Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Ar Lorg an t-Seanchaidhe</title><author><name type="main">Peadar Ó Dubhda</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">NL544</note>
                         <note type="L">iii</note>
                         <note type="B">1915</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>NL544</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Ar Lorg an t-Seanchaidhe</title><author>Peadar Ó Dubhda</author><imprint><publisher>Dundalgan Press</publisher><date>1915</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p/>
</div>
<pb n="iii"/>
<div><lb n="1"/><p><span>REAMH-RÁDH</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>do</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>LORGÚ AN t-SEANCHAIDHE.</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Iarracht ar sgéal úr-nuadh seadh é seo — agus mo chead iarracht-</span>
<lb n="8"/><span>sa leis.  Ba mhinic mé ag smaoiteadh ar leabhar a chur le chéile,</span>
<lb n="9"/><span>acht dálta gach duine eile a h-oileadh gan focal de theangaidh</span>
<lb n="10"/><span>a thíre in a phluic aige, agus ó bheith ag éisteacht le cáineadh</span>
<lb n="11"/><span>na n-iarracht a rinneadh ag mo léidhid-se, go mion 's go minic,</span>
<lb n="12"/><span>bhí faitchíos orm nach mbeadh dul ceart na gaedhilge ar mo</span>
<lb n="13"/><span>chuid cainnte, gan trácht ar ádhbhar maith sgéil a bheith agam.</span>
<lb n="14"/><span>Acht tar éis beith ag gabháil de na leabhraibh a cuireadh amach</span>
<lb n="15"/><span>do Ghaedhilgeoirí, 's do lucht léighte na Gaedhilge nach iad,</span>
<lb n="16"/><span>le fíche bliadhain, agus ó bheith ag gabháil de chainnt na ndaoine</span>
<lb n="17"/><span>'s de chanamhaint na gcúig n-áird, 's de mhúinteóracht na teangadh</span>
<lb n="18"/><span>ceudna le breis agus leath-scór bliadhain, cheapas gur míthid</span>
<lb n="19"/><span>misneach mo chleite a mhúsgailt agus leigint dí tóradh a</span>
<lb n="20"/><span>taithigheachta a chur os cómhair na nGeadheal má bhí i n-dán dí</span>
<lb n="21"/><span>ariamh no a choidhche cuideadh ar bith a thabhairt do chúis litridheacht</span>
<lb n="22"/><span>na Gaedhilge.  Agat-sa, a léightheóir dhílis, bíodh tabhairt na</span>
<lb n="23"/><span>breithe sin .i. ar chóir no nár chóir cead a cinn a bheith ag an</span>
<lb n="24"/><span>chleite cheudna a rógha ádhbhair sgríobhnorachta a tharraint uirrí</span>
<lb n="25"/><span>féin agus é a chur de phianas 's de ghéar-fhuilingtheacht ar dhaoiníbh</span>
<lb n="26"/><span>mhacanta bheith 'ghá léigheadh.  Má's dóigh leat gur cóir — tá go</span>
<lb n="27"/><span>maith; bainfead dornán cleite as an tsean-ghé atá ag mo</span>
<lb n="28"/><span>chomhursanach annseo, Féidhlim-na-gcearc, agus cuirfead cuma agus</span>
<lb n="29"/><span>gléasadh orra indéidh a chéile agus d'réir mar chéas siad ag</span>
<lb n="30"/><span>teasdail uaim, agus bhearfaidh mé cead a gceann dóbhtha feasta.</span>
<lb n="31"/><span>Acht munar cóir!  Bhail, tabhair leat suas mé ar an t-Sliabh</span>
<lb n="32"/><span>Bhán atá cois Loch Cháirlinne mar a bhfuigh tú an Chloch Mhór a</span></p>
</div>
<pb n="iv"/>
<div><lb n="33"/><p><span>chaith Fionn mac Cumhaill anonn ó bharr Shléibh Feithigh a cheang-</span>
<lb n="34"/><span>lochas tú ar mo dhruim.  Agus ar n-ár mbeith ceangailte go</span>
<lb n="35"/><span>dluth daingean docht do-scaoilte d'a chéile — mé fhéin agus an</span>
<lb n="36"/><span>chloch — tabhair push le do ghuailinn do'n chloich agus cuir le fánaidh</span>
<lb n="37"/><span>inn, agus mise mo bhannaí nach gcuirfidh an mac seo, no duine</span>
<lb n="38"/><span>de shliocht a sheacht shleachta nach gcuirfidh sé as do ghaedhealaibh</span>
<lb n="39"/><span>córa níos mó.</span></p>
<lb n="40"/>
<lb n="41"/><p><span>Rinne mé iarracht ar gan leanamhaint do chanamhain ar bith</span>
<lb n="42"/><span>thar chanamhain eile acht, faraoir! theip sé orm.  Mar sin de</span>
<lb n="43"/><span>is í canamhaint Leath Chuinn is mó atá sa sgéal.  Acht annseo</span>
<lb n="44"/><span>'s annsiud castar ort focla agus ráidhtí nár chualthas 's nach</span>
<lb n="45"/><span>gcluintear anois san leath sin — no i gCúige Uladh ar dhóigh</span>
<lb n="46"/><span>ar bith — agus cha saoilim gur aon dolaigh é sin.  Is amhlaidh</span>
<lb n="47"/><span>go mb'fhearr liom gan a bheith ro-mhór le Cúigeachas ar bith</span>
<lb n="48"/><span>nuair a bhéidhinn ag sgríobhadh leabhair mar seo, agus dá</span>
<lb n="49"/><span>scríobhfainn d'réir na gcanamhain d'ar chualas bheadh Gaedhilig</span>
<lb n="50"/><span>na gcúig n-áird ann.  Acht is tréise dúthchas ná oileamhaint,</span>
<lb n="51"/><span>agus bhuaidh canamhaint mo dhuthaigh féin .i. Óirghialla, ar an</span>
<lb n="52"/><span>chuid eile.</span></p>
<lb n="53"/>
<lb n="54"/><p><span>Agus má gheibhtear locht ar mo chuid litriu no ar mo chuid</span>
<lb n="55"/><span>Gaehilge i n-áiteachaibh caithfidh mé iarraidh ar lucht scríobhtha</span>
<lb n="56"/><span>na leabhar seo shíos seasamh agus freagairt ar mo shon óir bhaineas</span>
<lb n="57"/><span>roinnt cainnte no bhaineas daoiní as gach ceann aca .i.</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>"Sgéalaidhe Óirghiall."</span></p>
<lb n="60"/>
<lb n="61"/><p><span>"Iasgaireacht Shéamuis Bhig."</span></p>
<lb n="62"/>
<lb n="63"/><p><span>"Séadna."</span></p>
<lb n="64"/>
<lb n="65"/><p><span>"Cloich Cheann-Fhaolaigh."</span></p>
<lb n="66"/>
<lb n="67"/><p><span>"An Fhuiseóg."</span></p>
<lb n="68"/>
<lb n="69"/><p><span>"Seachrán Cháirn t-Siadhail."</span></p>
<lb n="70"/>
<lb n="71"/><p><span>"Trí Torpain."</span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>"Bodach an Chóta Lachtna."</span></p>
<lb n="74"/>
<lb n="75"/><p><span>"Troid Bhaile an Droichid."</span></p>
<lb n="76"/>
<lb n="77"/><p><span>"Amhráin Sheághain Uí Neachtain."</span>
<lb n="78"/></p>
</div>
<pb n="1"/>
<div><lb n="79"/><p><span>Mé féin a rinne athrú ar ruball focal mar seo:- athrú — i</span>
<lb n="80"/><span>n-ionad "athrughadh"; ísliu — i n-ionad "ísliughadh," agus</span>
<lb n="81"/><span>mar sin.  "Deun" an litriu is mó atá agam in-ionad "déan."</span></p>
<lb n="82"/>
<lb n="83"/><p><span>I dtaobh na n-áiteach: tá ceann no dhó nach bhfuil mé cinnte</span>
<lb n="84"/><span>iad bheith litrighthe i gceart agam; seo ceann aca:  "Gleann</span>
<lb n="85"/><span>Gheis" — sgríobhas síos go díreach mar chuala mé é ag Gaedhil</span>
<lb n="86"/><span>na h-áite sin.</span></p>
<lb n="87"/>
<lb n="88"/><p><span>Diomuite de cheann no dhó aca bhias fhéin ionnta uilig, agus</span>
<lb n="89"/><span>chan misde innsighe nach i n-eilteán chuaidh mé thríobhtha acht ar</span>
<lb n="90"/><span>shean-ghearran iarainn.</span></p>
<lb n="91"/>
<lb n="92"/><p><span>Tá súil agam nach mbéidhfear ro-dhian orm fa rud ar bith</span>
<lb n="93"/><span>atá sgríobhtha agam sa sgéal i dtaobh dhuine ar bith no áit ar</span>
<lb n="94"/><span>bith óir b'fhada uaim é trácht ar mo chomh-Ghaedhil go dí-mhúinte</span>
<lb n="95"/><span>no go fonomhaideach.</span></p>
<lb n="96"/>
<lb n="97"/><p><span>Tá mé buidheach de na buachaillíbh a chuidigh liom chun cuid</span>
<lb n="98"/><span>grinn a dheunamh sa triall thríd a tír, mar atá:  Bodach an</span>
<lb n="99"/><span>Chóta Lachtna, an triur Fathach, agus an chuid eile de'n dream sin.</span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>(Cuirfidh mé mála de mhin bhuidhe agus bairille sméar dubh chuig an</span>
<lb n="102"/><span>Bhodach chomh luath 's thiocfas a Foghmhar.)</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>Thug an Dáil Uladh an pictiur sin de Ghort a' Choirce ar</span>
<lb n="105"/><span>iasacht damh, agus thug muinntir an RIA i mBaile Áth Cliath</span>
<lb n="106"/><span>an pictiur sin de Dhún Aongusa ar iasacht damh, agus tá mé</span>
<lb n="107"/><span>an-bhuidheach díobh ar a son.</span></p>
<lb n="108"/>
<lb n="109"/><p><span>Tá mé buidheach, fósta, do mo chara Enrí Tempest fa'n dá</span>
<lb n="110"/><span>phictiur a rinne sé damh .i. an ceann atá ar an chlúdach agus an</span>
<lb n="111"/><span>ceann i ndeireadh an leabhair.</span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>Do chuidigh an t-Athair Einrí Ó Tuathail, Séipleanach, Dún</span>
<lb n="114"/><span>Dealgan, liom le cuid ,mhór de na fromhtha a léigheadh 's a ceartú</span>
<lb n="115"/><span>agus bheirim mo bhuidheachas mór dó.</span></p>
<lb n="116"/>
<lb n="117"/><p><span>PEADAR Ó DUBHDA.</span></p>
<lb n="118"/>
<lb n="119"/><p><span>Mí na Bealtaine, 1915.</span>
<lb n="120"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="121"/><p><span>AR LORG</span>
<lb n="122"/><span>AN</span>
<lb n="123"/><span>t-SEANCHAIDHE.</span></p>
<lb n="124"/>
<lb n="125"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="126"/>
<lb n="127"/><p><span>"TÁ an leabhar caillte!" arsa mo mhóiridhe le</span>
<lb n="128"/><span>mo athair.</span></p>
<lb n="129"/>
<lb n="130"/><p><span>"An é an "Seanchaidhe"?" — ars eisean.</span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>"'Seadh, go díreach!" — ar sise.</span></p>
<lb n="133"/>
<lb n="134"/><p><span>"Why, ár ndóigh, bhí sé agam fhéin annseo dhá léigheadh</span>
<lb n="135"/><span>coicighis 's an oidhche anocht!  Goideadh é?"</span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>"B'fhéadtaidhe," ar sise.</span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>"Acht caidé mar ghoidfidhe as a' toigh é agus inne</span>
<lb n="140"/><span>annseo i gcomhnuighe?" — arsa mo oncul.</span></p>
<lb n="141"/>
<lb n="142"/><p><span>"Nach cuimhneach libh an báicle a bhí astoigh annseo</span>
<lb n="143"/><span>coinfheasgar Dé Domhnaigh seo chuaidh thart! — ar leig</span>
<lb n="144"/><span>siad a súile air?"</span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>"Mo chreach 's mo dhonas!" — arsa mo athair; "is</span>
<lb n="147"/><span>fíor sin! goideadh leobhtha-san é!"</span></p>
<lb n="148"/>
<lb n="149"/><p><span>Chuartuigh sé thuas agus chuartuigh sé thíos; chuartuigh sé</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="150"/><p><span>thall agus chuartuigh sé i bfus, acht cha rabh sé ar fághail.</span>
<lb n="151"/><span>Chuir sé gach rud sa t-seomra thíos thríd a chéile, agus</span>
<lb n="152"/><span>chuir se an cistineach bun-os-cionn acht amharc air no</span>
<lb n="153"/><span>greim air chan fhuair sé.  Bhí sé caillte gan amhras!</span>
<lb n="154"/><span>Goideadh é!</span></p>
<lb n="155"/>
<lb n="156"/><p><span>"Creach 's cromadh orra!" adeir se, "mo Shean-</span>
<lb n="157"/><span>chaidhe breagh, nach sgarfainn leis ar mhaoin Éireann</span>
<lb n="158"/><span>no ar shaidhbhreas na Fráinnce!"</span></p>
<lb n="159"/>
<lb n="160"/><p><span>Bhí se ar buile; agus gan aon iontas faoi n-a bheith</span>
<lb n="161"/><span>ar buile, óir bhí an leabhar sin aige agus ag a athair;</span>
<lb n="162"/><span>ag a shean-athair agus ag athair a shean-athar-san agus ag</span>
<lb n="163"/><span>sean-athair a shean-athar-san roimhe leis sin.</span></p>
<lb n="164"/>
<lb n="165"/><p><span>"Rachamuid ar a lorg," ars eisean, "agus cha</span>
<lb n="166"/><span>dtigim-se ar ais no go bhfuighidh mé é!"</span></p>
<lb n="167"/>
<lb n="168"/><p><span>Bhail, a dh'reathair ó, 's a rúin mo chroidhe! d'imthigh</span>
<lb n="169"/><span>sé leis ins na fír-ghlinntí, 's char bhain méar d'a shróin</span>
<lb n="170"/><span>'s cha dtearn sméideadh le n-a shúil no go rabh sé thíos</span>
<lb n="171"/><span>i mBaile na Trágha aige toigh Shoiv Núzaf.</span></p>
<lb n="172"/>
<lb n="173"/><p><span>"A léithid seo, a Shoiv!" adeir se, agus a anal</span>
<lb n="174"/><span>'s a chroidhe in a bhéal — "tá an "Seanchaidhé" caillte! —</span>
<lb n="175"/><span>caillte, adeirim leat — caillte "Dtuigeann tú me?</span>
<lb n="176"/><span>Tá sé caillte!  Goideadh as an toigh e!  Gan bhréag,</span>
<lb n="177"/><span>goideadh e!</span></p>
<lb n="178"/>
<lb n="179"/><p><span>Cuir an t-eilteán sin agat faoi ghléas 's faoi órdú agus</span>
<lb n="180"/><span>bíodh sé réidh agat maidin imbáireach thíos annsin ar</span>
<lb n="181"/><span>Fháithche an Aonaigh — 'gcluin tú leat me!  Bíodh sé</span>
<lb n="182"/><span>réidh agat, agus é thíos annsin, roimh a sé o clog! — agus</span>
<lb n="183"/><span>— 'gcluin tú arís mé! cuir na h-uirlisí uilig ann —</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="184"/><p><span>na "h-uirlisí," 'dtuigeann tú leat me!  'Nois, deun</span>
<lb n="185"/><span>dearmad air agus cuirfidh mé do chionn ar spíce!"</span></p>
<lb n="186"/>
<lb n="187"/><p><span>Bhí sé ar buile!  Bhí é ar an daoraidh.  Shaoil muid</span>
<lb n="188"/><span>go rabh sé as a chéill!</span></p>
<lb n="189"/>
<lb n="190"/><p><span>Nuair a thainig se ar ais — 's a anal 's a chroidhe</span>
<lb n="191"/><span>in a bheul aige — dubhairt se: "A Eoghain!" (ba h-é</span>
<lb n="192"/><span>sin m'oncul-sa) "tiocfaidh tú liom; agus tusa a Shéagh-</span>
<lb n="193"/><span>ainín, (ba h-é sin mise), tiocfaidh tusa liom fósta!</span>
<lb n="194"/><span>Béidh an t-eilteán réidh aige Shov thíos ar Fháithche an</span>
<lb n="195"/><span>Aonaigh roimh a sé o clog!"</span></p>
<lb n="196"/>
<lb n="197"/><p><span>Char dhubhairt se a thuilleadh acht thusaigh ag cur rudaí</span>
<lb n="198"/><span>i gcionn a chéile.</span></p>
<lb n="199"/>
<lb n="200"/><p><span>Chuaidh muidinne a luighe, acht ma tá, cha dtainig</span>
<lb n="201"/><span>néal codlata.  Chuaidh seisean a luighe acht sin a rabh</span>
<lb n="202"/><span>de.  Bhí se a' cainnt 's a' rábhaillighe rith na h-oidhche</span>
<lb n="203"/><span>'s rith na maidne.</span></p>
<lb n="204"/>
<lb n="205"/><p><span>Le cead sgáirt an choiligh léim sé as a leabaidh gan</span>
<lb n="206"/><span>searradh gan síneadh gur bhain leithead a dhá chois de'n</span>
<lb n="207"/><span>urlar amach ag an doras.  Chomh luath 's bhí sé gléasta</span>
<lb n="208"/><span>chuir sé an bagáiste ar a dhruim agus amach leis — 'n a rith-</span>
<lb n="209"/><span>reátal síos go Páirc an Aonaigh.  Thainig ar ais agus</span>
<lb n="210"/><span>bhí an bheirt againne in ár suidhe.</span></p>
<lb n="211"/>
<lb n="212"/><p><span>D'ith muid-inne ár mbricfeasta acht char bhlais seisean</span>
<lb n="213"/><span>greim.</span></p>
<lb n="214"/>
<lb n="215"/><p><span>Nuair a bhí ithte sásuighthe againn d'imthigh muid amach</span>
<lb n="216"/><span>agus eisean ar cos-in-áirde amach romhainn.</span></p>
<lb n="217"/>
<lb n="218"/><p><span>"Tá se buaidheartha go mór fa'n t-Seanchaidhe,"</span>
<lb n="219"/><span>arsa m'oncul liom-sa, "agus deirim-se, a mhic ó!</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="220"/><p><span>chan feirrde do'n duine a bhfeil se aige nuair a thiocfas</span>
<lb n="221"/><span>sé suas leis — no anuas air, ba chóir damh a rádh.  Chan</span>
<lb n="222"/><span>feirrde dó, adeirim!  Cuirfidh sé a cheann ar spíce</span>
<lb n="223"/><span>chomh cinnte 's tá ruball ar chat — cuirfidh!"</span></p>
<lb n="224"/>
<lb n="225"/><p><span>PÁDRAIG — 'S, a athair, caidé an seort rud'</span>
<lb n="226"/><span>"eilteán"?</span></p>
<lb n="227"/>
<lb n="228"/><p><span>An t-ATHAIR — Rud mór cosamhail le luing no bád;</span>
<lb n="229"/><span>inneal ann a chuireas dhá roithneal tiomanta —</span>
<lb n="230"/><span>ceann i dtosach agus ceann i n-deireadh — ar casadh</span>
<lb n="231"/><span>le mire-luthmhaireacht, a thógas ó'n talamh é.</span>
<lb n="232"/><span>Seolann sé thríd an aer mar bheadh éan ann, agus</span>
<lb n="233"/><span>thig leis dhul chomh gasta sin 's nach dtiocfadh leis</span>
<lb n="234"/><span>an ghaoith Mhárta breith air.</span></p>
<lb n="235"/>
<lb n="236"/><p><span>P. — Ó, mhaige, mhaise!  Nár dheas a bheith ann agus bheith</span>
<lb n="237"/><span>ag dhul os cionn na dtoighthe!</span></p>
<lb n="238"/>
<lb n="239"/><p><span>EIBHLÍN — Dá mbeadh eilteán agam-sa, a dhaidí,</span>
<lb n="240"/><span>rachainn suas chuig an ghealaigh!</span></p>
<lb n="241"/>
<lb n="242"/><p><span>SÉAGHAINÍN — Rachainn-se suas, a 'aidí, go geata</span>
<lb n="243"/><span>neimhe agus labhar'ainn le Naomh-Phádraig i ngaedhilig</span>
<lb n="244"/><span>agus leig'eadh se i'teach mé — sin a dheun'ainn-se,</span>
<lb n="245"/><span>Eibhlín!</span>
<lb n="246"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="247"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="248"/>
<lb n="249"/><p><span>BAILE MHIC BUAIN.</span></p>
<lb n="250"/>
<lb n="251"/><p><span>"Bhail," ars eisean, "mar bhí mé ag innsighe daoibh:</span>
<lb n="252"/><span>chuaidh muid síos, agus bhí Shov Núzaf annsin agus an</span>
<lb n="253"/><span>t-eilteán leis, a' fanamhaint orainn.</span></p>
<lb n="254"/>
<lb n="255"/><p><span>Fear cliste eolach a bhí san duine sin Shov.  Bhí sé</span>
<lb n="256"/><span>amuigh i dtír na Spáinne le fíche bliadhain agus d'fhoghluim</span>
<lb n="257"/><span>sé an eilteanacht agus thainig sé a bhaile san eilteán 's</span>
<lb n="258"/><span>bhí sa tír seo ó shoin.</span></p>
<lb n="259"/>
<lb n="260"/><p><span>Bhí eolas mór aige ar an tír agus ar dhaoinibh sa tír.</span>
<lb n="261"/><span>Cha rabh baile no bóthar, mullach no malaidhe, sliabh,</span>
<lb n="262"/><span>gleann, abhainn no loch — seadh! go fiu na liag 's na</span>
<lb n="263"/><span>gcloch — i gCúige Laighean, i gCúige Uladh, i gCúige</span>
<lb n="264"/><span>Mumhan no i gCúige Connacht, nach rabh ar a eolas aige.</span>
<lb n="265"/><span>Agus na daoiní féin — b'iontach an méad daoine a rabh</span>
<lb n="266"/><span>eolas aige orra.</span></p>
<lb n="267"/>
<lb n="268"/><p><span>Bhí a fhios seo aige mo athair go maith agus bhí sé sásta</span>
<lb n="269"/><span>nach bhféadtaidhe fear ní b'fhearr fhághail ná é chun na</span>
<lb n="270"/><span>h-oibre.</span></p>
<lb n="271"/>
<lb n="272"/><p><span>Bhail, isteach linn san eilteán agus chóirigh Shov inn.</span>
<lb n="273"/><span>Chuir sé me fhéin 's m'oncul i ndeireadh na luinge agus</span>
<lb n="274"/><span>d'iarr sé ar m'athair suidhe i dtosach luinge i bhfogus</span>
<lb n="275"/><span>dó fhéin.</span></p>
<lb n="276"/>
<lb n="277"/><p><span>"Anois," arsa m'athair, nuair a bhí muid réidh;</span>
<lb n="278"/><span>"tabhairigidh aire fa'n dream adaí!  Casfar orainn</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="279"/><p><span>iad in áit intean, agus tá mé cinnte go ndeunfaidh siad</span>
<lb n="280"/><span>iarracht air sinne agus an t-eilteán a thabhairt anuas go</span>
<lb n="281"/><span>talamh.  Agus béidh gach h-uile shórt draoidheachta</span>
<lb n="282"/><span>agus gléas urcharachta aca.  Béidh triur fathach ann,</span>
<lb n="283"/><span>ar a' chuid is lugha; agus béidh níghean ríogh ann; 's</span>
<lb n="284"/><span>béidh madadh beag cuirlinge ruadh ann; agus béidh</span>
<lb n="285"/><span>buideal draoidheachta ann; agus béidh buideal lán</span>
<lb n="286"/><span>d'uisge as a' tobar atá sa domhan thoir ann; agus</span>
<lb n="287"/><span>béidh gasur beag agus slat iasgaireachta aige ann —</span>
<lb n="288"/><span>agus móran eile nach iad.  Bíonn siad seo i gcomhnuidhe</span>
<lb n="289"/><span>a' féitheamh 's a' faire fa n-ár léithid-ne — acht, dar a'</span>
<lb n="290"/><span>lá chiarna! cuirfidh mé deireadh le gach mac mathar</span>
<lb n="291"/><span>díobhtha!" — agus rug sé ar ghunna a bhí i mbosca aige</span>
<lb n="292"/><span>faoi 'n suidheachán.</span></p>
<lb n="293"/>
<lb n="294"/><p><span>"Anois, a Shoiv chóir," ars eisean, "tá muid</span>
<lb n="295"/><span>réidh — suas leat!"</span></p>
<lb n="296"/>
<lb n="297"/><p><span>Do bhog Shov an lámhchrann iarainn a bhí faoi n-a</span>
<lb n="298"/><span>láimh dheis agus thusaigh an roithneal i dtosach agus an</span>
<lb n="299"/><span>roithneal i ndeireadh ar casadh.  Do chuir an whir-r-r-r-r</span>
<lb n="300"/><span>eagla orm-sa agus rug mé ar an righe ar m'oncul.  Bhog</span>
<lb n="301"/><span>an t-eilteán agus ghluais sé leis fa dhéin an Droichid Mhóir</span>
<lb n="302"/><span>ag an cheann tuaidh de'n pháirc.  Do mhéaduigh ar</span>
<lb n="303"/><span>luthmharacht 's ar ghaisteacht na roithneal no go rabh</span>
<lb n="304"/><span>siad ag hum-m-m-m-m-m-m-ál mar bheadh cuileóg 's í</span>
<lb n="305"/><span>i n-achrainn ag dubhan-alla.  Do ghluais an t-eilteán</span>
<lb n="306"/><span>ar an talamh no go rabh sé i n-aice an bhalla atá eadar</span>
<lb n="307"/><span>an pháirc agus an abhainn, agus bhí mise 's mo chroidhe</span>
<lb n="308"/><span>in mo bhéal agam le h-eagla, óir shaoil mé go rithfeadh</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="309"/><p><span>sé i n-aghaidh an bhalla 's go mbeadh deireadh linn.</span></p>
<lb n="310"/>
<lb n="311"/><p><span>Acht d'eirigh sé go deas ó'n talamh nuair a bhí sé fa</span>
<lb n="312"/><span>leith-chéad slat dó agus d'imthigh sé thar an bhalla agus</span>
<lb n="313"/><span>anon thar an abhainn agus thar shlait an droichid mar bheadh</span>
<lb n="314"/><span>beach mhór ag dhul thar an bhuachallán bhuidhe.</span></p>
<lb n="315"/>
<lb n="316"/><p><span>D'eirigh sé 's d'eirigh agus ghluais sé leis ar aghaidh</span>
<lb n="317"/><span>ó thuaidh no go rabh sé míle no mar sin as an bhaile.</span>
<lb n="318"/><span>Annsin thionntuigh sé rud beag agus d'imthigh go deas thart</span>
<lb n="319"/><span>i bhfuirm fáinne mhóir no go dtainig ar ais thar an</span>
<lb n="320"/><span>abhainn aríst thíos mar a mbíonn lucht-faire-na-fáirrge</span>
<lb n="321"/><span>ag an cheann íochtar de'n bhaile — go díreach san áit ar</span>
<lb n="322"/><span>thriall Maedhbh Chonnacht léithe trasna go Cuailgne</span>
<lb n="323"/><span>fad ó.</span></p>
<lb n="324"/>
<lb n="325"/><p><span>Bhí an mhaidin go h-iontach breagh te ciuin, agus ba</span>
<lb n="326"/><span>h-aoibhinn a' t-amharc a bhí againn ar an bhaile agus ar</span>
<lb n="327"/><span>an tír uilig.  Bhí an ghrian in a suidhe os cionn sléibhte</span>
<lb n="328"/><span>Chuailgne agus na gaethe geala a' lonnrú 's a' rinnce ar</span>
<lb n="329"/><span>uisge an chuain uaithe go ndallfadh siad thú dá n-amharcfa</span>
<lb n="330"/><span>go díreach orra.  Ba léar dúinn an cuan mór leathta</span>
<lb n="331"/><span>amach ó bhun na sléibhte soir go h-íoghar na spéire, agus</span>
<lb n="332"/><span>ó dheas go dtí Beann Éadair, 's gan bád no long air.</span>
<lb n="333"/><span>Bhí cuma iontach deas taithneamhach ar na sléibhtibh</span>
<lb n="334"/><span>féin; bhí siad faoi ghach dath — an raithneach glas, an</span>
<lb n="335"/><span>fraoch corcra, an coirce buidhe órdha, na toighthe beaga</span>
<lb n="336"/><span>bána agus na clocha 's na creagacha móra liatha, 's na</span>
<lb n="337"/><span>brághanna doimhne dubha — agus do chuirfeadh sé aoibhneas</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="338"/><p><span>ar chroidhe dhuine dhuairc.  Shaoil mé go dtainig áthrú</span>
<lb n="339"/><span>ar ghnúis mo athar fhéin agus é ag féachaint síos ar an</span>
<lb n="340"/><span>radharc.  Acht má thainig ba ghoirid aige dó.  Chomh</span>
<lb n="341"/><span>luath 's thainig muid ar ais os cionn an bhaile bhí an</span>
<lb n="342"/><span>droch-amharc fíochtach in a dhá shúil aríst, agus an gunna</span>
<lb n="343"/><span>greimighthe go daingean docht in a lámhaibh aige.</span></p>
<lb n="344"/>
<lb n="345"/><p><span>"Éist!" ars eisean agus sinn a' gluaiseacht ó</span>
<lb n="346"/><span>dheas os cionn Teampoill mhóir Phádraig; "caidé</span>
<lb n="347"/><span>sin!"</span></p>
<lb n="348"/>
<lb n="349"/><p><span>D'amharc sé síos agus chonnaic sé an fear beag</span>
<lb n="350"/><span>féasogach agus é a' tarraint 's a' crochadh as rópa an</span>
<lb n="351"/><span>chloig mhóir.  "Cé h-é sin?" adeir se.</span></p>
<lb n="352"/>
<lb n="353"/><p><span>"Sin Seaghan Gruagach," arsa Shov; "agus sin a'</span>
<lb n="354"/><span>sé o clog.  Abramaois ár gcuid paidreach, in ainm</span>
<lb n="355"/><span>Dé."  Agus dubhairt.</span>
<lb n="356"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="357"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="358"/>
<lb n="359"/><p><span>GO BEINN ÉADAIR.</span></p>
<lb n="360"/>
<lb n="361"/><p><span>"D'imthigh an t-eilteán leis," ars eisean, "agus</span>
<lb n="362"/><span>shuidh muid-inne linn, agus mo athair a' féachaint síos</span>
<lb n="363"/><span>uaidh ar an taoibh chle agus arís ar an taoibh dheis i</span>
<lb n="364"/><span>gcomhnuidhe.</span></p>
<lb n="365"/>
<lb n="366"/><p><span>"Caidé an áit í sin thíos," ars eisean le Shov.</span></p>
<lb n="367"/>
<lb n="368"/><p><span>"Sin Mainistear Buithe," arsa Shov; "an saoileann</span>
<lb n="369"/><span>tú go bhfuil sé annsin?"</span></p>
<lb n="370"/>
<lb n="371"/><p><span>"B'fhéadtaidhe go bhfeil agus b'fhéadtaidhe nach 'eil,"</span>
<lb n="372"/><span>arsa m'athair; "acht rachamuid ar aghaidh go fóill."</span></p>
<lb n="373"/>
<lb n="374"/><p><span>D'amharc mise agus m'oncul síos agus chonnaic muid —</span>
<lb n="375"/><span>na céadtaí troigh uainn — na sean-bhallaí, na sean-</span>
<lb n="376"/><span>chrosanna agus an tur árd astoigh sa roilig.  Bhí an</span>
<lb n="377"/><span>t-eilteán ag gluaiseacht chomh gasta sin agus é chomh</span>
<lb n="378"/><span>h-árd sin os cionn an talaimh nár bhféidir linn a thuille</span>
<lb n="379"/><span>'fheiceal.  D'imthigheamar thar an Bhóinn eadar an Liagán</span>
<lb n="380"/><span>agus Droichead Áth agus ar aghaidh soir-ó-dheas no go</span>
<lb n="381"/><span>bhfaca an ceann talaimh mar bheadh míol mór mára ag</span>
<lb n="382"/><span>tógáil cinn as an fháirrge.</span></p>
<lb n="383"/>
<lb n="384"/><p><span>"Caidé an cnoc adaí?" arsa m'athair le Shov.</span></p>
<lb n="385"/>
<lb n="386"/><p><span>"Sin Beann Éadair," arsa Shov; "an saoileann</span>
<lb n="387"/><span>tú go bhfuil sé annsin?"</span></p>
<lb n="388"/>
<lb n="389"/><p><span>"B'fhéadtaidhe go bhfeil agus b'fhéadtaidhe nach 'eil,"</span>
<lb n="390"/><span>arsa m'athair, "acht tuirlingimís ann."</span>
<lb n="391"/></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="392"/><p><span>Go díreach agus sinne ag ísliu ar an Bheinn do leig</span>
<lb n="393"/><span>m'athair sgread iontach áidhbheal as — "sin duine aca! —</span>
<lb n="394"/><span>sin duine aca! ná tuirling go fóill, a Shoiv!"</span>
<lb n="395"/><span>agus d'árduigh sé an gunna le n-a ghualainn agus</span>
<lb n="396"/><span>d'aimsigh ar an duine thíos faoi.</span></p>
<lb n="397"/>
<lb n="398"/><p><span>"Caidé an rud é?" arsa m'oncal.</span></p>
<lb n="399"/>
<lb n="400"/><p><span>"Nach bhfeiceann sibh fear an bhuideil ag dhul fa dhéin</span>
<lb n="401"/><span>na fáirrge! — sin an mac adaí a bhíos ag dhul go dtí an</span>
<lb n="402"/><span>tobar sa domhan thoir.  Féachaigidh mar chuirfeas mise</span>
<lb n="403"/><span>scannrú agus sgeoin air!"</span></p>
<lb n="404"/>
<lb n="405"/><p><span>Bhail, a dh'reathair mo chroidhe 's a théagair! sgaoil</span>
<lb n="406"/><span>sé leis, agus le fuaim an urchair léim mise cúig troighth'</span>
<lb n="407"/><span>dhéag suas as an eilteán, 's ach' a b'é m'oncul, gur</span>
<lb n="408"/><span>rug sé ar mo dhá chois ar theacht anuas damh, bhéidhinn</span>
<lb n="409"/><span>i mo chraipe chrupuighthe ar an talamh thíos.</span></p>
<lb n="410"/>
<lb n="411"/><p><span>D'amharc muid síos agus chonnaic muid an fear óg ag</span>
<lb n="412"/><span>amharc aníos orainn.  Bhí an oirid sin eagla agus</span>
<lb n="413"/><span>sgannruighthe air nach dtioc leis bogadh.  Bhí muineal</span>
<lb n="414"/><span>an bhuidil in a láimh aige agus bhí an chuid eile in a</span>
<lb n="415"/><span>smiodairíní aige n-a chosaibh.</span></p>
<lb n="416"/>
<lb n="417"/><p><span>"Tuirling go gasta" arsa m'athair.</span></p>
<lb n="418"/>
<lb n="419"/><p><span>Bhog Shov an lámhchrann iarainn a bhí faoi n-a láimh</span>
<lb n="420"/><span>chlé agus d'ísligh an t-eilteán go tobann.  Nuair a bhí sé</span>
<lb n="421"/><span>fa naoi slata de'n talamh d'aimsigh an fear an t-urchar</span>
<lb n="422"/><span>agus chaith muineal an bhuidil linn.  D'imthigh sé suas</span>
<lb n="423"/><span>tharainn acht ar theacht anuas dó do bhuail sé mise ar</span>
<lb n="424"/><span>an bhathas agus ghearr mé.  Chan túisge chaith sé orainn</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="425"/><p><span>ná thug do na bonnaíbh agus amach de ghlan-léim leis</span>
<lb n="426"/><span>i ndéidh a chinn san fháirrge.  Léim m'athair as an</span>
<lb n="427"/><span>eilteán sul ar bhuail sé an talamh agus suas leis in a</span>
<lb n="428"/><span>rith-reátal go barr na h-aille agus sgaoil agus</span>
<lb n="429"/><span>sgaoil leis, acht d'imthigh mo dhuine slán.</span></p>
<lb n="430"/>
<lb n="431"/><p><span>"Bhail, mo chreach!" adeir se, "tá se slán ar</span>
<lb n="432"/><span>siubhal! — acht, fan! isteach libh arís, a bhuachaillí!</span>
<lb n="433"/><span>leanfamuid é!"</span></p>
<lb n="434"/>
<lb n="435"/><p><span>Isteach linn san eilteán arís chomh gasta 's thioc linn</span>
<lb n="436"/><span>agus suas amach os cionn na fáirrge.  Bhí muid a'</span>
<lb n="437"/><span>síor-fhéachaint 's a' síor-fhaire síos acht cha rabh aon</span>
<lb n="438"/><span>dada le feiceal ann, agus d'fhill muid go dtí an</span>
<lb n="439"/><span>beann arís agus thuirling.</span></p>
<lb n="440"/>
<lb n="441"/><p><span>"Bhail, sin a' mac!" arsa m'athair; — "acht, fan go</span>
<lb n="442"/><span>fóill, a mhic ó! agus béidh mise gasta go leor duit</span>
<lb n="443"/><span>an chead uair eile!"</span></p>
<lb n="444"/>
<lb n="445"/><p><span>"Nach fearr duit ith?" arsa m'oncul — "ba chóir</span>
<lb n="446"/><span>go mbeadh faobhar ar do ghoile anois."</span></p>
<lb n="447"/>
<lb n="448"/><p><span>Tharraing sé chuige amach an buideal bláithche agus an</span>
<lb n="449"/><span>bhonóg aráin duinn agus thusaigh.</span></p>
<lb n="450"/>
<lb n="451"/><p><span>Fhad 's bhí sé ag ithe bhí Shov ag cóiriu mo chinn-se agus</span>
<lb n="452"/><span>ag cur céirín air.  Annsin thaisbeain sé dúinn na</span>
<lb n="453"/><span>h-áiteacha thart timcheall:</span></p>
<lb n="454"/>
<lb n="455"/><p><span>"Sin a' chathair mhór astoigh sa cheo agus sa toit.  Ghnithear</span>
<lb n="456"/><span>lionn-dubh agus píleirí annsin go tiugh.  Agus tá Caisleán</span>
<lb n="457"/><span>áluinn ann, 's gach duine théidheas ann caithfidh sé a</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="458"/><p><span>bhróga 's a chóta a bhaint de 's iad a thionntú.  Agus</span>
<lb n="459"/><span>ma's folamh théidheann sé suas na staighrí atá ann is</span>
<lb n="460"/><span>lán a thig sé anuas.</span></p>
<lb n="461"/>
<lb n="462"/><p><span>Seo cuan Bhaile Ath Cliath, mar ar thainig Caol an</span>
<lb n="463"/><span>Iarainn a dheunamh rith-rása le Bodach an Chóta Lachtna;</span>
<lb n="464"/><span>agus mar ar thug Eoin isteach na gunnaí an Domhnach</span>
<lb n="465"/><span>adaí i lár an lae ghil, gur chuir lucht an Chaislein astoigh</span>
<lb n="466"/><span>an tóir air.</span></p>
<lb n="467"/>
<lb n="468"/><p><span>Siud Dún Laoghaire agus cnoc Dheilginis go h-árd</span>
<lb n="469"/><span>ar chúl an bhaile.  Agus, féachaigidh bád iomchara na</span>
<lb n="470"/><span>litreach a' teacht isteach ó Shasana — le sgéala maithe</span>
<lb n="471"/><span>chugainn, is cosamhail.</span></p>
<lb n="472"/>
<lb n="473"/><p><span>Ar an taoibh eile seo — an taobh thuaidh — tchí sibh i</span>
<lb n="474"/><span>bhfad 's i bhfad uainn, an múr mór gorm, mar shaoilfea,</span>
<lb n="475"/><span>dhá shíneadh féin amach ar an uisge, a bhfuil a bharr go</span>
<lb n="476"/><span>bearnach 's a bhun go díreach réidh; agus a bhfuil cnapan</span>
<lb n="477"/><span>mór cor ar an cheann thiar de agus cnapan mór árd</span>
<lb n="478"/><span>ar an cheann thoir.  Sliabh gCulainn an ceann</span>
<lb n="479"/><span>cor agus sliabh Dhomhnairt an ceann geur.  Sléibhte</span>
<lb n="480"/><span>Mhughdhorna i gcondae an Dúin agus sléibhte Cháirlinne</span>
<lb n="481"/><span>i gcondae Lughmhaigh' seadh é sin.  Chonnaic ibh na</span>
<lb n="482"/><span>sléibhte sin ar maidin agus sinne os cionn Bhaile na</span>
<lb n="483"/><span>Trágha.</span></p>
<lb n="484"/>
<lb n="485"/><p><span>Agus amach amuigh romhat tchí sibh an cnapan beag san</span>
<lb n="486"/><span>uisge — go díreach eadar an spéir 's an fháirrge —</span>
<lb n="487"/><span>bhail, sin Oilean Mhanainn, mar a mbíonn —</span>
<lb n="488"/></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="489"/><p><span>"Hóí-hóí!  Shov — tabhair chugam mo ghunna!  Go</span>
<lb n="490"/><span>gasta leat-go gasta!  Féachaigidh!"</span></p>
<lb n="491"/>
<lb n="492"/><p><span>M'athair a dubhairt an méad sin.  D'amharc gach duine</span>
<lb n="493"/><span>againn agus chonnaic muid an madadh beag ruadh a'</span>
<lb n="494"/><span>teacht aníos sliosa an chnuic chugainn.</span></p>
<lb n="495"/>
<lb n="496"/><p><span>"Imthigidh sibh-se uaim!" ars eisean, "agus tabhair-</span>
<lb n="497"/><span>igidh fa ndear!"</span></p>
<lb n="498"/>
<lb n="499"/><p><span>Thainig an madadh beag cuirlinge ruadh aníos chuige.</span></p>
<lb n="500"/>
<lb n="501"/><p><span>"Caidé tá tú 'a dheunamh annseo?" ars an madadh.</span></p>
<lb n="502"/>
<lb n="503"/><p><span>"Tá mé a' fanacht ort-sa, a shean-rógaire, atá a'</span>
<lb n="504"/><span>cur do ghuib i gcuideachta i gcomhnuidhe, agus tá seo</span>
<lb n="505"/><span>agam duit!" agus a mhic ó! d'árduigh sé an gunna</span>
<lb n="506"/><span>os a chionn agus bhuail buille áidhbheal sa cheann ar an</span>
<lb n="507"/><span>madadh.  "Nois! cha dtig tú a' cur ceiste orm-sa</span>
<lb n="508"/><span>níos mó!  Amach leat annsin!"  Agus thlig sé ar</span>
<lb n="509"/><span>lán a nirt amach san fháirrge é.  "Féach anois an bhfeil</span>
<lb n="510"/><span>an buideal uisge ag an mac eile sin go fóill — a</span>
<lb n="511"/><span>shnámhaidhe!"</span></p>
<lb n="512"/>
<lb n="513"/><p><span>SÉAGHAINÍN — Óch, a 'aidí! an maidrín bocht!  'Dé</span>
<lb n="514"/><span>rinne sé air, a 'aidí?</span></p>
<lb n="515"/>
<lb n="516"/><p><span>An t-ATHAIR — Bhí m'athair ag innsighe gur casadh</span>
<lb n="517"/><span>madadh beag catach ruadh air uair amháin agus é ag</span>
<lb n="518"/><span>obair cois trágha ag deunamh báid.  Thainig sé</span>
<lb n="519"/><span>aníos chuige agus d'fhiafruigh: "Caidé tá tú 'a</span>
<lb n="520"/><span>dheunamh indiu?"  "Tá mé a' deunadh báid,"</span>
<lb n="521"/><span>ars eisean, soinneanta go leor.</span>
<lb n="522"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="523"/><p><span>"Go rabh farradh cearc agat!" arsa 'n madadh,</span>
<lb n="524"/><span>agus ar shiubhal as amharc leis.  Bhail, bhí sé ag</span>
<lb n="525"/><span>obair go dtí cromadh dubh na gréine an lá sin agus cha</span>
<lb n="526"/><span>rabh acht farradh cearc deunta aige.</span></p>
<lb n="527"/>
<lb n="528"/><p><span>Uair eile bhí sé a' gearradh crann sa choill agus</span>
<lb n="529"/><span>thainig an madadh beag catach ruadh aníos chuige.</span></p>
<lb n="530"/>
<lb n="531"/><p><span>"Caidé tá tú 'a dheunamh indiu?" ars eisean.</span></p>
<lb n="532"/>
<lb n="533"/><p><span>"Tá mé a' gearradh crann," ars eisean,</span>
<lb n="534"/><span>soinneanta go leor.  "Ná rabh ceann amháin</span>
<lb n="535"/><span>gearrtha agat anocht!" ars an madadh, agus ar</span>
<lb n="536"/><span>shiubhal leis as amharc.</span></p>
<lb n="537"/>
<lb n="538"/><p><span>Bhail, a pháisdí, bhí sé ag obair leis an tuaigh 's an</span>
<lb n="539"/><span>triosg ar a sean-dhicheall go dtí cromadh dubh na</span>
<lb n="540"/><span>gréine agus cha rabh a'n chrann amháin leath-ghearrtha</span>
<lb n="541"/><span>aige!  Agus is cosamhail gur sin a' fath go rabh</span>
<lb n="542"/><span>sé chomh crosta sin nuair a chonnaic sé arís é.</span></p>
<lb n="543"/>
<lb n="544"/><p><span>EIBHLÍN — 'S a dhaidí, an mbíodh cainnt ag na madaidhibh</span>
<lb n="545"/><span>fad ó?</span></p>
<lb n="546"/>
<lb n="547"/><p><span>A. — Deirthear go mbíodh cainnt ag na beithibh uilig</span>
<lb n="548"/><span>fad ó, agus fósta, go dtiocadh le madadh bheith</span>
<lb n="549"/><span>in a dhuine, no in a ghearran, no in a chat, no in a</span>
<lb n="550"/><span>phúca — ar a thoil!</span></p>
<lb n="551"/>
<lb n="552"/><p><span>S. — Óch, a dhéagh-chroidhe, 'aidí!</span>
<lb n="553"/></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="554"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="555"/>
<lb n="556"/><p><span>AG AN "CHEARNÓIG."</span></p>
<lb n="557"/>
<lb n="558"/><p><span>"Bhail, isteach linn san eilteán arís," ars eisean.</span>
<lb n="559"/><span>"Bhog Shov an lámhchrann iarainn a bhí faoi n-a láimh</span>
<lb n="560"/><span>dheis agus thusaigh na roithnil ar a gcasadh, gur eirigh</span>
<lb n="561"/><span>an t-eilteán gan mhoill.</span></p>
<lb n="562"/>
<lb n="563"/><p><span>"Rachamuid isteach sa bhaile mhór," arsa m'athair,</span>
<lb n="564"/><span>agus stadfamuid ag an Chearnóig."</span></p>
<lb n="565"/>
<lb n="566"/><p><span>"An saoileann tú go bhfuil sé annsin?" arsa Shov.</span></p>
<lb n="567"/>
<lb n="568"/><p><span>"B'fhéadtaidhe go bhfeil agus b'fhéadtaidhe nach 'eil;</span>
<lb n="569"/><span>acht fiachamuid, 'gcás ar bith."</span></p>
<lb n="570"/>
<lb n="571"/><p><span>Thuirlingeamar ag uimhir a 24 agus chuaidh m'athair agus</span>
<lb n="572"/><span>bhuail sé buille ar an doras.  Thainig cailín deas óg</span>
<lb n="573"/><span>amach.  "Céard é?" ars ise.  "Seadh!" ars eisean,</span>
<lb n="574"/><span>"is gunna é — bhfuil an mac seo astoigh?"</span></p>
<lb n="575"/>
<lb n="576"/><p><span>"An chead teach eile," ars ise.</span></p>
<lb n="577"/>
<lb n="578"/><p><span>"Gabhaim párdún," ars eisean.</span></p>
<lb n="579"/>
<lb n="580"/><p><span>Chuaidh sé chuig an chead doras eile agus bhuail buille air.</span>
<lb n="581"/><span>Thainig bean óg amach.</span></p>
<lb n="582"/>
<lb n="583"/><p><span>"Céard é?" ars ise.</span></p>
<lb n="584"/>
<lb n="585"/><p><span>"'S eadh," ars eisean, "is gunna é — bhfuil an mac</span>
<lb n="586"/><span>seo astoigh?"</span></p>
<lb n="587"/>
<lb n="588"/><p><span>"An dara doras is foisge," ars ise.</span></p>
<lb n="589"/>
<lb n="590"/><p><span>"Gabhaim párdún," ars eisean.</span>
<lb n="591"/></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="592"/><p><span>Chuaidh sé chuig an dara doras as sin agus bhuail air.</span>
<lb n="593"/><span>Thainig fear óg amach.</span></p>
<lb n="594"/>
<lb n="595"/><p><span>"Céard é?" adeir se.</span></p>
<lb n="596"/>
<lb n="597"/><p><span>"Seadh," ars eisean — "is gunna é; bhfuil an mac</span>
<lb n="598"/><span>seo astoigh?"</span></p>
<lb n="599"/>
<lb n="600"/><p><span>"Táir ag dul ar seachrán, a mhic ó!" ars eisean;</span>
<lb n="601"/><span>"teirigh ar ais do'n doras atá idir a 24 agus a 26 agus</span>
<lb n="602"/><span>b'fhéidir go bhfuighthea annsin é."</span></p>
<lb n="603"/>
<lb n="604"/><p><span>"Sonas ort!"</span></p>
<lb n="605"/>
<lb n="606"/><p><span>Thainig sé ar ais agus bhuail ar dhoras a cúig 's fiche.</span>
<lb n="607"/><span>Chualaidh sé fear a' gabhail ceoil astoigh, agus seo an</span>
<lb n="608"/><span>méad ar chuimhnigh sé air:</span></p>
<lb n="609"/>
<lb n="610"/><p><span>Rex fal é ril é</span>
<lb n="611"/><span>Rex fal é ril addí,</span>
<lb n="612"/><span>Rex fal é ril é</span>
<lb n="613"/><span>Óch! tare il eu ril addí!</span></p>
<lb n="614"/>
<lb n="615"/><p><span>Do stad an ceol agus thainig amach fear mór agus file</span>
<lb n="616"/><span>beag air, agus cleite sáithte i ngruaig a chinn.</span></p>
<lb n="617"/>
<lb n="618"/><p><span>"Céard é?" ars eisean.</span></p>
<lb n="619"/>
<lb n="620"/><p><span>"'Seadh," ars m'athair — "nach bhfeiceann tú gur</span>
<lb n="621"/><span>gunna é!  Bhfeil an mac seo astoigh?"</span></p>
<lb n="622"/>
<lb n="623"/><p><span>"Ní fheadar."</span></p>
<lb n="624"/>
<lb n="625"/><p><span>"Bhail, "feadar" leat agus féach, a Rex fal tare</span>
<lb n="626"/><span>il addí ó —! chomh tiugh te 's thig leat, no brisfidh mé an</span>
<lb n="627"/><span>gunna seo ar do ghlúnaibh loma!"</span></p>
<lb n="628"/>
<lb n="629"/><p><span>(ha-há! chuir mé sgannrú air.)</span>
<lb n="630"/></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="631"/><p><span>D'imthigh an fear isteach agus bhí sé tamall astoigh</span>
<lb n="632"/><span>ag cogarnaigh le duine eile.  "Ní fheadar," adeir sé</span>
<lb n="633"/><span>leis an duine eile, "cé h-é féin, acht is dóigh liom go</span>
<lb n="634"/><span>bhfuil sé as a mheabhair!  Ní rachad-sa amach chuige</span>
<lb n="635"/><span>arís, pé sgéal é — ní rachad go deimhin!"</span></p>
<lb n="636"/>
<lb n="637"/><p><span>Annsin thainig fathach iontach mór amach, cleite sáithte</span>
<lb n="638"/><span>i ngruaig a chinn, claidheamh in a láimh dheis, claidheamh</span>
<lb n="639"/><span>in a láimh chlé, claidheamh in a phóca agus leath-dhúisín</span>
<lb n="640"/><span>claidheamh faoi n-a asgaill aige.  Thug m'athair fa</span>
<lb n="641"/><span>dtear go rabh rud intean sgríobhtha ar ghach claidheamh</span>
<lb n="642"/><span>aca acht cha dtioc leis a rádh caidé an rud é.</span></p>
<lb n="643"/>
<lb n="644"/><p><span>"Céard é?" ars an fáthach.</span></p>
<lb n="645"/>
<lb n="646"/><p><span>"Bhfeil tú dall?" arsa m'athair, "no nach bhfeiceann</span>
<lb n="647"/><span>tú gur gunna é!"</span></p>
<lb n="648"/>
<lb n="649"/><p><span>"Ní chuige sin a bhias," ars eisean, "acht céard</span>
<lb n="650"/><span>'tá uait?"</span></p>
<lb n="651"/>
<lb n="652"/><p><span>"Bhail, an mac sin — 'bhfeil sé astoigh?"</span></p>
<lb n="653"/>
<lb n="654"/><p><span>"Ní'l," adeir se, "tá sé ins an tír."</span></p>
<lb n="655"/>
<lb n="656"/><p><span>"Caidé an tír?"</span></p>
<lb n="657"/>
<lb n="658"/><p><span>"Amuigh ar Oilean Reachrainn."</span></p>
<lb n="659"/>
<lb n="660"/><p><span>"Caidé tá sé 'a dheunamh annsin?"</span></p>
<lb n="661"/>
<lb n="662"/><p><span>"Tá sé ar lorg focail."</span></p>
<lb n="663"/>
<lb n="664"/><p><span>"S caidé an focal é?"</span></p>
<lb n="665"/>
<lb n="666"/><p><span>Ni feadar.</span></p>
<lb n="667"/>
<lb n="668"/><p><span>"An dtug sé an cipín gorm leis?"</span></p>
<lb n="669"/>
<lb n="670"/><p><span>"Thug — bíonn sé sin leis i gcomhnuidhe."</span></p>
<lb n="671"/>
<lb n="672"/><p><span>"An bhfaca tú sean leabhar aige le déigheannaigh?"</span></p>
<lb n="673"/>
<lb n="674"/><p><span>"Ní fhaca, mhuis."</span>
<lb n="675"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="676"/><p><span>"Bhail, téigh isteach agus féach leat anois an bhfeil</span>
<lb n="677"/><span>sé sa tiachóig aige!"</span></p>
<lb n="678"/>
<lb n="679"/><p><span>"Ní aige-sean atá an tiachóg."</span></p>
<lb n="680"/>
<lb n="681"/><p><span>"Bhail, cibé sean-chofra no bosca in a mbíonn na</span>
<lb n="682"/><span>sean-leabhraí agus na sean-dántaí 's na sean-ráidhtí 's</span>
<lb n="683"/><span>na sean-sgéaltaí atá cruinnighthe aige as gach áird 's</span>
<lb n="684"/><span>as gach cearn de chúig Cúigibh na h-Éireann — cibé áit i</span>
<lb n="685"/><span>n-a bhfeil siad sin féach an bhfuighfea an Seanchaidhe</span>
<lb n="686"/><span>damh-sa."</span></p>
<lb n="687"/>
<lb n="688"/><p><span>"Ní fhéachad, muis!"</span></p>
<lb n="689"/>
<lb n="690"/><p><span>"Féach — no is amhlaidh is measa duit!"</span></p>
<lb n="691"/>
<lb n="692"/><p><span>"Ní fhéachad!" agus tharraing sé an claidheamh a</span>
<lb n="693"/><span>bhí in a láimh dheis agus thug iarracht áidhbheal marbhtha</span>
<lb n="694"/><span>ar m'athair.  Chrup seisean a cheann agus d'imthigh an</span>
<lb n="695"/><span>iarracht i n-aisge.  Do thuit an fathach amach ar an</span>
<lb n="696"/><span>doras agus síos na céimeanna le fuinneamh a bhuille.</span>
<lb n="697"/><span>Ar a thuitim dó thug m'athair buille de chois an ghunna</span>
<lb n="698"/><span>sa chionn dó, agus nuair a thainig sé go talamh char</span>
<lb n="699"/><span>choraigh sé 's char bhog sé a thuilleadh.</span></p>
<lb n="700"/>
<lb n="701"/><p><span>Isteach le m'athair annsin agus isteach sa t-seomra</span>
<lb n="702"/><span>mar a mbíonn an mac adaí ag obair.  Cé bhí ann acht</span>
<lb n="703"/><span>an "Seachrán" agus é in a shuidhe ar thrí torpáin,</span>
<lb n="704"/><span>páipéar in a láimh aige agus é 'a léigheadh.</span></p>
<lb n="705"/>
<lb n="706"/><p><span>"Cár b'as duit-se?"</span></p>
<lb n="707"/>
<lb n="708"/><p><span>"As Carn t-Siadhail" ars eisean.</span></p>
<lb n="709"/>
<lb n="710"/><p><span>"'S caidé tá tú 'a dheunamh annseo?"</span></p>
<lb n="711"/>
<lb n="712"/><p><span>"A' tabhairt aire do'n t-seomra seo no go dtig</span>
<lb n="713"/><span>seisean ar ais."</span></p>
<lb n="714"/>
<lb n="715"/><p><span>"Cé eisean?"</span>
<lb n="716"/></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="717"/><p><span>"Mac an chipín."</span></p>
<lb n="718"/>
<lb n="719"/><p><span>"'S cá bhfeil sé?"</span></p>
<lb n="720"/>
<lb n="721"/><p><span>"Ta sé fa'n tuaith."</span></p>
<lb n="722"/>
<lb n="723"/><p><span>"Cé an áit?"</span></p>
<lb n="724"/>
<lb n="725"/><p><span>"Chan fheil 'fhios agam."</span></p>
<lb n="726"/>
<lb n="727"/><p><span>"Caidé an páipéar sin atá agat?"</span></p>
<lb n="728"/>
<lb n="729"/><p><span>"An Cugadh Mugadh."</span></p>
<lb n="730"/>
<lb n="731"/><p><span>"'Bhfaca tú an "Seanchaidhe" aige annseo?"</span></p>
<lb n="732"/>
<lb n="733"/><p><span>"An "seanchaidhe"!  Cé h-é féin, in ainm Chruim?"</span></p>
<lb n="734"/>
<lb n="735"/><p><span>"Is leabhar é — goideadh uaim-se é; féach an bhfuil</span>
<lb n="736"/><span>sé annseo!"</span></p>
<lb n="737"/>
<lb n="738"/><p><span>"Bhail, ní fhaca mise leabhar a bhfuil an t-ainm sin air</span>
<lb n="739"/><span>'san áit seo."</span></p>
<lb n="740"/>
<lb n="741"/><p><span>Bhail, a dh'reathair ó, 's a rúin! do chuartaigh sé thuas</span>
<lb n="742"/><span>'s do chuartaigh sé thíos; do chuartaigh sé thall 's do</span>
<lb n="743"/><span>chuartaigh sé i bfus, agus chuir sé an seomra uilig</span>
<lb n="744"/><span>thríd a chéile agus chuir bun-os-cionn é; agus chaith</span>
<lb n="745"/><span>na torpáin 's an "Cugadh Mugadh" 's an Seachrán</span>
<lb n="746"/><span>bocht amach ar an fhuinneóig, agus bhris an trusgan uilig.</span>
<lb n="747"/><span>Acht chan fhuair sé an leabhar.</span></p>
<lb n="748"/>
<lb n="749"/><p><span>"Mo dhonas 's mo dhothairne orm," ars eisean,</span>
<lb n="750"/><span>"mura gcuirfidh mé dhá adhairc 's ruball air nuair a</span>
<lb n="751"/><span>thiocfas mé suas leis — an rógaire!"</span></p>
<lb n="752"/>
<lb n="753"/><p><span>Thainig sé amach agus bhí beirt phíléar agus iad a,</span>
<lb n="754"/><span>tógáil an fhathaigh a bhí in a luighe ar a' chasán.</span></p>
<lb n="755"/>
<lb n="756"/><p><span>Chan túisge chonnaic siad é ná chuir siad síos arís</span>
<lb n="757"/><span>an fathach agus d'ionnsuigh m'athair.  Thug seisean a shean-</span>
<lb n="758"/><span>léim ó'n doras, agus ó's rud é go rabh sé in a léimnidhe</span>
<lb n="759"/><span>iontach 's in a ghaisgidheach ghasta, ba bheag air dhul</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="760"/><p><span>thairis na píleirí os a gcionn de'n léim sin no gur</span>
<lb n="761"/><span>bhain leathad a dhá chois amach i lár a' bhóthair.  Thug sé</span>
<lb n="762"/><span>do na bonnaíbh agus an bheirt phíléar 'n a dhéidh.  Chomh</span>
<lb n="763"/><span>luath 's thug Shov fa dtear go rabh siad ag cur an tóir</span>
<lb n="764"/><span>air bhog sé an lámhchrann iarainn a bhí faoi n-a láimh</span>
<lb n="765"/><span>dheis agus thusaigh dhá roithneal an eiltein ar casadh le</span>
<lb n="766"/><span>mire 's le luthmharacht.  Bhog an t-eilteán leis ar an</span>
<lb n="767"/><span>talamh agus nuair a bhí m'athair fa chúig slata de thug sé</span>
<lb n="768"/><span>a shean-léim arís isteach ann.</span></p>
<lb n="769"/>
<lb n="770"/><p><span>Ó'n fhuinneamh a bhí leis d'imthigh an t-eilteán ar a</span>
<lb n="771"/><span>leath-taoibh agus shaoil muid go rabh deireadh linn, acht leig</span>
<lb n="772"/><span>Shov dó fhéin tuitim ar an taoibh eile de go gasta agus</span>
<lb n="773"/><span>thainig sé ar ais go ceart mar bhí.  Bhí na píleirí a' teacht</span>
<lb n="774"/><span>in a lán rith-reátal, gach duine aca 's a bhata beag bán</span>
<lb n="775"/><span>in a láimh aige.  Acht d'eirigh an t-eilteán ó'n talamh</span>
<lb n="776"/><span>nuair a bhí siad fa dhá órlach de agus bhí muid slán ar</span>
<lb n="777"/><span>shiubhal uatha.</span></p>
<lb n="778"/>
<lb n="779"/><p><span>Sheas siad, 's bhain duine aca leabhraín beag agus stumpa</span>
<lb n="780"/><span>buidheach de pheann luaidhe as an sparán dubh a bhí ar a</span>
<lb n="781"/><span>chrios aige.</span></p>
<lb n="782"/>
<lb n="783"/><p><span>"Caidé an uimhir atá ar an eilteán sin?" ars</span>
<lb n="784"/><span>eisean leis an fhear eile.</span></p>
<lb n="785"/>
<lb n="786"/><p><span>"Ní fheadar," ars an duine eile.</span></p>
<lb n="787"/>
<lb n="788"/><p><span>"Bhail, man aloive!" ars eisean, "why do'nt you</span>
<lb n="789"/><span>féach!"</span></p>
<lb n="790"/>
<lb n="791"/><p><span>Thóg an duine eile gloiní fad-amhairc as a' sparán</span>
<lb n="792"/><span>dubh a bhí ar a chrios aige agus thusaigh ar iad a chóiriu.</span></p>
<lb n="793"/>
<lb n="794"/><p><span>"Fan go fóill," arsa m'athair, "go bhfeicfidh sibh</span>
<lb n="795"/><span>an cleas seo!"  D'árduigh sé an gunna le n-a</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="796"/><p><span>ghualainn, d'aimsigh agus sgaoil.  Bhris sé na gloiní</span>
<lb n="797"/><span>in a smiodairíníbh i láimh an phíléir.  Sgaoil sé arís</span>
<lb n="798"/><span>agus bhain se an barr de'n stumpa phinn luaidhe a bhí</span>
<lb n="799"/><span>ag an fhear eile.</span></p>
<lb n="800"/>
<lb n="801"/><p><span>BRIAN — Ó, a dhéagh-chroidhe, a athair! nár bh'iontach</span>
<lb n="802"/><span>an t-urchar sin!</span></p>
<lb n="803"/>
<lb n="804"/><p><span>PÁDRAIG — Agus ar bhuail sé ceachtar de na fearaibh,</span>
<lb n="805"/><span>a athair?</span></p>
<lb n="806"/>
<lb n="807"/><p><span>A. — Char bhuail, ar bith, a Phádraig; agus an t-amharc</span>
<lb n="808"/><span>deireannach a bhí aca orra bhí siad a' léimnigh</span>
<lb n="809"/><span>agus a' mallachtaighe le teann feirge i lár na</span>
<lb n="810"/><span>sráide.</span>
<lb n="811"/></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="812"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="813"/>
<lb n="814"/><p><span>GO DTÍ OILEAN ÁRANN.</span></p>
<lb n="815"/>
<lb n="816"/><p><span>"Cá rachamuid anois?" arsa Shov.</span></p>
<lb n="817"/>
<lb n="818"/><p><span>"Siar," arsa m'athair.</span></p>
<lb n="819"/>
<lb n="820"/><p><span>"An bhfuair tú é?" arsa m'oncul.</span></p>
<lb n="821"/>
<lb n="822"/><p><span>"Chan fhuair," ars eisean;" chan fheil sé ann."</span></p>
<lb n="823"/>
<lb n="824"/><p><span>Bhail, d'eirigh muid 's d'eirigh muid 's ghluais muid</span>
<lb n="825"/><span>linn siar trasna thar an bhaile mhór 's amach gur lean</span>
<lb n="826"/><span>an Eiscir Riada siar siar trasna na h-Éireann.  Nuair</span>
<lb n="827"/><span>a bhí muid ag dhul thar an t-Sionainn chonnaic muid an</span>
<lb n="828"/><span>tsean-roilig thíos ar a bruach.</span></p>
<lb n="829"/>
<lb n="830"/><p><span>"Caidé an áit é sin?" arsa m'athair le Shov.</span></p>
<lb n="831"/>
<lb n="832"/><p><span>"Sin Cluain Mhic Naois," adeir se; "an saoileann</span>
<lb n="833"/><span>tú go bhfuil sé annsin?"</span></p>
<lb n="834"/>
<lb n="835"/><p><span>"Fiachamuid — b'fhéadtaidhe go bhfeil agus b'fhéad-</span>
<lb n="836"/><span>taidhe nach 'eil."</span></p>
<lb n="837"/>
<lb n="838"/><p><span>Bhog Shov an lámhchrann iarainn a bhí faoi n-a láimh</span>
<lb n="839"/><span>chlé agus d'ísligh an t-eilteán chomh deas réidh sin gur</span>
<lb n="840"/><span>thuirling ar an bháinseóig (bháin) ar bhruach na h-abhna</span>
<lb n="841"/><span>amhail faoileanán.</span></p>
<lb n="842"/>
<lb n="843"/><p><span>Amach linn agus chuartuigh imeasg na gcloch-thombaí</span>
<lb n="844"/><span>'s faoi na crosannaibh 's imeasg sean-bhallaí na</span>
<lb n="845"/><span>mainistreach 's thuas ins an tur, acht amharc no greim</span>
<lb n="846"/><span>ar an t-Seanchaidhe chan fhuair muid, thíos no thuas, thall</span>
<lb n="847"/><span>no i bfos.  Thainig muid amach arís agus bhí ag eirghe</span>
<lb n="848"/><span>isteach san eilteán nuair a thug m'oncul fa dtear</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="849"/><p><span>an fear beag in a suidhe ar bhruach na h-abhna tuairim</span>
<lb n="850"/><span>'s trí céad slat ar a' taoibh thuas dínn.</span></p>
<lb n="851"/>
<lb n="852"/><p><span>"Éist!" adeir se, "tá se a' caoineadh!"</span></p>
<lb n="853"/>
<lb n="854"/><p><span>"Rachamuid suas chuige," arsa m'athair.</span></p>
<lb n="855"/>
<lb n="856"/><p><span>Agus chuaidh.</span></p>
<lb n="857"/>
<lb n="858"/><p><span>Chan fear a bhí ann ar bith acht gasur óg agus slat</span>
<lb n="859"/><span>iasgaireachta in a láimh aige agus í briste in a dá</span>
<lb n="860"/><span>leath.  Bhí sé in a shuidhe ar an bhruach 's a dhá chois astoigh</span>
<lb n="861"/><span>san uisge agus é a' caoineadh 's a' gol go truaighbhéalach.</span></p>
<lb n="862"/>
<lb n="863"/><p><span>"Caidé tá ort, a mhic?" arsa m'oncul leis.</span></p>
<lb n="864"/>
<lb n="865"/><p><span>"Uch-uch-pú-hú!" ars an gasur.</span></p>
<lb n="866"/>
<lb n="867"/><p><span>"Caidé tá ort ar bith?" ars eisean arís.</span></p>
<lb n="868"/>
<lb n="869"/><p><span>"Uch-uch-pú-hú-hú! f-f-f-fuair-fuair-an-bra-bra-</span>
<lb n="870"/><span>bradan — uch-uch-pú-hu-hú!"</span></p>
<lb n="871"/>
<lb n="872"/><p><span>"Caidé fuair sé?"</span></p>
<lb n="873"/>
<lb n="874"/><p><span>"F-f-f fuair se ar shiubhal! — pú hú!</span></p>
<lb n="875"/>
<lb n="876"/><p><span>"D'imthigh an bradan air, is cosamhail," arsa Shov,</span>
<lb n="877"/><span>"mar, féach an t-slat briste aige."</span></p>
<lb n="878"/>
<lb n="879"/><p><span>"Ar imthigh an bradan ort, a chroidhe?"</span></p>
<lb n="880"/>
<lb n="881"/><p><span>"D'imthigh — agus bhris sé mo shlat orm — pú-hú!</span></p>
<lb n="882"/>
<lb n="883"/><p><span>"Bhail, ná bí a' caoineadh, mar sin fhéin — seo dhuit</span>
<lb n="884"/><span>giota beag arain;" agus thug píosa de'n aran choirce</span>
<lb n="885"/><span>dó.  "'Bhfaca tú sean-leabhar ag dhul síos leis an</span>
<lb n="886"/><span>tuile ó thainig tú annseo?"</span></p>
<lb n="887"/>
<lb n="888"/><p><span>"Ní fhacaidh, pi-hu — acht chonnaic mé — hú-hú — bád</span>
<lb n="889"/><span>a gol thart-hi-agus bhí fear ann — m-pú — agus é a' léigheadh</span>
<lb n="890"/><span>páipéir — mm — hú!"</span></p>
<lb n="891"/>
<lb n="892"/><p><span>"'S caidé an páipéar a bhí ann?"</span></p>
<lb n="893"/>
<lb n="894"/><p><span>"An Cugadh Mugadh," — mm-hú!"</span>
<lb n="895"/></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="896"/><p><span>"'S an rabh sgéala ar bith ann?"</span></p>
<lb n="897"/>
<lb n="898"/><p><span>"Bhí.  Dubhairt sé go mbeadh na-na-bric ag marbhadh</span>
<lb n="899"/><span>na mbradan, agus go mbeadh — go mbeadh — na gealogaí</span>
<lb n="900"/><span>a' marbhadh na mbreac; agus go dtiocfadh na míola</span>
<lb n="901"/><span>móra agus go mbeadh siad a' marbhadh na ngealóg; agus</span>
<lb n="902"/><span>go bpriocfadh na cuileogaí agus na míoltogaí na súile</span>
<lb n="903"/><span>as na míola móra — agus — agus — ní bhéidh a'n iasg le</span>
<lb n="904"/><span>breith air annsin — pi-hú-ú!"</span></p>
<lb n="905"/>
<lb n="906"/><p><span>"Fear bréagach é!" arsa m'athair; "ná tabhair</span>
<lb n="907"/><span>áird air! — slán agat, agus tabhair uait an "pi-pi-pu</span>
<lb n="908"/><span>hú" — sin! tiocfaidh an bradan sin ar ais."</span></p>
<lb n="909"/>
<lb n="910"/><p><span>Isteach linn san eilteán arís agus d'eirigh 's ghluais</span>
<lb n="911"/><span>linn siar thar Bhéal-Ath-na-Sluagh.  Amach linn thar</span>
<lb n="912"/><span>Gaillimh na long agus os cionn na fáirrge móire no go</span>
<lb n="913"/><span>bhfaca muid na rudaí beaga dubha ar ár n-aghaidh amach</span>
<lb n="914"/><span>ar íoghar na spéire ag eirghe as an uisge.</span></p>
<lb n="915"/>
<lb n="916"/><p><span>"Siud na h-oilein!" arsa Shov.</span></p>
<lb n="917"/>
<lb n="918"/><p><span>"Oilein Árann, an eadh?"</span></p>
<lb n="919"/>
<lb n="920"/><p><span>"Seadh.  Sin an ceann mór — Inis Mór — agus an</span>
<lb n="921"/><span>dá cheann bheaga — Inis Thiar agus Inis Meadhon.  Bhfeiceann</span>
<lb n="922"/><span>sibh an long gaile annsin a' treabhadh léithe amach!</span>
<lb n="923"/><span>Tá sí sin ag dhul ann fósta.  An t-am fa dheireadh go</span>
<lb n="924"/><span>rabh mise ar na h-oileanaibh seo 's ar shean-doras</span>
<lb n="925"/><span>chuaidh muid amach."</span></p>
<lb n="926"/>
<lb n="927"/><p><span>"Sean-doras!"</span></p>
<lb n="928"/>
<lb n="929"/><p><span>"'Seadh go díreach, agus sin a' doras a thiocadh</span>
<lb n="930"/><span>leis treabhadh thríd na tonnaí; acht tá sé briste anois,</span>
<lb n="931"/><span>creidim."</span>
<lb n="932"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="933"/><p><span>EIBHLÍN — 'S, a dhaidí, an fíor é go dtiocfadh leis</span>
<lb n="934"/><span>dhul ar dhoras amach chuig an oileán?</span></p>
<lb n="935"/>
<lb n="936"/><p><span>An t-ATHAIR — Chan doras mar an doras sin againne,</span>
<lb n="937"/><span>a Eibhlín, a bhí ann.  Long gaile bhí ann acht sin</span>
<lb n="938"/><span>a' t-ainm a bhí uirrí — an "Duras."</span></p>
<lb n="939"/>
<lb n="940"/><p><span>PÁDRAIG — Agus nár dhubhairt seisean gur sean-</span>
<lb n="941"/><span>doras a bhí ann, a athair?</span></p>
<lb n="942"/>
<lb n="943"/><p><span>A. — Dubhairt; ma tá, sin a' rud a bhí ann.</span></p>
<lb n="944"/>
<lb n="945"/><p><span>BRIAN — B'iontach an fear é — Shov; bhí eolas a'</span>
<lb n="946"/><span>bhealaigh aige i ngach aon áit.  An ar a eilteán a</span>
<lb n="947"/><span>chuaidh se thríd na h-áiteacha uilig roimhe sin?</span></p>
<lb n="948"/>
<lb n="949"/><p><span>A. — Chan eadh, bhail; de shiubhal cos go minic, agus</span>
<lb n="950"/><span>ar a ghearran iarainn amanna eile.</span></p>
<lb n="951"/>
<lb n="952"/><p><span>B. — Is cosamhail gur chaith sé uaidh an gearran iarainn</span>
<lb n="953"/><span>ar fad nuair a fuair se an t-eilteán.</span></p>
<lb n="954"/>
<lb n="955"/><p><span>A. — Chaith, maise; agus cha dtaisdealann sé anois ar</span>
<lb n="956"/><span>bith acht san eilteán.</span></p>
<lb n="957"/>
<lb n="958"/><p><span>E. — A dhaidí, an gceannochaidh tú eilteán dúinn? —</span>
<lb n="959"/><span>budh deas liom bheith ag dhul amach os cionn na</span>
<lb n="960"/><span>fáirrge agus gan eagla ar bith bheith orm roimh na</span>
<lb n="961"/><span>tonnaí móra no roimh an tinneas fáirrge!</span></p>
<lb n="962"/>
<lb n="963"/><p><span>MÁIRE — 'Ár ndóigh, a Eibhlín, a chroidhe, cha bheadh</span>
<lb n="964"/><span>airgead go leor ag athair eilteán a cheannach;</span>
<lb n="965"/><span>bíonn siad sin iontach daor nach mbíonn, a</span>
<lb n="966"/><span>athair?</span></p>
<lb n="967"/>
<lb n="968"/><p><span>A — Bíonn, maise, a Mháire; agus dá mbeadh an</span>
<lb n="969"/><span>t-airgead fhéin agam cha cheannochainn ceann aca,</span>
<lb n="970"/><span>óir bheadh eagla orm dhul suas ann.</span>
<lb n="971"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="972"/><p><span>P. — 'S nach maith nach rabh eagla ar ár sean-athair no</span>
<lb n="973"/><span>ar Shov féin, no ar oncul d'athar-sa dhul ann!</span></p>
<lb n="974"/>
<lb n="975"/><p><span>A. — Bhí Shov cleachtuighthe go maith leis, agus b'éigin</span>
<lb n="976"/><span>do m'athair 's a oncul dhul le mo shean-athair ar</span>
<lb n="977"/><span>eagla go ndeunfadh sé díoghbhail dó fhéin no do</span>
<lb n="978"/><span>dhuine eintean eile, 's an buile a bhí air i dtaoibh an</span>
<lb n="979"/><span>leabhair.</span></p>
<lb n="980"/>
<lb n="981"/><p><span>M. — Is docha gur mhó an eagla 's an fhaitchíos a bhí</span>
<lb n="982"/><span>orra roimhe-sean ná roimh contabhairt an eiltean-</span>
<lb n="983"/><span>achta.</span>
<lb n="984"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="985"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="986"/>
<lb n="987"/><p><span>AR AN OILEAN.</span></p>
<lb n="988"/>
<lb n="989"/><p><span>"Bhail," ars eisean, "chan túisge bhuaileamar an</span>
<lb n="990"/><span>talamh tirim cruaidh creagach thuas i n-aice le Dún</span>
<lb n="991"/><span>Aongusa ná bhí muinntir an oilein cruinnighthe thart</span>
<lb n="992"/><span>orainn.  Bhí na páisdí beaga óga 's na garsúin mhóra,</span>
<lb n="993"/><span>na cailíní 's na mná óga 's na sean-daonaí uilig ann.</span>
<lb n="994"/><span>Bhí cuid de na mnáibh agus naoidheanáin ar a mbaclannaibh</span>
<lb n="995"/><span>leobhtha agus bhí cuid de na sean-fhearaibh agus bataí siubhail</span>
<lb n="996"/><span>leobhtha d'a gcuideadh féin.</span></p>
<lb n="997"/>
<lb n="998"/><p><span>Bhí na sean-daoiní d'a gcoisreagadh féin 's ag cur</span>
<lb n="999"/><span>iontais mhóir ionainn.  Bhí na buachaillí móra 's na</span>
<lb n="1000"/><span>cailíní a cogarnaigh le chéile 's ag cur na súl thrínn 's</span>
<lb n="1001"/><span>ag géir-infhiuchadh an eiltein; agus bhí an t-aos óg in</span>
<lb n="1002"/><span>a' rith-reátal thart orainn 's ag iarraidh dreapóireacht</span>
<lb n="1003"/><span>isteach san eilteán.  Nuair a bheadh greim maith ag</span>
<lb n="1004"/><span>páisde amháin ar chíor-iomall an eiltein agus é chomhair a</span>
<lb n="1005"/><span>bheith astoigh ann bheireadh páisde eile greim ar na cótaí</span>
<lb n="1006"/><span>air agus tharraingeadh se anuas arís é.</span></p>
<lb n="1007"/>
<lb n="1008"/><p><span>Sul a rabh muid leath-uair ann bhí muinntir Chill</span>
<lb n="1009"/><span>Mhuire agus muinntir Chill Eudna agus muinntir Bhaile-</span>
<lb n="1010"/><span>na-Seacht-dTeampoll agus muinntir Chill Rónain</span>
<lb n="1011"/><span>cruinnighthe thart orainn.</span></p>
<lb n="1012"/>
<lb n="1013"/><p><span>D'eirigh m'athair i n-áirde 's an eilteán arís agus</span>
<lb n="1014"/><span>sheas ar an chlár a b'airde de agus labhair:</span></p>
<lb n="1015"/>
<lb n="1016"/><p><span>"A dhaoiní mo chléibh 's a mhuinntir Árann naomhtha,"</span>
<lb n="1017"/><span>ars eisean, "tá éagcóir mór deunta orainn-ne!</span>
<lb n="1018"/><span>Do goideadh uaim-se seod luachmhar nach bhféadtaidhe</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1019"/><p><span>sholathairt ar mhaoin Éireann no le saidhbhreas na</span>
<lb n="1020"/><span>Fráinnce; — an "Seanchaidhe" a bhí agam-sa ó d'éag</span>
<lb n="1021"/><span>m'athair" (thainig na deora in a shúilibh), "agus a bhí</span>
<lb n="1022"/><span>ag m'athair ó d'éag mo shean-athair, agus a bhí ag mo</span>
<lb n="1023"/><span>shean-athair ó d'éag athair mo shean-athar-sa, agus a</span>
<lb n="1024"/><span>shean-athair-sean roimhe sin!  Seadh! bhí sé aige n-ár</span>
<lb n="1025"/><span>muinntir le dhá chéad bliadhain go leith anuas!  Goideadh</span>
<lb n="1026"/><span>é!  Tá mé cinnte go dtiubharfaidh sibh-se — muinntir</span>
<lb n="1027"/><span>Árann-na-Naomh — ar ais arís damh é ma tá se annseo!</span>
<lb n="1028"/><span>tá mé cinnte go dtiubharfaidh, óir is dual agus duthchas</span>
<lb n="1029"/><span>daoibh bheith cóir cneasta macanta.</span></p>
<lb n="1030"/>
<lb n="1031"/><p><span>Anois, a dhaoiní mo chléibh' 's na n-arann, cuartuigidh</span>
<lb n="1032"/><span>thart fa na h-áiteachaibh, agus an duine gheobhas damh é</span>
<lb n="1033"/><span>cuirfidh mé c'róin órdha air agus dheunfaidh mé rí an Oilein</span>
<lb n="1034"/><span>de! — dheunfaidh, chomh cinnte 's tá mé i mo sheasamh.</span>
<lb n="1035"/><span>ar chlár an eiltein seo!"</span></p>
<lb n="1036"/>
<lb n="1037"/><p><span>Bhail, a dh'reathair ó 's a rúin mo chroidhe! chan fhaca</span>
<lb n="1038"/><span>tú a léithid ariamh le do shaoghal 's an rith-reátal a bhí</span>
<lb n="1039"/><span>aca síos thar na creagacha geura 's iad ag imtheacht</span>
<lb n="1040"/><span>ins na fír-ghlinntí 's 'na frua-frása.  Chaith na sean-</span>
<lb n="1041"/><span>fhir na bataí siubhail uatha agus amach go bráth leobhtha.</span>
<lb n="1042"/><span>Thug na buachaillí móra cos 's coraidheacht d'a chéile</span>
<lb n="1043"/><span>fhéachaint cia aca bheadh i dtosach.  Rug na cailíní 's</span>
<lb n="1044"/><span>na mná ar ghúna ar a chéile chun go mbeadh sí féin i</span>
<lb n="1045"/><span>dtosach.  Agus do tharraing 's do stróc 's do threasgar</span>
<lb n="1046"/><span>'s do leag na páisdí a chéile, gach duine aca ag iarraidh</span>
<lb n="1047"/><span>bheith roimh an duine eile.  Sgab siad 's d'imthigh leobhtha</span>
<lb n="1048"/><span>ar fud na mbailte 's thríd na creagacha ar lorg an</span>
<lb n="1049"/><span>t-Seanchaidhe.</span>
<lb n="1050"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1051"/><p><span>Shiubhail muid-inne thart agus bhí ag amharc ar an</span>
<lb n="1052"/><span>tsean-dún.  Dún mór cearclach atá ann agus é in a</span>
<lb n="1053"/><span>shuidhe ar an aill go díreach ar fhíor-iomall na fáirrge</span>
<lb n="1054"/><span>móire ar an taoibh thoir de'n oilean.  Tá doimhneacht thrí</span>
<lb n="1055"/><span>céad troigh eadar an fháirrge agus barr an h-aille,</span>
<lb n="1056"/><span>agus tá ballaí an tsean-dúin tuairim 's fíche troigh</span>
<lb n="1057"/><span>i n-áirde ar an aill; agus na ballaí féin! tá leithead</span>
<lb n="1058"/><span>deich dtroigh ionnta ag n-a mbun in-áiteachaibh.</span></p>
<lb n="1059"/>
<lb n="1060"/><p><span>Chuartuigh muid suas agus síos, thuas agus thíos,</span>
<lb n="1061"/><span>thall agus i bfos, acht greim no amharc air an leabhar</span>
<lb n="1062"/><span>chan fhuair acht oirid leat fhéin.</span></p>
<lb n="1063"/>
<lb n="1064"/><p><span>"Tá ocras orm," arsa mise.</span></p>
<lb n="1065"/>
<lb n="1066"/><p><span>"Agus orm-sa," arsa Shov.</span></p>
<lb n="1067"/>
<lb n="1068"/><p><span>"Iosfamuid," arsa m'athair; agus thóg sé trí bonóga</span>
<lb n="1069"/><span>as an bhosca a bhí san eilteán — dhá bhonóig d'aran donn</span>
<lb n="1070"/><span>agus bonóg d'aran choirce — agus ceithre buideil de</span>
<lb n="1071"/><span>bhainne — dhá bhuideal de bhainne bhláithche agus dhá bhuideal</span>
<lb n="1072"/><span>de bhainne reamhar.  Shuidh muid thart agus thusaigh.</span></p>
<lb n="1073"/>
<lb n="1074"/><p><span>"Fanaigidh," arsa m'athair, "tá píosa feola ann</span>
<lb n="1075"/><span>freisin — cha mhó ná go dtearn mé dearmad air"; agus</span>
<lb n="1076"/><span>thóg sé amach trí cearca.</span></p>
<lb n="1077"/>
<lb n="1078"/><p><span>"Bhfuil sgian uait?" arsa Shov.</span></p>
<lb n="1079"/>
<lb n="1080"/><p><span>"Ná bac leis," ars eisean, agus do tharraing sé</span>
<lb n="1081"/><span>gach cearc in a dá chuid.  "Anois, a bhuachaillí, mura</span>
<lb n="1082"/><span>n-itheann sibh, chan ins a' bhiadh atá an urchoid!"</span></p>
<lb n="1083"/>
<lb n="1084"/><p><span>Bhí tráthnóna beag agus deireadh an lae ann agus</span>
<lb n="1085"/><span>inne in ár suidhe ag ithe linn agus ag amharc ar an</span>
<lb n="1086"/><span>ghréin ag dhul faoi.  B'áluinn a' t-amharc é!  Bhí an</span>
<lb n="1087"/><span>ghrian mar beadh roithneal d'iarann dearg te a thógfadh</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1088"/><p><span>an gabha as a' teinidh, agus í in a seasamh go díreach</span>
<lb n="1089"/><span>ar an strícín eadar an fháirrge agus an spéir.  Bhí</span>
<lb n="1090"/><span>an chuid sin de'n fháirrge a bhí fuithe chomh dearg te leis</span>
<lb n="1091"/><span>a' ghréin féin, óir bhí grian eile faoi an strícín sin san</span>
<lb n="1092"/><span>uisge.  An ghrian a bhí os cionn an strícín bhog sí</span>
<lb n="1093"/><span>léithe go deas réidh síos, agus an ghrian a bhí faoi an</span>
<lb n="1094"/><span>strícín thainig sí léithe go deas réidh aníos.  Bhuail</span>
<lb n="1095"/><span>siad i n-aghaidh a chéile go bog réidh agus díreach mar</span>
<lb n="1096"/><span>chuirfeadh "gabha an t-soic" dhá phíosa d'iarann dearg</span>
<lb n="1097"/><span>le chéile in a bpíosa amháin, leagh an dá ghréin in a chéile</span>
<lb n="1098"/><span>go dtí nach rabh ionnta acht an phíosa amháin.  Bhí an</span>
<lb n="1099"/><span>chuid i n-íochtar de a' sleamhnú aníos agus bhí an chuid</span>
<lb n="1100"/><span>i n-uachtar a' sleamhnú síos go dtí nach rabh ann ar fad</span>
<lb n="1101"/><span>acht a'n ghrian amháin — a leath os cionn an uisge agus</span>
<lb n="1102"/><span>an leath eile faoi an uisge.  Shleamhnuigh agus leagh</span>
<lb n="1103"/><span>an dá leith-ghrian isteach in a chéile 's isteach in a chéile</span>
<lb n="1104"/><span>go dtí nach rabh ann ar fad acht blúirín beag buidheach</span>
<lb n="1105"/><span>i n-uachtar agus blúirín beag buidheach i n-íochtar.  Shleamh-</span>
<lb n="1106"/><span>nuigh siad leobhtha isteach i n-aghaidh a chéile, agus i</span>
<lb n="1107"/><span>sméideadh do shúile clé bhí siad as amharc, agus bhí an</span>
<lb n="1108"/><span>strícín dearg in a ndéidh.  I sméideadh do shúile</span>
<lb n="1109"/><span>deise d'áthruigh dath an strícín agus i n-ionad an</span>
<lb n="1110"/><span>deirg thainig an corcra.  D'áthruigh sé arís agus i n-ionad</span>
<lb n="1111"/><span>an chorcra thainig an glas-liath; agus bhí an dath ceudna</span>
<lb n="1112"/><span>ar an spéir agus ar an uisge ar feadh tamaill.</span></p>
<lb n="1113"/>
<lb n="1114"/><p><span>"Béidh sé dorcha feasta," arsa m'oncul; "cá</span>
<lb n="1115"/><span>rachamuid anocht?"</span></p>
<lb n="1116"/>
<lb n="1117"/><p><span>"Is fhearr dúinn fanacht annseo," arsa Shov.</span>
<lb n="1118"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1119"/><p><span>Bhí an oidhche go breagh ciuin te agus chuir muid fúinn</span>
<lb n="1120"/><span>sa tsean-dún go maidin.</span></p>
<lb n="1121"/>
<lb n="1122"/><p><span>Le cead-bhreacadh an lae bhí m'athair in a shuidhe agus</span>
<lb n="1123"/><span>é ag amharc ar an tír thart.  D'amharc sé soir-ó-thuaidh.</span>
<lb n="1124"/><span>"Siud a' teacht aníos anois í" ars eisean.</span></p>
<lb n="1125"/>
<lb n="1126"/><p><span>"Cé hí féin?" arsa Shov, agus bhain se searradh</span>
<lb n="1127"/><span>agus síneadh as fhéin.</span></p>
<lb n="1128"/>
<lb n="1129"/><p><span>"An ghrian — eirigidh!"</span></p>
<lb n="1130"/>
<lb n="1131"/><p><span>D'eirigh muid agus chuaidh thart thríd Bhaile na Seacht</span>
<lb n="1132"/><span>dTeampoll agus thríd Chill Rónáin agus thríd Chill</span>
<lb n="1133"/><span>Eudna agus thríd Chill Mhuire, acht cha rabh an Seanchaidhe</span>
<lb n="1134"/><span>ar fágháil.</span></p>
<lb n="1135"/>
<lb n="1136"/><p><span>"Rachamuid ó thuaidh," arsa m'athair.</span></p>
<lb n="1137"/>
<lb n="1138"/><p><span>Isteach linn san eilteán arís.  Bhog Shov an lámhchrann</span>
<lb n="1139"/><span>iarainn a bhí faoi n-a láimh dheis agus ba ghoirid go rabh an</span>
<lb n="1140"/><span>t-eilteán ag imtheacht leis thar na creagacha 's thar na</span>
<lb n="1141"/><span>cnuic, gur imthigh amach os cionn na fáirrge agus trasna</span>
<lb n="1142"/><span>thar Ceann Góláim agus thar an tír as sin ó thuaidh no go</span>
<lb n="1143"/><span>dtainig go dtí Cnoc na Luinge i gcondae Sligigh.</span>
<lb n="1144"/><span>Thuirling muid ar a' chnoc sin fhad 's bhí Shov ag cur óla</span>
<lb n="1145"/><span>san inneal, agus d'eirigh arís.  Chuaidh muid thar an</span>
<lb n="1146"/><span>fháirrge arís no gur thuirling ar Chruaich Mhucrais i dTír</span>
<lb n="1147"/><span>Chonaill.  Tá Cruach Mhucrais suidhte cois na fáirrge</span>
<lb n="1148"/><span>agus i n-aice le Baile 'n Droichid.  Chan túisge thainig</span>
<lb n="1149"/><span>muid amach as an eilteán ná chonnaic m'athair an fear</span>
<lb n="1150"/><span>beag a' teacht aníos slios an chnuic agus gunna ar a</span>
<lb n="1151"/><span>bhaclainn aige.</span></p>
<lb n="1152"/>
<lb n="1153"/><p><span>"Faire! fairigidh!" ars eisean, "cé seo chugainn?"</span>
<lb n="1154"/><span>agus d'árduigh a ghunna féin le n-a ghualainn.</span>
<lb n="1155"/></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1156"/><p><span>Rug m'oncul greim righe air.</span></p>
<lb n="1157"/>
<lb n="1158"/><p><span>"Bhfuil tú cinnte gur namhaid é?" ars eisean.</span></p>
<lb n="1159"/>
<lb n="1160"/><p><span>"Nach bhfeiceann tú an gunna leis!" arsa m'athair.</span></p>
<lb n="1161"/>
<lb n="1162"/><p><span>"Ná sgaoil go fóill.  Is éag-chóir mór é sgaoileadh</span>
<lb n="1163"/><span>ar fhear agus gan é bheith ar a fhaichill fhéin."</span></p>
<lb n="1164"/>
<lb n="1165"/><p><span>Chuir sé síos an gunna agus d'fhan no go dtainig</span>
<lb n="1166"/><span>an fear beag níos fuisge dúinn.</span></p>
<lb n="1167"/>
<lb n="1168"/><p><span>"Ara, Mhuire mhaige mhaise! an tú san, a</span>
<lb n="1169"/><span>Mhonnchaidh bhig!"</span></p>
<lb n="1170"/>
<lb n="1171"/><p><span>Cé bhí ann acht cara do m'athair.  Bhí sean-aithne</span>
<lb n="1172"/><span>aige ar Mhonnchadh bheag Duraigh, agus 'ár ndóigh bhí</span>
<lb n="1173"/><span>sean-aithne ag Monnchadh air-sean.</span></p>
<lb n="1174"/>
<lb n="1175"/><p><span>"I n-ainm Chruim cá bhfuil sibh a' gol, a bhuachaillí?"</span>
<lb n="1176"/><span>arsa Monnchadh.</span></p>
<lb n="1177"/>
<lb n="1178"/><p><span>"Leabhar atá caillte againn!" arsa m'athair.</span></p>
<lb n="1179"/>
<lb n="1180"/><p><span>"Leabhar, an eadh?  Why, tá leabhraí go leor thíos</span>
<lb n="1181"/><span>sa teach ag Eighneachan againne — ma's leabhar atá a</span>
<lb n="1182"/><span>gheabhail ort."</span></p>
<lb n="1183"/>
<lb n="1184"/><p><span>"Bhfeil an "Seanchaidhe" aige?"</span></p>
<lb n="1185"/>
<lb n="1186"/><p><span>"D'ár ndóigh tá seanchaidhí go leor san bhaile seo</span>
<lb n="1187"/><span>mura bhfuil se aige-sean.  Acht taraigidh liom go</span>
<lb n="1188"/><span>bhfeiceamuid an bhfuigheamuid é."</span></p>
<lb n="1189"/>
<lb n="1190"/><p><span>Thug sé síos inn chun a' toigh, agus cuireadh fíor-</span>
<lb n="1191"/><span>chaoin fáilte rómhainn.  Tugadh taogha gach bidh agus raogha</span>
<lb n="1192"/><span>gach dighe dúinn agus d'fhan muid ag ceoltoracht go</span>
<lb n="1193"/><span>dtí an oidhche agus ó'n oidhche go dtí an mhaidin.</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1194"/><p><span>Rinne m'athair dearmad ar fad ar an leabhar.  Rinne</span>
<lb n="1195"/><span>gach duine againn dearmad ar an leabhar."</span></p>
<lb n="1196"/>
<lb n="1197"/><p><span>BRIAN — Agus ar fhág siad an t-eilteán ar an chnoc</span>
<lb n="1198"/><span>rith na h-oidhche, a athair?</span></p>
<lb n="1199"/>
<lb n="1200"/><p><span>An t-ATHAIR — D'fhág muise; agus dubhairt m'athair</span>
<lb n="1201"/><span>nár bhain duine no deoraidhe, bean no páisde</span>
<lb n="1202"/><span>leis.</span>
<lb n="1203"/></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1204"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="1205"/>
<lb n="1206"/><p><span>BAILE 'N DROICHID AGUS TÍR CHONAILL.</span></p>
<lb n="1207"/>
<lb n="1208"/><p><span>"Maidin lá ar n-a bháireach d'eirigh muid, acht ma</span>
<lb n="1209"/><span>tá, bhí an ghrian i bhfad in a suidhe.</span></p>
<lb n="1210"/>
<lb n="1211"/><p><span>Thainig Monnchadh agus Eighneachan linn agus chuaidh thart ar</span>
<lb n="1212"/><span>a' bhaile.</span></p>
<lb n="1213"/>
<lb n="1214"/><p><span>"Seo an baile a rabh an troid iontach ann uair</span>
<lb n="1215"/><span>amháin." arsa Eighneachan.</span></p>
<lb n="1216"/>
<lb n="1217"/><p><span>"Óch, chuala mé trácht ar sin," arsa Shov; "an</span>
<lb n="1218"/><span>annseo a bhí sé?"</span></p>
<lb n="1219"/>
<lb n="1220"/><p><span>"Creidim gur b'eadh; deir Séamus in a leabhar</span>
<lb n="1221"/><span>nach bhfuil sé cinnte gur ab í seo an áit acht deir Frainc</span>
<lb n="1222"/><span>Labhrais gur ab eadh agus go rabh sé fhéin agus Brian Coileach</span>
<lb n="1223"/><span>as na Míntí Chaorachain ann an lá sin."</span></p>
<lb n="1224"/>
<lb n="1225"/><p><span>"Ó, an é sin" troid Bhaile 'n Droichid?" arsa</span>
<lb n="1226"/><span>m'athair; "léigh mé fa dtaobh dó sin.  Sin an t-am a</span>
<lb n="1227"/><span>rabh na Gallchobhairigh agus na Baoighilligh a' gabhail de</span>
<lb n="1228"/><span>na bataibh in a chéile?"</span></p>
<lb n="1229"/>
<lb n="1230"/><p><span>"'Seadh.  Acht, seo ballaí na sean-mhainistreach a</span>
<lb n="1231"/><span>thóg Cathraigh i n-aimsir i n-allód."</span></p>
<lb n="1232"/>
<lb n="1233"/><p><span>Cérbh' é Cathraigh, a Eighneacháin?" arsa m'oncul.</span></p>
<lb n="1234"/>
<lb n="1235"/><p><span>"Naomh a bhí ann.  Tá a ainm ar a' bhaile seo anois</span>
<lb n="1236"/><span>go minic.  B'fhéidir go bhfuighmid an leabhar annseo, a</span>
<lb n="1237"/><span>bhuachaillí."</span></p>
<lb n="1238"/>
<lb n="1239"/><p><span>Chuartuigh muid 's chuartuigh muid acht sin a rabh</span>
<lb n="1240"/><span>againn d'a bharr.</span></p>
<lb n="1241"/>
<lb n="1242"/><p><span>Annsin thug Eighneachan agus Monnchadh amach inn go</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1243"/><p><span>dtí Teampoll a' Spáinnigh, tuairim 's míle no mar</span>
<lb n="1244"/><span>sin as an bhaile bheag, acht cha rabh sé ann.</span></p>
<lb n="1245"/>
<lb n="1246"/><p><span>"Cad chuige go dtugtar "Teampoll a' Spáinnigh"</span>
<lb n="1247"/><span>ar an teampoll seo?" arsa m'oncul.</span></p>
<lb n="1248"/>
<lb n="1249"/><p><span>"Bhí Spáinneach a' gol thart ar an fháirrge uair</span>
<lb n="1250"/><span>amháin," arsa Eighneachan, "agus briseadh an bád air</span>
<lb n="1251"/><span>fa na creagachaibh i n-aice leis an tír annseo.  Shnámh</span>
<lb n="1252"/><span>sé leis, chomh maith 's bhí ann, no gur bhuail sé an talamh</span>
<lb n="1253"/><span>tirim ag an bhFuraoich.  Bhí sé i ndeireadh a anma nuair</span>
<lb n="1254"/><span>a thainig a' sagart thart go tráthamhail (bhí sé amuigh</span>
<lb n="1255"/><span>ar áirtigeal no glaodhach óla).  Bhí mórán airgid ag</span>
<lb n="1256"/><span>an Spáinneach agus sul a d'éag sé bhronn sé ar an t-sagart</span>
<lb n="1257"/><span>é.  Thóg an sagart Teach Phobail ar an láthair sin agus</span>
<lb n="1258"/><span>thug Teach Phobail an Spáinnigh air."</span></p>
<lb n="1259"/>
<lb n="1260"/><p><span>Chuartuigh muid imeasg ballaí an t-sean-fhothraigh acht</span>
<lb n="1261"/><span>chan fhuair muid an Seanchaidhe.  Chuaidh muid suas ar</span>
<lb n="1262"/><span>Shliabh a' Liag agus suas ar Chrann a' Rá'd, atá ar chúl</span>
<lb n="1263"/><span>Chruach Mhucrais, agus thainig ar ais go dtí an t-eilteán.</span></p>
<lb n="1264"/>
<lb n="1265"/><p><span>"Caithfidh muid dhul ar aghaidh arís mar sin," arsa</span>
<lb n="1266"/><span>m'athair.</span></p>
<lb n="1267"/>
<lb n="1268"/><p><span>"'Dtiubharfaidh tú mise leat?" arsa Monnchadh.</span></p>
<lb n="1269"/>
<lb n="1270"/><p><span>"Bhearfaidh, cinnte! agus tusa, a Eighneachain — tar</span>
<lb n="1271"/><span>thusa fósta."</span></p>
<lb n="1272"/>
<lb n="1273"/><p><span>"Muise, is óth liom nach féidir," arsa Eighneachan;</span>
<lb n="1274"/><span>"ná caithfidh mé bheith i mbun na sgoile 's na bpáisdí</span>
<lb n="1275"/><span>ar a naoi oclog maidin imbáireach; an mbeadh sibh ar</span>
<lb n="1276"/><span>ais roimhe sin?"</span></p>
<lb n="1277"/>
<lb n="1278"/><p><span>"Muise, is aige Dia tá 'fhios sin! b'fhéadtaidhe</span>
<lb n="1279"/><span>nach mbeadhmuid ar ais go cionn míosa — acht caithfimid</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1280"/><p><span>imtheacht — slán agat, a mhic ó!, 's go rabh míle maith</span>
<lb n="1281"/><span>agat.  Tabhair leat an gunna, a Mhonnchaidh."</span></p>
<lb n="1282"/>
<lb n="1283"/><p><span>Isteach linn san eilteán.  Cuireadh Monnchadh in a</span>
<lb n="1284"/><span>shuidhe ar thaoibh amháin agus m'athair ar an taoibh eile, toisg</span>
<lb n="1285"/><span>go rabh na gunnaí aca.</span></p>
<lb n="1286"/>
<lb n="1287"/><p><span>"Réidh anois, a Shoiv chóir!  Slán agat a</span>
<lb n="1288"/><span>Eighneachain!"</span></p>
<lb n="1289"/>
<lb n="1290"/><p><span>Bhog Shov an lámhchrann a bhí faoi n-a láimh dheis agus</span>
<lb n="1291"/><span>thusaigh na roithnil tiomanta ar n-a sean-chasadh.  Bhog</span>
<lb n="1292"/><span>an t-eilteán go roighin leis ar dtús agus annsin</span>
<lb n="1293"/><span>d'imthigh ar chos-in-áirde síos le fánaidh an chnuic.</span>
<lb n="1294"/><span>Leig mise béic asam a chluinfea ag bun an Eargail,</span>
<lb n="1295"/><span>acht rug m'oncul ar righe orm.</span></p>
<lb n="1296"/>
<lb n="1297"/><p><span>Bhí an t-eilteán in a rith-reátal leis ar an talamh</span>
<lb n="1298"/><span>no go rabh sé fa thríochad slat no mar sin de na toighthibh</span>
<lb n="1299"/><span>agus, a mhic ó, 's a rúin! d'eirigh sé mar d'eireochadh</span>
<lb n="1300"/><span>beach mhór agus í ag imtheacht o'n bhuachallán bhuidhe, agus</span>
<lb n="1301"/><span>d'eirigh os cionn na dtoighthe 's thar teach a' phobail agus</span>
<lb n="1302"/><span>amach leis ó thuaidh.</span></p>
<lb n="1303"/>
<lb n="1304"/><p><span>"Cá rachamuid anois?" arsa Shov.</span></p>
<lb n="1305"/>
<lb n="1306"/><p><span>"Go Cnoc na Bealtaine," arsa m'athair;" bhfeil</span>
<lb n="1307"/><span>eolas a' bhealaigh agat?"</span></p>
<lb n="1308"/>
<lb n="1309"/><p><span>"Saoilim go bhfuil," ars eisean, agus mion-gháiridh</span>
<lb n="1310"/><span>air.</span></p>
<lb n="1311"/>
<lb n="1312"/><p><span>D'imthigh se leis agus shuidh muid-inne linn, thar na</span>
<lb n="1313"/><span>cnocaibh móra, thar na cnocaibh beaga; thar na sléibhte,</span>
<lb n="1314"/><span>thar na gleanntaibh 's thar na h-aibhnibh.  Chonnaic muid</span>
<lb n="1315"/><span>na bailte beaga deasa, agus na bóithrí cama caola</span>
<lb n="1316"/><span>cnocacha a' sníomhadh leobhtha thríd na curraigh 's thríd</span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1317"/><p><span>na máchairí 's eadar na sléibhte árda agus thairis</span>
<lb n="1318"/><span>na sléibhte maola, 'ghá sír-shíneadh féin ó bhaile go baile</span>
<lb n="1319"/><span>'s ó thoigh go toigh.</span></p>
<lb n="1320"/>
<lb n="1321"/><p><span>"Caidé an gleann áluinn adaí thíos?" arsa m'athair</span>
<lb n="1322"/><span>le Monnchadh.  "Sin Gleann Cholm-Chille," ars eisean;</span>
<lb n="1323"/><span>"agus seo ar an taoibh eile An Gleann Geis — nach</span>
<lb n="1324"/><span>deas é?  Féachaigidh mar sníomhann an bóthar leis</span>
<lb n="1325"/><span>síos annsin!  Cnoc iontach é — agus an fánaidh is</span>
<lb n="1326"/><span>contabhairtigh ins na ceithre cúigíbh!</span></p>
<lb n="1327"/>
<lb n="1328"/><p><span>"Agus caidé an baile é sin ag ceann an ghleanna</span>
<lb n="1329"/><span>thíos?"</span></p>
<lb n="1330"/>
<lb n="1331"/><p><span>"Sin Árd a' Ráth' — mar ar tógadh an mac sin na</span>
<lb n="1332"/><span>gruaige casta a chonnaic muid ag an Oireachtas cúpla</span>
<lb n="1333"/><span>bliadhain ó shoin agus é ag deunamh aithrise ar an t-seóinín.</span>
<lb n="1334"/><span>Agus seo ar aghaidh rómhainn, ar thaoibh na láimhe deise,</span>
<lb n="1335"/><span>na Gleanntaí.</span></p>
<lb n="1336"/>
<lb n="1337"/><p><span>"Nach fearr dúinn dhul soir beagan, a Mhonnchaidh,</span>
<lb n="1338"/><span>agus an aithghiorra a dheunamh?" arsa Shov.</span></p>
<lb n="1339"/>
<lb n="1340"/><p><span>"Seadh, is fearr, cinnte."</span></p>
<lb n="1341"/>
<lb n="1342"/><p><span>I gcionn leath-uaire bhí muid ag dhul thar ghéir-bheinn</span>
<lb n="1343"/><span>an Eargail, agus i gcionn cúig mbimid eile bhog Shov</span>
<lb n="1344"/><span>an lámhchrann a bhí faoi n-a láimh chlé agus thuirling an</span>
<lb n="1345"/><span>t-eilteán ar Chnoc na Bealtaine.</span></p>
<lb n="1346"/>
<lb n="1347"/><p><span>"An saoileann tú go bhfuil sé thíos adaí sa</span>
<lb n="1348"/><span>Cholláisde?" arsa Shov.</span></p>
<lb n="1349"/>
<lb n="1350"/><p><span>"B'fhéadtaidhe go bhfeil agus b'fhéadtaidhe nach 'eil,</span>
<lb n="1351"/><span>a Shoiv; acht cha n-imthighimid as seo go rabh 'fhios sin</span>
<lb n="1352"/><span>againn.  Fágfamuid an t-eilteán annseo agus rachamuid</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1353"/><p><span>síos.  Cha leigimid a'n dadaí orainn caidé an gnaithe</span>
<lb n="1354"/><span>'tá againn annseo."</span></p>
<lb n="1355"/>
<lb n="1356"/><p><span>Síos linn chun a' bhóthair agus cé bhí ag dhul thart acht</span>
<lb n="1357"/><span>píobaire.  Bhí na píobaí faoi 'n asgaill aige, a cheann</span>
<lb n="1358"/><span>i n-áirde agus é a' siubhal mar bheadh an "saighdiur</span>
<lb n="1359"/><span>tréitheach" a bhí ann.</span></p>
<lb n="1360"/>
<lb n="1361"/><p><span>"Go mbeannuighidh Dia dhuit, a phíobaire chóir," arsa</span>
<lb n="1362"/><span>Shov.</span></p>
<lb n="1363"/>
<lb n="1364"/><p><span>"Gur ab eadh dhuit sin agus maidin mhaith!" arsa</span>
<lb n="1365"/><span>'n píobaire.</span></p>
<lb n="1366"/>
<lb n="1367"/><p><span>"An mbéidh céilidhe ann anocht?"</span></p>
<lb n="1368"/>
<lb n="1369"/><p><span>"Béidh, no ní bheidh," ars eisean, agus gan a cheann a</span>
<lb n="1370"/><span>thionntú no amharc orainn.</span></p>
<lb n="1371"/>
<lb n="1372"/><p><span>Shiubhail muid síos a' bóthar leis, óir cha stadfadh</span>
<lb n="1373"/><span>sé ar bith le labhairt linn.</span></p>
<lb n="1374"/>
<lb n="1375"/><p><span>"Bhfeil tú ag dhul i bhfad?" arsa m'athair.</span></p>
<lb n="1376"/>
<lb n="1377"/><p><span>"Tá mé no ní fhuil mé."</span></p>
<lb n="1378"/>
<lb n="1379"/><p><span>"Is cosamhail go bhfeil tú ag dhul ar aonach Ghort</span>
<lb n="1380"/><span>a' Choirce indiu — nach é seo lá an aonaigh?"</span></p>
<lb n="1381"/>
<lb n="1382"/><p><span>Stad sé agus thug aghaidh ar m'athair.  "Éist liom-</span>
<lb n="1383"/><span>sa bumaite, a mhic ó!  Chan bácach aonaigh no píobaire</span>
<lb n="1384"/><span>sráide mise, bíodh 'fhios agat!  Chan fear cainnte</span>
<lb n="1385"/><span>le lucht-fiostruighthe-ghraithe-dhaoiní-eile mé acht oiread!</span>
<lb n="1386"/><span>Ní ar son buinn leith-phigne ruaidhe suaraighe do léithide</span>
<lb n="1387"/><span>a d'fhaisgfinn mo phíobaí no a bhuailfinn purt!  De</span>
<lb n="1388"/><span>shliocht na bhflaith 's de shliocht lucht' ghrádhaigh an cheoil</span>
<lb n="1389"/><span>an fear seo atá ag cainnt leat anois — bíodh a fhios</span>
<lb n="1390"/><span>agat sin!  Cibé áit no áird ar a bhfuil mé a' triall</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1391"/><p><span>anois tá gnaithe agam ann, agus an áit nach bhfuil</span>
<lb n="1392"/><span>mé ag dhul ann is beag mo ghnaithe ann!"</span></p>
<lb n="1393"/>
<lb n="1394"/><p><span>Agus d'imthigh sé leis 's a cheann in-áirde.</span></p>
<lb n="1395"/>
<lb n="1396"/><p><span>"Bhail, a dheagh-chroidhe!" arsa m'athair, "is aisteach</span>
<lb n="1397"/><span>an duine sin!"</span></p>
<lb n="1398"/>
<lb n="1399"/><p><span>"Féachaigidh! féachaigidh!!" arsa Shov, agus</span>
<lb n="1400"/><span>sgeoin 's sgannrú air.  Stad muid agus d'amharc ar ais</span>
<lb n="1401"/><span>mar ar fágadh an t-eilteán agus chonnaic an fáthach</span>
<lb n="1402"/><span>mór agus é ag iarraidh an t-eilteán a thógáil agus a chur</span>
<lb n="1403"/><span>ar a dhruim.</span></p>
<lb n="1404"/>
<lb n="1405"/><p><span>Trasna thar an chlaidhe linn ar a bpointe boise agus</span>
<lb n="1406"/><span>suas malaidh an chnuic.  Nuair a bhí muid leith-bhealach</span>
<lb n="1407"/><span>suas dubhairt m'athair linn stad agus luighe ar a' talamh.</span></p>
<lb n="1408"/>
<lb n="1409"/><p><span>Do stad agus do luigh agus d'árduigh sé fhéin agus</span>
<lb n="1410"/><span>Monnchadh na gunnaí le n-a nguailne.</span></p>
<lb n="1411"/>
<lb n="1412"/><p><span>"Bain thusa lúidín na láimhe deise de, a Mhonnchaidh,</span>
<lb n="1413"/><span>agus bainfidh mise cor-mhéar na láimhe clé de!"</span></p>
<lb n="1414"/>
<lb n="1415"/><p><span>Sgaoil siad.  Do thug an fathach aon léim amháin</span>
<lb n="1416"/><span>suas ins an aer agus leig béic as a chluinfea ar Chruaich</span>
<lb n="1417"/><span>Mhucrais, dá mbéidhfea ann.</span></p>
<lb n="1418"/>
<lb n="1419"/><p><span>Chan túisge bhuail sé ar an talamh arís ná thug sé</span>
<lb n="1420"/><span>ruaig agus rása ar an bháinseóig mhín agus d'eirigh de</span>
<lb n="1421"/><span>léim iontach áidhbheal ó'n chnoc, gur imthigh leis, de'n</span>
<lb n="1422"/><span>léim sin, thríd an aer no gur bhain leithead a dhá spáig</span>
<lb n="1423"/><span>amach ar Mháchaire Rabhartaigh thíos; go dteachaidh</span>
<lb n="1424"/><span>leis síos ins a' ghaineamh sin no go rabh an gaineamh</span>
<lb n="1425"/><span>suas go dtí n-a dhá asgaill air.</span></p>
<lb n="1426"/>
<lb n="1427"/><p><span>Do tharraing sé 's do tharraing sé no go rabh sé saor</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1428"/><p><span>as, agus annsin thug ruaig eile agus léim, gur bhuail sé ar</span>
<lb n="1429"/><span>Inis Bó Finne.</span></p>
<lb n="1430"/>
<lb n="1431"/><p><span>"Óch! a thiarcais!" arsa m'oncul, "nach sin a</span>
<lb n="1432"/><span>léim breagh!  An lá is fhearr bhí tusa ariamh a Shéaghain,</span>
<lb n="1433"/><span>cha dtiocadh leat sin a dheunamh!"</span></p>
<lb n="1434"/>
<lb n="1435"/><p><span>"Dar m'fhírinn!" arsa Shov, "ba mhaith a' léim</span>
<lb n="1436"/><span>é gan dabht.  Acht caidé is gar dúinne sin má tá</span>
<lb n="1437"/><span>m'eilteán-sa briste aige — an bodach spágach!"</span></p>
<lb n="1438"/>
<lb n="1439"/><p><span>Chuaidh muid suas agus d'fhéach ar an eilteán.  Bhí</span>
<lb n="1440"/><span>an roithneal tiomanta deiridh agus ceann de na lannaibh</span>
<lb n="1441"/><span>briste ar fad air, agus an ceann eile leith-bhriste.</span>
<lb n="1442"/><span>Bhí lorg fiacal an fhathaigh ar an lainn sin agus agus in-áit</span>
<lb n="1443"/><span>amháin bhí giota beag de fhiacail sáithte san adhmad.</span></p>
<lb n="1444"/>
<lb n="1445"/><p><span>"Creach 's cromadh air!" arsa Shov; — "agus sin</span>
<lb n="1446"/><span>iad na lannaí nuadha chuir mé ar an roithneal sin seacht-</span>
<lb n="1447"/><span>mhain ó shoin!"</span></p>
<lb n="1448"/>
<lb n="1449"/><p><span>"Muise, déideadh go deoidh air! agus a thubaisde</span>
<lb n="1450"/><span>in a shlugaide!" arsa m'athair; "acht nach air atá an</span>
<lb n="1451"/><span>t-ocras!  Caidé dheunfas muid anois, a Shoiv?"</span></p>
<lb n="1452"/>
<lb n="1453"/><p><span>"É chóiriu, má thig linn."</span></p>
<lb n="1454"/>
<lb n="1455"/><p><span>"'S an dtig leat?"</span></p>
<lb n="1456"/>
<lb n="1457"/><p><span>"Fiacfaidh mé, 'gcás ar bith."</span></p>
<lb n="1458"/>
<lb n="1459"/><p><span>D'fhiac Shov le n-a chóiriu, acht char eirigh leis.  Cha</span>
<lb n="1460"/><span>rabh lann ar bith leis san eilteán a d'fhoirfeadh dó.</span></p>
<lb n="1461"/>
<lb n="1462"/><p><span>"Nach ndeunfadh sé leis an roithneal amháin — an</span>
<lb n="1463"/><span>roithneal tosaigh?" arsa Monnchadh.</span></p>
<lb n="1464"/>
<lb n="1465"/><p><span>"Dheunfadh sé chun duine no beirt a iomchar acht cha</span>
<lb n="1466"/><span>dteunfadh sé an cúigear againn a iomchar.  Caithfidh mé</span>
<lb n="1467"/><span>dhul isteach fhad le Doire go bhfuigh mé dhá lainn.  Tar</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1468"/><p><span>thusa liom a Shéaghain — ní bhéidhmid i bhfad.  Agus thig</span>
<lb n="1469"/><span>le Monnchadh Eoghan agus Séaghainín a thabhairt isteach</span>
<lb n="1470"/><span>annsin i dtoigh Mhaighreud, thíos annsin, no go dtioc-</span>
<lb n="1471"/><span>famuid ar ais.  Béidh muid ar ais i gcionn dhá uair</span>
<lb n="1472"/><span>no mar sin."</span></p>
<lb n="1473"/>
<lb n="1474"/><p><span>Isteach le m'athair agus.  Shov agus d'eirigh an t-eilteán</span>
<lb n="1475"/><span>go roighin fadalach.  Bhí eagla orainn nach n-eireochadh</span>
<lb n="1476"/><span>sé ó'n talamh ar bith, bhí an oirid sin triobloide aige</span>
<lb n="1477"/><span>leis.  Bhí an roithneal tiomanta tosaigh ag casadh go</span>
<lb n="1478"/><span>breagh agus an hum-m-m-m-m go ceolmhar binn aige,</span>
<lb n="1479"/><span>acht bhí achastar an roithnil deiridh agus gan fuaim ar bith</span>
<lb n="1480"/><span>aige.</span></p>
<lb n="1481"/>
<lb n="1482"/><p><span>D'eirigh siad 's d'eirigh siad agus ghluais leobhtha</span>
<lb n="1483"/><span>soir-ó-dheas thar an Mhucais mhóir agus d'imthigh as amharc.</span>
<lb n="1484"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1485"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="1486"/>
<lb n="1487"/><p><span>AR CHNOC NA BEALTAINE.</span></p>
<lb n="1488"/>
<lb n="1489"/><p><span>AN "RÉALT RUBALLACH"</span></p>
<lb n="1490"/>
<lb n="1491"/><p><span>Sheas an triur againne — m'oncul, Monnchadh agus</span>
<lb n="1492"/><span>mé fhéin — ar bharr an chnuic go ceann tamaill ag amharc</span>
<lb n="1493"/><span>ar an tír.  Bhí eolas maith ag Monnchadh ar na h-áiteachaibh</span>
<lb n="1494"/><span>agus bhí sé dhá dtaisbeaint dúinn agus a' tabhairt eolais</span>
<lb n="1495"/><span>orra.</span></p>
<lb n="1496"/>
<lb n="1497"/><p><span>"Bhfeiceann sibh an t-uisge amuigh os ár gcómhair?</span>
<lb n="1498"/><span>bhail, sin an Fháirrge Mhór.  Siud amuigh oilean Tóraigh';</span>
<lb n="1499"/><span>agus féachaigidh na h-uisgí garbha agus "Tonnaí</span>
<lb n="1500"/><span>Thóraigh" dhá rinnce aca!  Féach mar a léimeann na</span>
<lb n="1501"/><span>suidhstí móra i n-aghaidh na gcreagach, agus suas os</span>
<lb n="1502"/><span>cionn an oilein, 's dhá mbriseadh féin in a gcubhar</span>
<lb n="1503"/><span>bhán ins an aer agus ar an talamh!  Is milltineach fiadháin</span>
<lb n="1504"/><span>an áit sin ins an gheimhreadh; agus ins an t-samhradh</span>
<lb n="1505"/><span>fhéin is minic gur doiligh dhul isteach chuig an oilean</span>
<lb n="1506"/><span>ó'n tír mhóir ar bith, bíonn an fháirrge chomh fíochmhar</span>
<lb n="1507"/><span>garbh sin.</span></p>
<lb n="1508"/>
<lb n="1509"/><p><span>Siud Corn Beinne — an ceann talaimh úd a tchí sibh</span>
<lb n="1510"/><span>ar a' dheis beagan agus ar aghaidh na fáirrge.  Agus seo,</span>
<lb n="1511"/><span>ar an taoibh chlé, an ceann eile — Cnoc Fola agus Cnoc</span>
<lb n="1512"/><span>na Naomh; agus an gleann seo atá eatorra annseo</span>
<lb n="1513"/><span>fúinn agus ar ais go dtí na sléibhte — Gleann Áth</span>
<lb n="1514"/><span>bheir siad air.</span></p>
<lb n="1515"/>
<lb n="1516"/><p><span>Siud ó dheas an t-Eargal, an sliabh is airde sa tír</span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1517"/><p><span>seo Chonaill; agus seo an Mhucais ar an taoibh thoir</span>
<lb n="1518"/><span>dínn.</span></p>
<lb n="1519"/>
<lb n="1520"/><p><span>B'fhiu dúinn dhul suas ar an Eargal, má bhíonn faill</span>
<lb n="1521"/><span>againn.  An t-amharc is mó bhí agat ariamh!  A mhic ó!</span>
<lb n="1522"/><span>is féidir le duine amharc ar Éirinn uilig, beagnach,</span>
<lb n="1523"/><span>ó bharr an Eargail.  Shaoilfea nár bhféidir seasamh</span>
<lb n="1524"/><span>ar a bhior-mhullach, tá sé chomh caol geur sin, díreach</span>
<lb n="1525"/><span>mar cheann snathaide móire."</span></p>
<lb n="1526"/>
<lb n="1527"/><p><span>Agus b'fhíor do Mhonnchadh.  Is iontach geur caol é</span>
<lb n="1528"/><span>barr an t-sléibhe sin, gan amhras; acht mar sin fhéin is</span>
<lb n="1529"/><span>féidir, mar chuala muid, siubhal go deas réidh air.</span>
<lb n="1530"/><span>Téidheann na sgoláirí ó'n Cholláisde go minic ar</span>
<lb n="1531"/><span>turus annsin gach bliadhain agus bíonn siad a' dreapóracht</span>
<lb n="1532"/><span>suas 's a' sleamhnú anuas 's bíonn greann iontach</span>
<lb n="1533"/><span>aca.  Agus an t-amharc uilig thart fa dtaobh dínn —</span>
<lb n="1534"/><span>bhí sé go h-áluinn!  An fháirrge mhór fhíochmhar chnap-</span>
<lb n="1535"/><span>thonnach; na sléibhte, na cnuic 's an gleann mór; na</span>
<lb n="1536"/><span>toighthe beaga bána 's na cruacha móra dubha mónadh in</span>
<lb n="1537"/><span>a seasamh le taobh a chéile; na paistí beaga talaimh</span>
<lb n="1538"/><span>faoi choirce annseo 's annsiud agus dath an óir orra;</span>
<lb n="1539"/><span>'s na purtaigh móra leathna 's an fraoch corcra 'ghá</span>
<lb n="1540"/><span>ndathú mar bheadh pictiur 'a dhathú ag dathadóir cliste</span>
<lb n="1541"/><span>deas-lámhach.</span></p>
<lb n="1542"/>
<lb n="1543"/><p><span>Bhí na h-éiníní beaga a' gabhail cheoil os ár gcionn</span>
<lb n="1544"/><span>san aer, agus bhí na beich ag imtheacht leobhtha ó bhuachallán</span>
<lb n="1545"/><span>go fothannán agus ó'n bhfothannán go buachallán, ag</span>
<lb n="1546"/><span>cruinniú meala dóibh féin, agus an crónán bog</span>
<lb n="1547"/><span>binn aca.  Bhí na míoltogaí 's na cuileogaí ar mhire-</span>
<lb n="1548"/><span>eiteal anonn 's anall, suas 's anuas, ar aghaidh 's ar</span></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1549"/><p><span>ais — díreach 's mar bheadh siad ag iarraidh, gach ceann aca</span>
<lb n="1550"/><span>dó fhéin, cé aca a b'fhearr agus ba ghaiste eiteal, agus cé</span>
<lb n="1551"/><span>aca ba mhó agus a b'fhuide thaisdealfadh thríd an aer sa</span>
<lb n="1552"/><span>leith-bhimid.</span></p>
<lb n="1553"/>
<lb n="1554"/><p><span>Bhí caora annseo 's bó annsiud 's iad ag innilt ar</span>
<lb n="1555"/><span>an bhféarach 's gan suim no áird aca i rud ar bith acht</span>
<lb n="1556"/><span>san bhiadh.  Bó an rubaill fhada agus í 'ghá luascadh 's</span>
<lb n="1557"/><span>'ghá shíor-luascadh, ag iarraidh na cuileogaí a bhí dhá</span>
<lb n="1558"/><span>buaidhreadh a choinneailt uaithe — acht gan gar dí ann.</span></p>
<lb n="1559"/>
<lb n="1560"/><p><span>Bhí cor-dhuine le feiceal ann, fósta.  Bhí fear agus</span>
<lb n="1561"/><span>cupla stócach sa pháirc thíos sa logán uainn agus iad ag</span>
<lb n="1562"/><span>baint féir 's 'ghá cheangailt.  Bhí bean agus cliabh aicí</span>
<lb n="1563"/><span>'s í a' tabhairt mónadh isteach ó'n chruaich a bhí ag beinn</span>
<lb n="1564"/><span>a' toigh.</span></p>
<lb n="1565"/>
<lb n="1566"/><p><span>Bhí gasur óg cosnochtuighthe a' buachailleacht bó i</span>
<lb n="1567"/><span>bpáirc ar a' taoibh thuas dínn agus bata mór in a láimh</span>
<lb n="1568"/><span>aige.  Fhad 's bhíodh na ba gan a bheith a' cur suime</span>
<lb n="1569"/><span>i n-geamhar an chomharsanaigh sa chead pháirc a b'fhuisge</span>
<lb n="1570"/><span>dóbhtha bhíodh an gasur in a rith-reátal anonn 's anall</span>
<lb n="1571"/><span>i ndéidh na mbeach a bhí ar na buachallanaibh buidhe agus é</span>
<lb n="1572"/><span>ar a shean-dhicheall 'ghá leadradh 's 'gá mbualadh leis an</span>
<lb n="1573"/><span>bhata.  Bhíodh cor-cheann aca sin ro-ghasta dó agus d'imthigheadh</span>
<lb n="1574"/><span>sí nuair a mhothuigheadh sí a' teacht é agus annsin bhíodh an</span>
<lb n="1575"/><span>coimhlint i gceart ann.  Bhíodh a dhá shúil ag an ghasur</span>
<lb n="1576"/><span>sa mbeich agus ba dhóigh leat gur chuma leis cá ritheadh sé,</span>
<lb n="1577"/><span>no go mbuaileadh sé i n-aghaidh an chlaidhe agus go leagthaoi é.</span>
<lb n="1578"/><span>Annsin nuair a d'eirigheadh sé bhíodh an bheach sin slán</span>
<lb n="1579"/><span>ar shiubhal uaidh agus í a' gáiridhe 's a' deunamh crónáin</span>
<lb n="1580"/><span>athais a chuireadh fearg agus daoraidh ar an ghasur bhocht.</span>
<lb n="1581"/></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1582"/><p><span>Chuadhmuid síos chuige toigh Mhaighréad h-Aodaí Óig</span>
<lb n="1583"/><span>agus cha leigim a leas a rádh gur fearadh na fíor-chaoin</span>
<lb n="1584"/><span>fáiltí rómhainn.  Chuir m'oncul ceist uirrí fa dtaobh</span>
<lb n="1585"/><span>de'n fhathach a chonnaic muid ar an chnoc.  D'innis sí</span>
<lb n="1586"/><span>dúinn gur minic thigeas an mac sin thart fa'n bhaile</span>
<lb n="1587"/><span>aca-san agus go ngoideann sé cibé rud a thig leis</span>
<lb n="1588"/><span>greim fhágháil air.  Balor Béimeann a b'ainm dó,</span>
<lb n="1589"/><span>agus comhnuigheann sé ar an inis thíos adaí san fháirrge.</span></p>
<lb n="1590"/>
<lb n="1591"/><p><span>Cha rabh 'fhios ag Maighréad gur ith sé cuid de'n eilteán</span>
<lb n="1592"/><span>orainn-ne agus chan mó d'innis muid dí, óir dubhairt</span>
<lb n="1593"/><span>m'athair-se linn gan trácht ar bith a dheunamh air le</span>
<lb n="1594"/><span>duine ar bith, ar eagla go mbeadh fios a ghnaithe-se aca.</span></p>
<lb n="1595"/>
<lb n="1596"/><p><span>Chuir an bhean chóir arán maith coirce agus bainne</span>
<lb n="1597"/><span>breagh bláithche ar a' bhórd dúinn, gur shuidh muid 's</span>
<lb n="1598"/><span>gur ith muid 's gur sháruigh ar dhubh-lia ár ngoile.</span></p>
<lb n="1599"/>
<lb n="1600"/><p><span>D'eirigh go buidheach 's shiubhail go buacach amach agus</span>
<lb n="1601"/><span>ar ais suas an cnoc le fanacht ar m'athair agus ar Shov.</span></p>
<lb n="1602"/>
<lb n="1603"/><p><span>Char bhfada in ár seasamh dúinn no go bhfaca muid</span>
<lb n="1604"/><span>mar bheadh réalt ruballach a' teacht amach anoir eadar</span>
<lb n="1605"/><span>na sléibhte 's ag imtheacht leis thríd na cnuic 's thríd</span>
<lb n="1606"/><span>na curraigh, thar an abhainn, thar na srutháin 's thar na</span>
<lb n="1607"/><span>portachaibh gur imthigh as amharc ar an taoibh thiar, agus</span>
<lb n="1608"/><span>é ag dhul mar bheadh caor mhór splanncaigh ann.</span></p>
<lb n="1609"/>
<lb n="1610"/><p><span>"In ainm Dé!" arsa m'oncul, "caidé siud?  Is</span>
<lb n="1611"/><span>annamh chonnaic mé réalt ruballach ag imtheacht ar an</span>
<lb n="1612"/><span>talamh mar sin!  Agus réalt ruballach seadh é, óir</span>
<lb n="1613"/><span>chan fheil rud ar bith eile a thiocfadh leis gluaiseacht</span>
<lb n="1614"/><span>chomh gasta sin!"</span></p>
<lb n="1615"/>
<lb n="1616"/><p><span>"Bhí sé cosamhail le sliogán mór a sgaoilfidhe as</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1617"/><p><span>gunna mór marbhtha — nach rabh?" arsa Monnchadh;</span>
<lb n="1618"/><span>"b'fhéadtaidhe — Dia 'ár sábháil! — go bhfuil namhaid</span>
<lb n="1619"/><span>éigin a' teacht!"</span></p>
<lb n="1620"/>
<lb n="1621"/><p><span>Bhí muid ag cur iontais agus ag cainnt agus a' cur</span>
<lb n="1622"/><span>tuairme mar sin no gur chuala mise an hum-m-m-m-m</span>
<lb n="1623"/><span>ins an aer.  D'amharc agus chonnaic os cionn na Mucaise</span>
<lb n="1624"/><span>an t-eilteán a' teacht amhail fuiseóigín.</span></p>
<lb n="1625"/>
<lb n="1626"/><p><span>I gcionn cupla bhimid thuirling sé taobh linn ar an</span>
<lb n="1627"/><span>chnoc.</span></p>
<lb n="1628"/>
<lb n="1629"/><p><span>"An bhfaca sibh an réalt ruballach?" arsa m'oncul.</span></p>
<lb n="1630"/>
<lb n="1631"/><p><span>"Chan fhaca!" arsa Shov, "acht chonnaic muid an</span>
<lb n="1632"/><span>traen a' teacht as Doire — agus go dearbhtha is í a thig</span>
<lb n="1633"/><span>léithe gluaiseacht!  Bhí muid tuairim 's fiche míle as</span>
<lb n="1634"/><span>an bhaile sin, i ndéidh an t-eilteán a bheith cóiriste</span>
<lb n="1635"/><span>againn, nuair a thug Séaghan annseo fa dtear an rud</span>
<lb n="1636"/><span>iontach a' teacht.</span></p>
<lb n="1637"/>
<lb n="1638"/><p><span>"Féach an réalt ruballach!" ars eisean.</span></p>
<lb n="1639"/>
<lb n="1640"/><p><span>"Chan réalt ruballach é," arsa mise; "sin an traen</span>
<lb n="1641"/><span>atá ag dhul siar go Cloich Chinn Fhaolaigh — féach mar a</span>
<lb n="1642"/><span>stadann sé annseo 's annsiud."  Agus do stad, a</span>
<lb n="1643"/><span>mhic ó! acht chan túisge stad ná d'imthigh arís.  Agus</span>
<lb n="1644"/><span>gidh go rabh muid-inne a' teacht ar luas 150 míle</span>
<lb n="1645"/><span>d'réir na h-uaire thainic sé suas linn, ghluais amach thart</span>
<lb n="1646"/><span>fúinn agus d'imthigh amach rómhainn go bhfaca muid í ag</span>
<lb n="1647"/><span>Alt a' Chorrain agus inne ag an Chraosloch."</span></p>
<lb n="1648"/>
<lb n="1649"/><p><span>"Bhail," arsa m'oncul, "chan fhaca mé a léithid</span>
<lb n="1650"/><span>ariamh!  Chonnaic mé na traenacha san Oileán Úr</span>
<lb n="1651"/><span>nuair a bhí mé annsin, agus na traenacha is gaiste agus</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1652"/><p><span>is luathmhara orra, acht buaidheann traenacha na h-áite</span>
<lb n="1653"/><span>seo orra uilig!"</span></p>
<lb n="1654"/>
<lb n="1655"/><p><span>"Anois," arsa m'athair, "caithfimid bheith i mbun</span>
<lb n="1656"/><span>ár ngnaithe.  Rachamuid síos agus cuartóchamuid sa</span>
<lb n="1657"/><span>Cholláisde fa'n leabhar sin."</span></p>
<lb n="1658"/>
<lb n="1659"/><p><span>"Acht an leigfear duit, saoileann tú, dhul isteach</span>
<lb n="1660"/><span>agus an áit a chur thríd a chéile agus bun-os-cionn, agus an</span>
<lb n="1661"/><span>méad daoine atá ann anois?" arsa Shov.  "Ná</span>
<lb n="1662"/><span>saoil gur ionann é agus an toigh sin ag an Chearnóig — áit</span>
<lb n="1663"/><span>nach rabh acht beirt ann!"</span></p>
<lb n="1664"/>
<lb n="1665"/><p><span>"Bhail, caidé mar dheunfas muid é?" arsa m'oncul.</span></p>
<lb n="1666"/>
<lb n="1667"/><p><span>"Tá seift agam-sa," ars eisean.  "Tá gléas agam</span>
<lb n="1668"/><span>san eilteán annseo agus thig linn cainnt agus éisteacht</span>
<lb n="1669"/><span>le gach atá ag dhul ar aghaidh aca annsin 's gan a theacht</span>
<lb n="1670"/><span>anuas as an aer ar bith!"</span></p>
<lb n="1671"/>
<lb n="1672"/><p><span>"Maith thú, a Shoiv," arsa m'athair, "char chlis an</span>
<lb n="1673"/><span>cleas ort ariamh! — isteach libh!"</span></p>
<lb n="1674"/>
<lb n="1675"/><p><span>Isteach linn uilig san eilteán, gur bhog Shov an</span>
<lb n="1676"/><span>lámhchrann a bhí faoi n-a láimh dheis, gur ghluais ar an</span>
<lb n="1677"/><span>bhfód tamall 's gur eirigh san aer os cionn toigh Mhic</span>
<lb n="1678"/><span>Ghiolla Chearr díreach mar bheadh beach mhór ag imtheacht</span>
<lb n="1679"/><span>thar an bhuachallán bhuidhe.  D'eirigh agus d'eirigh agus</span>
<lb n="1680"/><span>ghluais go roighin no go bhfaca muid an toigh mór slinn</span>
<lb n="1681"/><span>thíos fúinn ar thaoibh na láimhe clé i n-aice na n-Árd</span>
<lb n="1682"/><span>Beag.  Nuair a bhí muid go díreach os cionn a' toigh,</span>
<lb n="1683"/><span>agus inne cúig céad déag troigh i n-áirde, d'réir an</span>
<lb n="1684"/><span>airdirimhtheóra bhí san eilteán, chuir Shov a lámh ar</span>
<lb n="1685"/><span>lámhchrann iarainn a bhí eadar an dá lámhchrann eile,</span>
<lb n="1686"/><span>agus bhog sé uaidh an lámhchrann a bhi faoi n-a láimh</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1687"/><p><span>dheis.  Stad an t-eilteán de'n ghluaiseacht agus thusaigh</span>
<lb n="1688"/><span>an tríomhadh roithneal tiomanta a bhí faoi an eilteán ar</span>
<lb n="1689"/><span>a shean-chasadh.  Char bhog an t-eilteán ar aghaidh no</span>
<lb n="1690"/><span>ar gcúl, suas no síos, soir no siar, acht d'fhan ins an</span>
<lb n="1691"/><span>aer go díreach 's mar bheadh sé ar crochadh ar chionn</span>
<lb n="1692"/><span>téide as na spéirthíbh.</span></p>
<lb n="1693"/>
<lb n="1694"/><p><span>Annsin d'fhoscail sé bosca a bhí le n-a thaoibh agus thusuigh</span>
<lb n="1695"/><span>ar roithnilín beag buidheach a chasadh.  Ar achastar an</span>
<lb n="1696"/><span>roithnilín sin bhí sreang mhín fhada gheal, agus ar chionn</span>
<lb n="1697"/><span>na sringe sin bhí rud cosamhail le blaosg uibh' tonóige</span>
<lb n="1698"/><span>acht é bheith gearrtha trasna in a dhá leith.</span></p>
<lb n="1699"/>
<lb n="1700"/><p><span>"Bhfeiceann sibh an rud sin?" ars eisean.</span></p>
<lb n="1701"/>
<lb n="1702"/><p><span>"Tchímid," arsa muid-inne.</span></p>
<lb n="1703"/>
<lb n="1704"/><p><span>"Bhail, fairigidh tamall!" agus chuir sé púdar</span>
<lb n="1705"/><span>intean a bhí i mboiscín aige ar an bhlaosg.</span></p>
<lb n="1706"/>
<lb n="1707"/><p><span>"Nois, an bhfeiceann sibh é?" ars eisean.</span></p>
<lb n="1708"/>
<lb n="1709"/><p><span>Agus dar bos mo láimhe! cha dtiocadh linn é fheiceal</span>
<lb n="1710"/><span>acht oirid 's dá mbeadh sé in a póca aige!  Char chreidea-</span>
<lb n="1711"/><span>mar go rabh sé in a láimh ar bith no go rabh sé in áit</span>
<lb n="1712"/><span>go dtiocfadh linn a fheiceal.  Shaoil muid gur leig</span>
<lb n="1713"/><span>sé dó sleamhnú isteach in a phóca, no tuitim síos as an</span>
<lb n="1714"/><span>eilteán.  Acht thug sé do m'athair in a láimh fhéin é,</span>
<lb n="1715"/><span>agus thug sé do ghach duine againn, i ndéidh a chéile, in ár</span>
<lb n="1716"/><span>lámhaibh féin é, agus annsin bhí fhios againn go rabh sé</span>
<lb n="1717"/><span>ann.  Acht cha dtiocadh linn é fheiceal acht oirid 's dá</span>
<lb n="1718"/><span>mbeadh gach duine againn chomh dall le cat marbh!"</span></p>
<lb n="1719"/>
<lb n="1720"/><p><span>BRIAN — Óch, a dheagh-chroidhe, a athair!  'S caidé</span>
<lb n="1721"/><span>chuir sé air go rabh sé do-fheicsiona mar sin?</span>
<lb n="1722"/><span>caidé an seort púdair 'chuir sé air?</span>
<lb n="1723"/></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="1724"/><p><span>MÁIRE — Is dócha gur púdar éigin draoidheachta bhí</span>
<lb n="1725"/><span>ann.</span></p>
<lb n="1726"/>
<lb n="1727"/><p><span>An t-ATHAIR — Chan fheil 'fhios agam ar domhan caidé</span>
<lb n="1728"/><span>an seort a bhí ann, acht amháin go rabh sé gorm.</span></p>
<lb n="1729"/>
<lb n="1730"/><p><span>PÁDRAIG — B'fhéadtaidhe gur púdar gorm cosamhail</span>
<lb n="1731"/><span>leis an ghorm a bhíos ag Mamaí 'a chur san uisge</span>
<lb n="1732"/><span>nuair a bhíos sí a' nighe ár gcuid bóna bhí ann,</span>
<lb n="1733"/><span>'athair!</span></p>
<lb n="1734"/>
<lb n="1735"/><p><span>(ha-ha-há!)</span></p>
<lb n="1736"/>
<lb n="1737"/><p><span>EIBHLÍN — 'Ár ndóigh, a Phádraig, ní dheunfadh an púdar</span>
<lb n="1738"/><span>gorm sin do-fheicsiona é!  Féach, nach dtig</span>
<lb n="1739"/><span>leat do bhóna fhéin 'fheiceal anois — agus bóna</span>
<lb n="1740"/><span>Bhriain annsin chomh maith; agus nár chuir Mamaí</span>
<lb n="1741"/><span>an gorm sin ins an uisge nuair a bhí sí 'ghá nighe</span>
<lb n="1742"/><span>Dia Luain!  Nach sin an chainnt le céill agat!</span></p>
<lb n="1743"/>
<lb n="1744"/><p><span>B. — Budh mhaith liom cuid de a bheith agam-sa agus chuirfinn</span>
<lb n="1745"/><span>ar "Bhran" é ionnus nach bhfeicfeadh na cuinníní</span>
<lb n="1746"/><span>agus na gearrfhiadhacha é no go mbeadh siad faoi</span>
<lb n="1747"/><span>ghreim aige.  Imthigheann siad i gcómhnuighe sul</span>
<lb n="1748"/><span>a bhíos am aige theacht i ngoireacht dóbhtha, agus</span>
<lb n="1749"/><span>bíonn siad-san ro-ghasta dó.</span></p>
<lb n="1750"/>
<lb n="1751"/><p><span>SÉAGHAINÍN — Ach', 'Bhriain! 'dé mar thiocfadh liom-</span>
<lb n="1752"/><span>sa Bran fheiceal annsin! — 'dé mar —?</span></p>
<lb n="1753"/>
<lb n="1754"/><p><span>B. — Thiocfadh liom-sa a ghlanadh de nuair a thiocfainn</span>
<lb n="1755"/><span>'n a bhaile ar ais.</span></p>
<lb n="1756"/>
<lb n="1757"/><p><span>S. — Ach' b'fhéadtaidhe na' dtiocfadh leat é 'lanadh de,</span>
<lb n="1758"/><span>'Bhriain — 'dtiocfadh, a 'aidí?</span></p>
<lb n="1759"/>
<lb n="1760"/><p><span>A. — Is cosamhail go dtiocfadh, a mhilis, óir ghlan Shov</span>
<lb n="1761"/><span>de'n bhlaoisgín é nuair a bhí sé réidh leis.</span>
<lb n="1762"/></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="1763"/><p><span>P. — 'S an dtiocadh leobhtha an blaoisgín a fheiceal i</span>
<lb n="1764"/><span>ndéidh é bheith glantha de?</span></p>
<lb n="1765"/>
<lb n="1766"/><p><span>A. — Thiocadh, go díreach mar thiocadh leobhtha é fheiceal</span>
<lb n="1767"/><span>sul ar chuir sé air ar bith é.  Bhí sé chomh so-fheicsiona</span>
<lb n="1768"/><span>'s bhí sé nuair a chonnaic siad ar dtús é.  Acht</span>
<lb n="1769"/><span>b'éigin dó púdar eile a chuimilt air, agus seort</span>
<lb n="1770"/><span>ola fósta a bhí i mbuideilín bhuidheach aige, sul</span>
<lb n="1771"/><span>ar bhain sé an púdar gorm de.</span></p>
<lb n="1772"/>
<lb n="1773"/><p><span>P. — Agus, a athair, ar chuir sé ar ais ins an bhoiscín</span>
<lb n="1774"/><span>arís an púdar gorm annsin?</span></p>
<lb n="1775"/>
<lb n="1776"/><p><span>E. — 'Ár ndóigh, a Phádraig, cha bheadh maith ar bith ann</span>
<lb n="1777"/><span>nuair a bheadh an ola agus an púdar eile measgtha</span>
<lb n="1778"/><span>thríd; 'dé sin mar chainnt!</span></p>
<lb n="1779"/>
<lb n="1780"/><p><span>M. — A Eibhlín, tá tusa ro-chruaidh ar Phádraig ar fad.</span>
<lb n="1781"/><span>Ná bí ag cur locht ar a chuid cainnte i gcomhnuighe —</span>
<lb n="1782"/><span>tá sé a' deunamh a dhichill.</span></p>
<lb n="1783"/>
<lb n="1784"/><p><span>Bhail, a athair, caidé mar d'eirigh leobhtha i n-a</span>
<lb n="1785"/><span>dhéidh sin?</span>
<lb n="1786"/></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="1787"/><p><span>IX.</span></p>
<lb n="1788"/>
<lb n="1789"/><p><span>NA PÍLEIRÍ.</span></p>
<lb n="1790"/>
<lb n="1791"/><p><span>"Bhail," ars eisean, "tá toigh na bpílear, no an</span>
<lb n="1792"/><span>"barraic," leath-bhealach eadar an Cholláisde agus</span>
<lb n="1793"/><span>Doire Chonchubhair, agus ar an tráthnóna breagh gréine</span>
<lb n="1794"/><span>sin i Mí-na-súl-bhuidhe bhí beirt de na píleiríbh ar gárdú</span>
<lb n="1795"/><span>fa'n toigh.</span></p>
<lb n="1796"/>
<lb n="1797"/><p><span>Bhí an sáirgent agus an fear eile amuigh thuas ag na Crois-</span>
<lb n="1798"/><span>bhealaighibh mar a rabh an dlighe 'a cur aca-san ar fhear</span>
<lb n="1799"/><span>chóir de chloinn Mhic Laithbheartaigh atá in a chomhnuidhe</span>
<lb n="1800"/><span>ar a' chreagán ar an taoibh thuas de n-a dtoigh féin,</span>
<lb n="1801"/><span>mar gheall ar an rógaire de mhadadh bheag atá aige.</span>
<lb n="1802"/><span>Is amhlaidh gur rug an madadh ar chnáimhín no ar chrúibín</span>
<lb n="1803"/><span>caorach a bhí in a luighe ar an talamh ag toigh an bhúisteóra</span>
<lb n="1804"/><span>atá in a chomhnuidhe ar láimh leis, agus go dtug amach</span>
<lb n="1805"/><span>ar a' chreig os comhair an bhóthair leis é le coigneadh.</span>
<lb n="1806"/><span>Bhí an sáirgent ag dhul thart agus chonnaic sé é.  Bhí</span>
<lb n="1807"/><span>barramhail aige nach go ro-chneasta fuair se an crúibín</span>
<lb n="1808"/><span>agus thug sé ionnsuidhe air.  Char thuig an madadh an</span>
<lb n="1809"/><span>gníomh sin 'á dheunamh aige agus chuir sé i n-a aghaidh</span>
<lb n="1810"/><span>go láidir 's go fíochmhar.  Tharraing an sáirgent a bhata</span>
<lb n="1811"/><span>beag bán agus bhuail é, agus, 'ár ndóigh, níor bhfáillighe leis</span>
<lb n="1812"/><span>an madadh é, agus rug sé greim cholpaidhe air.</span></p>
<lb n="1813"/>
<lb n="1814"/><p><span>Agus ba h-é sin ádhbhar na dlígheadh agus gnaithe an</span>
<lb n="1815"/><span>t-sáirgent ag na Crois-bhealaighibh an lá sin.</span></p>
<lb n="1816"/>
<lb n="1817"/><p><span>Bhail, bhí an bheirt a bhí ar gárdú agus am breagh fállsa</span>
<lb n="1818"/><span>aca.  Bhí fear amháin in a luighe ar shlait a dhroma ar</span>
<lb n="1819"/><span>éadach na leaptha sa t-seomra astoigh agus bosca</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="1820"/><p><span>nuadh ceoil aige a dtugann siad concertina air,</span>
<lb n="1821"/><span>(made in Germany) agus é a' seinnim 's a' gabháil de'n</span>
<lb n="1822"/><span>long long way to Tip-per-ary ar a shean-dhicheall</span>
<lb n="1823"/><span>'s ar dóigh.  Bhí an fear eile in a shuidhe ag an doras</span>
<lb n="1824"/><span>ar chathaoir agus an "Cugadh Mugadh" dhá léigheadh</span>
<lb n="1825"/><span>aige.  Anois agus arís deireadh an fear a bhí astoigh</span>
<lb n="1826"/><span>leis an fhear a bhí amuigh: "Faire leat! agus ná leig</span>
<lb n="1827"/><span>dó theacht i n-gan fhios orainn!"</span></p>
<lb n="1828"/>
<lb n="1829"/><p><span>"Ní'l baoghal air," deireadh an fear eile — "gabh</span>
<lb n="1830"/><span>leat!"</span></p>
<lb n="1831"/>
<lb n="1832"/><p><span>Acht i gcionn tamaill thuit an fear a bhí ag an doras</span>
<lb n="1833"/><span>in a shámh-chodladh le teas na gréine.  Thainig an fear</span>
<lb n="1834"/><span>eile amach agus thusaigh ar damhsa 's ar rinnce a dheunamh</span>
<lb n="1835"/><span>ar leic a' dorais chun go músglóchadh sé é.  Bhí sé</span>
<lb n="1836"/><span>tamall maith a' gabháil de'n damhsa 's de'n rinnce 's</span>
<lb n="1837"/><span>de'n cheol sul ar bhog mo dhuine chodlata.</span></p>
<lb n="1838"/>
<lb n="1839"/><p><span>Phreab sé in a shuidhe agus leig "Ó!!" áidhbheal as.</span></p>
<lb n="1840"/>
<lb n="1841"/><p><span>"Go sábhailidh Dia sinn!" arsa fear an cheoil,</span>
<lb n="1842"/><span>"caidé chonnaic tú!"</span></p>
<lb n="1843"/>
<lb n="1844"/><p><span>"Shaoil mé," ars eisean," go bhfaca mé eilteán</span>
<lb n="1845"/><span>mór cogaidh os cionn a' bharraic annseo agus cupla</span>
<lb n="1846"/><span>céad fear ann 's gur thusaigh siad ar sliogáin mhóra</span>
<lb n="1847"/><span>mharbhtha a chaitheamh anuas orm! agus gur bhuail ceann</span>
<lb n="1848"/><span>aca ar mo bhathas orm agus go dteachaidh sé síos thríd</span>
<lb n="1849"/><span>mo chorp no gur thuit amach as béal mo bhróige!"</span></p>
<lb n="1850"/>
<lb n="1851"/><p><span>"Dia 'ár sábhail!! b'fhéadtaidhe go bhfuil an namhaid</span>
<lb n="1852"/><span>a' teacht in-dairíribh!" agus d'amharc sé suas ins an</span>
<lb n="1853"/><span>spéir os cionn an toigh.</span></p>
<lb n="1854"/>
<lb n="1855"/><p><span>"Fuist!" adeir sé; agus d'éist siad.  Chualaidh</span></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="1856"/><p><span>siad an hum-m-m-m-m mar bheadh cuileóg agus í in-achrainn</span>
<lb n="1857"/><span>ag dubhan-alla, agus i ndéidh bheith ag amharc 's ag</span>
<lb n="1858"/><span>éisteacht tamaillín eile chonnaic mar bheadh míoltoigín</span>
<lb n="1859"/><span>buidheach thuas thuas i bhfad ins na néaltaíbh.</span></p>
<lb n="1860"/>
<lb n="1861"/><p><span>"Míoltóg atá ann," arsa fear an cheoil.</span></p>
<lb n="1862"/>
<lb n="1863"/><p><span>"Míoltóg do shean-athair!" arsa fear an chodlata</span>
<lb n="1864"/><span>agus sgeon air; "nach bhfeiceann tú gur eilteán atá</span>
<lb n="1865"/><span>ann"</span></p>
<lb n="1866"/>
<lb n="1867"/><p><span>"Eilteán do ghrannaí!" ars an fear eile; agus</span>
<lb n="1868"/><span>rith sé isteach go dtug amach na gloiní fad-amhairc agus</span>
<lb n="1869"/><span>d'fhéach.</span></p>
<lb n="1870"/>
<lb n="1871"/><p><span>"Dar mo choinseasa! is fíor duit! eilteán é gan</span>
<lb n="1872"/><span>dabht!! — seo dhuit!" agus rith sé isteach arís 's thug</span>
<lb n="1873"/><span>amach a ghunna.  D'árduigh sé an gunna le n-a ghualainn</span>
<lb n="1874"/><span>agus bhí ar tí urchar a sgaoileadh leis nuair a thainig mar</span>
<lb n="1875"/><span>bheadh glór fathaigh mhóir os a chionn — cúpla órlach níos</span>
<lb n="1876"/><span>airde ná a cheann — agus dubhairt, go garbh garg:</span></p>
<lb n="1877"/>
<lb n="1878"/><p><span>"As you were, a amadain!!"</span></p>
<lb n="1879"/>
<lb n="1880"/><p><span>Thuit an gunna as a láimh agus thuit sé fhéin i n-aghaidh ursan</span>
<lb n="1881"/><span>an dorais.  Thuit na gloiní fad-amhairc as láimh an</span>
<lb n="1882"/><span>fhir chodlata agus thuit seisean fhéin ar shlait a dhroma</span>
<lb n="1883"/><span>trasna ar an chathaoir — 's gan hú no há as ceachtar aca</span>
<lb n="1884"/><span>acht oirid 's dá mba dhá stambán giumhais a bhí ionnta.</span></p>
<lb n="1885"/>
<lb n="1886"/><p><span>Bhí mar sin no go dtainig an sáirgent agus an pílear</span>
<lb n="1887"/><span>eile ar ais ó na Crois-bhealaighibh fa chromadh na gréine,</span>
<lb n="1888"/><span>agus fuair in a luighe an bheirt aca.</span></p>
<lb n="1889"/>
<lb n="1890"/><p><span>"Míle murdar!" ars an sáirgent, "féach ar seo!"</span></p>
<lb n="1891"/>
<lb n="1892"/><p><span>"Míle murdar!" ars an pílear, "caidé seo!"</span></p>
<lb n="1893"/>
<lb n="1894"/><p><span>"Dúnmharbhadh!" ars eisean.</span>
<lb n="1895"/></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="1896"/><p><span>"Gan amhras!" arsa 'n fear eile.</span></p>
<lb n="1897"/>
<lb n="1898"/><p><span>"Madadh Shéamuis a rinne, is dócha!"</span></p>
<lb n="1899"/>
<lb n="1900"/><p><span>"Gan dabht!"</span></p>
<lb n="1901"/>
<lb n="1902"/><p><span>"No Séamus fhéin!"</span></p>
<lb n="1903"/>
<lb n="1904"/><p><span>"Cé eile!"</span></p>
<lb n="1905"/>
<lb n="1906"/><p><span>"No b'fhéidir an búisteóir!"</span></p>
<lb n="1907"/>
<lb n="1908"/><p><span>"B'fhéidir é!"</span></p>
<lb n="1909"/>
<lb n="1910"/><p><span>"Fan thusa annseo go rachaidh mé suas chuca!"</span></p>
<lb n="1911"/>
<lb n="1912"/><p><span>Agus a dh'reathair ó 's a rúin! d'imthigh leis suas a'</span>
<lb n="1913"/><span>bealach mór in a ruaig-rása 's ins na frua-frása go</span>
<lb n="1914"/><span>rabh sé ag toigh Shéamuis, ar chúl na creige.</span></p>
<lb n="1915"/>
<lb n="1916"/><p><span>Bhí sé in a rith-reátal isteach ar an gheata nuair a</span>
<lb n="1917"/><span>léim ceann de na mucaibh a bhí sa chró ag Séamus amach</span>
<lb n="1918"/><span>le sgannrú 's le sgeoin, agus trasna díreach ar a</span>
<lb n="1919"/><span>bhealach, gur leag ar mhullach a chinn é ar leic a' dorais.</span></p>
<lb n="1920"/>
<lb n="1921"/><p><span>D'eirigh sé, agus é ar buile le feirg 's le gealtacht,</span>
<lb n="1922"/><span>agus tharraing a bhata beag bán go trom géar cruaidh,</span>
<lb n="1923"/><span>gur bhuail eadar an dá chluais ar an mhuic é.  Rith</span>
<lb n="1924"/><span>bean a' toigh amach agus naoidhnean ar a baclainn aicí.</span></p>
<lb n="1925"/>
<lb n="1926"/><p><span>"Go sábhailidh Rí na glóire sinn!" ars ise, "caidé</span>
<lb n="1927"/><span>seo!"</span></p>
<lb n="1928"/>
<lb n="1929"/><p><span>"Caidé seo!" ars eisean, "nach bhfeiceann tú</span>
<lb n="1930"/><span>caidé seo! nach bhfeiceann tú?  Béidhmid uilig marbh</span>
<lb n="1931"/><span>agaibh roimh i bhfad! — ca bhfuil an fear seo?"</span></p>
<lb n="1932"/>
<lb n="1933"/><p><span>"Cha dtainig sé a bhaile go fóill."</span></p>
<lb n="1934"/>
<lb n="1935"/><p><span>"Há! nach dtainig?"</span></p>
<lb n="1936"/>
<lb n="1937"/><p><span>"Chuaidh sé 'na gCrois-bhealach."</span></p>
<lb n="1938"/>
<lb n="1939"/><p><span>"Béidh gach duine sa dá theach annseo ar n-a gcrochadh</span>
<lb n="1940"/><span>as cionn rópa agam-sa roimh an oidhche imbáireach!!"</span>
<lb n="1941"/></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="1942"/><p><span>Agus thainig sé ar ais a' tochais 's a' cuimilt a chinn</span>
<lb n="1943"/><span>mar ar brúigheadh é ó'n leagadh ar an leic.</span></p>
<lb n="1944"/>
<lb n="1945"/><p><span>Nuair a thainig sé ar ais bhí an fear eile agus baisín</span>
<lb n="1946"/><span>uisge aige agus é ar a chorra-ghiob le taobh fir a' cheoil</span>
<lb n="1947"/><span>agus é 'ghá stealladh ar a aghaidh 's ar a cheann.</span></p>
<lb n="1948"/>
<lb n="1949"/><p><span>"Ta a chnaipe seo deunta!" ars eisean.</span></p>
<lb n="1950"/>
<lb n="1951"/><p><span>Leig fear an chodlata "Ú" fada as.</span></p>
<lb n="1952"/>
<lb n="1953"/><p><span>"Tá sé seo a' teacht chuige féin."</span></p>
<lb n="1954"/>
<lb n="1955"/><p><span>"Tá," ars an pílear.</span></p>
<lb n="1956"/>
<lb n="1957"/><p><span>Do chroith an sáirgent é, agus do chuimil a bhosa, 's do</span>
<lb n="1958"/><span>bhuail fa'n dá chluais e, 's do bhuail fa na leicin é, 's</span>
<lb n="1959"/><span>d'fhosgail bóna a chasóige agus bóna a léinidh, 's do chuimil</span>
<lb n="1960"/><span>a shúile, go dtí gur mhúsgail sé beagan ar bheagan.</span></p>
<lb n="1961"/>
<lb n="1962"/><p><span>"Ó! Ó!!" adeir sé, "as-as-as-you-were!"</span></p>
<lb n="1963"/>
<lb n="1964"/><p><span>"Dar Crom!" ars an sáirgent.</span></p>
<lb n="1965"/>
<lb n="1966"/><p><span>"Tá sé as a chéill!" ars an fear eile.</span></p>
<lb n="1967"/>
<lb n="1968"/><p><span>Bhog fear an cheoil a cheann, agus annsin d'fhosgail</span>
<lb n="1969"/><span>a shúile agus bhog iad; annsin thóg sé a dhá láimh go roighin</span>
<lb n="1970"/><span>os a chionn agus leig "Ó" fada leathan as, agus thainig chuige,</span>
<lb n="1971"/><span>beagan ar bheagan, a chéadfaidhe ar ais arís.  Annsin leig</span>
<lb n="1972"/><span>sé — "Ó! Ó!!" agus labhair: "as-as-as-you-</span>
<lb n="1973"/><span>w…!"</span></p>
<lb n="1974"/>
<lb n="1975"/><p><span>Cha dtiocadh leis a thuille a rádh.  D'iomchur siad</span>
<lb n="1976"/><span>isteach é agus chuir in a luighe ar an leabaidh.  D'iomchur</span>
<lb n="1977"/><span>siad an fear eile isteach agus chuir in a luighe ar leabaidh</span>
<lb n="1978"/><span>eile é agus chuir fios ar an dochtúir.</span></p>
<lb n="1979"/>
<lb n="1980"/><p><span>Bhail, thainig an dochtúir agus d'fhiach le n-a n-áithbheodhú.</span>
<lb n="1981"/><span>B'fhada dobhtha go rabh siad i n-ánn no i n-inimhe cainnt</span>
<lb n="1982"/><span>chruinn a dheunamh.  Agus rith an ama sin d'a rabh siad</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="1983"/><p><span>mar sin bhí an dochtúir agus an sáirgent agus an píléar eile</span>
<lb n="1984"/><span>ag cur a dtuairim 's a' tabhairt a mbaramhail ar ádhbhar</span>
<lb n="1985"/><span>na tubaiste.</span></p>
<lb n="1986"/>
<lb n="1987"/><p><span>D'innis an sáirgent dó mar bhí bosca an cheoil agus</span>
<lb n="1988"/><span>na gloiní fad-amhairc agus an gunna agus an páipéar</span>
<lb n="1989"/><span>nuaidheachta in a luighe le n-a dtaoibh.</span></p>
<lb n="1990"/>
<lb n="1991"/><p><span>"Troid a bhí aca, is dócha," ars an dochtúir; "gidh</span>
<lb n="1992"/><span>nach bhfuil lorg no rian buille ar cheachtar aca acht sa</span>
<lb n="1993"/><span>cheann, mar ar buaileadh ar an talamh iad."</span></p>
<lb n="1994"/>
<lb n="1995"/><p><span>"An saoileann tú?"</span></p>
<lb n="1996"/>
<lb n="1997"/><p><span>"Sin mar shaoilim — mur ab é go rabh siad ag obair</span>
<lb n="1998"/><span>ro-dhutharachta 's ro-chruaidh agus gur thuit i laige ó'n</span>
<lb n="1999"/><span>teas!"</span></p>
<lb n="2000"/>
<lb n="2001"/><p><span>D'imthigh an dochtúir agus i gcionn uaire no mar sin</span>
<lb n="2002"/><span>bhí fear an cheoil ceart go leor le cainnt chruinn a</span>
<lb n="2003"/><span>dheunamh arís, agus d'innis sé fa ghach a thárlaigh, acht</span>
<lb n="2004"/><span>gan innsighe caidé mar bhí siad féin roimhe sin.</span></p>
<lb n="2005"/>
<lb n="2006"/><p><span>"Dar mo choinseasa!" ars an sáirgent, "tá</span>
<lb n="2007"/><span>deireadh linn! tá an namhaid sa tír!!."</span>
<lb n="2008"/></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2009"/><p><span>X.</span></p>
<lb n="2010"/>
<lb n="2011"/><p><span>AN CHÉILIDH AGUS AN CUARTÚ.</span></p>
<lb n="2012"/>
<lb n="2013"/><p><span>"Bhail, nuair a leig Shov do'n bhlaoisgín bheag</span>
<lb n="2014"/><span>do-fheicsiona ar cheann na sringe ísliu ó'n eilteán;</span>
<lb n="2015"/><span>agus nuair a chuir sé blaoisgín beag eile a bhí sa bhosca</span>
<lb n="2016"/><span>aige le n-a chluais, agus blaoisgín beag eile le n-a</span>
<lb n="2017"/><span>bhéal; agus nuair a chualaidh sé gach a bhí ag dhul ar</span>
<lb n="2018"/><span>aghaidh sa toigh thíos, na míltí troigh faoi, agus nuair</span>
<lb n="2019"/><span>a sgáirt sé síos thríd an t-sring mhín, ba bheag nár thuit</span>
<lb n="2020"/><span>sé amach ar mhullach a chinn as an eilteán le pleasgadh</span>
<lb n="2021"/><span>an gháiridhe.</span></p>
<lb n="2022"/>
<lb n="2023"/><p><span>Agus nuair a chonnaic m'athair-se an sáirgent agus é in</span>
<lb n="2024"/><span>a rith-reátal suas a' bóthar go toigh Shéamuis, agus an</span>
<lb n="2025"/><span>mhuc 'ghá leagadh ar mhullach a chinn sa t-sráid, b'éigin</span>
<lb n="2026"/><span>dó greim dhá láimh a ghabhail ar a easnachaibh le teann</span>
<lb n="2027"/><span>gháiridhe.  Agus nuair a chonnaic sé iad 'ghá n-iomchur</span>
<lb n="2028"/><span>isteach dubhairt sé gur míthid dóibh féin bheith fa n-a</span>
<lb n="2029"/><span>gcuid ghnaithe.</span></p>
<lb n="2030"/>
<lb n="2031"/><p><span>"Nár dhubhairt tú, a Shoiv, gur bh'é sin an Colláisde?"</span>
<lb n="2032"/><span>arsa m'oncul.</span></p>
<lb n="2033"/>
<lb n="2034"/><p><span>"Dubhairt," arsa Shov," agus b'é!"</span></p>
<lb n="2035"/>
<lb n="2036"/><p><span>"Is cosamhail go bhfuil an Colláisde i n-áit intean</span>
<lb n="2037"/><span>eile anois."</span></p>
<lb n="2038"/>
<lb n="2039"/><p><span>"Acht, cá h-áit?"</span></p>
<lb n="2040"/>
<lb n="2041"/><p><span>"Chan fiosach damh."</span></p>
<lb n="2042"/>
<lb n="2043"/><p><span>"Bhail, caithfimid 'a chuartú anocht," arsa m'athair.</span>
<lb n="2044"/><span>"Cha dhruidim-se mo leath-shúil anocht no go ndeunfaidh</span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2045"/><p><span>mé a lorgadh 's a chuartú!  Sgaoil leat, a Shoiv!"</span></p>
<lb n="2046"/>
<lb n="2047"/><p><span>Agus tharraing Shov aníos an t-sreang agus an blaoisgín</span>
<lb n="2048"/><span>agus chuir mar bhí ar an roithnilín roimhe sin sa bhosca.</span>
<lb n="2049"/><span>Bhog sé an lámhchrann iarainn a bhí faoi n-a láimh dheis</span>
<lb n="2050"/><span>'s dhruid uaidh an lámhchrann a bhí i lár; gur bhog an</span>
<lb n="2051"/><span>t-eilteán ar aghaidh 's gur ghluais leis thart timcheall</span>
<lb n="2052"/><span>fa dhéin Cnuic na Bealtaine arís.</span></p>
<lb n="2053"/>
<lb n="2054"/><p><span>Go díreach agus sinne os cionn na gcrann atá leath-</span>
<lb n="2055"/><span>bhealach eadar toigh na bpílear agus an cnoc chonnaic</span>
<lb n="2056"/><span>Monnchadh an dream daoine — buachaillí, cailíní, fir</span>
<lb n="2057"/><span>agus mná ag dhul isteach sa toigh mhór mhaol.</span></p>
<lb n="2058"/>
<lb n="2059"/><p><span>"Tabhair damh na gloiní!" arsa m'athair.  Fuair sé</span>
<lb n="2060"/><span>na gloiní agus d'amharc síos.</span></p>
<lb n="2061"/>
<lb n="2062"/><p><span>"Tá céilidh le bheith ann anocht! agus tchím an píobaire</span>
<lb n="2063"/><span>adaí ag dhul isteach 's a cheann i n-áirde, 's na píobaí</span>
<lb n="2064"/><span>faoi 'n asgaill aige.  Stadfamuid go fóill, a Shoiv!</span>
<lb n="2065"/><span>seo an Colláisde!"</span></p>
<lb n="2066"/>
<lb n="2067"/><p><span>Agus stad — díreach mar stad os cionn toigh na</span>
<lb n="2068"/><span>bpílear.</span></p>
<lb n="2069"/>
<lb n="2070"/><p><span>"Leig síos an blaoisgín, a Shoiv!"</span></p>
<lb n="2071"/>
<lb n="2072"/><p><span>Agus thusaigh Shov ar an roithnilín a chasadh 's 'leigint</span>
<lb n="2073"/><span>do'n bhlaoisgín ísliu no gur aimsigh sé isteach é ar</span>
<lb n="2074"/><span>an phíob bheag chaol atá mar pholl deataigh ar an toigh.</span>
<lb n="2075"/><span>Annsin chuir sé an blaoisgín eile le n-a chluais agus d'éist.</span></p>
<lb n="2076"/>
<lb n="2077"/><p><span>"'Gcluin tú rud ar bith?" arsa m'athair.</span></p>
<lb n="2078"/>
<lb n="2079"/><p><span>"Cluinim — fan!"</span></p>
<lb n="2080"/>
<lb n="2081"/><p><span>Agus d'fhan; agus nuair a bhí sé ag éisteacht cupla</span>
<lb n="2082"/><span>bimid thóg sé an blaoisgín beag ó n-a chluais agus dubhairt:</span></p>
<lb n="2083"/>
<lb n="2084"/><p><span>"Tá an céilidh ar siubhal.  An duine atá in a fhear</span></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2085"/><p><span>eagair ar an chéilidh dubhairt sé: "béidh amhrán againn</span>
<lb n="2086"/><span>anois."</span></p>
<lb n="2087"/>
<lb n="2088"/><p><span>"Agus cé tá a' tabhairt an amhráin uaidh?"</span></p>
<lb n="2089"/>
<lb n="2090"/><p><span>Chuir sé an blaoisgín le n-a chluais arís.</span></p>
<lb n="2091"/>
<lb n="2092"/><p><span>"Buachaill d'ar bh'ainm Seághan Ó Neachtáin, saoilim."</span></p>
<lb n="2093"/>
<lb n="2094"/><p><span>"Tá sean-aithne agam air-sean," arsa m'athair;</span>
<lb n="2095"/><span>"cruaidh-cheoltaí atá aige-sean ar fad.  Éist arís."</span></p>
<lb n="2096"/>
<lb n="2097"/><p><span>"Tá siad a' damhsa anois — cluinim ceol na bpíob agus</span>
<lb n="2098"/><span>torman na gcos.</span></p>
<lb n="2099"/>
<lb n="2100"/><p><span>Anois tá amhrán eile le bheith "againn."</span></p>
<lb n="2101"/>
<lb n="2102"/><p><span>"Cé anois?"</span></p>
<lb n="2103"/>
<lb n="2104"/><p><span>"An fear ó'n chnoc."</span></p>
<lb n="2105"/>
<lb n="2106"/><p><span>"Cé h-é féin?"</span></p>
<lb n="2107"/>
<lb n="2108"/><p><span>"Éadhmonn, 'ár ndóigh — Éadhmonn a' chnuic."</span></p>
<lb n="2109"/>
<lb n="2110"/><p><span>"Agus caidé an ceol?"</span></p>
<lb n="2111"/>
<lb n="2112"/><p><span>"Cé hé sin amuigh?" — saoilim —; seadh!"</span></p>
<lb n="2113"/>
<lb n="2114"/><p><span>"Ceol nuadh é sin, is dócha."</span></p>
<lb n="2115"/>
<lb n="2116"/><p><span>"Anois — "béidh corn-phíopa againn."</span></p>
<lb n="2117"/>
<lb n="2118"/><p><span>"Cé anois?"</span></p>
<lb n="2119"/>
<lb n="2120"/><p><span>"Fear as Tóraigh, saoilim."</span></p>
<lb n="2121"/>
<lb n="2122"/><p><span>"Óch, tá 'fhios agam a' fear sin; de chloinn na</span>
<lb n="2123"/><span>mBárd é — agus damhsóir ar dóigh 'seadh é."</span></p>
<lb n="2124"/>
<lb n="2125"/><p><span>Bhail, d'éist muid annsin no go rabh an céilidh thart</span>
<lb n="2126"/><span>agus gur gabhadh "Domhnall a bú," 's go dteachaidh na</span>
<lb n="2127"/><span>daoiní uilig 'n a bhaile.</span></p>
<lb n="2128"/>
<lb n="2129"/><p><span>Thuirling annsin ar chúl an Cholláisde thíos ar bhruach</span>
<lb n="2130"/><span>na h-abhna, agus ó bhí an oidhche dorcha go maith char</span>
<lb n="2131"/><span>bhaoghal go bhfeicthí inn.  Char choruigh muid go meadhon-</span>
<lb n="2132"/><span>oidhche.</span>
<lb n="2133"/></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2134"/><p><span>"Go ciuin réidh anois!" arsa m'athair.  Thainig muid</span>
<lb n="2135"/><span>aníos thar an chlaidhe agus thart chuig an doras.  Bhí sé</span>
<lb n="2136"/><span>faoi ghlas.  Thainig muid thart chuig an chead fhuinneóig</span>
<lb n="2137"/><span>os comhair an bhóthair.  Bhí sé sin druidthe.  Chuaidh</span>
<lb n="2138"/><span>thart chuig na fuinneógaibh uilig acht bhí siad druidthe.</span></p>
<lb n="2139"/>
<lb n="2140"/><p><span>"Brisfimid fuinneog!" arsa Monnchadh.</span></p>
<lb n="2141"/>
<lb n="2142"/><p><span>"Ná deun a léithid!" arsa m'athair.</span></p>
<lb n="2143"/>
<lb n="2144"/><p><span>"Féach, nach dtig a fosgladh sin in a barr?"</span></p>
<lb n="2145"/>
<lb n="2146"/><p><span>"Seo! seo!" arsa Shov; "tá an fhuinneóg seo</span>
<lb n="2147"/><span>ar fhosgailt! féachaigidh suas! acht tá se árd."</span></p>
<lb n="2148"/>
<lb n="2149"/><p><span>"Dá mbeadh dreimire againn."</span></p>
<lb n="2150"/>
<lb n="2151"/><p><span>"Cá bhfuighmid ceann?"</span></p>
<lb n="2152"/>
<lb n="2153"/><p><span>"Tá 'fhios agam rud a dheunfas an gnaithe.  Fanaigidh</span>
<lb n="2154"/><span>bimid!" agus thug sé ruaig suas a' bóthar agus thainig</span>
<lb n="2155"/><span>ar ais i gcionn na bimide sin agus sail mhór de shean-</span>
<lb n="2156"/><span>chrann ar a ghualainn leis.</span></p>
<lb n="2157"/>
<lb n="2158"/><p><span>"Cá bhfuair tú sin?" arsa m'athair.  "Thuas ag</span>
<lb n="2159"/><span>an gheafta annsin mar a rabh sé leagtha trasna os cionn</span>
<lb n="2160"/><span>a' gheafta ó thaca go taca.  Chan sean-stamban lobhtha</span>
<lb n="2161"/><span>giumhais é seo — bí fhios agaibh — acht cnamh géill an</span>
<lb n="2162"/><span>mhíl mhóir ó'n fháirrge amuigh; agus tá sé chomh roighin</span>
<lb n="2163"/><span>láidir le h-iarann."</span></p>
<lb n="2164"/>
<lb n="2165"/><p><span>Chuir sé cnamh géill an mhíl mhóir suas i gcoinne an</span>
<lb n="2166"/><span>bhalla taobh na fuinneoige agus chuir suas mise de</span>
<lb n="2167"/><span>dhreapóracht no go dteachaidh mé isteach ar an fhuinneóig.</span></p>
<lb n="2168"/>
<lb n="2169"/><p><span>"Tarraing a' bolta anois, a mhic ó!"  Agus thainig</span>
<lb n="2170"/><span>mé mar a rabh an doras.  Acht sa dorchadas bhuail mé</span>
<lb n="2171"/><span>i n-aghaidh an tacuis agus leag mé sin agus an clár dubh, agus</span></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2172"/><p><span>Ó! shaoil mé go rabh an toigh uilig anuas orm, 's an</span>
<lb n="2173"/><span>méad tormainn a rinneadh ar an urlar.</span></p>
<lb n="2174"/>
<lb n="2175"/><p><span>Tharraing mé an bolta agus d'fhosgail an doras.</span></p>
<lb n="2176"/>
<lb n="2177"/><p><span>"Ná deun solas!" arsa Shov, nuair a bhí m'oncul</span>
<lb n="2178"/><span>chun lasán a bhuaileadh ar ursain a' dorais.</span></p>
<lb n="2179"/>
<lb n="2180"/><p><span>"Druid an doras, agus cuir an bolta ar ais, a</span>
<lb n="2181"/><span>Mhonnchaidh," arsa Shov; agus bhain sé lochran beag</span>
<lb n="2182"/><span>draoidheachta aibhlise as a phóca.  Chuir sé a ordóg</span>
<lb n="2183"/><span>ar chnaipín a bhí air agus bhí an solas is gile d'a bhfaca do</span>
<lb n="2184"/><span>shúile ariamh ins a' t-seomra againn.</span></p>
<lb n="2185"/>
<lb n="2186"/><p><span>Chuartuigh muid suas agus chuartuigh muid síos, agus</span>
<lb n="2187"/><span>chuartuigh thuas agus thíos, thall agus i bfus sa t-seomra mór</span>
<lb n="2188"/><span>sin.  Annsin chuaidh isteach ar thaoibh na láimhe clé sa</span>
<lb n="2189"/><span>t-seomra bheag eile.</span></p>
<lb n="2190"/>
<lb n="2191"/><p><span>"A thiarcais! caidé seo?"  Bodach mór agus cóta</span>
<lb n="2192"/><span>lachtna air, in a shuidhe ar thrí torpáin; a dhá spáig ar</span>
<lb n="2193"/><span>chloich mhóir ghil agus "Eachtra Aoidh Ruaidh" 'á léigheadh</span>
<lb n="2194"/><span>aige! agus cú na gcleas in a shamh-chodladh ar a'</span>
<lb n="2195"/><span>tinlean!</span></p>
<lb n="2196"/>
<lb n="2197"/><p><span>Leig mise béic asam; d'árduigh Monnchadh a ghunna;</span>
<lb n="2198"/><span>rug m'oncul ar chathaoir; agus d'eirigh gruaig Shoiv</span>
<lb n="2199"/><span>in a seasamh ar a cheann chomh díreach le guairigh na</span>
<lb n="2200"/><span>gráineóige.  Acht char chuir sé scannrú ar bith ar</span>
<lb n="2201"/><span>m'athair.  Thuig seisean é, agus gach a bhí ar siubhal.</span>
<lb n="2202"/><span>Dubhairt sé linne 'bheith sócar — nach rabh baoghal orainn.</span>
<lb n="2203"/><span>Annsin labhair sé leis an duine droch-dheilbhe úr-</span>
<lb n="2204"/><span>ghránna éigchéillidhe:</span></p>
<lb n="2205"/>
<lb n="2206"/><p><span>"Caidé do ghnaithe annseo?"</span></p>
<lb n="2207"/>
<lb n="2208"/><p><span>"Tamall a chaitheamh le léigeann," ars eisean.</span>
<lb n="2209"/></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2210"/><p><span>"Bhfeil tú tuirseach de'n reátal?"</span></p>
<lb n="2211"/>
<lb n="2212"/><p><span>"Nár chuir mé an bhuaidh air!"</span></p>
<lb n="2213"/>
<lb n="2214"/><p><span>"'S cá bhfuil se anois?"</span></p>
<lb n="2215"/>
<lb n="2216"/><p><span>"Chuir mé in a luing amach ar an mhuir mhóir é."</span></p>
<lb n="2217"/>
<lb n="2218"/><p><span>"Bhfuil tú i bhfad annseo?"</span></p>
<lb n="2219"/>
<lb n="2220"/><p><span>"Ó'n lá indé."</span></p>
<lb n="2221"/>
<lb n="2222"/><p><span>"'S ca h-fhad fhanfas tú?"</span></p>
<lb n="2223"/>
<lb n="2224"/><p><span>"Go dtig na sméara."</span></p>
<lb n="2225"/>
<lb n="2226"/><p><span>"Caidé an chloch sin atá faoi do chosaibh?"</span></p>
<lb n="2227"/>
<lb n="2228"/><p><span>"An chloch a rabh a cheann air."</span></p>
<lb n="2229"/>
<lb n="2230"/><p><span>"Cé?"</span></p>
<lb n="2231"/>
<lb n="2232"/><p><span>"Faolach."</span></p>
<lb n="2233"/>
<lb n="2234"/><p><span>Annsin d'iarr m'athair air eirghe agus cuartú a</span>
<lb n="2235"/><span>dheunamh fa'n t-Seanchaidhe.</span></p>
<lb n="2236"/>
<lb n="2237"/><p><span>"Ní'l sé annseo," ars eisean.</span></p>
<lb n="2238"/>
<lb n="2239"/><p><span>"Bhfuil tú dearbhtha?"</span></p>
<lb n="2240"/>
<lb n="2241"/><p><span>"Tá mé cinnte."</span></p>
<lb n="2242"/>
<lb n="2243"/><p><span>Chuartuigh sé thuas, thíos, suas, síos, thall agus i bfus,</span>
<lb n="2244"/><span>acht cha rabh sé ar fághail.</span></p>
<lb n="2245"/>
<lb n="2246"/><p><span>"Cé leis an t-éan sin san fhuinneóig?" arsa m'athair.</span></p>
<lb n="2247"/>
<lb n="2248"/><p><span>"An fhuiseóg, an eadh?"</span></p>
<lb n="2249"/>
<lb n="2250"/><p><span>"Seadh."</span></p>
<lb n="2251"/>
<lb n="2252"/><p><span>"Le duine de na sgoláiribh."</span></p>
<lb n="2253"/>
<lb n="2254"/><p><span>"Bhfeil ceol ann?"</span></p>
<lb n="2255"/>
<lb n="2256"/><p><span>"Na céadtaí."</span></p>
<lb n="2257"/>
<lb n="2258"/><p><span>"Bhail, bheirfidh mé liom é"; agus chuir sé an</span>
<lb n="2259"/><span>fhuiseóg in a phóca.</span></p>
<lb n="2260"/>
<lb n="2261"/><p><span>"Siubhailigidh! chan fheil sé annseo.  Mo dhonas 's</span>
<lb n="2262"/><span>mo dhothairne orm! nach sin saothar i n-aisge againn!"</span>
<lb n="2263"/></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2264"/><p><span>PÁDRAIG — 'S cé'r bh'é an bodach úd, a athair?</span></p>
<lb n="2265"/>
<lb n="2266"/><p><span>An t-ATHAIR — Fathach mór a bhí sa tír seo uair amháin —</span>
<lb n="2267"/><span>thainig sé as Oilean Mhanáinn.</span></p>
<lb n="2268"/>
<lb n="2269"/><p><span>P. — 'S cá bhfuil Oilean Mhanáinn?</span></p>
<lb n="2270"/>
<lb n="2271"/><p><span>A. — Amuigh san fháirrge annsin os ár gcomhair.  Dá</span>
<lb n="2272"/><span>mbéidhfea in do sheasamh ar mhalaidh shléibh' Cháirlinne</span>
<lb n="2273"/><span>tchífea uait é mar bheadh cnapan beag cnuic i bhfad</span>
<lb n="2274"/><span>soir ar íoghar na spéire.</span></p>
<lb n="2275"/>
<lb n="2276"/><p><span>EIBHLÍN — 'S 'tuige, a dhaidí, go rabh sé annsin leis</span>
<lb n="2277"/><span>fhéin sa t-seomra agus an oidhche ann, agus gan solus</span>
<lb n="2278"/><span>aige?</span></p>
<lb n="2279"/>
<lb n="2280"/><p><span>P. — Nár dhubhairt sé, a Eibhlín, go rabh sé a' caitheamh</span>
<lb n="2281"/><span>tamaill le léigheann?</span></p>
<lb n="2282"/>
<lb n="2283"/><p><span>E. — Acht 'ár ndóigh, a Phádraig, ní rabh solas aige, agus</span>
<lb n="2284"/><span>caidé an gar dó bheith annsin sa dorchadas, agus</span>
<lb n="2285"/><span>gan múinteóir no maighistear leis!</span></p>
<lb n="2286"/>
<lb n="2287"/><p><span>MÁIRE — Is cosamhail, a athair, nach duine a bhí ann ar</span>
<lb n="2288"/><span>bith, acht go rabh d'athair-sé — grásta Dé le n'</span>
<lb n="2289"/><span>anam — 'ghá innsighe sin chun sgéal maith a dheunamh</span>
<lb n="2290"/><span>de.</span></p>
<lb n="2291"/>
<lb n="2292"/><p><span>A. — Saoilim gur mar sin a bhí, a Mháire; go rabh sé a'</span>
<lb n="2293"/><span>smaoiteamh ar na sean sgéaltaí a léigh sé fa dtaobh</span>
<lb n="2294"/><span>de na bodaighibh agus na fathaighibh a bhí ann sa tsean-</span>
<lb n="2295"/><span>aimsir.  Acht bíodh sé fíor no ná bíodh, sin díreach</span>
<lb n="2296"/><span>mar a d'innis sé damh-sa é — agus mé in mo</span>
<lb n="2297"/><span>ghasuirín bhuidheach mar atá Séaghainín annsin anois,</span>
<lb n="2298"/><span>agus mé in mo shuidhe ar a' bhaic.</span></p>
<lb n="2299"/>
<lb n="2300"/><p><span>SÉAGHAINÍN — 'Rabh an cú úd chomh mór le "Bran"</span>
<lb n="2301"/><span>againne, a 'aidí — rabh?</span>
<lb n="2302"/></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="2303"/><p><span>A. — Bhí, a thaisge, agus i bhfad níos mó.</span></p>
<lb n="2304"/>
<lb n="2305"/><p><span>S. — Ó, Mhuire! 'gus tá Bran mór — nach bhfuil, a 'aidí?</span></p>
<lb n="2306"/>
<lb n="2307"/><p><span>A. — Má tá fhéin, a chroidhe, bhí sé siud a dhá oirid chomh</span>
<lb n="2308"/><span>mór leis.</span></p>
<lb n="2309"/>
<lb n="2310"/><p><span>S. — 'Rabh sé crosta, a 'aidí?</span></p>
<lb n="2311"/>
<lb n="2312"/><p><span>A. — Bhail, cha rabh, go dtí go mbaintí leis, agus annsin</span>
<lb n="2313"/><span>ruaigeadh sé na céadtaí daoine.</span></p>
<lb n="2314"/>
<lb n="2315"/><p><span>S. — Óch! 'thiarcais! char dheas liom é mar pheata, a</span>
<lb n="2316"/><span>'aidí!  Ní ruaigfeadh Bran duine a' bith,</span>
<lb n="2317"/><span>acht ruaigfeadh sé an bhó bhradach as an choirce.</span>
<lb n="2318"/><span>A 'aidí, an ruaigfeadh an cú úd an bhó as an choirce</span>
<lb n="2319"/><span>— 'ruaigfeadh?</span></p>
<lb n="2320"/>
<lb n="2321"/><p><span>P. — Má bhí sé chomh mór sin 's cosamhail go n-iosfadh</span>
<lb n="2322"/><span>sé an bhó agus gan a ruaigeadh ar bith, a Shéaghainín!</span></p>
<lb n="2323"/>
<lb n="2324"/><p><span>E. — 'Ár ndóigh, a Phádraig, cha n-iosfadh cú bó! — Nach</span>
<lb n="2325"/><span>sin a' chainnt agat!</span>
<lb n="2326"/></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="2327"/><p><span>XI.</span></p>
<lb n="2328"/>
<lb n="2329"/><p><span>AN GLEO!</span></p>
<lb n="2330"/>
<lb n="2331"/><p><span>Thainig muid amach agus chuaidh síos agus isteach san eilteán</span>
<lb n="2332"/><span>agus luighmuid ann go maidin.  Rith na h-oidhche bhí m'athair</span>
<lb n="2333"/><span>a' cainnt 's a' rábhailligh, agus le cead bhreacadh an lae</span>
<lb n="2334"/><span>d'eirigh go claoidhte 's go cráidhte.</span></p>
<lb n="2335"/>
<lb n="2336"/><p><span>"A Shoiv," adeir se, "eirigh! tá an lá ann agus chan</span>
<lb n="2337"/><span>fhearr dúinn fanacht annseo.  Béidh an lucht léighinn</span>
<lb n="2338"/><span>a' teacht ar ball — Eirigidh!"</span></p>
<lb n="2339"/>
<lb n="2340"/><p><span>Bhain Shov searradh agus síneadh as fhéin.  "Is dóiche,"</span>
<lb n="2341"/><span>ars eisean, "go mbéidh an pace adaí ar ár lorg indiu-</span>
<lb n="2342"/><span>cá rachamuid?"</span></p>
<lb n="2343"/>
<lb n="2344"/><p><span>"Isteach go Tóraigh."</span></p>
<lb n="2345"/>
<lb n="2346"/><p><span>Chuir Shov ola tiomanta san inneal agus ola sleamh-</span>
<lb n="2347"/><span>nuighthe ar na roithnilibh, agus bhog an lámhchrann iarainn</span>
<lb n="2348"/><span>adaí a bhí faoi n-a láimh dheis, gur ghluais an t-eilteán</span>
<lb n="2349"/><span>fa dhéin an droichid a bhí eadrainn agus Bedlum, gur shaoil</span>
<lb n="2350"/><span>mise go rabh mo chnaipe deunta annsin no ariamh, agus</span>
<lb n="2351"/><span>go rabh deireadh go deoidh linn uilig-go-léir.  Acht</span>
<lb n="2352"/><span>d'eirigh sé go deas os cionn na h-abhna agus os cionn</span>
<lb n="2353"/><span>a' droichid agus ghluais leis amach ó thuaidh thar an</span>
<lb n="2354"/><span>cheardchainn 's an chruaich mhónadh atá taobh leis, díreach</span>
<lb n="2355"/><span>os comhair siopa bhig na mísleán 's na mbarr-iall bróg;</span>
<lb n="2356"/><span>gur ghabhamuid thart timcheall i bhfuirm fáinne mhóir,</span>
<lb n="2357"/><span>i ndéidh na láimhe clé siar os cionn bóthair Ghaoith Dóbhair</span>
<lb n="2358"/><span>agus thart thar an ghleann ar ais agus thar an abhainn, gur</span>
<lb n="2359"/><span>ghluaiseamar os cionn an bhóthair iarainn mar a bhfuil</span></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="2360"/><p><span>Caiseal na gCorr in a stad agus in a árus sgíste do</span>
<lb n="2361"/><span>lucht léighinn a thigeas as na cúig cúigibh 's as na h-oilein</span>
<lb n="2362"/><span>thar lear agus thar fáirrge; gur ghluais thart timcheall agus</span>
<lb n="2363"/><span>os cionn an phurtaigh mhóir agus suas thar na Crois-</span>
<lb n="2364"/><span>bhealaigh agus amach os cionn na fáirrge móire.  Agus char</span>
<lb n="2365"/><span>lagaigh ar an ghluaiseacht sin no go dteachaidh thar Inis</span>
<lb n="2366"/><span>Bó Finne agus amach gur ísligh ar an talamh tirim cruaidh</span>
<lb n="2367"/><span>ar aghaidh Oifige an Phuist i dTóraigh — naoi míle amach.</span></p>
<lb n="2368"/>
<lb n="2369"/><p><span>Bhuail m'athair ar an doras agus thainig Niall amach.</span></p>
<lb n="2370"/>
<lb n="2371"/><p><span>(Niall atá in a Oifigeach sa Phost).</span></p>
<lb n="2372"/>
<lb n="2373"/><p><span>"Bhfeil Séamus astoigh?"</span></p>
<lb n="2374"/>
<lb n="2375"/><p><span>"Ní'l, bhal."</span></p>
<lb n="2376"/>
<lb n="2377"/><p><span>"Cá bhfeil sé?"</span></p>
<lb n="2378"/>
<lb n="2379"/><p><span>"Chuaidh sé ar an tír mhóir."</span></p>
<lb n="2380"/>
<lb n="2381"/><p><span>"Bhfeil se i bhfad ann?"</span></p>
<lb n="2382"/>
<lb n="2383"/><p><span>"Cupla lá.  D'imthigh sé as seo trí lá ó shoin go</span>
<lb n="2384"/><span>díreach agus cha dtainig ar ais go fóill.  Bhítheas 'á</span>
<lb n="2385"/><span>rádh go rabh troid no imreasgal inteach thoir i mBaile</span>
<lb n="2386"/><span>an Droichid agus go rabh seisean ann; agus bhítheas 'á rádh</span>
<lb n="2387"/><span>arís gur céilidh a bhí ar siubhal aca-siud sa Bhealtaine</span>
<lb n="2388"/><span>agus gur ab annsin a bhí sé.  Ar dhóigh ar bith cha dtainig</span>
<lb n="2389"/><span>sé ar ais go fóill."</span></p>
<lb n="2390"/>
<lb n="2391"/><p><span>"An saoileann tú go bhfeil an "Seanchaidhe" aige?"</span></p>
<lb n="2392"/>
<lb n="2393"/><p><span>"Caidé an rud?"</span></p>
<lb n="2394"/>
<lb n="2395"/><p><span>"An Seanchaidhe."</span></p>
<lb n="2396"/>
<lb n="2397"/><p><span>"Caidé sin, no cé h-é sin, in ainm Chruim!"</span></p>
<lb n="2398"/>
<lb n="2399"/><p><span>"Leabhar a bhí agam."</span></p>
<lb n="2400"/>
<lb n="2401"/><p><span>"Leabhar, an b'eadh!"</span>
<lb n="2402"/></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="2403"/><p><span>"Maise, ráth Dé agus Muire ar mo bhéal! — nach iomdhaí</span>
<lb n="2404"/><span>sin leabhar atá aige-siud!"</span></p>
<lb n="2405"/>
<lb n="2406"/><p><span>"An misde leat 'fhéachaint an bhfeil sé astoigh?"</span></p>
<lb n="2407"/>
<lb n="2408"/><p><span>"Bhal, ní misde, leoga! má fhanann tú cupla bomaite</span>
<lb n="2409"/><span>na go gcuiridh mé órdú orm fhéin; cinnte go bhféachaidh</span>
<lb n="2410"/><span>mé."</span></p>
<lb n="2411"/>
<lb n="2412"/><p><span>Annsin nuair a bhí sé réidh agus faoi chóir éadaigh chuartuigh</span>
<lb n="2413"/><span>an bheirt aca suas síos, thuas thíos, thall agus a bhfos, acht</span>
<lb n="2414"/><span>greim no amharc air chan fhuair.</span></p>
<lb n="2415"/>
<lb n="2416"/><p><span>"Tá mé buidheach duit, a Néill, agus tá brón orm</span>
<lb n="2417"/><span>fa'n mhóich-eirghe a chuir mé ort."</span></p>
<lb n="2418"/>
<lb n="2419"/><p><span>"Tá fáilte agat, bhal; agus tá mé buadhartha nach</span>
<lb n="2420"/><span>bhfuil an teinidh síos againn go fóill, ná dheanfainn</span>
<lb n="2421"/><span>cupán tae daoibh; — 'bhfanfaidh sibh?"</span></p>
<lb n="2422"/>
<lb n="2423"/><p><span>"Go rabh céad maith agat, a Néill; acht caithfimid</span>
<lb n="2424"/><span>bheith i n-Óirghiallaibh roimh oidhche — slán agat agus sonas</span>
<lb n="2425"/><span>ort!"</span></p>
<lb n="2426"/>
<lb n="2427"/><p><span>"Go soirbhighidh an Rí duit, agus slán a bhaile!"</span>
<lb n="2428"/><span>(agus go dtugaidh Dia ciall duit, a mhic ó! ars</span>
<lb n="2429"/><span>eisean leis fhéin.)</span></p>
<lb n="2430"/>
<lb n="2431"/><p><span>Thainig ar ais anall go tír mhóir agus thuirling ar</span>
<lb n="2432"/><span>Chnoc na Naomh, gur ith muid de'n aran choirce agus de'n</span>
<lb n="2433"/><span>aran donn agus gur ól de'n bhainne bhláithche no gur</span>
<lb n="2434"/><span>sáruigheadh ar dhubh-lia an ghoile againn.</span></p>
<lb n="2435"/>
<lb n="2436"/><p><span>Bhí an ghrian a' soillsiú go breagh agus ag eirghe go buacach</span>
<lb n="2437"/><span>lonnrach os cionn na gcnoc 's na sléibhte soir uainn,</span>
<lb n="2438"/><span>agus chuir sé aoibhneas mór ar mo chroidhe-se.  Gidh</span>
<lb n="2439"/><span>go rabh an mhaidin ciuin go leor bhí an fháirrge go borb</span>
<lb n="2440"/><span>fíochmhar, agus bhí na tonnaí móra dhá mbriseadh féin ar</span></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="2441"/><p><span>an tráigh thíos fúinn ar Mháchaire a' Rabhartaigh.  Agus</span>
<lb n="2442"/><span>amuigh i n-aghaidh aillteach an Oilein bhí siad a' léimnigh</span>
<lb n="2443"/><span>'s a' leadradh 's 'ghá stealladh féin mar bheadh piastaidhe</span>
<lb n="2444"/><span>móra bána, 's iad ag iarraidh iad féin a chaitheamh isteach</span>
<lb n="2445"/><span>ar an oileán as na h-uisgí a bhí 'ghá mbascadh 's 'ghá</span>
<lb n="2446"/><span>síor-mharbhadh, dar leat.</span></p>
<lb n="2447"/>
<lb n="2448"/><p><span>D'fhan muid ar an chnoc sin no go rabh an ghrian go</span>
<lb n="2449"/><span>maith i n-áirde.  Agus annsin ghluaiseamar soir-ó-dheas</span>
<lb n="2450"/><span>thar na h-Árdaí Beaga agus ar aghaidh amach eadar</span>
<lb n="2451"/><span>Liobaidh Dhiarmuda 's Ghráinne agus teach na bpílear no</span>
<lb n="2452"/><span>gur ísligh ar Chnoc na Bealtaine arís.</span></p>
<lb n="2453"/>
<lb n="2454"/><p><span>Bhí na scoláirí ag triall leobhtha síos an bóithrín</span>
<lb n="2455"/><span>ag dhul ar an Colláisde.  Bhíodar go tiugh 's go líonmhar</span>
<lb n="2456"/><span>ann — cailíní caomhala agus buachaillí gaisgeamhla, 's gach</span>
<lb n="2457"/><span>duine aca 's a bheart leabhar faoi 'n asgaill aige.</span></p>
<lb n="2458"/>
<lb n="2459"/><p><span>Cha dtug siad fa dtear sinn óir bhí siad a' cainnt 's</span>
<lb n="2460"/><span>a' gáiridhe 's a' magadh, 's a' cur síos ar an chéilidhe a</span>
<lb n="2461"/><span>bhí aca aréir.  Nuair a bhíodar ag dhul thart fa'n gheata</span>
<lb n="2462"/><span>ar' ghnáthach cnámh géill an mhíl m.  óir a bheith ann, arsa</span>
<lb n="2463"/><span>duine de na buachaillíbh:</span></p>
<lb n="2464"/>
<lb n="2465"/><p><span>"Bhí sean stamban annsin indé."</span></p>
<lb n="2466"/>
<lb n="2467"/><p><span>"Is dóiche gur thuit sé anuas, bhí sé chomh lobhtha sin."</span>
<lb n="2468"/><span>arsa duine eile.</span></p>
<lb n="2469"/>
<lb n="2470"/><p><span>"Leoga, maise!" arsa duine eile, "b'fhada dó</span>
<lb n="2471"/><span>annsin! is cuimhneach liom-sa é 'fheiceal an chead uair</span>
<lb n="2472"/><span>thainig mé annseo."</span></p>
<lb n="2473"/>
<lb n="2474"/><p><span>Acht, a dh'reathair ó! 's a rúin mo chroidhe! nuair a</span>
<lb n="2475"/><span>chuaidh siad síos fhad leis an Cholláisde!  Bhí na píleirí</span>
<lb n="2476"/><span>annsin!  Bhí an sáirgent agus an fear a bhí leis ag na</span></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="2477"/><p><span>Crois-bhealaighibh ann, agus bhí na h-oidí 's na h-ollamhna</span>
<lb n="2478"/><span>'s na sgoláirí eile, agus cuid mhór de mhuinntir na</span>
<lb n="2479"/><span>h-áite ann!  Bhí an sagart ann agus bhí oifigeach an</span>
<lb n="2480"/><span>phuist aníos as Gort a' Choirce ann.  Bhí an maighistear</span>
<lb n="2481"/><span>sgoile ann — óir chonnaic sé cruinnighthe iad agus é ag dhul</span>
<lb n="2482"/><span>síos chun na sgoile fa'n Teagasg Chríostuidhe — agus</span>
<lb n="2483"/><span>bhí cuid mhór páisdí a bhí ag dhul chun na sgoile fósta,</span>
<lb n="2484"/><span>agus stad siad ann.  Bhí sluagh an-mhór ann.</span></p>
<lb n="2485"/>
<lb n="2486"/><p><span>"I n-ainm Dé!" arsa cailín.</span></p>
<lb n="2487"/>
<lb n="2488"/><p><span>"Go sábhailidh an Rí muid!" arsa cailín eile.</span></p>
<lb n="2489"/>
<lb n="2490"/><p><span>"Cogadh ar Ghaedhealaibh — is dócha!" arsa buachaill.</span></p>
<lb n="2491"/>
<lb n="2492"/><p><span>"Dar a' lá chiarna!" arsa buachaill mór sgafanta,</span>
<lb n="2493"/><span>"má's eadh, béidh fuil ar bhata ann, geallaim duit!"</span>
<lb n="2494"/><span>agus dhruid sé a dhorn go docht 's chnag sé a chuid</span>
<lb n="2495"/><span>fiacal.</span></p>
<lb n="2496"/>
<lb n="2497"/><p><span>Chonnaic m'athair cruinnighthe mar sin iad — óir bhí</span>
<lb n="2498"/><span>na gloiní fad-amhairc aige 'se a' faire, agus dubhairt</span>
<lb n="2499"/><span>sé linn eirghe isteach san eilteán arís.</span></p>
<lb n="2500"/>
<lb n="2501"/><p><span>D'eirigh; agus d'eirigh an t-eilteán suas suas suas</span>
<lb n="2502"/><span>no go rabh sé, d'réir an airdirimhtheóra, cúig mhíle</span>
<lb n="2503"/><span>dhéag de throighthibh ó'n talamh.</span></p>
<lb n="2504"/>
<lb n="2505"/><p><span>"Chan fheiceann siad annseo inn." arsa Shov.</span></p>
<lb n="2506"/>
<lb n="2507"/><p><span>"'S chan móide go gcluinidh siad," arsa Monnchadh.</span></p>
<lb n="2508"/>
<lb n="2509"/><p><span>Chuaidh muid as cionn an Cholláisde agus stad, díreach</span>
<lb n="2510"/><span>mar stad san oidhche roimhe.</span></p>
<lb n="2511"/>
<lb n="2512"/><p><span>D'amharc mise síos acht cha dtiocadh liom acht rud</span>
<lb n="2513"/><span>cosamhail le botháinín beag baoideach babóige, agus mar</span>
<lb n="2514"/><span>bheadh saighdiuirí dheasacháin cruinnighthe thart in a</span>
<lb n="2515"/><span>seasamh 'fheiceal.  Cha dtiocadh liom fuaim no focal a</span></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="2516"/><p><span>chloisint.  Annsin thug m'athair na gloiní fad-amhairc</span>
<lb n="2517"/><span>damh agus thiocadh liom iad fheiceal annsin chomh mór soiléir</span>
<lb n="2518"/><span>'s dá mbéidhinn ar cheann de na crannaibh atá taobh</span>
<lb n="2519"/><span>leis an Cholláisde.</span></p>
<lb n="2520"/>
<lb n="2521"/><p><span>Bhí an sáirgent a' cainnt leis an t-sagart agus bhí</span>
<lb n="2522"/><span>an pílear eile a' cainnt leis an mhnaoi-ollaimh.  Bhí</span>
<lb n="2523"/><span>mór-chuid de na daoiníbh thart faoi an fhuinneoig atá</span>
<lb n="2524"/><span>ar aghaidh na h-abhna, mar a rabh cnámh géill an mhíl</span>
<lb n="2525"/><span>mhóir, agus iad a' sgrúdú 's ag infhiuchadh gach h-uile rud.</span>
<lb n="2526"/><span>Bhí siad ag amharc ar lorg na gcos ar an chnáimh, agus</span>
<lb n="2527"/><span>ar lorg na gcos ar an fhuinneoig mar a dteachaidh</span>
<lb n="2528"/><span>mise isteach.  Agus bhí siad ag amharc ar lorg na</span>
<lb n="2529"/><span>mbróg mar a rabhmuid a' siubhal thart eadar an fhuinneóg</span>
<lb n="2530"/><span>agus an claidhe.</span></p>
<lb n="2531"/>
<lb n="2532"/><p><span>Agus bhí gach h-uile tuairisg orra sin ag an sáirgent</span>
<lb n="2533"/><span>in a leabhraín bheag, go cruinn 's go beacht: mar a bhí</span>
<lb n="2534"/><span>an doras ar fhosgailt ó ursain go h-ursain; mar a</span>
<lb n="2535"/><span>bhí barr na fuinneóige ar fhosgailt; lorg na gcos ar</span>
<lb n="2536"/><span>chloich na fuinneóige agus lorg na gcos ar ghloine na</span>
<lb n="2537"/><span>fuinneóige; lorg na mbróg eadar an fhuinneóg agus</span>
<lb n="2538"/><span>an claidhe, agus mar bhí cnámh géill an mhíl mhóir leagtha</span>
<lb n="2539"/><span>suas os coinne an bhalla.  Bhí siad seo tugtha fa</span>
<lb n="2540"/><span>ndear agus a dtuairisg aige.</span></p>
<lb n="2541"/>
<lb n="2542"/><p><span>Leig Shov do'n bhlaoisgín bheag do-fheicsiona ar</span>
<lb n="2543"/><span>cheann na sringe ísliu síos síos síos no go rabh sé</span>
<lb n="2544"/><span>thíos i bhfoigseacht airde beinn' a' toigh ó'n talamh.</span></p>
<lb n="2545"/>
<lb n="2546"/><p><span>Chuir sé an blaoisgín eile le n-a chluais agus d'éist.</span></p>
<lb n="2547"/>
<lb n="2548"/><p><span>"Tá an sáirgent ar an daoraidhe!" ars eisean.</span></p>
<lb n="2549"/>
<lb n="2550"/><p><span>"Chan iontach sin," arsa m'oncul.</span>
<lb n="2551"/></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="2552"/><p><span>"Caidé tá sé 'ráidht?" arsa m'athair.</span></p>
<lb n="2553"/>
<lb n="2554"/><p><span>"Deir sé go bhfuil an namhaid sa tír, agus gur</span>
<lb n="2555"/><span>fearr do ghach mac mathar aca imtheacht i bhfolach chomh</span>
<lb n="2556"/><span>tiugh te 's thig leobhtha."</span></p>
<lb n="2557"/>
<lb n="2558"/><p><span>"'S caidé deir siad-san?"</span></p>
<lb n="2559"/>
<lb n="2560"/><p><span>"Deir an sagart gur fearr dóbhtha uilig guidhe.</span>
<lb n="2561"/><span>Deir oifigeach an Phuist go gcuirfidh sé fhéin sreang-</span>
<lb n="2562"/><span>sgéal chuig fear cheannuis na saighdiuir i mBaile Áth</span>
<lb n="2563"/><span>Cliath, agus go n-iarrfaidh sé air seacht gcatha a chur anuas</span>
<lb n="2564"/><span>ar an chead traen."</span></p>
<lb n="2565"/>
<lb n="2566"/><p><span>"Ha-há!" arsa m'athair; "cuireadh sé fios ar an</span>
<lb n="2567"/><span>bheirt phíléar adaí a d'fhág muid ag léimnigh 's a'</span>
<lb n="2568"/><span>mallachtaighe ar an Chearnóig agus geallaim dó go</span>
<lb n="2569"/><span>ndeunfaidh siad-san beart-ha-há!"</span></p>
<lb n="2570"/>
<lb n="2571"/><p><span>"Deir an maighistear sgoile go gcuala sé fuaim</span>
<lb n="2572"/><span>iontach san aer os cionn a' toigh aige tamall beag ó</span>
<lb n="2573"/><span>shoin agus é a' teacht anuas an camhsa.</span></p>
<lb n="2574"/>
<lb n="2575"/><p><span>Agus deir buachaill as Gaoth Dóbhair go bhfaca sé,</span>
<lb n="2576"/><span>chomh cinnte 's tá sgiathán ar chuileoig, an long aeir</span>
<lb n="2577"/><span>ag eirghe as an fháirrge, dar leis, ar chúl na gcnoc agus</span>
<lb n="2578"/><span>a' teacht léithe anall thar Chnoc Fola, nuair a bhí sé ag</span>
<lb n="2579"/><span>rothuigheacht isteach ar maidin.  Agus deir cailín beag</span>
<lb n="2580"/><span>as Doire — atá a' baint fúithe i dtoigh bheag bhán ar a'</span>
<lb n="2581"/><span>taoibh thoir de'n Ghort — go bhfaca sí le n-a dá shúil féin,</span>
<lb n="2582"/><span>(tá spéiclearaí uirrí), an rud mór dubh a' tuitim ar an</span>
<lb n="2583"/><span>tráigh amuigh os comhair an toigh aicí — ag tuitim anuas</span>
<lb n="2584"/><span>as na spéirthí! agus gur eirigh sé arís ins an aer agus</span>
<lb n="2585"/><span>gur imthigh os cionn na fáirrge amach!"</span>
<lb n="2586"/></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="2587"/><p><span>"Balor 'chonnaic sí! — ar dhubhairt sí go rabh a lámha</span>
<lb n="2588"/><span>a' cur fola?" arsa m'athair — "ha-há!"</span></p>
<lb n="2589"/>
<lb n="2590"/><p><span>"Deir fear eile go bhfaca sé rud aisteach cosamhail</span>
<lb n="2591"/><span>le gluaistean agus cosamhail le bád ar Chnoc na Bealtaine</span>
<lb n="2592"/><span>áthrú indé — nuair a bhí sé a' leigint do na páisdíbh</span>
<lb n="2593"/><span>dhul 'n a bhaile — agus fear mór ag iarraidh é thógáil</span>
<lb n="2594"/><span>'s a árdú ar a dhruim leis; agus go gcuala sé fuaim</span>
<lb n="2595"/><span>dhá urchar 's gur imthigh an fear mór suas ins an aer</span>
<lb n="2596"/><span>de ghlan-léim, acht nach bhfaca sé a' teacht anuas ar</span>
<lb n="2597"/><span>ais é."</span></p>
<lb n="2598"/>
<lb n="2599"/><p><span>"Sin a' fear a bhfuil na spéiclearaí air," arsa</span>
<lb n="2600"/><span>m'athair; (bhí m'athair ag amharc thríd na gloiní fad-</span>
<lb n="2601"/><span>amhairc).</span></p>
<lb n="2602"/>
<lb n="2603"/><p><span>"Tá seisean in a mhaighistear sgoile thuas le taoibh</span>
<lb n="2604"/><span>an bhóthair iarainn — tá aithne mhaith agam air-sean —</span>
<lb n="2605"/><span>sin Antoine cóir.</span></p>
<lb n="2606"/>
<lb n="2607"/><p><span>Acht seo dhuit, a Shoiv! leig damh-sa labhairt</span>
<lb n="2608"/><span>leobhtha."</span></p>
<lb n="2609"/>
<lb n="2610"/><p><span>Agus thug Shov an dá bhlaoisgín dó.  Chuir sé ceann</span>
<lb n="2611"/><span>aca le n-a chluais agus an ceann eile le n-a bhéal agus sgáirt</span>
<lb n="2612"/><span>isteach ar árd a ghotha:</span></p>
<lb n="2613"/>
<lb n="2614"/><p><span>"Hóí, sáirgent! cá bhfeil crúb na caorach a ghoid</span>
<lb n="2615"/><span>tú ó mhadadh Shéamuis Mhic Láithbheartaigh! ha-ha-há!"</span>
<lb n="2616"/><span>Agus san am cheudna leig Monnchadh do dhá chrúib na</span>
<lb n="2617"/><span>circe, a bhí againn ó n-ár meadhon-lae an lá roimhe,</span>
<lb n="2618"/><span>tuitim síos.</span></p>
<lb n="2619"/>
<lb n="2620"/><p><span>Baineadh preab asta uilig-go-léir leis an ghlór mhór</span>
<lb n="2621"/><span>os a gcionn.  D'amharc siad suas acht chan fhaca siad a</span>
<lb n="2622"/><span>dhath.  Cha rabh focal as duine aca le teann sgeóine</span></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="2623"/><p><span>agus sgannruighthe.  Bhí gach duine aca 's a shúile ar na</span>
<lb n="2624"/><span>spéirthí, acht bhí an t-eilteán chomh h-árd sin nár bhféidir</span>
<lb n="2625"/><span>a fheiceal.</span></p>
<lb n="2626"/>
<lb n="2627"/><p><span>Bhí siad mar seo go ceann ceathramha bimide.</span></p>
<lb n="2628"/>
<lb n="2629"/><p><span>"Ó!!" ars an sáirgent, nuair a thainig anuas dhá</span>
<lb n="2630"/><span>chruib na circe agus bhuail go díreach san éadan é.</span></p>
<lb n="2631"/>
<lb n="2632"/><p><span>Thuit sé ar shlait a dhroma agus char choruigh a thuille.</span>
<lb n="2633"/><span>Tugadh aníos cainnín uisge as an abhainn agus stealladh</span>
<lb n="2634"/><span>san aghaidh air é, acht bhí sé gan "hu" gan "ha."</span></p>
<lb n="2635"/>
<lb n="2636"/><p><span>D'imthigh an pílear agus oifigeach an Phuist in a rith-</span>
<lb n="2637"/><span>réatal síos leis an sgéal a chur i n-iul do'n Riaghaltas,</span>
<lb n="2638"/><span>agus d'ísligh an sagart ar a leath-ghlúin ag iarraidh an</span>
<lb n="2639"/><span>t-anam a áith-bheodhú san duine bhocht.</span></p>
<lb n="2640"/>
<lb n="2641"/><p><span>I ndéidh tamaill bhig bhí a cheadfaidhe a' teacht chuige</span>
<lb n="2642"/><span>ar ais — acht go roighin.  Annsin labhair m'athair go deas</span>
<lb n="2643"/><span>ciuin, díreach mar bheadh sé a' cogarnaigh leobhtha, agus</span>
<lb n="2644"/><span>dubhairt:</span></p>
<lb n="2645"/>
<lb n="2646"/><p><span>"Gabhaigidh isteach, a cháirde! tá an t-am 'a chur</span>
<lb n="2647"/><span>amugha agaibh! béidh an mac sin ceart arís ar ball —</span>
<lb n="2648"/><span>a' leigint air 'tá sé.  Ar aghaidh leis a' Ghaodlag!"</span></p>
<lb n="2649"/>
<lb n="2650"/><p><span>D'amharc gach duine aca suas — acht amháin an sáirgent.</span>
<lb n="2651"/><span>D'amharc siad ar a chéile annsin, agus sa deireadh</span>
<lb n="2652"/><span>bhris na gáirthí amach ar Fhionn mhór.  (duine grinn 's</span>
<lb n="2653"/><span>spóirt b'eadh Fionn).</span></p>
<lb n="2654"/>
<lb n="2655"/><p><span>Bhí duine de na h-ollamhanaibh a' machtnamh i ndéidh</span>
<lb n="2656"/><span>an chainnt sin a' chloisint.  Thionntuigh sé thart agus labhair</span>
<lb n="2657"/><span>leis na daoiníbh eile mar seo (fear breagh teagartha,</span>
<lb n="2658"/><span>déid-gheal dubh-mhalaidhthe a bhí ann):</span></p>
<lb n="2659"/>
<lb n="2660"/><p><span>"Tá mé a' deánamh gur chualaidh mé an "g" leathan</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="2661"/><p><span>deireannach sin roimhe!  Acht ca n-áit?  Ca n-áit?</span>
<lb n="2662"/><span>"g" leathan sa tabharthaidh i ndeireadh an fhocail sin</span>
<lb n="2663"/><span>"Gaedhilig!"  "Gaodlag" — sin mar dubhairt sé é —</span>
<lb n="2664"/><span>tá mé cinnte.  Cosamhail an guthaidhe sin agus "ú," acht</span>
<lb n="2665"/><span>gan na béala a chur amach — 'seadh!  Ca n-áit?  Ó! —</span>
<lb n="2666"/><span>ag Paidí Ua Féarain chuala mé é — oidhche Nodlag so</span>
<lb n="2667"/><span>chuaidh thart!  Gan amhras! sin canamhaint Oméith —</span>
<lb n="2668"/><span>no tá mise meallta go mór!"</span></p>
<lb n="2669"/>
<lb n="2670"/><p><span>Nuair a chualaidh m'athair sin char éist sé a thuille</span>
<lb n="2671"/><span>acht thug na blaoisgíní do Shov agus dubhairt leis an</span>
<lb n="2672"/><span>t-sreang a tharraint aníos agus an t-eilteán a chur</span>
<lb n="2673"/><span>ar gluaiseacht.</span></p>
<lb n="2674"/>
<lb n="2675"/><p><span>Rinne sé sin.  Bhog sé uaidh an lámhchrann i lár agus</span>
<lb n="2676"/><span>bhog sé chuige an lámhchrann a bhí ar a dheis gur ghluais</span>
<lb n="2677"/><span>an t-eilteán thart timcheall no go rabh a thosach leis</span>
<lb n="2678"/><span>an ghréin 's a dheireadh le Cnoc Fola, agus ghluaiseamar</span>
<lb n="2679"/><span>linn ó dheas.</span>
<lb n="2680"/></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="2681"/><p><span>XII.</span></p>
<lb n="2682"/>
<lb n="2683"/><p><span>INS AN AER.</span></p>
<lb n="2684"/>
<lb n="2685"/><p><span>Ba mhór an t-áthrú a thainig ar m'athair, dar liom,</span>
<lb n="2686"/><span>ó bhí muid ar Bheinn Éadair.  Bhí sé chomh crosta</span>
<lb n="2687"/><span>fíochmhar feargach sin, agus an buile 's an gealtacht</span>
<lb n="2688"/><span>chomh mór sin air go rabh eagla mhór orm oirid 's ceist</span>
<lb n="2689"/><span>a chur air no focal a labhairt leis an uair sin.  Agus</span>
<lb n="2690"/><span>a dhálta sin ag m'oncul.  Bhí eagla air-sean fósta</span>
<lb n="2691"/><span>mórán ceist a chur, agus maidir le cur in a aghaidh fa</span>
<lb n="2692"/><span>rud ar bith a chuireadh sé dúil in a dheunamh! — ba lugha</span>
<lb n="2693"/><span>leis é fhéin a chaitheamh amach ar mhullach a chinn as an</span>
<lb n="2694"/><span>eilteán ná é.</span></p>
<lb n="2695"/>
<lb n="2696"/><p><span>Acht d'réir mar bhí muid ag gluaiseacht linn thar</span>
<lb n="2697"/><span>an tír — thar na cnuic 's thar na sléibhte 's thar na</span>
<lb n="2698"/><span>h-uisgí; agus ag cainnt leis na daoiníbh 's ag amharc ar</span>
<lb n="2699"/><span>áilneacht na nduthaigh 's na bhfearann; agus an ghrian</span>
<lb n="2700"/><span>a' síor-lonnrú 's a' soillsiu 's a' seimhniu orra agus</span>
<lb n="2701"/><span>orainne; agus an t-aer breagh fionnfhuar a' bualadh</span>
<lb n="2702"/><span>go bog 's go caoin ar ár n-éadain — dar liom-sa gur</span>
<lb n="2703"/><span>ab iad ba adhbhar do'n deagh-áthrú air.  Óir ní'l aon</span>
<lb n="2704"/><span>rud is mó no is fhearr chuireas aoibhneas agus suaimhneas</span>
<lb n="2705"/><span>ar an inntin agus ar an aigne, agus a líonas an croidhe</span>
<lb n="2706"/><span>agus an t-anam sa duine le h-úmhlaidheacht agus le</span>
<lb n="2707"/><span>h-áthas agus le buidheachas do'n Te a chum é, ná bheith amuigh</span>
<lb n="2708"/><span>mar a mbíonn A chuid thréithe iontach 's A chuid chumad-</span>
<lb n="2709"/><span>orachta le feiceal — mar bhíos san tuaith imeasg na</span></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="2710"/><p><span>gcnoc 's na gcreag 's an ngleann — go glóireamhar 's</span>
<lb n="2711"/><span>go borb-áluinn faoi sholus gheal neimhe.</span></p>
<lb n="2712"/>
<lb n="2713"/><p><span>Féach mar bhí sé sul ar shroic muid Beann Éadair</span>
<lb n="2714"/><span>fhéin!  Ach' a' b'é go bhfaca sé fear an bhuideil, agus go</span>
<lb n="2715"/><span>dtainig an madadh beag cuirlinge ruadh a' cur ceiste</span>
<lb n="2716"/><span>agus feirge air bheadh sé ceart go leor, óir thug mé fa</span>
<lb n="2717"/><span>dtear, agus inne os comhair sléibhte Chuailgne agus os cionn</span>
<lb n="2718"/><span>cuain Bhaile na Trágha, gur imthigh an gealtacht uaidh.</span></p>
<lb n="2719"/>
<lb n="2720"/><p><span>Agus nuair a thuirling sé sa chathair mhóir féach mar</span>
<lb n="2721"/><span>a thainig an buile air!  Nach rabh sé crosta searbh le</span>
<lb n="2722"/><span>gach duine a casadh air?  Féach mar labhair sé le fear</span>
<lb n="2723"/><span>an fhile bhig, agus le fear na gclaidheamh! agus mar</span>
<lb n="2724"/><span>a bhuail sé an bheirt phíléar bhochta!  Acht nuair a thainig</span>
<lb n="2725"/><span>sé trasna go dtí an t-Sionáinn féach chomh caoin-</span>
<lb n="2726"/><span>bhriathardhach chomh-thruaighbhéalach 's labhair sé leis an</span>
<lb n="2727"/><span>ghasur bhocht a bhí a' caoineadh fa'n bhradan a d'imthigh</span>
<lb n="2728"/><span>air; agus le muinntir Duraigh na féile i mBaile 'n</span>
<lb n="2729"/><span>Droichid! agus le sean Niall astoigh i dTóraigh!</span></p>
<lb n="2730"/>
<lb n="2731"/><p><span>B'é solus geal lonnrach na gréine, dar liom, agus an</span>
<lb n="2732"/><span>t-aer folláin fionn-fhuar bog, agus radharcanna áilne</span>
<lb n="2733"/><span>na tíre, a chuir uaidh an fiadhachtacht, an fíochmharacht 's an</span>
<lb n="2734"/><span>buile.  Agus chuirfeadh siad 's sgapfadh siad ó dhuine</span>
<lb n="2735"/><span>ar bith a léithid — dá móide no dá dhaigne a bheadh siad.</span>
<lb n="2736"/><span>i ngreim leis, no dá dhuairce a bheadh sé aca.</span></p>
<lb n="2737"/>
<lb n="2738"/><p><span>Bhí sé go deas caoin-chainnteach 's go laghach fa'n am</span>
<lb n="2739"/><span>seo agus inne a' gluaiseacht linn thar sléibhte Thír</span>
<lb n="2740"/><span>Chonaill.  Bhí sé de shíor ag amharc síos ar na cnocaibh,</span>
<lb n="2741"/><span>ar na gleanntaibh, ar na lochannaibh beaga 's ar na</span>
<lb n="2742"/><span>h-aibhnibh, agus a' trácht ar a n-deise 's ar a n-áilneacht.</span></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="2743"/><p><span>Chuireadh sé ceist ar Shov go mion 's go minic a' fiaf</span>
<lb n="2744"/><span>ruighe: "caidé an áit í siud thíos?" agus "caidé</span>
<lb n="2745"/><span>an loch é sin — caidé is ainm dó?  Caidé an sliabh</span>
<lb n="2746"/><span>bréagh druim-leathan adaí a bhfuil an bearna in a</span>
<lb n="2747"/><span>lár?  Caidé an baile beag é siud ar shliosaibh an</span>
<lb n="2748"/><span>chnuic?  Caidé an sean-fhotharach de chaislean sin cois</span>
<lb n="2749"/><span>na fáirrge no cé leis é? 'bhfuil duine ar bith ann</span>
<lb n="2750"/><span>anois? 'bhfuil sé i bhfad ó bhí siad ann?" — agus na</span>
<lb n="2751"/><span>céadtaí ceist eile.  Bhí sé ag cur suime 's ag cur</span>
<lb n="2752"/><span>spéise i ngach aon áit a bhí go so-ionfheicsiona rith a'</span>
<lb n="2753"/><span>bhealaigh.</span></p>
<lb n="2754"/>
<lb n="2755"/><p><span>"Nach iontach an tír í seo ar áilneacht!" adeireadh</span>
<lb n="2756"/><span>sé.  "Nach uirrí agus duithe a thug an Cruthuightheóir</span>
<lb n="2757"/><span>Mór Uile-chumhachta — moladh 's buidheachas go deoidh</span>
<lb n="2758"/><span>Dó — an gean 's an cúram!  Nach go fairsing 's go</span>
<lb n="2759"/><span>líonmhar 's go fliurseach a thug Sé de na seodaibh 's</span>
<lb n="2760"/><span>de'n t-saidhbhreas neamhdha neamh-shaoghalta duithe!</span>
<lb n="2761"/><span>Nach É a bhí go geanamhail 's go báidheamhail do na gaedh-</span>
<lb n="2762"/><span>ealaibh, thar muinntir ar bith eile, 's a léithid de thír</span>
<lb n="2763"/><span>áluinn a bhronnadh orra!" — agus mar sin de.</span></p>
<lb n="2764"/>
<lb n="2765"/><p><span>Agus bhí Shov a' síor-thaisbeaint na n-áiteach dúinn:</span></p>
<lb n="2766"/>
<lb n="2767"/><p><span>"Sin sliabh na Mucaise annsin thíos a bhfuil an</span>
<lb n="2768"/><span>bearna mór ann; agus siar uaidh sin tchí sibh sléibhte</span>
<lb n="2769"/><span>an Doire bheithigh.  Seo an loch sa ghleann ar an taoibh</span>
<lb n="2770"/><span>ó dheas daoibhthe, agus féachaigidh an caisleán — nach</span>
<lb n="2771"/><span>deas é!  Seo anois Cill mac n-Éanáin ar ár n-aghaidh</span>
<lb n="2772"/><span>thíos, agus siud thall ar ár láimh dheis an áit in ar rugadh</span>
<lb n="2773"/><span>Colm Chille — Loch na gCailleach, ag Gartán.  Cuir na</span>
<lb n="2774"/><span>gloiní le do shúilibh, a Shéaghain, agus tchífidh tú fothraigh</span></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="2775"/><p><span>na sean mhainistreach.  Agus seo thíos fúinn anois</span>
<lb n="2776"/><span>abhainn an — Ó! féachaigidh!  Caidé seo! 'bhfeiceann</span>
<lb n="2777"/><span>sibh an rud seo fúinn!  Dream mór daoine — caidé</span>
<lb n="2778"/><span>tá ar siubhal aca?" agus bhog sé chuige an lámhchrann</span>
<lb n="2779"/><span>a bhí i lár agus bhog sé uaidh an lámhchrann a bhí ar a dheis agus</span>
<lb n="2780"/><span>stad an t-eilteán de'n ghluaiseacht agus d'fhan díreach mar</span>
<lb n="2781"/><span>bheadh sé ar cróchadh as na spéirthí ar cheann téide no</span>
<lb n="2782"/><span>slabhraidh.</span></p>
<lb n="2783"/>
<lb n="2784"/><p><span>D'amharc muid, an cúigear againn, síos acht cha rabh</span>
<lb n="2785"/><span>ar feiceal againn acht rudaí beaga dubha in a rith-</span>
<lb n="2786"/><span>reátal thart agus rud caol fada in a measg — bhí muid</span>
<lb n="2787"/><span>chomh h-árd sin ó'n talamh.</span></p>
<lb n="2788"/>
<lb n="2789"/><p><span>"Is cosamhail le tóradh no sochraid é," arsa m'oncul.</span></p>
<lb n="2790"/>
<lb n="2791"/><p><span>"Is cosamhla le méadhal ag baint mónadh sa phurtach</span>
<lb n="2792"/><span>é," arsa Shov.</span></p>
<lb n="2793"/>
<lb n="2794"/><p><span>"Ha-ha-há!" arsa m'athair, agus é ag amharc thríd</span>
<lb n="2795"/><span>na gloiní fad-amhairc.</span></p>
<lb n="2796"/>
<lb n="2797"/><p><span>"Caidé an rud é?" arsa Monnchadh.</span></p>
<lb n="2798"/>
<lb n="2799"/><p><span>"Tomhaisigh! — ha-ha-há!"</span></p>
<lb n="2800"/>
<lb n="2801"/><p><span>"Rud greannmhar, is dócha," arsa mise, "nuair</span>
<lb n="2802"/><span>chuireann sé ar gáiridhe thú, a dhaidí."</span></p>
<lb n="2803"/>
<lb n="2804"/><p><span>"Maise, 'seadh, gan amhras, a mhic!"</span></p>
<lb n="2805"/>
<lb n="2806"/><p><span>"Caidé an rud é, a dhaidí?"</span></p>
<lb n="2807"/>
<lb n="2808"/><p><span>"Nach cuimhneach libh," ars eisean, ag cur na ngloiní</span>
<lb n="2809"/><span>ó n-a shúilibh — "nach cuimhneach libh an rud iontach</span>
<lb n="2810"/><span>chonnaic sibh ó Chnoc na Bealtaine fhad 's bhí Shov agus</span>
<lb n="2811"/><span>mé fhéin imthighthe isteach go Doire leis an t-eilteán a</span>
<lb n="2812"/><span>chóiriu?"</span></p>
<lb n="2813"/>
<lb n="2814"/><p><span>"An rud cosamhail leis an réalt ruballach?"</span></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="2815"/><p><span>"Seadh, go díreach; an traen cheanna chéadna!</span>
<lb n="2816"/><span>tá sé ag dhul soir go Leitir Cheannáin ó Alt a' Chorrain."</span></p>
<lb n="2817"/>
<lb n="2818"/><p><span>"Bhail, a dhéagh-chroidhe!" arsa m'oncul.</span></p>
<lb n="2819"/>
<lb n="2820"/><p><span>"'S eadh," arsa Monnchadh;" agus imthigheann an</span>
<lb n="2821"/><span>traen sin ó Alt a' Chorrain eadar a sé agus a seacht</span>
<lb n="2822"/><span>oclog ar maidin."</span></p>
<lb n="2823"/>
<lb n="2824"/><p><span>"Tá sé an dó-dheug anois!" arsa Shov.</span></p>
<lb n="2825"/>
<lb n="2826"/><p><span>"Ha-ha-há!" arsa m'athair, "béidh sé ar an</span>
<lb n="2827"/><span>Leitir Cheannain seachtmhain ó'n dó-dheug indiu, do</span>
<lb n="2828"/><span>réir mar tá sí ag imtheacht léithe anois — ha-ha-há!"</span></p>
<lb n="2829"/>
<lb n="2830"/><p><span>D'amharc sé thríd na gloiní arís.  "Tá rópaí agus</span>
<lb n="2831"/><span>slabhraí aca agus tá siad ag iarraidh í 'tharraint i n-aghaidh</span>
<lb n="2832"/><span>an chnuic acht dheamhan bogadh no corrú thig leobhtha bhaint</span>
<lb n="2833"/><span>aistí.  Tá morán de na fearaibh taisdil a' cuidiu</span>
<lb n="2834"/><span>leobhtha.  Acht tá fear amháin — fear mór reamhar agus</span>
<lb n="2835"/><span>hata árd air, cosamhail le punncán — agus tá sé a'</span>
<lb n="2836"/><span>tabhairt íde na muc 's na madadh do'n tiomáinteóir</span>
<lb n="2837"/><span>bhocht.  Tá sé a' mallachtaighe 's ag eascaine annsin</span>
<lb n="2838"/><span>mar bheadh duine as a chéill.  Chan fhaca sé a léithid ariamh,</span>
<lb n="2839"/><span>is cosamhail — ha-ha-há!  Agus tá na mná taisdil</span>
<lb n="2840"/><span>amuigh ar na creagachaibh a' baint fraoich agus fraochán!"</span></p>
<lb n="2841"/>
<lb n="2842"/><p><span>"Bhail, a thiarcais!"</span></p>
<lb n="2843"/>
<lb n="2844"/><p><span>"Ar chóir dúinn ísliu agus cuidiu leobhtha?" arsa</span>
<lb n="2845"/><span>m'oncul.</span></p>
<lb n="2846"/>
<lb n="2847"/><p><span>"Bí ciall agat!" arsa m'athair.  "Bog leat, a</span>
<lb n="2848"/><span>Shoiv.  Dá mbeadh an "boiscín dubh draoidheachta"</span>
<lb n="2849"/><span>agam b'fhiu dhul síos agus pictiur a dheunamh."</span></p>
<lb n="2850"/>
<lb n="2851"/><p><span>"Truagh nar smaoitigh tú ar an chamera a thabhairt</span>
<lb n="2852"/><span>leat, muise!" arsa Monnchadh</span>
<lb n="2853"/></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="2854"/><p><span>"Seadh; ba truagh! acht 'ár ndóigh chan ar a léithid</span>
<lb n="2855"/><span>seo bhí mé a' smaoiteadh nuair a bhí muid a' teacht as</span>
<lb n="2856"/><span>an bhaile."</span></p>
<lb n="2857"/>
<lb n="2858"/><p><span>Ghluaiseamar linn arís agus ar aghaidh eadar Loch</span>
<lb n="2859"/><span>Súiligh agus an Leitir Cheannáin, agus ar aghaidh thar an tír</span>
<lb n="2860"/><span>gan stad gan comhnuidhe, os cionn an t-Srátha Bháin;</span>
<lb n="2861"/><span>thar na cnuic, na gleanntaí, na bailte beaga 's na</span>
<lb n="2862"/><span>bailte móra — agus an t-eilteán ar luas céad-go-leith</span>
<lb n="2863"/><span>míle san uair, do réir an luasairimhtheóra — no go</span>
<lb n="2864"/><span>bhfaca muid an fháirrge thíos fúinn.</span></p>
<lb n="2865"/>
<lb n="2866"/><p><span>"Caidé an fháirrge é sin?" arsa m'athair.</span></p>
<lb n="2867"/>
<lb n="2868"/><p><span>"Chan fáirrge é sin," arsa Shov, "sin Loch n-Éachach</span></p>
<lb n="2869"/>
<lb n="2870"/><p><span>Chuir m'athair na gloiní le n-a shúilibh agus d'amharc.</span></p>
<lb n="2871"/>
<lb n="2872"/><p><span>"Caidé an sean-chaisleán ar a bhruach thuaidh adaí —</span>
<lb n="2873"/><span>ar fhír-imeall an uisge?"</span></p>
<lb n="2874"/>
<lb n="2875"/><p><span>"Sin caisleán Shéaghain Uí Néill," adeir sé; "agus</span>
<lb n="2876"/><span>sean-chaisleán áluinn atá ann.  Ba chóir go dtiocfadh</span>
<lb n="2877"/><span>leat na gunnaí móra fheiceal atá ar aghaidh an dorais</span>
<lb n="2878"/><span>amach; agus an brat ar bharr an chaislein agus an lámh</span>
<lb n="2879"/><span>dhearg air."</span></p>
<lb n="2880"/>
<lb n="2881"/><p><span>"Tchím, gan amhras," arsa m'athair.  "Acht tchím</span>
<lb n="2882"/><span>rud eintean san uisge, díreach os comhair na bhfuinneóg,</span>
<lb n="2883"/><span>agus é a' fulcarnaigh falcarnaigh, 's a' lupadal 's a'</span>
<lb n="2884"/><span>lapadal!  Is fear é! Ó! agus tá sé a' cleasuigheacht</span>
<lb n="2885"/><span>'s ag imirt ann!  'Nois tá sé ar mhullach a chinn 's</span>
<lb n="2886"/><span>gan acht a dhá chois os cionn an uisge!  'Nois tá sé a'</span>
<lb n="2887"/><span>léimnigh suas as an uisge.  Agus — Ó! tá rud eintean</span>
<lb n="2888"/><span>in a bhéal aige!"</span></p>
<lb n="2889"/>
<lb n="2890"/><p><span>"An cipín gorm, b'fhéadtaidhe!" arsa Shov.</span>
<lb n="2891"/></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="2892"/><p><span>"Dar mo lámh, seadh! an rud milltineach chéadna!</span>
<lb n="2893"/><span>'Nois tá sé ag dhul amach as an uisge.  Tá sé in a</span>
<lb n="2894"/><span>sheasamh os comhair na bhfuinneog amach, taobh le ceann</span>
<lb n="2895"/><span>de na gunnaí móra.  Tá sé mar bheadh sé ag cainnt 's</span>
<lb n="2896"/><span>a' gáiridhe, agus é ag amharc suas ar bharr an chaislein.</span></p>
<lb n="2897"/>
<lb n="2898"/><p><span>Tá rud eintean ar bharr an chaislein!  Fan! fan!</span>
<lb n="2899"/><span>fanaigidh!!  Dar Crom!  Seadh!  'Sí!  A thiarcais!</span>
<lb n="2900"/><span>mo dhonas 's mo dhothairne orm! — 's í féin atá ann!"</span></p>
<lb n="2901"/>
<lb n="2902"/><p><span>"Cé tá ann!" arsa m'oncul.</span></p>
<lb n="2903"/>
<lb n="2904"/><p><span>"Nighean an Ríogh! tá sí i mullach a' toigh báirr agus</span>
<lb n="2905"/><span>tá an t-amadán sin ag iarraidh trí gáiridhe a bhaint</span>
<lb n="2906"/><span>aistí!  Bhail, bhail!  Tabhair chugam an gunna! agus,</span>
<lb n="2907"/><span>dar a' lá chiarna —!"</span></p>
<lb n="2908"/>
<lb n="2909"/><p><span>Rug m'oncul agus Monnchadh air, agus char leig dó an</span>
<lb n="2910"/><span>gunna a thógáil.  Agus nuair a thug Shov fa dtear go</span>
<lb n="2911"/><span>rabh an buile a' teacht air bhog sé na lámhchrainn agus chuir</span>
<lb n="2912"/><span>an t-eilteán ar ghluaiseacht.</span></p>
<lb n="2913"/>
<lb n="2914"/><p><span>"Cad chuige go sgaoilfea leis siud?" arsa m'oncul,</span>
<lb n="2915"/><span>nuair a bhí muid ar shiubhal agus os cionn na tíre arís.</span></p>
<lb n="2916"/>
<lb n="2917"/><p><span>"Ó! — an mac sin!" adeir sé.</span></p>
<lb n="2918"/>
<lb n="2919"/><p><span>"Caidé rinne sé ort?"</span></p>
<lb n="2920"/>
<lb n="2921"/><p><span>"Is cuma, is cuma anois! b'fhéadtaidhe go bhfeil</span>
<lb n="2922"/><span>sé chomh maith nár sgaoil mé air — b'fhéadtaidhe gur</span>
<lb n="2923"/><span>fearr nár sgaoil mé air; acht tá sé fada go leor</span>
<lb n="2924"/><span>a' gabhail de n-a léithid sin — tá, ró-fhada!"</span></p>
<lb n="2925"/>
<lb n="2926"/><p><span>BRIAN — 'S, a athair, caidé chuir an dúil mharbhtha sin</span>
<lb n="2927"/><span>in a cheann?</span></p>
<lb n="2928"/>
<lb n="2929"/><p><span>MÁIRE — Is docha, a Bhriain, gur casadh an buachaill sin</span>
<lb n="2930"/><span>air roimhe agus go dtearn sé éagcóir éigin air, díreach</span></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="2931"/><p><span>mar rinne an madadh beag cuirlinge ruadh nuair</span>
<lb n="2932"/><span>a bhí sé a' deunamh an bháid sa choill; — an mar sin</span>
<lb n="2933"/><span>a bhí, 'athair?</span></p>
<lb n="2934"/>
<lb n="2935"/><p><span>An t-ATHAIR — 'Seadh.  Is amhlaidh go bhfaca m'athair é</span>
<lb n="2936"/><span>a'n lá amháin ag dhul thar an pháirc aige-sean 'na</span>
<lb n="2937"/><span>luighe, agus ceathrar no cúigear fear eile leis.</span>
<lb n="2938"/><span>Thuirling sé anuas sa ghort chruithneachta agus —</span></p>
<lb n="2939"/>
<lb n="2940"/><p><span>B. — Ó, athair! ag dhul thar an pháirc "in a luighe"!</span>
<lb n="2941"/><span>caidé mar bhí sin?</span></p>
<lb n="2942"/>
<lb n="2943"/><p><span>A. — "Luighe" an t-ainm thug sé fhéin air, acht eilteán</span>
<lb n="2944"/><span>a bhí ann.  Bhail, thuirling sé sa ghort agus mhill</span>
<lb n="2945"/><span>sé an cruithneacht.  Labhair m'athair leis fa'n</span>
<lb n="2946"/><span>díoghbhail a bhí 'a dheunamh aige acht 'sé an rud a</span>
<lb n="2947"/><span>rinne sé ná na fir eile a bhrostú chun m'athair a</span>
<lb n="2948"/><span>mharbhú.  Bhí fear amháin ann agus thiocadh leis an</span>
<lb n="2949"/><span>toigh a leagadh le séideadh amháin as a ghaothsan.</span></p>
<lb n="2950"/>
<lb n="2951"/><p><span>PÁDRAIG — Ó, a dheagh-chroidhe!  Nach aige-sean a bhí</span>
<lb n="2952"/><span>an t-anal!</span></p>
<lb n="2953"/>
<lb n="2954"/><p><span>A. — Agus d'iarr sé — an mac adaí — air-sean m'athair</span>
<lb n="2955"/><span>a shéideadh as an pháirc.  Agus do shéid.  Shéid sé</span>
<lb n="2956"/><span>suas san aer é go rabh sé thuas ins na néaltaí, 's</span>
<lb n="2957"/><span>ach' a b'é gur ghabh fear eile aca in a láimh é ar</span>
<lb n="2958"/><span>theacht anuas dó, bheadh sé in a chnaipe chnupuighthe</span>
<lb n="2959"/><span>ar an talamh.  Agus annsin dubhairt sé leis</span>
<lb n="2960"/><span>imtheacht 'n a bhaile chomh tiugh te 's thiocadh leis no</span>
<lb n="2961"/><span>go n-iarrfadh sé ar fhear na láimhe iarainn, (fear</span>
<lb n="2962"/><span>eile 'bhí ann), palltóg sa leath-chluais a thabhairt dó</span>
<lb n="2963"/><span>a chuirfeadh deireadh go deoidh leis; go rabh sé</span>
<lb n="2964"/><span>ag triall ag iarraidh nighin an ríogh agus go nglacfadh</span></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="2965"/><p><span>sé cuid de'n chruithneacht chuig an righ mar</span>
<lb n="2966"/><span>bhronntanas dó.  Agus b'éigin do m'athair</span>
<lb n="2967"/><span>imtheacht isteach sa toigh — agus bhí sé in a luighe ar</span>
<lb n="2968"/><span>feadh ráithe in a dhéidh.</span></p>
<lb n="2969"/>
<lb n="2970"/><p><span>P. — Agus an rabh "luighe" eile aige-sean fósta,</span>
<lb n="2971"/><span>athair?</span></p>
<lb n="2972"/>
<lb n="2973"/><p><span>EIBHLÍN — 'Ár ndóigh, a Phádraig, is in a luighe ar a</span>
<lb n="2974"/><span>liobaidh bhí sé — nach h-eadh, a dhaidí.</span></p>
<lb n="2975"/>
<lb n="2976"/><p><span>A. — 'S eadh, a Eibhlín.  Agus go ceann i bhfad in a</span>
<lb n="2977"/><span>dhéidh sin bhíodh sé amuigh agus a ghunna leis ag faire</span>
<lb n="2978"/><span>'s a' féitheamh fa'n mhac a chuaidh ag iarraidh nighin</span>
<lb n="2979"/><span>an ríogh.</span>
<lb n="2980"/></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="2981"/><p><span>XIII.</span></p>
<lb n="2982"/>
<lb n="2983"/><p><span>NA "BUACHAILLÍ."</span></p>
<lb n="2984"/>
<lb n="2985"/><p><span>Bhail, "thainig muid," arsa m'athair — grásta Dé</span>
<lb n="2986"/><span>d'a anam, agus do n-a n-anmnaibh uilig — "thainig muid,"</span>
<lb n="2987"/><span>ars eisean, "ar aghaidh no gur thuirling ar Bheinn</span>
<lb n="2988"/><span>móir Mhadagáin.  Thuirling annsin agus bhí lón againn.</span>
<lb n="2989"/><span>D'ithmid de na bonógaibh agus d'ólmuid de'n bhainne</span>
<lb n="2990"/><span>bhláithche agus chogain muid de fheoil na gcearc.</span></p>
<lb n="2991"/>
<lb n="2992"/><p><span>"An saoileann tú go mbeadh an Seanchaidhe astoigh</span>
<lb n="2993"/><span>sa chathair?" arsa Shov.  "B'fhéadtaidhe go bhfeil agus</span>
<lb n="2994"/><span>b'fhéadtaidhe nach 'eil." ars eisean; "acht 'sé mo</span>
<lb n="2995"/><span>bharramhail nach 'eil."</span></p>
<lb n="2996"/>
<lb n="2997"/><p><span>Annsin chuala muid an torman 's an gleo.  Agus</span>
<lb n="2998"/><span>ar fhéachaint síos dúinn chonnaic muid an dream iontach</span>
<lb n="2999"/><span>mór — na míltí 's na míltí de dhaoiníbh éagsamhla — ag</span>
<lb n="3000"/><span>teacht amach an bóthar mór!  Thainig siad 's thainig</span>
<lb n="3001"/><span>siad no go rabh siad os ár gcómhair thíos fúinn, go</span>
<lb n="3002"/><span>díreach.  Annsin thainig siad de thriall aníos sliosa na</span>
<lb n="3003"/><span>beinne.</span></p>
<lb n="3004"/>
<lb n="3005"/><p><span>"A thiarcais!" arsa m'oncul, "caidé seo!"</span></p>
<lb n="3006"/>
<lb n="3007"/><p><span>Chuir m'athair na gloiní le n-a shúilibh agus d'amharc.</span></p>
<lb n="3008"/>
<lb n="3009"/><p><span>"Dar Crom!" ars eisean, "s iad na "buachaillí</span>
<lb n="3010"/><span>buidhe" atá ann!  Tá drommaí móra agus drommaí</span>
<lb n="3011"/><span>beaga aca, agus tá fideóg aca, agus brait ghorma</span>
<lb n="3012"/><span>ar folumhain le ghaoith leobhtha i n-áirde!  Tá, agus</span>
<lb n="3013"/><span>tá Liam ar ghearran bhán leobhtha, agus tá Séamus ar</span>
<lb n="3014"/><span>ghearran dubh leobhtha! — Seo! imtheochamuid! char</span></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="3015"/><p><span>smaoitigh mé air gur ab é seo an "dara-lá-dhéag</span>
<lb n="3016"/><span>de Mhí-na-Súl-Bhuidhe!"</span></p>
<lb n="3017"/>
<lb n="3018"/><p><span>Isteach linn san eilteán chomh gasta 's bhí ionainn</span>
<lb n="3019"/><span>agus d'eirigh san aer.</span></p>
<lb n="3020"/>
<lb n="3021"/><p><span>"Cá rachamuid?" arsa Shov.</span></p>
<lb n="3022"/>
<lb n="3023"/><p><span>"Go Barr 'n Fheadain" ars eisean.</span></p>
<lb n="3024"/>
<lb n="3025"/><p><span>Bhail, amach linn arís (nuair a bhog Shov an lámh-</span>
<lb n="3026"/><span>chrann adaí) agus thainig thar an chathair agus os cionn</span>
<lb n="3027"/><span>na toite, ag deunamh díreach ar aghaidh ar an áird theas.</span></p>
<lb n="3028"/>
<lb n="3029"/><p><span>Bhí muid a' gluaiseacht le mire 's le gealtacht.</span></p>
<lb n="3030"/>
<lb n="3031"/><p><span>"Sin a' dóigh, a Shoiv!" deireadh m'athair, "ná</span>
<lb n="3032"/><span>sparáil an ola, a mhic ó! agus tá an t-inneal 's na</span>
<lb n="3033"/><span>roithnil i gcóir mhaith — sgaoil léithe! gabh leat, a</span>
<lb n="3034"/><span>chroidhe!"</span></p>
<lb n="3035"/>
<lb n="3036"/><p><span>D'réir an luasairimhtheóra bheadh dhá chéad míle curtha</span>
<lb n="3037"/><span>dínn san uair.  Thainig eagla orm-sa agus ghabh mé greim</span>
<lb n="3038"/><span>righe ar m'oncul.</span></p>
<lb n="3039"/>
<lb n="3040"/><p><span>"Ná bí eagla orraibh!" 'deireadh m'athair; "tá</span>
<lb n="3041"/><span>fios a ghnaithe ag Shov!"</span></p>
<lb n="3042"/>
<lb n="3043"/><p><span>Bhí muid ag dhul mar sin no gur sgáirt Monnchadh.</span></p>
<lb n="3044"/>
<lb n="3045"/><p><span>"Siud a thuille aca!"</span></p>
<lb n="3046"/>
<lb n="3047"/><p><span>"Caid' iad?" arsa m'athair.</span></p>
<lb n="3048"/>
<lb n="3049"/><p><span>"Na buachaillí!"</span></p>
<lb n="3050"/>
<lb n="3051"/><p><span>Chuir sé na gloiní le n-a shúilibh arís agus d'amharc síos.</span></p>
<lb n="3052"/>
<lb n="3053"/><p><span>"Stad! a Shoiv, stad!  Dar mo lámh! tá</span>
<lb n="3054"/><span>Liam agus Séamus aca-seo fósta!  Agus tá siad ag</span>
<lb n="3055"/><span>bagairt catha ar a chéile!"</span></p>
<lb n="3056"/>
<lb n="3057"/><p><span>Bhail, a dh'reathair ó, 's a rúin mo chroidhe! is annsin</span>
<lb n="3058"/><span>do bhí an troid 's an cath!  Comhrac aoinfhir a bhí ann.</span></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="3059"/><p><span>Bhí na míltí 's na míltí daoine in a suidhe thart ar na</span>
<lb n="3060"/><span>claidheachaibh, agus in a seasamh sa pháirc, agus in a</span>
<lb n="3061"/><span>luighe ar an fheur, agus bhí na buachaillí óga thuas i</span>
<lb n="3062"/><span>n-áirde ar ghéagaibh na gcrann.</span></p>
<lb n="3063"/>
<lb n="3064"/><p><span>Bhí an dá bheitheach astoigh i lár na páirce agus an bheirt</span>
<lb n="3065"/><span>mharcach orra.  Annsin thainig isteach fear ar ghearran</span>
<lb n="3066"/><span>donn agus bhí a' cainnt leobhtha.  Chuaidh Liam agus a ghearran</span>
<lb n="3067"/><span>bán suas go dtí an ceann uachtar de'n pháirc, agus chuaidh</span>
<lb n="3068"/><span>Séamus agus a ghearran dubh síos go dtí an ceann íochtar.</span>
<lb n="3069"/><span>D'fhan fear an ghearrain duinn i lár na páirce no go</span>
<lb n="3070"/><span>rabh an bheirt eile réidh agus aghaidh tugtha ar a chéile aca.</span></p>
<lb n="3071"/>
<lb n="3072"/><p><span>"Bhfuil sibh réidh anois?" ars eisean.</span></p>
<lb n="3073"/>
<lb n="3074"/><p><span>"Tá," arsa Liam.</span></p>
<lb n="3075"/>
<lb n="3076"/><p><span>"Tá," arsa Séamus.</span></p>
<lb n="3077"/>
<lb n="3078"/><p><span>"Bhail — anois!" ars eisean, agus d'imthigh leis</span>
<lb n="3079"/><span>amach mar a rabh na daoiní a bhí a' faire.</span></p>
<lb n="3080"/>
<lb n="3081"/><p><span>"Anois! a chladhaire chlaoin!" arsa Liam.</span></p>
<lb n="3082"/>
<lb n="3083"/><p><span>"Anois thusa! a rógaire bhuidhe!" arsa Séamus.</span></p>
<lb n="3084"/>
<lb n="3085"/><p><span>"Sgathfaidh mé an ceann díot!" arsa Liam.</span></p>
<lb n="3086"/>
<lb n="3087"/><p><span>"Strócfaidh mé na h-easnacha asat!" arsa Séamus.</span></p>
<lb n="3088"/>
<lb n="3089"/><p><span>"Gearrfaidh mé do chorp brúideamhail in a dhá leith!"</span>
<lb n="3090"/><span>arsa Liam.</span></p>
<lb n="3091"/>
<lb n="3092"/><p><span>"Croithfidh mé mar chroithfeadh an madadh luchóg!"</span>
<lb n="3093"/><span>arsa Séamus.</span></p>
<lb n="3094"/>
<lb n="3095"/><p><span>"Cuirfidh mé do cheann ar spíce, a Shéamuis shúghaigh</span>
<lb n="3096"/><span>shálaigh!" arsa Liam.</span></p>
<lb n="3097"/>
<lb n="3098"/><p><span>"Á, tar i leith annseo go mbainidh mé na súile</span>
<lb n="3099"/><span>scálltacha asat, a leapracháin na lurgán dóighte!"</span>
<lb n="3100"/><span>arsa Séamus.</span>
<lb n="3101"/></p>
</div>
<pb n="95"/>
<div><lb n="3102"/><p><span>"Gabh aníos annseo go nglanaidh mé mo dhá bhróig</span>
<lb n="3103"/><span>ionnat!" arsa Liam, "a phárdóg de phápaire!"</span></p>
<lb n="3104"/>
<lb n="3105"/><p><span>"Gabh anuas go ndeunaidh mé gruth buidhe de do</span>
<lb n="3106"/><span>chroiceann ghránna le h-aghaidh na madadh! a bhuachalláin</span>
<lb n="3107"/><span>bhig bhuidhe an dí-chreidimh!" arsa Séamus.</span></p>
<lb n="3108"/>
<lb n="3109"/><p><span>"Gabh aníos! a bhodaigh shálaigh an chóta lachtna, no</span>
<lb n="3110"/><span>go ndeunaidh mé subh na sméar díot!" arsa Liam.</span></p>
<lb n="3111"/>
<lb n="3112"/><p><span>"Gabh anuas! a fhir bhig na méaracan, go leaghfaidh</span>
<lb n="3113"/><span>mé céarach do chluas le palltóig!" arsa Séamus.</span></p>
<lb n="3114"/>
<lb n="3115"/><p><span>"Fí — Fá — Fum!" arsa Liam.</span></p>
<lb n="3116"/>
<lb n="3117"/><p><span>"Frú — Frá — Féasogach!" arsa Séamus.</span></p>
<lb n="3118"/>
<lb n="3119"/><p><span>(bhí siad a' druidim isteach go roighin chun a chéile fa'n</span>
<lb n="3120"/><span>am seo.)</span></p>
<lb n="3121"/>
<lb n="3122"/><p><span>"Mothuighim boladh an bhodaigh!" arsa Liam.</span></p>
<lb n="3123"/>
<lb n="3124"/><p><span>"Bhréagaigh bhradaigh de bhuidh-Shasanach!" arsa</span>
<lb n="3125"/><span>Séamus.</span></p>
<lb n="3126"/>
<lb n="3127"/><p><span>Agus annsin, a rúin mo chroidhe! thug siad ionnsuighe</span>
<lb n="3128"/><span>iontach áidhbheal fa n-a chéile.  Bhruid Liam a ghearran</span>
<lb n="3129"/><span>bán agus bhruid Séamus a ghearran dubh; gur thóg an dá</span>
<lb n="3130"/><span>bheitheach na crúba i n-áirde 's gur thug do na crudhaidhthibh</span>
<lb n="3131"/><span>cruaidhe, ceann ar aghaidh ar an bhfód bhog ghlas, agus</span>
<lb n="3132"/><span>gach duine de'n bheirt righ ríoghdhamhail sin 's a chlaidheamh</span>
<lb n="3133"/><span>i n-áirde aige!  Dar leat go mbeadh siad in a gcnaipibh</span>
<lb n="3134"/><span>crupuighthe geur-ghontacha roimh cead-phreabadh do shúl.</span>
<lb n="3135"/><span>Cinnte go mbéidh an fód glas in a fhód dhearg fhuilteach,</span>
<lb n="3136"/><span>agus an bheirt laoch in a gcosair chró i gcionn bimide!</span>
<lb n="3137"/><span>a gconablacha 'bhéas ann i gcionn na gcúig mbimid!</span></p>
<lb n="3138"/>
<lb n="3139"/><p><span>Bhí an cúigear againn a' féachaint síos orra agus gan</span>
<lb n="3140"/><span>sméideadh na súl no tarraint na h-analach 'a dheunamh</span></p>
</div>
<pb n="96"/>
<div><lb n="3141"/><p><span>ag duine againn.  Chomh luath 's dhruid siad le chéile</span>
<lb n="3142"/><span>thug Liam iarracht bhuille ar Shéamus, acht is ar ghaothsan</span>
<lb n="3143"/><span>an ghearrain duibh a thuit an buille.  Bhris an buille</span>
<lb n="3144"/><span>an claidheamh adhmuid in a láimh agus d'imthigh an leath suas</span>
<lb n="3145"/><span>ins an aer gur bhuail anuas ar dhruim an ghearrain bháin</span>
<lb n="3146"/><span>a bhí faoi fhéin.</span></p>
<lb n="3147"/>
<lb n="3148"/><p><span>Amach go bráth leis an dá bheitheach — an gearran bán</span>
<lb n="3149"/><span>a' gluaiseacht ó dheas 's na crúba i n-áirde aige, agus</span>
<lb n="3150"/><span>an gearran dubh a' gluaiseacht mar a gcéadna ó thuaidh.</span>
<lb n="3151"/><span>'S char stad siad de'n ruaig 's de'n ruathar sin no gur</span>
<lb n="3152"/><span>imthigh leobhtha thar na claidheacha, thar na páirceanna,</span>
<lb n="3153"/><span>(ó thuaidh 's ó dheas), thar na cnuic 's thar na gleanntáin,</span>
<lb n="3154"/><span>no gur léimeadar isteach san chanál 's gur báidheadh</span>
<lb n="3155"/><span>iad — Liam agus an gearran bán ag Baile Churraigh an Túir,</span>
<lb n="3156"/><span>agus Séamus 's a ghearran dubh ag Toin-re-gaoith.</span></p>
<lb n="3157"/>
<lb n="3158"/><p><span>"Bhail, bhuaidh sé sin ar a bhfaca mé ariamh!" arsa</span>
<lb n="3159"/><span>m'athair; — "a léithid de phléidhseam!"</span></p>
<lb n="3160"/>
<lb n="3161"/><p><span>"Is dócha go bhfuil deireadh go deoidh leis an phléidh-</span>
<lb n="3162"/><span>seam anois," arsa Monnchadh.</span></p>
<lb n="3163"/>
<lb n="3164"/><p><span>"Ní'l baoghal air!" arsa Shov; "béidh Liam eile</span>
<lb n="3165"/><span>agus Séamus eile aca annseo bliadhain ó'n lá indiu chomh</span>
<lb n="3166"/><span>cinnte 's tá tú beo."</span></p>
<lb n="3167"/>
<lb n="3168"/><p><span>Bhí na daoiní ag scapadh 'n a bhaile.</span></p>
<lb n="3169"/>
<lb n="3170"/><p><span>"Fairigidh!" arsa m'athair.  D'árduigh sé a ghunna</span>
<lb n="3171"/><span>agus sgaoil urchar san aer.  D'amharc an mhuinntir a bhí</span>
<lb n="3172"/><span>shíos fúinn aníos agus chonnaic siad an t-eilteán.  Bhí</span>
<lb n="3173"/><span>sgannrú an domhain orra.  Cha dtiocadh le duine aca</span>
<lb n="3174"/><span>bogadh ach' oirid 's dá mbeadh sé marbh.  Bhí a shúile i</span></p>
</div>
<pb n="97"/>
<div><lb n="3175"/><p><span>n-áirde ag gach aoinne, acht ní rabh focal 'a labhairt in</span>
<lb n="3176"/><span>a measg.</span></p>
<lb n="3177"/>
<lb n="3178"/><p><span>Bhain m'athair peann luaidhe as a phóca agus sgríobh ar</span>
<lb n="3179"/><span>ghiota pháipéir.  Chuir sé blúirín beag luaidhe san</span>
<lb n="3180"/><span>pháipéar agus chuach é.  Chaith sé síos in a measg é.  Nuair</span>
<lb n="3181"/><span>a chonnaic siad a' teacht é rith siad mar seo agus rith siad</span>
<lb n="3182"/><span>mar siud; leag siad a chéile agus shiubhail siad agus shaltair</span>
<lb n="3183"/><span>siad ar a chéile agus an áit in ar thuit an giota pháipéir</span>
<lb n="3184"/><span>cha rabh duine fa leith-chéad slat dó.  Annsin thainig</span>
<lb n="3185"/><span>fear amháin go cúramach 's go faichilleach agus thóg é.</span>
<lb n="3186"/><span>D'fhosgail le barra a mhéarann é agus léigh an rud a bhí</span>
<lb n="3187"/><span>sgríobhtha air:-</span></p>
<lb n="3188"/>
<lb n="3189"/><p><span>"Gabhaigidh a bhaile 's bíodh ciall agaibh, a amadána!"</span>
<lb n="3190"/></p>
</div>
<pb n="98"/>
<div><lb n="3191"/><p><span>XIV.</span></p>
<lb n="3192"/>
<lb n="3193"/><p><span>AR BHARR 'N FHEADAIN.</span></p>
<lb n="3194"/>
<lb n="3195"/><p><span>Ar aghaidh linn arís ó dheas annsin no go dteachaidh</span>
<lb n="3196"/><span>os cionn an dá chrann iubhar a chuir Naomh-Phádraig</span>
<lb n="3197"/><span>ag ceann na trágha — an t-Iubhar — agus síos Gleann</span>
<lb n="3198"/><span>a' ríogh, gur thuirling ar Chreag a' Duine atá ar Bharr</span>
<lb n="3199"/><span>an Fheadain.</span></p>
<lb n="3200"/>
<lb n="3201"/><p><span>Cnoc mór árd 's eadh Barr 'n Fheadain.  Agus cnoc</span>
<lb n="3202"/><span>a bhfuil togha deagh-radhairc ó n-a mhullach; agus is</span>
<lb n="3203"/><span>é Creag a' Duine an ball is airde de.</span></p>
<lb n="3204"/>
<lb n="3205"/><p><span>Thainig muid amach as an eilteán agus shuidh ar na creag-</span>
<lb n="3206"/><span>achaibh.</span></p>
<lb n="3207"/>
<lb n="3208"/><p><span>"Nach áluinn a' radharc é!" arsa m'athair.</span></p>
<lb n="3209"/>
<lb n="3210"/><p><span>"Radharc na h-áilne, gan amhras!" arsa m'oncul;</span>
<lb n="3211"/><span>"caidé an áit é siud thíos?"  Agus annsin thusaigh</span>
<lb n="3212"/><span>Shov ar innsighe dúinn agus ar thaisbeaint dúinn.</span></p>
<lb n="3213"/>
<lb n="3214"/><p><span>(A léithid de fhear ar chruinn-eolas, agus ar dhuine-</span>
<lb n="3215"/><span>eolas, agus ar shliocht-eolas, agus ar na céadthaí eolas</span>
<lb n="3216"/><span>eile a bhaineas leis an tír agus leis na daoiníbh — a léithid</span>
<lb n="3217"/><span>de eolaidhe, adeirim, agus Shov Núzaf char casadh ort</span>
<lb n="3218"/><span>rith do shaoghail ariamh — 's ní chasfar ort go cionn do</span>
<lb n="3219"/><span>shaoghail a choidhche!)</span></p>
<lb n="3220"/>
<lb n="3221"/><p><span>"Sin Loch mór Cháirlinne," adeir sé, "dhá chaoladh</span>
<lb n="3222"/><span>fhéin isteach anoir-ndeas chugainn ó íoghar na spéire</span>
<lb n="3223"/><span>go bun an chnuic seo faoi n-ár gcosaibh.  Siud sléibhte</span>
<lb n="3224"/><span>Mhughdhorna ar an bhruach thall, agus seo sliabh breagh Feigh</span>
<lb n="3225"/><span>ar a' taoibh i bfus.  An gcuala sibh sgéal na cloiche</span>
<lb n="3226"/><span>móire ariamh?"</span>
<lb n="3227"/></p>
</div>
<pb n="99"/>
<div><lb n="3228"/><p><span>"Char chualaidh," arsa m'oncul.</span></p>
<lb n="3229"/>
<lb n="3230"/><p><span>"Bhail, is fiu a chluinsin'; acht tá sé ro-fhada 'innsighe</span>
<lb n="3231"/><span>go h-iomlán anois:</span></p>
<lb n="3232"/>
<lb n="3233"/><p><span>Bhí Fionn mór Mhac Cumhaill ar Shliabh Feigh Cháirlinne</span>
<lb n="3234"/><span>annsin nuair a chonnaic sé an fathach ar an t-Sliabh Bhán</span>
<lb n="3235"/><span>thall.  Bhagair siad ar a chéile.  Annsin thusaigh ar</span>
<lb n="3236"/><span>na clocha a chaitheamh ar a chéile.  Thóg Fionn cloch iontach</span>
<lb n="3237"/><span>áidhbheal mór agus thlig leis trasna no gur bhuail sí anuas</span>
<lb n="3238"/><span>ar cheann an fhir a bhí thall.  Agus d'fhéadfa a rádh nach</span>
<lb n="3239"/><span>go slán beo a bhí an fear thall in a déidh, óir tá an</span>
<lb n="3240"/><span>chlóch tuairim 's céad tonna ar mheadhachan.  Agus tá</span>
<lb n="3241"/><span>sé annsin go fóill.</span></p>
<lb n="3242"/>
<lb n="3243"/><p><span>Sin baile an Phuinnte — no Roinn Mhic Giolla Ruaidh —</span>
<lb n="3244"/><span>ar an taoibh i bfus de 'na sléibhtibh.  Bád a' Chaoil é</span>
<lb n="3245"/><span>seo thíos fúinn, agus ceanntar O Méith ó bhruach an</span>
<lb n="3246"/><span>locha ar ais suas na sléibhte ó dheas uaidh."</span></p>
<lb n="3247"/>
<lb n="3248"/><p><span>"S caidé an sliabh árd é seo thiar, a Shoiv?" arsa</span>
<lb n="3249"/><span>m'oncul.</span></p>
<lb n="3250"/>
<lb n="3251"/><p><span>"Sin sliabh gCulainn — mar a mbíodh Fionn agus na</span>
<lb n="3252"/><span>Fianna fad ó."</span></p>
<lb n="3253"/>
<lb n="3254"/><p><span>"'S caidé an tír í sin os ár gcómhair amach — na</span>
<lb n="3255"/><span>cnuic agus na páirceanna iol-dáithte?"</span></p>
<lb n="3256"/>
<lb n="3257"/><p><span>"Sin cuid de Uíbh Eacha Uladh.  An ball seo ar a</span>
<lb n="3258"/><span>bhfuil muid in ár seasamh is i gCúige Uladh tá sé, acht</span>
<lb n="3259"/><span>na páirceanna beaga glasa agus na toighthe beaga bána</span>
<lb n="3260"/><span>a tchí sibh thíos fúinn — faoi sgáth sléibhte Cháirlinne —</span>
<lb n="3261"/><span>is i n-Óirghiallaibh tá siad — sin O Méith Mara."</span></p>
<lb n="3262"/>
<lb n="3263"/><p><span>Ba dheas fionn-fhuar an coinfheasgar a bhí ann.  Chuir</span>
<lb n="3264"/><span>sé aoibhneas ar mo chroidhe bheith ag amharc ar an phictiur</span></p>
</div>
<pb n="100"/>
<div><lb n="3265"/><p><span>áluinn de dhuthaigh: na crainn árda, na páirceanna</span>
<lb n="3266"/><span>buidhe agus na páirceanna glasa; an loch mór leathan</span>
<lb n="3267"/><span>de uisge gheal a' teacht isteach eadar na sléibhte árda</span>
<lb n="3268"/><span>mórdhalacha; na bádaí beaga seoil ag síor-imtheacht</span>
<lb n="3269"/><span>anonn 's anall — ó'n taoibh i bfus go dtí an taobh</span>
<lb n="3270"/><span>thall, agus ó'n taoibh thall ar ais anall go dtí an taobh i</span>
<lb n="3271"/><span>bfus arís — agus iad lán de dhaoiníbh.  Agus na bádaí</span>
<lb n="3272"/><span>móra dubha a' teacht a ndeas 's ag dhul ó dheas, agus a</span>
<lb n="3273"/><span>sean-ualach de'n ghual chugainne no de'n fheoil uainn.</span></p>
<lb n="3274"/>
<lb n="3275"/><p><span>Bhí na h-éiníní a' gabhail cheoil ar na crannaibh i n-ár</span>
<lb n="3276"/><span>n-aice, agus bhí na caoirigh ag ingilt leobhtha ar na creagachaibh</span>
<lb n="3277"/><span>agus na h-uain bheaga bhána a' rith 's a súgrú 's a' méidhlighe</span>
<lb n="3278"/><span>in a dtimcheall.</span></p>
<lb n="3279"/>
<lb n="3280"/><p><span>Agus bhí an ghrian imthighthe siar ar ár gcúl agus í ag cur</span>
<lb n="3281"/><span>a gaethe go lonnrach ar ais ar na sléibhtibh thall agus ar an</span>
<lb n="3282"/><span>uisge, gur bhánuigh 's gur ghealuigh siad na seoltaí</span>
<lb n="3283"/><span>beaga ar na bádaibh go saoilfea gur sgabhta feileachán</span>
<lb n="3284"/><span>a bhí ionnta.</span></p>
<lb n="3285"/>
<lb n="3286"/><p><span>Bhí m'athair ag amharc 's ag éisteacht, 's gan focal as.</span>
<lb n="3287"/><span>D'eirigh fuiseóigín ó'n chreig i n-aice linn agus thusaigh</span>
<lb n="3288"/><span>ar cheol.  D'eirigh sí 's d'eirigh sí 's ghabh sí 's rinne</span>
<lb n="3289"/><span>céileabhair go binn.  D'amharc m'athair suas uirrí go</span>
<lb n="3290"/><span>ceann tamaill bhig agus annsin phreab in a sheasamh.</span></p>
<lb n="3291"/>
<lb n="3292"/><p><span>"Dar mo choinseasa!" ars é, "rinne mé dearmud</span>
<lb n="3293"/><span>ar an fhuiseóig a thug mé liom aréir as an Cholláisde!"</span></p>
<lb n="3294"/>
<lb n="3295"/><p><span>Chuir sé a lámh in a phóca agus thóg amach an fhuiseóg</span>
<lb n="3296"/><span>bhocht.  Bhí sí crupuighthe suaithte, agus chan mó ná go rabh</span>
<lb n="3297"/><span>beodhas ar bith inntí.</span></p>
<lb n="3298"/>
<lb n="3299"/><p><span>SÉAGHAINÍN — Á, a 'aidí! — an t-éinín bocht!</span>
<lb n="3300"/></p>
</div>
<pb n="101"/>
<div><lb n="3301"/><p><span>Shlíoc sé agus chuimil sé síos í, agus thug blúirín beag</span>
<lb n="3302"/><span>de'n aran donn duithe ar bhois a láimhe; agus dhóirt</span>
<lb n="3303"/><span>cuid bainne ar a bhois annsin gur ól sí.</span></p>
<lb n="3304"/>
<lb n="3305"/><p><span>"Mo chréatuir bhocht!" ars eisean; "is beag nach</span>
<lb n="3306"/><span>'eil tú marbh!"  Char bhfada go dtainig a cuma uirrí</span>
<lb n="3307"/><span>arís agus leig sí "tioc-tioc-caoí-ó!" aistí.</span></p>
<lb n="3308"/>
<lb n="3309"/><p><span>Chuir sé síos ar an chreig í agus rinne sí iarracht ar</span>
<lb n="3310"/><span>eiteal a dheunamh.  D'réir a chéile, agus beagan-ar-bheagan,</span>
<lb n="3311"/><span>thainig sí chuicí féin go maith, agus í ag "tioc-tioc-caoí-</span>
<lb n="3312"/><span>ó-" al ó am go h-am.  'Sa deireadh d'eirigh sí san aer</span>
<lb n="3313"/><span>agus síos léithe gur shocruigh ar ghéig de chrann ghiumhais</span>
<lb n="3314"/><span>thíos uainn.</span></p>
<lb n="3315"/>
<lb n="3316"/><p><span>Shuidh sí annsin agus dubhairt "tioc-tioc-caoí-ó" arís</span>
<lb n="3317"/><span>'s arís.  Annsin ghabh sí — "ó tioc-tioc-í;" agus</span>
<lb n="3318"/><span>annsin — "ó tioc-tioc-í-an — ó-tioc-tioc-í-an; ó-tioc-</span>
<lb n="3319"/><span>tioc-í-an-samh — ó-tioc-tioc-í-an-samh-rú — agus — tioc-</span>
<lb n="3320"/><span>tioc-í-an-samh-rú-agus-fás-í-'n feur!" — agus d'imthigh</span>
<lb n="3321"/><span>léithe.</span></p>
<lb n="3322"/>
<lb n="3323"/><p><span>"Dar mo lámh!" arsa m'athair; "mur ab é sin a,</span>
<lb n="3324"/><span>ceol cheanna chéadna a chuala mé go minic ag Mícheal</span>
<lb n="3325"/><span>Ua Duibhir!  Bh-a-i-l, a ch-r-o-i-dh-e! Á, — 'Mhuire</span>
<lb n="3326"/><span>'Mhuire! — slán leis an tsean-aimsir!" agus thainig</span>
<lb n="3327"/><span>na deora in a shúilibh.</span></p>
<lb n="3328"/>
<lb n="3329"/><p><span>Shuidh muid annsin go ceann i bhfad, mar bhí m'athair</span>
<lb n="3330"/><span>a' smaoiteadh 's a' machtnamh.  Phreab sé in a sheasamh</span>
<lb n="3331"/><span>agus dubhairt:</span></p>
<lb n="3332"/>
<lb n="3333"/><p><span>"Bogamaois!"</span></p>
<lb n="3334"/>
<lb n="3335"/><p><span>"Cá rachamuid?" arsa Shov.</span></p>
<lb n="3336"/>
<lb n="3337"/><p><span>"Cuartochamuid sa Cholláisde."</span>
<lb n="3338"/></p>
</div>
<pb n="102"/>
<div><lb n="3339"/><p><span>"'Saoileann tú go bhfuil sé annsin?"</span></p>
<lb n="3340"/>
<lb n="3341"/><p><span>"B'fhéadtaidhe go bhfeil agus b'fhéadtaidhe nach 'eil —</span>
<lb n="3342"/><span>tá súil agam go bhfeil; tá meaghram agus pian in mo</span>
<lb n="3343"/><span>cheann ó'n eilteanacht."</span></p>
<lb n="3344"/>
<lb n="3345"/><p><span>Isteach linn san eilteán arís agus d'eirigh.  Sul a rabh</span>
<lb n="3346"/><span>muid céad troigh i n-áirde chonnaic m'oncul an fathach</span>
<lb n="3347"/><span>mór a' druidim aníos thríd na crainn ar an taoibh eile</span>
<lb n="3348"/><span>de'n bhóithrín, agus é a' deunamh díreach ar aghaidh ar</span>
<lb n="3349"/><span>an chreig a rabh muid in ár suidhe uirrí.  Rug m'athair agus</span>
<lb n="3350"/><span>Monnchadh ar na gunnaíbh agus d'árduigh agus sgaoil.</span></p>
<lb n="3351"/>
<lb n="3352"/><p><span>Bhí "fí-fá-fum" — as a bhéal ag an fhathach nuair a</span>
<lb n="3353"/><span>bhuail an dá urchar é.  Chuir sé sgread áidhbheal iontach</span>
<lb n="3354"/><span>as agus thug léim ins an aer.  Chan túisge bhuail sé an</span>
<lb n="3355"/><span>talamh arís ná thug do na spágaibh móra síos ar ais agus</span>
<lb n="3356"/><span>thug léim thar na crainn gur imthigh isteach ar mhullach a</span>
<lb n="3357"/><span>chinn san abhainn thíos ag Cille Chnoc a' Phuirt.</span></p>
<lb n="3358"/>
<lb n="3359"/><p><span>"Sin a' tríomhadh ceann aca anois!" arsa m'athair;</span>
<lb n="3360"/><span>"nár dhubhairt mé go gcuirfinn deireadh leobhtha!"</span></p>
<lb n="3361"/>
<lb n="3362"/><p><span>BRIAN — 'S cad chuige, a athair, go rabh fuath aige do</span>
<lb n="3363"/><span>na fathaighibh?</span></p>
<lb n="3364"/>
<lb n="3365"/><p><span>An tATHAIR — Gach áit in a dtéidheadh sé, nuair a bhí</span>
<lb n="3366"/><span>sé in a ghasúr, bhíodh duine aca siud ag iarraidh é</span>
<lb n="3367"/><span>mharbhadh.  Agus uair amháin thainig an triur aca</span>
<lb n="3368"/><span>ar a'n iul 's mur ab éadh go rabh sé de'n adh air</span>
<lb n="3369"/><span>slaitín dorcha draoidheachta 'bheith aige, agus gur</span>
<lb n="3370"/><span>bhuail sé an triur aca — i ndéidh a chéile — go</span>
<lb n="3371"/><span>dtearn sé trí galláin cloiche díobhtha, d'iosadh</span>
<lb n="3372"/><span>siad é gan sugh gan salann.</span>
<lb n="3373"/></p>
</div>
<pb n="103"/>
<div><lb n="3374"/><p><span>PÁDRAIG — Ó, a thiarcais! nach áidhbheal na daoiní</span>
<lb n="3375"/><span>iad!</span></p>
<lb n="3376"/>
<lb n="3377"/><p><span>BRIAN — Agus is cosamhail, a athair, go rabh dúil aige</span>
<lb n="3378"/><span>siud an cúigear aca ithe!</span></p>
<lb n="3379"/>
<lb n="3380"/><p><span>EIBHLÍN — 'Ár ndóigh, a Bhriain, cha bheadh aon cheann</span>
<lb n="3381"/><span>amháin aca ábalta ar cúigear duine ithe!</span></p>
<lb n="3382"/>
<lb n="3383"/><p><span>B. — Nach maith go rabh an ceann eile — ar chnoc na</span>
<lb n="3384"/><span>Bealtaine — ábalta ar an eilteán 'ithe!</span></p>
<lb n="3385"/>
<lb n="3386"/><p><span>E. — Char ith sé acht beagan de.</span></p>
<lb n="3387"/>
<lb n="3388"/><p><span>B. — Seadh, acht cá bhfiosach dúinn nach n-iosadh sé uilig</span>
<lb n="3389"/><span>é acht go bhfacthas é i n-am agus gur sgaoileadh leis?</span>
<lb n="3390"/><span>Agus ca bhfiosach dúinn nach n-iosadh sé an cúigear</span>
<lb n="3391"/><span>aca — Dia eadrainn agus é! — i n-a dhéidh?</span></p>
<lb n="3392"/>
<lb n="3393"/><p><span>MÁIRE — Is dócha, a athair, nach dtiocfaidh ceachtar</span>
<lb n="3394"/><span>aca arís a bhaint le eilteán, ar dhóigh ar bith.</span></p>
<lb n="3395"/>
<lb n="3396"/><p><span>An t-A. — Is dóighthe nach dtiocfaidh; sgannruigh na</span>
<lb n="3397"/><span>gunnaí go mór iad.</span>
<lb n="3398"/></p>
</div>
<pb n="104"/>
<div><lb n="3399"/><p><span>XV.</span></p>
<lb n="3400"/>
<lb n="3401"/><p><span>OMÉITH MARA.</span></p>
<lb n="3402"/>
<lb n="3403"/><p><span>"Bhail, d'eirigh muid os cionn na gcrann agus os cionn</span>
<lb n="3404"/><span>na gcreag agus ghluais, no go rabh muid díreach os cionn</span>
<lb n="3405"/><span>an toigh mhóir sa choillidh.</span></p>
<lb n="3406"/>
<lb n="3407"/><p><span>Tharraing Shov an lámhchrann a bhí i lár aige agus bhog</span>
<lb n="3408"/><span>uaidh an lámhchrann a bhí ar dheis aige gur stad an</span>
<lb n="3409"/><span>t-eilteán agus d'fhan díreach 's mar bheadh sé ar crochadh</span>
<lb n="3410"/><span>ar cheann téide as na spéirthíbh.  Thóg m'athair na gloiní</span>
<lb n="3411"/><span>fad-amhairc agus d'fhéach síos.  Cha rabh aoinne fa'n áit,</span>
<lb n="3412"/><span>acht bhí cuid capall agus bó in a luighe thart faoi sgath na</span>
<lb n="3413"/><span>gcrann.  Bhí na ba a' cogaint na círe agus bhí na capaill</span>
<lb n="3414"/><span>ag amharc amach ar an loch 's a' machtnú.</span></p>
<lb n="3415"/>
<lb n="3416"/><p><span>Dubhairt m'athair le Shov leigint do'n eilteán</span>
<lb n="3417"/><span>ísliu.  Agus leig, — ar an bháinseóig os comhair an</span>
<lb n="3418"/><span>dorais.  Bhí an glas ar an doras agus bhí na fuinneóga</span>
<lb n="3419"/><span>uilig druidthe go daingean.  Chuaidh muid thart acht bhí</span>
<lb n="3420"/><span>an geata mór druidthe go daingean fósta.</span></p>
<lb n="3421"/>
<lb n="3422"/><p><span>"Fan!" arsa Shov;" chan fhuil acht cloch mhór ar</span>
<lb n="3423"/><span>n-a dhaingneadh seo! thig linn é fhosgladh."</span></p>
<lb n="3424"/>
<lb n="3425"/><p><span>Chuireamar ár ndromanna leis an gheata — an cúigear</span>
<lb n="3426"/><span>againn — agus chuir an chloch mhór ar gcúl agus d'fhosgail</span>
<lb n="3427"/><span>an geata.  Acht bhí muid chomh dona annsin 's bhí ariamh.</span>
<lb n="3428"/><span>Bhí an doras ar chúl a' toigh faoi ghlas agus bhí na fuinneóga</span>
<lb n="3429"/><span>uilig druidthe go daingean.</span></p>
<lb n="3430"/>
<lb n="3431"/><p><span>"Brisfimid fuinneóg," arsa Monnchadh.</span></p>
<lb n="3432"/>
<lb n="3433"/><p><span>"Ná deun a léithid!" arsa m'athair;" gheobhamuid</span>
<lb n="3434"/><span>an eochair."</span>
<lb n="3435"/></p>
</div>
<pb n="105"/>
<div><lb n="3436"/><p><span>"Muise, cá bhfuigh tú í?"</span></p>
<lb n="3437"/>
<lb n="3438"/><p><span>"Thíos i dtoigh an fhir bháin."</span></p>
<lb n="3439"/>
<lb n="3440"/><p><span>"'S caidé mar gheobhas tú í — cha dtabharfadh seisean</span>
<lb n="3441"/><span>duit í!"</span></p>
<lb n="3442"/>
<lb n="3443"/><p><span>"Gheobhamuid í gan fhios dó."</span></p>
<lb n="3444"/>
<lb n="3445"/><p><span>"Tá go maith; acht is contabhairteach an obair dhul</span>
<lb n="3446"/><span>a ghoid as toigh an fhir bháin adaí — bíodh 'fhios agat —</span>
<lb n="3447"/><span>ná tá sean-aithne agam-sa air!"</span></p>
<lb n="3448"/>
<lb n="3449"/><p><span>Isteach linn san eilteán arís agus d'eirigh.</span></p>
<lb n="3450"/>
<lb n="3451"/><p><span>"Ca'n áit anois?" arsa Shov.</span></p>
<lb n="3452"/>
<lb n="3453"/><p><span>"Os cionn na sléibhte," arsa m'athair.</span></p>
<lb n="3454"/>
<lb n="3455"/><p><span>Nuair a bhí muid os cionn an bhaile bhig sin Oméith</span>
<lb n="3456"/><span>dubhairt sé le Shov stad.</span></p>
<lb n="3457"/>
<lb n="3458"/><p><span>"'Bhfeiceann sibh!" ars eisean.  D'amharc muid</span>
<lb n="3459"/><span>síos agus chonnaic an sgabhta daoine cruinnighthe i n-aice</span>
<lb n="3460"/><span>an chrois-bhóthair.  Bhí cailíní, buachaillí, sagairt agus</span>
<lb n="3461"/><span>bráithre ann.  Bhí sean-bhean astoigh in a lár agus í a' cainnt</span>
<lb n="3462"/><span>'s a' cainnt agus iad-san a' gáiridhe 's a' cainnt.  Bhí</span>
<lb n="3463"/><span>leabhraíní beaga agus stumpannaí beaga de phinn-luaidhe</span>
<lb n="3464"/><span>ag cuid mhóir aca agus iad a' sgríobhadh ar a sean-dhicheall.</span></p>
<lb n="3465"/>
<lb n="3466"/><p><span>"Ísligh an blaoisgín," arsa m'athair.</span></p>
<lb n="3467"/>
<lb n="3468"/><p><span>D'fhosgail Shov an cofra no an bosca, agus sgaoil</span>
<lb n="3469"/><span>amach an blaoisgín beag.  Chuir sé an púdar gorm</span>
<lb n="3470"/><span>air agus leig dó imtheacht síos.  D'réir mar bhí an blaoisgín</span>
<lb n="3471"/><span>ag dhul síos ó'n roithnilín bhí rud cosamhail le máilín</span>
<lb n="3472"/><span>in a láimh dheis aige agus an púdar gorm ann agus an t-sreang</span>
<lb n="3473"/><span>gheal mhín ag dhul thríd, agus d'réir mar bhí sí ag dhul thríd</span>
<lb n="3474"/><span>bhí sí ag eirghe do-fheicsiona.  Thiocadh linn í 'fheiceal</span>
<lb n="3475"/><span>os cionn an mháilín in a láimh acht cha dtiocadh linn a</span></p>
</div>
<pb n="106"/>
<div><lb n="3476"/><p><span>feiceal ar bith faoi an mháilín.  B'iontach ar fad é.</span></p>
<lb n="3477"/>
<lb n="3478"/><p><span>Gidh trácht, leig sé síos é no go rabh sé díreach os</span>
<lb n="3479"/><span>cionn na sean-mhná.  Annsin chuir sé an blaoisgín</span>
<lb n="3480"/><span>eile le n-a chluais agus d'éist.</span></p>
<lb n="3481"/>
<lb n="3482"/><p><span>"Caidé tá ar siubhal aca?" arsa m'athair.</span></p>
<lb n="3483"/>
<lb n="3484"/><p><span>"Tá an tsean-bhean a' stealladh Gaedhilge uaithe</span>
<lb n="3485"/><span>chomh tiugh te 's thig léithe," ars eisean.  "Maise,</span>
<lb n="3486"/><span>maise!" adeir sí; "Sé mbur mbeath' uilig-go-léir!"</span></p>
<lb n="3487"/>
<lb n="3488"/><p><span>"'Seadh?" arsa m'athair.</span></p>
<lb n="3489"/>
<lb n="3490"/><p><span>"Tá fear óg a' cainnt anois — éistigidh!"</span></p>
<lb n="3491"/>
<lb n="3492"/><p><span>"'Bhfeil "Iomáil léanaidh 'n Bhabhdhúin" agat?"</span>
<lb n="3493"/><span>adeir sé.  "Muise, bhí se agam fad ó," adeir sise,</span>
<lb n="3494"/><span>"acht rinne mé dearmud air." "Ó, tá cuid de</span>
<lb n="3495"/><span>agat," deir seisean.  "Chaill mé e," adeir sise.</span>
<lb n="3496"/><span>"Caidé seo an tús atá air?" deir duine de na</span>
<lb n="3497"/><span>bráithreachaibh:- "Bhí sé feara deug de sgafairíbh</span>
<lb n="3498"/><span>Óméith" — chan fhuil a thuilleadh de agam."</span></p>
<lb n="3499"/>
<lb n="3500"/><p><span>"Bhí sé feara déaga de sgafairí Ua Méith,</span>
<lb n="3501"/><span>(is í an bhean atá 'ghá rádh anois)</span>
<lb n="3502"/><span>'S iad ag iomal ar léanaidh 'n Bhabhdhuin;</span>
<lb n="3503"/><span>Ó mhullaigh a' mheadhon-lae go dtí tuitim dubh na</span>
<lb n="3504"/><span>gréine</span></p>
<lb n="3505"/>
<lb n="3506"/><p><span>Char chuir siad ar a'n taobh daoibhthe báire" — 'nois sin</span>
<lb n="3507"/><span>a' bhfeil agam de, a dhaonaí mhodhamhla.  B'fhéadtaidhe</span>
<lb n="3508"/><span>gur anocht 's mé 'mo luighe a smaoinfinn air.  Muise,</span>
<lb n="3509"/><span>muise! acht is fada ó chuala mé sin ar dtús.  Cha rabh</span>
<lb n="3510"/><span>ionnam acht gearr-chaile bheag uird le do ghlúin nuair</span></p>
</div>
<pb n="107"/>
<div><lb n="3511"/><p><span>a chuala mé aige mo mhóiridhe é — grásta Dé le n-a</span>
<lb n="3512"/><span>h-anam!"</span></p>
<lb n="3513"/>
<lb n="3514"/><p><span>"'Bhfuil sean-sgéal ar bith agat?" deir cailín</span>
<lb n="3515"/><span>léithe.</span></p>
<lb n="3516"/>
<lb n="3517"/><p><span>"Fan go fóill." arsa duine eile, go sgríobhfaidh</span>
<lb n="3518"/><span>sibh an ceathramha ceoil sin ar dtús — abair arís é, a</span>
<lb n="3519"/><span>Bhrighid, le do thoil."</span></p>
<lb n="3520"/>
<lb n="3521"/><p><span>("Sin sagart beag a bhfuil spéicleairí air atá a'</span>
<lb n="3522"/><span>cainnt," ars m'athair.  Bhí sé ag amharc síos orra</span>
<lb n="3523"/><span>thríd na gloiní fad-amhairc).</span></p>
<lb n="3524"/>
<lb n="3525"/><p><span>"Tá go maith, 'athair," adeir sí; "dheunfaidh mé sin,</span>
<lb n="3526"/><span>muise agus fáilte," agus tá sí 'ghá rádh aríst."</span></p>
<lb n="3527"/>
<lb n="3528"/><p><span>"Agus tá siad-san 'ghá sgríobhadh," arsa m'athair.</span></p>
<lb n="3529"/>
<lb n="3530"/><p><span>"Bhail, bhail!" adeir sise; "buidheachas do Dhia go</span>
<lb n="3531"/><span>bhfeil na daonaí a' foghluim a' ghaodlaig aríst.  Chonnaic</span>
<lb n="3532"/><span>mise 'n t-am nuair nach rabh móran meas' ar a' ghaodlag.</span>
<lb n="3533"/><span>Dá gcluineadh siad duine againne 'a labhairt bhíodh</span>
<lb n="3534"/><span>siad a' gáiridhe 'magadh orainn — sin an fhírinne.  Bhíodh</span>
<lb n="3535"/><span>náire orainn í labhairt agus na daonaí móra ag éisteacht</span>
<lb n="3536"/><span>linn; is ins a' toigh agus thart fa'n toigh againn fhéin a</span>
<lb n="3537"/><span>choinnigh muid beo e ar bith.  Ach' anois, buidheachas do</span>
<lb n="3538"/><span>Dhia, tá gach h-uile dhuine 'gha fhoghluim; agus 'ár</span>
<lb n="3539"/><span>ndóigh, is ceart é bheith againn agus gan a leigint ar</span>
<lb n="3540"/><span>siubhal."</span></p>
<lb n="3541"/>
<lb n="3542"/><p><span>"Ní thuigim é seo, a athair," adeir cailín.  ("Leis</span>
<lb n="3543"/><span>an sagart 'tá sí a' cainnt, is cosamhail." "'Seadh,</span>
<lb n="3544"/><span>tchím í," arsa m'athair; "caidé tá siad 'a rádh —</span>
<lb n="3545"/><span>éist.) "Ní thuigim," adeir sí, "an focal seo</span>
<lb n="3546"/><span>"Sgafa-ree" — cé an rud é, a athair, má's é do thoil é?"</span>
<lb n="3547"/></p>
</div>
<pb n="108"/>
<div><lb n="3548"/><p><span>"Ó, sin rud deas, a Mháire! fág mar sin é go</span>
<lb n="3549"/><span>seadh."</span></p>
<lb n="3550"/>
<lb n="3551"/><p><span>"Acht cé an chiall atá leis?"</span></p>
<lb n="3552"/>
<lb n="3553"/><p><span>"Tá ciall mhór leis, a Mháire.  'Bhfaca tú buachaill</span>
<lb n="3554"/><span>breagh luthmhar láidir ariamh?"</span></p>
<lb n="3555"/>
<lb n="3556"/><p><span>"Chonnaic."</span></p>
<lb n="3557"/>
<lb n="3558"/><p><span>"Chonnaic — agus bhí tú a' cainnt le buachaill mar</span>
<lb n="3559"/><span>sin go minic — nach rabh?"</span></p>
<lb n="3560"/>
<lb n="3561"/><p><span>("Ha-ha-há!" ars an tsean-bhean; agus ha-ha-há!</span>
<lb n="3562"/><span>— agus — "anois, a Mháire!" deir an chuideachta.)</span></p>
<lb n="3563"/>
<lb n="3564"/><p><span>"Ó, ní ceart sin, 'athair!" deir an cailín.</span></p>
<lb n="3565"/>
<lb n="3566"/><p><span>"Ó, chan ceart, muise, a Mháire — mar dh'eadh!</span>
<lb n="3567"/><span>acht budh cheart agus budh dheas an rud an sgafaire — nár</span>
<lb n="3568"/><span>dheas?"</span></p>
<lb n="3569"/>
<lb n="3570"/><p><span>"Tá sí a' deargadh," arsa m'athair.</span></p>
<lb n="3571"/>
<lb n="3572"/><p><span>"Cailín deas í siud, muise!"</span></p>
<lb n="3573"/>
<lb n="3574"/><p><span>"Ó! leig damh í 'fheiceal!" arsa Monnchadh.  Agus</span>
<lb n="3575"/><span>leig.  "Dar mo lámh!" arsa eisean, "acht is deas a'</span>
<lb n="3576"/><span>cailín í!  Agus tá cailíní eile annsin agus is deas iad-</span>
<lb n="3577"/><span>san fósta! seo dhuit — rachaidh mé síos!" agus rinne</span>
<lb n="3578"/><span>sé iarracht ar léimnigh as an eilteán amach síos, acht</span>
<lb n="3579"/><span>char leig m'oncul dó.</span></p>
<lb n="3580"/>
<lb n="3581"/><p><span>(Bhí spéis mhór ag Monnchadh ins na cailíníbh).</span></p>
<lb n="3582"/>
<lb n="3583"/><p><span>"Is beag an fonn suirighthe bheadh ort nuair a bhéidhfea</span>
<lb n="3584"/><span>thíos, a Mhonnchaidh!"</span></p>
<lb n="3585"/>
<lb n="3586"/><p><span>Bhail, d'éist muid annsin tamall fada; fhad 's bhí</span>
<lb n="3587"/><span>siad a' cainnt 's a' gáiridhe 's a' magadh 's a' gabhail</span>
<lb n="3588"/><span>cheoil 's ag innsighe sgéal 's a' sgríobhadh, agus an tsean-</span>
<lb n="3589"/><span>bhean d'a gcur ins na críthibh.</span>
<lb n="3590"/></p>
</div>
<pb n="109"/>
<div><lb n="3591"/><p><span>Annsin d'fhág siad beannacht léithe-se, agus chuir</span>
<lb n="3592"/><span>sise na beannachtaí leobhtha-san, gur thriall siad leo</span>
<lb n="3593"/><span>suas bóthar a' t-sléibhe.</span></p>
<lb n="3594"/>
<lb n="3595"/><p><span>Agus, a dh'reathair ó 's a rúin! gach sean-bhean 's</span>
<lb n="3596"/><span>gach sean-fhear a casadh leobhtha ar a' bhealach stad siad</span>
<lb n="3597"/><span>agus bhí a' cur na cainnte orra.  Bhí sean-bhean amháin —</span>
<lb n="3598"/><span>Máire Learaidhe, as Árdach' — a' teacht anuas agus asal</span>
<lb n="3599"/><span>léithe agus dhá chliabh ar an asal.  Sheas siad-san uilig i lár</span>
<lb n="3600"/><span>a' bhóthair agus cha leigeadh do'n asal dhul tharsta.  "Wo —</span>
<lb n="3601"/><span>Wo, — Billy!" arsa cailín, agus rug sí ar an adhastar.</span>
<lb n="3602"/><span>Agus annsin bhí an chainnt.</span></p>
<lb n="3603"/>
<lb n="3604"/><p><span>"Caidé mar tá tú, a bhean chóir?"  "Ó, go maith,</span>
<lb n="3605"/><span>muise; 'Sé mbur mbeath' uilig-go-léir!  Nach deas</span>
<lb n="3606"/><span>a' sgabhta 's a' chuideacht atá agaibh! na cailíní deasa</span>
<lb n="3607"/><span>agus na buachaillí breagha!  Bhail, bhail, bhail! — 's caidé</span>
<lb n="3608"/><span>mar tá tusa, a athair?"</span></p>
<lb n="3609"/>
<lb n="3610"/><p><span>"Go maith, a Mháire; caidé mar tá tú fhéin?"</span></p>
<lb n="3611"/>
<lb n="3612"/><p><span>"Óch, muise, chan fheil gar a bheith 'gearán, buidheachas</span>
<lb n="3613"/><span>do Dhia."</span></p>
<lb n="3614"/>
<lb n="3615"/><p><span>"Bhfuil sean-cheoltaí no sean-sgéaltaí ar bith agat —</span>
<lb n="3616"/><span>tá, neart, is cosamhail?"</span></p>
<lb n="3617"/>
<lb n="3618"/><p><span>"Muise, athair, chaill mé uilig-go-léir iad."</span></p>
<lb n="3619"/>
<lb n="3620"/><p><span>"Ó, 'nois! char chaill; ná h-innsigh bréag!"</span></p>
<lb n="3621"/>
<lb n="3622"/><p><span>"Bhail, muise char dheas liom bréag 'ársuigh dhuit,</span>
<lb n="3623"/><span>'athair — mo choinseasa, char dheas!"</span></p>
<lb n="3624"/>
<lb n="3625"/><p><span>Agus b'éigin do'n tsean-bhean fanacht annsin no</span>
<lb n="3626"/><span>gur chuir siad síos in a gcuid leabhar gach h-uile sean-</span>
<lb n="3627"/><span>cheol, sean-sgéal agus sean-ráidhte a bhí aicí.  Thug sí</span>
<lb n="3628"/><span>sáthadh d'a bata ins na h-asnachaibh do'n asal agus d'imthigh.</span></p>
</div>
<pb n="110"/>
<div><lb n="3629"/><p><span>Thainig siad-san ar aghaidh agus ba truagh leat na sean-</span>
<lb n="3630"/><span>daoiní a casadh orra.  Cheistnigh agus cheistigh siad, agus</span>
<lb n="3631"/><span>sgríobh agus sgríobh siad no gur bh'éigin do na sean-</span>
<lb n="3632"/><span>daoiníbh rith-reátal uatha.  Acht ghabh siad ceoltaí agus</span>
<lb n="3633"/><span>rinne siad rinnce no go rabh na sean-daoiní a' teacht</span>
<lb n="3634"/><span>in a rith-reátal ar ais, agus gur ghabh siad ceol leobhtha</span>
<lb n="3635"/><span>agus rinne damhsa agus rinnce leobhtha i lár a' bhóthair.</span></p>
<lb n="3636"/>
<lb n="3637"/><p><span>Nuair a bhí tuitim dubh na h-oidhche a' teacht, agus a</span>
<lb n="3638"/><span>gcuid stumpann beag de pheanna luaidhe cha mhór</span>
<lb n="3639"/><span>cáithte, agus na leabhraíní beaga breactha lán ó chlúdach</span>
<lb n="3640"/><span>go clúdach, d'imthigh siad leobhtha ar ais síos le fánaidh</span>
<lb n="3641"/><span>an chnuic, iad uilig a' deunamh comh-choispean le chéile</span>
<lb n="3642"/><span>agus ag gabhail:-</span></p>
<lb n="3643"/>
<lb n="3644"/><p><span>Ar fal-al-al-ó, ho-ró — ar-fal-al-al é,</span>
<lb n="3645"/><span>Tá gaodlag go leor go fóill ag muinntir OMéith,</span>
<lb n="3646"/><span>Ar fal-al-al-ó, ho-ró — ar-fal-al-al-é</span>
<lb n="3647"/><span>Fal-í-fal-ó, ho-ró — ar fal-al-al-é.</span></p>
<lb n="3648"/>
<lb n="3649"/><p><span>Thainig muidinne agus thuirling ag Uaigh na Mná Móire</span>
<lb n="3650"/><span>astoigh sa bhearna i measg na sléibhte, agus char choruigh</span>
<lb n="3651"/><span>go rabh an meadhon-oidhche ann."</span>
<lb n="3652"/></p>
</div>
<pb n="111"/>
<div><lb n="3653"/><p><span>XVI.</span></p>
<lb n="3654"/>
<lb n="3655"/><p><span>GADUIDHEACHT OIDHCHE</span></p>
<lb n="3656"/>
<lb n="3657"/><p><span>"Nuair a chualamuid clog an teampoill mhóir sa</span>
<lb n="3658"/><span>Phuinnt a' bualadh an dá-bhuille-dhéag thainig muid ar</span>
<lb n="3659"/><span>ais anuas san eilteán agus thuirling ag Tonn a'</span>
<lb n="3660"/><span>Líonáin, i bhfogus do'n choraidh in a mbíonn na h-oisrigh</span>
<lb n="3661"/><span>aige Micí Ua Cuinn.  Bhí toigh an fhir bháin ar chnocán</span>
<lb n="3662"/><span>taobh thuas dínn — eadar an t-sáile agus an bóthar — agus</span>
<lb n="3663"/><span>d'imthigh muid suas.</span></p>
<lb n="3664"/>
<lb n="3665"/><p><span>"Bígidh cúramach!" arsa Shov, "agus ná</span>
<lb n="3666"/><span>deunaigidh tormann, óir tá cluasa aige-seo!"</span></p>
<lb n="3667"/>
<lb n="3668"/><p><span>Bhain m'athair a bhróga de 's d'imthigh agus chuartuigh thart</span>
<lb n="3669"/><span>fa'n toigh agus thainig ar ais.  "Tá na doirse agus na</span>
<lb n="3670"/><span>fuinneóga druidthe go daingean," ars é.  Chuaidh an</span>
<lb n="3671"/><span>cúigear againn ar ár mbarra-chosaibh agus sgrúduigh agus</span>
<lb n="3672"/><span>chuartuigh.</span></p>
<lb n="3673"/>
<lb n="3674"/><p><span>"Féachaigidh ar seo!" arsa Monnchadh, i gcogar.</span></p>
<lb n="3675"/>
<lb n="3676"/><p><span>D'amharc muid agus chonnaic sgoilt sa ghloine os cionn</span>
<lb n="3677"/><span>an dorais.</span></p>
<lb n="3678"/>
<lb n="3679"/><p><span>"Is furas sin a bhaint as," arsa Shov; agus bhain</span>
<lb n="3680"/><span>sé sgian as a phóca agus sháith barr na lainne isteach sa</span>
<lb n="3681"/><span>sgoilt gur sgaoil 's gur bhain amach an giota ghloine.</span></p>
<lb n="3682"/>
<lb n="3683"/><p><span>"Éist!" arsa m'oncul, "caidé sin?"</span></p>
<lb n="3684"/>
<lb n="3685"/><p><span>D'éist muid, agus bhí ar tí thabhairt do na bonnaíbh</span>
<lb n="3686"/><span>amach síos ó'n toigh.</span></p>
<lb n="3687"/>
<lb n="3688"/><p><span>"Tá sé a' srónfaidhe," arsa Shov, "ní'l baoghal</span>
<lb n="3689"/><span>orainn."  Agus b'fhíor dó.  Nuair a bhí an giota ghloine</span></p>
</div>
<pb n="112"/>
<div><lb n="3690"/><p><span>bainte as an fhuinneóig aige thioc linn an srónfarnaigh</span>
<lb n="3691"/><span>a chloisint amhail 's dá mbeadh an fear in a luighe</span>
<lb n="3692"/><span>taobh amuigh de'n doras.</span></p>
<lb n="3693"/>
<lb n="3694"/><p><span>"Tá casóg annseo astoigh," arsa Shov, "ar</span>
<lb n="3695"/><span>crochadh san halla."  Shín sé a lámh isteach acht cha dtioc</span>
<lb n="3696"/><span>leis breith ar an chasóig.  Chuartuigh m'athair thart no</span>
<lb n="3697"/><span>go bhfuair sé píosa de mhaide agus thug dó é.  Shín sé sin</span>
<lb n="3698"/><span>isteach agus thóg an chasóg de'n bhioran a rabh sí ar crochadh</span>
<lb n="3699"/><span>air.  Acht cha dtioc leis í a thabhairt amach — bhí an</span>
<lb n="3700"/><span>fosgladh san fhuinneóig ro-bheag.  Chuir sé an lámh eile</span>
<lb n="3701"/><span>isteach agus chuartuigh sa phóca.  "Chan fhuil annseo acht</span>
<lb n="3702"/><span>bosca lasán agus píopa."</span></p>
<lb n="3703"/>
<lb n="3704"/><p><span>"Fiach leis an phóca eile" arsa m'athair.</span>
<lb n="3705"/><span>Chuir sé a lámh sa phóca eile, agus, a mhic mo chroidhe!</span>
<lb n="3706"/><span>thóg amach an dá eochair mhóra.</span></p>
<lb n="3707"/>
<lb n="3708"/><p><span>"'Saoileann tú gur ab iad seo í?"</span></p>
<lb n="3709"/>
<lb n="3710"/><p><span>"Tabhair 'om!" arsa m'athair.  "'Seadh, cinnte!</span>
<lb n="3711"/><span>tabhair aire dhuit fhéin anois! leig do'n chasóig tuitim —</span>
<lb n="3712"/><span>cha músglann sé é."</span></p>
<lb n="3713"/>
<lb n="3714"/><p><span>Leig sé do'n chasóig tuitim ar an urlar agus thainig</span>
<lb n="3715"/><span>anuas de'n bhara a rabh sé in a sheasamh air.  Díreach agus</span>
<lb n="3716"/><span>sinn a' teacht ar ais anuas go dtí Tonn a' Líonáin,</span>
<lb n="3717"/><span>mar a rabh an t-eilteán, chuala muid an fead iontach</span>
<lb n="3718"/><span>áidhbheal ar an taoibh thiar de'n choill.</span></p>
<lb n="3719"/>
<lb n="3720"/><p><span>"Dar Crom!" arsa m'oncul "caidé sin?"  Agus</span>
<lb n="3721"/><span>stad gach duine againn acht amháin Shov.</span></p>
<lb n="3722"/>
<lb n="3723"/><p><span>"Sin a' luing mhór — an Iveagh — a' teacht as an Iubhar</span>
<lb n="3724"/><span>— siubhailigidh!"</span></p>
<lb n="3725"/>
<lb n="3726"/><p><span>Agus b'fhíor é.  Bhí muid ag eirghe ó'n pháirc nuair</span></p>
</div>
<pb n="113"/>
<div><lb n="3727"/><p><span>a thainig mar bheadh taidhbhse mór aníos an abhainn,</span>
<lb n="3728"/><span>agus é a' sleamhnú leis agus an solas geal ar bharr</span>
<lb n="3729"/><span>chrainn aige agus an solus uaithne ar a thaoibh dheis.</span></p>
<lb n="3730"/>
<lb n="3731"/><p><span>Thainig muid ar ais agus thuirling ar an bháinseóig os</span>
<lb n="3732"/><span>comhair doras an Cholláisde díreach mar ar thuirling</span>
<lb n="3733"/><span>sa choinfheasgar roimhe.  Léim m'athair amach as an</span>
<lb n="3734"/><span>eilteán agus char bhfada go rabh an doras fosgailte aige.</span>
<lb n="3735"/><span>Bhain Shov an lochrann beag as a phóca agus chuir a órdóg</span>
<lb n="3736"/><span>ar an chnaipín a bhí air go dtearn an solus mór geal.</span>
<lb n="3737"/><span>Chuaidh muid isteach sa t-seomra mór ar thaoibh na láimhe</span>
<lb n="3738"/><span>clé, agus cha rabh annsin acht buird agus cathaoireacha agus piano.</span></p>
<lb n="3739"/>
<lb n="3740"/><p><span>Isteach linn sa t-seomra ar thaoibh na láimhe deise</span>
<lb n="3741"/><span>acht cha rabh annsin acht buird agus cathaoireacha agus clár dubh.</span></p>
<lb n="3742"/>
<lb n="3743"/><p><span>Chuaidh muid isteach annsin sa t-seomra bheag eile</span>
<lb n="3744"/><span>ag ceann an halla — ar thaoibh na láimhe deise.</span></p>
<lb n="3745"/>
<lb n="3746"/><p><span>"Há!" arsa m'athair; "bhí fhios agam go bhfuighinn</span>
<lb n="3747"/><span>é!" agus rith sé chuig an chofra agus d'fhosgail é.  Bhí</span>
<lb n="3748"/><span>leabhraí móra agus leabhraí beaga ann; leabhraí buidhe,</span>
<lb n="3749"/><span>leabhraí gorma, leabhraí glasa, leabhraí dearga agus</span>
<lb n="3750"/><span>leabhraí dubha, acht cha rabh an Seanchaidhe orra sin.</span></p>
<lb n="3751"/>
<lb n="3752"/><p><span>"Caidé seo?" arsa m'oncul, agus thóg sé leabhar</span>
<lb n="3753"/><span>iontach mór a bhí in a luighe ar an bhórd; "seo é, gan</span>
<lb n="3754"/><span>amhras!"  Chuir m'athair an solus air agus sgrúduigh, acht</span>
<lb n="3755"/><span>'sé bhí ann ná leabhar mór ainmneach agus na focla</span>
<lb n="3756"/><span>seo clódhbhuailte go soiléar ar an chlúdach:</span></p>
<lb n="3757"/>
<lb n="3758"/><p><span>Leabhar Oirise Cholláisde Bhrighde.</span></p>
<lb n="3759"/>
<lb n="3760"/><p><span>"Mo dhonas 's mo dhothairne orm!" arsa eisean;</span>
<lb n="3761"/><span>"tá muid buailte buaidhte arís!"</span></p>
<lb n="3762"/>
<lb n="3763"/><p><span>Chuartuigh muid 's chuartuigh muid acht sin a rabh d'a</span></p>
</div>
<pb n="114"/>
<div><lb n="3764"/><p><span>bharr againn.  Cha rabh sé ann.  Char fágadh seomra</span>
<lb n="3765"/><span>thíos no seomra thuas gan a chuartú 's a sgrúdú 's a</span>
<lb n="3766"/><span>chur bun-os-cionn, acht gan an Seanchaidhe 'fhágháil.</span></p>
<lb n="3767"/>
<lb n="3768"/><p><span>Nuair a bhí muid a' teacht amach rith Monnchadh isteach</span>
<lb n="3769"/><span>chuig an phiano agus bhuail suas — "Ó grádh mo chroidhe thú</span>
<lb n="3770"/><span>Róisín!" agus ghabh an chuid eile againn an curfa</span>
<lb n="3771"/><span>leis, gur chuir muid na buird 's na cathaoireacha ar</span>
<lb n="3772"/><span>rinnce anon 's anall ar an urlar.</span></p>
<lb n="3773"/>
<lb n="3774"/><p><span>"Stadaigidh!" arsa m'athair; "nach bhfeil me</span>
<lb n="3775"/><span>dona go leor gan a bheith 'gh mo bhuaidhreadh le ceol</span>
<lb n="3776"/><span>ar an uair seo de'n oidhche!"</span></p>
<lb n="3777"/>
<lb n="3778"/><p><span>Bhí sé buaidheartha.  Bhí sé buaidheartha gan amhras.</span>
<lb n="3779"/><span>I ndéidh ar thaisdeal sé thríd a' tír bhí sé annseo ar ais</span>
<lb n="3780"/><span>i bhfogus do'n bhaile arís 's gan an Seanchaidhe aige!</span>
<lb n="3781"/><span>Gan amhras char bh'iontach ar bith é é bheith buaidheartha.</span></p>
<lb n="3782"/>
<lb n="3783"/><p><span>Thainig muid amach arís agus chuir sé an glas ar an</span>
<lb n="3784"/><span>doras agus d'fhág na h-eochracha ar chloich na fuinneóige.</span></p>
<lb n="3785"/>
<lb n="3786"/><p><span>D'eirigh san eilteán agus thainig linn gur thuirling i</span>
<lb n="3787"/><span>bhFolach Éirinne, thuas mar a bhfuil Uaigh-na-Mná Móire,</span>
<lb n="3788"/><span>agus d'fhan ann go rabh an ghrian i bhfad i n-áirde os ár</span>
<lb n="3789"/><span>gcionn agus an lá geal go maith ann.</span>
<lb n="3790"/></p>
</div>
<pb n="115"/>
<div><lb n="3791"/><p><span>XVII.</span></p>
<lb n="3792"/>
<lb n="3793"/><p><span>DIA DOMHNAIGH.</span></p>
<lb n="3794"/>
<lb n="3795"/><p><span>Bhí clog Teampoill Labhrais a' fuagrú amach go</span>
<lb n="3796"/><span>mbeadh an t-aifhreann Dé 'a rádh i gcionn uaire, agus</span>
<lb n="3797"/><span>inne in ár suidhe ag ithe ar mbriocfasta thuas sa bhFolach</span>
<lb n="3798"/><span>Éirinne.  D'fhágamar an t-eilteán mar a rabh agus thainig</span>
<lb n="3799"/><span>anuas a' triall ar an aifhreann.</span></p>
<lb n="3800"/>
<lb n="3801"/><p><span>Bhí na sean-daoiní agus na daoiní óga in a sluaightíbh</span>
<lb n="3802"/><span>ar a' bhóthar síos romhainn.  Agus bhí siad a' teacht as</span>
<lb n="3803"/><span>na toighthibh beaga bána trasna na bpáirceanna anuas</span>
<lb n="3804"/><span>as Cor a' Chait, as a' Tullach, as a' Bhabhdhun, as Árdach'</span>
<lb n="3805"/><span>agus Baile 'n t-Seascain; agus a' teacht anoir as Baile</span>
<lb n="3806"/><span>Uí Dhúnain, agus as Cnoc na bhFuaran; agus a' teacht</span>
<lb n="3807"/><span>aniar as h-Ui Lis Liath, as Drom'lach agus as Cor na</span>
<lb n="3808"/><span>Muclach.</span></p>
<lb n="3809"/>
<lb n="3810"/><p><span>Thainig muid suas le triur sean-fhear a bhí a' siubhal</span>
<lb n="3811"/><span>le chéile — Stiophan Mhac Thréinfhir, Paidí Ua Féarain</span>
<lb n="3812"/><span>agus Roibeard Mhac Ceangamhna — agus bhí seanchus</span>
<lb n="3813"/><span>breagh againn leobhtha, ag cainnt ar an tír agus ar na</span>
<lb n="3814"/><span>barraí agus ar an Ghaedhilig.</span></p>
<lb n="3815"/>
<lb n="3816"/><p><span>"Caidé an gaodlag chuirfea thusa ar the two ends</span>
<lb n="3817"/><span>of a stick?" arsa Paidí le Shov.</span></p>
<lb n="3818"/>
<lb n="3819"/><p><span>"Dhá cheann an bhata," arsa Shov.  "Cha n-eadh,</span>
<lb n="3820"/><span>bhail," arsa Paidí; "sin the two heads of the stick."</span></p>
<lb n="3821"/>
<lb n="3822"/><p><span>"Bhail, muise," arsa Roibeard, "sin a' gaodlag</span>
<lb n="3823"/><span>a chuirfinn fhéin air."</span></p>
<lb n="3824"/>
<lb n="3825"/><p><span>"Cos agus cionn a' bhata," arsa Stiophan; "sin a'</span></p>
</div>
<pb n="116"/>
<div><lb n="3826"/><p><span>gaodlag a chuirfinn-se air agus saoilim nach dtig le duine</span>
<lb n="3827"/><span>ar bith gaodlag níos fhearr a chur air."</span></p>
<lb n="3828"/>
<lb n="3829"/><p><span>"Bhail, thig liom-sa gaodlag níos fhearr a chur air!"</span>
<lb n="3830"/><span>arsa Paidí.</span></p>
<lb n="3831"/>
<lb n="3832"/><p><span>"Caidé an gaodlag a chuirfea air, muise?"</span></p>
<lb n="3833"/>
<lb n="3834"/><p><span>"Why — dhá dheireadh an bhata, — 'nois!"</span></p>
<lb n="3835"/>
<lb n="3836"/><p><span>"Maith thú! a Phaidí," arsa m'athair.</span></p>
<lb n="3837"/>
<lb n="3838"/><p><span>"Bhail, caidé an gaodlag a chuirfea thusa, a Phaidí,</span>
<lb n="3839"/><span>ar the axle of a cart — 'nois! sin cionn maith duit-se!"</span>
<lb n="3840"/><span>arsa Roibeard.</span></p>
<lb n="3841"/>
<lb n="3842"/><p><span>"Achastar a' trucaill," arsa Paidí.</span></p>
<lb n="3843"/>
<lb n="3844"/><p><span>"Cha n-eadh, muise."</span></p>
<lb n="3845"/>
<lb n="3846"/><p><span>"Crann-achastar," arsa m'athair.</span></p>
<lb n="3847"/>
<lb n="3848"/><p><span>"Cha n-eadh, bhail, acht: crann-iomchar — sin a' gaodlag</span>
<lb n="3849"/><span>ceart air."</span></p>
<lb n="3850"/>
<lb n="3851"/><p><span>"Caidé mar chuirfea an madadh amach, a dhuine</span>
<lb n="3852"/><span>uasail?" arsa Stiophan le m'athair.</span></p>
<lb n="3853"/>
<lb n="3854"/><p><span>"Amach leat, a mhadaidh," arsa m'athair.</span></p>
<lb n="3855"/>
<lb n="3856"/><p><span>"Chan n-eadh, ar bith, acht:  Huy, a mhadaidh, a-waa!"</span></p>
<lb n="3857"/>
<lb n="3858"/><p><span>Bhí siad a' cainnt mar sin no go dtainig muid chuig</span>
<lb n="3859"/><span>an chros-bhóthar.  Bhí Mícheal Mhac Árdghail as Drom'lach</span>
<lb n="3860"/><span>agus Stiophan Ua Caoilte a' cois trágha rómhainn agus iad ag</span>
<lb n="3861"/><span>cainnt agus a' cur síos ar an chogadh.</span></p>
<lb n="3862"/>
<lb n="3863"/><p><span>"Cuirfidh an cogadh seo deireadh leis an t-saoghal!"</span>
<lb n="3864"/><span>arsa Stiophan.</span></p>
<lb n="3865"/>
<lb n="3866"/><p><span>"Cha dteunfainn doubt de," arsa Mícheal.</span></p>
<lb n="3867"/>
<lb n="3868"/><p><span>"Dubhairt Colm Chill' é fad ó."</span></p>
<lb n="3869"/>
<lb n="3870"/><p><span>"Al warrant ye gur dhubhairt" arsa Mícheal.</span>
<lb n="3871"/><span>"Deireadh an t-saoghail, adeir tú!" arsa Paidí</span></p>
</div>
<pb n="117"/>
<div><lb n="3872"/><p><span>Ua Féarain; "cha dtig deireadh an t-saoghail 'fhad 's</span>
<lb n="3873"/><span>tá oisrigh i Loch Cháirlinne, a mhic ó!" agus thusaigh</span>
<lb n="3874"/><span>sé a' gáiridhe.</span></p>
<lb n="3875"/>
<lb n="3876"/><p><span>"Bhail," arsa Roibeard Mhac Ceangamhna, "is</span>
<lb n="3877"/><span>minic a chuala mise na sean-daonaí 'a ráidht — nuair a</span>
<lb n="3878"/><span>bhí mé 'mo ghasur — go dtiocfadh deireadh an t-saoghail</span>
<lb n="3879"/><span>nuair a bheadh na cóistí gan gearran ag imtheacht; agus</span>
<lb n="3880"/><span>ár ndóigh tá siad sin ann anois."</span></p>
<lb n="3881"/>
<lb n="3882"/><p><span>"Why, táthar ag imtheacht san aer anois fósta,"</span>
<lb n="3883"/><span>arsa Stiophan Mhac Thréinfhir.  "Thig leobhtha dhul i</span>
<lb n="3884"/><span>luing-ar-eiteal níos gaiste ná an seabhach.  Is iontach</span>
<lb n="3885"/><span>a' saoghal ar fad anois é, agus cha bheadh iontas ar bith</span>
<lb n="3886"/><span>orm dá mbeadh a dheireadh ann, óir tá na daonaí ag</span>
<lb n="3887"/><span>dhul ar mire!"</span></p>
<lb n="3888"/>
<lb n="3889"/><p><span>"Acht, an gcuala sibh an rud aréir?" arsa Stiophan</span>
<lb n="3890"/><span>Ua Caoilte.</span></p>
<lb n="3891"/>
<lb n="3892"/><p><span>"Caide a' rud?"</span></p>
<lb n="3893"/>
<lb n="3894"/><p><span>"An luing ins an aer!"</span></p>
<lb n="3895"/>
<lb n="3896"/><p><span>"Ara — bí 'do thost!</span></p>
<lb n="3897"/>
<lb n="3898"/><p><span>"Dheamhan focal bréige ann!  Bhí mé a' teacht</span>
<lb n="3899"/><span>anuas a' bóthar tuairim 's a seacht o clog — agus mé</span>
<lb n="3900"/><span>a' tabhairt na mairt' 'na bhaile nuair a chuala mé an</span>
<lb n="3901"/><span>hummmmmm ins an aer.  D'amharc mé suas acht cha</span>
<lb n="3902"/><span>dtioc liom rud ar bith 'fheiceal go ceann tamaill.</span>
<lb n="3903"/><span>Annsin chonnaic mé an rud dubh cosamhail le cromán</span>
<lb n="3904"/><span>mór ag eirghe as a' choillidh thuas aige toigh Woodhouse.</span>
<lb n="3905"/><span>D'eirigh sé agus d'eirigh agus d'imthigh suas suas suas, agus</span>
<lb n="3906"/><span>thainig leis go rabh sé mar bheadh cuileóg no míoltóg</span></p>
</div>
<pb n="118"/>
<div><lb n="3907"/><p><span>thuas ins na dubhragáin os mo chionn.  Shaoil mé gur</span>
<lb n="3908"/><span>stad sé os cionn toigh na bpílear no an barraic annsin</span>
<lb n="3909"/><span>acht bhí sé chomh h-árd sin ar an aor nach dtioc liom</span>
<lb n="3910"/><span>é 'fheiceal no chluinsin nuair a thainig mé fhad leis a'</span>
<lb n="3911"/><span>chros-bhóthar."</span></p>
<lb n="3912"/>
<lb n="3913"/><p><span>"Bhí braon beag ólta agat, a Stiophain!" arsa</span>
<lb n="3914"/><span>Paidí Ua Féarain, agus thusaigh sé a' gáiridhe.</span></p>
<lb n="3915"/>
<lb n="3916"/><p><span>"Dheamhan braon, muise," arsa Stiophan; "agus bhí</span>
<lb n="3917"/><span>Barney 'a Baoighillte ag ársuighe damh 'n a dhéidh sin —</span>
<lb n="3918"/><span>agus an bheirt againn 'n ár seasamh faoi'n "maide</span>
<lb n="3919"/><span>eolais" ag an chros-bhóthar — gur chuala sé fhéin fuaim</span>
<lb n="3920"/><span>intean mar sin san aer an t-am a rabh na scoláirí</span>
<lb n="3921"/><span>ag dhul suas bóthar a' t-sléibhe coinfheasgar indé.</span>
<lb n="3922"/><span>Agus bhí Tom Rice ag ársuighe do mhaighistear an Phuist</span>
<lb n="3923"/><span>ar maidin go rabh Seaghan Mac an Ultaigh thíos adaí a'</span>
<lb n="3924"/><span>rádh leis, nuair a bhí sé thart a' bealach sin leis na</span>
<lb n="3925"/><span>litreacha ar maidin, gur chuala sé fuaim iontach tuairm</span>
<lb n="3926"/><span>'s an meadhon-oidhche aréir; gur eirigh sé fhéin agus d'amharc</span>
<lb n="3927"/><span>amach agus go bhfaca sé an rud mór dubh ag eirghe san aer</span>
<lb n="3928"/><span>ó'n chnoc i n-aice leis an choillidh, go díreach nuair a</span>
<lb n="3929"/><span>bhí an Iveagh ag dhul amach — 'nois!"</span></p>
<lb n="3930"/>
<lb n="3931"/><p><span>"Dia 'ár sábháil!" arsa Paidí.</span></p>
<lb n="3932"/>
<lb n="3933"/><p><span>"Tá deireadh leis a' t-saoghal!" arsa Roibeard.</span></p>
<lb n="3934"/>
<lb n="3935"/><p><span>"Bhail," arsa Stiophan Mhac Thréinfhir, "'sé an rud</span>
<lb n="3936"/><span>is fhearr thig linn a dheunamh ná bheith a' guidhe!"</span></p>
<lb n="3937"/>
<lb n="3938"/><p><span>Bhí muid ag doras a' t-seipeil fa'n am seo agus</span>
<lb n="3939"/><span>isteach linn.</span>
<lb n="3940"/></p>
</div>
<pb n="119"/>
<div><lb n="3941"/><p><span>AN t-SEANMÓIR.</span></p>
<lb n="3942"/>
<lb n="3943"/><p><span>Budh deas leat bheith a' féachaint ar na sean daoiníbh</span>
<lb n="3944"/><span>a' guidhe — chomh duthrachtach cráibhtheach 's éisteann siad</span>
<lb n="3945"/><span>le aifhreann Dé.  Bhí gach duine aca 's na paidríní</span>
<lb n="3946"/><span>eadar na méaranna aca 's iad a' cur a gcroidhe 's a</span>
<lb n="3947"/><span>n-anam go dian le gach focal de'n phaidir 's de'n</span>
<lb n="3948"/><span>"'Sé do bheath' Mhuire."</span></p>
<lb n="3949"/>
<lb n="3950"/><p><span>Nuair a bhí an Iar-Chomaoine thart thug an sagart</span>
<lb n="3951"/><span>aghaidh ar an phobal; agus i ndéidh guidhe ar son na</span>
<lb n="3952"/><span>marbh agus guidhe ar son a rabh tinn, labhair sé mar seo:</span></p>
<lb n="3953"/>
<lb n="3954"/><p><span>Is beannuighthe na daoiní bochta i spiorad óir</span>
<lb n="3955"/><span>bhus leobhtha-san ríoghacht neimhe na glóire."</span></p>
<lb n="3956"/>
<lb n="3957"/><p><span>In-ainm an Athar agus a' Mhic agus a' Spiorad-Naoimh —</span>
<lb n="3958"/><span>Amen.</span></p>
<lb n="3959"/>
<lb n="3960"/><p><span>A dhaoiní mo chroidhe 's a cháirde mo chléibh, is mór</span>
<lb n="3961"/><span>í brigh na bhfocal seo atá againn as béal Íosa Féin.</span>
<lb n="3962"/><span>Agus nach mór le rádh é gur leis na daoiníbh bochta</span>
<lb n="3963"/><span>ríoghacht na glóire?  An ríoghacht sin neimhe, mar a</span>
<lb n="3964"/><span>bhfuil Dia féin — moladh go deoidh Leis — agus A mhathair</span>
<lb n="3965"/><span>bheannuighthe!…  Agus cad chuige go bhfuil seilbh</span>
<lb n="3966"/><span>na glóire leagtha amach Aige do na daoiníbh bochta?</span>
<lb n="3967"/><span>Cad chuige go mbeadh seilbh A ríoghachta geallta Aige</span>
<lb n="3968"/><span>do na daoiníbh nach bhfuil saidhbhreas an t-saoghail</span>
<lb n="3969"/><span>mhairgnigh seo aca?…  Mar go bhfuil, a cháirde,</span>
<lb n="3970"/><span>an umhlaidheacht, an t-anam glan agus an creideamh</span>
<lb n="3971"/><span>láidir daingean in a gcroidhthibh siud gan truailleadh</span>
<lb n="3972"/><span>gan toibhéim.  Bhearann siad-san aire i gcomhnuidhe</span>
<lb n="3973"/><span>d'a n-anmnaibh agus ghní siad faillighe d'a gcorpaibh.  Is</span></p>
</div>
<pb n="120"/>
<div><lb n="3974"/><p><span>cuma leobhtha-san an colann a bheith gan deagh-chulaidh</span>
<lb n="3975"/><span>fhad 's bhíos an t-anam agus an croidhe gan smál gan</span>
<lb n="3976"/><span>peacadh…  Chan mar sin le lucht an t-saidhbhris</span>
<lb n="3977"/><span>agus an ubhair.  An chuid is mó aca-san bíonn siad ar</span>
<lb n="3978"/><span>nós cuma-liom fa n-a gcroidhthibh 's fa n-a n-anmnaibh</span>
<lb n="3979"/><span>fhad 's bhíos culaidh mhaith éadaigh orra agus taogha gach</span>
<lb n="3980"/><span>bidh 's raogha gach dighe aca …Acht na daoiní</span>
<lb n="3981"/><span>bochta — go h-áirighthe bochtáin na tíre seo Éireann — tá</span>
<lb n="3982"/><span>siad go cinnte 's i gcomhnuidhe ag smaoineadh ar Dhia</span>
<lb n="3983"/><span>'s ar A mhathair bheannuighthe, 's i gcomhnuidhe ag impighe</span>
<lb n="3984"/><span>orra 's a' tabhairt mólta agus buidheachais Dó…</span></p>
<lb n="3985"/>
<lb n="3986"/><p><span>…Agus cad chuige go bhfuil muinntir na h-Éireann,</span>
<lb n="3987"/><span>na gaedhil bhochta, ar na daoiníbh is cráibhthighe agus is gloine</span>
<lb n="3988"/><span>chroidhe de dhaoiníbh na h-Eorpa — 'seadh de dhaoiníbh</span>
<lb n="3989"/><span>an domhain mhóir?…  Cad chuige go bhfuil an</span>
<lb n="3990"/><span>creideamh chomh daingean láidir sin in a gcroidhthibh agus in</span>
<lb n="3991"/><span>a n-anmnaibh?  Tá, gur ab amhlaidh le grásta Dé gur ab</span>
<lb n="3992"/><span>í an teanga a bhí aca leis na bliadhantaí 's leis na</span>
<lb n="3993"/><span>ciantaí a choinnigh go docht 's go daingean ionnta an</span>
<lb n="3994"/><span>grádh sin a bheodhuigh Pádraig naomhtha ionnta fad ó.</span>
<lb n="3995"/><span>Nach ins a' ghaedhilig atá na paidreacha deasa a thainig</span>
<lb n="3996"/><span>anuas chugainn ó aimsir na Naomh?  Agus nach ins a'</span>
<lb n="3997"/><span>ghaedhilig a smaoinigheadh na Naoimh cheudna?  Agus nach</span>
<lb n="3998"/><span>ins na paidreacha beaga deasa gaedhilge atá a gcuid</span>
<lb n="3999"/><span>smaointí siud againn go fóill?  …Acht cé againn</span>
<lb n="4000"/><span>a bhfuil na paidreacha seo anois?  Cá bhfuighmid iad?</span>
<lb n="4001"/><span>Tá, ag na daoiní bochta.  Na daoiní bochta a bhfuil</span>
<lb n="4002"/><span>an ghaedhilig aca go fóill.  Ag na sean-daoiníbh a</span>
<lb n="4003"/><span>chomhnuigheas imeasg na sléibhte annseo in Omeith.</span></p>
</div>
<pb n="121"/>
<div><lb n="4004"/><p><span>Ag na sean daoiníbh bochta thíos imeasg sléibhte Thír</span>
<lb n="4005"/><span>Chonaill, agus ag na sean-daoiníbh a chastar ort i</span>
<lb n="4006"/><span>ngaedhealtacht Chonnacht agus i ngaedhealtacht na Mumhan</span>
<lb n="4007"/><span>chomh maith…</span></p>
<lb n="4008"/>
<lb n="4009"/><p><span>Seo cuid paidreach a chuala mé fhéin agus a sgríobh mé</span>
<lb n="4010"/><span>síos cupla lá ó shoin:-</span></p>
<lb n="4011"/>
<lb n="4012"/><p><span>(Ar eirighe do dhuine.)</span></p>
<lb n="4013"/>
<lb n="4014"/><p><span>"Eirighim le Dia an t-Athair, le Dia an Mac 's le</span>
<lb n="4015"/><span>Dia an Spiorad Naomh.  Amen."</span></p>
<lb n="4016"/>
<lb n="4017"/><p><span>Agus ar lasadh na teineadh:-</span></p>
<lb n="4018"/>
<lb n="4019"/><p><span>"Lasaim a' teinidh seo mar las Pádraig a' teinidh.</span>
<lb n="4020"/><span>Go lastar teinidh ghrádha na h-umhlaidheachta in ár</span>
<lb n="4021"/><span>gcroidhthibh 's ná múchtar go deoidh é."</span></p>
<lb n="4022"/>
<lb n="4023"/><p><span>Agus ar dhul isteach sa t-seipeal:-</span></p>
<lb n="4024"/>
<lb n="4025"/><p><span>"Beannuighim duit, a áltóir Dé, mar 'n-iul 's go</span>
<lb n="4026"/><span>mbeannuighir féin damh."</span></p>
<lb n="4027"/>
<lb n="4028"/><p><span>Agus arís:</span></p>
<lb n="4029"/>
<lb n="4030"/><p><span>"Íslighim ar mo ghlúin dheis</span>
<lb n="4031"/><span>'S íslighim ar mo ghlúin chlé,</span>
<lb n="4032"/><span>Le adhradh on óir 's buidheachas</span>
<lb n="4033"/><span>A thabhairt d' aon-Mhac Dé."</span></p>
<lb n="4034"/>
<lb n="4035"/><p><span>Agus ar fágáil a' t-seipeal:</span></p>
<lb n="4036"/>
<lb n="4037"/><p><span>"Beannacht leat a thoigh Dé,</span>
<lb n="4038"/><span>'S beannacht Dé 'nár dtiomchall;</span>
<lb n="4039"/><span>Nár sgaraidh uainne grásta Dé</span>
<lb n="4040"/><span>Go bpillidhmid chun A Theampoill."</span></p>
<lb n="4041"/>
<lb n="4042"/><p><span>Agus ar choigilt na teineadh san oidhche:</span>
<lb n="4043"/></p>
</div>
<pb n="122"/>
<div><lb n="4044"/><p><span>"Coiglim a' teinidh seo le crann a bheannuigh</span>
<lb n="4045"/><span>Pádraig."</span></p>
<lb n="4046"/>
<lb n="4047"/><p><span>Agus in do luighe duit, roimh codhladh:</span></p>
<lb n="4048"/>
<lb n="4049"/><p><span>"Luighim-se le Dia</span>
<lb n="4050"/><span>'S go luighidh Dia liom,</span>
<lb n="4051"/><span>Nár luighim leis an olc</span>
<lb n="4052"/><span>'S nár luighidh a' t-olc liom;</span>
<lb n="4053"/><span>Aingeal Dé do mo choimhead</span>
<lb n="4054"/><span>Anois 's ar uair mo bháis.  Amen."</span></p>
<lb n="4055"/>
<lb n="4056"/><p><span>Bhí paidir, a cháirde, fa ghach ócáid rith an lae.  Agus</span>
<lb n="4057"/><span>deireadh siad na paidreacha seo taobh amuigh de na</span>
<lb n="4058"/><span>paidreacha eile.  Agus nach deas iad!  Nár mhór a'</span>
<lb n="4059"/><span>truaigh dá leigfamaois dóbhtha sin dhul i n-éag go bráth?</span>
<lb n="4060"/><span>Nár mhór an náire dúinn, a phobail dhílis, dá bhfuigheadh</span>
<lb n="4061"/><span>na paidreacha siud bás leis na sean daoiníbh!…"</span></p>
<lb n="4062"/>
<lb n="4063"/><p><span>Labhair sé go cionn i bhfad ar dhílseacht no mbochtan</span>
<lb n="4064"/><span>do'n Chreideamh 's do Dhia.  Agus labhair sé ar</span>
<lb n="4065"/><span>dhílseacht na nGaedheal go h-áirighthe; agus chuir sé</span>
<lb n="4066"/><span>deireadh leis an t-seanmóir mar seo:</span></p>
<lb n="4067"/>
<lb n="4068"/><p><span>"'Nois a cháirde mo chléibh, iarraim orraibh agus impighim</span>
<lb n="4069"/><span>orraibh — i n-ainm Dé agus A Mhathar bheannuighthe; in-ainm</span>
<lb n="4070"/><span>Phádraig a theagasg dúinn an fíor-Dhia amháin a lorgadh,</span>
<lb n="4071"/><span>a adhradh 's a ghrádhadh; agus i n-ainm na Naomh a mhair 's</span>
<lb n="4072"/><span>a d'oibrigh sa tír seo chum glóire Dé agus chum onóra na</span>
<lb n="4073"/><span>h-Éireann — iarraim orraibh, in a n-ainm siud gan</span>
<lb n="4074"/><span>leigint do'n teangaidh mhilis chráibhthigh seo dhul i n-éag.</span>
<lb n="4075"/><span>Cuirigidh uaibh an drabh-fhuigheal bheurla sin atá a' teacht</span>
<lb n="4076"/><span>anall chugainn ó dhaoiníbh gur lugha leobhtha — an chuid</span></p>
</div>
<pb n="123"/>
<div><lb n="4077"/><p><span>is mó aca — salachar a mbróg ná na paidreacha 's ná an</span>
<lb n="4078"/><span>cráibhtheacht!</span></p>
<lb n="4079"/>
<lb n="4080"/><p><span>I n-ainm Dé arís agus i n-ainm A mhathar bheannuighthe,</span>
<lb n="4081"/><span>labhairigidh an ghaedhilig agus ná bíodh náire orraibh í</span>
<lb n="4082"/><span>labhairt!  Is ag na daoiníbh bochta is mó atá sí, acht</span>
<lb n="4083"/><span>bíodh fhios agaibh gur teanga na Naomh í, agus gur le</span>
<lb n="4084"/><span>Dia na bochtain, óir "is lebhtha-san ríoghacht neimhe</span>
<lb n="4085"/><span>na glóire.  Amen."</span></p>
<lb n="4086"/>
<lb n="4087"/><p><span>Ar ár dteacht amach as an teampoll i ndéidh an</span>
<lb n="4088"/><span>aifhrinn bhí na páisdí beaga a' gabhail an cheoil:</span></p>
<lb n="4089"/>
<lb n="4090"/><p><span>"Beannacht leat, a Mhuire,</span>
<lb n="4091"/><span>Beannacht leat, a Chríost,</span>
<lb n="4092"/><span>Go gcúmhdaidh sibh m'anam</span>
<lb n="4093"/><span>Go dtiocfaidh mise aríst."</span></p>
<lb n="4094"/>
<lb n="4095"/><p><span>Bhí na sean-daoiní 's na daoiní óga uilig a' cainnt</span>
<lb n="4096"/><span>ar an t-seanmóir iontaigh.  B'fhada ó chuala siad a</span>
<lb n="4097"/><span>léithid agus cha dteunfadh siad dearmud air go ceann</span>
<lb n="4098"/><span>i bhfad.</span>
<lb n="4099"/></p>
</div>
<pb n="124"/>
<div><lb n="4100"/><p><span>XVIII.</span></p>
<lb n="4101"/>
<lb n="4102"/><p><span>AN SEANCHAIDHE FA DHEIREADH!</span></p>
<lb n="4103"/>
<lb n="4104"/><p><span>"Phill muid-inne chun an Fhola' Éirinne agus isteach</span>
<lb n="4105"/><span>linn san eilteán agus d'eirigh.</span></p>
<lb n="4106"/>
<lb n="4107"/><p><span>"Cá rachamuid?" arsa Shov.</span></p>
<lb n="4108"/>
<lb n="4109"/><p><span>"Go Sliabh gCulainn!" arsa m'athair.</span></p>
<lb n="4110"/>
<lb n="4111"/><p><span>Char bhfada go rabh muid ag imtheacht linn trasna</span>
<lb n="4112"/><span>thar Bhealach an Chláir 's go rabh muid taobh leis an lochan</span>
<lb n="4113"/><span>uisge ar bharr shléibh' gCulainn.</span></p>
<lb n="4114"/>
<lb n="4115"/><p><span>"Ó's é an Domhnach atá ann," arsa m'athair, "cha</span>
<lb n="4116"/><span>dtéidhmid níos fuide indiu."</span></p>
<lb n="4117"/>
<lb n="4118"/><p><span>D'fhanamar annsin ag amharc thart 's ag cainnt ar</span>
<lb n="4119"/><span>na h-áiteachaibh in ar dtimcheall agus bhí Shov i gcomhnuighe</span>
<lb n="4120"/><span>a' tabhairt eoluis dúinn.</span></p>
<lb n="4121"/>
<lb n="4122"/><p><span>Acht sa tráthnóna chonnaic muid an tsean-bhean a'</span>
<lb n="4123"/><span>teacht amach as an chró bheag toigh atá ar bheinn thoir an</span>
<lb n="4124"/><span>t-sléibhe.  Sean-bhean chríon cháithte a bhí inntí agus bata</span>
<lb n="4125"/><span>in a láimh aicí.</span></p>
<lb n="4126"/>
<lb n="4127"/><p><span>"Dar fiadh!" arsa m'oncul.</span></p>
<lb n="4128"/>
<lb n="4129"/><p><span>"Cé hí féin?" arsa m'athair.</span></p>
<lb n="4130"/>
<lb n="4131"/><p><span>"Tá sean-aithne agam uirrí-siud," arsa Shov;</span>
<lb n="4132"/><span>"labhairfimid léithe."</span></p>
<lb n="4133"/>
<lb n="4134"/><p><span>Acht nuair a bheannuigh muid duithe chuir sí gob uirrí</span>
<lb n="4135"/><span>féin agus chnag na fiacla go daingean ar a chéile agus dubhairt:</span></p>
<lb n="4136"/>
<lb n="4137"/><p><span>"Caidé thug annseo ibh, a lucht na sgiathán?  Caidé</span>
<lb n="4138"/><span>thug annseo ibh, le buaidhreadh 's buaidhirt a chur ar</span>
<lb n="4139"/><span>chréatúirín bhocht?"</span></p>
</div>
<pb n="125"/>
<div><lb n="4140"/><p><span>"Agus cé thusa?" arsa Monnchadh.</span></p>
<lb n="4141"/>
<lb n="4142"/><p><span>D'fhreagair sí:-</span></p>
<lb n="4143"/>
<lb n="4144"/><p><span>"Mise an Chailleach Bhiorra bhocht,</span>
<lb n="4145"/><span>Iomdha olc a chomhnuigh mé;</span>
<lb n="4146"/><span>Sliabh Ghuilinn, ma's árd a' cnoc</span>
<lb n="4147"/><span>Chonnaic mise 'na ghlas-ghort é."</span></p>
<lb n="4148"/>
<lb n="4149"/><p><span>"Tá filidheacht aicí," arsa m'athair.  "Bhfuil a</span>
<lb n="4150"/><span>thuilleadh de'n dán sin agat, a chailleach?"</span></p>
<lb n="4151"/>
<lb n="4152"/><p><span>"Imthigidh, imthigidh uaim!" adeir sí.</span></p>
<lb n="4153"/>
<lb n="4154"/><p><span>"Óch, glac d'am, glac d'am!" arsa m'athair, agus</span>
<lb n="4155"/><span>bhain sé a pheann luaidhe 's a leabhraín as a phóca.</span></p>
<lb n="4156"/>
<lb n="4157"/><p><span>"Abair an dán sin arís, le do thoil."</span></p>
<lb n="4158"/>
<lb n="4159"/><p><span>"Nach bhfeiceann sibh a' teacht iad!" arsa 'n chailleach,</span>
<lb n="4160"/><span>agus dhírigh sí a méar siar.  D'amharc an cúigear againn</span>
<lb n="4161"/><span>thart chun go bhfeiceamuid an duine a bhí a' teacht acht cha</span>
<lb n="4162"/><span>rabh neach ann.  Thionntuigh muid chun na caillighe arís</span>
<lb n="4163"/><span>acht bhí sí ar shiubhal.  Bhí sí imthighthe glan as amharc agus</span>
<lb n="4164"/><span>gan 'fhios againn cá dteachaidh sí.  Acht chonnaic muid</span>
<lb n="4165"/><span>ceo mór a' teacht aníos chugainn ar shliosaibh an t-sléibhe</span>
<lb n="4166"/><span>agus char bhfada go rabh sé in a fhearthainn a' sileadh</span>
<lb n="4167"/><span>anuas orainn.  D'eirigh an ghaoth 's shéid léithe, agus</span>
<lb n="4168"/><span>thainig an fhearthainn 's chuir léithe gur bh'éigin dúinn</span>
<lb n="4169"/><span>dhul isteach sa chró bheag toigh.  Acht ba bheag an mhaith</span>
<lb n="4170"/><span>dúinne é sin ná ba shuarach a rádh a rabh de fhasgadh no</span>
<lb n="4171"/><span>de dhídean annsin.  Amach linn agus ar ais go bruach an</span>
<lb n="4172"/><span>locha mar a rabh an t-eilteán agus chuir orainn na cótaí a</span>
<lb n="4173"/><span>bhí annsin agus chuaidh isteach ann.</span></p>
<lb n="4174"/>
<lb n="4175"/><p><span>"An donas ar an chailligh!" arsa Monnchadh.</span>
<lb n="4176"/></p>
</div>
<pb n="126"/>
<div><lb n="4177"/><p><span>"Muise, déideadh go deoidh uirrí!" arsa m'athair;</span>
<lb n="4178"/><span>acht nach í atá searbh crosta!"</span></p>
<lb n="4179"/>
<lb n="4180"/><p><span>D'fhanmuid annsin go rabh an fhearthainn thart, agus</span>
<lb n="4181"/><span>d'fhan annsin go fóill go dtainig an oidhche agus go dtainig</span>
<lb n="4182"/><span>lá ar n-a bháireach.</span></p>
<lb n="4183"/>
<lb n="4184"/><p><span>Bhí an ghrian in a suidhe in áirde go maith nuair a</span>
<lb n="4185"/><span>mhúsgail muid.</span></p>
<lb n="4186"/>
<lb n="4187"/><p><span>"Cá rachamuid indiu?" arsa Shov.</span></p>
<lb n="4188"/>
<lb n="4189"/><p><span>"Ó dheas," arsa m'athair.  "Rachamuid thríd Leath</span>
<lb n="4190"/><span>Mhogha agus dheunfamuid cuartú annsin — go dtí Gleann-</span>
<lb n="4191"/><span>Dá-Loch ar dtús — amach leat!"</span></p>
<lb n="4192"/>
<lb n="4193"/><p><span>"'Saoileann tú go bhfuil sé annsin?"</span></p>
<lb n="4194"/>
<lb n="4195"/><p><span>"B'fhéadtaidhe go bhfeil agus b'fhéadtaidhe nach 'eil."</span></p>
<lb n="4196"/>
<lb n="4197"/><p><span>Bhog Shov an lámhchrann iarainn a bhí faoi n-a láimh</span>
<lb n="4198"/><span>dheis, gur bhog an t-eilteán leis ar an talamh, gur</span>
<lb n="4199"/><span>eirigh ó'n talamh go deas réidh agus gur sheol muid thríd</span>
<lb n="4200"/><span>an aer mar bheadh faoileanán.  Ghluais sé leis agus shuidh</span>
<lb n="4201"/><span>muid-inne linn no go dtainig os cionn Fáithche an</span>
<lb n="4202"/><span>Aonaigh arís — mar ar eirigh muid an chead lá.  D'imthigh</span>
<lb n="4203"/><span>muid thar an bhaile no go bhfaca an Chearn óg agus teampoll</span>
<lb n="4204"/><span>mór Phádraig thíos fúinn.</span></p>
<lb n="4205"/>
<lb n="4206"/><p><span>"Éist!" arsa m'athair, "'gcluin sibh fuaim?"</span></p>
<lb n="4207"/>
<lb n="4208"/><p><span>"Sin Seaghan Gruagach aríst," arsa Shov; "tá</span>
<lb n="4209"/><span>sé ceathramha chun a h-ocht o clog anois."</span></p>
<lb n="4210"/>
<lb n="4211"/><p><span>D'amharc muid síos agus chonnaic an fear beag a' cróchadh</span>
<lb n="4212"/><span>'s a' tarraint as ceann rópa an chloig.</span></p>
<lb n="4213"/>
<lb n="4214"/><p><span>"Acht caidé seo?" arsa m'athair; "tabhair 'om</span>
<lb n="4215"/><span>na gloiní! agus stad, a Shoiv!"</span></p>
<lb n="4216"/>
<lb n="4217"/><p><span>D'amharc sé síos.  "Dar mo lámh!" ars eisean.</span>
<lb n="4218"/></p>
</div>
<pb n="127"/>
<div><lb n="4219"/><p><span>"Caidé tchí tú?" arsa m'oncul.</span></p>
<lb n="4220"/>
<lb n="4221"/><p><span>"Cárn de shean-leabhraibh annseo thíos ar an Chearn óig</span>
<lb n="4222"/><span>agus fear a' cuartú thríobhtha! — Fan!  Fan!! caidé</span>
<lb n="4223"/><span>sin aige anois?  Ísligh an blaoisgín — go gasta! go</span>
<lb n="4224"/><span>gasta, a Shoiv! go gcluinfimid!"</span></p>
<lb n="4225"/>
<lb n="4226"/><p><span>D'fhosgail Shov an bosca go tapaidh agus thusaigh ar an</span>
<lb n="4227"/><span>roithnilín beag a chasadh gur leig sé do'n bhlaoisgín</span>
<lb n="4228"/><span>bheag do-fheicsiona ísliú no go rabh sé os cionn an chairn</span>
<lb n="4229"/><span>leabhar.</span></p>
<lb n="4230"/>
<lb n="4231"/><p><span>"Éist leobhtha, a Shoiv! caidé tá siad 'a rádh?"</span></p>
<lb n="4232"/>
<lb n="4233"/><p><span>Chuir Shov an blaoisgín beag eile le n-a chluais agus</span>
<lb n="4234"/><span>d'éist.</span></p>
<lb n="4235"/>
<lb n="4236"/><p><span>"Tá beirt aca ann, a Shoiv," arsa m'athair, "fear</span>
<lb n="4237"/><span>na leabhar — duine de mhuinntir h-Artagáin na</span>
<lb n="4238"/><span>n-ubhall, creidim — agus cibé fear é sin atá ar lorg</span>
<lb n="4239"/><span>sean-leabhar.  Caidé tá siad 'a rádh?"</span></p>
<lb n="4240"/>
<lb n="4241"/><p><span>Tá sé ag cur ceiste fa leabhar.</span></p>
<lb n="4242"/>
<lb n="4243"/><p><span>"Cá bhfuair tú é seo?" adeir sé.</span></p>
<lb n="4244"/>
<lb n="4245"/><p><span>"Cheannuigh mé le cuid trosgain é an lá fa dheireadh,"</span>
<lb n="4246"/><span>deir an fear eile.</span></p>
<lb n="4247"/>
<lb n="4248"/><p><span>"Cá mhéad atá air?" deir an fear eile.</span></p>
<lb n="4249"/>
<lb n="4250"/><p><span>"Trí pigne go leith.</span></p>
<lb n="4251"/>
<lb n="4252"/><p><span>"Bhearfaidh mé trí pigne duit," deir an fear eile.</span></p>
<lb n="4253"/>
<lb n="4254"/><p><span>"Tá go maith — tá go maith, a Réamoinn, bíodh agat."</span></p>
<lb n="4255"/>
<lb n="4256"/><p><span>"Ó! a thiarcais!" arsa m'athair, agus thuit sé siar</span>
<lb n="4257"/><span>san eilteán, agus thuit na gloiní as a láimh.  "A Mhaighdean</span>
<lb n="4258"/><span>Mhuire na Glóire!! mo Sheanchaidhe breagh luachmhar,</span>
<lb n="4259"/><span>nach sgarfainn leis ar mhaoin Éireann no ar shaidhbhreas</span>
<lb n="4260"/><span>na Frainnce!  'Ghá dhíol ar thrí pigne!"</span>
<lb n="4261"/></p>
</div>
<pb n="128"/>
<div><lb n="4262"/><p><span>"Agus cé an fear úd a cheannuigh é?" arsa m'oncul.</span></p>
<lb n="4263"/>
<lb n="4264"/><p><span>"Réamonn na mbróg," arsa Shov.</span></p>
<lb n="4265"/>
<lb n="4266"/><p><span>"'S cé Réamonn na mbróg?"</span></p>
<lb n="4267"/>
<lb n="4268"/><p><span>"Réamonn mac Ráith, ár ndóigh.  Chan fheil sean-</span>
<lb n="4269"/><span>leabhar, sean-chlaidheamh, sean-phíce, sean-phictiur, sean-</span>
<lb n="4270"/><span>shleagh no sean-rud eile a bhaineas leis a' tsean-</span>
<lb n="4271"/><span>aimsir i nÉirinn nach bhfuil aige siud!  Tá aithne mhaith</span>
<lb n="4272"/><span>agam ar Réamonn, muise — tá, aithne mhaith."</span></p>
<lb n="4273"/>
<lb n="4274"/><p><span>"Gabh ar ais go dtí Fáithche 'n Aonaigh agus tuirling,"</span>
<lb n="4275"/><span>arsa m'athair le Shov.  Agus thainig, agus thuirling.</span></p>
<lb n="4276"/>
<lb n="4277"/><p><span>Cupla lá in a dhéidh sin thainig m'athair a bhaile 's an</span>
<lb n="4278"/><span>Seanchaidhe faoi'n asgaill aige.  Chuir sé faoi ghlas é</span>
<lb n="4279"/><span>go cionn fiche bliadhain 's char leig d'aoinne dhul in a</span>
<lb n="4280"/><span>chomhair."</span></p>
<lb n="4281"/>
<lb n="4282"/><p><span>Agus sin agaibh anois, a pháisdí, an sgéal — "Ar</span>
<lb n="4283"/><span>lorg an t-Seanchaidhe" — díreach mar d'innis m'athair</span>
<lb n="4284"/><span>damh é — grásta Dé le n-a anam — leith-chéad bliadhain</span>
<lb n="4285"/><span>o shoin, agus mise i mo ghasuirín bheag bhuidheach cosamhail le</span>
<lb n="4286"/><span>Séaghainín annsin.</span>
<lb n="4287"/></p>
</div>
<pb n="129"/>
<div><lb n="4288"/><p><span>XIX.</span></p>
<lb n="4289"/>
<lb n="4290"/><p><span>A CHRÍOCH.</span></p>
<lb n="4291"/>
<lb n="4292"/><p><span>MÁIRE — 'S, a athair, an dtug Réamonn an leabhar dó?</span></p>
<lb n="4293"/>
<lb n="4294"/><p><span>An t-ATHAIR — Cha dtug.  Is amhlaidh gur fhág Réamonn</span>
<lb n="4295"/><span>san miúsíum é thuas san dún sin Dealgan ar an</span>
<lb n="4296"/><span>chnoc atá ar an taoibh thiar de Bhaile Mhic Buain lá</span>
<lb n="4297"/><span>ar n-a bháireach.</span></p>
<lb n="4298"/>
<lb n="4299"/><p><span>Chualaidh mo shean-athair an sgéal agus chuaidh sé</span>
<lb n="4300"/><span>suas agus thug leis é.  Bhí Réamonn ar buile acht ba</span>
<lb n="4301"/><span>chuma.  Ba leisean an leabhar agus dubhairt</span>
<lb n="4302"/><span>se gur'b aige a bheadh sé.  Dubhairt Réamonn gur</span>
<lb n="4303"/><span>cheannuigh sé go cneasta é.  "Bhail, seo dhuit!"</span>
<lb n="4304"/><span>arsa mo shean-athair, agus thug sé na trí pigne dó.</span></p>
<lb n="4305"/>
<lb n="4306"/><p><span>PÁDRAIG — 'S, a athair, ca mhéad ar bhfiu an Seanchaidhe?</span></p>
<lb n="4307"/>
<lb n="4308"/><p><span>EIBHLÍN — Nár dhubhairt sé, a Phádraig, nach sgarfadh</span>
<lb n="4309"/><span>sé leis ar mhaoin Éireann no ar shaidhbhreas na</span>
<lb n="4310"/><span>Fráinnce, agus 'ár ndóigh, b'fhiu a lán é.</span></p>
<lb n="4311"/>
<lb n="4312"/><p><span>BRIAN — Agus nach mór is fiu go fóill é, a athair?</span></p>
<lb n="4313"/>
<lb n="4314"/><p><span>A. — Is mór, a Bhriain.  Cha sgarfainn fhéin leis ar ór</span>
<lb n="4315"/><span>no ar airgead.  Béidh sé agam-sa chomh fad 's</span>
<lb n="4316"/><span>bhéas mé ann, agus béidh sé agat-sa i mo dhéidh — ó's</span>
<lb n="4317"/><span>tusa an gasúr is sine.</span></p>
<lb n="4318"/>
<lb n="4319"/><p><span>P. — 'S nach í Máire an duine is sine againne, a athair?</span></p>
<lb n="4320"/>
<lb n="4321"/><p><span>A. — 'Sí; ma tá, chan gasur Máire.  Béidh Máire</span>
<lb n="4322"/><span>ag imtheacht as an toigh seo, b'fhéadtaidhe, nuair a</span>
<lb n="4323"/><span>bhéas sí ion-phósta, agus annsin bheadh an Seanchaidhe</span>
<lb n="4324"/><span>ag daoiníbh eile.</span>
<lb n="4325"/></p>
</div>
<pb n="130"/>
<div><lb n="4326"/><p><span>B. — Óch, a athair! is deas liom sin.  Agus bhearfaidh</span>
<lb n="4327"/><span>mise aire mhaith dó.</span></p>
<lb n="4328"/>
<lb n="4329"/><p><span>A. — Tabhair, a Bhriain.  Agus thig leat bheith a' léigheadh</span>
<lb n="4330"/><span>sgéaltaí agus tomhaiseannaí, paidreacha, sean-</span>
<lb n="4331"/><span>fhocla agus sean-ráidhtí as go lá do bháis agus cha bhíonn</span>
<lb n="4332"/><span>siad uilig léighte agat.</span></p>
<lb n="4333"/>
<lb n="4334"/><p><span>B. — Go dearbhtha, is mór an leabhar é, gan amhras;</span>
<lb n="4335"/><span>cha bheadh sé léighte agam i leith-chéad bliadhain.</span></p>
<lb n="4336"/>
<lb n="4337"/><p><span>M. — Tá sé iontach deacair agus doiligh annseo in a lár</span>
<lb n="4338"/><span>agus arís in a dheireadh; caidé an seort Gaedhilge</span>
<lb n="4339"/><span>tá ann, a athair — no an Gaedhilig é ar bith?</span></p>
<lb n="4340"/>
<lb n="4341"/><p><span>A. — Gaedhilig na meadhon-aoise agus sean-Ghaedhilig atá</span>
<lb n="4342"/><span>annsin, a Mháire.</span></p>
<lb n="4343"/>
<lb n="4344"/><p><span>SÉAGHAINÍN — Acht, a 'aidí, 'dé 'árluigh do'n éinín</span>
<lb n="4345"/><span>bhocht?</span></p>
<lb n="4346"/>
<lb n="4347"/><p><span>A. — Óch, an fhuiseóg, an eadh, a chroidhe?</span></p>
<lb n="4348"/>
<lb n="4349"/><p><span>S. — 'Seadh, 'aidí.</span></p>
<lb n="4350"/>
<lb n="4351"/><p><span>A. — D'imthigh sí ar ais síos go Cloich Cheann-Fhaolaigh</span>
<lb n="4352"/><span>agus creidim go mbíonn sí a' gabhail cheoil os cionn</span>
<lb n="4353"/><span>an Cholláisde gach aon lá sa t-samhradh ó shoin.</span></p>
<lb n="4354"/>
<lb n="4355"/><p><span>S. — Óch, mhuise! nach deas sin, a 'aidí! — an créat'rín!</span></p>
<lb n="4356"/>
<lb n="4357"/><p><span>P. — 'S caidé mar d'eirigh ag an Cholláisde leis an</span>
<lb n="4358"/><span>tsáirgent in a dhéidh sin, a athair?</span></p>
<lb n="4359"/>
<lb n="4360"/><p><span>A. — Bhail, nuair a thainig an sáirgent chuige féin</span>
<lb n="4361"/><span>arís, agus nuair a thug sé fa dtear crúba na circe</span>
<lb n="4362"/><span>shaoil sé go mbeadh sé náiriste go bráth dá dtiocfadh</span>
<lb n="4363"/><span>na saighdiuirí as Baile Áth Cliath anuas, agus is é</span>
<lb n="4364"/><span>an rud a rinne sé ná dhul a chainnt leis an taoiseach</span>
<lb n="4365"/><span>a bhí orra agus 'innsighe dó gur ab é an namhaid</span></p>
</div>
<pb n="131"/>
<div><lb n="4366"/><p><span>a bhí ann i ndairíribh acht gur chuir sé fhéin agus a</span>
<lb n="4367"/><span>thriur fear an ruaig orra.  Gur sgaoil sé leis</span>
<lb n="4368"/><span>an eilteán agus go rabh sé cinnte gur mharbhuigh sé</span>
<lb n="4369"/><span>fhéin agus a chuid fear fiche duine — ar a laighead —</span>
<lb n="4370"/><span>san eilteán, agus gur bhris sé ceann de na</span>
<lb n="4371"/><span>sgiathanaibh agus ceann de na roithnil tiomanta.</span></p>
<lb n="4372"/>
<lb n="4373"/><p><span>P. — Óch, mhuise! nach é a d'innis na bréaga!</span></p>
<lb n="4374"/>
<lb n="4375"/><p><span>A. — Agus gur ruaig sé as an áit iad ar fad.</span></p>
<lb n="4376"/>
<lb n="4377"/><p><span>B. — 'S caidé rinne an taoiseach agus a chuid saighdiuir,</span>
<lb n="4378"/><span>a athair.?</span></p>
<lb n="4379"/>
<lb n="4380"/><p><span>A. — D'imthigh siad ar ais go Baile Áth Cliath agus i</span>
<lb n="4381"/><span>gcionn coicthighise cuireadh bonn-chros óir chuig an</span>
<lb n="4382"/><span>sáirgent agus trí bonn-chrosanna airgid chuig an</span>
<lb n="4383"/><span>triur fear a bhí leis, ar son a dtearn siad d'á</span>
<lb n="4384"/><span>rígh agus d'á dtír.</span></p>
<lb n="4385"/>
<lb n="4386"/><p><span>MÁIRE — Muise, is furus a thuill siad na buinn!</span></p>
<lb n="4387"/>
<lb n="4388"/><p><span>A. — Agus chonnaic Shov na saighdiuirí ag dhul 'n a</span>
<lb n="4389"/><span>bhaile lá amháin d'a rabh sé thuas ag stad an bhóthair</span>
<lb n="4390"/><span>iarainn ag cur cuid bagáisde ar shiubhal, coicthighis</span>
<lb n="4391"/><span>i ndéidh a bheith ar lorg an t-Seanchaidhe.</span></p>
<lb n="4392"/>
<lb n="4393"/><p><span>M. — 'S caidé bhí siad 'a dheunamh rith coicthighise thíos i</span>
<lb n="4394"/><span>gCloich Cheann-Fhaolaigh?</span></p>
<lb n="4395"/>
<lb n="4396"/><p><span>A. — Cha rabh siad ann ar feadh coicthighise ar bith, a</span>
<lb n="4397"/><span>Mháire.  Char fhan siad acht trí uaire no mar sin</span>
<lb n="4398"/><span>ann, acht b'é an traen ba chionntach leis an mhoill.</span>
<lb n="4399"/><span>Bhí siad cúig lá ag dhul as Doire go dtí Caiseal</span>
<lb n="4400"/><span>na gCorr agus bhí siad sé lá go-leith a' teacht ó Chaiseal</span>
<lb n="4401"/><span>na gCorr ar ais go Doire.</span>
<lb n="4402"/></p>
</div>
<pb n="132"/>
<div><lb n="4403"/><p><span>E. — Agus nach é sin an traen a bhí a' gluaiseacht léithe</span>
<lb n="4404"/><span>cosamhail le réalt ruballach, a athair?</span></p>
<lb n="4405"/>
<lb n="4406"/><p><span>A. — 'S eadh, díreach; acht bhris sí anuas arís 's arís,</span>
<lb n="4407"/><span>agus bhí spórt an t-saoghail ag na saighdiuiríbh 'ghá</span>
<lb n="4408"/><span>tarraint 's 'ghá tarrach rith a' bhealaigh.</span></p>
<lb n="4409"/>
<lb n="4410"/><p><span>B. — Bhail, a thiarcais!</span></p>
<lb n="4411"/>
<lb n="4412"/><p><span>A. — Agus anois, a pháisdí, tá sé i n-am agaibh dhul</span>
<lb n="4413"/><span>a luighe.  Cuir an Seanchaidhe go cúramach i dtaisge,</span>
<lb n="4414"/><span>'Mháire, go dtí an oidhche imbáireach.  A Shéaghainín,</span>
<lb n="4415"/><span>a mhic, bhfuil codladh ort?</span></p>
<lb n="4416"/>
<lb n="4417"/><p><span>S. — Tá, 'aidí.</span></p>
<lb n="4418"/>
<lb n="4419"/><p><span>An MHATHAIR — Bhail, tar liom, a mhilis, go gcuirfidh</span>
<lb n="4420"/><span>mé a luighe thú.  A Mháire, cuir uisge sa toban go</span>
<lb n="4421"/><span>nighfidh sibh-se mbur gcosa agus go rachaidh sibh a luighe</span>
<lb n="4422"/><span>fósta.</span></p>
<lb n="4423"/>
<lb n="4424"/><p><span>CRÍOCH.</span>
<lb n="4425"/></p>
</div>
<pb n="153"/>
<div><lb n="4426"/><p><span>DAOINÍ ATÁ SA SGÉAL.</span></p>
<lb n="4427"/>
<lb n="4428"/><p><span>SHOV NÚZAF: tá an duine seo in a chomhnuidhe i nDún</span>
<lb n="4429"/><span>Dealgan go fóill; tá aithne mhaith ag gaedhil na h-áite sin</span>
<lb n="4430"/><span>air tá eolas agus aithne iontach aige ar áiteachaibh agus ar</span>
<lb n="4431"/><span>dhaoiníbh.</span></p>
<lb n="4432"/>
<lb n="4433"/><p><span>MONNCHADH: i mBaile 'n Droichid 'seadh rugadh Monnchadh, acht</span>
<lb n="4434"/><span>is i nDún Dealgan chomhnuidheann sé anois.  Tá sé go</span>
<lb n="4435"/><span>maith agus go cliste leis an ghunna.  (? Donnchadh.)</span></p>
<lb n="4436"/>
<lb n="4437"/><p><span>FEAR MÓR AN FHILE BHIG: chuala mé gur fear beag é seo</span>
<lb n="4438"/><span>agus gur file mór 'bhíos air.  Aithnighthear ar a chuid cheoil é.</span></p>
<lb n="4439"/>
<lb n="4440"/><p><span>MAC AN CHIPÍN:  Ní'l fhios agam an bhfuil sé ann anois.  Má</span>
<lb n="4441"/><span>tá, tá súil agam go maithfidh sé do "m'athair" fa na</span>
<lb n="4442"/><span>gníomhthartha atá curtha in a leith aige.</span></p>
<lb n="4443"/>
<lb n="4444"/><p><span>GASUR BEAG NA SLAITE BRISTE;  Séamus an t-ainm</span>
<lb n="4445"/><span>atá air-seo.  Tá sé beo go fóill, chuala mé, agus gan a</span>
<lb n="4446"/><span>bheith i bhfad níos mó indiu ná mar bhí an lá adaí.  Acht ní</span>
<lb n="4447"/><span>fuláir ná go bhfuil sé níos aosta; naoi mbliadna no mar</span>
<lb n="4448"/><span>sin a bhí air an t-am adaí.  Bhí dúil mhór san iasgaracht aige.</span></p>
<lb n="4449"/>
<lb n="4450"/><p><span>MUINNTIR DURAIGH: Ó Muireadhaigh an t-ainm ceart, creidim.</span></p>
<lb n="4451"/>
<lb n="4452"/><p><span>ÉAMONN A' CHNUIC:  D'innis cúigear cailín damh — beirt as</span>
<lb n="4453"/><span>Áth Cliath, duine amáin as Doire, duine eile as gaoith Dóbhair</span>
<lb n="4454"/><span>agus duine eile as an iarthar — go rabh aithne mhaith aca air-seo.</span>
<lb n="4455"/><span>ní mé cé h-é.  Ainm amhráin é fósta.</span></p>
<lb n="4456"/>
<lb n="4457"/><p><span>MAIGHRÉAD H-AODAÍ ÓIG; chan fheil fhios agam an rabh sé seo</span>
<lb n="4458"/><span>i gceart ag "m'athair."  Tá "Maighréad" ceart, óir bhí</span>
<lb n="4459"/><span>fear a chomhnuidheann ar láimh léithe ag innsighe damh go riabh</span>
<lb n="4460"/><span>an t-ainm sin ann go fóill.</span>
<lb n="4461"/></p>
</div>
<pb n="154"/>
<div><lb n="4462"/><p><span>LIAM AGUS SÉAMUS:  Beirt righ a bhí ann uair amháin bhí</span>
<lb n="4463"/><span>ionnta seo.  Bhí súile buidhe ag fear amháin aca agus</span>
<lb n="4464"/><span>bhí súile glas-ghorma ag an duine eile.  Ní rabhadar</span>
<lb n="4465"/><span>ró-mhór le chéile agus lá amháin sa bhliadhain 1690</span>
<lb n="4466"/><span>do casadh ar a chéile iad ag abhainn agus chromadar ar leas-</span>
<lb n="4467"/><span>ainmneacha a thabhairt.  Rith Séamus leis ó dheas agus d'fhill</span>
<lb n="4468"/><span>Liam ó thuaidh.  Ni'l siad mór le chéile ó shoin.</span></p>
<lb n="4469"/>
<lb n="4470"/><p><span>UA CAOILTE:  'Sé an beurla ata air sin ná Small — i nUibh</span>
<lb n="4471"/><span>Mhéith.</span></p>
<lb n="4472"/>
<lb n="4473"/><p><span>UA BAOIGHILLTE: .i. Ó Baoighill.</span></p>
<lb n="4474"/>
<lb n="4475"/><p><span>MHAC CEANGAMHNA:  Caulfield atá air sin sa bheurla.</span></p>
<lb n="4476"/>
<lb n="4477"/><p><span>RÉAMONN: .i. an fear a fuair an Seanchaidhe ar an Chearnóig.</span>
<lb n="4478"/><span>tá sé ann go fóill.  I nDún Dealgan 'seadh chomhnuigheann</span>
<lb n="4479"/><span>sé agus tá an áird-spéis aige fós in a léithid.  Tá an toigh</span>
<lb n="4480"/><span>lán de shean-leabhraibh, agus eile, aige.</span></p>
<lb n="4481"/>
<lb n="4482"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Ar Lorg an t-Seanchaidhe

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Ar Lorg an t-Seanchaidhe

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
