Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Súil Uí Dhubhda le hÁrd na Ríogh</title><author><name type="main">Seaghán Ua Ruaidhrí</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">NL913</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1906</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>NL913</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Súil Uí Dhubhda le hÁrd na Ríogh</title><author>Seaghán Ua Ruaidhrí</author><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>1906</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>“SÚIL UÍ DHÚDA LE ÁRD NA RÍOGH.”</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Seo sean-fhocal do bíodh 'ghá rádh le mo</span>
<lb n="4"/><span>linn-sa i measg na ndaoinidh fad ó i</span>
<lb n="5"/><span>dtuaith-Chonnacht le aon duine do bheadh ag</span>
<lb n="6"/><span>súil le rud ar bith míodhoicheamhail, do réir</span>
<lb n="7"/><span>cáil.  Ba mhinic adubhradh liom fhéin é go</span>
<lb n="8"/><span>deimhin, acht fágamuid sin mar atá sé.</span></p>
<lb n="9"/>
<lb n="10"/><p><span>An sgéal seo thíos mar ádhbhar leis do</span>
<lb n="11"/><span>chualas ó chailín óg nuair do bhí mé 'mo</span>
<lb n="12"/><span>ghasúr, is tugam doíbh é mar d'innis sí dham</span>
<lb n="13"/><span>é.</span></p>
<lb n="14"/>
<lb n="15"/><p><span>Fad ó ba le muinntir Dhúda dúithche Thír</span>
<lb n="16"/><span>Amhalghaidh is bhíodar 'n-a gcomhnuidhe i nÁrd</span>
<lb n="17"/><span>na Ríogh ar bhruach na Muaidhe cois na</span>
<lb n="18"/><span>fairrge leis na cianta faoi chliú agus</span>
<lb n="19"/><span>onóir.  Thárlaidh tra, go mba fear óg an</span>
<lb n="20"/><span>tighearna do bhí os a gcionn agus ba fear</span>
<lb n="21"/><span>breagh cródha geanamhail é acht ní raibh sé</span>
<lb n="22"/><span>pósta, cí go mb'fhurus dó a rogha de mhnaoi</span>
<lb n="23"/><span>fhagháil i measg uaisle na hÉireann.  Bhí a</span>
<lb n="24"/><span>mhuinntir a' síor-ghabháil do chleamhnais do</span>
<lb n="25"/><span>dhéanamh dhó, acht ní raibh deifir ar bith air</span>
<lb n="26"/><span>féin, b'fhearr leis bheith ag fiadhach 's ag</span>
<lb n="27"/><span>iasgaireacht leis fhéin cois na trágha nó</span>
<lb n="28"/><span>a bheith ag éisteacht leó.</span>
<lb n="29"/></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="30"/><p><span>Lá dá raibh sé ag dul amach mar seo le</span>
<lb n="31"/><span>n'adharc 's a ghadhar le n-a chois lean a</span>
<lb n="32"/><span>chomhdhalta é go bhfeicfeadh sé cad do bhí ar</span>
<lb n="33"/><span>cois aige, mar go raibh imnidhe air dá thaobh.</span>
<lb n="34"/><span>Chualaidh sé adharc Uí Dhúda Óig dá séideadh</span>
<lb n="35"/><span>gan mhoill ar an tráigh is dhruid sé suas</span>
<lb n="36"/><span>leis i gan fhios dó faoi sgáth na carraicne,</span>
<lb n="37"/><span>is cad do chífeadh sé acht maighdean mara</span>
<lb n="38"/><span>ag tigheacht ar bharr an uisge 's ag siubhal</span>
<lb n="39"/><span>isteach chuig an tighearna óig.  Chuir seisean</span>
<lb n="40"/><span>fáilte go caoin roimpi, is b'fhurus do'n</span>
<lb n="41"/><span>ghiolla aithneachtáil go ba mór an grádh</span>
<lb n="42"/><span>do bhí aca ar a chéile.</span></p>
<lb n="43"/>
<lb n="44"/><p><span>Bhí falluinn dearg ar a brághaid is</span>
<lb n="45"/><span>cochuilín glas-uaithne ar a ceann ar dhath</span>
<lb n="46"/><span>dhoimhneacht na fairrge, 's an cúl gruaige</span>
<lb n="47"/><span>ba bhreaghdha dá bhfacaidh sé ariamh a' tuitim</span>
<lb n="48"/><span>síos taobh thiar dhí.  Thug sí barr ar mhná</span>
<lb n="49"/><span>saoghalta an domhain, le sgéimhacht is áil-</span>
<lb n="50"/><span>neacht, acht amháin go mba léur do'n comh-</span>
<lb n="51"/><span>dalta go raibh a dá shúil ar dhath chéadna na</span>
<lb n="52"/><span>fairrge do bhí i gcochuilín a cinn.  D'fhan-</span>
<lb n="53"/><span>adar ag comhrádh le chéile ar feadh tamaill</span>
<lb n="54"/><span>fhada, acht faoi dheireadh sgaradar ó chéile,</span>
<lb n="55"/><span>is chuaidh an mhaighdean mara amach ar an</span>
<lb n="56"/><span>sáile as a radharc, is thiompuigh Ua Dúda</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="57"/><p><span>ar a chois le dul abhaile.  Chonnaic sé an</span>
<lb n="58"/><span>giolla air chúl na carraice, 's ba mhór</span>
<lb n="59"/><span>an fhearg do bhí air leis ar é leanamhaint.</span>
<lb n="60"/><span>Acht má bhí thug seision musán 's comhairle</span>
<lb n="61"/><span>dhó, nár chóir nó ceart dho fhear dá shliocht</span>
<lb n="62"/><span>agus dá chreideamh caidreamh ar bith do</span>
<lb n="63"/><span>bheith aige le bean draoidheachta; acht ní</span>
<lb n="64"/><span>raibh mórán maitheas dó ann.  D'iarr sé</span>
<lb n="65"/><span>air comhairle do ghlacan ó shean-draoi do</span>
<lb n="66"/><span>bhí 'n-a chomhnuidhe leis féin i mbothach i</span>
<lb n="67"/><span>lár coille i n-aice leó, mar dubhradh go</span>
<lb n="68"/><span>raibh fios aige (1).</span></p>
<lb n="69"/>
<lb n="70"/><p><span>Rinne Ua Dúda sin, 's ba hé comhairle</span>
<lb n="71"/><span>an draoi an cochuilín fhagháil uaithi ar chaoi</span>
<lb n="72"/><span>éigin, is gan é a leigean as a radharc, ó is</span>
<lb n="73"/><span>ann do bhí an draoidheacht, is go mbéadh sí</span>
<lb n="74"/><span>toilteanach maireachtáil ar thalamh ó shin</span>
<lb n="75"/><span>amach, gan tnúth dul ar a hais dá tír fhéin</span>
<lb n="76"/><span>choidhche, acht gan é dhóghadh mar go mba</span>
<lb n="77"/><span>baoghalach gur bh'ionann saoghal di fhéin is</span>
<lb n="78"/><span>do'n bhairéidín.</span></p>
<lb n="79"/>
<lb n="80"/><p><span>Gheall Ua Dúda gach nídh de sin do</span>
<lb n="81"/><span>chóimhlíonadh, is lá ar n-a bhárach nuair do</span>
<lb n="82"/><span>tháinic siad le chéile ar an tráigh, d'iarr sé</span>
<lb n="83"/><span>uirthi an cochuilín do thoisbeint dó.  Thug sí</span>
<lb n="84"/><span>dhó é i n-a láimh is chuir sé i n-a phóca é.</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="85"/><p><span>Ar an bhall bhreathnuigh sé gur thiompuigh</span>
<lb n="86"/><span>dath a súile ó'n ghlas-uaithne a bhí ionnta go</span>
<lb n="87"/><span>dath nádúrtha, mar shúile dhuine shaoghalta.</span>
<lb n="88"/><span>Thug sé leis í 'un an eaglais annsin agus</span>
<lb n="89"/><span>baisteadh í, is 'réir tamall pósadh iad agus</span>
<lb n="90"/><span>mhaireadar le chéile faoi shéan is aoibhneas</span>
<lb n="91"/><span>ar feadh roinnt mhaith do bhliadhanta.  Ní rabh</span>
<lb n="92"/><span>de chloinn aca acht aon mhac amháin, a rabh</span>
<lb n="93"/><span>stró mór aca as, acht choinnigh an t-athair</span>
<lb n="94"/><span>an cochuilín draoidheachta i bhfalach uatha go</span>
<lb n="95"/><span>cúramach faoi ghlas i gcófra iarainn i n-a</span>
<lb n="96"/><span>sheomra fhéin.</span></p>
<lb n="97"/>
<lb n="98"/><p><span>Nuair do bhí an mac seacht nó ocht</span>
<lb n="99"/><span>mbliadhanta d'aois thárlaidh lá go rabh</span>
<lb n="100"/><span>muinntir Dhúda le sealg mór a dhéanamh, agus</span>
<lb n="101"/><span>ar imtheacht amach do'n tighearna theastuigh</span>
<lb n="102"/><span>earra éigin uaidh as an gcófra.  D'fhosgail</span>
<lb n="103"/><span>sé é is thóig sé leis an rud a rabh sé 'na</span>
<lb n="104"/><span>dhiaidh, acht d'fhág sé an eochair sáithte ins</span>
<lb n="105"/><span>in bpoll 'na dhiaidh leis an mhéid deifreach</span>
<lb n="106"/><span>do bhí air.</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>Bhí sé tamall maith ó'n dún nuair do</span>
<lb n="109"/><span>chuimhnigh sé ar an dearmad do rinne sé, is</span>
<lb n="110"/><span>chogruigh sé leis an gcomhdhalta a leith-</span>
<lb n="111"/><span>sgeul do ghlacan le muinntir na sealgan</span>
<lb n="112"/><span>mar b'éigin dó fhéin filleadh ar ais.  Thiom-</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="113"/><p><span>puigh sé ar an bhall is thiomáin sé a bhaile le</span>
<lb n="114"/><span>luas reatha a chapaill.  Nuair do thúirling</span>
<lb n="115"/><span>sé ag a thigh ruith sé isteach, is d'iarr sé</span>
<lb n="116"/><span>de'n mhalrach:  “A mhic mo chroidhe, cá</span>
<lb n="117"/><span>bhfuil do mháthair”?</span></p>
<lb n="118"/>
<lb n="119"/><p><span>“Bhí sí ag an gcófra dubh tá tamall ó</span>
<lb n="120"/><span>shin,” ar san páiste, “agus fuair sí bar-</span>
<lb n="121"/><span>éidín glas-uaithne deas ann, acht chomh luath</span>
<lb n="122"/><span>is chuir sí ar a ceann é ruith sí amach go</span>
<lb n="123"/><span>tapaidh gan labhairt liom.”</span></p>
<lb n="124"/>
<lb n="125"/><p><span>“Teanam liom-sa 'na diaidh,” ag breith</span>
<lb n="126"/><span>greim láimhe ar an malrach.  Chuadar síos 'un</span>
<lb n="127"/><span>na trágha go dtí an cuan 'nar chasadh leis í</span>
<lb n="128"/><span>ar túis.  Ní rabhadar abhfad ann go dtáinic</span>
<lb n="129"/><span>sí 'aca os cionn an uisge is d'iarr a fear</span>
<lb n="130"/><span>uirthi theacht a bhaile leis.  “Ní rachad,” ar</span>
<lb n="131"/><span>sise, “acht tarraigh thusa liom-sa dho mo thír</span>
<lb n="132"/><span>fhéin is ní thiocfaidh aois nó meath ort fhad is</span>
<lb n="133"/><span>bhéas uisge ins an fhairrge mhóir.  Chuir sí</span>
<lb n="134"/><span>i n-umhail dó an t-aoibhneas is an t-áthas do</span>
<lb n="135"/><span>bhéadh aca ann.</span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>“Leat-sa ní rachad,” ar seisean, “mar</span>
<lb n="138"/><span>go mb'fhearr liom-sa aon lá amháin i dTír</span>
<lb n="139"/><span>Amhalghaidh, is oidhche i nÁrd na Ríogh nó</span>
<lb n="140"/><span>bliadhain is fiche i dtír eile, dá mhéid a</span>
<lb n="141"/><span>áilneacht is a aoibhneas.”</span>
<lb n="142"/></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="143"/><p><span>“Muna dtiocfaidh tú fhein leig mo mhac</span>
<lb n="144"/><span>liom,” ar sí.</span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>“Ní leigfeadh,” ar sé, “mar nach bhfuil</span>
<lb n="147"/><span>agam de oighre acht é le fágáil 'mo dhiaidh</span>
<lb n="148"/><span>os cionn muinntir Dhúda nuair rachas mise</span>
<lb n="149"/><span>faoi an gcré.”</span></p>
<lb n="150"/>
<lb n="151"/><p><span>“Dá mhéid bhur ngean ar Árd na Ríogh,”</span>
<lb n="152"/><span>ar sí, “geallaim-se anois duit go gcaithfidh</span>
<lb n="153"/><span>do shliocht a thréigean is a fhágáil faoi réim</span>
<lb n="154"/><span>na gcoimhthigheach is na nGall; is cuirim</span>
<lb n="155"/><span>mar gheasa ortha nach mbéidh duine aca nach</span>
<lb n="156"/><span>mbeidh súil aige ar ais leis, gan a fhagháil</span>
<lb n="157"/><span>choidhche go dtiocfaidh mise ar ais.”</span></p>
<lb n="158"/>
<lb n="159"/><p><span>D'imthigh sí léi ar bharr an uisge ag</span>
<lb n="160"/><span>caoineadh ós árd a cinn go ndeachaidh sí as</span>
<lb n="161"/><span>a n-amharc agus ní facas ó shin í.</span></p>
<lb n="162"/>
<lb n="163"/><p><span>D'fhill Ua Dúda is a mhac abhaile go</span>
<lb n="164"/><span>buartha, agus ní innistear sgéal air fhéin</span>
<lb n="165"/><span>nó ar a shliocht, gur cuireadh as a ndúithche (2)</span>
<lb n="166"/><span>iad i n-aimsir na ndlighthe pianamhla, agus</span>
<lb n="167"/><span>ba mhinic do chualas féin nach raibh duine aca</span>
<lb n="168"/><span>ó shoin gan dóthchas go bhfuigheadh sé áit a</span>
<lb n="169"/><span>ndúthchais ar ais arís.  Agus ba hé sin an</span>
<lb n="170"/><span>fáth atá leis an sean-rádh — “'Sé súil Uí</span>
<lb n="171"/><span>Dhúda é le Árd na Ríogh.”</span></p>
<lb n="172"/>
<lb n="173"/><p><span>Ní mór dham a rádh gur iomdha innsint</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="174"/><p><span>eile ar an sgéal seo do chonnacas i bpái-</span>
<lb n="175"/><span>péaraibh Béarla ar feadh mo shaoghail acht is</span>
<lb n="176"/><span>mar seo do chualas é sul má rabhas i riocht</span>
<lb n="177"/><span>mórán Bhéarla do léigheadh.</span></p>
<lb n="178"/>
<lb n="179"/><p><span>SEAGHÁN UA RUAIDHRÍ.</span></p>
<lb n="180"/>
<lb n="181"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Súil Uí Dhubhda le hÁrd na Ríogh

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Súil Uí Dhubhda le hÁrd na Ríogh

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
