Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Sgéalaidhe Fearnmhuighe</title><author><name type="main">Seosamh Laoide</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">U038</note>
                         <note type="L">vii</note>
                         <note type="B">1901</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>U038</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Sgéalaidhe Fearnmhuighe</title><author>Seosamh Laoide</author><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>1901</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>ROIMH - RÁDH</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Seo é an chéad leabhar sgéalaidheachta do </span>
<lb n="4"/><span>cruinnigheadh i n-éan-dúthaigh de Chúige Uladh.</span>
<lb n="5"/><span>I bhfíor-uachtar na cúige sin atá Fearnmhagh,</span>
<lb n="6"/><span>mar ar hinnseadh na sgéalta so.  Tá an </span>
<lb n="7"/><span>dúthaigh nó an bharúntacht so ag teórainn-</span>
<lb n="8"/><span>teacht le Cúige Laighean, .i. le Contae na</span>
<lb n="9"/><span>Midhe, & ba mhionroinn de'n Mhidhe i n-allód</span>
<lb n="10"/><span>í.  Dá dhruim sin, is féidir a rádh gurab í</span>
<lb n="11"/><span>sgéalaidheacht na Midhe atá ins an leabhar</span>
<lb n="12"/><span>so comh maith le sgéalaidheacht Chúige Uladh.</span>
<lb n="13"/><span>Rud eile, ní mheasaid mór-chuid de mhuintir</span>
<lb n="14"/><span>Fhearnmhuighe gurab Ultaigh iad, mar is </span>
<lb n="15"/><span>amhlaidh adeirid gur mó an bhaint atá aca</span>
<lb n="16"/><span>le Contae na Midhe.  Bhíodh sain amhlaidh nó</span>
<lb n="17"/><span>ná bíodh, is cinnte go bhfuil blas Uladh ar</span>
<lb n="18"/><span>an gcaint, mar sórt Ultachais is eadh an </span>
<lb n="19"/><span>chanamhaint atá beó fós, go mór-mhór i </span>
<lb n="20"/><span>mbéal seandaoine, i n-uachtar Uladh agus i </span>
<lb n="21"/><span>n-íochtar Laighean.</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>Ní'l annso acht fíor-bheagán de na sgéal-</span>
<lb n="24"/><span>taibh do bhí le fághail i bhFearnmhuigh.  Dá</span>
<lb n="25"/><span>laighead a bhfuil 'sa leabhar, dá gcuirfidhe</span>
<lb n="26"/><span>chum iad do bhailiughadh anois, ní dócha go </span>
<lb n="27"/><span>bhféadfaidhe iad d'fhághail.  An bheirt ó'r</span></p>
</div>
<pb n="viii"/>
<div><lb n="28"/><p><span>cuireadh síos iad, táid siad araon ar shlighe</span>
<lb n="29"/><span>na fírinne, beannacht Dé le n-a n-anman-</span>
<lb n="30"/><span>naibh, agus is beag d'á samhail ar fághail ins an</span>
<lb n="31"/><span>tír sin i leith eoluis ar Ghaedhilg do labhairt</span>
<lb n="32"/><span>agus sgéalta d'innsin innti.  'Siad anmanna</span>
<lb n="33"/><span>na beirte sin Tomás Ó Corragáin do chomh-</span>
<lb n="34"/><span>nuigh 'sa Chaisleán Thoir i n-aice Cairrge</span>
<lb n="35"/><span>Machaire Rois agus Tomás MagRuadair do bhí</span>
<lb n="36"/><span>'na chomhnuidhe i gCairgeach Lios na n-Áirne</span>
<lb n="37"/><span>i ngar do Choll-a-bhile, baile eile i bhFearn-</span>
<lb n="38"/><span>mhuigh.</span></p>
<lb n="39"/>
<lb n="40"/><p><span>'Sé Mac Uí Chorragáin do innis beagnach</span>
<lb n="41"/><span>gach a bhfuil 'sa' leabhar; ní fríth acht II. agus</span>
<lb n="42"/><span>IV. ó Thomás Mhag Raudair.</span></p>
<lb n="43"/>
<lb n="44"/><p><span>Má's rud é go bhfuil canamhaint mhór ar </span>
<lb n="45"/><span>na sgéaltaibh seo, is orra féin atá an chuid</span>
<lb n="46"/><span>is mó de'n locht i n-a thaobh sain de.  Ní </span>
<lb n="47"/><span>dearnadh rud mór de gach éan-chor beag</span>
<lb n="48"/><span>canamhna d'á bhfuil ionnta, acht ar a aghaidh </span>
<lb n="49"/><span>sin anonn, do rinneadh dícheall ar gan an </span>
<lb n="50"/><span>iomarca aire do thabhairt d'á leithéidíbh, agus</span>
<lb n="51"/><span>gnáth-litriughadh na teangadh d'á leanamhaint</span>
<lb n="52"/><span>mar is minice no féadadh é.</span></p>
<lb n="53"/>
<lb n="54"/><p><span>Le súil go racha sé i dtairbhe do lucht </span>
<lb n="55"/><span>foghluma Gaedhilge i gCúige Uladh agus i n-íoch-</span>
<lb n="56"/><span>tar Laighean atá an leabhar so d'á chur amach.</span></p>
<lb n="57"/>
<lb n="58"/><p><span>AODH BEAG O LEÓRTHA</span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>Bhí bean ann aon uair amháin, agus ní'l anois,</span>
<lb n="61"/><span>agus is cuma gá hacú bhí nó nach rabh.  Bhí mac</span>
<lb n="62"/><span>aicí a rabh Aodh Beag O Leórtha air.  Thainic</span>
<lb n="63"/><span>se isteach aon lá amháin chuige n-a mháthair.</span></p>
<lb n="64"/>
<lb n="65"/><p><span>"Fagh réidh cearc is bunnóg," ars' eisean;</span>
<lb n="66"/><span>"go racha me a dh'iarraidh nighne an ríogh."</span></p>
<lb n="67"/>
<lb n="68"/><p><span>Dubhairt a mháthair leis, "Ó, a mhic mhoir-</span>
<lb n="69"/><span>nigh, goidé chuir sin in do chionn?  Nach muir-</span>
<lb n="70"/><span>bheachar thú, má théid tú a chomhair thighe an</span>
<lb n="71"/><span>ríogh?  Chan fhuigheadh aon dhuine nighean an</span>
<lb n="72"/><span>ríogh acht an té bhainfeadh trí gháire aistí."</span></p>
<lb n="73"/>
<lb n="74"/><p><span>Dubhairt se gan ghéilleadh dó sin go rachadh.</span></p>
<lb n="75"/>
<lb n="76"/><p><span>D'imthigh Aodh Beag O Leórtha is thug se</span>
<lb n="77"/><span>sean-bheitheach bán leis.  Nuair a bhí se i</span>
<lb n="78"/><span>bhfogus do gheata an ríogh, chuaidh se a mhar-</span>
<lb n="79"/><span>caigheacht ar an tsean-bheitheach.  Bheir greim</span>
<lb n="80"/><span>urbaill air is chuir se an beitheach ar ais 'un</span>
<lb n="81"/><span>an gheata.  D'fhiostruigh fear an gheata dhe</span>
<lb n="82"/><span>goidé bhí a dhíth air.  Dubhairt se go rabh se</span>
<lb n="83"/><span>ag dul a dh'iarraidh nighne an ríogh.  Bhí sí</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="84"/><p><span>thuas i mullach an tighe báirr is rinn sí gáire</span>
<lb n="85"/><span>mór.</span></p>
<lb n="86"/>
<lb n="87"/><p><span>"Tá trian do do nighin bainte agam, a</span>
<lb n="88"/><span>rí," arsa Aodh Beag.</span></p>
<lb n="89"/>
<lb n="90"/><p><span>"Tá, le donas is le doghrainn daoi," ars'</span>
<lb n="91"/><span>an rí.</span></p>
<lb n="92"/>
<lb n="93"/><p><span>D'imthigh Aodh Beag a bhaile.  Lá ar(t) n-a</span>
<lb n="94"/><span>bháireach thug se boc gabhair leis.  Chuaidh se</span>
<lb n="95"/><span>a mharcaigheacht ar an mboc.  Bheir se greim</span>
<lb n="96"/><span>dhá adhairc air.  D'fhiostruigh fear an gheata</span>
<lb n="97"/><span>gá rabh sé ag dul.  Dubhairt se go rabh se</span>
<lb n="98"/><span>ag dul a dh'iarraidh nighne an ríogh.  Bhí nighean</span>
<lb n="99"/><span>an ríogh i mullach an tighe báirr is rinn sí</span>
<lb n="100"/><span>gáire mór eile.</span></p>
<lb n="101"/>
<lb n="102"/><p><span>"Tá dhá thrian do do nighin bainte agam,</span>
<lb n="103"/><span>a rí."</span></p>
<lb n="104"/>
<lb n="105"/><p><span>"Tá, le donas is le doghrainn daoi,"</span>
<lb n="106"/><span>ars' an rí.</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>D'imthigh Aodh Beag a bhaile.  Lá ar(t) n-a</span>
<lb n="109"/><span>bháireach thug se cráin mhuice leis.  Nuair a</span>
<lb n="110"/><span>bhí se ag an gheata, chuaidh se a mharcaigheacht</span>
<lb n="111"/><span>ar an chráin is bheir se greim dhá chluais uirthí.</span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>"Goidé tá a dhíth ort?" arsa fear an</span>
<lb n="114"/><span>gheata.</span></p>
<lb n="115"/>
<lb n="116"/><p><span>"Tá me ag dul a dh'iarraidh nighne an ríogh,"</span>
<lb n="117"/><span>arsa Aodh Beag.</span>
<lb n="118"/></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="119"/><p><span>Bhí sí thuas i mullach an tighe báirr is rinn</span>
<lb n="120"/><span>sí gaire mór eile.</span></p>
<lb n="121"/>
<lb n="122"/><p><span>"'Nois, a rí, tá do nighean bainte agam."</span></p>
<lb n="123"/>
<lb n="124"/><p><span>"Tá, le donas agus doghrainn daoi," ars'</span>
<lb n="125"/><span>an rí; "Chan fhaghann tú anois í," adeir an</span>
<lb n="126"/><span>rí, "go mbeara tú cionn an fhathaigh thall</span>
<lb n="127"/><span>atá ins an choill chugam."</span></p>
<lb n="128"/>
<lb n="129"/><p><span>D'éirigh Aodh Beag ar maidin.  Char bh'fhada</span>
<lb n="130"/><span>gur chas fathach mór air.</span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>"A rógaire 's a chnéamhaire," ars' an fathach,</span>
<lb n="133"/><span>"goidé rug ag teacht a chomhair m'áite thú?</span>
<lb n="134"/><span>Is mór liom ionn a ngreim thú, 's is beag liom</span>
<lb n="135"/><span>ionn i ndá ghreim thú; ní'l acht sgubóg luaith-</span>
<lb n="136"/><span>readh ar bhárr mo theangadh ionnat."</span></p>
<lb n="137"/>
<lb n="138"/><p><span>"Glór Dé os cionn do ghlóir, a bhodaigh</span>
<lb n="139"/><span>shalaigh," arsa Aodh Beag.</span></p>
<lb n="140"/>
<lb n="141"/><p><span>"Gá hacú is fhearr leat, coraidheacht nó</span>
<lb n="142"/><span>cruadh-chomhrac?" ars' an fathach.</span></p>
<lb n="143"/>
<lb n="144"/><p><span>"Is fhearr liom coraidheacht," arsa Aodh</span>
<lb n="145"/><span>Beag.</span></p>
<lb n="146"/>
<lb n="147"/><p><span>Bheir siad ar a chéile ins na snadhmannaibh</span>
<lb n="148"/><span>cruaidhe coraidheacht' go ndeanadh siad</span>
<lb n="149"/><span>creagán de'n mbogán, bogán de'n chreagán;</span>
<lb n="150"/><span>dhá dtiocfadh duine ó íochtar an domhain go</span>
<lb n="151"/><span>huachtar an domhain gur ag amharc ar an dís</span>
<lb n="152"/><span>seo thiocfadh.  Char bh'fhada go dtug Aodh</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="153"/><p><span>Beag fásgadh dhó; chuir se go dtí n-a ghlúine</span>
<lb n="154"/><span>is-talamh e, (an) dara fásgadh go dtí bhásta</span>
<lb n="155"/><span>a bhrístí, (an) treas fásgadh go dtí ubhall a</span>
<lb n="156"/><span>sgórnaighe.</span></p>
<lb n="157"/>
<lb n="158"/><p><span>"Fód geárr glas uaim os do chionn, a</span>
<lb n="159"/><span>bhodaigh shalaigh."</span></p>
<lb n="160"/>
<lb n="161"/><p><span>"A Aodh Bhig Uí Leórtha mhoirnigh, ná</span>
<lb n="162"/><span>teana (déan) thusa sin; bheara me a bhfeil</span>
<lb n="163"/><span>amuigh 's astigh agam duid, 's ná teana</span>
<lb n="164"/><span>sin."</span></p>
<lb n="165"/>
<lb n="166"/><p><span>"Is liom fhéin sin ó do lá-sa amach," arsa</span>
<lb n="167"/><span>Aodh Beag, ag caitheamh a chinn de, naoi</span>
<lb n="168"/><span>n-iomaire, naoi n-eitrinn, gan tuisleadh,</span>
<lb n="169"/><span>gan tuirleadh.  Bhí an cionn ag teacht</span>
<lb n="170"/><span>ar an cholainn aríst.  Bhuail sé bárr-chos</span>
<lb n="171"/><span>air.</span></p>
<lb n="172"/>
<lb n="173"/><p><span>"Char bh'fhoráil duid," ars' an cionn, "dhá</span>
<lb n="174"/><span>bhfuighinn-se ar an cholainn aríst, tusa ná</span>
<lb n="175"/><span>fir Éirinne nach sgaithfeadh é."</span></p>
<lb n="176"/>
<lb n="177"/><p><span>"Bhí fhios agam fhéin sin," arsa Aodh Beag.</span></p>
<lb n="178"/>
<lb n="179"/><p><span>Chaith se an cionn trasna a ghualainne.</span>
<lb n="180"/><span>Bhí se ag teacht a bhaile go tigh an ríogh.  Chas</span>
<lb n="181"/><span>fear ar an mbealach air, ceangailte do</span>
<lb n="182"/><span>chrann.  'Sé an t-ainm a bhí air an Crochaire</span>
<lb n="183"/><span>Tárnochttha.</span></p>
<lb n="184"/>
<lb n="185"/><p><span>"A Aodh Bhig Uí Leórtha mhoirnigh,"</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="186"/><p><span>arsa 'n Crochaire Tárnochttha, "sgaoil as</span>
<lb n="187"/><span>seo me."</span></p>
<lb n="188"/>
<lb n="189"/><p><span>"Chan fhuil baint agam duid, is geabhfa</span>
<lb n="190"/><span>me láimh leat," arsa Aodh Beag.</span></p>
<lb n="191"/>
<lb n="192"/><p><span>D'imthigh Aodh Beag go tigh an ríogh.  Chaith</span>
<lb n="193"/><span>se an cionn 'uig an rígh.  Bhí an rí lán áthais </span>
<lb n="194"/><span>go rabh fathach marbh.</span></p>
<lb n="195"/>
<lb n="196"/><p><span>Lá ar(t) n-a bháireach d'imthigh Aodh Beag</span>
<lb n="197"/><span>'un na coilleadh is chonnaic se fathach mór ag</span>
<lb n="198"/><span>teacht.  Thainic an fathach chuige.</span></p>
<lb n="199"/>
<lb n="200"/><p><span>"A rógaire 's a chnéamhaire, mharbh tú mo</span>
<lb n="201"/><span>dhearbhráthair i ndé.  Is mór liom ionn i</span>
<lb n="202"/><span>ngreim thú 's is beag liom ionn i ndá ghreim;</span>
<lb n="203"/><span>ní'l acht sgubóg luaithreadh ar bhárr mo</span>
<lb n="204"/><span>theangadh ionnat."</span></p>
<lb n="205"/>
<lb n="206"/><p><span>"Glór Dé os cionn do ghlóir, a bhodaigh</span>
<lb n="207"/><span>shalaigh; muirbhfidh mé thú fhéin i ndiú."</span></p>
<lb n="208"/>
<lb n="209"/><p><span>Bheir siad ar a chéile ins na snadhmannaibh</span>
<lb n="210"/><span>cruaidhe coraidheacht' go ndeanadh siad</span>
<lb n="211"/><span>creagán de'n mbogán, bogán de'n chreagán,</span>
<lb n="212"/><span>tobar fíoruisge i lár na cloiche glaise le</span>
<lb n="213"/><span>neart, teann agus dochar ar an mball sin; dhá</span>
<lb n="214"/><span>dtiocfadh duine ó íochtar an domhain go</span>
<lb n="215"/><span>huachtar an domhain, gur ag amharc ar an</span>
<lb n="216"/><span>dís seo thiocfadh.  Leis sin thug Aodh Beag</span>
<lb n="217"/><span>fásgadh dó agus chuir se go dtí n-a ghlúine is-</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="218"/><p><span>talamh é, (an) dara fásgadh go dtí bhásta a</span>
<lb n="219"/><span>bhrístí, an treas fásgadh go dtí ubhall a</span>
<lb n="220"/><span>sgórnaighe.</span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>"Fód gearr glas uaim os do chionn, a</span>
<lb n="223"/><span>bhodaigh shalaigh."</span></p>
<lb n="224"/>
<lb n="225"/><p><span>"A Aodh Bhig Uí Leórtha mhoirnigh, ná teana</span>
<lb n="226"/><span>thusa sin; bheara me a bhfuil amuigh 's astigh</span>
<lb n="227"/><span>agam duid."</span></p>
<lb n="228"/>
<lb n="229"/><p><span>"Is liom fhéin sin ó do lá-sa amach," arsa</span>
<lb n="230"/><span>Aodh Beag, ag caitheamh a chinn de, naoi</span>
<lb n="231"/><span>n-iomaire, naoi n-eitrinn, gan tuisleadh,</span>
<lb n="232"/><span>gan tuirleadh.  Bhí an cionn ag teacht ar an</span>
<lb n="233"/><span>cholainn aríst.  Bhuail se bárr-chos air.</span></p>
<lb n="234"/>
<lb n="235"/><p><span>"Char bh'fhoráil duid," ars' an cionn, "dhá</span>
<lb n="236"/><span>bhfuighinn-se ar an cholainn aríst, tusa ná</span>
<lb n="237"/><span>fir Éirinne nach sgaithfeadh é."</span></p>
<lb n="238"/>
<lb n="239"/><p><span>Thug Aodh Beag an cionn leis trasna a</span>
<lb n="240"/><span>ghualainne go rabh se 'san áit i rabh an</span>
<lb n="241"/><span>Crochaire Tárnochttha.</span></p>
<lb n="242"/>
<lb n="243"/><p><span>"A Aodh Bhig Uí Leórtha, sgaoil as seo</span>
<lb n="244"/><span>me."</span></p>
<lb n="245"/>
<lb n="246"/><p><span>"Chan fhuil baint agam duid, is geabhfa</span>
<lb n="247"/><span>me láimh leat."</span></p>
<lb n="248"/>
<lb n="249"/><p><span>D'imthigh leis go tigh an ríogh agus cionn an</span>
<lb n="250"/><span>fhathaigh leis.  Bhí an rí lán áthais go rabh an</span>
<lb n="251"/><span>dá fhathach marbh.  Thug se isteach 'un tighe é,</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="252"/><p><span>agus thug se taogha gach bídh dó is raogha gach</span>
<lb n="253"/><span>dighe is fuair leabaidh dó.</span></p>
<lb n="254"/>
<lb n="255"/><p><span>Ar maidin d'éirigh Aodh Beag is chuaidh 'un</span>
<lb n="256"/><span>na coilleadh aríst.  Chonnaic se fathach mór</span>
<lb n="257"/><span>ag teacht.</span></p>
<lb n="258"/>
<lb n="259"/><p><span>"A rógaire 's a chnéamhaire," ars' an</span>
<lb n="260"/><span>fathach, "goidé bheir ag teacht fá mo chúirt,</span>
<lb n="261"/><span>fá mo chathair thú i ndéidh mo bheirt' dearbhrá-</span>
<lb n="262"/><span>thar a mharbhadh?  Is mór liom ionn i ngreim</span>
<lb n="263"/><span>thú, is beag liom ionn i ndá ghreim thú, 's ní'l</span>
<lb n="264"/><span>acht sgubóg luaithreadh ar bhárr mo theangadh</span>
<lb n="265"/><span>ionnat."</span></p>
<lb n="266"/>
<lb n="267"/><p><span>"Glór Dé os cionn do ghlóir," arsa Aodh</span>
<lb n="268"/><span>Beag, "b'fhéadar go muirbhfinn thú fhéin i</span>
<lb n="269"/><span>ndiú."</span></p>
<lb n="270"/>
<lb n="271"/><p><span>Bheir siad ar a chéile ins na snadhmannaibh</span>
<lb n="272"/><span>cruaidhe coraidheacht' go ndeanadh siad</span>
<lb n="273"/><span>creagán de'n mbogán, bogán de'n chreagán,</span>
<lb n="274"/><span>is tobar fíoruisge i lár na cloiche glaise le</span>
<lb n="275"/><span>neart, teann is dochar ar an mball sin; dhá</span>
<lb n="276"/><span>dtiocfadh duine ó íochtar an domhain go</span>
<lb n="277"/><span>huachtar an domhain gur ag amharc ar an</span>
<lb n="278"/><span>dís seo thiocfadh.  Thug Aodh fásgadh dó is</span>
<lb n="279"/><span>chuir se go dtí n-a ghlúine is-talamh é, (an)</span>
<lb n="280"/><span>dara fásgadh go dtí bhásta a bhrístí, (an)</span>
<lb n="281"/><span>treas fásgadh go dtí ubhall a sgórnaighe.</span>
<lb n="282"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="283"/><p><span>"Fód gearr glas uaim os do chionn, a</span>
<lb n="284"/><span>bhodaigh shalaigh."</span></p>
<lb n="285"/>
<lb n="286"/><p><span>"A Aodh Bhig Uí Leórtha, ná teana thusa</span>
<lb n="287"/><span>sin; bheara me a bhfeil amuigh 's astigh agam</span>
<lb n="288"/><span>duid."</span></p>
<lb n="289"/>
<lb n="290"/><p><span>"'S liom fhéin sin ó do lá-sa amach,"</span>
<lb n="291"/><span>arsa Aódh Beag, ag caitheamh a chinn de</span>
<lb n="292"/><span>naoi n-iomaire, naoi n-eitrinn, gan tuis-</span>
<lb n="293"/><span>leadh, gan tuirleadh.  Bhí an cionn ag teacht</span>
<lb n="294"/><span>ar an cholainn aríst.  Bhuail sé bárr-chos air.</span></p>
<lb n="295"/>
<lb n="296"/><p><span>"Char bh'fhoráil duid;" ars' an cionn;</span>
<lb n="297"/><span>"dhá bhfuighinn-se ar an cholainn aríst, tusa</span>
<lb n="298"/><span>ná fir Éirinne nach sgaithfeadh é."</span></p>
<lb n="299"/>
<lb n="300"/><p><span>"Bhí fhios agam fhéin sin, "arsa Aodh Beag,</span>
<lb n="301"/><span>ag caitheamh an chinn trasna a ghualainne.</span>
<lb n="302"/><span>D'imthigh leis go rabh se ag Crochaire an</span>
<lb n="303"/><span>Tárnochttha.</span></p>
<lb n="304"/>
<lb n="305"/><p><span>"A Aodh Bhig Uí Leórtha, sgaoil as seo</span>
<lb n="306"/><span>me."</span></p>
<lb n="307"/>
<lb n="308"/><p><span>Leig Aodh Beag an cionn síos ar an talamh,</span>
<lb n="309"/><span>sgaoil se an Crochaire Tárnochttha.  Bheir</span>
<lb n="310"/><span>an Crochaire Tárnochttha ar Aodh Bheag, bhain</span>
<lb n="311"/><span>se a chuid éadaigh de is chuir se a chuid</span>
<lb n="312"/><span>éadaigh fhéin ar Aodh Bheag.  Cheangail se</span>
<lb n="313"/><span>Aodh Beag do'n chrann.  Thug se cionn an</span>
<lb n="314"/><span>fhathaigh leis go tigh an ríogh.  Bhí an rí lán</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="315"/><p><span>áthais go rabh na fathaigh marbh.  Shaoil se</span>
<lb n="316"/><span>gur'b é Aodh Beag a bhí aige.  Bhí oidhche</span>
<lb n="317"/><span>spóirt is ceoil acú eadra sin is maidin.</span>
<lb n="318"/><span>Thug an Crocaire Tárnochttha nighean an</span>
<lb n="319"/><span>ríogh leis.  Ar maidin, nuair a d'éirigh an</span>
<lb n="320"/><span>rí, bhí a nighean ar siubhal.  Chuala se gur'b</span>
<lb n="321"/><span>é an Crochaire Tárnochttha thug a nighean leis.</span>
<lb n="322"/><span>Chuir se fir amach a chuartughadh Aodha Bhig.</span>
<lb n="323"/><span>Fuair siad ceangailte do'n chrann e.</span>
<lb n="324"/><span>Sgaoil siad e.  Thug siad a bhaile go tigh</span>
<lb n="325"/><span>an ríogh e.</span></p>
<lb n="326"/>
<lb n="327"/><p><span>Bhí an rí dócrach buaidheartha gur tugadh</span>
<lb n="328"/><span>an bhean ar siubhal.</span></p>
<lb n="329"/>
<lb n="330"/><p><span>"Bheara me áit na bhfathach duid," ars'</span>
<lb n="331"/><span>eisean le hAodh Beag, "acht fanach agam."</span></p>
<lb n="332"/>
<lb n="333"/><p><span>"Chan fhanaim," arsa Aodh, "go racha me</span>
<lb n="334"/><span>a chuartughadh mo mhná."</span></p>
<lb n="335"/>
<lb n="336"/><p><span>Fuair se réidh an chearc 's an bhunnóg.</span>
<lb n="337"/><span>D'imthigh se leis gur chas abhainn air.  Chuaidh</span>
<lb n="338"/><span>se a nighe a chos.  Chonnaic se breac mór</span>
<lb n="339"/><span>'san abhainn.  Dubhairt se leis an bhreac,</span></p>
<lb n="340"/>
<lb n="341"/><p><span>"Is maith agam thú le haghaidh mo bhunnóige."</span></p>
<lb n="342"/>
<lb n="343"/><p><span>"A Aodh Bhig Uí Leórtha mhoirnigh, ná</span>
<lb n="344"/><span>teana thusa sin, 's ní'l a(on) chruadh-chás dha</span>
<lb n="345"/><span>mbeidh tú ionn nach gcuideacha me leat."</span></p>
<lb n="346"/>
<lb n="347"/><p><span>D'imthigh leis gur chas cú bheag ghearr ghlas</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="348"/><p><span>ar thaoibh sléibhe air.  Chuaidh sé ag ithe greim.</span>
<lb n="349"/><span>D'iarr se ar an chú cuidiughadh leis.</span></p>
<lb n="350"/>
<lb n="351"/><p><span>Dubhairt an chú, "Chan fhiú duid mo leithid-</span>
<lb n="352"/><span>se i bhfad a bheith ar aon iúl leat."</span></p>
<lb n="353"/>
<lb n="354"/><p><span>Chaith se a sháith de'n arán chuig an chú.</span></p>
<lb n="355"/>
<lb n="356"/><p><span>"Ní'l a(on) chruadh-chás," ars' an chú, "dha</span>
<lb n="357"/><span>mbeidh tú choidhche ionn nach gcuideacha me</span>
<lb n="358"/><span>leat."</span></p>
<lb n="359"/>
<lb n="360"/><p><span>D'imthigh Aodh Beag leis.  Char stad se</span>
<lb n="361"/><span>go rabh se aige tigh an Chrochaire Tárnochttha.</span>
<lb n="362"/><span>Chonnaic nighean an ríogh ag teacht e.</span></p>
<lb n="363"/>
<lb n="364"/><p><span>"Céad míle fáilte dhuid, a Aodh;" adeir</span>
<lb n="365"/><span>sí, "shaoil me nach bhfeicinn a choidhche thú.</span>
<lb n="366"/><span>Ní'l fhios agam goidé ghéanas me leat.</span>
<lb n="367"/><span>Nuair a thiocfas an fathach seo a bhaile</span>
<lb n="368"/><span>muirbhfidh se thú."</span></p>
<lb n="369"/>
<lb n="370"/><p><span>Bhí lá spóirt acú go rabh an tráth moill</span>
<lb n="371"/><span>ag teacht.  Chuir sí Aodh Bheag i bhfolach.</span></p>
<lb n="372"/>
<lb n="373"/><p><span>Thainic an Crochaire Tárnochttha isteach,</span>
<lb n="374"/><span>sean-bheitheach leis trasna a ghualainne.</span>
<lb n="375"/><span>Tharraing thríd an teinidh is thríd an luaithridh</span>
<lb n="376"/><span>e is thríd na fiacla fada fuara is d'fhág</span>
<lb n="377"/><span>thuas e ar aon ghreim amháin.</span></p>
<lb n="378"/>
<lb n="379"/><p><span>"Frú, frá, féasóg, mothuighim boladh an</span>
<lb n="380"/><span>Éireannaigh bhréagaigh bhradaigh ag teacht fá</span>
<lb n="381"/><span>mo chúirt is fá mo chathair anocht."</span>
<lb n="382"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="383"/><p><span>"A rúin 's a ghrádh 's a mhic is fearr 'ná</span>
<lb n="384"/><span>an t-athair, bhí mise i mullach an tighe báirr;</span>
<lb n="385"/><span>bhí éanlaith beaga na hÉirinne ag luighe orm."</span></p>
<lb n="386"/>
<lb n="387"/><p><span>"Ó, b'fhéadar soin, b'fhéadar soin," ars'</span>
<lb n="388"/><span>eisean.</span></p>
<lb n="389"/>
<lb n="390"/><p><span>Chuaidh siad a luighe.</span></p>
<lb n="391"/>
<lb n="392"/><p><span>"'Nois;" arsa nighean an ríogh, "dhá</span>
<lb n="393"/><span>bhfuighfeá thusa bás, goidé ghéanainn-se 'sa</span>
<lb n="394"/><span>tír strainseartha so?"</span></p>
<lb n="395"/>
<lb n="396"/><p><span>"Ó! hó!" ars' eisean, "chan fhaghaim-sa</span>
<lb n="397"/><span>bás a choidhche; chan ionnam fhéin atá mh'anam."</span></p>
<lb n="398"/>
<lb n="399"/><p><span>"Ó! is gá bhfeil se?" arsa nighean an ríogh.</span></p>
<lb n="400"/>
<lb n="401"/><p><span>"Tá se ins an mbáinseoig ghlas tá os</span>
<lb n="402"/><span>coinne an doruis."</span></p>
<lb n="403"/>
<lb n="404"/><p><span>D'imthigh leis ar maidin.  D'éirigh nighean</span>
<lb n="405"/><span>an ríogh is fuair sí rósaí is pamhsiní agus gach</span>
<lb n="406"/><span>aon seort dha rabh deas is chuir sí thart ar</span>
<lb n="407"/><span>an mbáinseoig e.</span></p>
<lb n="408"/>
<lb n="409"/><p><span>Ag teacht a bhaile do'n Chrochaire Tár-</span>
<lb n="410"/><span>nochttha, bhí fiadh mór trasna a ghualainne</span>
<lb n="411"/><span>leis.  Tharraing thríd an teinidh is thríd an</span>
<lb n="412"/><span>luaithridh e is thríd na fiacla fada fuara is</span>
<lb n="413"/><span>d'fhág thuas ar aon ghreim amháin e.</span></p>
<lb n="414"/>
<lb n="415"/><p><span>"Frú, frá, féasóg, mothuighim boladh an</span>
<lb n="416"/><span>Éireannaigh bhréagaigh bhradaigh ag teacht fá</span>
<lb n="417"/><span>mo chúirt is fá mo chathair anocht."</span>
<lb n="418"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="419"/><p><span>"A rúin 's a ghrádh, nach mbeidh sin ann,</span>
<lb n="420"/><span>fad is bheas mise ann?"</span></p>
<lb n="421"/>
<lb n="422"/><p><span>"Tá agus thuilleadh ann," adeir se.</span></p>
<lb n="423"/>
<lb n="424"/><p><span>"Ó, bhí mise i mullach an tighe báirr, agus bhí</span>
<lb n="425"/><span>éanlaith beaga na hÉirinne ag luighe orm."</span></p>
<lb n="426"/>
<lb n="427"/><p><span>"B'fhéadar soin, b'fhéadar soin," ars'</span>
<lb n="428"/><span>eisean.</span></p>
<lb n="429"/>
<lb n="430"/><p><span>Chuaidh se amach.</span></p>
<lb n="431"/>
<lb n="432"/><p><span>"Goidé an sgéal do'n mbáinseoig a bheith</span>
<lb n="433"/><span>lán rósaí is pamhsiní?"</span></p>
<lb n="434"/>
<lb n="435"/><p><span>"Nár 'ubhairt tú," arsa nighean an ríogh,</span>
<lb n="436"/><span>"gur sin an áit i rabh d'anam?  Budh mhaith liom</span>
<lb n="437"/><span>a bheith moirneach ar an áit i rabh d'anam."</span></p>
<lb n="438"/>
<lb n="439"/><p><span>"Óch!  Ó!" adeir se, "dhá mbéidheadh</span>
<lb n="440"/><span>fhios agad gá bhfuil m'anam, is cosmhail go</span>
<lb n="441"/><span>mbeifeá moirneach air?"</span></p>
<lb n="442"/>
<lb n="443"/><p><span>"Bhéidhinn, bhéidhinn," adeir sí, "moirneach</span>
<lb n="444"/><span>air."</span></p>
<lb n="445"/>
<lb n="446"/><p><span>"Tá crann thíos annsin ar bhruach na</span>
<lb n="447"/><span>fairrge is tá tonnóg astigh 'sa chrann agus tá</span>
<lb n="448"/><span>uigh i dtóin na tonnóighe agus astigh 'san uigh</span>
<lb n="449"/><span>atá m'anam, agus chan fhaghaim-sa bás a choidhche</span>
<lb n="450"/><span>go dtí go dtiocfadh Aodh Beag O Leórtha</span>
<lb n="451"/><span>atá i n-Éirinn 's go ngeárrfa sé an crann</span>
<lb n="452"/><span>leis an tuaigh bhriste bhearnach tá faoi'n</span>
<lb n="453"/><span>leabaidh, agus sin rud nach dtig a choidhche."</span>
<lb n="454"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="455"/><p><span>Ar maidin lá ar(t) na bháireach, nuair a</span>
<lb n="456"/><span>d'imthigh an Crochaire Tárnochttha, d'imthigh</span>
<lb n="457"/><span>Aodh Beag is fuair se an tuagh.  Thoisigh a</span>
<lb n="458"/><span>gheárradh an chroinn.  Nuair a bhí an crann</span>
<lb n="459"/><span>i bhfogus do bheith geárrtha, léim tonnóg</span>
<lb n="460"/><span>amach as ins an fhairrge.</span></p>
<lb n="461"/>
<lb n="462"/><p><span>"A chú bheag gheárr ghlas a chas orm 'sa'</span>
<lb n="463"/><span>tsliabh, rith is gabh an tonnóg damh."</span></p>
<lb n="464"/>
<lb n="465"/><p><span>Rith an chú is ghabh se an tonnóg dó.  Thuit</span>
<lb n="466"/><span>an uigh as tóin na tonnóige.</span></p>
<lb n="467"/>
<lb n="468"/><p><span>"Ó, a bhreic mhoirnigh chas orm, fagh an uigh</span>
<lb n="469"/><span>damh."</span></p>
<lb n="470"/>
<lb n="471"/><p><span>Rith an breac is fuair se an uigh dó.  Bhí</span>
<lb n="472"/><span>an Crochaire Tárnochttha ag teacht, lán samh-</span>
<lb n="473"/><span>láis.  Bheir Aodh Beag ar an uigh agus bhuail i</span>
<lb n="474"/><span>gclár an éadain e.  Thuit se marbh.  D'imthigh</span>
<lb n="475"/><span>Aodh Beag is bhain se an cionn de.</span></p>
<lb n="476"/>
<lb n="477"/><p><span>Chruinnigh siad a rabh a shaidhbhreas amuigh</span>
<lb n="478"/><span>'s astigh aige.  Thainic a bhaile go tigh an</span>
<lb n="479"/><span>ríogh.  Bhí an rí lán-lúthghaireach fá Aodh</span>
<lb n="480"/><span>Bheag is fá n-a nighean a theacht a bhaile.  Bhí</span>
<lb n="481"/><span>bainis lae is bliadhna acú, an lá deireannach</span>
<lb n="482"/><span>gómh maith leis an chead lá.  Sin mo sgéal-</span>
<lb n="483"/><span>sa agus brobh in do bhéal-sa agus ceapaire fada</span>
<lb n="484"/><span>buidhe in mo bhéal-sa.</span>
<lb n="485"/></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="486"/><p><span>RIDIRE LABHRADHA LUIRC</span></p>
<lb n="487"/>
<lb n="488"/><p><span>Bhí rí aon uair amháin i Manainn ar ainm</span>
<lb n="489"/><span>dó Ridire Ruadh mhac Labhradha Luirc.  Bhí</span>
<lb n="490"/><span>arm mór láidir ag géillbheáilt dó, agus gach</span>
<lb n="491"/><span>aon bhliadhain ionn i n-am de'n bhliadhain</span>
<lb n="492"/><span>chuirthí fear do na fearaibh agus cha dtiocfaidhe</span>
<lb n="493"/><span>tuarasgbháil ar bith fhághail uabhtha.</span></p>
<lb n="494"/>
<lb n="495"/><p><span>Bhí bean fogus go maith do Mhanainn.  Bhí</span>
<lb n="496"/><span>fleasgach deas óg mic aicí agus cha rabh aon</span>
<lb n="497"/><span>mhac aicí acht é.  Thainic a sheal gur chuir an</span>
<lb n="498"/><span>rí fios air, agus chuaidh a mháthair chuig an rígh agus</span>
<lb n="499"/><span>chaith sí í fhéin faoi n-a chuimrighe agus dubhairt</span>
<lb n="500"/><span>sí leis nach rabh aon mhac aicí acht é agus go rabh</span>
<lb n="501"/><span>eagla uirthí go gcaillfeadh sí e.  Dubhairt</span>
<lb n="502"/><span>an rí léithe nach gcaillfeadh.  Chuaidh an</span>
<lb n="503"/><span>buachaill chuig an rígh agus chuir an rí rún air</span>
<lb n="504"/><span>gan a ársuighe do dhuine ar bith beó goidé</span>
<lb n="505"/><span>chonnaic se.</span></p>
<lb n="506"/>
<lb n="507"/><p><span>Chuaidh an buachaill a bhaile chuige n-a</span>
<lb n="508"/><span>mháthair ar ais agus chuaidh se ar druim nach</span>
<lb n="509"/><span>n-aitheachadh duine ar bith e agus bhí se ar lígh</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="510"/><p><span>báis.  Dubhairt gach doctúir leis nach dtioc-</span>
<lb n="511"/><span>fadh leobhtha an dadaidh a dheanamh dó, agus</span>
<lb n="512"/><span>chuaidh a mháthair chuige sean-dhall a bhí insa'</span>
<lb n="513"/><span>tír leis, agus dubhairt sé nach rabh rud ar bith</span>
<lb n="514"/><span>air acht rud amháin, rún mór a bhí ar a intinn,</span>
<lb n="515"/><span>agus acht mur n-innseachadh sé sin, go ngeobhadh</span>
<lb n="516"/><span>se bás.  Dubhairt an buachaill leis, dhá</span>
<lb n="517"/><span>ngeobhadh se bás, nach n-innseachadh se an rún</span>
<lb n="518"/><span>do aon dhuine beó.  Dubhairt an sean-dhall</span>
<lb n="519"/><span>leis a dhul 'un na coilleadh agus a rún a leigint</span>
<lb n="520"/><span>le crann agus go ndeanadh se cómh maith.  Chuaidh</span>
<lb n="521"/><span>an buachaill 'un na coilleadh agus léig se a rún</span>
<lb n="522"/><span>leis an chrann.</span></p>
<lb n="523"/>
<lb n="524"/><p><span>Seal 'na dhéidh sin bhí an chláirseach a bhí</span>
<lb n="525"/><span>insa' chaisleán (.i. i gCaisleán Mhanann) le</span>
<lb n="526"/><span>cur i n-órdughadh agus dubhairt fear dhéanta</span>
<lb n="527"/><span>na cláirsighe go gcaithfidhe crann úr fhághail</span>
<lb n="528"/><span>dí.  Chuaidh siad 'un na coilleadh agus gheárr</span>
<lb n="529"/><span>siad an crann ar léig an buachaill a rún</span>
<lb n="530"/><span>leis.</span></p>
<lb n="531"/>
<lb n="532"/><p><span>Nuair a cuireadh an chláirseach i n-órdughadh</span>
<lb n="533"/><span>agus nuair a sheinn fear na dtéadaibh an chláir-</span>
<lb n="534"/><span>seach, deireadh sí, "Tá dhá chluais capaill ar</span>
<lb n="535"/><span>Ridire Labhradha Luirc."  D'fhéach gach fear</span>
<lb n="536"/><span>ollamh ná téadaibh dha rabh insa' chaisleán ar</span>
<lb n="537"/><span>an chláirsigh agus deireadh sí go "rabh dá chluais</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="538"/><p><span>capaill ar Ridire Labhradha Luirc."  Thainic</span>
<lb n="539"/><span>an rí é fhéin i láthair agus bhain se de a hata,</span>
<lb n="540"/><span>sgaoil se síos a dhá chluais capaill agus char</span>
<lb n="541"/><span>cheangail se suas ariamh 'na dhéidh sin iad.</span>
<lb n="542"/><span>Char chuir se aon dhuine 'un báis ní mhó.</span></p>
<lb n="543"/>
<lb n="544"/><p><span>AN DEARBHRÁTHAIR BOCHT AGUS AN</span>
<lb n="545"/><span>DEARBHRÁTHAIR SAIDHBHIR</span></p>
<lb n="546"/>
<lb n="547"/><p><span>Bhí beirt dearbhráthar aon uair amháin.  Bhí</span>
<lb n="548"/><span>fear acú a rabh an iomad saidhbhris aige, agus</span>
<lb n="549"/><span>an fear eile, bhí se bocht, bhí a lán tighe a</span>
<lb n="550"/><span>pháistí aige, bhí droch-dhóigh ortha agus cha rabh an</span>
<lb n="551"/><span>dadaidh acú le n'ithe.</span></p>
<lb n="552"/>
<lb n="553"/><p><span>An fear bocht, bhuail se isteach tráthnóna</span>
<lb n="554"/><span>lá 'ucú.  D'iarr se lóisdin go lá.  Thainic</span>
<lb n="555"/><span>an oidhche.  Bhí se ag amharc ar na páistí</span>
<lb n="556"/><span>bochta.</span></p>
<lb n="557"/>
<lb n="558"/><p><span>"Tá an t-ocras ar na páistí bochta,"</span>
<lb n="559"/><span>adeir se le fear an tighe.</span></p>
<lb n="560"/>
<lb n="561"/><p><span>"Chan fhuil neart agam air," arsa fear</span>
<lb n="562"/><span>an tighe, "tá an aimsir gann."</span></p>
<lb n="563"/>
<lb n="564"/><p><span>"Gá hé tá 'na chomhnaidhe 'sa' tigh</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="565"/><p><span>mór sin thall ná gá leis e?" ars' an fear</span>
<lb n="566"/><span>bocht.</span></p>
<lb n="567"/>
<lb n="568"/><p><span>"Sin mo dhearbhráthair-sa," adeir fear an</span>
<lb n="569"/><span>tighe.</span></p>
<lb n="570"/>
<lb n="571"/><p><span>"Siubhail leat," adeir an fear bocht,</span>
<lb n="572"/><span>"go mbainimid caora as an stoc."</span></p>
<lb n="573"/>
<lb n="574"/><p><span>D'imthigh an bheirt leobhtha.  Ghabh an fear</span>
<lb n="575"/><span>bocht caora maith reamhar is thug se leis í.</span>
<lb n="576"/><span>Thainic siad a bhaile is bhain siad an croi-</span>
<lb n="577"/><span>ceann dí.  Bhruith siad pota maith feola do</span>
<lb n="578"/><span>na páistí.</span></p>
<lb n="579"/>
<lb n="580"/><p><span>Ar maidin lá ar n-a bháireach, nuair a</span>
<lb n="581"/><span>d'éirigh an sgológ, chonntais se na caoirigh</span>
<lb n="582"/><span>is bhí se cionn geárr.  Thainic se anall 'uige</span>
<lb n="583"/><span>n-a dhearbhráthair agus dubhairt se leis gur</span>
<lb n="584"/><span>goideadh caora aréir uadh:</span></p>
<lb n="585"/>
<lb n="586"/><p><span>"Tá se chomh maith agad a theacht d'á</span>
<lb n="587"/><span>cuartughadh."</span></p>
<lb n="588"/>
<lb n="589"/><p><span>"Rachaidh mise libh," ars' an fear bocht.</span></p>
<lb n="590"/>
<lb n="591"/><p><span>D'imthigh leobhtha d'á cuartughadh agus an fear</span>
<lb n="592"/><span>bocht leobhtha.  Chuir an fear bocht cos suas</span>
<lb n="593"/><span>gach aon mhuinchilte.  Nuair a bhí siad ag</span>
<lb n="594"/><span>dul amach ar an gheata, chrom an fear bocht</span>
<lb n="595"/><span>agus d'fhág se lorg na gcos ins an chlábar.</span></p>
<lb n="596"/>
<lb n="597"/><p><span>"'Nois," adeir se leis an duine uasal,</span>
<lb n="598"/><span>"nach seo lorg caorach 'sa' gheata?"</span></p>
<lb n="599"/>
<lb n="600"/><p><span><pb n="18"/> </span>
<lb n="601"/><span>Ní'l aon gheata a deacha siad amach air</span>
<lb n="602"/><span>nachar fhág an fear bocht lorg na gcos ins</span>
<lb n="603"/><span>an chlábar.  Lean siad do lorg na gcos</span>
<lb n="604"/><span>annsin go rabh an oidhche ann.</span></p>
<lb n="605"/>
<lb n="606"/><p><span>"Tá se chomh maith againn pilleadh a bhaile,"</span>
<lb n="607"/><span>ars' an fear bocht; "chaill muid lorg na</span>
<lb n="608"/><span>gcos."</span></p>
<lb n="609"/>
<lb n="610"/><p><span>Thainic siad a bhaile.  An oidhche chéadna,</span>
<lb n="611"/><span>d'imthigh siad is thug siad caora eile leobhtha.</span>
<lb n="612"/><span>Bhain siad an croiceann dí.  Fuair siad</span>
<lb n="613"/><span>réidh pota bréagh dí.  Ar maidin lá ar n-a</span>
<lb n="614"/><span>bháireach, thainic an fear aríst chucú.</span></p>
<lb n="615"/>
<lb n="616"/><p><span>"A dhearbhráthair mhoirnigh," adeir se,</span>
<lb n="617"/><span>"goideadh caora eile aréir uaim."</span></p>
<lb n="618"/>
<lb n="619"/><p><span>D'imthigh siad d'á cuartughadh agus an fear</span>
<lb n="620"/><span>bocht leobhtha.  Ní'l aon gheata a rachadh</span>
<lb n="621"/><span>siad amach air nach bhfuigheadh an fear bocht</span>
<lb n="622"/><span>lorg na gcos ins an chlábar.  Nuair a thainic</span>
<lb n="623"/><span>an tráthnóna aríst:</span></p>
<lb n="624"/>
<lb n="625"/><p><span>"Tá se chomh maith againn pilleadh a bhaile,"</span>
<lb n="626"/><span>ars' an fear bocht.</span></p>
<lb n="627"/>
<lb n="628"/><p><span>Nuair a thainic siad a bhaile 's a shocruigh</span>
<lb n="629"/><span>gach aon rud, thug siad bológ reamhar</span>
<lb n="630"/><span>leobhtha.  Bhain siad an croiceann dí.  Fuair</span>
<lb n="631"/><span>siad réidh pota bréagh dí.  D'ith na páistí a</span>
<lb n="632"/><span>sáith do'n fheoil.  Dubhairt an duine uasal</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="633"/><p><span>le n-a mháthair nach rabh 'fhios aige goidé ba </span>
<lb n="634"/><span>sgéal do go rabh siad ag spórt 's ag</span>
<lb n="635"/><span>pléisiur 's ag sámhas anois.</span></p>
<lb n="636"/>
<lb n="637"/><p><span>"Ársachaidh mise duid," ars' an mháthair;</span>
<lb n="638"/><span>"Fagh réidh cófhra mór.  Rachaidh mise isteach</span>
<lb n="639"/><span>'sa' chófhra," adeir sí; "cuir lón seacht-</span>
<lb n="640"/><span>mhaine ionn."</span></p>
<lb n="641"/>
<lb n="642"/><p><span>Chuir se a mháthair isteach 'sa' chófhra.  Thug</span>
<lb n="643"/><span>se leis an cófhra is d'fhág se i dtigh a dhear-</span>
<lb n="644"/><span>bhráthar e.  Dubhairt se leis an cófhra choin-</span>
<lb n="645"/><span>neáil, nach rabh farsinneach aige do 'sa'</span>
<lb n="646"/><span>mbaile.</span></p>
<lb n="647"/>
<lb n="648"/><p><span>Thainic an fear bocht isteach:</span></p>
<lb n="649"/>
<lb n="650"/><p><span>"Gá bhfuaras an cófhra seo ná goidé</span>
<lb n="651"/><span>t' ann?"</span></p>
<lb n="652"/>
<lb n="653"/><p><span>"Chan fheil 'fhios agam," adeir fear an</span>
<lb n="654"/><span>tighe; "char amhairc me air."</span></p>
<lb n="655"/>
<lb n="656"/><p><span>"Óch!  Ó!" adeir an fear bocht; "béidh</span>
<lb n="657"/><span>'fhios agam-sa goidé t'ann."</span></p>
<lb n="658"/>
<lb n="659"/><p><span>D'fhosgail se clár an chófhra agus fuair se</span>
<lb n="660"/><span>an chailleach istigh ann.</span></p>
<lb n="661"/>
<lb n="662"/><p><span>"Ó, a chailleach bhradach, bhí dúil agad</span>
<lb n="663"/><span>sgéala bheith a bhaile leat."</span></p>
<lb n="664"/>
<lb n="665"/><p><span>Fuair se greim feola agus chuir se síos i n-a</span>
<lb n="666"/><span>béal e, is thacht se í.</span></p>
<lb n="667"/>
<lb n="668"/><p><span>I gcionn na seachtmhaine thug an fear</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="669"/><p><span>saidhbhir an cófhra a bhaile.  Nuair a d'fhos-</span>
<lb n="670"/><span>gail se an cófhra, fuair se a mháthair marbh</span>
<lb n="671"/><span>astigh 'sa chófhra.  Fuair se réidh comhgar agus</span>
<lb n="672"/><span>d'iolc se a mháthair.</span></p>
<lb n="673"/>
<lb n="674"/><p><span>An oidhche chéadna d'iolcadh í, d'imthigh an</span>
<lb n="675"/><span>fear bocht is thóg se aríst í.  Thug se leis</span>
<lb n="676"/><span>ar a dhruim í agus d'fhág se ag an chruaich</span>
<lb n="677"/><span>mhónadh í is dhá bhata fúithe.  Chuaidh duine</span>
<lb n="678"/><span>isteach 'uig an sgolóig agus dubhairt se leis go</span>
<lb n="679"/><span>rabh a mháthair ag an chruaich mhónadh.  Thainic</span>
<lb n="680"/><span>se anuas go tigh a dhearbhráthara.</span></p>
<lb n="681"/>
<lb n="682"/><p><span>"Pop!  pop!" adeir se le n-a dhearbhrá-</span>
<lb n="683"/><span>thair, "tá mo mháthair ag an chruaich mhónadh."</span></p>
<lb n="684"/>
<lb n="685"/><p><span>"Ársachaidh mise gad ghéanaidh tú léithe,"</span>
<lb n="686"/><span>ars' an fear bocht; "char chaith tú leith a</span>
<lb n="687"/><span>sáithe léithe.  Chuir mála maith óir faoi n-a</span>
<lb n="688"/><span>cionn is mála airgid faoi n-a cosa."</span></p>
<lb n="689"/>
<lb n="690"/><p><span>Chuaidh se a bhaile is chuir se mála óir faoi</span>
<lb n="691"/><span>n-a cionn is mála airgid faoi n-a cosa 'sa'</span>
<lb n="692"/><span>chomhraidh.  Chuaidh siad is d'iolc siad í.</span>
<lb n="693"/><span>D'imthigh an fear bocht is d'osgail se an</span>
<lb n="694"/><span>chomhraidh is thug se an mála airgid agus an</span>
<lb n="695"/><span>mála óir leis a bhaile, 's an tsean-bhean,</span>
<lb n="696"/><span>thug se leis ar a dhruim í.  D'fhág se 'na</span>
<lb n="697"/><span>seasamh ar an dorus í agus dhá bhata fúithe.</span></p>
<lb n="698"/>
<lb n="699"/><p><span>Nuair a chuaidh an sgéal isteach 'uig an</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="700"/><p><span>sgolóig annsin go rabh a mháthair ag an</span>
<lb n="701"/><span>dorus, rith se anuas an áit i rabh a dhearbhrá-</span>
<lb n="702"/><span>thair 's an fear bocht:</span></p>
<lb n="703"/>
<lb n="704"/><p><span>"Thainic mo mháthair ar ais arís!"</span></p>
<lb n="705"/>
<lb n="706"/><p><span>"Ó, má thainic, ársachaidh mise anois goidé</span>
<lb n="707"/><span>ghéanaidh tú léithe.  Tabhair an treas chuid</span>
<lb n="708"/><span>do do chuid saidhbhreas do'n bhfear bhocht so,</span>
<lb n="709"/><span>'s cha chuireann do mháthair trioblóid níos</span>
<lb n="710"/><span>mó ort."</span></p>
<lb n="711"/>
<lb n="712"/><p><span>Rinn an sgológ sin.  Thug se an treas</span>
<lb n="713"/><span>chuid d'á chuid saidhbhreas d'á dhearbhráthair</span>
<lb n="714"/><span>do'n bhfear bhocht.  Thug.  Chuaidh se is d'iolc</span>
<lb n="715"/><span>se a mháthair.  Cha dtainic sí ar ais níos mó.</span>
<lb n="716"/><span>Sin é mo sgéal-sa.</span></p>
<lb n="717"/>
<lb n="718"/><p><span>AN FEAR A CHUIR CLUAIN AR AN</span>
<lb n="719"/><span>mBÁS </span></p>
<lb n="720"/>
<lb n="721"/><p><span>Bhí fear ionn aon uair amháin agus is cuma</span>
<lb n="722"/><span>gá hacu bhí nó nach rabh.  Bhí beirt mhac aige.</span>
<lb n="723"/><span>Nuair a bhí se ag fághail bháis, shocruigh se:</span>
<lb n="724"/><span>d'fhág se a roinn fhéin aige gach fear acu.</span>
<lb n="725"/><span>Thárlaidh fear acu a bheith saidhbhir, agus an</span>
<lb n="726"/><span>fear eile dócrach bocht agus bhí muirighin mhór</span>
<lb n="727"/><span>chloinne aige.  Bhí mac óg aige n-a mhnaoi agus</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="728"/><p><span>chuaidh se a chuartughadh cáirdeas' Críosta dó.</span>
<lb n="729"/><span>Nuair a chuaidh píosa de'n mbóthar, chas fear</span>
<lb n="730"/><span>in-sa' ród air.  D'fhiostruigh se de gá rabh</span>
<lb n="731"/><span>se ag dul.  Dubhairt se go rabh se ag dul a</span>
<lb n="732"/><span>chuartughadh cáirdeas' Críosta le haghaidh a</span>
<lb n="733"/><span>churtha faoi n-a mhac.</span></p>
<lb n="734"/>
<lb n="735"/><p><span>"Tabhair mise leat," ars' an fear.</span></p>
<lb n="736"/>
<lb n="737"/><p><span>"Gá hé thusa?"</span></p>
<lb n="738"/>
<lb n="739"/><p><span>"Mise Rí an Domhnaigh."</span></p>
<lb n="740"/>
<lb n="741"/><p><span>"Cha dtugaim-sa thusa liom."</span></p>
<lb n="742"/>
<lb n="743"/><p><span>Shiubhail se leis an ród gur chas fear eile</span>
<lb n="744"/><span>air, agus d'fhiostruigh se de gá rabh se ag dul,</span>
<lb n="745"/><span>agus dubhairt se leis go rabh se ag dul a</span>
<lb n="746"/><span>chuartughadh cáirdeas' Críosta le haghaidh a</span>
<lb n="747"/><span>churtha faoi n-a mhac.</span></p>
<lb n="748"/>
<lb n="749"/><p><span>"Tabhair mise leat."</span></p>
<lb n="750"/>
<lb n="751"/><p><span>"Gá he thusa?"</span></p>
<lb n="752"/>
<lb n="753"/><p><span>"Mise Mac Dé."</span></p>
<lb n="754"/>
<lb n="755"/><p><span>"Cha dtugaim-sa thusa liom," ars' an</span>
<lb n="756"/><span>fear; "tá tusa ag fágáilt móráin de'n</span>
<lb n="757"/><span>tsaoghal aige cuid acu, agus an chuid eile ar</span>
<lb n="758"/><span>ghann-chuid."</span></p>
<lb n="759"/>
<lb n="760"/><p><span>Shiubhail se leis an ród gur chas fear eile</span>
<lb n="761"/><span>air agus d'fhiostruigh se de gá rabh se ag dul.</span>
<lb n="762"/><span>Dubhairt se go rabh se ag dul a chuartughadh</span>
<lb n="763"/><span>cáirdeas' Críosta d'á chur faoi n-a mhac.</span>
<lb n="764"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="765"/><p><span>"Tabhair mise leat."</span></p>
<lb n="766"/>
<lb n="767"/><p><span>"Gá hé thusa?" ars' an fear.</span></p>
<lb n="768"/>
<lb n="769"/><p><span>"Mise an bás."</span></p>
<lb n="770"/>
<lb n="771"/><p><span>"Tusa an fear a bhearas me liom.  Is tú</span>
<lb n="772"/><span>is cniosda ar bith.  Bhearann tú leat iad</span>
<lb n="773"/><span>as an éadan ó'n rígh go dtí an bacach.  Cha</span>
<lb n="774"/><span>ghlacann tú duais ó aon dhuine."</span></p>
<lb n="775"/>
<lb n="776"/><p><span>Chuaidh se leis an pháisde, le n-a mhic, agus ar a</span>
<lb n="777"/><span>philleadh, dubhairt se leis go bhfuigfeadh se</span>
<lb n="778"/><span>dóigh bheathadh air.  Dubhairt se leis go</span>
<lb n="779"/><span>mbéidheadh se 'na dhoctuir, agus duine ar bith a</span>
<lb n="780"/><span>bhfeiceadh se eisean aige n-a chionn gan</span>
<lb n="781"/><span>glacaint le n-a léigheas acht a thabhairt suas</span>
<lb n="782"/><span>le bás, agus duine ar bith a bhfeiceadh se aige n-a</span>
<lb n="783"/><span>chosaibh é, é ghlacadh le n-a léigheas, agus go</span>
<lb n="784"/><span>bhfuigheadh se biseach.</span></p>
<lb n="785"/>
<lb n="786"/><p><span>Bhí se ag léigheas gach duine as an éadan</span>
<lb n="787"/><span>ar ghlac se le n-a léigheas.  Cha rabh doctuir</span>
<lb n="788"/><span>ar bith in-san áit ab' fhearr 'na e, go dtainic</span>
<lb n="789"/><span>se chuige rígh a bhí le bás agus cuireadh fios air</span>
<lb n="790"/><span>le n-a léigheas.</span></p>
<lb n="791"/>
<lb n="792"/><p><span>Nuair a chuaidh se chuige, fuair se an bás</span>
<lb n="793"/><span>aige n-a chionn.  D'órduigh se a ceathrar chuig</span>
<lb n="794"/><span>an leabaidh, agus an rí a thionntodh, agus a chionn a</span>
<lb n="795"/><span>chur chuig an áit i rabh a chosa.  Léigheas se</span>
<lb n="796"/><span>an rí annsin, agus nuair a bhí se ar a philleadh</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="797"/><p><span>a bhaile, chas an bás leis agus dubhairt se leis</span>
<lb n="798"/><span>fághail réidh go dtiocfadh se leis i n-áit an</span>
<lb n="799"/><span>ríogh.  Dubhairt se leis téarma eile thabhairt</span>
<lb n="800"/><span>dó go socrachadh se eadra n-a bhean agus a</span>
<lb n="801"/><span>chlann sol mur n-éagfadh se.  Thug se</span>
<lb n="802"/><span>téarma eile dó.  Nuair a bhí an téarma</span>
<lb n="803"/><span>sin suas, thainic an bás chuige aríst.</span>
<lb n="804"/><span>Dubhairt se leis fághail réidh go dtiocfadh</span>
<lb n="805"/><span>se leis.  Dubhairt se leis am a thabhairt</span>
<lb n="806"/><span>dó fá n-a phaidreacha rádh.  Dubhairt an bás</span>
<lb n="807"/><span>leis go mbearfadh agus dubhairt se leis an</span>
<lb n="808"/><span>mbás nach ndéarfadh se an phaidir go bráth.</span></p>
<lb n="809"/>
<lb n="810"/><p><span>Seal 'na dhéidh sin, bhí se ag teacht i n-éis</span>
<lb n="811"/><span>a bheith aige duine uasal d'á léigheas, agus in-</span>
<lb n="812"/><span>sna páirceannaibh glasa chas gasúr beag air</span>
<lb n="813"/><span>agus é buailte brúighte strócthaí lán-treadhach.</span>
<lb n="814"/><span>Thóg an doctuir suas é agus ghlan se agus nigh se</span>
<lb n="815"/><span>an fhuil de agus d'fhiostruigh se de goidé rug</span>
<lb n="816"/><span>annsin e.  Dubhairt se leis gur bhuail a</span>
<lb n="817"/><span>gháid agus a mháthair ar shiubhal e, nuair nach</span>
<lb n="818"/><span>dtiocfadh leis a phaidreacha rádh, agus gur</span>
<lb n="819"/><span>bhuail an tarbh mór sin thall e agus gur sheas se</span>
<lb n="820"/><span>uilig air.  Chuaidh an doctuir a fhoghlaimt</span>
<lb n="821"/><span>a phaidreacha dó, agus d'éirigh an bás agus dubhairt</span>
<lb n="822"/><span>se go rabh se an t-am dó éirghe agus a theacht</span>
<lb n="823"/><span>leis anois nuair adubhairt se a phaidreacha.</span>
<lb n="824"/></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="825"/><p><span>AN BACACH MÓR.</span></p>
<lb n="826"/>
<lb n="827"/><p><span>Má bhí an uair sin, ní'l anois.  Dhá</span>
<lb n="828"/><span>mbéidheadh fhéin, badh chríon liath an seanchaidhe</span>
<lb n="829"/><span>mé 's char bh'fhearr 'na an t-uirsgéalaidhe.</span>
<lb n="830"/><span>Mála buidhe na seacht sean-leabhar a d'iom-</span>
<lb n="831"/><span>prachainn ar chír-fhiaclaibh mo dhroma, le</span>
<lb n="832"/><span>cruime, le críne, le sean-ársaidheacht.  Cé</span>
<lb n="833"/><span>go bhfeil me 'g dul ag ársaighe an sgéil</span>
<lb n="834"/><span>seo dhuid-se anocht, cha mhóide go bhfeil</span>
<lb n="835"/><span>'fhios agam.  Má's dona tá 'fhios agam-sa</span>
<lb n="836"/><span>anocht, go rabh sé níos measa agad-sa 'san</span>
<lb n="837"/><span>oidhche i mbáireach, go mbéidh tú ag teacht</span>
<lb n="838"/><span>d'á fhoghlaim chugam-sa 'san oidhche anóirthear.</span></p>
<lb n="839"/>
<lb n="840"/><p><span>Bhí rí aon uair amháin is bhí mac aige.</span>
<lb n="841"/><span>Chuaidh mac an ríogh amach ar an tráigh lá.</span>
<lb n="842"/><span>Thainic buachaill caol ruadh chuige.</span></p>
<lb n="843"/>
<lb n="844"/><p><span>"An n-imreocha tú cluiche cárdaidhe, a</span>
<lb n="845"/><span>mhic an ríogh?" ars' an buachaill caol ruadh.</span></p>
<lb n="846"/>
<lb n="847"/><p><span>"Cha misde liom," arsa mac an ríogh.</span></p>
<lb n="848"/>
<lb n="849"/><p><span>Chuir mac an ríogh an cluiche air.</span></p>
<lb n="850"/>
<lb n="851"/><p><span>"Tabhair do bhreith, a mhic an ríogh," ars'</span>
<lb n="852"/><span>an buachaill caol ruadh.</span></p>
<lb n="853"/>
<lb n="854"/><p><span>"Cuirim fá gheasaibh thú rith na bliadhna,</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="855"/><p><span>buinne geal caisleáin a bheith tógthaí innseo</span>
<lb n="856"/><span>ar maidin i mbárach."</span></p>
<lb n="857"/>
<lb n="858"/><p><span>Ar maidin lá ar n-a bháireach bhí an cais-</span>
<lb n="859"/><span>leán tógthaí.  Thainic an buachaill caol ruadh</span>
<lb n="860"/><span>chuige arís.</span></p>
<lb n="861"/>
<lb n="862"/><p><span>"An n-imreocha tú cluiche cárdaidhe, a</span>
<lb n="863"/><span>mhic an ríogh?"</span></p>
<lb n="864"/>
<lb n="865"/><p><span>"Cha misde liom," arsa mac an ríogh.</span></p>
<lb n="866"/>
<lb n="867"/><p><span>Chuir mac an ríogh an cluiche air.</span></p>
<lb n="868"/>
<lb n="869"/><p><span>"Tabhair do bhreith, a mhic an ríogh."</span></p>
<lb n="870"/>
<lb n="871"/><p><span>"Cuirim fá gheasaibh 's fá dhíomdha na</span>
<lb n="872"/><span>bliadhna thú, an chaoin-bhean is deise tá</span>
<lb n="873"/><span>ar an domhan a bheith innseo faoi chionn</span>
<lb n="874"/><span>lae 's bliadhna ná ar maidin i mbárach, is</span>
<lb n="875"/><span>amhlaidh is feárr."</span></p>
<lb n="876"/>
<lb n="877"/><p><span>Ar maidin lá ar n-a bhárach thainic an </span>
<lb n="878"/><span>buachaill ruadh 's an bhean is deise bhí ar an</span>
<lb n="879"/><span>domhan leis.  Thug do mhac an ríogh ar ghreim</span>
<lb n="880"/><span>láimhe í.</span></p>
<lb n="881"/>
<lb n="882"/><p><span>"An n-imreocha tú cluiche cárdaidhe eile,</span>
<lb n="883"/><span>a mhic an ríogh?" ars' eisean.</span></p>
<lb n="884"/>
<lb n="885"/><p><span>"Cha misde liom," arsa mac an ríogh.</span></p>
<lb n="886"/>
<lb n="887"/><p><span>Chuir an buachaill caol ruadh an cluiche</span>
<lb n="888"/><span>air.</span></p>
<lb n="889"/>
<lb n="890"/><p><span>"Tabhair do bhreith," arsa mac an ríogh.</span></p>
<lb n="891"/>
<lb n="892"/><p><span>"Cuirim fá gheasaibh agus fá dhíomdha na</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="893"/><p><span>bliadhna thú, an claidheamh soluis t' aige an</span>
<lb n="894"/><span>mBacach Mór, rígh na Sorcha, agus fios Mhianach</span>
<lb n="895"/><span>an Anóglaigh bheith innseo agad faoi chionn</span>
<lb n="896"/><span>lae is bliadhna ná ar maidin i mbáireach, is</span>
<lb n="897"/><span>amhlaidh is féarr."</span></p>
<lb n="898"/>
<lb n="899"/><p><span>Chuaidh mac an ríogh isteach 'un a thighe féin</span>
<lb n="900"/><span>is shuid se ar chathaoir agus leig se osnadh mór</span>
<lb n="901"/><span>as.</span></p>
<lb n="902"/>
<lb n="903"/><p><span>"Sin osnadh mic ríogh fá gheasaibh," ars'</span>
<lb n="904"/><span>an bhean leis.</span></p>
<lb n="905"/>
<lb n="906"/><p><span>Ar maidin lá ar n-a bháireach d'éirigh mac</span>
<lb n="907"/><span>an ríogh is chuir sé a chulaith chatha air, is é</span>
<lb n="908"/><span>sgríobhtha ar chúl a chlaidhimh gur'b é fhéin árd-</span>
<lb n="909"/><span>ghaisgidheach an domhain.</span></p>
<lb n="910"/>
<lb n="911"/><p><span>"Maise, fan anois go Lé Fheil' Brighde;"</span>
<lb n="912"/><span>ars' an bhean leis, "béidh an lá ag éirghe fada</span>
<lb n="913"/><span>'s is furus duid an t-asdar a dhéanamh."</span></p>
<lb n="914"/>
<lb n="915"/><p><span>Nuair a thainic Lá Fheil' Brighde, d'éirigh</span>
<lb n="916"/><span>mac an ríogh.</span></p>
<lb n="917"/>
<lb n="918"/><p><span>"Maise, fan anois go dtiocfaidh Lá</span>
<lb n="919"/><span>Bealtaine," ars' ise.</span></p>
<lb n="920"/>
<lb n="921"/><p><span>Nuair a thainic Lá Bealtaine, d'éirigh mac</span>
<lb n="922"/><span>an ríogh ar maidin.</span></p>
<lb n="923"/>
<lb n="924"/><p><span>"Tá sé comh maith agad anois fanach go</span>
<lb n="925"/><span>dtiocfaidh Lá Lughnasa," ars' an bhean leis.</span></p>
<lb n="926"/>
<lb n="927"/><p><span>Má budh mhoch thainic Lá Lughnasa, d'éirigh</span>
<lb n="928"/><span><pb n="28"/>  </span>
<lb n="929"/><span>mac an ríogh is fuair se réidh le n-a asdar</span>
<lb n="930"/><span>go rabh sé aige bruach na fairrge.  Chan</span>
<lb n="931"/><span>fhaca se luighe(long) ná báda.  Rinn se</span>
<lb n="932"/><span>luighe(long) de' hata, crann seoil de n-a</span>
<lb n="933"/><span>bhata, bratacha de n-a léinidh, is téatracha</span>
<lb n="934"/><span>de n-a gháirtnéil.  Théid se amach 'san</span>
<lb n="935"/><span>fhairrge folcarnaigh falcarnaigh, ag éisdeacht</span>
<lb n="936"/><span>le muca rónta, sgairteach na bhfaoileannán,</span>
<lb n="937"/><span>lúbarnach na n-easgann, gur'b é an bradán</span>
<lb n="938"/><span>ab' fhaide síos bhí ag teanamh(déanamh)</span>
<lb n="939"/><span>spóirt agus ceóil ar an mball sin, go rabh</span>
<lb n="940"/><span>neoin is deireadh an lae ag teacht, lucha</span>
<lb n="941"/><span>ag dul i bpollaibh, éanlaith ag dul i gcrann-</span>
<lb n="942"/><span>aibh, an gearrán bán ag dul ar sgáth na</span>
<lb n="943"/><span>copóige is an chopóg ag imtheacht uadh.</span>
<lb n="944"/><span>Thug se léim árd acfainneach i mullach</span>
<lb n="945"/><span>dhruim-thaisde na luighe(luinge).  Chonnaic</span>
<lb n="946"/><span>se caisleán a rabh bun cleithe isteach, bun</span>
<lb n="947"/><span>cleite amach, is bun cleite eile ag coing-</span>
<lb n="948"/><span>bheáil a láir agus a dhroma suas.  Rinn sé ar</span>
<lb n="949"/><span>an chaisleán agus d'iarr se lóisdin go lá.</span></p>
<lb n="950"/>
<lb n="951"/><p><span>"Céad fáilte dhuid, a mhic an rígh;"</span>
<lb n="952"/><span>arsa fear an tighe, "Tá tú ag dul 'uig an</span>
<lb n="953"/><span>mBacach Mór i mbáireach, agus cha dtéid tú</span>
<lb n="954"/><span>ar do chois; bhearaidh me eac duid t' ar</span>
<lb n="955"/><span>an stábla bhainfeadh ribe as an ghaoith</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="956"/><p><span>Mhárta agus nach mbainfeadh an ghaoth Mhárta</span>
<lb n="957"/><span>ribe as."</span></p>
<lb n="958"/>
<lb n="959"/><p><span>D'imthigh sé lá ar n-a bháireach go tigh</span>
<lb n="960"/><span>an Bhacaigh Mhóir.  Buail sé buille ar an</span>
<lb n="961"/><span>chorraigh chomhraic 's char fhág se ghamhan i</span>
<lb n="962"/><span>mart, ná uan i gcaora, ná searrach i gcapall</span>
<lb n="963"/><span>nár shéid se le fórsa a bhuille.  Amach</span>
<lb n="964"/><span>leis an Bhacach Mhór.  Nuair a bhéidheadh </span>
<lb n="965"/><span>an Bacach Mór 'sa' ghleann, bhéidheadh mac</span>
<lb n="966"/><span>an ríogh ar an chnoc.  Thiomáin mac an </span>
<lb n="967"/><span>ríogh an béitheach go rabh sé ag an tigh,</span>
<lb n="968"/><span>'s an Bacach Mór 'na dhéidh.  Léim mac</span>
<lb n="969"/><span>an ríogh de'n mbéitheach isteach ar an fhuinn-</span>
<lb n="970"/><span>eoig.</span></p>
<lb n="971"/>
<lb n="972"/><p><span>"Comraighe dhuid, a mhic an ríogh," arsa</span>
<lb n="973"/><span>fear an tighe.</span></p>
<lb n="974"/>
<lb n="975"/><p><span>Tharraing an Bacach Mór an buille, is</span>
<lb n="976"/><span>rinn sé dhá leith de'n mbéitheach.</span></p>
<lb n="977"/>
<lb n="978"/><p><span>"Bhearaidh me béitheach eile dhuid i</span>
<lb n="979"/><span>mbárach," arsa fear an tighe.</span></p>
<lb n="980"/>
<lb n="981"/><p><span>Lá ar n-a bháireach d'imthigh mac an ríogh</span>
<lb n="982"/><span>go tigh an Bhacaigh Mhóir.  Bhuail sé buille</span>
<lb n="983"/><span>an dóigh a rinn sé an chead lá.  Amach leis</span>
<lb n="984"/><span>an Bhacach Mór 'na dhéidh.  Nuair a bhéidheadh</span>
<lb n="985"/><span>an Bacach Mór 'sa' ghleann, bhéidheadh mac</span>
<lb n="986"/><span>an ríogh ar an chnoc.  Nuair a bhí se ag an</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="987"/><p><span>tigh, léim se de'n mbéitheach isteach ar an</span>
<lb n="988"/><span>fhuinneoig.</span></p>
<lb n="989"/>
<lb n="990"/><p><span>"Comraighe dhuid, a mhic an ríogh," arsa</span>
<lb n="991"/><span>fear an tighe.</span></p>
<lb n="992"/>
<lb n="993"/><p><span>Tharraing an Bacach Mór an buille agus rinn</span>
<lb n="994"/><span>se dhá leith de'n mbéitheach.</span></p>
<lb n="995"/>
<lb n="996"/><p><span>"Anois," arsa fear an tighe, "béidh béith-</span>
<lb n="997"/><span>each eile i mbárach agad."</span></p>
<lb n="998"/>
<lb n="999"/><p><span>Lá ar n-a bháireach d'imthigh mac an ríogh</span>
<lb n="1000"/><span>go rabh sé aige tighe an Bhacaigh Mhóir.  Bhuail</span>
<lb n="1001"/><span>se buille an dóigh chéadna.  Amach leis an</span>
<lb n="1002"/><span>mBacach Mór 'na dhéidh.  Nuair a bhí an</span>
<lb n="1003"/><span>Bacach Mór 'sa' ghleann, bhí mac an ríogh</span>
<lb n="1004"/><span>ar an chnoc, go dtí go rabh se ag an tigh.</span>
<lb n="1005"/><span>Léim sé isteach ar an fhuinneoig.</span></p>
<lb n="1006"/>
<lb n="1007"/><p><span>"Comraighe dhuid, a mhic an ríogh," arsa</span>
<lb n="1008"/><span>fear an tighe.</span></p>
<lb n="1009"/>
<lb n="1010"/><p><span>Tharraing an Bacach Mór an buille agus rinn</span>
<lb n="1011"/><span>se dhá leith de'n mbéitheach.</span></p>
<lb n="1012"/>
<lb n="1013"/><p><span>"Anois," arsa fear an tighe, "rachaidh tú</span>
<lb n="1014"/><span>i mbáireach 's cha bhíonn béitheach leat.  Bhí an</span>
<lb n="1015"/><span>Bacach Mór gómh buaidheartha, ní'l aon chois-</span>
<lb n="1016"/><span>peán (d')ar shiubhail se nach deachaidh se go</span>
<lb n="1017"/><span>dtí n-a ghlúinibh is-talamh.  Gheobhaidh tú lorg</span>
<lb n="1018"/><span>a chos isteach go colbha leaptha.  Gheobhaidh</span>
<lb n="1019"/><span>tú an claidheamh soluis ar théastar na</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1020"/><p><span>leaptha.  Tarraing amach an claidheamh as</span>
<lb n="1021"/><span>an sgabart, agus leis an tsoillse léimfidh an</span>
<lb n="1022"/><span>Bacach Mór 'na sheasamh.  Tarraing do</span>
<lb n="1023"/><span>chlaidheamh agus abair leis, mur mbeara sé</span>
<lb n="1024"/><span>suas, go mbainfidh tú an cionn de.  Ar do</span>
<lb n="1025"/><span>bhás ná teana e: sin mo dhearbhráthair-sa,</span>
<lb n="1026"/><span>oncal do mhná."</span></p>
<lb n="1027"/>
<lb n="1028"/><p><span>D'imthigh mac an ríogh ar maidin.  Lean</span>
<lb n="1029"/><span>se lorg na gcos go colbha leaptha.  Fuair</span>
<lb n="1030"/><span>se an claidheamh soluis croichte ar téastar</span>
<lb n="1031"/><span>na leaptha.  Tharraing se amach as an sgabart</span>
<lb n="1032"/><span>e.  Léim an Bacach Mór 'na sheasamh as an</span>
<lb n="1033"/><span>leabaidh.  Tharraing mac an ríogh an claidheamh</span>
<lb n="1034"/><span>is dubhairt se leis, "Tabhair suas," ná go</span>
<lb n="1035"/><span>mbainfeadh se an cionn de.</span></p>
<lb n="1036"/>
<lb n="1037"/><p><span>"Ná teana thusa sin;" ars' an Bacach</span>
<lb n="1038"/><span>Mór, "Céad fáilte dhuid,a mhic an ríogh.</span>
<lb n="1039"/><span>Is mise oncal do mhná.  Suidh síos innseo</span>
<lb n="1040"/><span>go n-ársacha mo dhuid gómh bocht is fuair</span>
<lb n="1041"/><span>mise mo bhean.:"</span></p>
<lb n="1042"/>
<lb n="1043"/><p><span>"Bhí mise lá amháin innseo," adeir se,</span>
<lb n="1044"/><span>"is chuaidh me amach.  Chonnaic me fear</span>
<lb n="1045"/><span>fiadhain.  Bhí sé ag ithe biolair.  Chaith me</span>
<lb n="1046"/><span>díom mo chroiceann," ars' an Bacach Mór;</span>
<lb n="1047"/><span>"Nuair a d'íosadh an fear fiadhain gas,</span>
<lb n="1048"/><span>d'íosainn-se dhá ghas.  Bhí me ag teannadh</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1049"/><p><span>leis ar gach aon choispeán.  Fuair me greim</span>
<lb n="1050"/><span>air, thug me a bhaile e, nigh me is ghlan mé</span>
<lb n="1051"/><span>é, is chuir me culaith mhaith éadaigh air.  Char</span>
<lb n="1052"/><span>bh'fhada go mb' fheárr le mo mhnaoi an fear</span>
<lb n="1053"/><span>fiadhain 'na mise.  Bhuail sí le slaitin doraca</span>
<lb n="1054"/><span>draoidheachta me agus rinn sí gearrán bán díom.</span>
<lb n="1055"/><span>Ní'l aon ghnaitheach bheidheadh le teanamh</span>
<lb n="1056"/><span>(déanamh) fá'n tigh nach gcaithfinn a dheanamh.</span>
<lb n="1057"/><span>Anois, bhí ciall an duine ionnam i gcomhnaidhe.</span>
<lb n="1058"/><span>Thochaiseachainn mé fhéin ar na geataidhe agus</span>
<lb n="1059"/><span>d'fhuigfinn mo chuid fionnaidh ortha.  Chuaidh</span>
<lb n="1060"/><span>fear annsin isteach chuige mo mhnaoi agus</span>
<lb n="1061"/><span>dubhairt sé go rabh me salach agus gach aon rud</span>
<lb n="1062"/><span>fá'n tigh salach agam.  Thainic mo bhean amach</span>
<lb n="1063"/><span>agus bhuail sí le slaitín doraca draoidheachta</span>
<lb n="1064"/><span>mé agus rinn sí tarbh mór díom.  'Nois, bhí</span>
<lb n="1065"/><span>ciall an duine ionnam i gcomhnaidhe.  Cha</span>
<lb n="1066"/><span>leigfinn cailín a bhleaghan nach leanfainn 's</span>
<lb n="1067"/><span>nach ruaigfinn as an pháirc, agus cha leigfeadh</span>
<lb n="1068"/><span>an eagla do na cailíní dul a bhleaghan le</span>
<lb n="1069"/><span>heagla romham.  Chuaidh fear isteach chuige</span>
<lb n="1070"/><span>mo mhnaoi agus dubhairt se go rabh me ag teanamh</span>
<lb n="1071"/><span>(déanamh) a láin dolaidhe.  Thainic mo bhean</span>
<lb n="1072"/><span>amach annsin agus bhuail sí mé le slaitín</span>
<lb n="1073"/><span>doraca draoidheachta agus rinn sí mac tíre</span>
<lb n="1074"/><span>díom.  Bhí ciall an duine ionnam i gcomh-</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1075"/><p><span>naidhe.  Chuaidh me isteach 'un na coilleadh</span>
<lb n="1076"/><span>is leig me trí uaille asam.  Ní'l aon mhac</span>
<lb n="1077"/><span>tíre 'sa' choill nár chruinnigh thart orm.  Mar</span>
<lb n="1078"/><span>rabh ciall an duine i gcomhnaidhe ionnam, thug</span>
<lb n="1079"/><span>mé liom iad.  Thoisigh muid ag marbhadh na</span>
<lb n="1080"/><span>gcaorach.  Chuala siad annsin go rabh gach aon</span>
<lb n="1081"/><span>chaora insa' tír d'á marbhadh.  Thainic seilg</span>
<lb n="1082"/><span>mhór gadhar 'nar ndéidh.  Mar rabh ciall an</span>
<lb n="1083"/><span>duine ionnam, chonnaic me an rí ag teacht ag</span>
<lb n="1084"/><span>marcaigheacht.  Bhí ciall an duine ionnam;</span>
<lb n="1085"/><span>chaith me me fhéin ar mo ghlúinibh roimh an rígh.</span>
<lb n="1086"/><span>"Bheirim párdun duid, a choileáin uasail,"</span>
<lb n="1087"/><span>ars' an rí.  Thug an rí a bhaile me.  Thárla</span>
<lb n="1088"/><span>go rabh páisde óg ionn i dtigh an ríogh.  Gach</span>
<lb n="1089"/><span>aon pháisde dh'a rabh roimhe sin, thiocfadh lámh</span>
<lb n="1090"/><span>mhór isteach agus bhearadh se an páisde leis as</span>
<lb n="1091"/><span>an chliabhán.  B'é sin Mian an Anóglaigh.</span>
<lb n="1092"/><span>Ars' an rí, "Fuigfidh me an coileán uasal</span>
<lb n="1093"/><span>ag cumhdach an pháisde anocht."  D' fhág se</span>
<lb n="1094"/><span>me fhéin aige cumhdach an pháisde.  Char</span>
<lb n="1095"/><span>bh'fhada bhí me ann go dtainic lámh mhór.</span>
<lb n="1096"/><span>Fuair me fhéin greim ar an láimh.  Bhí me</span>
<lb n="1097"/><span>ag fághail aith-ghreim suas i gcomhnaidhe.</span>
<lb n="1098"/><span>Gheárr me an lámh thuas ag an ghualainn.</span>
<lb n="1099"/><span>Thug me an lámh liom agus leig me aige taobh</span>
<lb n="1100"/><span>an chliabháin í.  Chuir an rí annsin beirt fhear</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1101"/><p><span>ar lorg na fola.  Lean siad lorg na fola</span>
<lb n="1102"/><span>go deachaidh siad isteach ionn i dtigh bhí 'sa'</span>
<lb n="1103"/><span>choill.  Fuair siad an fathach mór marbh.</span>
<lb n="1104"/><span>Bhí triúr páistí annsin de chuid an ríogh.</span>
<lb n="1105"/><span>Thug siad a bhaile an triúr páistí go tigh an</span>
<lb n="1106"/><span>ríogh.  (An) gasur 'a mhó acu, bheidheadh se</span>
<lb n="1107"/><span>ag marcaigheacht orm fhéin gach aon lá.</span>
<lb n="1108"/><span>Chonnaic me slaitín doraca draoidheachta</span>
<lb n="1109"/><span>i láimh an ghasuir.  Chuir me mo shoc siar;</span>
<lb n="1110"/><span>fuair me greim coise air.  Bhuail se me leis</span>
<lb n="1111"/><span>an tslaitin doraca draoidheachta; d'éirigh</span>
<lb n="1112"/><span>me suas mar bhí me riamh.  Thainic me a</span>
<lb n="1113"/><span>bhaile, bheir me ar an bhfear fiadhain, chaith</span>
<lb n="1114"/><span>me amach ar an dorus e.  Sin an dóigh a</span>
<lb n="1115"/><span>fuair mise le mo mhnaoi.  Seo dhuid an</span>
<lb n="1116"/><span>claidheamh soluis is gabh a bhaile, is go rabh</span>
<lb n="1117"/><span>an t-ádh ort fhéin agus ar do mhnaoi."</span></p>
<lb n="1118"/>
<lb n="1119"/><p><span>Sin mo sgéal-sa agus broth in do bhéal-sa agus</span>
<lb n="1120"/><span>ceapaire fada buidhe in mo bhéal-sa.</span>
<lb n="1121"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1122"/><p><span>FATHACH MÓR AN REIBHLEÁIN</span></p>
<lb n="1123"/>
<lb n="1124"/><p><span>Bhí rí aon uair amháin.  Bhí nighean aige.</span>
<lb n="1125"/><span>Pósadh í.  Thainic aon lá amháin 's cha rabh a</span>
<lb n="1126"/><span>fear 'sa' mbaile.  Thainic Fatach Mór an</span>
<lb n="1127"/><span>Reibhleáin 's thug se leis í.</span></p>
<lb n="1128"/>
<lb n="1129"/><p><span>Bliadhain o'n lá sin d'éirigh a fear:</span></p>
<lb n="1130"/>
<lb n="1131"/><p><span>"Bliadhain 's an lá indiú 'sé d'imthigh mo</span>
<lb n="1132"/><span>bhean, 's rachaidh me d'á cuartughadh indiú."</span></p>
<lb n="1133"/>
<lb n="1134"/><p><span>D'imthigh leis gur chas páirc mhór chaorach</span>
<lb n="1135"/><span>air.  Chas an buachaill bó air.</span></p>
<lb n="1136"/>
<lb n="1137"/><p><span>"Gá leis na caoirigh seo?" ars' eisean.</span></p>
<lb n="1138"/>
<lb n="1139"/><p><span>"Le Fathach Mór an Reibhleáin íochtar</span>
<lb n="1140"/><span>uachtar Éireann, breacóg bhréagh, nighean</span>
<lb n="1141"/><span>ríogh i n-Éirinn, 'bhfuil reimhre do mhéir i</span>
<lb n="1142"/><span>sileadh gach deoir le n-a malaidh ghléigil, ag</span>
<lb n="1143"/><span>caoineadh a fir, ag caoineadh a fuir, ag</span>
<lb n="1144"/><span>caoineadh a triúir dearbhráthar, gur mheasa</span>
<lb n="1145"/><span>léithe giolla beag na dtrí gceathramha no'n</span>
<lb n="1146"/><span>( = 'ná an) ceathrar fear d'fhág sí i n-Éirinn</span>
<lb n="1147"/><span>thall."</span></p>
<lb n="1148"/>
<lb n="1149"/><p><span>D'imthigh leis gur chas fear air 'na sheasamh</span>
<lb n="1150"/><span>ionn i ngeata.</span>
<lb n="1151"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1152"/><p><span>"Leig thart me," ars' eisean.</span></p>
<lb n="1153"/>
<lb n="1154"/><p><span>"Cha leigim thart thú," arsa fear an gheata,</span>
<lb n="1155"/><span>"go ndíolfaidh tú custom."</span></p>
<lb n="1156"/>
<lb n="1157"/><p><span>Chuir se lámh i n-a phóca is shín se an</span>
<lb n="1158"/><span>t-airgead dó.</span></p>
<lb n="1159"/>
<lb n="1160"/><p><span>Char stad se go rabh se aige tigh Fathaigh</span>
<lb n="1161"/><span>Mhóir an Reibhleáin.  Chonnaic an bhean ag</span>
<lb n="1162"/><span>teacht e.</span></p>
<lb n="1163"/>
<lb n="1164"/><p><span>"Mo thruaighe!" adeir sí, "nár fhan tú</span>
<lb n="1165"/><span>'sa' mbaile.  Nuair a thiocfas an fear seo</span>
<lb n="1166"/><span>a bhaile anocht, muirbhfidh se thú."</span></p>
<lb n="1167"/>
<lb n="1168"/><p><span>Bhí lá spóirt acú go dtainic an oidhche.</span></p>
<lb n="1169"/>
<lb n="1170"/><p><span>"Tá sé gómh maith agad a dhul i bhfolach</span>
<lb n="1171"/><span>anois," adeir sí, "sol a bhfeicfidh an fear</span>
<lb n="1172"/><span>seo thú."</span></p>
<lb n="1173"/>
<lb n="1174"/><p><span>Chuir sí siar faoi leabaidh e.</span></p>
<lb n="1175"/>
<lb n="1176"/><p><span>Char bh'fhada go dtainic Fathach Mór an</span>
<lb n="1177"/><span>Reibhleáin, fiadh mór trasna a ghualainne</span>
<lb n="1178"/><span>leis.  Tharraing se thríd an teinidh e, thríd</span>
<lb n="1179"/><span>an luaithridh, 's d'fhág thuas i n-a bhéal e.</span></p>
<lb n="1180"/>
<lb n="1181"/><p><span>"Frú, frá, féasóg!" adeir se, "mothuighim</span>
<lb n="1182"/><span>boladh an Éireannaigh bhréagaigh bhradaigh ag</span>
<lb n="1183"/><span>teacht fá mo chúirt is fá mo chathair anocht."</span></p>
<lb n="1184"/>
<lb n="1185"/><p><span>"A rúin 's a ghrádh!" ars' an bhean, "Nach</span>
<lb n="1186"/><span>mbéidh sin ann, fad is bheas mise ann?"</span></p>
<lb n="1187"/>
<lb n="1188"/><p><span>"Tá agus thuilleadh ionn," arsa 'n Fathach Mór. </span>
<lb n="1189"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1190"/><p><span>"Bhí mise i mullach an tighe báirr, 's bhí</span>
<lb n="1191"/><span>éanlaith beaga na hÉirinne ag dul thart.</span>
<lb n="1192"/><span>Bhí siad ag luighe orm.  Sin an boladh</span>
<lb n="1193"/><span>mhothuigheann tú."</span></p>
<lb n="1194"/>
<lb n="1195"/><p><span>"Tá agus thuilleadh ann," adeir se.</span></p>
<lb n="1196"/>
<lb n="1197"/><p><span>D'éirigh se is chuairtigh se síos is suas go</span>
<lb n="1198"/><span>bhfuair se an fear faoi'n leabaidh.  Tharraing</span>
<lb n="1199"/><span>se aniar e.  Thug se amach e.  Fuair se </span>
<lb n="1200"/><span>slaitin doraca draoidheachta is rinn se</span>
<lb n="1201"/><span>cártha cloiche de.</span></p>
<lb n="1202"/>
<lb n="1203"/><p><span>Bliadhain o'n lá sin d'éirigh a dearbhráthair:</span></p>
<lb n="1204"/>
<lb n="1205"/><p><span>"Dhá bhliadhain 's an lá indiú d'imthigh a</span>
<lb n="1206"/><span>leithid seo, is blaidhain 's an lá indiú d'imthigh</span>
<lb n="1207"/><span>a fear d'á cuartughadh, 's imeachaidh me</span>
<lb n="1208"/><span>féin indiú d'á gcuartughadh."</span></p>
<lb n="1209"/>
<lb n="1210"/><p><span>D'imthigh leis.  Char stad se go rabh se aige</span>
<lb n="1211"/><span>tigh Fathaigh Mhóir an Reibhleáin.  Chonnaic</span>
<lb n="1212"/><span>an bhean ag teacht e.</span></p>
<lb n="1213"/>
<lb n="1214"/><p><span>"Mo thruaighe!" adeir sí, "nár fhan tú</span>
<lb n="1215"/><span>'sa' mbaile.  Nuair a thiocfas an fear so a</span>
<lb n="1216"/><span>bhaile, muirbhfidh se thú."</span></p>
<lb n="1217"/>
<lb n="1218"/><p><span>Bhí lá spóirt is ceoil acú go dtainic an</span>
<lb n="1219"/><span>oidhche.</span></p>
<lb n="1220"/>
<lb n="1221"/><p><span>"Tá sé gómh maith agad a dhul i bhfolach</span>
<lb n="1222"/><span>anois;" adeir sí, "is goirid go dtiocfaidh</span>
<lb n="1223"/><span>an fear so a bhaile."</span>
<lb n="1224"/></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1225"/><p><span>Char bh'fhada go dtainic Fathach Mór an</span>
<lb n="1226"/><span>Reibhleáin isteach, sean-bhéitheach bán ar</span>
<lb n="1227"/><span>astrach a ghuailneach.  Tarraing thríd an</span>
<lb n="1228"/><span>teinidh is thríd an luaithribh e, is d'fhág</span>
<lb n="1229"/><span>thuas e.</span></p>
<lb n="1230"/>
<lb n="1231"/><p><span>"Frú, frá, féasóg!" adeir se, "mothuighim</span>
<lb n="1232"/><span>boladh an Éireannaigh bhréagaigh bhradaigh ag</span>
<lb n="1233"/><span>teacht fá mo chúirt agus fá mo chathair anocht."</span></p>
<lb n="1234"/>
<lb n="1235"/><p><span>"A rúin is a ghrádh!" ars' ise, "Nach mbéidh</span>
<lb n="1236"/><span>sin ann, fad is tá mise ann?"</span></p>
<lb n="1237"/>
<lb n="1238"/><p><span>"Tá agus thuilleadh ann."</span></p>
<lb n="1239"/>
<lb n="1240"/><p><span>"Bhí mise i mullach an tighe báirr, 's bhí</span>
<lb n="1241"/><span>éanlaith beaga na hÉirinne ag luighe orm.</span>
<lb n="1242"/><span>Sin an boladh mhothuigheann tú."</span></p>
<lb n="1243"/>
<lb n="1244"/><p><span>"Tá agus thuilleadh ann."</span></p>
<lb n="1245"/>
<lb n="1246"/><p><span>Chuartuigh se síos is suas go bhfuair se an</span>
<lb n="1247"/><span>fear.  Thug se amach e.  Fuair se slaitin</span>
<lb n="1248"/><span>doraca draoidheachta is rinn se cártha cloiche</span>
<lb n="1249"/><span>de.</span></p>
<lb n="1250"/>
<lb n="1251"/><p><span>Bliadhain o'n lá sin d'éirigh an dearbhráthair</span>
<lb n="1252"/><span>eile d'á cuid:</span></p>
<lb n="1253"/>
<lb n="1254"/><p><span>"Trí bliadhna 's an lá indiú d'imthigh a</span>
<lb n="1255"/><span>leithid seo.  Dhá bhliadhain 's an lá indiú</span>
<lb n="1256"/><span>d'imthigh a fear d'á cuartughadh.  Bliadhain</span>
<lb n="1257"/><span>'s an lá indiú d'imthigh mo dhearbhráthair, is</span>
<lb n="1258"/><span>imeachaidh mé fhéin indiú."</span>
<lb n="1259"/></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1260"/><p><span>D'imthigh leis, 's char stad se go rabh se</span>
<lb n="1261"/><span>aige tigh an Fhathaigh Mhóir.</span></p>
<lb n="1262"/>
<lb n="1263"/><p><span>"Ó! mo thruaighe!" adeir sí, "nár fhan tú</span>
<lb n="1264"/><span>'sa' mbaile.  Nuair a thiocfas an fear seo</span>
<lb n="1265"/><span>a bhaile, muirbhfidh se thú.  Tá m'fhear-sa 'na</span>
<lb n="1266"/><span>luighe amuigh annsin, 's do dhearbhráthair-sa."</span></p>
<lb n="1267"/>
<lb n="1268"/><p><span>Bhí lá spóirt is ceoil acú go dtainic an </span>
<lb n="1269"/><span>oidhche.</span></p>
<lb n="1270"/>
<lb n="1271"/><p><span>"Tá se gómh maith agad a dhul i bhfolach</span>
<lb n="1272"/><span>anois," adeir sí, "is goirid go mbéidh an</span>
<lb n="1273"/><span>fear so ag teacht."</span></p>
<lb n="1274"/>
<lb n="1275"/><p><span>Chuir sí i bhfolach e.  Char bh'fhada go dtainic</span>
<lb n="1276"/><span>an Fathach Mór isteach, fiadh mór trasna</span>
<lb n="1277"/><span>a ghualainne leis.  Tharraing se thríd an</span>
<lb n="1278"/><span>teinidh is thríd an luaithridh e, is d'fhág thuas</span>
<lb n="1279"/><span>i n-a bhéal e.</span></p>
<lb n="1280"/>
<lb n="1281"/><p><span>"Frú, frá, féasóg!" ars' eisean, "mo-</span>
<lb n="1282"/><span>thuighim boladh an Éireannaigh bhréagaigh</span>
<lb n="1283"/><span>bhradaigh ag teacht fá mo chúirt is fá mo</span>
<lb n="1284"/><span>chathair anocht."</span></p>
<lb n="1285"/>
<lb n="1286"/><p><span>"A rúin 's a ghrádh!" ars' ise, "Nach   </span>
<lb n="1287"/><span>mbéidh sin ann, fad is bheas mise ann."</span></p>
<lb n="1288"/>
<lb n="1289"/><p><span>"Tá agus thuilleadh ann."</span></p>
<lb n="1290"/>
<lb n="1291"/><p><span>"Bhí mise i mullach an tighe báirr.  Bhí</span>
<lb n="1292"/><span>éanlaith beaga na hÉirinne ag luighe orm.</span>
<lb n="1293"/><span>Sin an boladh mhothuigheann tú."</span>
<lb n="1294"/></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1295"/><p><span>"Tá agus thuilleadh ann."</span></p>
<lb n="1296"/>
<lb n="1297"/><p><span>Chuairtigh se síos is suas go bhfuair se an</span>
<lb n="1298"/><span>fear.  Thug se amach e.  Fuair se slaitin</span>
<lb n="1299"/><span>doraca draoidheachta is rinn se cártha cloiche</span>
<lb n="1300"/><span>de.</span></p>
<lb n="1301"/>
<lb n="1302"/><p><span>Bliadhain o'n lá sin d'éirigh an dearbhrá-</span>
<lb n="1303"/><span>thair eile dí:</span></p>
<lb n="1304"/>
<lb n="1305"/><p><span>"Ceithre bliadhna 's an lá indiú d'imthigh</span>
<lb n="1306"/><span>a leithid seo.  Trí bliadhna 's an lá indiú</span>
<lb n="1307"/><span>d'imthigh a fear d'á cuartughadh.  Dhá bhliadh-</span>
<lb n="1308"/><span>ain 's an lá indiú d'imthigh mo dhearbhráthair</span>
<lb n="1309"/><span>d'á gcuartughadh.  Bliadhain 's an lá indiú</span>
<lb n="1310"/><span>d'imthigh an dearbhráthair eile damh.  Mo</span>
<lb n="1311"/><span>dhonas is mo dhothairne orm mar' racha me</span>
<lb n="1312"/><span>a chuartughadh mo chuid dearbhráthar indiú."</span></p>
<lb n="1313"/>
<lb n="1314"/><p><span>D'imthigh leis.  Char stad se go rabh se</span>
<lb n="1315"/><span>aige tigh an Fhathaigh Mhóir.  Chas an bhean</span>
<lb n="1316"/><span>air:</span></p>
<lb n="1317"/>
<lb n="1318"/><p><span>"Ó! mo thruaighe nár fhan tú 'sa' mbaile.</span>
<lb n="1319"/><span>Nuair a thiocfas an fear seo a bhaile, muirbh-</span>
<lb n="1320"/><span>fidh se thú.  Tá do bheirt dearbhráthar 'na</span>
<lb n="1321"/><span>luighe amuigh annsin agus m'fhear-sa, 's béidh</span>
<lb n="1322"/><span>tusa acú anocht."</span></p>
<lb n="1323"/>
<lb n="1324"/><p><span>Bhí lá spóirt is ceoil acú go dtainic an</span>
<lb n="1325"/><span>oidhche.</span></p>
<lb n="1326"/>
<lb n="1327"/><p><span>"Tá se gómh maith agad," ars' ise, "a dhul</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1328"/><p><span>i bhfolach anois.  Is goirid go mbéidh an</span>
<lb n="1329"/><span>fear seo 'sa' mbaile."  Chuaidh se i</span>
<lb n="1330"/><span>bhfolach.</span></p>
<lb n="1331"/>
<lb n="1332"/><p><span>Char bh'fhada go dtainic an Fathach Mór</span>
<lb n="1333"/><span>isteach, sean-bhéitheach mór trasna a ghual-</span>
<lb n="1334"/><span>ainne leis.  Tharraing se thríd an teinidh e,</span>
<lb n="1335"/><span>is thríd an luaithridh, is d'fhág thuas e.</span></p>
<lb n="1336"/>
<lb n="1337"/><p><span>"Frú, frá, féasóg!" ars' an Fathach,</span>
<lb n="1338"/><span>"mothuighim boladh an Éireannaigh bhréagaigh</span>
<lb n="1339"/><span>bhradaigh ag teacht fá mo chúirt is fá mo</span>
<lb n="1340"/><span>chathair anocht."</span></p>
<lb n="1341"/>
<lb n="1342"/><p><span>"A rúin agus a ghrádh, nach mbéidh sin ann,</span>
<lb n="1343"/><span>fad is tá mise ann."</span></p>
<lb n="1344"/>
<lb n="1345"/><p><span>"Tá agus thuilleadh ann."</span></p>
<lb n="1346"/>
<lb n="1347"/><p><span>"Bhí mise i mullach an tighe báirr.  Bhí</span>
<lb n="1348"/><span>éanlaith beaga na hÉirinne ag luighe orm.</span>
<lb n="1349"/><span>Sin an boladh mhothuigheann tú."</span></p>
<lb n="1350"/>
<lb n="1351"/><p><span>"Tá agus thuilleadh ann."</span></p>
<lb n="1352"/>
<lb n="1353"/><p><span>Chuairtigh se síos is suas go bhfuair se an</span>
<lb n="1354"/><span>fear.  Thug se amach e.  Bhuail se le slaitin</span>
<lb n="1355"/><span>doraca draoidheachta e, agus rinn cártha cloiche</span>
<lb n="1356"/><span>de.</span></p>
<lb n="1357"/>
<lb n="1358"/><p><span>Bliadhain o'n lá sin d'éirigh giolla beag</span>
<lb n="1359"/><span>na dtrí gceathramha:</span></p>
<lb n="1360"/>
<lb n="1361"/><p><span>"Is fada o d'imthigh mo mháthair;" adeir</span>
<lb n="1362"/><span>se, "Is fada o d'imthigh mo thriúr oncal, 's </span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1363"/><p><span>mo dhonas is mo dhothairne orm, mar' racha</span>
<lb n="1364"/><span>me féin d'á gcuartughadh."</span></p>
<lb n="1365"/>
<lb n="1366"/><p><span>Fuair re réidh a chearc 's a bhunnóg.</span>
<lb n="1367"/><span>D'imthigh leis gur chas buachaill na gcaorach</span>
<lb n="1368"/><span>air.</span></p>
<lb n="1369"/>
<lb n="1370"/><p><span>"Gá leis na caoirigh seo?"</span></p>
<lb n="1371"/>
<lb n="1372"/><p><span>"Le Fathach Mór an Reibhleáin íochtar</span>
<lb n="1373"/><span>uachtar Éireann, an bhreacóg bhréagh, nighean</span>
<lb n="1374"/><span>ríogh i nÉirinn, 'bhfuil reimhre go mhéir i</span>
<lb n="1375"/><span>sileadh gach deoir le n-a malaidh ghléigil, ag</span>
<lb n="1376"/><span>caoineadh a fir, ag caoineadh a fuir, ag caoin-</span>
<lb n="1377"/><span>eadh a triúir dearbhráthar, 's gur mheasa léithe</span>
<lb n="1378"/><span>giolla beag na dtrí gceathramha no'n (= 'ná</span>
<lb n="1379"/><span>an) ceathrar fear d'fhág sí i nÉirinn thall."</span></p>
<lb n="1380"/>
<lb n="1381"/><p><span>"Leig thart me."</span></p>
<lb n="1382"/>
<lb n="1383"/><p><span>"Cha leigim," arsa buachaill na gcaorach,</span>
<lb n="1384"/><span>"go ndíolaidh tú custom."</span></p>
<lb n="1385"/>
<lb n="1386"/><p><span>Chaith giolla beag na dtrí gceathramha an</span>
<lb n="1387"/><span>cionn de is bhog leis.  Char stad se go rabh</span>
<lb n="1388"/><span>se aige tigh an Fhathaigh Mhóir.  Chonnaic an</span>
<lb n="1389"/><span>mháthair ag teacht e.</span></p>
<lb n="1390"/>
<lb n="1391"/><p><span>"Ó" a mhic mhoirnigh!" adeir sí, "Truagh</span>
<lb n="1392"/><span>nár fhan tú 'sa' mbaile.  Nuair a thiocfas</span>
<lb n="1393"/><span>an fear so a bhaile anocht, muirbhfidh se thú.</span>
<lb n="1394"/><span>Tá do gháid is do thriúr oncal 'na luighe</span>
<lb n="1395"/><span>amuigh annsin."</span>
<lb n="1396"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1397"/><p><span>Múch sí le póig é, is bháidh sí le deór e;</span>
<lb n="1398"/><span>thriomuigh sí le brat síoda agus sróil e, is chuir</span>
<lb n="1399"/><span>sí a chodladh ar liobaidh ( = leabaidh) chlumhaigh</span>
<lb n="1400"/><span>éin (eóin?) e.</span></p>
<lb n="1401"/>
<lb n="1402"/><p><span>Nuair a bhí an oidhche ag teacht, chuaidh sí</span>
<lb n="1403"/><span>síos an áit i rabh giolla beag na dtrí</span>
<lb n="1404"/><span>gceathramha.</span></p>
<lb n="1405"/>
<lb n="1406"/><p><span>"Ó! a mhic mhoirnigh!  Ó! a mhic mhoirnigh!"</span>
<lb n="1407"/><span>adeir sí, "a mhic mhoirnigh!  Is goirid go</span>
<lb n="1408"/><span>dtiocfaidh an fear so a bhaile, is tá se gómh</span>
<lb n="1409"/><span>maith agad a dhul i bhfolach, sol a muirbhfidh </span>
<lb n="1410"/><span>se thú."</span></p>
<lb n="1411"/>
<lb n="1412"/><p><span>Char bh'fhada go dtainic an Fathach Mór</span>
<lb n="1413"/><span>isteach, sean-bhéitheach mór trasna a ghual-</span>
<lb n="1414"/><span>ainne leis.  Tharraing thríd an teinidh, thríd</span>
<lb n="1415"/><span>an luaithridh, d'fhág thusa i n-a bhéal e.</span></p>
<lb n="1416"/>
<lb n="1417"/><p><span>"Frú, frá, féasóg!  mothuighim boladh an</span>
<lb n="1418"/><span>Éireannaigh bhréagaigh bhradaigh ag teacht fá</span>
<lb n="1419"/><span>mo chúirt agus fá mo chathair anocht."</span></p>
<lb n="1420"/>
<lb n="1421"/><p><span>"Ó, a rúin 's a ghrádh, nach mbéidh sin ann</span>
<lb n="1422"/><span>an fad is bheas mise ann?"</span></p>
<lb n="1423"/>
<lb n="1424"/><p><span>"Tá 'gus thuilleadh ann."</span></p>
<lb n="1425"/>
<lb n="1426"/><p><span>"Tá agus mise ann," arsa giolla beag na</span>
<lb n="1427"/><span>dtrí gceathramha.</span></p>
<lb n="1428"/>
<lb n="1429"/><p><span>Thainic giolla beag na dtrí gceathramha</span>
<lb n="1430"/><span>aníos.</span>
<lb n="1431"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1432"/><p><span>"Gá hacú is feárr leat," ars' an Fathach</span>
<lb n="1433"/><span>Mór, "coraidheacht no cruadh-chomhrac?"</span></p>
<lb n="1434"/>
<lb n="1435"/><p><span>"Is feárr liom coraidheacht," arsa giolla</span>
<lb n="1436"/><span>beag na dtrí gceathramha, "'sé chleacht me</span>
<lb n="1437"/><span>i mbailtibh beaga, i mbailtibh móra, i mbail-</span>
<lb n="1438"/><span>tibh m'athara agus mo mháthara féin."</span></p>
<lb n="1439"/>
<lb n="1440"/><p><span>Bheir siad ar a chéile insa snaidhmeannaibh</span>
<lb n="1441"/><span>cruaidhe coraidheacht', go ndeanfadh siad</span>
<lb n="1442"/><span>bogán de'n chreagán, creagán de'n mbogán,</span>
<lb n="1443"/><span>tobar fíoruisge i lár na cloiche glaise; dhá</span>
<lb n="1444"/><span>dtiocfadh duine ó íochtar an domhain go</span>
<lb n="1445"/><span>huachtar an domhain, is dh'amharc ar an dís </span>
<lb n="1446"/><span>seo thiocfadh, go rabh tráthnóna is deireadh</span>
<lb n="1447"/><span>an lae ag teacht.  Thug giolla beag na</span>
<lb n="1448"/><span>dtrí gceathramha, thug se fásgadh dó, is chuir</span>
<lb n="1449"/><span>se go dtí n-a ghlúinibh is-talamh e, (an) dara</span>
<lb n="1450"/><span>fásgadh go dtí ubhall a scórnaighe.</span></p>
<lb n="1451"/>
<lb n="1452"/><p><span>"Fód geárr glas os do chionn, a bhodaigh</span>
<lb n="1453"/><span>shalaigh," arsa giolla beag na dtrí gceath-</span>
<lb n="1454"/><span>ramha.</span></p>
<lb n="1455"/>
<lb n="1456"/><p><span>"Ná teana thusa sin;" ars' an Fathach,</span>
<lb n="1457"/><span>"Bheara(idh) me léath a bhfeil amuigh 's astigh</span>
<lb n="1458"/><span>agam."</span></p>
<lb n="1459"/>
<lb n="1460"/><p><span>"'S liom fhéin sin o do lá-sa amach," arsa</span>
<lb n="1461"/><span>giolla beag na dtrí gceathramha, ag caitheamh</span>
<lb n="1462"/><span>a chinn de naoi n-iomaire naoi n-eitrin.</span>
<lb n="1463"/></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1464"/><p><span>Bhí an cionn ag teacht ar an cholainn aríst.</span>
<lb n="1465"/><span>Bhuail se bárr-chos ar an chionn.</span></p>
<lb n="1466"/>
<lb n="1467"/><p><span>"Char bh'fhoráil duid;" ars' an cionn, "dhá</span>
<lb n="1468"/><span>bhfuighinn-se ar an cholainn aríst, tusa 'ná</span>
<lb n="1469"/><span>fir Éireann nach sgaithfeadh é."</span></p>
<lb n="1470"/>
<lb n="1471"/><p><span>Thainic se isteach.  Fuair se an slaitin</span>
<lb n="1472"/><span>doraca draoidheachta.  Bhuail se buille ar</span>
<lb n="1473"/><span>a gháid, 's ar a thriúr oncal.  D'éirigh siad</span>
<lb n="1474"/><span>suas 'na seasamh mar bhí siad ariamh.</span>
<lb n="1475"/><span>Chruinnigh siad a rabh 'shaidhbhreas amuigh 's</span>
<lb n="1476"/><span>astigh, 's thug siad leobhtha e.  Thainic se fhéin</span>
<lb n="1477"/><span>'s a mháthair 's a gháid 's a thriúr oncal, thainic</span>
<lb n="1478"/><span>siad a bhaile, 's bhí dóigh mhaith orthú go bhfuair</span>
<lb n="1479"/><span>siad bás.</span></p>
<lb n="1480"/>
<lb n="1481"/><p><span>PARRACH MHAC GHIOLLA RIABHAIGH.</span></p>
<lb n="1482"/>
<lb n="1483"/><p><span>Parrach Mhac Ghiolla Riabhaigh as Contae</span>
<lb n="1484"/><span>Dhúin na nGall, chuaidh se 'un an fhoghmhair go</span>
<lb n="1485"/><span>Condae na Midhe, agus na fir a bhí leis, chuaidh</span>
<lb n="1486"/><span>siad a bhaile, nuair a bhí an foghmhar réidh</span>
<lb n="1487"/><span>acu.</span></p>
<lb n="1488"/>
<lb n="1489"/><p><span>"Cha dtéidhim-sa a bhaile," arsa Parrach</span>
<lb n="1490"/><span>Mhac Ghiolla Riabhaigh, "go dtí go mbeidh an</span>
<lb n="1491"/><span>cíos liom."</span></p>
<lb n="1492"/>
<lb n="1493"/><p><span><pb n="46"/> </span>
<lb n="1494"/><span>Bhuail sé isteach go tigh sgolóige móire agus</span>
<lb n="1495"/><span>d'fhiostruigh sé a' bhfuigheadh sé obair.</span>
<lb n="1496"/><span>Dubhairt fear an tighe go bhfuigheadh.</span>
<lb n="1497"/><span>D'ársuigh se dó go rabh dúil aige nach rachadh</span>
<lb n="1498"/><span>se a bhaile go dtuillfeadh sé an cíos.</span></p>
<lb n="1499"/>
<lb n="1500"/><p><span>"Bhearfaidh mise cúig phonta duid,"</span>
<lb n="1501"/><span>ars' an sgológ, "má fhanann tú 'sa' tigh</span>
<lb n="1502"/><span>mór sin thall go maidin."</span></p>
<lb n="1503"/>
<lb n="1504"/><p><span>"Fanachad," arsa Paidí.</span></p>
<lb n="1505"/>
<lb n="1506"/><p><span>"Gheobhaidh tú teinidh," ars' an sgológ;</span>
<lb n="1507"/><span>"gheobhaidh tú solus."</span></p>
<lb n="1508"/>
<lb n="1509"/><p><span>Fuaras réidh teinidh 'sa' tigh dó agus solus agus</span>
<lb n="1510"/><span>greideal aráin agus h-ubhradh (= dubhradh) aire</span>
<lb n="1511"/><span>thabhairt do'n arán bhí ar a' ghreideil.</span></p>
<lb n="1512"/>
<lb n="1513"/><p><span>Cha rabh se i bhfad ann go gcuala sé an</span>
<lb n="1514"/><span>torann agus iongantais mhóra.  Chonnaic se</span>
<lb n="1515"/><span>seanduine mór ag teacht anuas ar na</span>
<lb n="1516"/><span>staighrí.  Shuidh se taobh thall de is chuaidh se</span>
<lb n="1517"/><span>a theannach ( = thionntodh) na bunnóige.</span></p>
<lb n="1518"/>
<lb n="1519"/><p><span>"Ná teana sin an dara bomhta 'ná cha</span>
<lb n="1520"/><span>dtéid sé leat.  Dar an leabhar," arsa </span>
<lb n="1521"/><span>Parrach Mhac Ghiolla Riabhaigh, "is gránna</span>
<lb n="1522"/><span>do cháirr."</span></p>
<lb n="1523"/>
<lb n="1524"/><p><span>"Ó, céad fáilte is sláinte dhuid, a Pharrach</span>
<lb n="1525"/><span>Mhac Ghiolla Riabhaigh as Contae Dhúin na</span>
<lb n="1526"/><span>nGall!  Ársachaidh tú do mo mhac ar maidin</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1527"/><p><span>go rabh tú ag caint liom, is an feirm talaimh</span>
<lb n="1528"/><span>a thabhairt do'n bhean bocht ar bhain mise dí</span>
<lb n="1529"/><span>é, is gheanaidh me gar duid," adeir se:</span>
<lb n="1530"/><span>"bheirim éadach buird duit, agus seort ar bith</span>
<lb n="1531"/><span>a sgairtfidh tú air, tiocfaidh sé ar an éadach</span>
<lb n="1532"/><span>buird chugad."</span></p>
<lb n="1533"/>
<lb n="1534"/><p><span>Thainic an mhaidin is d'ársuigh Parrach Mhac </span>
<lb n="1535"/><span>Ghiolla Riabhaigh do'n sgolóig gach aon rud a</span>
<lb n="1536"/><span>chonnaic se.  Thug an sgológ buidheachas dó,</span>
<lb n="1537"/><span>is thug se cúig phonta dó.  D'imthigh leis a</span>
<lb n="1538"/><span>bhaile is a chúig phonta agus a éadach buird leis.</span>
<lb n="1539"/><span>Bhí se ag siubhal gur chas píobaire ar bhruach</span>
<lb n="1540"/><span>an bhóthair air.</span></p>
<lb n="1541"/>
<lb n="1542"/><p><span>"Tá mé áthasach," arsa Parrach Mhac</span>
<lb n="1543"/><span>Ghiolla Riabhaigh, "gur chas cuideachta orm."</span></p>
<lb n="1544"/>
<lb n="1545"/><p><span>Chuir an píobaire na píopacha air agus sgairt</span>
<lb n="1546"/><span>se ar chuideachta shaighdiuir.  D'imthigh an</span>
<lb n="1547"/><span>bheirt agus bhí siad ag siubhal an bóthar.</span></p>
<lb n="1548"/>
<lb n="1549"/><p><span>"B'fheárr liom go rabh greim le hithe</span>
<lb n="1550"/><span>againn," ars' an píobaire.</span></p>
<lb n="1551"/>
<lb n="1552"/><p><span>Spréidh Parrach Mhac Ghiolla Riabhaigh an</span>
<lb n="1553"/><span>t-éadach buird is thainic togha gach bídh agus</span>
<lb n="1554"/><span>rogha gach dighe chucú.</span></p>
<lb n="1555"/>
<lb n="1556"/><p><span>"'S fheárr duid malairt a dheanamh liom,"</span>
<lb n="1557"/><span>ars' an píobaire.</span></p>
<lb n="1558"/>
<lb n="1559"/><p><span>"Is cuma liom," arsa Paidí.</span>
<lb n="1560"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1561"/><p><span>Thug se an t-éadach buird do'n phíobaire agus bhí</span>
<lb n="1562"/><span>na píopacha ag Parrach Mhac Ghiolla Riabhaigh.</span></p>
<lb n="1563"/>
<lb n="1564"/><p><span>Char bh'fhada shiubhail se gur ghlac se aithreach</span>
<lb n="1565"/><span>fá'n éadach buird a thabhairt ar siubhal.</span>
<lb n="1566"/><span>Chuir Parrach Mhac Ghiolla Riabhaigh na píop-</span>
<lb n="1567"/><span>acha air agus sgairt se ar chuideachta shaighdiuir.</span>
<lb n="1568"/><span>D'iarr se orthú a dhul agus an t-éadach buird a</span>
<lb n="1569"/><span>thabhairt ar ais 'uige.  D'imthigh na saigh-</span>
<lb n="1570"/><span>diuirí agus char bh'fhada go dtainic siad ar</span>
<lb n="1571"/><span>ais agus an t-éadach buird leobhtha.  D'imthigh</span>
<lb n="1572"/><span>Parrach Mhac Ghiolla Riabhaigh go rabh se thíos</span>
<lb n="1573"/><span>i gCondae Dhúin na nGall agus na píopacha agus</span>
<lb n="1574"/><span>an t-éadach buird leis.  Nuair a chuaidh se</span>
<lb n="1575"/><span>a bhaile, spréidh se an t-éadach buird dó</span>
<lb n="1576"/><span>féin agus do n-a mhnaoi agus do'n mhuirighin.  Thainic</span>
<lb n="1577"/><span>togha gach bídh is rogha gach dighe 'ucú.  Bhí </span>
<lb n="1578"/><span>siad lán áthais mar d'éirigh dóbhtha go dearn</span>
<lb n="1579"/><span>Paidí foghmhar maith.</span></p>
<lb n="1580"/>
<lb n="1581"/><p><span>Char bh'fhada go gcualaidh an tighearna go</span>
<lb n="1582"/><span>dtainic se a bhaile.  Chuir se fear d'á chuid</span>
<lb n="1583"/><span>báillidheannaibh 'na choinne, go rabh gnaithe</span>
<lb n="1584"/><span>aige leis.  Chuaidh Paidí ar aghaidh go tigh an</span>
<lb n="1585"/><span>tighearna.</span></p>
<lb n="1586"/>
<lb n="1587"/><p><span>"An é nach bhfuil tú 'g dul a dhíol an</span>
<lb n="1588"/><span>chíosa," ars' an tighearna, "i ndiaidh a bheith</span>
<lb n="1589"/><span>ag an fhoghmhar?"</span>
<lb n="1590"/></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1591"/><p><span>"Chan fhuil se agam," arsa Paidí, "go</span>
<lb n="1592"/><span>seadh."</span></p>
<lb n="1593"/>
<lb n="1594"/><p><span>"Chan fhuil se i bhfad go gcuiridh me amach</span>
<lb n="1595"/><span>thú," arsa an tighearna, "óir nach fheil tú 'g</span>
<lb n="1596"/><span>dul a dhíol an chíosa."</span></p>
<lb n="1597"/>
<lb n="1598"/><p><span>Char bh'fhada go dtainic se fhéin 's a chuid</span>
<lb n="1599"/><span>báillidheannaibh.  Nuair a chonnaic Parrach</span>
<lb n="1600"/><span>Mhac Ghiolla Riabhaigh ag teacht iad, chuir se</span>
<lb n="1601"/><span>na píopacha air agus sgairt se ar chuideachta</span>
<lb n="1602"/><span>shaighdiuir is dubhairt leobhtha na fir seo</span>
<lb n="1603"/><span>dhíbirt as aice an tighe.  Lean na saighdiuirí</span>
<lb n="1604"/><span>a bhaile an tighearna 'un a thighe fhéin.</span></p>
<lb n="1605"/>
<lb n="1606"/><p><span>Lá ar n-a bhárach chuir an tighearna fios</span>
<lb n="1607"/><span>ar Pharrach Mhac Ghiolla Riabhaigh.  Dubhairt</span>
<lb n="1608"/><span>an tighearna leis go maithfeadh sé a rabh</span>
<lb n="1609"/><span>'chíos air agus nach n-iarraidh sé ní 'mhó a chíos</span>
<lb n="1610"/><span>air acht a chuid saighiuir choingbheáil socair.</span>
<lb n="1611"/><span>Bhí dóigh mhaith ar Pharrach Mhac Ghiolla</span>
<lb n="1612"/><span>Riabhaigh go bhfuair sé bás agus nár iarr sé ní</span>
<lb n="1613"/><span>'mhó 'chíos air.</span>
<lb n="1614"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1615"/><p><span>TOIRDHEALBHACH</span></p>
<lb n="1616"/>
<lb n="1617"/><p><span>Bhí sgológ ionn aon uair amháin agus bhí mac</span>
<lb n="1618"/><span>aige a rabh Toirdhealbhach air.  Cha deanfadh</span>
<lb n="1619"/><span>se an dadaidh ar a chomhairle.  Thainic se a</span>
<lb n="1620"/><span>bhaile aon oidhche amháin go mall, is thoisigh a</span>
<lb n="1621"/><span>gháid a throid leis:</span></p>
<lb n="1622"/>
<lb n="1623"/><p><span>"A ráca bhradaigh, gá rabh tú ó oidhche?"</span></p>
<lb n="1624"/>
<lb n="1625"/><p><span>"Théam cungnamh cosdais is chan fhaiceann</span>
<lb n="1626"/><span>tú choidhche arís me."</span></p>
<lb n="1627"/>
<lb n="1628"/><p><span>Chuir se a lámh i n-a phóca is shín se cúig</span>
<lb n="1629"/><span>phonta dó.</span></p>
<lb n="1630"/>
<lb n="1631"/><p><span>D'imthigh leis agus bhí se ag siubhal go rabh se</span>
<lb n="1632"/><span>láimh le reilic.  Bhí troid mhór istigh 'sa'</span>
<lb n="1633"/><span>reilic fá chorp 'iolcad (= adhlacadh).  Chuaidh</span>
<lb n="1634"/><span>Toirdhealbhach isteach 'un na reilice.</span></p>
<lb n="1635"/>
<lb n="1636"/><p><span>"Gá fáth a bhfeil sibh 'troid?" arsa Toir-</span>
<lb n="1637"/><span>dhealbhach.</span></p>
<lb n="1638"/>
<lb n="1639"/><p><span>"Tá airgead i n-aghaidh a' chuirp nach leig-</span>
<lb n="1640"/><span>feadh se a iolcadh go bhfuigheadh se a chuid</span>
<lb n="1641"/><span>airgid."</span></p>
<lb n="1642"/>
<lb n="1643"/><p><span>"Gá 'mhéad atá i n-aghaidh a' chuirp?"</span></p>
<lb n="1644"/>
<lb n="1645"/><p><span>"Tá sé sgilling déag," ars' an fear.</span>
<lb n="1646"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1647"/><p><span>Chuir Toirdhealbhach lámh i n-a phóca is shín</span>
<lb n="1648"/><span>se sé sgilling déag dó.  Hiolcadh an corp.</span></p>
<lb n="1649"/>
<lb n="1650"/><p><span>D'imthigh Toirdhealbhach leis an bóthar.  Char</span>
<lb n="1651"/><span>bh'fhada gur ghabh buachaill caol ruadh e.</span></p>
<lb n="1652"/>
<lb n="1653"/><p><span>"Goidé mar tá tú, a Thoirdhealbhaigh?"</span>
<lb n="1654"/><span>ars' an buachaill caol ruadh; "Gá bhfuil tú</span>
<lb n="1655"/><span>'g dull gómh mall so?"</span></p>
<lb n="1656"/>
<lb n="1657"/><p><span>"Chuir mo gháid ar siubhal me, agus chan fhuil</span>
<lb n="1658"/><span>me 'g dul ar ais níos mó 'uige."</span></p>
<lb n="1659"/>
<lb n="1660"/><p><span>"Fosdaigh mise go cionn lae is bliadhna,"</span>
<lb n="1661"/><span>ars' an buachaill caol ruadh.</span></p>
<lb n="1662"/>
<lb n="1663"/><p><span>"Ó, chan fhuil dóigh agam mé fhéin a choing-</span>
<lb n="1664"/><span>bheáil, cha amháin thusa," adeir se.</span></p>
<lb n="1665"/>
<lb n="1666"/><p><span>"Gan ghéilleadh dó sin," ars' an buachaill</span>
<lb n="1667"/><span>caol ruadh, "rachaidh me leat."</span></p>
<lb n="1668"/>
<lb n="1669"/><p><span>D'imthigh leobhtha gur chas fear orthú a rabh</span>
<lb n="1670"/><span>a chos ceangailte d'á thóin.</span></p>
<lb n="1671"/>
<lb n="1672"/><p><span>"Goidé an seort thusa?" ars' an buachaill</span>
<lb n="1673"/><span>caol ruadh.</span></p>
<lb n="1674"/>
<lb n="1675"/><p><span>"Mise Fear na Leathchoise tá gómh lúthmhar</span>
<lb n="1676"/><span>go bhfuil mo chos ceangailte, (ó) nach gcionn-</span>
<lb n="1677"/><span>eachadh seort ar bith siubhal liom," adeir se.</span></p>
<lb n="1678"/>
<lb n="1679"/><p><span>"Tá se gómh maith agad fosdach le Toir-</span>
<lb n="1680"/><span>dhealbhach innseo."</span></p>
<lb n="1681"/>
<lb n="1682"/><p><span>Dubhairt Toirdhealbhach nach rabh gnaitheach</span>
<lb n="1683"/><span>aige leis, go rabh a sháith ionn fhéin.</span>
<lb n="1684"/></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1685"/><p><span>"Gan ghéilleadh dó sin," ars' an buachaill</span>
<lb n="1686"/><span>caol ruadh, "tabhair leat e."</span></p>
<lb n="1687"/>
<lb n="1688"/><p><span>D'imthigh leobhtha gur chas fear orthú a rabh</span>
<lb n="1689"/><span>botán cochain i n-a ghaosán. </span></p>
<lb n="1690"/>
<lb n="1691"/><p><span>"Goidé an seort thusa?" ars' an buachaill</span>
<lb n="1692"/><span>caol ruadh.</span></p>
<lb n="1693"/>
<lb n="1694"/><p><span>"Mise fear shéidfeadh gach aon rud</span>
<lb n="1695"/><span>'mbéidheadh romhamh, (acht) gur'b é go bhfuil</span>
<lb n="1696"/><span>botán cochain in mo ghaosán."</span></p>
<lb n="1697"/>
<lb n="1698"/><p><span>"Tá se gómh maith agad a theacht le</span>
<lb n="1699"/><span>Toirdhealbhach."</span></p>
<lb n="1700"/>
<lb n="1701"/><p><span>Dubhairt Toirdhealbhach nach rabh dóigh air é</span>
<lb n="1702"/><span>fhéin a choingbheáil suas, cha amháin an fear</span>
<lb n="1703"/><span>soin.</span></p>
<lb n="1704"/>
<lb n="1705"/><p><span>"Gan ghéilleadh dó sin," ars' an buachaill</span>
<lb n="1706"/><span>caol ruadh, "bhéaramuid linn e."</span></p>
<lb n="1707"/>
<lb n="1708"/><p><span>D'imthigh leobhtha gur chas fear orthú a rabh</span>
<lb n="1709"/><span>bogha eara aige.</span></p>
<lb n="1710"/>
<lb n="1711"/><p><span>"Goidé an seort thusa?" ars' an buachaill</span>
<lb n="1712"/><span>caol ruadh.</span></p>
<lb n="1713"/>
<lb n="1714"/><p><span>"Mise fear nár thiob an dadaidh riamh</span>
<lb n="1715"/><span>orm a dtug me iarraidh air."</span></p>
<lb n="1716"/>
<lb n="1717"/><p><span>"Tá se gómh maith agad fosdach le Toir-</span>
<lb n="1718"/><span>dhealbhach innseo."</span></p>
<lb n="1719"/>
<lb n="1720"/><p><span>"Chan fhuil dóigh againn inn fhéin a choing-</span>
<lb n="1721"/><span>bheáil suas, cha amháin eisean a bheith linn,"</span>
<lb n="1722"/><span>arsa Toirdhealbhach.</span>
<lb n="1723"/></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1724"/><p><span>"Gan ghéilleadh dó sin," ars' an buachaill</span>
<lb n="1725"/><span>caol ruadh, "bhéaramuid linn é."</span></p>
<lb n="1726"/>
<lb n="1727"/><p><span>D'imthigh leobhtha gur chas fear orthú a rabh</span>
<lb n="1728"/><span>eochair mhór i n-a láimh.</span></p>
<lb n="1729"/>
<lb n="1730"/><p><span>"Goidé sin in do láimh?" ars' an buachaill</span>
<lb n="1731"/><span>caol ruadh.</span></p>
<lb n="1732"/>
<lb n="1733"/><p><span>"Seo Eochair Gáid Mhóir an Fhathaigh.  Char</span>
<lb n="1734"/><span>cuireadh aon ghlas ariamh nach sgaoilfeadh an</span>
<lb n="1735"/><span>eochair seo."</span></p>
<lb n="1736"/>
<lb n="1737"/><p><span>"Tá se gómh maith agad fosdach le Toir-</span>
<lb n="1738"/><span>dhealbhach innseo," ars' an buachaill caol</span>
<lb n="1739"/><span>ruadh.</span></p>
<lb n="1740"/>
<lb n="1741"/><p><span>"Ó, tá nar sáith ionnainn fhéin," arsa</span>
<lb n="1742"/><span>Toirdhealbhach, "cha amháin a' fear soin."</span></p>
<lb n="1743"/>
<lb n="1744"/><p><span>"Gan ghéilleadh dó sin," ars' an buachaill</span>
<lb n="1745"/><span>caol ruadh, "bhearamuid linn e.</span></p>
<lb n="1746"/>
<lb n="1747"/><p><span>D'imthigh leobhtha gur chas fear orthú 'na</span>
<lb n="1748"/><span>sheasamh le cloidhe, 's a chluas cocthaidh.</span></p>
<lb n="1749"/>
<lb n="1750"/><p><span>"Goidé an seort thusa?" ars' an buachaill</span>
<lb n="1751"/><span>caol ruadh.</span></p>
<lb n="1752"/>
<lb n="1753"/><p><span>"Mise Cluas le hÉisdeacht tá 'g éisdeacht</span>
<lb n="1754"/><span>leis a' bhféar a' fás in-sa' Domhan Thoir."</span></p>
<lb n="1755"/>
<lb n="1756"/><p><span>"Tá se gomh maith agad fosdach le Toir-</span>
<lb n="1757"/><span>dhealbhach innseo," ars' an buachaill caol ruadh.</span></p>
<lb n="1758"/>
<lb n="1759"/><p><span>"Tá nar sáith ionnainn fhéin," arsa Toir-</span>
<lb n="1760"/><span>dhealbhach, "cha amháin a' fear soin."</span></p>
<lb n="1761"/>
<lb n="1762"/><p><span><pb n="54"/>  </span>
<lb n="1763"/><span>"Gan ghéilleadh dó sin," ars' an buachaill</span>
<lb n="1764"/><span>ruadh, "bhearamuid linn e."</span></p>
<lb n="1765"/>
<lb n="1766"/><p><span>D'imthigh leobhtha gur chas fear orthú, 's é i</span>
<lb n="1767"/><span>n-a shuidhe ar chairgeach, ag bogadh aníos is</span>
<lb n="1768"/><span>síos le n-a thóin.</span></p>
<lb n="1769"/>
<lb n="1770"/><p><span>"Goidé an seort thusa?" ars' an buachaill</span>
<lb n="1771"/><span>caol ruadh.</span></p>
<lb n="1772"/>
<lb n="1773"/><p><span>"Mise Tóin Iarainn," adeir se, "is shoc-</span>
<lb n="1774"/><span>rachainn gach aon rud le mo thóin."</span></p>
<lb n="1775"/>
<lb n="1776"/><p><span>"Tá se gomh maith agad fosdach le Toir-</span>
<lb n="1777"/><span>dhealbhach innseo," ars' an buachaill caol ruadh.</span></p>
<lb n="1778"/>
<lb n="1779"/><p><span>"Tá nar sáith ionnainn fhéin," arsa Toir-</span>
<lb n="1780"/><span>dhealbhach, "cha amháin a' fear soin."</span></p>
<lb n="1781"/>
<lb n="1782"/><p><span>"Gan ghéilleadh dó sin," ars' an buachaill</span>
<lb n="1783"/><span>ruadh, "bhearamuid linn e."</span></p>
<lb n="1784"/>
<lb n="1785"/><p><span>D'imthigh leobhtha go rabh siad aige tigh an</span>
<lb n="1786"/><span>ríogh.</span></p>
<lb n="1787"/>
<lb n="1788"/><p><span>"'Nois," ars' an buachaill caol ruadh le</span>
<lb n="1789"/><span>Toirdhealbhach, "tá se gómh maith agad a dhul</span>
<lb n="1790"/><span>a dh'iárraidh nighne an ríogh."</span></p>
<lb n="1791"/>
<lb n="1792"/><p><span>"An mise dhul a dh'iárraidh nighne an ríogh?</span>
<lb n="1793"/><span>Chuala me nach deachaidh aon fhear ariamh d'á</span>
<lb n="1794"/><span>hiárraidh nach mbéidheadh a chionn ar a' spíce."</span></p>
<lb n="1795"/>
<lb n="1796"/><p><span>"Gan ghéilleadh dó sin," ars' an buachaill</span>
<lb n="1797"/><span>ruadh, "rachamuid a dh'iárraidh nighne an</span>
<lb n="1798"/><span>ríogh," adeir se.</span>
<lb n="1799"/></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1800"/><p><span>Char stad siad go rabh siad aige tigh an</span>
<lb n="1801"/><span>ríogh.  Fiostruigheadh goidé bhí a dhíth orthú.</span>
<lb n="1802"/><span>Dubhairt an buachaill caol ruadh gur seo</span>
<lb n="1803"/><span>fear a bhí ag teacht a dh'iárraidh nighne an</span>
<lb n="1804"/><span>ríogh.  Tugadh isteach iad.  Fuair siad togha</span>
<lb n="1805"/><span>gach bídh agus rogha gach dighe go dtainic an</span>
<lb n="1806"/><span>oidhche.  Thainic nighean an ríogh is thug sí</span>
<lb n="1807"/><span>fáinne óir léithe.</span></p>
<lb n="1808"/>
<lb n="1809"/><p><span>"Seo dhuid fáinne óir," adeir sí, "'s mur</span>
<lb n="1810"/><span>mbéidh se agad ar maidin, béidh do chionn ar</span>
<lb n="1811"/><span>a' spíce."</span></p>
<lb n="1812"/>
<lb n="1813"/><p><span>Nuair a chuaidh siad a chodladh, thainic</span>
<lb n="1814"/><span>nighean an ríogh is thug sí an fáinne óir léithe</span>
<lb n="1815"/><span>as póca Thoirdhealbhaigh.  Ars' ise,</span></p>
<lb n="1816"/>
<lb n="1817"/><p><span>"Is truagh gan mé taobh 'muigh de gheat-</span>
<lb n="1818"/><span>aidhe, truagh gan mé taobh 'muigh de dhorsa',</span>
<lb n="1819"/><span>truagh gan mé i n-áit i bhfuil mo ró-ghrádh</span>
<lb n="1820"/><span>féin anois."</span></p>
<lb n="1821"/>
<lb n="1822"/><p><span>D'éirigh an buachaill caol ruadh is thug se</span>
<lb n="1823"/><span>Eochair Gáid Mhóir an Fhathaigh a sgaoileadh</span>
<lb n="1824"/><span>gach uile ghlas.</span></p>
<lb n="1825"/>
<lb n="1826"/><p><span>Ars' an buachaill caol ruadh, "Truagh</span>
<lb n="1827"/><span>gan mé taobh 'muigh de dhorsa', truagh</span>
<lb n="1828"/><span>gan mé taobh 'muigh de gheataidhe, 's truagh</span>
<lb n="1829"/><span>gan mé s'san áit i bhfuil a ró-ghrádh siud</span>
<lb n="1830"/><span>anois."</span>
<lb n="1831"/></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="1832"/><p><span>Lean an buachaill ruadh í go rabh sí aige</span>
<lb n="1833"/><span>tigh an fhir.</span></p>
<lb n="1834"/>
<lb n="1835"/><p><span>"Fuasgail, fuasgail," ars' an cailin, "tá</span>
<lb n="1836"/><span>fear i dtaoibh 'muigh anocht, is é dom' iárraidh-</span>
<lb n="1837"/><span>sa.  Seo dhuid a' fáinne, is cuir a' glas air,</span>
<lb n="1838"/><span>is béidh a chionn ar a' spíce ar maidin."</span></p>
<lb n="1839"/>
<lb n="1840"/><p><span>Chuaidh siad a chodladh.  D'imthigh an</span>
<lb n="1841"/><span>buachaill ruadh is bhain sé an glas de'n</span>
<lb n="1842"/><span>chófhra is thug se an fáinne leis.  Nuair a</span>
<lb n="1843"/><span>dhúisgigh nighean an ríogh i lár na hoidhche:</span></p>
<lb n="1844"/>
<lb n="1845"/><p><span>"Truagh gan mé taobh 'muigh de dhorsa',</span>
<lb n="1846"/><span>truagh gan mé taobh 'muigh de gheataidhe,</span>
<lb n="1847"/><span>truagh gan mé aige cúirt m'athara 'is mo</span>
<lb n="1848"/><span>mháthara féin anois."</span></p>
<lb n="1849"/>
<lb n="1850"/><p><span>D'éirigh an buachaill ruadh:</span></p>
<lb n="1851"/>
<lb n="1852"/><p><span>"Truagh gan mé taobh 'muigh de gheataidhe,</span>
<lb n="1853"/><span>truagh gan mé taobh 'muigh de dhorsa', truagh</span>
<lb n="1854"/><span>gan mé 'san áit i bhfuil mo mhaighistir féin</span>
<lb n="1855"/><span>anois."</span></p>
<lb n="1856"/>
<lb n="1857"/><p><span>D'imthigh leobhta go rabh siad 'sa' mbaile.</span>
<lb n="1858"/><span>Chuaidh nighean an ríogh a luighe.  D'imthigh an</span>
<lb n="1859"/><span>buachaill ruadh is d'fhág se an fáinne i bpóca</span>
<lb n="1860"/><span>Thoirdhealbhaigh.  Ag éirghe ar maidin dóbhtha,</span>
<lb n="1861"/><span>thainic nighean an ríogh:</span></p>
<lb n="1862"/>
<lb n="1863"/><p><span>"Théam a' fáinne a thug me aréir dhuid."</span></p>
<lb n="1864"/>
<lb n="1865"/><p><span>Chuir Toirdhealbhach lámh i n-a phóca is shín</span></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="1866"/><p><span>se an fáinne dí.  Leag sí osnadh mór aistí.</span>
<lb n="1867"/><span>Bhí lá spóirt is ceoil acú go dtainic an</span>
<lb n="1868"/><span>oidhche.  Thainic sí aríst:</span></p>
<lb n="1869"/>
<lb n="1870"/><p><span>"Seo dhuid a' fáinne.  Mur mbéidh se</span>
<lb n="1871"/><span>agad ar maidin, béidh do chionn ar a' spíce."</span></p>
<lb n="1872"/>
<lb n="1873"/><p><span>Chuaidh siad a luighe.  D'éirigh nighean an</span>
<lb n="1874"/><span>ríogh is thug sí an fáinne léithe as a phóca:</span></p>
<lb n="1875"/>
<lb n="1876"/><p><span>"Truagh gan mé taobh 'muigh de gheataidhe,</span>
<lb n="1877"/><span>truagh gan mé taobh 'muigh de dhorsa', truagh</span>
<lb n="1878"/><span>gan mé 'san áit i bhfuil mo ró-ghrádh féin</span>
<lb n="1879"/><span>anois."</span></p>
<lb n="1880"/>
<lb n="1881"/><p><span>D'éirigh an buachaill ruadh:</span></p>
<lb n="1882"/>
<lb n="1883"/><p><span>"Truagh gan mé taobh 'muigh de gheataidhe,</span>
<lb n="1884"/><span>truagh gan mé taobh 'muigh de dhorsa', truagh</span>
<lb n="1885"/><span>gan mé 'san áit i bhfuil a ró-ghrádh suid anois."</span></p>
<lb n="1886"/>
<lb n="1887"/><p><span>Amach leobhtha agus char stad siad go rabh</span>
<lb n="1888"/><span>siad aige tigh an fhir.</span></p>
<lb n="1889"/>
<lb n="1890"/><p><span>"Fuasgail, fuasgail," arsa nighean an</span>
<lb n="1891"/><span>ríogh.</span></p>
<lb n="1892"/>
<lb n="1893"/><p><span>D'fhosgail se an dorus dí.</span></p>
<lb n="1894"/>
<lb n="1895"/><p><span>"'Nois," arsa nighean an ríogh, "caithfidh</span>
<lb n="1896"/><span>tú a thaisgidh go maith, is glais a chur air."</span></p>
<lb n="1897"/>
<lb n="1898"/><p><span>Thoisigh an bheirt a chur glais air.  Chuaidh</span>
<lb n="1899"/><span>siad a luighe.  I lár na hoidhche d'éirigh nighean</span>
<lb n="1900"/><span>an ríogh:</span></p>
<lb n="1901"/>
<lb n="1902"/><p><span>"Truagh gan mé thaobh 'muigh de gheataidhe,</span>
<lb n="1903"/><span><pb n="58"/> </span>
<lb n="1904"/><span>truagh gan mé taobh 'muigh de dhorsa', truagh</span>
<lb n="1905"/><span>gan mé aige cúirt m'athara agus mo mháthara</span>
<lb n="1906"/><span>féin anois."</span></p>
<lb n="1907"/>
<lb n="1908"/><p><span>D'éirigh an buachaill ruadh.  Thug se Eochair</span>
<lb n="1909"/><span>Gáid Mhóir an Fhathaigh leis.  Sgaoil se na</span>
<lb n="1910"/><span>glais is thug se an fáinne leis.</span></p>
<lb n="1911"/>
<lb n="1912"/><p><span>"Truagh gan mé taobh 'muigh de gheataidhe,</span>
<lb n="1913"/><span>truagh gan mé taobh 'muigh de dhorsa', truagh</span>
<lb n="1914"/><span>gan mé 'san áit i bhfeil mo mháighistir féin</span>
<lb n="1915"/><span>anois."</span></p>
<lb n="1916"/>
<lb n="1917"/><p><span>D'imthigh leobhtha go rabh siad 'sa' mbaile.</span>
<lb n="1918"/><span>Chuaidh nighean an ríogh a luighe.  D'imthigh an</span>
<lb n="1919"/><span>buachaill ruadh is d'fhág se an fáinne i bpóca</span>
<lb n="1920"/><span>Thoirdhealbhaigh.  Ag éirigh ar maidin do</span>
<lb n="1921"/><span>nighin an ríogh,</span></p>
<lb n="1922"/>
<lb n="1923"/><p><span>"Théam a' fáinne sin thug me 'réir dhuid."</span></p>
<lb n="1924"/>
<lb n="1925"/><p><span>Chuir Toirdhealbhach lámh i n-a phóca is shín</span>
<lb n="1926"/><span>se an fáinne dí.  Leig sí dhá osnadh mór</span>
<lb n="1927"/><span>aistí.  Bhí lá spóirt is ceoil acú go dtainic</span>
<lb n="1928"/><span>an oidhche aríst.  Thainic nighean an ríogh.</span></p>
<lb n="1929"/>
<lb n="1930"/><p><span>"Seo dhuid a' fáinne.  Mur mbéidh se</span>
<lb n="1931"/><span>agad ar maidin, béidh do chionn ar a' spíce."</span></p>
<lb n="1932"/>
<lb n="1933"/><p><span>Chuaidh siad a luighe.  D'éirigh nighean an</span>
<lb n="1934"/><span>ríogh agus thug an fáinne léithe:</span></p>
<lb n="1935"/>
<lb n="1936"/><p><span>"Truagh gan mé taobh 'muigh de gheataidhe,</span>
<lb n="1937"/><span>truagh gan mé taobh 'muigh de dhorsa', truagh</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="1938"/><p><span>gan mé 'san áit i bhfuil mo ró-ghrádh féin</span>
<lb n="1939"/><span>anois."</span></p>
<lb n="1940"/>
<lb n="1941"/><p><span>D'éirigh an buachaill ruadh:</span></p>
<lb n="1942"/>
<lb n="1943"/><p><span>"Truagh gan mé taobh 'muigh de gheataidhe,</span>
<lb n="1944"/><span>truagh gan mé taobh 'muigh de dhorsa', truagh</span>
<lb n="1945"/><span>gan mé 'san áit i bhfuil a ró-ghrádh siud</span>
<lb n="1946"/><span>anois."</span></p>
<lb n="1947"/>
<lb n="1948"/><p><span>D'imthigh leobhtha go rabh siad aige tigh an</span>
<lb n="1949"/><span>fhir.</span></p>
<lb n="1950"/>
<lb n="1951"/><p><span>"Fosgail, fosgail," arsa nighean an ríogh.</span></p>
<lb n="1952"/>
<lb n="1953"/><p><span>D'fhosgail se an dorus dí.</span></p>
<lb n="1954"/>
<lb n="1955"/><p><span>Ar sise, "Cuir síos pota na ndeich gcárta</span>
<lb n="1956"/><span>fo n-a lán storabúit."</span></p>
<lb n="1957"/>
<lb n="1958"/><p><span>Rinn siad a suipeár.</span></p>
<lb n="1959"/>
<lb n="1960"/><p><span>"Anois," adeir nighean an ríogh, "char</span>
<lb n="1961"/><span>chuir tú leath ghlais aréir air.  Mur dtais-</span>
<lb n="1962"/><span>geacha tú go maith anocht, chan fhaic tú mise</span>
<lb n="1963"/><span>choidhche aríst."</span></p>
<lb n="1964"/>
<lb n="1965"/><p><span>Chuaidh se a chur glais air.  Nuair a bhí na</span>
<lb n="1966"/><span>glais air, chuaidh siad a luighe.  I lár na</span>
<lb n="1967"/><span>hoidhche d'éirigh nighean an ríogh:</span></p>
<lb n="1968"/>
<lb n="1969"/><p><span>"Truagh gan mé taobh 'muigh de gheataidhe,</span>
<lb n="1970"/><span>truagh gan mé taobh 'muigh de dhorsa', truagh</span>
<lb n="1971"/><span>gan mé aige cúirt m'athara agus mo mháthara</span>
<lb n="1972"/><span>féin anois."</span></p>
<lb n="1973"/>
<lb n="1974"/><p><span>D'éirigh an buachaill ruadh.  Thug se Eochair</span></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="1975"/><p><span>Gáid Mhóir an Fhathaigh leis.  Sgaoil se na</span>
<lb n="1976"/><span>glais is thug se an fáinne leis.</span></p>
<lb n="1977"/>
<lb n="1978"/><p><span>"Truagh gan mé taobh 'muigh de gheataidhe,</span>
<lb n="1979"/><span>truagh gan mé taobh 'muigh de dhorsa', truagh</span>
<lb n="1980"/><span>gan mé 'san áit i bhfuil mo mhaighistir féin</span>
<lb n="1981"/><span>anois."</span></p>
<lb n="1982"/>
<lb n="1983"/><p><span>D'imthigh leobhtha go rabh siad in-sa' mbaile.</span>
<lb n="1984"/><span>Chuaidh nighean an ríogh a luighe.  D'imthigh an</span>
<lb n="1985"/><span>buachaill ruadh.  D'fhág se an fáinne i bpóca</span>
<lb n="1986"/><span>Thoirdhealbhaigh.  Ag éirigh ar maidin do</span>
<lb n="1987"/><span>nighin an ríogh, thainic sí is d'fhiostruigh sí an</span>
<lb n="1988"/><span>rabh an fáinne sin aige.  Chuir se lámh i n-a</span>
<lb n="1989"/><span>phóca, is shín se an fáinne dí.  Leig sí trí</span>
<lb n="1990"/><span>osnadh mhór aistí.</span></p>
<lb n="1991"/>
<lb n="1992"/><p><span>"Tá do nighean bainte aige, a rí," ars'</span>
<lb n="1993"/><span>an buachaill caol ruadh.</span></p>
<lb n="1994"/>
<lb n="1995"/><p><span>"Tá le donas is le doghrainn daoi,"  ars'</span>
<lb n="1996"/><span>an rí.</span></p>
<lb n="1997"/>
<lb n="1998"/><p><span>"Cha ghlacaim-sa anois e," arsa nighean</span>
<lb n="1999"/><span>an ríogh, go bhféachaidh se rása liom fá dhá</span>
<lb n="2000"/><span>bhuideál uisge as Tobar na hÍocshláinte tá</span>
<lb n="2001"/><span>in-san Domhan Thoir.  Mur mbéidh sé innseo</span>
<lb n="2002"/><span>gómh gasda liom-sa, béidh a chionn ar a'</span>
<lb n="2003"/><span>spíce."</span></p>
<lb n="2004"/>
<lb n="2005"/><p><span>"'Nois," ars' an buachaill ruadh, "Gá le</span>
<lb n="2006"/><span>haghaidh a bhfeil a' theannchair ag an ghobha ach'</span>
<lb n="2007"/><span><pb n="61"/>  </span>
<lb n="2008"/><span>a lámha shábháil?  Gá le haghaidh a bhfuil</span>
<lb n="2009"/><span>buachaill seirbhise aige Toirdhealbhach ach' é</span>
<lb n="2010"/><span>dhul amach i n-' áit?"</span></p>
<lb n="2011"/>
<lb n="2012"/><p><span>Sgairt an buachaill ruadh ar Fhear na</span>
<lb n="2013"/><span>Leathchoise.</span></p>
<lb n="2014"/>
<lb n="2015"/><p><span>"'Nois," ars' an buachaill ruadh, "rachaidh</span>
<lb n="2016"/><span>tusa i n-áit do mhaighistir."</span></p>
<lb n="2017"/>
<lb n="2018"/><p><span>D'imthigh an fear agus nighean an ríogh.  Char</span>
<lb n="2019"/><span>stad siad go rabh siad aige Tobar na</span>
<lb n="2020"/><span>hIocshláinte bhí 'sa' Domhan Thoir.  Líon siad</span>
<lb n="2021"/><span>a' dhá bhuideál uisge.  D'imthigh leobhtha.  Bhí</span>
<lb n="2022"/><span>Fear an Leathchoise ag teacht i dtoiseach.</span></p>
<lb n="2023"/>
<lb n="2024"/><p><span>"'Nois," arsa nighean an ríogh, "béimid</span>
<lb n="2025"/><span>am go leor 'sa' mbaile.  Suidhmid síos</span>
<lb n="2026"/><span>innseo is teanamuid ar sgíste."</span></p>
<lb n="2027"/>
<lb n="2028"/><p><span>Shuidh an bheirt síos.</span></p>
<lb n="2029"/>
<lb n="2030"/><p><span>"Leag do chionn ar mo ghlúin," adeir sí</span>
<lb n="2031"/><span>leis an mbuachaill.</span></p>
<lb n="2032"/>
<lb n="2033"/><p><span>Fuair sí cloigeann capaill is chuir sí</span>
<lb n="2034"/><span>faoi n-a chionn e.  Thuit se 'na chodladh.</span>
<lb n="2035"/><span>D'éirigh nighean an ríogh is dhóirt sí an bui-</span>
<lb n="2036"/><span>deál uisge a bhí leis.  D'imthigh léithe ag</span>
<lb n="2037"/><span>teanamh ar an mbaile is d'fhág sí an fear</span>
<lb n="2038"/><span>'na chodladh.</span></p>
<lb n="2039"/>
<lb n="2040"/><p><span>"'Nois," ars' an buachaill caol ruadh le</span>
<lb n="2041"/><span>Cluas le hÉisdeacht, "gabh amach is féach</span>
<lb n="2042"/><span><pb n="62"/> </span>
<lb n="2043"/><span>goidé mar tá gach aon rud ag dul ar</span>
<lb n="2044"/><span>aghaidh."</span></p>
<lb n="2045"/>
<lb n="2046"/><p><span>"'Tchím," arsa Cluas le hÉisdeacht, "go</span>
<lb n="2047"/><span>bhfuil an oilbheart d'á imirt ar a' mbuachaill.</span>
<lb n="2048"/><span>Chuir sí cloigeann capaill faoi n-a chionn</span>
<lb n="2049"/><span>is dhóirt sí an buideál uisge."</span></p>
<lb n="2050"/>
<lb n="2051"/><p><span>"Gá bhfuil (an) fear a rabh an bogha eara</span>
<lb n="2052"/><span>aige?" ars' an buachaill ruadh.</span></p>
<lb n="2053"/>
<lb n="2054"/><p><span>Thainic an fear a rabh an bogha eara aige.</span></p>
<lb n="2055"/>
<lb n="2056"/><p><span>"'Nois," ars' an buachaill ruadh, "lámhach</span>
<lb n="2057"/><span>an cloigeann capaill tá faoi n-a chionn."</span></p>
<lb n="2058"/>
<lb n="2059"/><p><span>D'imthigh an fear a rabh an bogha eara aige.</span>
<lb n="2060"/><span>Lámhach sé cloigeann an chapaill bhí faoi n-a</span>
<lb n="2061"/><span>chionn.</span></p>
<lb n="2062"/>
<lb n="2063"/><p><span>Léim Fear na Leathchoise suas 'na sheasamh.</span>
<lb n="2064"/><span>Nuair a chonnaic se a bhuideál dóirtthidh,</span>
<lb n="2065"/><span>bhain se amach aríst 'un an tobair.  Bhí</span>
<lb n="2066"/><span>nighean an ríogh ag teacht i dtoiseach.</span></p>
<lb n="2067"/>
<lb n="2068"/><p><span>"Gá bhfuil," ars' an buachaill caol ruadh,</span>
<lb n="2069"/><span>"gá bhfuil (an) fear a rabh an botán i n-a</span>
<lb n="2070"/><span>ghaosán?"</span></p>
<lb n="2071"/>
<lb n="2072"/><p><span>Thainic an fear a rabh an botán i n-a</span>
<lb n="2073"/><span>ghaosán.  Tharraing se an botán as a ghaosán.</span>
<lb n="2074"/><span>Shéid se nighean an ríogh ar ais.  Nuair a</span>
<lb n="2075"/><span>thiocfadh sí iomaire ar aghaidh, chuirfeadh se</span>
<lb n="2076"/><span>naoi n-iomaire ar ais í go dtí go bhfaca</span></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2077"/><p><span>siad an fear eile ag teacht.  Choinnigh se</span>
<lb n="2078"/><span>ar ais í go dtainic an fear eile i dtoiseach.</span></p>
<lb n="2079"/>
<lb n="2080"/><p><span>"Anois," ars' an buachaill caol ruadh,</span>
<lb n="2081"/><span>"tá an fear eile i dtoiseach.  Tá do nighean</span>
<lb n="2082"/><span>bainte aige Toirdhealbhach, a rí."</span></p>
<lb n="2083"/>
<lb n="2084"/><p><span>"Tá, le donas is le doghrainn daoi," ars'</span>
<lb n="2085"/><span>an rí.</span></p>
<lb n="2086"/>
<lb n="2087"/><p><span>Fuaras reidh an bhanais.  Fuair nighean an</span>
<lb n="2088"/><span>ríogh réidh caithir ( = cathaoir) do'n mbait-</span>
<lb n="2089"/><span>leár, a rabh spíceacha móra inntí.</span></p>
<lb n="2090"/>
<lb n="2091"/><p><span>"'Nois," ars' an buachaill caol ruadh le</span>
<lb n="2092"/><span>Tóin Iarainn, "rachaidh tusa isteach is</span>
<lb n="2093"/><span>suidhfidh tú ar a' chaithir a' chead uair."</span></p>
<lb n="2094"/>
<lb n="2095"/><p><span>Rith Tóin Iarainn isteach.  Shuidh se ar an</span>
<lb n="2096"/><span>chaithir.  Thainic nighean an ríogh.</span></p>
<lb n="2097"/>
<lb n="2098"/><p><span>"Goidé bheir 'do shuidhe ar a' chaithir thú?</span>
<lb n="2099"/><span>Nach sin caithir do mhaighistir?" adeir rí.</span></p>
<lb n="2100"/>
<lb n="2101"/><p><span>D'éirigh Tóin Iarainn.  Thuit se síos aríst</span>
<lb n="2102"/><span>ar an chaithir gur bhrúigh se na spíceacha uilig.</span>
<lb n="2103"/><span>D'éirigh se annsin agus thainic an maighistir</span>
<lb n="2104"/><span>isteach.  Shuidh se ar an chaithir is thainic</span>
<lb n="2105"/><span>nighean an ríogh isteach.  D'iarr sí air éirghe</span>
<lb n="2106"/><span>go mbeidheadh torn damhsadh acú.  D'éirigh</span>
<lb n="2107"/><span>se 'na sheasamh.  Nuair a d'éirigh se thuit an</span>
<lb n="2108"/><span>cailin 'un laige.  Nuair a fuair sí biseach,</span>
<lb n="2109"/><span>pósadh iad.  Bhí banais lae is bliadhna orthú,</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2110"/><p><span>'s an lá deireannach gómh maith leis an</span>
<lb n="2111"/><span>chead lá.</span></p>
<lb n="2112"/>
<lb n="2113"/><p><span>Thainic an buachaill caol ruadh chuige</span>
<lb n="2114"/><span>Toirdhealbhach agus dubhairt se leis go rabh se</span>
<lb n="2115"/><span>an t-am dó imtheacht.  Bhí Toirdhealbhach ag</span>
<lb n="2116"/><span>tabhairt airgid dó ar son a thrioblóide.</span>
<lb n="2117"/><span>Dubhairt an buachaill caol ruadh nach nglac-</span>
<lb n="2118"/><span>fadh se an dadaidh uadh, nach rabh dadaidh a</span>
<lb n="2119"/><span>dhíth air ar son aimsire, gur'b eisean an</span>
<lb n="2120"/><span>fear ar dhíol Toirdhealbhach an t-airgead ar</span>
<lb n="2121"/><span>a shon go dtí gur hiolcadh an corp.</span></p>
<lb n="2122"/>
<lb n="2123"/><p><span>Sin mo sgéal-sa, 's is fada an sgéal e.</span></p>
<lb n="2124"/>
<lb n="2125"/><p><span>FIONN MAC CUMHAILL AGUS A MHÁTHAIR</span></p>
<lb n="2126"/>
<lb n="2127"/><p><span>Bhí Fionn mac Cumhaill 's a mháthair ag</span>
<lb n="2128"/><span>dul thart aon uair amháin.  Bhí Fionn ar a</span>
<lb n="2129"/><span>druim léithe.  Chonnaic se an iomáin ar</span>
<lb n="2130"/><span>léanaidh.</span></p>
<lb n="2131"/>
<lb n="2132"/><p><span>"Leig le casaidh me, a mháthair," ars'</span>
<lb n="2133"/><span>eisean, "go racha me 'un na hiomána."</span></p>
<lb n="2134"/>
<lb n="2135"/><p><span>"Ó, a mhic mhoirnigh!" adeir sí, "mhuirbh-</span>
<lb n="2136"/><span>feadh na fir mhóra sin thú."</span>
<lb n="2137"/></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2138"/><p><span>"Gan ghéilleadh dó sin, a mháthair," adeir</span>
<lb n="2139"/><span>se, "rachaidh me 'na measg."</span></p>
<lb n="2140"/>
<lb n="2141"/><p><span>Leig sí anuas Fionn, is chuaidh 'un na</span>
<lb n="2142"/><span>hiomána, is cha rabh aon fhear a chas air</span>
<lb n="2143"/><span>nach rabh se ar son a leagain.  Nuair a</span>
<lb n="2144"/><span>stad an iomáin thainic Fionn chuige n-a</span>
<lb n="2145"/><span>mháthair.</span></p>
<lb n="2146"/>
<lb n="2147"/><p><span>Chuir sí Fionn ar a druim arís, 's amach</span>
<lb n="2148"/><span>léithe is char stad sí go rabh sí aige Móta</span>
<lb n="2149"/><span>Dhealgain.  Chaill sí pionna a brollaigh is</span>
<lb n="2150"/><span>d'fhág sí marc ionn go bhfuigheadh a pionna</span>
<lb n="2151"/><span>aríst.  Rinn sí móta ionn.  Sin Móta</span>
<lb n="2152"/><span>Dhealgain (.i. Dealg Fhinn) ó'n lá sin go dtí</span>
<lb n="2153"/><span>an lá so.</span></p>
<lb n="2154"/>
<lb n="2155"/><p><span>Chaith Fionn a mháthair ar a dhruim annsin</span>
<lb n="2156"/><span>is d'imthigh leobhtha.  Char stad siad go rabh</span>
<lb n="2157"/><span>siad i mullaigh Shléibhe gCuilinn.  Cha rabh</span>
<lb n="2158"/><span>aige acht dhá chois a mháthara annsin is chaith</span>
<lb n="2159"/><span>se amach i Loch na Caillighe Biorra iad.</span>
<lb n="2160"/><span>Chuaidh se isteach 'un tighe is d'iarr se</span>
<lb n="2161"/><span>lóisdin.  Dubhairt bean an tighe go bhfuigh-</span>
<lb n="2162"/><span>eadh, ach é dhá bhreac a ghabháil.  D'imthigh se</span>
<lb n="2163"/><span>is ghabh se dhá bhreac i Loch na Caillighe</span>
<lb n="2164"/><span>Biorra.</span></p>
<lb n="2165"/>
<lb n="2166"/><p><span>"'Nois," adeir bean an tighe, nuair a</span>
<lb n="2167"/><span>chuir sí ar an teinidh na bric, "'Nois," adeir</span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2168"/><p><span>sí le Fionn, "ná leig ball dubh 'ná dorcha</span>
<lb n="2169"/><span>air 'ná spuaic 'ná spliúcán a dhóighte."</span></p>
<lb n="2170"/>
<lb n="2171"/><p><span>Thainic spliúcán aníos ar chionn acú, is</span>
<lb n="2172"/><span>leag Fionn a órdóg air, is dhóigh se an</span>
<lb n="2173"/><span>órdóg.  Chuir se an órdóg i n-a bhéal.  Ó'n</span>
<lb n="2174"/><span>lá sin go dtí lá a bháis bhain se fios as</span>
<lb n="2175"/><span>a órdóig nuair a chuireadh se i n-a bhéal í agus</span>
<lb n="2176"/><span>nuair a chognachadh se í ó fhéith go smuais.</span></p>
<lb n="2177"/>
<lb n="2178"/><p><span>TIGH NA GANN-CHODA.</span></p>
<lb n="2179"/>
<lb n="2180"/><p><span>Buachaill a bhí ann aon uair amháin agus is</span>
<lb n="2181"/><span>cuma gá hacú bhí nó nach rabh.  Bhí sé ag </span>
<lb n="2182"/><span>suirghe le cailín a rachadh se go tigh a gáid</span>
<lb n="2183"/><span>ar a chéilidh go minic.  Bhí rás an mhuilinn</span>
<lb n="2184"/><span>ar a bhealach, 's gach aon tráthnóna dha</span>
<lb n="2185"/><span>mbéidheadh se ag dul ann léimeadh se rás an</span>
<lb n="2186"/><span>mhuilinn.  Ar maidin nuair a bheidheadh sé 'g</span>
<lb n="2187"/><span>dul a bhaile, rachadh se thart go dtí an droi-</span>
<lb n="2188"/><span>chead.  Chas an muilteoir air tráthnóna</span>
<lb n="2189"/><span>amháin.</span></p>
<lb n="2190"/>
<lb n="2191"/><p><span>"Maiseadh," ars' an muilteoir, "an</span>
<lb n="2192"/><span>n-ársacha tú goidé an t-ádhbhar, nuair a</span>
<lb n="2193"/><span>bhíonn tú ag dul 'un a' tighe sin, a léimeann</span></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2194"/><p><span>tá rás an mhuilinn, 's nuair a bheidh tú ag</span>
<lb n="2195"/><span>dul a bhaile ar maidin, a racha tú thart go</span>
<lb n="2196"/><span>dtí an droichead."</span></p>
<lb n="2197"/>
<lb n="2198"/><p><span>"Ársacha me sin dhuid," ars' an buachaill;</span>
<lb n="2199"/><span>"Nuair a théidhim-se 'un a' tighe sin, leagfar</span>
<lb n="2200"/><span>nar sáith árain agus ime fúinn.  Chan itheann</span>
<lb n="2201"/><span>fear a' tighe dhá ghreim go n-éireacha se.</span>
<lb n="2202"/><span>Caithfidh mise éirghe annsin, 's cha bhím ábalta</span>
<lb n="2203"/><span>dhul a bhaile leis an oscras."</span></p>
<lb n="2204"/>
<lb n="2205"/><p><span>"An chead uair eile bheidh tú 'g dul," ars'</span>
<lb n="2206"/><span>an muilteoir, "tabhair mise leat."</span></p>
<lb n="2207"/>
<lb n="2208"/><p><span>"Bhéarad," ars' an buachaill.</span></p>
<lb n="2209"/>
<lb n="2210"/><p><span>An chead uair eile bhí se ag dul thug se</span>
<lb n="2211"/><span>an muilteoir leis agus chuaidh siad isteach 'sa'</span>
<lb n="2212"/><span>tigh.  Leagadh arán agus im acú.  Nuair a bhí</span>
<lb n="2213"/><span>siad 'na suidhe, d'éirigh fear an tighe sul ar</span>
<lb n="2214"/><span>ith siad dhá ghreim.</span></p>
<lb n="2215"/>
<lb n="2216"/><p><span>"'Nois," ars' an muilteoir leis an mbua-</span>
<lb n="2217"/><span>chaill, "ná corruigh."</span></p>
<lb n="2218"/>
<lb n="2219"/><p><span>Char chorruigh an muilteoir leis an buachaill</span>
<lb n="2220"/><span>gur ith siad a rabh ar an mbórd.  Bhí sin go</span>
<lb n="2221"/><span>maith go dtainic an oidhche.  Cuireadh an</span>
<lb n="2222"/><span>buachaill 'na chodladh ionn i rúm.</span></p>
<lb n="2223"/>
<lb n="2224"/><p><span>"Fanacha mise innseo insa' chóirneál ar</span>
<lb n="2225"/><span>shop cochain," ars' an muilteoir.</span></p>
<lb n="2226"/>
<lb n="2227"/><p><span>Chuaidh fear an tighe agus bean an tighe a luighe.</span>
<lb n="2228"/></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2229"/><p><span>"'Nois," adeir fear an tighe, "caillfhear</span>
<lb n="2230"/><span>leis an ocras mé, ó d'ith an bheirt seo a rabh</span>
<lb n="2231"/><span>ar an mbórd."</span></p>
<lb n="2232"/>
<lb n="2233"/><p><span>D'fhéad tú do sháith 'ithe," ars' an bhean,</span>
<lb n="2234"/><span>"nuair a bhí se agat."</span></p>
<lb n="2235"/>
<lb n="2236"/><p><span>"Éirigh," ars' an fear, "agus teana tuirtin.</span>
<lb n="2237"/><span>Tarraing anall a' teinidh, agus leag ar chloich</span>
<lb n="2238"/><span>a' teinnteáin e."</span></p>
<lb n="2239"/>
<lb n="2240"/><p><span>D'eirigh an bhean is rinn sí an tuirtin.</span>
<lb n="2241"/><span>Thainic sí aníos agus tharraing sí anall an teinidh,</span>
<lb n="2242"/><span>is leag sí ar an teinnteán e.  Chuir sí an</span>
<lb n="2243"/><span>teinidh 'sa' mhullach air.</span></p>
<lb n="2244"/>
<lb n="2245"/><p><span>Thóg an muilteoir a cheann agus tharraing se</span>
<lb n="2246"/><span>píopa air.</span></p>
<lb n="2247"/>
<lb n="2248"/><p><span>"Tá me áthasach gur éirigh tú," ars' an</span>
<lb n="2249"/><span>muilteoir; "Goidé an seort tighearna atá</span>
<lb n="2250"/><span>agaibh insa' tír seo?" adeir se leis an mnaoi.</span></p>
<lb n="2251"/>
<lb n="2252"/><p><span>"Ó, tighearna maith," adeir sí.</span></p>
<lb n="2253"/>
<lb n="2254"/><p><span>"Tá tighearna againne," adeir se, "agus</span>
<lb n="2255"/><span>chuaidh se a dheanamh teórainnteach díreach agus</span>
<lb n="2256"/><span>thug se stróc aniar mar seo agus aniar mar</span>
<lb n="2257"/><span>siud" - thug se an bata thríd an tuirtin gur</span>
<lb n="2258"/><span>mhill se thríd an luaithridh an tuirtin - ;</span>
<lb n="2259"/><span>"b'éigin damh an áit 'fhágáil ar fad."</span></p>
<lb n="2260"/>
<lb n="2261"/><p><span>D'éirigh bean an tighe agus chuaidh sí síos a</span>
<lb n="2262"/><span>luighe.</span>
<lb n="2263"/></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2264"/><p><span>"Bhfuil sin leat?" adeir an fear.</span></p>
<lb n="2265"/>
<lb n="2266"/><p><span>"Chan fhuil," adeir sí; "D'éirigh an fear</span>
<lb n="2267"/><span>udaidh 'g ársaighe ar a chuid teorainnteach</span>
<lb n="2268"/><span>gur mhill se an tuirtin thríd an luaithridh."</span></p>
<lb n="2269"/>
<lb n="2270"/><p><span>"Ó, cha bhím beó ar maidin leis an ocras,"</span>
<lb n="2271"/><span>ars' an fear.  "Goidé gheana mé?  Gabh</span>
<lb n="2272"/><span>'mach," adeir se, "agus bligh noigin bainne</span>
<lb n="2273"/><span>do'n mairt."</span></p>
<lb n="2274"/>
<lb n="2275"/><p><span>D'éirigh an bhean is chuaidh sí amach.  Nuair</span>
<lb n="2276"/><span>a bhí sí ag teacht ar ais, chas an muilteoir</span>
<lb n="2277"/><span>'sa' dorus uirthí.</span></p>
<lb n="2278"/>
<lb n="2279"/><p><span>"Bhuil sin leat?" adeir an muilteoir.</span></p>
<lb n="2280"/>
<lb n="2281"/><p><span>"Tá," ar sise.</span></p>
<lb n="2282"/>
<lb n="2283"/><p><span>Bheir se ar an noigin, 's char fhág deór nár</span>
<lb n="2284"/><span>ól se.</span></p>
<lb n="2285"/>
<lb n="2286"/><p><span>Chuaidh sí síos chuige fear an tighe.</span></p>
<lb n="2287"/>
<lb n="2288"/><p><span>"Bhfuil sin leat?" adeir se.</span></p>
<lb n="2289"/>
<lb n="2290"/><p><span>"Chan fhuil," adeir sí; "chas an fear ud</span>
<lb n="2291"/><span>orm ag an dorus is d'ól sé e."</span></p>
<lb n="2292"/>
<lb n="2293"/><p><span>"Goidé gheana me anois?" adeir an fear;</span>
<lb n="2294"/><span>"Gabh 'mach 'un a' ghárrdha is tarraing gas</span>
<lb n="2295"/><span>ghabáisde."</span></p>
<lb n="2296"/>
<lb n="2297"/><p><span>"Cha dtéidhim anocht," adeir an bhean;</span>
<lb n="2298"/><span>"éirigh thú fhéin is téidh amach."</span></p>
<lb n="2299"/>
<lb n="2300"/><p><span>D'éirigh an fear is chuaidh amach 'un a'</span>
<lb n="2301"/><span>ghárrdha a bhaint gais ghabáisde.</span></p>
<lb n="2302"/>
<lb n="2303"/><p><span><pb n="70"/> </span>
<lb n="2304"/><span>D'éirigh an muilteoir is lean sé e.  Bhí</span>
<lb n="2305"/><span>bata maith leis an muilteoir.</span></p>
<lb n="2306"/>
<lb n="2307"/><p><span>"Ara, a shean-rógaire," ars' an muilteoir,</span>
<lb n="2308"/><span>"Goidé bheir ag goid gabáisde an fhir mha-</span>
<lb n="2309"/><span>cánta thú?"</span></p>
<lb n="2310"/>
<lb n="2311"/><p><span>"Nach mé fhéin atá ann?" adeir fear an</span>
<lb n="2312"/><span>tighe.</span></p>
<lb n="2313"/>
<lb n="2314"/><p><span>"Is tú fhéin atá ann?" adeir an mhuil-</span>
<lb n="2315"/><span>teoir, "ach goidé 'fhios agam-sa gá thú</span>
<lb n="2316"/><span>fhéin?"</span></p>
<lb n="2317"/>
<lb n="2318"/><p><span>Tharraing se buille a bhata air, agus leag se</span>
<lb n="2319"/><span>leis an mbuille e agus bhuail a sháith air.</span></p>
<lb n="2320"/>
<lb n="2321"/><p><span>D'imthigh a muilteoir ag sgairteach ar an</span>
<lb n="2322"/><span>mbuachaill.  D'imthigh an bheirt a bhaile 's cha</span>
<lb n="2323"/><span>dtainic ar ais ní 'mhó.</span></p>
<lb n="2324"/>
<lb n="2325"/><p><span>GOBHA AN TSOIC</span></p>
<lb n="2326"/>
<lb n="2327"/><p><span>Bhí se lá amháin 'na sheasamh 'sa' chéardcha.</span>
<lb n="2328"/><span>Chuaidh se 'un doruis is chonnaic se gasur ag</span>
<lb n="2329"/><span>teacht ag marcaigheacht an shean-bhéitheach.</span></p>
<lb n="2330"/>
<lb n="2331"/><p><span>Thiomáin se (.i. an marcach) aníos 'un</span>
<lb n="2332"/><span>doruis chuige.  D'fhiostruigh se de'n Ghobha</span></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2333"/><p><span>an gcuirfeadh se cruidhtheacha ar an mbéitheach</span>
<lb n="2334"/><span>so dó.</span></p>
<lb n="2335"/>
<lb n="2336"/><p><span>Dubhairt an Gobha go ndeanfadh is fáilte,</span>
<lb n="2337"/><span>"acht nach dearn me an dadaidh riamh acht</span>
<lb n="2338"/><span>iarannacha maide seistrighe."</span></p>
<lb n="2339"/>
<lb n="2340"/><p><span>"A' mbearthá iasacht na ceárdcha damh is</span>
<lb n="2341"/><span>gheana me fhéin e?"</span></p>
<lb n="2342"/>
<lb n="2343"/><p><span>"Bhearad is fáilte," ars' an Gobha.</span></p>
<lb n="2344"/>
<lb n="2345"/><p><span>Thug an gasur an béitheach isteach 'un na</span>
<lb n="2346"/><span>céardcha is bhain se ne ceithre cosa de.</span>
<lb n="2347"/><span>Chuir se na ceithre cosa 'sa' teallach.  Shéid</span>
<lb n="2348"/><span>se na builg is thug se na ceithre cosa amach</span>
<lb n="2349"/><span>is úr-chruidhtheacha orthú.  Chuir se na ceithre</span>
<lb n="2350"/><span>cosa ar an mbéitheach is léim an béitheach</span>
<lb n="2351"/><span>suas 'na sheasamh.  Léim an gasur ar a</span>
<lb n="2352"/><span>dhruim is bhain se amach.</span></p>
<lb n="2353"/>
<lb n="2354"/><p><span>"Má's é sin dóigh chruidhtheach a chur ar</span>
<lb n="2355"/><span>bhéitheach," arsa Gobha an troic, "tá sean-</span>
<lb n="2356"/><span>bhéitheach agam-sa bhíonns ag iomchar guail.</span>
<lb n="2357"/><span>Tá se comh maith agam úr-chruidhtheacha chur</span>
<lb n="2358"/><span>air."</span></p>
<lb n="2359"/>
<lb n="2360"/><p><span>Thug se a shean-bhéitheach isteach 'un na</span>
<lb n="2361"/><span>céardcha.  Fuair se tuagh is bhain se na</span>
<lb n="2362"/><span>ceithre cosa de'n mbéitheach.  Chuir se isteach</span>
<lb n="2363"/><span>'sa' teallach iad.  Shéid se na builg.  Dhóigh</span>
<lb n="2364"/><span>se na ceithre cosa is bhí an béitheach marbh.</span></p>
<lb n="2365"/>
<lb n="2366"/><p><span><pb n="72"/> </span>
<lb n="2367"/><span>Ionn i gcúpla lá 'na dhéidh sin chonnaic se</span>
<lb n="2368"/><span>an gasur ag teacht 's é ag marcaigheacht,</span>
<lb n="2369"/><span>bean ar a chúlaibh is bean ar a bhéalaibh.</span>
<lb n="2370"/><span>Thainic se (.i. an gasur) aníos do dorus na</span>
<lb n="2371"/><span>céardcha.  D'fhiostruigh se de'n Ghobha an</span>
<lb n="2372"/><span>ndeanfadh se cailin úr óg de'n dá shean-</span>
<lb n="2373"/><span>bhean so.</span></p>
<lb n="2374"/>
<lb n="2375"/><p><span>"Ó, cha dearn mise dadaidh ariamh acht</span>
<lb n="2376"/><span>iarannacha maide seistrighe," ars' an Gobha.</span></p>
<lb n="2377"/>
<lb n="2378"/><p><span>"A' mbearthá iasacht na ceardcha damh</span>
<lb n="2379"/><span>fhéin?" ars' an gasur.</span></p>
<lb n="2380"/>
<lb n="2381"/><p><span>"Bhearad is fáilte," ars' an Gobha.</span></p>
<lb n="2382"/>
<lb n="2383"/><p><span>Thug an gasur isteach an dá shean-bhean,</span>
<lb n="2384"/><span>leag se 'sa' teallach iad is shéid se na builg</span>
<lb n="2385"/><span>leobhtha.  Char bh'fhada gur léim cailin úr óg</span>
<lb n="2386"/><span>amach as an teinidh is léim sí suas ar a</span>
<lb n="2387"/><span>chúlaibh ar an mbéitheach is amach leobhtha.</span></p>
<lb n="2388"/>
<lb n="2389"/><p><span>"Ma's é sin an dóigh," arsa Gobha an</span>
<lb n="2390"/><span>tsoic, "tá mo mháthair is máthair mo mhná</span>
<lb n="2391"/><span>agam-sa.  Bíonn siad ag troid 's ag argáil</span>
<lb n="2392"/><span>gach aon lá, is gheana me cailin óg de'n</span>
<lb n="2393"/><span>mbeirt."</span></p>
<lb n="2394"/>
<lb n="2395"/><p><span>Thug sé a mháthair fhéin is máthair a mhná </span>
<lb n="2396"/><span>isteach.  Bheir se orthú is chuir se 'sa' teallach</span>
<lb n="2397"/><span>iad.  Shéid se na builg leobhtha is dhóigh se</span>
<lb n="2398"/><span>an bheirt.</span>
<lb n="2399"/></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="2400"/><p><span>Cha rabh a fhios aige goidé gheanadh se.</span>
<lb n="2401"/><span>Bhí eagla air go gcrochfaidhe e.  Dubhairt</span>
<lb n="2402"/><span>se go n-imtheachadh se brághaid a éadain.</span>
<lb n="2403"/><span>D'imthigh leis go rabh se ag dul trasna cnoc</span>
<lb n="2404"/><span>is chuala se fead.  Shaoil se go rabh an tóir</span>
<lb n="2405"/><span>'na dhéidh.</span></p>
<lb n="2406"/>
<lb n="2407"/><p><span>"Mise tá ann," ars' an gasur: "Gá</span>
<lb n="2408"/><span>bhfuil tú ag dul?"</span></p>
<lb n="2409"/>
<lb n="2410"/><p><span>D'ársaigh Gobha an tsoic dó goidé sinn se,</span>
<lb n="2411"/><span>gur bhain se na cosa de'n mbéitheach go bhfuair</span>
<lb n="2412"/><span>se bás, is gur dhóigh se an dá shean-bhean.</span></p>
<lb n="2413"/>
<lb n="2414"/><p><span>"Tá se comh maith agat mise thabhairt</span>
<lb n="2415"/><span>leat," adeir an gasur; "tá gobha i mBaile</span>
<lb n="2416"/><span>Átha Cliath a bhfuil céad pont aige go</span>
<lb n="2417"/><span>gcuirfeadh se céad pont a gheall le gobha</span>
<lb n="2418"/><span>ar bith.  Nuair adéara se leat a' dadaidh</span>
<lb n="2419"/><span>dheanamh, abair go ndéanfaidh do ghasur e."</span></p>
<lb n="2420"/>
<lb n="2421"/><p><span>D'imthigh leobhtha go rabh siad i mBaile</span>
<lb n="2422"/><span>Átha Cliath aige tigh an Ghobha.  D'fhiostruigh </span>
<lb n="2423"/><span>an Gobha goidé bhí a dhíth orthú.  Dubhairt</span>
<lb n="2424"/><span>Gobha an tsoic go rabh se ag teacht d'á</span>
<lb n="2425"/><span>fhéacháint.  Chuaidh Gobha Bhaile Átha Cliath</span>
<lb n="2426"/><span>isteach is shéid se na builg.  Chaith se cíth</span>
<lb n="2427"/><span>mór cruithneachta as an teallach.</span></p>
<lb n="2428"/>
<lb n="2429"/><p><span>"Teana thusa rud anois," adeir se le</span>
<lb n="2430"/><span>Gobha an tsoic.</span>
<lb n="2431"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="2432"/><p><span>"Gheanaidh mo ghasur é," ars' an Gobha.</span></p>
<lb n="2433"/>
<lb n="2434"/><p><span>Chuaidh an gasur is shéid se na builg.</span>
<lb n="2435"/><span>Chaith se sgafta mór columna amach as an</span>
<lb n="2436"/><span>teallach is d'ith siad suas an chruithneachta</span>
<lb n="2437"/><span>is d'imthigh leobhtha.</span></p>
<lb n="2438"/>
<lb n="2439"/><p><span>Chuaidh Gobha Bhaile Átha Cliath 'un na</span>
<lb n="2440"/><span>mbolg aríst.  Shéid se na builg.  Chaith se</span>
<lb n="2441"/><span>breac mór amach as an teallach.  Léim an</span>
<lb n="2442"/><span>breach ionn i n-abhainn bhí os cionne na</span>
<lb n="2443"/><span>céardcha.</span></p>
<lb n="2444"/>
<lb n="2445"/><p><span>Chuaidh gasur Ghobha an tsoic 'un na mbolg</span>
<lb n="2446"/><span>annsin.  Shéid se na builg, is chaith se</span>
<lb n="2447"/><span>madadh uisge amach as an teallach.  Léim</span>
<lb n="2448"/><span>se isteach in-san abhainn is ghabh se an breac.</span>
<lb n="2449"/><span>Bhí an geall bainte aige Gobha an tsoic.</span>
<lb n="2450"/><span>Bhí se lán áthais fá'n chéad pont a bheith</span>
<lb n="2451"/><span>bainte aige.</span></p>
<lb n="2452"/>
<lb n="2453"/><p><span>"'Nois," ars' an gasur, "tá rí i Sasanaibh.</span>
<lb n="2454"/><span>Tá se dócrach tinn.  Tá sac óir agus béitheach</span>
<lb n="2455"/><span>le n-a iomchar do dhoctuir ar bith léigheasfas</span>
<lb n="2456"/><span>e.  Nuair a racha tusa go caisleán an ríogh,</span>
<lb n="2457"/><span>fiostracha siad goidé tá a dhíth ort.  Déarfa</span>
<lb n="2458"/><span>tú gur doctuir atá ionnat, is abair "Má tá</span>
<lb n="2459"/><span>mo chulaith íochtrach, go bhfuil mo sgéal árd.""</span></p>
<lb n="2460"/>
<lb n="2461"/><p><span>D'imthigh leobhtha go rabh siad aige cais-</span>
<lb n="2462"/><span>leán an ríogh.  D'fhiostruigh fear an gheata</span></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="2463"/><p><span>goidé bhí a dhíth air, agus dubhairt se gur doc-</span>
<lb n="2464"/><span>tuir a bhí ionn, go rabh ag teacht a dh'amharc</span>
<lb n="2465"/><span>ar an rígh, "is má tá mo chulaith íochtrach, tá</span>
<lb n="2466"/><span>mo sgéal árd," ar seisean.</span></p>
<lb n="2467"/>
<lb n="2468"/><p><span>Leigeadh isteach e.  Nuair a d'amhairc se</span>
<lb n="2469"/><span>ar an rígh, d'órduigh se gach aon dhuine amach</span>
<lb n="2470"/><span>as an phárlus, is d'órduigh se pota uisge</span>
<lb n="2471"/><span>chur síos.  Nuair a bhí an pota bréagh teith,</span>
<lb n="2472"/><span>thainic an gasur is bhain se an cionn de'n</span>
<lb n="2473"/><span>rígh, is chuir se síos in-sa' phota e.  Fuair</span>
<lb n="2474"/><span>se sponóg is bhí se ag áthrach an chinn 'sa'</span>
<lb n="2475"/><span>phota.  Char bh'fhada gur thóg se an cionn, is</span>
<lb n="2476"/><span>chuir se ar an cholainn e.  D'éirigh an rí</span>
<lb n="2477"/><span>suas comh maith is bhí se riamh.  Fuaras réidh</span>
<lb n="2478"/><span>sac óir agus béitheach le n-a iomchar do Ghobha </span>
<lb n="2479"/><span>an tsoic.  D'imthigh se fhéin 's an gasur.</span></p>
<lb n="2480"/>
<lb n="2481"/><p><span>"'Nois," ars' an gasur, "tá se comh maith</span>
<lb n="2482"/><span>agat luach bróg a thabhairt damh."</span></p>
<lb n="2483"/>
<lb n="2484"/><p><span>"Cha dtugaim," ars' an Gobha, "a bhas-</span>
<lb n="2485"/><span>taird," adeir se, ag tabhairt iarraidhe boise</span>
<lb n="2486"/><span>air.  Nuair a d'amhairc se thart, cha rabh sac</span>
<lb n="2487"/><span>nó béitheach nó ór aige.  Bhí se comh folamh</span>
<lb n="2488"/><span>agus bhí se riamh.</span></p>
<lb n="2489"/>
<lb n="2490"/><p><span>Chualaidh Gobha an tsoic annsin go rabh rí</span>
<lb n="2491"/><span>na hAlbaine tinn 's go rabh an rud ciadna</span>
<lb n="2492"/><span>geallta do'n té léigheasfadh e, sac óir is</span></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="2493"/><p><span>béitheach d'iomchrachadh e.  D'imthigh leis go</span>
<lb n="2494"/><span>rabh se aige caisleán an ríogh.  D'fhiostruigh</span>
<lb n="2495"/><span>fear an gheata goidé bhí a dhíth air.  Dubhairt</span>
<lb n="2496"/><span>se gur doctuir a bh'ionn, go rabh se ag</span>
<lb n="2497"/><span>teacht dh'amharc ar an rígh, agus "má tá mo</span>
<lb n="2498"/><span>chulaith íochtrach, tá mo sgéal árd," adeir se.</span></p>
<lb n="2499"/>
<lb n="2500"/><p><span>Chuaidh se isteach an áit i rabh an rí.</span>
<lb n="2501"/><span>D'fhógair se gach aon dhuine amach as an   </span>
<lb n="2502"/><span>phárlus.  D'iarr se orthú pota uisge chur</span>
<lb n="2503"/><span>síos.  Nuair a bhí an pota bréagh teith, bhain</span>
<lb n="2504"/><span>se an cionn de'n rígh is chuir se síos in-sa'</span>
<lb n="2505"/><span>phota e.  Nuair a thóg se an cionn, leag se</span>
<lb n="2506"/><span>ar an cholainn e.  Thuit an cionn taobh 's an</span>
<lb n="2507"/><span>cholann taobh eile.  Bhí se buaidheartha ann-</span>
<lb n="2508"/><span>sin fá'n rígh, ar eagla go gcrochfaidhe e.</span>
<lb n="2509"/><span>Chuala se torann ag an dorus annsin.</span></p>
<lb n="2510"/>
<lb n="2511"/><p><span>"Ó, fan go se!" adeir se, "chan fhuil</span>
<lb n="2512"/><span>mo ghnaithe réidh go se."</span></p>
<lb n="2513"/>
<lb n="2514"/><p><span>"An é nach leigfe tú do ghasur bocht</span>
<lb n="2515"/><span>cosnochtthaí isteach?" ars' an gasur ag an</span>
<lb n="2516"/><span>dorus.</span></p>
<lb n="2517"/>
<lb n="2518"/><p><span>D'fhosgail se an dorus do'n ghasur, is bhí</span>
<lb n="2519"/><span>se lán áthais nuair a chonnaic se e.  Bheir</span>
<lb n="2520"/><span>an gasur ar an chionn, chóirigh se ar an</span>
<lb n="2521"/><span>cholainn e, agus d'éirigh an rí suas 'na sheasamh</span>
<lb n="2522"/><span>comh maith 's a bhí se riamh.  Fuaras réidh</span></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="2523"/><p><span>annsin an sac óir is béitheach d'iomchair e.</span>
<lb n="2524"/><span>D'imthigh leobhtha, e fhéin 's an gasur.</span></p>
<lb n="2525"/>
<lb n="2526"/><p><span>"'Nois," ars' an gasur, "tá se comh</span>
<lb n="2527"/><span>maith agat luach na mbróg a thabhairt damh."</span></p>
<lb n="2528"/>
<lb n="2529"/><p><span>"Bhéara me an t-iomlán duit," arsa</span>
<lb n="2530"/><span>Gobha an tsoic; "Is tú fhéin a thuill e!"</span></p>
<lb n="2531"/>
<lb n="2532"/><p><span>"Chan iarraim aon leithphighinn ort," ars'</span>
<lb n="2533"/><span>an gasur, "acht gur mhaith liom do shúile</span>
<lb n="2534"/><span>'fhosgailt.  Tabhair an t-iomlán a bhaile</span>
<lb n="2535"/><span>leat anois, is gheobha tú do dhá shean-bhean</span>
<lb n="2536"/><span>beó agus do shean-bhéitheach, nuair a racha tú a</span>
<lb n="2537"/><span>bhaile.  Shaoil tú gur mharbh tú iad."</span></p>
<lb n="2538"/>
<lb n="2539"/><p><span>D'imthigh Gobha an tsoic a bhaile, is bhí</span>
<lb n="2540"/><span>dóigh mhaith air go dtí lá a bháis.</span></p>
<lb n="2541"/>
<lb n="2542"/><p><span>MANNABHÁR MÓR MAC RÍOGH</span>
<lb n="2543"/><span>LOCHLANN</span></p>
<lb n="2544"/>
<lb n="2545"/><p><span>Nuair a bhí Fionn mac Cumhaill 'na</span>
<lb n="2546"/><span>chomhnaidhe i bhfogus do chnoc an Fhionnchairn,</span>
<lb n="2547"/><span>fuair sé sgéala ar Mhannabhár Mór, mac</span>
<lb n="2548"/><span>Ríogh Lochlann, go rabh sé ag teacht go</span>
<lb n="2549"/><span>hÉirinn, go bhféachadh sé na Fianna go</span>
<lb n="2550"/><span>bhfeiceadh sé an rabh sé comh maith leó.</span></p>
<lb n="2551"/>
<lb n="2552"/><p><span>Cha rabh Osgar nó Goll nó na fir ab' fhearr</span>
<lb n="2553"/><span><pb n="78"/>  </span>
<lb n="2554"/><span>acú 'sa' mbaile.  Cheasnuigh Fionn mac</span>
<lb n="2555"/><span>Cumhaill nuair a chonnaic sé an gaisgidheach</span>
<lb n="2556"/><span>ag teacht, bhí sé comh mór sin, agus cha rabh</span>
<lb n="2557"/><span>'fhios aige goidé dheanfadh se.  Smaoinigh</span>
<lb n="2558"/><span>bean Fhinn ar dhóigh a shábháilfeadh é.  Dubhairt</span>
<lb n="2559"/><span>sise leis luighe 'sa' chliabhán agus go ndéarfadh</span>
<lb n="2560"/><span>sí gur páisde bhí ionn, agus Oisin a chur ag</span>
<lb n="2561"/><span>buachailleacht an eallaigh.  Rinn sí sin ar</span>
<lb n="2562"/><span>dhóigh go rachadh Mannabhár Mór ar ais go</span>
<lb n="2563"/><span>críochaibh Lochlann le heagla roimhe fearaibh</span>
<lb n="2564"/><span>móra na Féinne.</span></p>
<lb n="2565"/>
<lb n="2566"/><p><span>Thainic an fear mór isteach chuige bean</span>
<lb n="2567"/><span>Fhinn.</span></p>
<lb n="2568"/>
<lb n="2569"/><p><span>"Tá an ghaoth ar an dorus," adeir se.</span></p>
<lb n="2570"/>
<lb n="2571"/><p><span>"M'fhíor go bhfuil," arsa bean Fhinn; "dhá</span>
<lb n="2572"/><span>mbéidheadh na laoich 'sa' mbaile," ars' ise,</span>
<lb n="2573"/><span>"cha bhéidheadh an ghaoth ar an dorus."</span></p>
<lb n="2574"/>
<lb n="2575"/><p><span>"Goidé dhéanfadh siad?" arsa Mannabhár</span>
<lb n="2576"/><span>Mór.</span></p>
<lb n="2577"/>
<lb n="2578"/><p><span>"Bheireadh fear acú ar an tigh," ars' í, "is</span>
<lb n="2579"/><span>thionntachadh siad a chúla leis an ghaoith."</span>
<lb n="2580"/><span>(Shaoil sise go gcuirfeadh sin iongantas air,</span>
<lb n="2581"/><span>agus nach mbéidheadh sé ar son a dhéanta.)</span></p>
<lb n="2582"/>
<lb n="2583"/><p><span>"Gheanaidh mise sin," arsa Mannabhár</span>
<lb n="2584"/><span>Mór.</span></p>
<lb n="2585"/>
<lb n="2586"/><p><span>Bheir sé ar an tigh is thionntuigh a chúla</span></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="2587"/><p><span>leis an ghaoith.  Tighthe ádhmaid a bhí ionn an</span>
<lb n="2588"/><span>uair sin agus char bh'fhada dhó d'á dheanamh.</span>
<lb n="2589"/><span>Thainic se isteach agus thug sé fó ndear an duine</span>
<lb n="2590"/><span>bhí ins an chliabhán.</span></p>
<lb n="2591"/>
<lb n="2592"/><p><span>"Goidé tá ins an chliabhán innseo?" arsa</span>
<lb n="2593"/><span>Mannabhár Mór.</span></p>
<lb n="2594"/>
<lb n="2595"/><p><span>"Tá páisde," arsa bean an tighe.</span></p>
<lb n="2596"/>
<lb n="2597"/><p><span>Shaoil sé innsin gur páisde de chuid Fhinn</span>
<lb n="2598"/><span>a bhí ionn.</span></p>
<lb n="2599"/>
<lb n="2600"/><p><span>"A' bhfuil fiacla aige?" adeir sé.</span></p>
<lb n="2601"/>
<lb n="2602"/><p><span>Dubhairt sí go rabh sé ag fághail na</span>
<lb n="2603"/><span>bhfiacla.</span></p>
<lb n="2604"/>
<lb n="2605"/><p><span>Chuir sé a mhéar i mbéal an pháisde is</span>
<lb n="2606"/><span>bhain an páisde cionn a mhéir de.</span></p>
<lb n="2607"/>
<lb n="2608"/><p><span>"Má tá na fir mhóra comh crosda leis na</span>
<lb n="2609"/><span>páisdíbh," adeir sé, "chan fhuil gnaithe ag aon</span>
<lb n="2610"/><span>fhear ag teacht chuca."</span></p>
<lb n="2611"/>
<lb n="2612"/><p><span>Bhfuil aon ghreim feola agat?" adeir</span>
<lb n="2613"/><span>sé le bean an tighe.</span></p>
<lb n="2614"/>
<lb n="2615"/><p><span>"Chan fhuil," adeir sí, "acht téidh amach is</span>
<lb n="2616"/><span>tabhair bológ isteach as an stoc."</span></p>
<lb n="2617"/>
<lb n="2618"/><p><span>D'imthigh Mannabhár Mór amach 'un na </span>
<lb n="2619"/><span>páirce agus chuaidh sé a thiomáin na bolóige.</span>
<lb n="2620"/><span>Thainic Oisin is chuir se tiobadh ar an</span>
<lb n="2621"/><span>mbolóig.  Bheir Mannabhár Mór greim</span>
<lb n="2622"/><span>adhairce ar an mbolóig is bheir Oisin</span></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="2623"/><p><span>greim ar an adhairc eile.  Tharraing siad </span>
<lb n="2624"/><span>an bhológ eatorra go dearn siad dhá leith</span>
<lb n="2625"/><span>dí.  Thainic Mannabhár Mór a bhaile is leith</span>
<lb n="2626"/><span>na bolóige leis.</span></p>
<lb n="2627"/>
<lb n="2628"/><p><span>"Fagh réidh sin," adeir sé leis an mnaoi;</span>
<lb n="2629"/><span>"bhí bhuachaill bó amuigh, is char leig sé</span>
<lb n="2630"/><span>liom acht leith na bolóige."</span></p>
<lb n="2631"/>
<lb n="2632"/><p><span>Fuaras réidh an fheoil.  Fuair sí greidiol,</span>
<lb n="2633"/><span>is chuir sí folach taois ar gach aon taoibh dí</span>
<lb n="2634"/><span>'cos ísiol, is chuir sí leis an teinidh é gur</span>
<lb n="2635"/><span>thriomuigh sí é.  Bhí cuma bunnóige aráin</span>
<lb n="2636"/><span>air innsin.  D'ith Mannabhár Mór a sháith</span>
<lb n="2637"/><span>de'n fheoil, agus d'ith sé an greidiol.</span></p>
<lb n="2638"/>
<lb n="2639"/><p><span>"Chan iongantas do fhearaibh na hÉireann</span>
<lb n="2640"/><span>a bheith láidir," adeir se, "ag ithe an aráin</span>
<lb n="2641"/><span>chruaidh."</span></p>
<lb n="2642"/>
<lb n="2643"/><p><span>Thainic tart mór air innsin, is chuaidh sé</span>
<lb n="2644"/><span>síos go Bealach Mannabháir is chuir sé a</span>
<lb n="2645"/><span>bhéal roimh an fhalc.  Chaith bean Fhinn nimh</span>
<lb n="2646"/><span>(no sleagh) 'san abhainn ar an uisge is chuaidh</span>
<lb n="2647"/><span>sé isteach i n-a bhéal go bhfuair sé bás.</span>
<lb n="2648"/><span>H-iolcadh é i mullach Fhionnchairn.</span>
<lb n="2649"/></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="2650"/><p><span>BRÉAGÓIR ÉIREANN</span></p>
<lb n="2651"/>
<lb n="2652"/><p><span>Bhí bean aon uair amháin, agus ní'l anois agus is</span>
<lb n="2653"/><span>cuma gá hacú bhí nó nach rabh, is bhí mac aicí.</span>
<lb n="2654"/><span>Thainic sé isteach aon lá amháin.</span></p>
<lb n="2655"/>
<lb n="2656"/><p><span>"Mo dhonas is mo dhothairne orm, a</span>
<lb n="2657"/><span>mháthair," adeir se, "mur racha me a</span>
<lb n="2658"/><span>d'iarraidh nighne an ríogh."</span></p>
<lb n="2659"/>
<lb n="2660"/><p><span>Chan fhuigheadh aon dhuine nighean an ríogh</span>
<lb n="2661"/><span>acht an té bhainfeadh trí "thug tú h'éitheach"</span>
<lb n="2662"/><span>as.</span></p>
<lb n="2663"/>
<lb n="2664"/><p><span>D'éirigh an buachaill agus fuair se réidh a</span>
<lb n="2665"/><span>chearc 's a bhunnóg, is chuaidh se go tigh an</span>
<lb n="2666"/><span>ríogh.  D'fhiostruigh fear an gheata gá rabh</span>
<lb n="2667"/><span>se ag dul ná goidé bhí a dhíth air.  Dubhairt</span>
<lb n="2668"/><span>se gur mhaith leis a bheith ag caint leis an</span>
<lb n="2669"/><span>rígh, go rabh se ag dul a dh'iárraidh a ninine</span>
<lb n="2670"/><span>(inghine).  Chuaidh fear an gheata isteach agus</span>
<lb n="2671"/><span>d'ársaigh se do'n rígh go rabh fear amuigh a</span>
<lb n="2672"/><span>rabh gnaithe aige leis.  Sgairt an rí isteach</span>
<lb n="2673"/><span>air.</span></p>
<lb n="2674"/>
<lb n="2675"/><p><span>D'ársaigh an buachaill a ghnaithe, go rabh se</span>
<lb n="2676"/><span>ag dul a dh'iárraidh a ninine (inghine).  Thug</span>
<lb n="2677"/><span>an rí amach e an áit i rabh páirc chruithneacha.</span></p>
<lb n="2678"/>
<lb n="2679"/><p><span>"Nach maith a' chruithneacht í sin?" adeir</span>
<lb n="2680"/><span>an rí.</span></p>
<lb n="2681"/>
<lb n="2682"/><p><span><pb n="82"/> </span>
<lb n="2683"/><span>"Is maith 's is ró-mhaith," arsa Bréagóir</span>
<lb n="2684"/><span>Éireann; "Goidé is brígh é seachas a'</span>
<lb n="2685"/><span>chruithneachta atá in-sa' mbaile aige mo</span>
<lb n="2686"/><span>gháid-se?"</span></p>
<lb n="2687"/>
<lb n="2688"/><p><span>Char dhubhairt an rí an dadaidh.  Thug se</span>
<lb n="2689"/><span>amach e an áit i rabh páirc mhór phise.</span></p>
<lb n="2690"/>
<lb n="2691"/><p><span>"Nach maith a' phis í sin?" adeir a' rí.</span></p>
<lb n="2692"/>
<lb n="2693"/><p><span>"Is maith 's is ró-mhaith," arsa Bréagóir</span>
<lb n="2694"/><span>Éireann, "acht goidé is brígh e seachas a'</span>
<lb n="2695"/><span>phis atá aige mo gháid-se?"</span></p>
<lb n="2696"/>
<lb n="2697"/><p><span>Char dhubhairt an rí an dadaidh.  Thug se</span>
<lb n="2698"/><span>amach e an áit i rabh gárrdhaidh mór gobáisde.</span></p>
<lb n="2699"/>
<lb n="2700"/><p><span>"Nach sin a' ghobáisde mhaith?" ars' an rí.</span></p>
<lb n="2701"/>
<lb n="2702"/><p><span>"'Seadh, 's maith 's is ró-mhaith.  Goidé is</span>
<lb n="2703"/><span>brígh e seachas a' gobáisde tá in-sa' mbaile</span>
<lb n="2704"/><span>aige mo gháid-se?"</span></p>
<lb n="2705"/>
<lb n="2706"/><p><span>"Goidé an maitheas at' ar ghobáisde do</span>
<lb n="2707"/><span>gháid-se?" adeir an rí.</span></p>
<lb n="2708"/>
<lb n="2709"/><p><span>"Tá," arsa Bréagóir Éireann; "Bhí</span>
<lb n="2710"/><span>málthraigh ag dul thart a rabh deich marcaigh</span>
<lb n="2711"/><span>is dá fhichid ionn.  Thainic cíth mór fearthainne</span>
<lb n="2712"/><span>orthú.  Chuaidh me fhéin," arsa Bréagóir</span>
<lb n="2713"/><span>Éireann, "is fuair me duilleog ghobáisde</span>
<lb n="2714"/><span>is chuir me folach ar na deich marcaigh is</span>
<lb n="2715"/><span>dá fhichid."</span>
<lb n="2716"/></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="2717"/><p><span>Char dhubhairt an rí an dadaidh.  Thug se</span>
<lb n="2718"/><span>amach e an áit i rabh páirc phónair.</span></p>
<lb n="2719"/>
<lb n="2720"/><p><span>"Nach maith a' pónar sin?" ars' an rí.</span></p>
<lb n="2721"/>
<lb n="2722"/><p><span>"Is maith 's is ró-mhaith," arsa Bréagóir</span>
<lb n="2723"/><span>Éireann, "ach goidé is brígh e seachas pónar</span>
<lb n="2724"/><span>mo gháid-se?"</span></p>
<lb n="2725"/>
<lb n="2726"/><p><span>"Goidé an maitheas at' ar phónar do</span>
<lb n="2727"/><span>ghaid-se?" ars' an rí.</span></p>
<lb n="2728"/>
<lb n="2729"/><p><span>"Tá," arsa Bréagóir Éireann; "bhí mise</span>
<lb n="2730"/><span>is mo gháid aon lá amhain ag cur pónair.</span>
<lb n="2731"/><span>Thuit gráinne de'n phónar ar a' chasán is</span>
<lb n="2732"/><span>d'fhás se suas go rabh se suas as m' amharc.</span>
<lb n="2733"/><span>Nuair a bhí an pónar apaidh," arsa Bréagóir</span>
<lb n="2734"/><span>Éireann, "smaoinigh me fhéin go rabh a lán</span>
<lb n="2735"/><span>pónair air agus gur mhór a' truaighe a leigean</span>
<lb n="2736"/><span>amogha.  Fuair me réidh málaidhe is shiubhail</span>
<lb n="2737"/><span>me suas ó bhrainse go brainse.  Nuair a</span>
<lb n="2738"/><span>bhíodh an mála líonta, chaithinn le casaidh e.</span>
<lb n="2739"/><span>Bhí me 'g dul suas ó bhrainse go brainse</span>
<lb n="2740"/><span>go rabh me thuas aige na béacáin, go</span>
<lb n="2741"/><span>deacha me isteach ionn i dtigh.  Bhí me</span>
<lb n="2742"/><span>geárr as mhálaidhe"  (.i. go rabh se gann</span>
<lb n="2743"/><span>ionntú); "chonnaic me deárnait ar thaobh </span>
<lb n="2744"/><span>a' bhalla.  Bheir me greim ar a' deárnaid</span>
<lb n="2745"/><span>is thug me feann ar phocán air is rinn me</span>
<lb n="2746"/><span>naoi mála de'n chroiceannn.  Nuair a chaith</span></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="2747"/><p><span>me a ndeireadh le casaidh, cha rabh fhios agam</span>
<lb n="2748"/><span>goidé mar gheobhainn anuas.  Bhris na</span>
<lb n="2749"/><span>brainsí faoi mo chosa is thuit me síos 'un na</span>
<lb n="2750"/><span>gcairgeach.  Chuaidh me síos eadar dhá chloich</span>
<lb n="2751"/><span>is cha dtiocfadh liom a fhágáil.  Cha rabh fhios</span>
<lb n="2752"/><span>agam goidé gheanainn.  Bhí sgian in mo</span>
<lb n="2753"/><span>phóca.  Bheir me ar a' sgian agus bhain me an</span>
<lb n="2754"/><span>cionn díom fhéin is chuir me a bhaile le</span>
<lb n="2755"/><span>sgéala e.  Chas an madadh ruadh ar mo</span>
<lb n="2756"/><span>chionn is bheir se ar mo chionn," adeir se:</span>
<lb n="2757"/><span>"Thug me spriseadh as a' chairgeach is lean</span>
<lb n="2758"/><span>me an madadh ruadh gur bhain me mo chionn</span>
<lb n="2759"/><span>de.  Chuir me mo chionn orm aríst," adeir</span>
<lb n="2760"/><span>se, "is bheir me ar a' madadh ruadh.  Thug</span>
<lb n="2761"/><span>me trí chic dó, is ní'l aon chic dha dtug me</span>
<lb n="2762"/><span>dó nár chuir me rí maith amach as, 's a rí 'a</span>
<lb n="2763"/><span>mheasa acu, b'fheárr e 'ná thusa, a rí!"</span></p>
<lb n="2764"/>
<lb n="2765"/><p><span>"Thug tú h'éitheach!  Thug tú h'éitheach!</span>
<lb n="2766"/><span>Thug tú h'éitheach!" ars' an rí.</span></p>
<lb n="2767"/>
<lb n="2768"/><p><span>"Tá do nighean bainte agam," arsa</span>
<lb n="2769"/><span>Bréagóir Éireann.</span></p>
<lb n="2770"/>
<lb n="2771"/><p><span>"Tá le donas is doghrainn daoi," ars' an</span>
<lb n="2772"/><span>rí.</span></p>
<lb n="2773"/>
<lb n="2774"/><p><span>Pósadh Bréagóir Éireann.  Bhí banais lae</span>
<lb n="2775"/><span>is bliadhna orthú, 's an lá deireannach gomh</span>
<lb n="2776"/><span>maith leis an chead lá.</span>
<lb n="2777"/></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="2778"/><p><span>ATHBHAISTEADH CHAOILTE</span></p>
<lb n="2779"/>
<lb n="2780"/><p><span>Nuair a chuaidh Fionn mac Cumhaill agus</span>
<lb n="2781"/><span>mór-ochtar de fhearaibh toighte na Féinne</span>
<lb n="2782"/><span>go críocha Lochlann dh'fhoglaim goile gais-</span>
<lb n="2783"/><span>gidh, char bh'fhada gur chas dóbhtha ar an</span>
<lb n="2784"/><span>bhfódán bhán fear mór árd, 's é ag féach-</span>
<lb n="2785"/><span>aint soir, léinidh dhubh-shacannáin is croiceann</span>
<lb n="2786"/><span>fiadh ar a uachtar.  Bheannuigh Fionn mhac</span>
<lb n="2787"/><span>Cumhaill dó.</span></p>
<lb n="2788"/>
<lb n="2789"/><p><span>"Gárb áird duid?" arsa Fionn, "ná gá</span>
<lb n="2790"/><span>hainm duid?"</span></p>
<lb n="2791"/>
<lb n="2792"/><p><span>"Méadhbh Ní Lorcáin bhí ar mo mháthair.</span>
<lb n="2793"/><span>Bhí mise aici agus mo leithid fhéin eile."</span></p>
<lb n="2794"/>
<lb n="2795"/><p><span>"Truagh nach dtannic ceó nimhe is acaise</span>
<lb n="2796"/><span>ar an talamh," arsa Fionn, "a mhuirbhfeadh í,</span>
<lb n="2797"/><span>sol a rabh do leithid-se 'bhodach aici."</span></p>
<lb n="2798"/>
<lb n="2799"/><p><span>"Mise gobha mor ríogh Lochlainn, ag</span>
<lb n="2800"/><span>teanamh airm do rígh Lochlann."</span></p>
<lb n="2801"/>
<lb n="2802"/><p><span>"Gá bhfuil do cheardcha?" arsa Fionn</span>
<lb n="2803"/><span>mhac Cumhaill, "nó an féigion dúinne a</span>
<lb n="2804"/><span>feiscint?"</span></p>
<lb n="2805"/>
<lb n="2806"/><p><span>"'Tchifir, má's éigion," ars' eision, "má</span>
<lb n="2807"/><span>tá, má fhéadaim-sa, cha n-fhaicir."</span></p>
<lb n="2808"/>
<lb n="2809"/><p><span>D'imthigh an gobha mór, is bhearadh se cnoc</span>
<lb n="2810"/><span><pb n="86"/>  </span>
<lb n="2811"/><span>dhe léim is gleann dhe choispeán (bhí se gomh</span>
<lb n="2812"/><span>lúthmhar sin), is dhul anonn ar Cheise Chorainn</span>
<lb n="2813"/><span>dó, léim Caoilte thiar 'sna sála air.</span></p>
<lb n="2814"/>
<lb n="2815"/><p><span>"Gá hé an gaisgidheach sheas insa' tsáil</span>
<lb n="2816"/><span>orm?"</span></p>
<lb n="2817"/>
<lb n="2818"/><p><span>"Mise," arsa Caoilte, "beir as duid."</span></p>
<lb n="2819"/>
<lb n="2820"/><p><span>D'imthigh an gobha mór go rabh se aige</span>
<lb n="2821"/><span>dorus na ceardcha.</span></p>
<lb n="2822"/>
<lb n="2823"/><p><span>"Fuasgail, fuasgail ( = fosgail)," ars'</span>
<lb n="2824"/><span>an gobha mór.  Nuair a chuaidh se isteach,</span>
<lb n="2825"/><span>"Druid, druid," ars' eisean.</span></p>
<lb n="2826"/>
<lb n="2827"/><p><span>"Ná druid," arsa Caoilte, "go mbéidh</span>
<lb n="2828"/><span>cuideachta leat."</span></p>
<lb n="2829"/>
<lb n="2830"/><p><span>Caitheadh an dorus isteach.  Thainic Caoilte</span>
<lb n="2831"/><span>'s an Fhéinn isteach.  Bhí naoi naonbhair de</span>
<lb n="2832"/><span>ghoibhnibh gruamdha ar an taobh thuaidh de'n</span>
<lb n="2833"/><span>cheardcha ag obair.</span></p>
<lb n="2834"/>
<lb n="2835"/><p><span>"Toisighgidh," ars' an gobha mór, "go</span>
<lb n="2836"/><span>mbearamuid luach a n-astair do fhearaibh</span>
<lb n="2837"/><span>Éirinne, go ndeanamuid arm fíochrach troda</span>
<lb n="2838"/><span>dóbhtha, sleagh dhíreach, sleagh ró-dhíreach,</span>
<lb n="2839"/><span>sleagh a mbéidh naoi n-órlaigh de bhuinne gheal</span>
<lb n="2840"/><span>chruaidhe inntí."</span></p>
<lb n="2841"/>
<lb n="2842"/><p><span>Thoisigh builg ar lúth (.i. go gasda) d'á</span>
<lb n="2843"/><span>séideadh is uird ag éirghe i n-áirde.</span></p>
<lb n="2844"/>
<lb n="2845"/><p><span>Bheir Caoilte ar an órd, is bhí se ag</span></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="2846"/><p><span>teanamh leideog do'n iarann do'n ghaisgidh-</span>
<lb n="2847"/><span>each.</span></p>
<lb n="2848"/>
<lb n="2849"/><p><span>"Gá hainm duid?" ars' an gobha mór,</span>
<lb n="2850"/><span>"nuair atá tú ag teach comh cruaidh orainn</span>
<lb n="2851"/><span>(leis an buillidhe)."</span></p>
<lb n="2852"/>
<lb n="2853"/><p><span>Labhair Conán ag an dorus: "Delgus bhí</span>
<lb n="2854"/><span>riamh air, is baistiomus Caoilte feasda air."</span></p>
<lb n="2855"/>
<lb n="2856"/><p><span>Labhair Conán: "Mur gcoinneachaidh siad</span>
<lb n="2857"/><span>an t-iarann ar dóigh duid, téidh de'n órd 'sa'</span>
<lb n="2858"/><span>chloigeann orthú."</span></p>
<lb n="2859"/>
<lb n="2860"/><p><span>Fuair feara na hÉirinne a gcuid airm,</span>
<lb n="2861"/><span>s thainic siad a bhaile, 's cha deacha siad go</span>
<lb n="2862"/><span>críocha Lochlainn ní 'mhó.</span></p>
<lb n="2863"/>
<lb n="2864"/><p><span>AN t-IARLA RUADH MHAGMHATHGHAMHNA</span></p>
<lb n="2865"/>
<lb n="2866"/><p><span>An t-Iarla Ruadh MhagMhathghamhna, chuir</span>
<lb n="2867"/><span>se fios ar a lán daoine uaisle.  Chuir se</span>
<lb n="2868"/><span>fios ag Ghearlánach Bhaile na Ruaidhe.</span></p>
<lb n="2869"/>
<lb n="2870"/><p><span>Rinn an t-Iarla Ruadh an poll aige</span>
<lb n="2871"/><span>dorus a' phárluis le haghaidh an Ghearlánaigh</span>
<lb n="2872"/><span>leigint síos ann.</span></p>
<lb n="2873"/>
<lb n="2874"/><p><span>Bhí an cailin ag gabháil cheoil ar fud an</span>
<lb n="2875"/><span>tighe: "Grádh mo chroidhe an sgadán," adeir</span>
<lb n="2876"/><span>sí, "nár gabhadh ariamh ar a chuid."</span></p>
<lb n="2877"/>
<lb n="2878"/><p><span><pb n="88"/>  </span>
<lb n="2879"/><span>D'imthigh an Gearlánach a bháile, agus sgríobh</span>
<lb n="2880"/><span>an t-Iarla Ruadh 'uige Rígh Sasanaigh fá'n</span>
<lb n="2881"/><span>Ghearlánach agus tugadh go Sasanaigh e.</span></p>
<lb n="2882"/>
<lb n="2883"/><p><span>Bhí se ionn i bpríosun.  Cha rabh se i bhfad</span>
<lb n="2884"/><span>ann go gcuala se Turcach ag gabháil thríd an</span>
<lb n="2885"/><span>tsráid gach aon maidin, ag cur dubhshláin</span>
<lb n="2886"/><span>ar fhear ar bith.  Chuala an Gearlánach an</span>
<lb n="2887"/><span>fear ag caint.  D'fhiostruigh se de'n fhear</span>
<lb n="2888"/><span>a bhí ag tabhairt aire do'n phríosun goidé bhí</span>
<lb n="2889"/><span>se 'rádh.  D'ársuigh an fear dó goidé bhí se</span>
<lb n="2890"/><span>'rádh, go rabh se ag gabháil suas agus anuas</span>
<lb n="2891"/><span>an tsráid an bhfuigheadh se aon dhuine a</span>
<lb n="2892"/><span>d'fhéachfadh e.</span></p>
<lb n="2893"/>
<lb n="2894"/><p><span>Dubhairt an Gearlánach, dhá mbéadh se ar</span>
<lb n="2895"/><span>bhiadh na hÉirinne aon mhí amháin, go bhféachfadh</span>
<lb n="2896"/><span>se aon Turcach ar an domhan.  Thainic an</span>
<lb n="2897"/><span>Rí chuige.</span></p>
<lb n="2898"/>
<lb n="2899"/><p><span>"Goidé an biadh 'a mhaith leat a fhagháil?"</span>
<lb n="2900"/><span>ars' an Rí.</span></p>
<lb n="2901"/>
<lb n="2902"/><p><span>"Arán coirce a bhruithfidhe le teinidh</span>
<lb n="2903"/><span>mhónadh is bainne gamhnaigh bhlighfidhe 'san</span>
<lb n="2904"/><span>oidhche 'ól ar maidin."</span></p>
<lb n="2905"/>
<lb n="2906"/><p><span>"Geobha tú sin," ars' an Rí.  Fuair an</span>
<lb n="2907"/><span>Rí dó e.</span></p>
<lb n="2908"/>
<lb n="2909"/><p><span>Cha rabh se acht coicthighis go dtí gur</span>
<lb n="2910"/><span>dhubhairt se go bhféachfadh se an Turcach.</span></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="2911"/><p><span>Dubhairt an Rí dhul 'un a' steóir is cloidheamh</span>
<lb n="2912"/><span>a thoghadh.  Chuaidh an Gearlánach 'un an</span>
<lb n="2913"/><span>steóir agus bheir se ar an chloidheamh.  Bheir se</span>
<lb n="2914"/><span>air agus chroith se e agus bhris se e.  Ní'l aon</span>
<lb n="2915"/><span>chloidheamh ar bheir se air nár bhris se e.</span></p>
<lb n="2916"/>
<lb n="2917"/><p><span>"Dhá mbéadh mo shean-chloidheamh atá insa'</span>
<lb n="2918"/><span>mbaile agam, dheanfainn leis."</span></p>
<lb n="2919"/>
<lb n="2920"/><p><span>Chuir an Rí fear i gcoinne an chloidhimh.</span>
<lb n="2921"/><span>Chuaidh an Rí anonn agus thug se an cloidheamh</span>
<lb n="2922"/><span>anonn 'uig an Ghearlánach.  Thoisigh an troid</span>
<lb n="2923"/><span>is chaith se an cionn de'n Turcach.</span></p>
<lb n="2924"/>
<lb n="2925"/><p><span>Dubhairt an Rí leis, dhá ngearrfadh se</span>
<lb n="2926"/><span>sac olna le aon bhuille amháin, go mbearfadh</span>
<lb n="2927"/><span>se a phárdun dó.  D'imthigh an t-Iarla Ruadh</span>
<lb n="2928"/><span>is chuir se barra iarainn istigh 'sa' tsac.</span>
<lb n="2929"/><span>Chuaidh an Gearlánach isteach agus bhí an sac</span>
<lb n="2930"/><span>olna i mullach ar bhinnse.  D'amhairc an</span>
<lb n="2931"/><span>Gearlánach ar an Rígh agus ar gach aon dhuine</span>
<lb n="2932"/><span>dh'a rabh istigh.  Tharraing se an buille is</span>
<lb n="2933"/><span>thiomáin se thríd an tsac e gur ghreimigh se</span>
<lb n="2934"/><span>insa' mbloc e.</span></p>
<lb n="2935"/>
<lb n="2936"/><p><span>"'Nois," adeir an Rí, "tá do phárdun</span>
<lb n="2937"/><span>agat.  Ársuigh damh god chuige ar amhair'</span>
<lb n="2938"/><span>tú orm sol a dtug tú an buille?"</span></p>
<lb n="2939"/>
<lb n="2940"/><p><span>"Dhá dtiobfadh an buille orm-sa," ars' an</span></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="2941"/><p><span>Gearlánach, "chaithfinn an cionn díot-sa agus</span>
<lb n="2942"/><span>d'á rabh istigh."</span></p>
<lb n="2943"/>
<lb n="2944"/><p><span>"Ó, má tá," ars' an Rí, "an fear a chuir</span>
<lb n="2945"/><span>mo chionn-sa i gcontabhairt, bainfear an</span>
<lb n="2946"/><span>cionn de ar an mbimide!"</span></p>
<lb n="2947"/>
<lb n="2948"/><p><span>Baineadh an cionn de'n Iarla Ruadh ar an</span>
<lb n="2949"/><span>mbimide.</span></p>
<lb n="2950"/>
<lb n="2951"/><p><span>TIONNTODH PHÁDHRAIC</span></p>
<lb n="2952"/>
<lb n="2953"/><p><span>Bhíodh Pádraig ag taithighe go tigh Phádhraic</span>
<lb n="2954"/><span>('un Críostaidhe a dheanamh de).  Chuaidh bean</span>
<lb n="2955"/><span>Phaidí 'un doruis lá amháin.</span></p>
<lb n="2956"/>
<lb n="2957"/><p><span>"A Phaidí," ars' í, "tá Pádraig ag teacht</span>
<lb n="2958"/><span>arís."</span></p>
<lb n="2959"/>
<lb n="2960"/><p><span>"Má tá," adeir Pádhraic, "racha me dho</span>
<lb n="2961"/><span>luighe, agus abair leis go deacha me'mo chodladh."</span></p>
<lb n="2962"/>
<lb n="2963"/><p><span>Thainic Pádraig isteach.</span></p>
<lb n="2964"/>
<lb n="2965"/><p><span>"Ga bhfuil Paidí?" adeir se.</span></p>
<lb n="2966"/>
<lb n="2967"/><p><span>"Tá se 'na chodladh," adeir an bhean.</span></p>
<lb n="2968"/>
<lb n="2969"/><p><span>"Má tá se 'na chodladh," arsa Pádraig,</span>
<lb n="2970"/><span>"go n-éirghidh se slán;</span></p>
<lb n="2971"/>
<lb n="2972"/><p><span>'S mur bhfuil se 'ná chodladh, go gcodlaidh</span>
<lb n="2973"/><span>se a sháith!"</span>
<lb n="2974"/></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="2975"/><p><span>D'imthigh Pádraig leis is cha dtainic ar</span>
<lb n="2976"/><span>ais go bliadhain ó'n lá sin.  Thainic Pádraig</span>
<lb n="2977"/><span>isteach aríst.</span></p>
<lb n="2978"/>
<lb n="2979"/><p><span>"Ga bhfuil Paidí?" adeir se.</span></p>
<lb n="2980"/>
<lb n="2981"/><p><span>"Char chóruigh siad an liobaidh ó bhí tú</span>
<lb n="2982"/><span>innseo roimhe," ars' an bhean.</span></p>
<lb n="2983"/>
<lb n="2984"/><p><span>"Gabh síos," adeir se, "is abair leis</span>
<lb n="2985"/><span>éirghe."</span></p>
<lb n="2986"/>
<lb n="2987"/><p><span>Chuaidh an bhean síos is d'iarr sí air éirghe.</span>
<lb n="2988"/><span>D'éirigh Pádhraic suas gomh maith is bhí se</span>
<lb n="2989"/><span>riamh (agus ghlac se an baisteadh annsin].</span></p>
<lb n="2990"/>
<lb n="2991"/><p><span><pb n="92"/> </span>
<lb n="2992"/><span>AGUISÍN</span></p>
<lb n="2993"/>
<lb n="2994"/><p><span>ATHBHAISTEADH CHAOILTE</span></p>
<lb n="2995"/>
<lb n="2996"/><p><span>Lá dá rabh Fianna Finn</span>
<lb n="2997"/><span>Ag coimeád cuain agus talaimh,</span>
<lb n="2998"/><span>Go bhfaca muid chugainn ins a' ród</span>
<lb n="2999"/><span>An fear mór agus é ag leath-chois.</span></p>
<lb n="3000"/>
<lb n="3001"/><p><span>Aon chos amháin a bhí as a thóin</span>
<lb n="3002"/><span>Agus é ag tomhas na móna chugainn;</span>
<lb n="3003"/><span>Aon súil amháin i gclár a éadain</span>
<lb n="3004"/><span>Agus é ag féachaint ar mhac Cumhaill.</span></p>
<lb n="3005"/>
<lb n="3006"/><p><span>Go mbeannuighe an Rí agus na geáidh</span>
<lb n="3007"/><span>Do do dheáidh-se, a Fhinn mhic Cumhaill.</span>
<lb n="3008"/><span>Go mbeannuighear duid-se mar 'gciadna,</span>
<lb n="3009"/><span>A shúil fhiata nach n-aithighim.</span></p>
<lb n="3010"/>
<lb n="3011"/><p><span>Lon Mhac a' Líomhtha m'ainm baisdthe;</span>
<lb n="3012"/><span>Bheirim buaidh freasdail as gach ceardcha;</span>
<lb n="3013"/><span>Is mé lúth ghoibhne an domhain</span>
<lb n="3014"/><span>Ag Rígh Lochlainn ins a' mBeirbhe.</span>
<lb n="3015"/></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="3016"/><p><span>Cábha mhór Ní Mhorcáin -</span>
<lb n="3017"/><span>Budh mhaith an mháthair chloinne í -</span>
<lb n="3018"/><span>Rug sí mé i n-éinfheacht,</span>
<lb n="3019"/><span>Mé fhéin agus mo leitheid eile.</span></p>
<lb n="3020"/>
<lb n="3021"/><p><span>Cuirim sibh fa gheasaibh,</span>
<lb n="3022"/><span>Mur rabh síbh agam i mbuidhin ochtair</span>
<lb n="3023"/><span>Ag naoi ndorsa mo cheardcha.</span></p>
<lb n="3024"/>
<lb n="3025"/><p><span>Cá bhfuil do cheardcha, a ghobha,</span>
<lb n="3026"/><span>A ghiolla mhóir na gcochall croicinn?</span>
<lb n="3027"/><span>Gluais liom d'á fhéachaint,</span>
<lb n="3028"/><span>Agus má fhéadaim, cha ngeabhair.</span></p>
<lb n="3029"/>
<lb n="3030"/><p><span>D'imthigh sé uainn in-a reatha</span>
<lb n="3031"/><span>Fríd ghleanntaibh fada fásaigh,</span>
<lb n="3032"/><span>Agus ní fheiciomuist do Éirinn,</span>
<lb n="3033"/><span>Acht mur Binn Éadain a mhásaidhe.</span></p>
<lb n="3034"/>
<lb n="3035"/><p><span>Ní thiocfadh linn a shamhailt a dhá chluais,</span>
<lb n="3036"/><span>Acht mur rabh dhá theá'pall ar chabláisge.</span></p>
<lb n="3037"/>
<lb n="3038"/><p><span>Leigimid uili-g i n-ar reatha;</span>
<lb n="3039"/><span>Go crích na Lochlann budh linn buaidh,</span>
<lb n="3040"/><span>Agus ag árdughadh dúinn ag Ceis Corainn,</span>
<lb n="3041"/><span>Druid romham, arsa Delgus,</span>
<lb n="3042"/><span>Dar an láimh sin ort, a ádhbhar goibhne,</span>
<lb n="3043"/><span>Ní rachaidh tú i gceardcha ad' aonar.</span>
<lb n="3044"/></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="3045"/><p><span>Annsin a fuair muid builg d'á séideadh</span>
<lb n="3046"/><span>Agus fuair muid cré i gceardcha,</span>
<lb n="3047"/><span>Fuair muid buidhean thógtha</span>
<lb n="3048"/><span>De fhearaibh móra nachar mhaith deilbh;</span>
<lb n="3049"/><span>Bhí ocht lámha ag bualadh</span>
<lb n="3050"/><span>Agus budh luaithe le Delgus.</span></p>
<lb n="3051"/>
<lb n="3052"/><p><span>Annsin a d'fhiafruigh ná goibhne fríd ghruam-</span>
<lb n="3053"/><span>dhacht,</span>
<lb n="3054"/><span>Gach duine d'á chéile,</span>
<lb n="3055"/><span>Cé an caol-fhear cruaidh láidir</span>
<lb n="3056"/><span>A bhuaileas an barra cruach?</span></p>
<lb n="3057"/>
<lb n="3058"/><p><span>Annsin a labhair Conán mac Baoisgne,</span>
<lb n="3059"/><span>Fear sgaoilte gach ceisdeach,</span>
<lb n="3060"/><span>Cé feárr ainm a mbeidh feasda air</span>
<lb n="3061"/><span>'Ná Caoilte gasda a bheith ar Dhelgus.</span></p>
<lb n="3062"/>
<lb n="3063"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Sgéalaidhe Fearnmhuighe

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Sgéalaidhe Fearnmhuighe

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
