Mór, agus bhí áitreabh</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="1683"/><p><span>annsin roimhe ó Dhia.  Ní daoine rinne é acht Dia.</span></p>
<lb n="1684"/>
<lb n="1685"/><p><span>Tá teach cloiche, bord, águs cathaoireacha cloiche ann,</span>
<lb n="1686"/><span>agus ní thiocfadh le éan duine doras an tighe fhagháil</span>
<lb n="1687"/><span>amach.</span></p>
<lb n="1688"/>
<lb n="1689"/><p><span>Tá acra talmhan ar thaoibh an chnuic, chomh pollta le</span>
<lb n="1690"/><span>criathar, agus ní fhuil duine ar bith ag dul ghá iarraidh,</span>
<lb n="1691"/><span>ar fhaitchíos nach rachadh siad isteach ins an doras ceart,</span>
<lb n="1692"/><span>agus go gcreaplóchthaoi iad, agus nach dtiocfadh leo a</span>
<lb n="1693"/><span>dhul amach as.</span></p>
<lb n="1694"/>
<lb n="1695"/><p><span>Is fíor-chinnte go raibh pálás ann, ag an Athair</span>
<lb n="1696"/><span>Mághnus, go bhfuair sé amach an t-árus galánta seo,</span>
<lb n="1697"/><span>agus thiocfadh leis a bheith ann go bhfuigheadh sé bhás, acht</span>
<lb n="1698"/><span>go raibh sé míle agus céad troigh suas ins an gcnoc,</span>
<lb n="1699"/><span>agus go mb'fhada leis, a cháirde a bheith ag tabhairt bidh</span>
<lb n="1700"/><span>chuige.  Bhí sé chomh hárd sa' gcnoc, leis an áit a dtuga-</span>
<lb n="1701"/><span>muid an doras mór mar ainm air.  Tháinig sé ar a thoil</span>
<lb n="1702"/><span>féin a theacht anuas, i measg a dhaoine muintearach.</span></p>
<lb n="1703"/>
<lb n="1704"/><p><span>Nuair a bhí sé suim aimsire i measg a ghaolta, chuaidh</span>
<lb n="1705"/><span>sé síos ar cuairt go Tóin an tSean-bhaile.</span></p>
<lb n="1706"/>
<lb n="1707"/><p><span>'Sé an áit a raibh na tighthe, ar ghob an chorráin, an</span>
<lb n="1708"/><span>uair sin, agus an tráth a bhí sé annsin, tháinig saigh-</span>
<lb n="1709"/><span>diúirí chun a' bhaile ar a thóir.  Tháinig an spídeoir go</span>
<lb n="1710"/><span>Tóin an tSean-bhaile, agus theasbáin sé an teach a raibh</span>
<lb n="1711"/><span>sé ann, ar dhuais airgid.  Leag an t-oifigeach sparán</span>
<lb n="1712"/><span>óir ar a láimh, agus nuair a bhí an spídeoireacht déanta</span>
<lb n="1713"/><span>aige, sgiob sé an sparán as a láimh, agus níor ghnóthuigh</span>
<lb n="1714"/><span>sé leith-phighinn ruadh ar a chuid spídeoireachta.</span></p>
<lb n="1715"/>
<lb n="1716"/><p><span>Tháinigeadar isteach annsin chun a' tighe, agus chuar-</span>
<lb n="1717"/><span>tuigheadar an teach agus ní bhfuaireadar an sagart, &</span>
<lb n="1718"/><span>nuair a bhíodar ag dul ag imtheacht, loisg fear aca</span>
<lb n="1719"/><span>urchar suas ins an lota.  “Ó!  Dia dhá réidhteach,” arsa</span>
<lb n="1720"/><span>sean-bhean a bhí i n-a suidhe ins an gclúid, “tá an</span>
<lb n="1721"/><span>sagart marbh.”</span>
<lb n="1722"/></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="1723"/><p><span>Nuair a chualaidh siad cainnt na sean-mhná, chuaidh siad</span>
<lb n="1724"/><span>isteach aríst chun a' tighe, agus chuaidh siad suas ar an</span>
<lb n="1725"/><span>lota agus chuartuigh siad é, agus fuair siad an sagart</span>
<lb n="1726"/><span>ann, agus thugadar leo é go dtí an Domhnallach, i</span>
<lb n="1727"/><span>mBaile Uí Fhíodhcháin.</span></p>
<lb n="1728"/>
<lb n="1729"/><p><span>Nuair a bhíodar ag imtheacht, bhuail lagar agus tart</span>
<lb n="1730"/><span>an sagart, agus d'iarr sé deoch uisge; thug ceann de</span>
<lb n="1731"/><span>na fir deoch uisge chuige, agus nuair a bhí sé ag ól an</span>
<lb n="1732"/><span>dighe, bhuail fear aca an soitheach, a raibh sé ag ól an</span>
<lb n="1733"/><span>dighe as, agus sgap an t-uisge ar éadan an tsagairt,</span>
<lb n="1734"/><span>agus dubhairt sé, “gurab í sin an lámh a bhéarfas chun</span>
<lb n="1735"/><span>na cille thú.”</span></p>
<lb n="1736"/>
<lb n="1737"/><p><span>Bhí a shliocht air; bhí sé faoi Samhain dár gcionn, ag</span>
<lb n="1738"/><span>fiadhach, agus loisg sé, agus loic an t-urchar, agus bhuail</span>
<lb n="1739"/><span>ceap an ghunna ins an láimh é, agus briseadh í, agus</span>
<lb n="1740"/><span>fuair sé bás faoi na sguilthí.</span></p>
<lb n="1741"/>
<lb n="1742"/><p><span>An fear a thug an deoch uisge chuige, d'iarr sé saoghal</span>
<lb n="1743"/><span>fada le séan dó, agus a sháith a bheith aige, chomh fhad 's</span>
<lb n="1744"/><span>bheadh sé beo, agus flaitheas dhá anam.</span></p>
<lb n="1745"/>
<lb n="1746"/><p><span>Bhí a shliocht air; fuair sé céad agus deich mbliadna</span>
<lb n="1747"/><span>d'aois, agus is gearr ó cailleadh é.  Bairéadach bhí mar</span>
<lb n="1748"/><span>shloinne air.</span></p>
<lb n="1749"/>
<lb n="1750"/><p><span>Nuair a tugadh i láthair an Domhnallaigh an sagart,</span>
<lb n="1751"/><span>níor cuireadh cúirt ná coiste air, acht d'orduigh an Domh-</span>
<lb n="1752"/><span>nallach a chrochadh ar buille boise, agus crochadh é ar an</span>
<lb n="1753"/><span>9adh lá de Mhí Mheadhoin, 1799, i sráid an mhargaidh, ar</span>
<lb n="1754"/><span>mheadh na sgálaí, i mbaile Uí Fhíodhcháin, i gConndae</span>
<lb n="1755"/><span>Mhuighe Eó.  Soillse agus glóir na bhflaitheas go raibh</span>
<lb n="1756"/><span>ag a anam!</span></p>
<lb n="1757"/>
<lb n="1758"/><p><span>Nuair a bhí sé crochta, dubhairt fear de na Lyghtels</span>
<lb n="1759"/><span>go mba hárd a bhí splíonach sagairt an lá sin, agus, ar</span>
<lb n="1760"/><span>seisean, “A' rath sin ar an gcuid eile aca.”  Agus</span>
<lb n="1761"/><span>dubhairt deirbhshiúir an tsagairt, “Nár ba fada go</span></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="1762"/><p><span>mbéidh tusa in do splíonach níos airde.”  Bíonn am na</span>
<lb n="1763"/><span>hathchuinge ann mar fuair sí a guidhe.</span></p>
<lb n="1764"/>
<lb n="1765"/><p><span>Níor bh'fhada i n-a dhiaidh sin go raibh an fear sin ag</span>
<lb n="1766"/><span>siubhal, agus go dtáinig sneachta trom, agus chuaidh sé</span>
<lb n="1767"/><span>amudha ar an mbealach, agus bhí sé ag imtheacht roimhe go</span>
<lb n="1768"/><span>ndeachaidh sé suas ar mhullaigh cnuic áird, agus bhí sé</span>
<lb n="1769"/><span>caillte thuas ar a mhullach, agus ní raibh éan tuairisg</span>
<lb n="1770"/><span>ar a bheo ná ar a mharbh nó go dtug na madaidhe a chosa</span>
<lb n="1771"/><span>agus a lámha anuas ar fud an bhaile.</span></p>
<lb n="1772"/>
<lb n="1773"/><p><span>Leanadar na madaidhe suas an cnoc, agus fuaradar</span>
<lb n="1774"/><span>a chuid splíonaighe lobhtha annsin, agus thionntuigheadar</span>
<lb n="1775"/><span>fód air, agus badh in é deireadh Lyghtel.</span></p>
<lb n="1776"/>
<lb n="1777"/><p><span>Chuireadar leacht os a chionn le teasbáint do na</span>
<lb n="1778"/><span>daoine gur annsin a bí Lyghtel curtha, a bhain aithis as</span>
<lb n="1779"/><span>an sagart a crochadh go héagcóireach.  Báille a bhí i</span>
<lb n="1780"/><span>Lyghtel, agus is iomdha droch-ghníomh fealltach a chuir sé</span>
<lb n="1781"/><span>i ndiaidh a láimhe, agus mar adubhairt an sean-fhocal,</span>
<lb n="1782"/><span>“Ní'l tuile dhá mhéad nach dtráigheann,” b'fhearacht sin</span>
<lb n="1783"/><span>le Lyghtel é; bhlas sé an bás níos luaithe ná bhí sé ag</span>
<lb n="1784"/><span>brath leis, agus atá uaigh a shean-chreatalacha le feiceáil</span>
<lb n="1785"/><span>go fóill ar bhárr Chnuic Chartúin.</span></p>
<lb n="1786"/>
<lb n="1787"/><p><span>Bhí ceann de na Máilligh, a dhíbir an Domhnallach as a</span>
<lb n="1788"/><span>gcuid talmhana, i n-a cheannphort ar na h-Éireannaigh,</span>
<lb n="1789"/><span>ag Cath Bhaile na Muc; agus bhí beirt dearbhráthair de'n</span>
<lb n="1790"/><span>tsloinne chéadna, as Buir-ghéis Umhall, ag troid go</span>
<lb n="1791"/><span>calmach ar thaoibh na nÉireannach, agus is mór an gníomh</span>
<lb n="1792"/><span>do rinne ceann aca mar atá sé ráidhte gan dédearbhadh</span>
<lb n="1793"/><span>ar bith, gur mharbhuigh sé os cionn trí chéad d'á náimhde,</span>
<lb n="1794"/><span>agus gan aige acht fear ag stancadh a ghunna dhó le</span>
<lb n="1795"/><span>méarthóga, mar nach raibh gráin ná piléir aige.  Seosamh</span>
<lb n="1796"/><span>bhí mar ainm baistidh air.  Gabhadh é, agus le hordughadh</span>
<lb n="1797"/><span>Cornwallis crochadh é, mar bhrostuigh an Domhnallach é,</span>
<lb n="1798"/><span>an fheill-bheart a dhéanamh</span>
<lb n="1799"/></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="1800"/><p><span>D'éirigh leis an dearbhráthair eile, 'sé sin Aibhistín, a</span>
<lb n="1801"/><span>bhealach a dhéanamh go h-Acaill, agus chaith sé seal gearr</span>
<lb n="1802"/><span>annsin, i measg na gcomhursan téagarthach, neoin go raibh</span>
<lb n="1803"/><span>sé fuagruighthe ag an Domhnallach, teach ar bith a bhéar-</span>
<lb n="1804"/><span>fadh fasgadh dhó, gur bás splíontaidheachta a bhí i ndán</span>
<lb n="1805"/><span>do mhuinntir an tighe sin.</span></p>
<lb n="1806"/>
<lb n="1807"/><p><span>Níor sgannruigh sin muinntir Acla, mar thug siad</span>
<lb n="1808"/><span>fasgadh agus dídean dhó, agus sócamhal léir mar bhí sé</span>
<lb n="1809"/><span>aca.</span></p>
<lb n="1810"/>
<lb n="1811"/><p><span>Bhí duais tairbheach le fagháil ag neach ar bith a bhéar-</span>
<lb n="1812"/><span>fadh tuairisg faoi, agus theip sé ar na brothairí an duais</span>
<lb n="1813"/><span>fhagháil, mar ní raibh éan fhealltóir i n-Acaill.</span></p>
<lb n="1814"/>
<lb n="1815"/><p><span>Bhí fear de mhuinntir Chaiticín ag seoltóireacht thart</span>
<lb n="1816"/><span>thimcheall Acla, agus thug sé Aibhistín Ó Máille leis ar</span>
<lb n="1817"/><span>a ghleoiteoig go dtí long Fhranncach, a bhí ag fuireacht</span>
<lb n="1818"/><span>leis ins an mbáidhe.</span></p>
<lb n="1819"/>
<lb n="1820"/><p><span>Nuair a chuaidh an Máilleach ar bhord na luinge, thug</span>
<lb n="1821"/><span>sé a sheacht míle beannacht do Chaiticín, i gceann trí</span>
<lb n="1822"/><span>phunta a thairgsint dó mar luach saothair.</span></p>
<lb n="1823"/>
<lb n="1824"/><p><span>Dhiúltuigh an Caiticíneach an t-airgead, agus dubhairt</span>
<lb n="1825"/><span>sé leis an Máilleach, “I n-áit airgead a ghlacadh uait</span>
<lb n="1826"/><span>dá mbeadh fairsingeacht airgid agam, bhéarfainn fiche</span>
<lb n="1827"/><span>punta dhuit a chuideochadh leat in do bhealach.”  Sgara-</span>
<lb n="1828"/><span>dar le chéile annsin, agus nuair a shroich an Máilleach</span>
<lb n="1829"/><span>an Fhrainnc, chuaidh sé i n-airm na Frainnce, agus le</span>
<lb n="1830"/><span>méad a chalmaidheachta agus a chrodhachta níor bh'fhada go</span>
<lb n="1831"/><span>ndearnadh oifigeach dhe.</span></p>
<lb n="1832"/>
<lb n="1833"/><p><span>Chaith sé bliadhain agus fiche ins an airm, agus le linn</span>
<lb n="1834"/><span>an ama sin d'éirigh sé dall, agus tháinig sé abhaile go</span>
<lb n="1835"/><span>Buir-ghéis Umhall, agus ní bréag a rádh nach raibh fáilte</span>
<lb n="1836"/><span>ag a cháirde roimhe.  Bhí buan-chíos bliadhanamhail ó</span>
<lb n="1837"/><span>Ríoghaltas na Frainnce aige, i gceann seacht bpíngne</span>
<lb n="1838"/><span>sa' lá a bheith aige dh'á mhadadh, a bhí ghá cheannaireacht.</span>
<lb n="1839"/></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="1840"/><p><span>Bhí an Domhnallach beo nuair a tháinig sé, agus casadh</span>
<lb n="1841"/><span>leis an Máilleach ar dhroichead Bhaile Uí Fhíodhcháin, agus</span>
<lb n="1842"/><span>bhain sé aithis as an dall.  “Aithnighim do ghlór, a</span>
<lb n="1843"/><span>bhodaigh,” ars an Máilleach, agus leis sin chuir sé a lámh</span>
<lb n="1844"/><span>i bpóca a asgaille, agus thug sé amach a phiostal, agus</span>
<lb n="1845"/><span>ar an móiméid a chonnaic an Domhnallach an piostal rith</span>
<lb n="1846"/><span>sé mar rith siad ag Caisleán a' Bharraigh, agus badh in</span>
<lb n="1847"/><span>é gníomh na bhfealltóirí mbréagach do rith mar chladhairí.</span></p>
<lb n="1848"/>
<lb n="1849"/><p><span>Dia dhá réidhteach, a ghrádh!  Ba dubh-chroidheach an lá</span>
<lb n="1850"/><span>do chlainn na nGaedheal an lá do crochadh an t-Athair</span>
<lb n="1851"/><span>Mághnus, & is iomdha deor cráidhte a sheil baintreabhacha</span>
<lb n="1852"/><span>agus dílleachta mar ngeall ar a bhás, agus cúirsí na</span>
<lb n="1853"/><span>fir dhe, bhíodar tanuighste de bhárr an chatha mhisneamhla</span>
<lb n="1854"/><span>bhuird do throideadar ag Caisleán a' Bharraigh, agus ag</span>
<lb n="1855"/><span>Baile na Muc, agus an méid aca do righnigh ó na catha,</span>
<lb n="1856"/><span>b'éigin dobhtha imtheacht ag cois chladaigh agus i n-uamh-</span>
<lb n="1857"/><span>acha faoi thalamh le fasgadh 'fhagháil.</span></p>
<lb n="1858"/>
<lb n="1859"/><p><span>Bhí saighdiúirí Shasana ar a dtóir, agus ag smúracht</span>
<lb n="1860"/><span>rompa mar fhaol-chú, le n-a marbhadh gan siocair ná</span>
<lb n="1861"/><span>ádhbhar, acht grádh creidimh agus tíre, neoin go bhfuil sé</span>
<lb n="1862"/><span>ins an teagasg críostaidhe, “Dia do ghrádhughadh os cionn</span>
<lb n="1863"/><span>gach uile nidh, agus do chomhursa mar thú féin.”</span></p>
<lb n="1864"/>
<lb n="1865"/><p><span>Is iomdha droch-ghníomh eile a rinneadh le hordughadh</span>
<lb n="1866"/><span>an Domhnallaigh bhradaigh an tráth sin, nach bhfuil am ná</span>
<lb n="1867"/><span>achar agam-sa faoi láthair, a chuir i sgríbhinn le haghaidh</span>
<lb n="1868"/><span>na nGaedheal, nach bhfacaidh solas an lae go fóill; acht</span>
<lb n="1869"/><span>le congnamh Dé b'fhéidir go dtiocfadh fíor-Ghaedheal a</span>
<lb n="1870"/><span>nochtóchadh iomlán beatha an Athar Mághnus Mac Suibhne,</span>
<lb n="1871"/><span>agus a ghríosóchadh tútghail meilm agus feille an Domh-</span>
<lb n="1872"/><span>nallaigh agus a ghramsgair chonganta.</span></p>
<lb n="1873"/>
<lb n="1874"/><p><span>Sagart fíor-Ghaedhealach, fírinneach, fíor dhá thír agus</span>
<lb n="1875"/><span>dhá chreideamh badh eadh é, agus atá stuair a chnámh faoi</span>
<lb n="1876"/><span>láthair i n-ithir bheannuighthe Ghaedhealaigh, agus mar ngeall</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="1877"/><p><span>ar a ghaedhealtachas agus ar a fhearamhlacht ag cosaint</span>
<lb n="1878"/><span>a thíre agus a chreidimh, do crochadh é.</span></p>
<lb n="1879"/>
<lb n="1880"/><p><span>'Siad na Béarlóirí le n-a ngall-chumhachta diabhalta</span>
<lb n="1881"/><span>a d'imir an fheill-bheart sin air, & nach truaighmhéileach</span>
<lb n="1882"/><span>an sgéal é go gcaithfidhear aimhdeachtáil annseo gur ins</span>
<lb n="1883"/><span>an tSacs-bhéarla atá an feart-laoi greanta, atá ar</span>
<lb n="1884"/><span>a chloich-thomba.</span></p>
<lb n="1885"/>
<lb n="1886"/><p><span>Agruighim-se fir an Iarthair anois, agus Gaedhil na</span>
<lb n="1887"/><span>h-Éireann i n-a gceann, leacht a thógáil go luath agus</span>
<lb n="1888"/><span>go tapaidh os cionn na huaighe, i riocht go mbéidh sé mar</span>
<lb n="1889"/><span>threoir ag clainn ár gcloinne, nach ndearnamar dear-</span>
<lb n="1890"/><span>mad ná cionn-faillighe, gan comhmóradh onórach a chuir</span>
<lb n="1891"/><span>ar a chnámha ins an talamh le teasbáint do na Béar-</span>
<lb n="1892"/><span>lóirí gur chuireamar feart-laoi i dteangaidh ár dtíre</span>
<lb n="1893"/><span>os a chionn.</span></p>
<lb n="1894"/>
<lb n="1895"/><p><span>Do hadhlacadh é ar an 9adh lá de Mhí Mheadhoin, 1799,</span>
<lb n="1896"/><span>i Mainistir Bhuir-Ghéis Umhaill, i ngar do Bhaile Uí Fhíodh-</span>
<lb n="1897"/><span>cháin, i n-éan uaigh amháin le n-a athair agus le n-a</span>
<lb n="1898"/><span>mháthair, agus atá uaigh na Máilleach réamhráidhte, le</span>
<lb n="1899"/><span>n-a hais.</span></p>
<lb n="1900"/>
<lb n="1901"/><p><span>Tá a cholann sa' talamh,</span>
<lb n="1902"/><span>Is a anam i bhFlaitheas,</span>
<lb n="1903"/><span>Faoi chúram na n-aingeal,</span>
<lb n="1904"/><span>Na n-easbol is na naomh;</span>
<lb n="1905"/><span>Is gan cosg le n-a theangaidh,</span>
<lb n="1906"/><span>Acht ag agairt na Tríonóide,</span>
<lb n="1907"/><span>Le Éire a shaoradh</span>
<lb n="1908"/><span>Ó ghangaid is baoghal.</span></p>
<lb n="1909"/>
<lb n="1910"/><p><span>Tá an Mhaighdean i n-A bhfochair,</span>
<lb n="1911"/><span>Agus Seosamh, a céile,</span>
<lb n="1912"/><span>Ag éigneach go fábharach,</span>
<lb n="1913"/><span>Leathtrom na nGaedheal;</span></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="1914"/><p><span>Atá faoi dhuibheacan creidimh,</span>
<lb n="1915"/><span>A tháinig go h-Éirinn,</span>
<lb n="1916"/><span>I soisgéal neamh-thairbheach,</span>
<lb n="1917"/><span>I nGall-bhriathra béil.</span></p>
<lb n="1918"/>
<lb n="1919"/><p><span>Crochadh na sagairt,</span>
<lb n="1920"/><span>Is céasadh na céadta,</span>
<lb n="1921"/><span>Marbhuigheadh na mílte,</span>
<lb n="1922"/><span>Is na milliúin, a ghrádh!</span>
<lb n="1923"/><span>Nuair nár thréig siad a gcreideamh</span>
<lb n="1924"/><span>Ar thoiseach na Féile,</span>
<lb n="1925"/><span>Is an Mhaighdean a shéanadh,</span>
<lb n="1926"/><span>Ar son rálaighe mná.</span></p>
<lb n="1927"/>
<lb n="1928"/><p><span>Bhí an soisgéal seo i bhfalach,</span>
<lb n="1929"/><span>Ó aimsir na Páise,</span>
<lb n="1930"/><span>Go dtí tráth an tsean-pheanantór',</span>
<lb n="1931"/><span>An fimineach tréan;</span>
<lb n="1932"/><span>Mar bhrostuigh an donas é,</span>
<lb n="1933"/><span>Le dhul i n-aghaidh an Phápa,</span>
<lb n="1934"/><span>Agus an Bíobla a athrughadh,</span>
<lb n="1935"/><span>Léir a neamh-smaointe féin.</span></p>
<lb n="1936"/>
<lb n="1937"/><p><span>An Méarthóg.</span></p>
<lb n="1938"/>
<lb n="1939"/><p><span>Sgríobhas mórán de'n ghearr-chunntas seo ó Phádhraig</span>
<lb n="1940"/><span>Mac Gréil, Dubh-Ghuirt; agus sholáthruigh Pádhraig</span>
<lb n="1941"/><span>Ó Domhnaill i mBaile Uí Fhíodhcháin roinn eile dhe dhom.</span>
<lb n="1942"/><span>'Sé Antoine Ó Bláthmhail i nDubh Éige do chruinnigh ó na</span>
<lb n="1943"/><span>seanchaidhthe agus do sgríobh do Phádhraig é.</span></p>
<lb n="1944"/>
<lb n="1945"/><p><span>Táim go an-bhuidheach de Phádhraig Ó Domhnaill agus</span>
<lb n="1946"/><span>d' Antoine Ó Bláthmhail dhá bhárr.</span></p>
<lb n="1947"/>
<lb n="1948"/><p><span>Fuaras mórán conganta ó Shéamus Mac hÉnrí, Dubh</span>
<lb n="1949"/><span>Thúma, agus ó Sheaghan Ó Ruadháin, Dubh Loch, le h-abhráin</span>
<lb n="1950"/><span>agus targaireacht agus neithe eile do sholáthar dhom.</span>
<lb n="1951"/><span>'Siad seo an bheirt stócach is fearr sgoláireacht i n-a</span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="1952"/><p><span>dteangaidh dhúthchais dhár casadh liom i n-Iarros.  Táim</span>
<lb n="1953"/><span>go han-bhuidheach dhíobhtha de bhárr an mhéid do rinneadar</span>
<lb n="1954"/><span>dhom.</span></p>
<lb n="1955"/>
<lb n="1956"/><p><span>'Sé Micheál Mac Ruaidhrí do chuidigh liom leis an</span>
<lb n="1957"/><span>leabhar seo do chuir i n-ordughadh.  Tá lorg a láimhe ar</span>
<lb n="1958"/><span>gach leathanach dhe, agus cébí rath atá air, bíodh na léigh-</span>
<lb n="1959"/><span>theoirí buidheach de Mhicheál mar 'sé do chuir an slacht</span>
<lb n="1960"/><span>sin air.  Ní'l sé in mo chumas ughdar Aodha Uí Néill do</span>
<lb n="1961"/><span>mholadh.  Ní'l agam le rádh acht go dtugaidh Dia saoghal</span>
<lb n="1962"/><span>fada le séan dó le Gaedhilgeoirí na tíre do theagasg!</span>
<lb n="1963"/></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="1964"/><p><span>AN T-ATHAIR MÁGHNUS MAC SUIBHNE.</span></p>
<lb n="1965"/>
<lb n="1966"/><p><span>Nach é bás an Athar Mághnus,</span>
<lb n="1967"/><span>A d'fhág fán ar go leor?</span>
<lb n="1968"/><span>Gaedhil bhochta cráidhte,</span>
<lb n="1969"/><span>Is gach lá ag sileadh deor;</span>
<lb n="1970"/><span>Dhá maireadh sé is grásta,</span>
<lb n="1971"/><span>Is Bonepartí theacht thar sáile,</span>
<lb n="1972"/><span>Chuirfeadh sé crann saoirse i n-áirde,</span>
<lb n="1973"/><span>Le n-a dhá láimh os cionn Mhuigheó.</span></p>
<lb n="1974"/>
<lb n="1975"/><p><span>Tá duibhthean ins an spéir.</span>
<lb n="1976"/><span>Is na réalta uilig faoi cheo,</span>
<lb n="1977"/><span>Fir éantuighthe gan éan smid,</span>
<lb n="1978"/><span>Is tá an ghrian a' cailleadh a teo;</span>
<lb n="1979"/><span>Ó d'éag sé flaith na féile,</span>
<lb n="1980"/><span>'S sé a sheasfadh dhúinn — na Gaedhil,</span>
<lb n="1981"/><span>An leomhan, an fhuil ba tréine,</span>
<lb n="1982"/><span>Nach ngéillfeadh do go leor.</span></p>
<lb n="1983"/>
<lb n="1984"/><p><span>Tá na Franncaigh gabhtha gléasta,</span>
<lb n="1985"/><span>Is Humbert a' tidheacht thar tuinn,</span>
<lb n="1986"/><span>Golfaidh siad go géar é,</span>
<lb n="1987"/><span>Is éiric a thabhairt ann,</span>
<lb n="1988"/><span>Mallacht Ríogh na gCréachta,</span>
<lb n="1989"/><span>Do'n t-é úd a mhionnuigh an t-éitheach air,</span>
<lb n="1990"/><span>Crann seasmhach clann na nGaedheal,</span>
<lb n="1991"/><span>'Sé mo léan géar! go bhfuil sé i gcill.</span></p>
<lb n="1992"/>
<lb n="1993"/><p><span>Seo rann do chum Pádhraig Daeid faoi bhás an Athar</span>
<lb n="1994"/><span>Mághnus.  'Sé Pádhraig Ó Domhnaill i mBaile Uí Fhiodh-</span>
<lb n="1995"/><span>cháin do chuir é ag triall orm.</span>
<lb n="1996"/></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="1997"/><p><span>PÁDHRAIG DAEID AGUS AN BÁS.</span></p>
<lb n="1998"/>
<lb n="1999"/><p><span>(É féin do chum.)</span></p>
<lb n="2000"/>
<lb n="2001"/><p><span>Ar dhroichead Luimnigh casadh an bás orm,</span>
<lb n="2002"/><span>I n-a ghadaidhe ghránda, is a chúl le claidhe,</span>
<lb n="2003"/><span>Dhruid sé in m'aice is chraith sé lámh liom,</span>
<lb n="2004"/><span>Is dubhairt “a Phádhraig! cionnus atáoi?”</span>
<lb n="2005"/><span>“Tá mé breoidhte lag in mo chnámha,</span>
<lb n="2006"/><span>Ó shníomh mé an mála atá a' dul thrí mo thaoibh,”</span>
<lb n="2007"/><span>“Leag tharad é is gluais mar chách liom,</span>
<lb n="2008"/><span>Go gleann aoibhinn áluinn i n-a bhfuil gach éan.”</span></p>
<lb n="2009"/>
<lb n="2010"/><p><span>“Impide ort a ghadaidhe ghránda!</span>
<lb n="2011"/><span>Tabhair dhom spás go ceann dhá mhí,</span>
<lb n="2012"/><span>Go dtéighidh mé go Baile Chruaidh chun Uí Eaghra,</span>
<lb n="2013"/><span>An fear is áilne faoi éadaighe Chríost;</span></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2014"/><p><span>Ann siúd a bhíomar-ne i dtigh tábhairne,</span>
<lb n="2015"/><span>I measg na sár-fhear ag ól na dighe,</span>
<lb n="2016"/><span>Bhéarainn go dian duit dá bhfághainn mo shláinte,</span>
<lb n="2017"/><span>'S is fada ó'n áit seo bhéinn aríst.”</span></p>
<lb n="2018"/>
<lb n="2019"/><p><span>“Deirim leat-sa má bhíonn tú i nÉirinn,</span>
<lb n="2020"/><span>Faoi luighe na gréine nó i gCrích Fáil,</span>
<lb n="2021"/><span>Go dtabhrad cuireadh dhuit i láthair bheinnse,</span>
<lb n="2022"/><span>Is go mbéidh mé i n-éinfheacht leat in mo luighe ar chlár;</span>
<lb n="2023"/><span>Cuir fios ar an Eaglais sul dá n-éagfair,</span>
<lb n="2024"/><span>Déan aithrighe ghéar le Righ na ngrás,</span>
<lb n="2025"/><span>Béidh tú borramhail i measg na naomh,</span>
<lb n="2026"/><span>Acht diúltuigh an saoghal seo, is do na mnáibh.”</span></p>
<lb n="2027"/>
<lb n="2028"/><p><span>“Dhá mbéinn i n-Acaill nó i n-Umhall Uí Mháille,</span>
<lb n="2029"/><span>I gCaisleán a' Bharraigh nó i dteach Chuinn Fhéil,</span>
<lb n="2030"/><span>Nó i mbaile a' Chreachair ag dul le fánaidh,</span>
<lb n="2031"/><span>Dhéanainn gáire a chluinfeadh an saoghal;</span>
<lb n="2032"/><span>Is iomdha óig-fhear lúthmhar láidir,</span>
<lb n="2033"/><span>A chuirfeadh fáilte romham, is céad,</span>
<lb n="2034"/><span>Is a Mhághnuis Suibhne! chraithfinn lámh leat,</span>
<lb n="2035"/><span>Is d'ólfainn cárt' leat gan focal bréig'.”</span></p>
<lb n="2036"/>
<lb n="2037"/><p><span>“Gaisgidheach mise a shiubhal thart Éire,</span>
<lb n="2038"/><span>An Fhrainnc an Ghréig is an Ghearmáin,</span>
<lb n="2039"/><span>Thug mé Oisín liom is Fianna Éireann,</span>
<lb n="2040"/><span>Oscar tréan is Goll an áird;</span>
<lb n="2041"/><span>Thug mé an t-óg is an críon dá réir liom,</span>
<lb n="2042"/><span>An fear is tréine 's is milltighe cháil,</span>
<lb n="2043"/><span>Bhéarad tusa liom a Phádhraig Daeid!</span>
<lb n="2044"/><span>Leig dhe do phléidhe liom, is gluais mar chách.”</span></p>
<lb n="2045"/>
<lb n="2046"/><p><span>Seo abhrán do chuir Pádhraig Ó Domhnaill ag triall</span>
<lb n="2047"/><span>orm, do sgríobh sé ó n-a charaid gaol Aodh Ó Domhnaill</span>
<lb n="2048"/><span>i gCill Míodna, leath-bhealaigh eidir Baile Uí Fhíodhcháin</span></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2049"/><p><span>agus Cathair na Mart.  Is caismirt atá ann, eidir an</span>
<lb n="2050"/><span>File agus an bás.</span></p>
<lb n="2051"/>
<lb n="2052"/><p>
<lb n="2053"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Targaireacht Bhriain Ruaidh Uí Chearbháin agus Stair-Sheanchas le Cois

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Targaireacht Bhriain Ruaidh Uí Chearbháin agus Stair-Sheanchas le Cois

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
