Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Sgéal Sheandúin</title><author><name type="main">Tadhg Ó Murchadha</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">NL536</note>
                         <note type="L">i</note>
                         <note type="B">1920</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>NL536</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Sgéal Sheandúin</title><author>Tadhg Ó Murchadha</author><imprint><publisher>Brún & Nóláin</publisher><date>1920</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>SGÉAL "SHEANDÚIN"</span>
<lb n="2"/><span>(Tadhg Ó Murchadha)</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>CUIR SÍOS AR GHNÓ NA BHFÍNÍNÍ I GCORCAIGH</span>
<lb n="5"/><span>Ó THOSACH BLIADHNA A '65 GO DEIRE</span>
<lb n="6"/><span>BLIADHNA A '67 AN MÉID SEO ISTIG</span>
<lb n="7"/></p>
</div>
<pb n="ii"/>
<div><lb n="8"/><p><span>Fógartar gach ceart ar cosnamh</span>
<lb n="9"/></p>
</div>
<pb n="iii"/>
<div><lb n="10"/><p><span>I mBuan-chuimhne</span>
<lb n="11"/><span>Laochradh Gaedheal de gach aois</span>
<lb n="12"/><span>a fuair bás ar son na h-Éireann.</span>
<lb n="13"/></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="14"/><p><span>RÉAMHRÁDH.</span></p>
<lb n="15"/>
<lb n="16"/><p><span>Tá an chuid seo de Sgéal "Sheandúin" 'á cur i gcló</span>
<lb n="17"/><span>againn ar dtúis, de bhrígh go bhfuil sí níos iomláine</span>
<lb n="18"/><span>innti féin ná an chuid eile dhe.  Déanfaimíd an chuid</span>
<lb n="19"/><span>eile sin do chur le chéile chómh luath agus is féidir linn</span>
<lb n="20"/><span>é.  Is truagh linn nár saoghluigheadh "Seandún" chun</span>
<lb n="21"/><span>críche do chur ar an obair.  Ag tosnughadh dhó uirthi,</span>
<lb n="22"/><span>bhí ag dul d'á shláinte, agus níor éirigh linn fhághail</span>
<lb n="23"/><span>uaidh ach cuid bheag d'á raibh aige.  Ba mhór go léir</span>
<lb n="24"/><span>an chreach a dhein a bhás do Litiridheacht na h-Éireann.</span></p>
<lb n="25"/>
<lb n="26"/><p><span>Tuigtear ná fuil sa mhéid a fuaramair ach an chéad</span>
<lb n="27"/><span>innsint do réir mar a tháinigh sí ó n-a bhéal féin.  Toisg</span>
<lb n="28"/><span>ná raibh ar a chumas í aithléigheadh agus a cheartughadh,</span>
<lb n="29"/><span>b'fhéidir go mbeadh tuathal beag cainnte annso agus</span>
<lb n="30"/><span>annsúd: má tá, ámhthach, is suarach le rádh iad.</span></p>
<lb n="31"/>
<lb n="32"/><p><span>I ndeire an mhéid seo d'á sgéal tá roinnt bheag</span>
<lb n="33"/><span>nótaí a fuaramair i mBéarla uaidh i dtaobh gnótha</span>
<lb n="34"/><span>na bhFíníní.  Bhí sé ag brath ar go bhféadfadh sé sgéal</span>
<lb n="35"/><span>cruinn iomlán a dhéanamh díobh i nGaoluinn.  Cheapa-</span>
<lb n="36"/><span>mair gur cheart dúinn na nótaí sin do chur i gcló sa</span>
<lb n="37"/><span>leabhar so, leis.  Ó's rud é, ámhthach, gurab eól dúinn</span>
<lb n="38"/><span>nár mhaith leis féin aon Bhéarla a bheith na leabhar, do</span>
<lb n="39"/><span>chuireamair féin na nótaí i nGaoluinn, agus gheobhthar</span>
<lb n="40"/><span>san aguisín iad.</span></p>
<lb n="41"/>
<lb n="42"/><p><span>Sinne do dhein an sgéal do roinnt 'na chodaibh.</span>
<lb n="43"/><span>Ba nós ag "Seandún" é, gach focal d'aithléigheadh</span>
<lb n="44"/><span>agus d'aithsgríobhadh airís agus airís eile, d'fhonn is</span>
<lb n="45"/><span>ná beadh aige fé dheire ach an rádh ba bhríoghmhaire agus</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="46"/><p><span>ba líomhtha.  Ag déanamh an chéad innsint féin dó, ní</span>
<lb n="47"/><span>bhíodh sé sásta gan iarracht a thabhairt fé 'n bhfocal</span>
<lb n="48"/><span>ab' fhearr agus b'oireamhnaighe d'fhághail.  Nách soluíd</span>
<lb n="49"/><span>dúinn é, dá bhrígh sin, a dhéine a bhí an droch-shláinte ag</span>
<lb n="50"/><span>goilleamhaint air, nuair a thug sé dhúinn nótaí i mBéarla</span>
<lb n="51"/><span>agus nuair a labharadh sé annso agus annsúd focal</span>
<lb n="52"/><span>i mBéarla 'na sgéal féin.  Chuirfeadh sé síos nótaí i</span>
<lb n="53"/><span>mBéarla ní ba thúigse ná focal neamh-oireamhnach,</span>
<lb n="54"/><span>dar leis féin, a rádh i nGaoluinn.  'Sé a deireadh sé</span>
<lb n="55"/><span>ná: "Fág mar atá sé é.  Fillfeam airís air."  B'é</span>
<lb n="56"/><span>toil Dé é, ámhthach, nár fhíll sé air a thuille.  Toil Dé,</span>
<lb n="57"/><span>go ndéantar.</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>Ar a shon san is uile, is iongantach agus is tairbheach</span>
<lb n="60"/><span>an leabhar atá againn, moladh le Dia.  Agus tuigfar</span>
<lb n="61"/><span>a fheabhas agus a líonmhaire agus a áilne do bheadh sé,</span>
<lb n="62"/><span>dá saoghluightí "Seandún" chun críche do chur ar an</span>
<lb n="63"/><span>obair.</span></p>
<lb n="64"/>
<lb n="65"/><p><span>D. Ó M.</span>
<lb n="66"/><span>T. Mac S.</span></p>
<lb n="67"/>
<lb n="68"/><p><span>I gCorcaigh Dúinn,</span>
<lb n="69"/><span>Meadhon Fóghmhair, 1919.</span>
<lb n="70"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="71"/><p><span>SAOTHAR "SHEANDÚIN."</span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="74"/>
<lb n="75"/><p><span>"Is minic adubhradh gur truagh nách ar litridheacht</span>
<lb n="76"/><span>do thug sé 'aghaidh tar éis sgoil d'fhágaint dó, agus cé</span>
<lb n="77"/><span>go raibh sé ró-chliste, árd-intinneach 'na chéird, ar a</span>
<lb n="78"/><span>shon san gur do litridheacht do bhí a intleacht cúmtha</span>
<lb n="79"/><span>cóirighthe."</span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>Focail iad-so a ndubhairt "Seandún" i dtaobh</span>
<lb n="82"/><span>Donnchadh Pléimean.  Cuirtear i gcuimhne dhúinn anois</span>
<lb n="83"/><span>iad, agus sinne ag déanamh machtnaimh ar a chuid sgríbh-</span>
<lb n="84"/><span>inní féin.  Is léir do'n t-é a léighfidh an chuid bheag</span>
<lb n="85"/><span>so d'á sgéal, ná raibh éinne i nÉirinn chómh cúmtha,</span>
<lb n="86"/><span>cóirighthe le "Seandún" chun oibre na litridheachta</span>
<lb n="87"/><span>a dhéanamh.</span></p>
<lb n="88"/>
<lb n="89"/><p><span>'Na theannta san, do thuig "Seandun" cad is</span>
<lb n="90"/><span>litridheacht agus cad is ughdar litridheachta ann, agus</span>
<lb n="91"/><span>do thuig sé, cé go raibh a lán sgríbhneóirí againn, gur</span>
<lb n="92"/><span>tearc duine acu gurbh' fhiu é ainm ughdair litridheachta</span>
<lb n="93"/><span>a thabhairt air: mar ag cur síos do ar thuairmíbh an</span>
<lb n="94"/><span>Phléimeanaigh i dtaobh cúrsaí litridheachta, do labhair</span>
<lb n="95"/><span>sé linn na focail seo adeireadh an Pléimeanach:</span>
<lb n="96"/><span>"Fóiríor, na daoine atá ag sgríobhadh i nGaoluinn</span>
<lb n="97"/><span>anois, níl ionnta ach tusnuightheóirí i gcúrsaíbh litridh-</span>
<lb n="98"/><span>eachta, abair is go bhfuil an teanga go h-álainn ag cuid</span>
<lb n="99"/><span>acu.  Ní h-éigse iad, agus ní locht san ortha.  Dá</span>
<lb n="100"/><span>mbeadh na mílte sgríbhneóirí againn, ní dócha go mbheadh</span>
<lb n="101"/><span>duine ar an gcéad 'na measg do thuillfeadh ainm</span>
<lb n="102"/><span>ughdair litridheachta."  'Seadh, ach is léir dúinne go</span>
<lb n="103"/><span>mbeadh "Seandún" 'na dhuine ar an gcéad.</span>
<lb n="104"/></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="105"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="106"/>
<lb n="107"/><p><span>Is minic a tugtar fé ndeara go bhfuil a lán sgríbh-</span>
<lb n="108"/><span>neóirí ann, ag innsint sgéal dúinn, ach gan de thuis-</span>
<lb n="109"/><span>gint acu connus sgéal do thosnughadh ná connus críoch</span>
<lb n="110"/><span>oireamhnach do chur air.  Níor mhar sin do "Sheandún,"</span>
<lb n="111"/><span>ámhthach.</span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>Féach leat tosnughadh a sgéil féin: an t-ógánach,</span>
<lb n="114"/><span>go raibh i ndán dó bheith 'na shaighdiúir na h-Éireann,</span>
<lb n="115"/><span>ag gabháil thar an ndroichead an chéad uair a bhí sé sa</span>
<lb n="116"/><span>chathair, agus féach, cé h-é an chéad duine a bhuailfeadh</span>
<lb n="117"/><span>uime ná an saighdiúir dearg úd, agus é ar tí thabhairt</span>
<lb n="118"/><span>fé'n ógánach dílis do mhealladh isteach san arm Gallda;</span>
<lb n="119"/><span>agus annsan na focail ghunta adeir sé féin — nách</span>
<lb n="120"/><span>soléir a chuirid siad i n-úil dúinn an troid a bhí ar</span>
<lb n="121"/><span>siúbhal i nÉirinn an tráth úd, agus atá fos; nách soluíd</span>
<lb n="122"/><span>dúinn ar spioraid chalma an ógánaigh iad: "thugas</span>
<lb n="123"/><span>féachaint air nár mheasa dhó deoch nimhe do shlogadh ná</span>
<lb n="124"/><span>é. — Bhí obair na bhFíníní ar siubhal an tráth úd agus</span>
<lb n="125"/><span>thugas mo bhóthar orm gan freagra a thabairt air."</span></p>
<lb n="126"/>
<lb n="127"/><p><span>Dá oireamhnaighe tosach a sgéil, nách ró-oireamhnach,</span>
<lb n="128"/><span>leis, a dheire.  Tá obair na bFíníní ar lár; na cinn</span>
<lb n="129"/><span>i bpríosún, agus an triúr laoch úd tar éis a gcrochta</span>
<lb n="130"/><span>i Mancoin.  Cuireann "Seandún" críoch ar a sgéal</span>
<lb n="131"/><span>ag cur síos dó ar an sochraid a bhí i gCorcaigh lá ar</span>
<lb n="132"/><span>n-a bháireach tar éis an ghnímh fhuiltigh úd a bheit imeartha</span>
<lb n="133"/><span>ag na Sasanaigh.  Tuigimíd uaidh púnc atá dorcha ar</span>
<lb n="134"/><span>a lán connus a mhaireann an spioraid fós i nÉirinn.</span></p>
<lb n="135"/>
<lb n="136"/><p><span>A bhformór de sna daoinibh a bhí ar an sochraid an</span>
<lb n="137"/><span>lá úd, níor ghabhdar páirt leis na Fíníníbh roimhe sin;</span>
<lb n="138"/><span>ach nuair a thug an triúr laoch úd fuil a gcroidhe ar son</span>
<lb n="139"/><span>na h-Éireann, do las an spioraid i n-anamnaibh Clanna</span>
<lb n="140"/><span>Gaedheal, agus thánadar 'na sluaightibh chun onóra a</span>
<lb n="141"/><span>thabhairt do sna marbhaíbh, agus chun leanamhaint ar</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="142"/><p><span>an dtroid d'fhonn Éire do sgaoileadh ó fhorlámhas</span>
<lb n="143"/><span>Shasana.  Léigh leat na focail dheireannaigh, an machtnamh</span>
<lb n="144"/><span>a bhí ag na daoinibh ar theacht abhaile dhóibh: "(Ba leir</span>
<lb n="145"/><span>duit) gur mhó ógánach calma, láidir, agus cailín fíor-</span>
<lb n="146"/><span>Ghaedhealach agus duine meadhon-aosta amháin, go raibh</span>
<lb n="147"/><span>main i ghin acu gan an braon imtheacht as a súilibh go</span>
<lb n="148"/><span>mbeireadh an lá ortha go gcúiteóidís an gníomh fuil-</span>
<lb n="149"/><span>teach úd le Sasana an Fhill."</span></p>
<lb n="150"/>
<lb n="151"/><p><span>Mar sin a cimeádtar an lasair beó i n-Éirinn:</span>
<lb n="152"/><span>mar sin "a leanfaimid-ne an lóchrann do las ár</span>
<lb n="153"/><span>sinnsear rómhainn."</span></p>
<lb n="154"/>
<lb n="155"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="156"/>
<lb n="157"/><p><span>Má tá ádhbhar i sgéil ag "Seandún" cad é mar</span>
<lb n="158"/><span>ádhbhar dráma, leis.  Dá mbeadh sé beartuighthe aige</span>
<lb n="159"/><span>dráma do cheapadh, connus a thiocfadh leis é dhéanamh</span>
<lb n="160"/><span>níos fearr ná ar an gcuma 'nar dhein sé an sgéal do</span>
<lb n="161"/><span>thosnughadh: an saighdiúir agus an t-adhbhar Fínín ag</span>
<lb n="162"/><span>bualadh um a chéile.  Ní dhéanfam ach tagairt d'aon</span>
<lb n="163"/><span>tsoluíd amháin eile — an cúntas i dtaobh an tsaigh-</span>
<lb n="164"/><span>diúir marcaigh, an spíothaire úd a tháinigh ag triall ar</span>
<lb n="165"/><span>"Sheandún" agus ar an sean-tháilliúir sa n-áit 'na</span>
<lb n="166"/><span>rabhdar ag obair sa bhearraic.  Léigh leat an cúntas:</span>
<lb n="167"/><span>"Seandún" ag cainnt leis an spíothaire, agus a gan</span>
<lb n="168"/><span>fhios dó gurab é an spíothaire féin a bhí aige, agus ag</span>
<lb n="169"/><span>déanamh easgainí air, "agus é féin 'na sheasamh le</span>
<lb n="170"/><span>m' ais agus an dá shúil aige á gcur tríom, agus go</span>
<lb n="171"/><span>deimhin ní go grádhmhar é"; agus an seanduine ag</span>
<lb n="172"/><span>tabhairt fé cur i n-úil dó go raibh rud éigin bun os</span>
<lb n="173"/><span>cionn, agus é ag teip air chun gur thug "Seandún"</span>
<lb n="174"/><span>an bríste do'n spíothaire, agus go raibh sé-siúd imighthe</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="175"/><p><span>an doras amach "gan an oiread agus go raibh maith</span>
<lb n="176"/><span>agat a rádh."</span></p>
<lb n="177"/>
<lb n="178"/><p><span>Cad é mar ádhbhar dráma é.</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p><span>Is minic, ámhthach, a bhíonn ádhbhar dráma ag sgríbh-</span>
<lb n="181"/><span>neóir agus gan a bheith ar a chumas cómhrádh bríoghmhar</span>
<lb n="182"/><span>do chúmadh.  Ach chun cómhráidh do cheapadh níl sé ag dul</span>
<lb n="183"/><span>thar fóir a rádh ná raibh sárughadh "Sheandúin" le</span>
<lb n="184"/><span>fághail i nÉirinn: bhí sé chómh maith leis an Athair Peadar</span>
<lb n="185"/><span>féin chuige.  Léigh leat an cómhrádh idir Geary agus</span>
<lb n="186"/><span>an píléir; an cómhrádh idir "Sheandún" féin agus an</span>
<lb n="187"/><span>spíothaire agus an sean-duine, agus tuigfir connus</span>
<lb n="188"/><span>a rith leis cainnt chruinn ghunta do chur síos go</span>
<lb n="189"/><span>nádúrtha.</span></p>
<lb n="190"/>
<lb n="191"/><p><span>Léigh leat an t-aon líne amhain seo: "go ciúin,</span>
<lb n="192"/><span>go ciúin," ars' eisean, "na h-abair a thuille ach bros-</span>
<lb n="193"/><span>duigh, brosduigh chúgham anuas."  Nách mór an feabhas</span>
<lb n="194"/><span>ar an innsint an t-ath-rádh, "go ciúin, go</span>
<lb n="195"/><span>ciúin."  Cuirtear i n-úil dúinn go raibh an píléir ag</span>
<lb n="196"/><span>labhairt ós íseal le Geary, ar eagla go gcloisfí é.</span>
<lb n="197"/><span>Agus "brostuigh, brostuigh," ní h-amháin go gcuir-</span>
<lb n="198"/><span>eann sé i n-úil dúinn an gádh a bhí acu chun brostuighthe,</span>
<lb n="199"/><span>ach cuireann sé meadaracht sa líne.  Dar le duine</span>
<lb n="200"/><span>a bheadh dall ar chéird an sgríbhneóra, is suarach le</span>
<lb n="201"/><span>rádh rudaí beaga dá shaghas san: an t-é a thuigeann cad</span>
<lb n="202"/><span>is litridheacht ann, amhthach, tuigeann sé cad é an</span>
<lb n="203"/><span>toradh foghanta do'n innsint focal do chur isteach</span>
<lb n="204"/><span>nó focal do bhaint amach, agus a fhios a beith ag</span>
<lb n="205"/><span>duine connus an t-eólas san do chur i ngníomh.</span>
<lb n="206"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="207"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="208"/>
<lb n="209"/><p><span>I n-éagmais sin, bhí cáilidheacht eile ag "Seandún,"</span>
<lb n="210"/><span>sé sinn, connus cur síos beacht a dhéanamh ar áit agus ar</span>
<lb n="211"/><span>shluagh ar chuma go ndeanfí pictiúir beó, soléir, cruinn</span>
<lb n="212"/><span>'nár n-aigne.  Ní gádh dhúinn ach tagairt a dhéanamh do'n</span>
<lb n="213"/><span>chúntas i dtaobh an tabhairt-amach i mbearraic na saigh-</span>
<lb n="214"/><span>diúirí, agus do'n chuntas i dtaobh na sochraide i ndeire</span>
<lb n="215"/><span>a sgéil.</span></p>
<lb n="216"/>
<lb n="217"/><p><span>Smuainigh ar an gcur síos i dtaobh an tabhairt-</span>
<lb n="218"/><span>amach sa bhearraich, agus a chruinne, a shoiléire, a iom-</span>
<lb n="219"/><span>láine atá sé.  Chímíd an áit agus an sluagh, agus gach</span>
<lb n="220"/><span>uile nidh, idir bheag agus mór, na gunnaí móra agus an</span>
<lb n="221"/><span>t-ór go léir a bhí ar mhuinirthlibh ceann airm na bearr-</span>
<lb n="222"/><span>aice, cómh maith agus dá mbeidhmís féin ann an lá úd.</span>
<lb n="223"/><span>Tuigimíd an spéis do chuir "Seandún" i ngach rud</span>
<lb n="224"/><span>do thuit amach ó thosach deire, mar innseann sé dhúinn</span>
<lb n="225"/><span>connus do shiubhail sé go dtí doras an charcair agus</span>
<lb n="226"/><span>na príosúnaigh 'á mbreith isteach.  "Siúd suas le</span>
<lb n="227"/><span>n-a gcois me féin agus compánach a bhí agam…</span>
<lb n="228"/><span>Do chuireadar an bólta ar an ndoras."  Chuaidh an</span>
<lb n="229"/><span>pictiúir i n achrann cómh daingean san 'na aigne, gur</span>
<lb n="230"/><span>éirigh leis tar éis breis is deich mbliadhan is dachad</span>
<lb n="231"/><span>cúntas cruinn, iomlán a thabhairt dúinn air.</span></p>
<lb n="232"/>
<lb n="233"/><p><span>Féach leat 'na theannta san an cur síos ar an</span>
<lb n="234"/><span>Sochraid: an tosnughadh ar maidin ag Aifreann, an</span>
<lb n="235"/><span>t-ollmhughadh i gcóir na Sochraide féin, an mór-siubhal</span>
<lb n="236"/><span>agus líonmhaireacht an tsluaigh — "ní h-aithneófá na</span>
<lb n="237"/><span>casáin coise seachas lár na sráide ó n-a chéile le</span>
<lb n="238"/><span>lionmhaireacht an tsluaigh"; an mór-bhrón ar gach uile</span>
<lb n="239"/><span>dhuine ag dul ann agus an fonn dioghaltais ortha ar</span>
<lb n="240"/><span>filleadh abhaile dhóibh.  Tá an cur síos go beacht.  Níl</span>
<lb n="241"/><span>an rud is lugha i n-easnamh ann; agus tá gach uile nídh</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="242"/><p><span>riaruighthe cómh maith san go bhfuil an pictiúir go beó-</span>
<lb n="243"/><span>soléir ós cómhair ár n-aigne.</span></p>
<lb n="244"/>
<lb n="245"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="246"/>
<lb n="247"/><p><span>Rud eile tabhachtach: ar nós na n-ughdar is mó cáil</span>
<lb n="248"/><span>dheineadh "Seandún" machtnamh ar gach rud go gcuireadh</span>
<lb n="249"/><span>sé síos air, agus do chuir sé linn a óige i gcóimh-mheas</span>
<lb n="250"/><span>le n-ár linn féin chun na staire a chur i n-úil dúinn</span>
<lb n="251"/><span>i gceart.  Tá daoine ann agus ní thuigid siad gurab</span>
<lb n="252"/><span>é an troid chéadna atá ar siubhal ag na Sinn Féinidhthibh</span>
<lb n="253"/><span>i n-aghaidh Shasana anois a bhí ar siubhal ag ár Sinn-</span>
<lb n="254"/><span>searaibh romhainn agus a bheidh ann go dtí go sguabfar</span>
<lb n="255"/><span>a' h-Éirinn ar fad na Sasanaigh.  Do thuig "Seandún"</span>
<lb n="256"/><span>é, ámhthach.  "Ag machtnamh dom anois tar éis deich</span>
<lb n="257"/><span>mbliadhan is dachad ar an ngnó a bhíodh ar siubhal</span>
<lb n="258"/><span>againn is na báiríbh comórtais úd, agus ar ghnó na</span>
<lb n="259"/><span>Sinn Féinidhthe atá ar siubhal anois, tá a leithéid sin</span>
<lb n="260"/><span>de chosamhlacht eatortha, gur deamhrach le cúpla iad,</span>
<lb n="261"/><span>ná h-aithneófí duine acu thar an nduine eile, sa mhéid</span>
<lb n="262"/><span>gurab é lán-neamhspleádhachas na h-Éireann do bhaint</span>
<lb n="263"/><span>amach a gcloch-bhuinn araon."</span></p>
<lb n="264"/>
<lb n="265"/><p><span>Níor dhuine é "Seandún" a chuireadh síos ar rud</span>
<lb n="266"/><span>agus é dall ar a bhrígh.  Do chíodh sé a fhirinne tríd is</span>
<lb n="267"/><span>tríd: Éigse dob' eadh é.</span></p>
<lb n="268"/>
<lb n="269"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="270"/>
<lb n="271"/><p><span>Ní raibh ughdar mór le rád ann riamh, gan intinn</span>
<lb n="272"/><span>an fhile a bheith aige.  Sgrúdaigh saothar "Sheandúin"</span>
<lb n="273"/><span>anois leis an bhfromhadh so, agus chídhfir go bhfuil an</span>
<lb n="274"/><span>chraobh aige.  Seo soluíd duit: an tagairt seo do'n</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="275"/><p><span>droch-uain a bhí ann lá na Sothraide úd: "Ba dhóigh le</span>
<lb n="276"/><span>duine ar an gcrot a bhí ar an dá lá úd, gur thuig na</span>
<lb n="277"/><span>dúile an choir fhuilteach, aithiseach, éagcórach a bhí imeartha</span>
<lb n="278"/><span>ag an mbitheamhnach éagcráibhtheach úd, Seán Buidhe, agus</span>
<lb n="279"/><span>gur chuireadar úmpa failling éagcaoine."  Cad é mar</span>
<lb n="280"/><span>smuaineamh é sin chun a chur i n-úil dúinn connus a bhí</span>
<lb n="281"/><span>an cumha ag goilleamhaint ar gach uile dhuine, na dúile</span>
<lb n="282"/><span>féin ag déanamh bróin.  Ní mór do dhuine féith na</span>
<lb n="283"/><span>filidheachta a bheith ann chun machtnaimh d'á leithéid a</span>
<lb n="284"/><span>dhéanamh.</span></p>
<lb n="285"/>
<lb n="286"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="287"/>
<lb n="288"/><p><span>Tá deire, geall leis, le n-a bhfuil le rádh againn</span>
<lb n="289"/><span>annso.  Bí sé beartuighthe againn ar dtúis cur síos</span>
<lb n="290"/><span>ar an gcuma gur tháinigh an sgéal so a bheith sgríobhtha</span>
<lb n="291"/><span>agus a bheith fé n-ár stiúradh, go mór mór, cur síos</span>
<lb n="292"/><span>ar "Sheandún" féin, a intleacht, a chroidhe agus a</span>
<lb n="293"/><span>bheatha.  Ach dhéanfadh san an aiste seo ró-fhada: agus</span>
<lb n="294"/><span>rud eile dhe, is fiú é chur síos ar "Sheandún" fé leith</span>
<lb n="295"/><span>tráth éigin eile.  Cuirfimíd críoch ar ár léir-mheas</span>
<lb n="296"/><span>ag déanamh tagairt d'á nádúr uasal.  Is minic,</span>
<lb n="297"/><span>nuair a labhrann duine linn i dtaobh sobháilce a charad,</span>
<lb n="298"/><span>go nochtann sé dúinn a shobháilce féin.  Ba mhar sin</span>
<lb n="299"/><span>do "Sheandún" insna focailibh seo i dtaobh an</span>
<lb n="300"/><span>Phléimeanaigh: "Ach, dá mhéid é an meas do bhí ag a</span>
<lb n="301"/><span>cháirdibh ar bhrígh a intleachta agus ar mhéid a chod' eolais</span>
<lb n="302"/><span>agus ar luas agus ar líomhthacht a chleite, dob' fhearr</span>
<lb n="303"/><span>ná iad san go léir a nádúr glan uasal féin.  Bí</span>
<lb n="304"/><span>an croidhe 'na chliabh chómh símplidhe, neamhurcóideach le</span>
<lb n="305"/><span>croidhe an leinbh is óige.  Ní raibh claoine na caime</span>
<lb n="306"/><span>'na smuaintibh.  Má bhí air go minic troid go tréan</span>
<lb n="307"/><span>i n-aghaidh namhad na cúise, ní raibh pioc mailíse 'na</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="308"/><p><span>spioraid ghrádhmhar.  Éire bheith air, ní fhéadfadh sé gan an</span>
<lb n="309"/><span>rud ba chóir, dar leis, do chosaint."</span></p>
<lb n="310"/>
<lb n="311"/><p><span>Deirimíd 'na thaobh anois na focail chéadna a</span>
<lb n="312"/><span>dubhairt sé i dtaobh báis an Phléimeanaigh: "Is éachtach</span>
<lb n="313"/><span>an chreach é.  Tá ionad folamh anois 'na dhiaidh ná</span>
<lb n="314"/><span>líonfar go deó; do réir mo thuairim-se.  Do chailleam-</span>
<lb n="315"/><span>air sgríbhneóir agus sgoláire do bhí ar laochraibh láidre</span>
<lb n="316"/><span>na cúise.  Tá an cómhairleach cian-radharcach agus an</span>
<lb n="317"/><span>cosantóir calma sínte go tréith."</span></p>
<lb n="318"/>
<lb n="319"/><p><span>Táid na focail seo 'nár n-aigne anois, agus guidhmíd</span>
<lb n="320"/><span>ar ár sean-chara séimh mar ar ghuidh sé féin ar a dhalta</span>
<lb n="321"/><span>ionmhuin: "míle slán leat anois, agus go réidhidh Dia</span>
<lb n="322"/><span>an bóthar duit, a "Sheandúin" a chara, agus a fhír-</span>
<lb n="323"/><span>Éireannaigh.  Taoi anois go sona i slighe na fírinne</span>
<lb n="324"/><span>ach is é ár léan do chroidhe Gaedhealach a bheith gan tapa</span>
<lb n="325"/><span>go lá an luain."</span></p>
<lb n="326"/>
<lb n="327"/><p><span>D.Ó M.</span></p>
<lb n="328"/>
<lb n="329"/><p><span>T. Mac S.</span>
<lb n="330"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="331"/><p><span>SGÉAL "SHEANDÚIN."</span></p>
<lb n="332"/>
<lb n="333"/><p><span>(Cur síos ar ghnó na bhFíníní i gCorcaigh, ó thosach</span>
<lb n="334"/><span>bliadhna a '65 go deire bliadhna a '67.)</span></p>
<lb n="335"/>
<lb n="336"/><p><span>'65 AGUS '66.</span></p>
<lb n="337"/>
<lb n="338"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="339"/>
<lb n="340"/><p><span>Tamall beag tar éis na Nodlag, bhíos ag dul treasna</span>
<lb n="341"/><span>droichid Naomh Pádraig, agus m' aghaidh tabhartha agam</span>
<lb n="342"/><span>ar an gcathair, féachaint a' mbuailfeadh aon chabhair Dé</span>
<lb n="343"/><span>umam, do thárla go raibh saighdiúir 'na sheasamh ann,</span>
<lb n="344"/><span>agus a dhrom le slait an droichid, agus ribíní dearga,</span>
<lb n="345"/><span>bána, gorma, ar sileadh le n-a chaipín, agus an ghaoth</span>
<lb n="346"/><span>'á luasgadh.  Ní rabhas ag cur aon tsuim ann.  Ach</span>
<lb n="347"/><span>níor mhar sin dó san.  Bhí sé 'gham thabhairt-se fé ndeara,</span>
<lb n="348"/><span>mar go bhfeaca é ag cur an dá shúil tríom, agus me ag</span>
<lb n="349"/><span>déanamh air.  Díreach agus me ag gabháil thairis, do</span>
<lb n="350"/><span>bheannuigh sé dhom go deas agus go muinnteardha,</span>
<lb n="351"/><span>agus d'fhiafruigh sé dhíom cá raibh mo thriall.  "Ar</span>
<lb n="352"/><span>lorg oibre," arsa mise, 'á fhreagairt.  "Cad é an</span>
<lb n="353"/><span>obair a bhíonn ar siúbhal agat?" ars' eisean.  "Táill-</span>
<lb n="354"/><span>iúracht," arsa mise.  "Níl aon fhághail agat ar obair</span>
<lb n="355"/><span>an taca so bhliadhain, go mbeiridh an samhradh ort.  Ná</span>
<lb n="356"/><span>raghfá is na saighdiúiríbh?" ars' eisean.  "Tá sé de</span>
<lb n="357"/><span>dheamhramh ort go ndéanfí saighdiúir deas díot.</span>
<lb n="358"/><span>Do bheadh cothughadh maith agat, agus sgilling id' phócha</span>
<lb n="359"/><span>i gcomhnuidhe."  Do thugas féachaint air nár mheasa</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="360"/><p><span>dhó deoch nimhe do shlogadh ná é. — Bhí obair na bhFíníní</span>
<lb n="361"/><span>ar siúbhal an tráth úd, agus do thugas mo bhothar orm</span>
<lb n="362"/><span>gan freagra a thabhairt air.</span></p>
<lb n="363"/>
<lb n="364"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="365"/>
<lb n="366"/><p><span>I gcionn suím beag aimsire 'na dhiaidh san bhíos am</span>
<lb n="367"/><span>sheasamh ar aghaidh fuinneóige an tsiopa mhóir té le</span>
<lb n="368"/><span>Newsom, agus gan aon teasbach orm, bheirim m' fhocal</span>
<lb n="369"/><span>duit leis.  Do tháinig duine amach as an tsiopa, agus</span>
<lb n="370"/><span>d'fhiafruigh sé dhíom an raibh ionad oibre uaim.  Dubhart</span>
<lb n="371"/><span>leis go raibh.  "Tar isteach," ars' eisean, "agus</span>
<lb n="372"/><span>gheobhair rud le déanamh annso."  "Ní raghad," arsa</span>
<lb n="373"/><span>mise.  "Ceárduidhe iseadh mise."  Agus do ghabhas</span>
<lb n="374"/><span>a bhuidheachas leis.  Ba bheag orm, ceárduidhe óg mar</span>
<lb n="375"/><span>mé, dul 'na leithéid d'ionad.  Ba thúisge liom dul</span>
<lb n="376"/><span>amach ar an dtuaith airís ar lorg oibre, go mbeireadh</span>
<lb n="377"/><span>an samhradh orm.  Do chuadhas, agus ba mhaith d'eirigh</span>
<lb n="378"/><span>liom.  Tar éis tuairim ráithe do chaitheamh dom ar an</span>
<lb n="379"/><span>dtuaith, thánag isteach sa chathair airís, agus fuaras</span>
<lb n="380"/><span>obair mo dhóithin le déanamh i seana-shráid Sheóirse, ag</span>
<lb n="381"/><span>siopa Seáin Mhic Suibhne, an tarna lá déag de mhí an</span>
<lb n="382"/><span>Abráin.  Bhí an geimhreadh curtha agam díom, agus me</span>
<lb n="383"/><span>socair im ionad oibre; agus tar éis caidrimh a</span>
<lb n="384"/><span>dhéanamh le cuid de m' chómh-cheárduidhthibh ar fuaid na</span>
<lb n="385"/><span>cathrach, dheinimís coinne le n-a chéile i gcóir gach</span>
<lb n="386"/><span>Domhnaigh chun dul ag aeridheacht dúinn nó ag féachaint</span>
<lb n="387"/><span>ar bháire comórtais.  Ní bhíodh sa bháire comórtais ach</span>
<lb n="388"/><span>cómhartha sóird.  Bíodh a mhalairt de ghnó ar siúbhal.</span>
<lb n="389"/><span>Cleachtadh oilteachta shaighdiúra is mó a bhíodh ar siúbhal.</span>
<lb n="390"/><span>Ag machtnamh dom anois, tar éis deich mbliadhan is</span>
<lb n="391"/><span>dachad ar an ngnó a bhíodh ar siúbhal againn is na báiríbh</span>
<lb n="392"/><span>comórtais úd, agus ar ghnó na Sinn Féinidhthe atá ar</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="393"/><p><span>siubhal anois, a leithéid sin de chosamhlacht eadh-</span>
<lb n="394"/><span>tortha gur deamhrach le cúpla iad, na h-aithneófí</span>
<lb n="395"/><span>duine acu thar and nduine eile sa mhéid gurbh'é lán-</span>
<lb n="396"/><span>neamhspleadhachas na h-Éireann do bhaint amach a gcloch-</span>
<lb n="397"/><span>bhuinn araon.</span></p>
<lb n="398"/>
<lb n="399"/><p><span>Bhí saighdiúracht seachas saighdiúracht na Sacsan</span>
<lb n="400"/><span>cruthuighthe le roinnt bhliadhan roimis-sin — saighdiú-</span>
<lb n="401"/><span>racht nár cuireadh ar bun le bpreab sgillinge, agus</span>
<lb n="402"/><span>b' shin í an tsaighdiúracht a bhí im' cheann-sa agus im'</span>
<lb n="403"/><span>chroidhe-se agus i gceann agus i gcroidhe aos óg na</span>
<lb n="404"/><span>h-Éireann an tráth úd.</span></p>
<lb n="405"/>
<lb n="406"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="407"/>
<lb n="408"/><p><span>Níorbh' fhada do shaighdiúracht na nGaedheal ar bun</span>
<lb n="409"/><span>nuair a cuireadh deichniúbhar ógánach sa phríosún.  'Seo</span>
<lb n="410"/><span>mar a thuit sé amach.  Lá Nodlag nó lá 'le Stiopháin,</span>
<lb n="411"/><span>'63, nílim cruinn air ciacu de'n dá lá é, do ghluais</span>
<lb n="412"/><span>deichniúbhar ógánach sa Bhlárnain, agus a ngadhair le</span>
<lb n="413"/><span>n-a gcoir, chun dul ag fiadhach.  La breágh cruaidh seaca</span>
<lb n="414"/><span>ab eadh é.  Ar caradh abhaile dóibh, bhíodar 'na mbeirt</span>
<lb n="415"/><span>is 'na mbeirt i ndiaidh a chéile, agus iad ag gluaiseacht</span>
<lb n="416"/><span>d'aon choiscéim, ar nós saighdiúirí.  Ar shroisint</span>
<lb n="417"/><span>bearraice na bpílérí dhóibh, "halt," ars' an ceann a bhí</span>
<lb n="418"/><span>ortha, agus do sgaoil sé abhaile iad.  Cé bheadh ag</span>
<lb n="419"/><span>féachaint ortha ná sergeant na bpíléirí.  Slattery ab'</span>
<lb n="420"/><span>ainm dó.  Is maith is cuimhin liom a ainm.  Níor leog</span>
<lb n="421"/><span>se air go bhfeaca sé in aon chor iad.  Ach i gcionn</span>
<lb n="422"/><span>seachtmhaine do sheirbheáil se le barántas iad, 'a chur</span>
<lb n="423"/><span>'na leith go rabhdar ag "illegal drilling."  Do</span>
<lb n="424"/><span>tugadh i láthair na nGiúistísí iad i gcionn roinnt laeth-</span>
<lb n="425"/><span>eanta, agus dar ndó, dob' ortha ba ghairid an mhoill</span>
<lb n="426"/><span>iad do dhaoradh; agus do mheasadar a gcoir a bheith chomh</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="427"/><p><span>h-uathbhásach san gur órduigheadar dóibh a dtriail do</span>
<lb n="428"/><span>sheasamh i láthair an Bhreithimh sa tSiosón Mhór.  Siosón</span>
<lb n="429"/><span>mór laé le Pádraig, mar a thugaimís ais, ab' eadh é.</span>
<lb n="430"/><span>Agus díreach mar a bheadh an nimh ar an aithne, do b'é</span>
<lb n="431"/><span>breitheamh a bhí ag triail coirthe na contae an bhliadhain</span>
<lb n="432"/><span>cheudna ná Keogh — nó mar a tugtí air "Norbury</span>
<lb n="433"/><span>Resurrexit."  Ní gádh a rádh ná gur dhaor an coiste</span>
<lb n="434"/><span>iad; agus do mhol Keogh 'na thaobh iad (an coiste),</span>
<lb n="435"/><span>agus d'órduigh sé go gcuirfí i bpríosún na contae</span>
<lb n="436"/><span>go ceann bliadhna iad.</span></p>
<lb n="437"/>
<lb n="438"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="439"/>
<lb n="440"/><p><span>Gach Domhnach nuair a bhímís ag dul ag báireacht agus</span>
<lb n="441"/><span>sinn ag gluaiseacht 'nár mbuidheanaibh, bhímís ag</span>
<lb n="442"/><span>amhrán dúinn féin.  'Seo cuid de na h-amhránaibh a</span>
<lb n="443"/><span>bhíodh againn: "Who Fears to Speak?"  "The Rising</span>
<lb n="444"/><span>of the Moon," "The Green above the Red," "The</span>
<lb n="445"/><span>Saxon Shilling" 'Seo bhéarsa d'amhrán acu:</span></p>
<lb n="446"/>
<lb n="447"/><p><span>Ba mhaith an bhail orainn-ne é ná raibh Reacht Cosanta</span>
<lb n="448"/><span>na Rioghachta ar bun an uair sin.  Dá mbeadh, níor</span>
<lb n="449"/><span>bheag le lucht an Cheannais an méid sin chun sinn do chur</span>
<lb n="450"/><span>sa phríosún gan triail gan coiste, nó sinn do chur</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="451"/><p><span>anonn go Sasana i bpríosúnaibh ann, fé smacht oifigeach</span>
<lb n="452"/><span>gan truagh gan taise acu do sna "Hirish Rebels."</span>
<lb n="453"/><span>Sin mar a chaitheamair Domhantaighe Samraidh na bliadhna</span>
<lb n="454"/><span>úd, '65.  Bhí fear, darbh' ainm Warner, ag drilláil</span>
<lb n="455"/><span>cod' againn.  Duine de'n Militia ab' eadh é.  Orange-</span>
<lb n="456"/><span>man ab' eadh é 'na óige, ó Dhroichead na Banndan.</span>
<lb n="457"/><span>Ba mhór go léir againn é, ach do dhein sé spiothaireacht</span>
<lb n="458"/><span>orainn 'na dhiaidh san.  Dob' olc an díol uaidh orainn</span>
<lb n="459"/><span>é, mar gur chothuigheamair i gcaitheamh an tsamhraidh</span>
<lb n="460"/><span>é, gan easba bídh ná dighe ná airgid air.</span></p>
<lb n="461"/>
<lb n="462"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="463"/>
<lb n="464"/><p><span>Fé dheire do cuireadh gairm amach ar an mbuidhin</span>
<lb n="465"/><span>gur bhaineas-sa leó, teacht i bhfochair a chéile i seómra</span>
<lb n="466"/><span>na gcúipéirí, i sráid Dominic.  Dob' éasga d'fhreag-</span>
<lb n="467"/><span>ramair an ghairm.  I gcionn tamaill do bhuail beirt</span>
<lb n="468"/><span>fear chúghainn isteach.  Brian Dillon duine acu, ach</span>
<lb n="469"/><span>ní feadar cérbh' é an duine eile, agus is beag</span>
<lb n="470"/><span>má bhí aithne ag éinne sa tseómra air.  Dob' é Brian</span>
<lb n="471"/><span>Dillon ceann ár mbuidhne, mar bhí an chathair roinnte</span>
<lb n="472"/><span>'na buidheannaibh.  Do nocht Brian dúinn fáth na</span>
<lb n="473"/><span>gairme do chuir sé orainn.  'Seo mar a labhair sé:</span></p>
<lb n="474"/>
<lb n="475"/><p><span>"A dhritháracha agus a chomh-Ghaedheala, bídh d' bhúr</span>
<lb n="476"/><span>n-ollmhughadh féin.  Tá an lá lámh linn — an lá go</span>
<lb n="477"/><span>raibh súil againn leis le tamall maith.  Táimíd chun</span>
<lb n="478"/><span>iarracht eile a thabhairt fé chómhacht mhailíseach fhealltach</span>
<lb n="479"/><span>agus daor-bhruid Shasana a dhíbirt ó n-ár dtír-dhúthchais.</span>
<lb n="480"/><span>Nílim cruinn ó ló go ló cathain a glaodhfar orainn,</span>
<lb n="481"/><span>ach chómh luath agus gheóbhad-sa an t-órdughadh ó's na</span>
<lb n="482"/><span>h-árd-oifigigh, curfar sgéala chughaibh air gan mhoill."</span></p>
<lb n="483"/>
<lb n="484"/><p><span>Bhí mac drithár máthar dom le m' chois.  'Nár</span>
<lb n="485"/><span>dteannta-na a bhí sé 'na chomhnuighe, agus ar dhul a</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="486"/><p><span>bhaile dhúinn d'innseamair dom' mháthair an obair a</span>
<lb n="487"/><span>bí rómhainn, agus ba dhúinn nár mhisde.  "Níl aon</span>
<lb n="488"/><span>nidh ar mo chumas," ars' ise, "ná déanfad chun</span>
<lb n="489"/><span>cóir agus treó do chur oraibh, agus mo bheannacht</span>
<lb n="490"/><span>libh bhur mbóthar"  Tar éis gach nídh do chur i dtreó</span>
<lb n="491"/><span>dhúinn féin chómh maith agus do b' fhéidir linn é, bhío-</span>
<lb n="492"/><span>mair ag brath ó ló go ló ar an nglaodhach nár tháinigh an</span>
<lb n="493"/><span>turus san.</span></p>
<lb n="494"/>
<lb n="495"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="496"/>
<lb n="497"/><p><span>I gcionn coicthighis nó trí seachtmhaine 'na dhiaidh san,</span>
<lb n="498"/><span>bhíos ag dul ag obair maidin Satharainn Meitheamh an</span>
<lb n="499"/><span>Fhóghmhair agus do thárla go raibh bruid orm.  Bhíos</span>
<lb n="500"/><span>ag dul síos Mallow Lane.  Is beag farra lóchtain a bhí</span>
<lb n="501"/><span>ann.  Nuair a shroiseas Gabhal a' Spurra do leath mo</span>
<lb n="502"/><span>shóile orm nuair a chonnac na sluaighte píléirí agus</span>
<lb n="503"/><span>saighdiúirí, idir shaighdiúiríbh coise agus saighdiúrí</span>
<lb n="504"/><span>marcaigh, ar dhá thaobh an chalaidh ó dhroichead Naomh</span>
<lb n="505"/><span>Pádraig siar go droichead naomh Bhincent, lámh le</span>
<lb n="506"/><span>Still Wyse, agus oifigigh ortha, agus claidhmhte acu agus</span>
<lb n="507"/><span>iad i mbun capall agus giúistís a córom ar a</span>
<lb n="508"/><span>gceann.  De mhuintir Cróinín ab' eadh é siúd agus ní</span>
<lb n="509"/><span>gean-chuimhne atá ag éinne againn-ne atá 'nár mbeathaidh</span>
<lb n="510"/><span>fós ar a ghníomharthaibh i gcaitheamh na mbliadhanta úd.</span>
<lb n="511"/><span>Isé a bhí go h-oireamhnach ar obair an Chaisleáin do chur</span>
<lb n="512"/><span>chun cinn.  Bhí sé chómh moch san ar maidin nár bhuail</span>
<lb n="513"/><span>éinne umam d'inneósadh dom cad ba thrúig do'n arm</span>
<lb n="514"/><span>bheith ar dhá thaobh na h-abhann agus iad chómh gléasta san</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="515"/><p><span>chun troda gur dhóich le duine ortha gur ag dul d'ionn-</span>
<lb n="516"/><span>suidhe Sebastopol a bhíodar.</span></p>
<lb n="517"/>
<lb n="518"/><p><span>Ar mo dhul chun béile na maidne do chaitheamh, do</span>
<lb n="519"/><span>chuadhas isteach i siopa Barter, i sráid án Chaisleáin, ar</span>
<lb n="520"/><span>aghaidh halla Chumann na bhFear n-Óg, chun an "Irish</span>
<lb n="521"/><span>People" d'fhághail.  Dob' é páipéar nuadhachta na</span>
<lb n="522"/><span>bFíníní é.  "Ní bhfuaras na páipéir fós," arsa fear</span>
<lb n="523"/><span>an tsiopa.  "Cad d'imthigh air ná fuarais é? arsa</span>
<lb n="524"/><span>mise.  "An bhfuil d'á fhios agat ach mar sin?" ars'</span>
<lb n="525"/><span>eisean.  "Níl fhios a'," arsa mise.  "Ná feacaís</span>
<lb n="526"/><span>an t-arm agus na píléirí ar fuaid na cathrach ar</span>
<lb n="527"/><span>maidin?" ars' eisean.  "Do chonnac" arsa mise,</span>
<lb n="528"/><span>"agus do chuir sé ionga orm."  D' innis sé dhom annsan</span>
<lb n="529"/><span>go ndeaghaidh buidhean píléirí isteach san oifig i</span>
<lb n="530"/><span>mBaile-átha-Cliath agus, gur ghabhadar 'na bpríosún-</span>
<lb n="531"/><span>achaibh an uile dhuine a bhí ann rómpa.  Is dóigh liom go</span>
<lb n="532"/><span>raibh Diarmuid Ó Donnabháin Rossa ortha.</span></p>
<lb n="533"/>
<lb n="534"/><p><span>Dob' fhuras d' aicme an Chaisleáin obair na maidne</span>
<lb n="535"/><span>úd do chur chun cinn, mar do bhí spíothaire darbh' ainm</span>
<lb n="536"/><span>Pierce Nagle ag obair i n-oifig an "Irish People."</span>
<lb n="537"/><span>Ní raibh aon rún ná discréid acu a gan fhios dó, agus</span>
<lb n="538"/><span>é ag cur lucht an Cheannais sa Chaisleán ar a súilibh</span>
<lb n="539"/><span>ar an uile nídh do bhain le gnó na bhFíníní, agus gan</span>
<lb n="540"/><span>aon amhras acu air.  Do gabhadh Stephens, T. Clarke</span>
<lb n="541"/><span>Luby, Seán Ó Laoghaire, duine darbh' ainm George</span>
<lb n="542"/><span>Hopper, agus Thomas Francis Roantree.  Mac</span>
<lb n="543"/><span>ministéir ab' eadh Luby.  Agus do gabhadh Nagle d'aon</span>
<lb n="544"/><span>ghnó chun an chuid eile do dhalladh.  Do bhí Warner ag</span>
<lb n="545"/><span>déanamh na spíothaireachta i gCorcaigh agus Nagle</span>
<lb n="546"/><span>i mBaile-átha-Cliath.  I bParliament Street i mBaile-</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="547"/><p><span>Átha-Cliath a bhí oifig an "Irish People."  Ar maidin</span>
<lb n="548"/><span>an chúigmhadh lá déag nó an sémhadh lá déag de Mheitheamh</span>
<lb n="549"/><span>an Fhoghmhair do gabhadh iad.</span></p>
<lb n="550"/>
<lb n="551"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="552"/>
<lb n="553"/><p><span>Le linn na cinn urraidh i mBaile-átha-Cliath a bheith</span>
<lb n="554"/><span>d'á ngabháil do gabhadh cinn urraidh Chathrach Chorcaighe</span>
<lb n="555"/><span>agus cinn urraidh gach cathrach agus sráidbhaile ar</span>
<lb n="556"/><span>fuaid na tíre, agus tar éis iad go léir a bheith fé</span>
<lb n="557"/><span>ghlasaibh daingeana acu do shocaruigh lucht an Cheannais</span>
<lb n="558"/><span>ar iad do chur ar a dtriail.  Brian Dillon, duine de</span>
<lb n="559"/><span>mhuinntir Loingsigh, fear de mhuinntir Cheallacháin, agus</span>
<lb n="560"/><span>duine darbh' ainm Adams (do gabhadh an la úd).  Cléireach</span>
<lb n="561"/><span>atúrnae ab' eadh Brian Dillon.  Fear tábhairne ab'</span>
<lb n="562"/><span>eadh mac ní Loingsigh.  Bí ionad cléirigh ag mac uí</span>
<lb n="563"/><span>Cheallacháin.  I mBrewery Beamish a bhí Adams.</span></p>
<lb n="564"/>
<lb n="565"/><p><span>Níor gabhadh Geary (ceann urraidh eile a bhí ortha?)</span>
<lb n="566"/><span>Ach ba ró-dhóbair dó é.  'Seo mar a thuit sé amach, é</span>
<lb n="567"/><span>dhul saor uatha: tráth éigin tar éis mheadhan oidhche</span>
<lb n="568"/><span>d'airigh Geary agus a bhean bualadh ag an ndoras.</span>
<lb n="569"/><span>Chuaidh Geary anonn agus d'fhéuch sé tríd an bhfuinneóig,</span>
<lb n="570"/><span>agus d'fhiafruigh sé cérbh' é an t-é a bhí ag an ndoras,</span>
<lb n="571"/><span>agus cad é an gnó a thug ann é chómh mí-thráthamhail-san</span>
<lb n="572"/><span>san oidhche.  D'iompuigh an t-é a bhí ag an ndoras a</span>
<lb n="573"/><span>aghaidh suas ar an bhfuinneóig.  Bhí hata árd síoda</span>
<lb n="574"/><span>air agus cóta mór bhréide uime.  "Go ciúin, go ciúin,"</span>
<lb n="575"/><span>ars' eisean, "ná h-abair a thuille, ach brosduigh,</span>
<lb n="576"/><span>brosduigh chúgham anuas.  A leithéid seo," ars' eisean,</span>
<lb n="577"/><span>"cuir díot agus teich leat féin, láithreach baill bonn,</span>
<lb n="578"/><span>mar beir gabhtha i gcionn leath-uair a chluig mara dteichir.</span>
<lb n="579"/><span>Tá na píléirí ar do thóir agus ar thóir Brian Dillon</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="580"/><p><span>agus na cod' eile agaibh."  Agus ar eagla ná creidfí</span>
<lb n="581"/><span>fírinne a sgéil, do shín sé páipéar chuige agus do léigh</span>
<lb n="582"/><span>sé a ainm féin agus ainmneacha na cod' eile.  Órdughadh</span>
<lb n="583"/><span>ó Bhaile-Átha-Cliath ab' eadh é.  "Agus," ars' eisean,</span>
<lb n="584"/><span>'do chonnac é seo ag an sergeant, agus chómh luath</span>
<lb n="585"/><span>agus thug sé a dhrom liom do sgríobhas síos an</span>
<lb n="586"/><span>t-órdughadh focal ar fhocal fé mar a bhí sé.  'Sé mo thuairim</span>
<lb n="587"/><span>go bhfuilid go léir gabhtha cheana féin.  Níl ach aon</span>
<lb n="588"/><span>fhocal eile agam le rádh leat sar a n-imthighir.  Píléir</span>
<lb n="589"/><span>'seadh mise.  Ach do chuireas umam an t-éadach so ar</span>
<lb n="590"/><span>eagla go bhfeicfí agad' dhoras me.  Slán leat anois.</span>
<lb n="591"/><span>'Sé is dóichighe ná feiceam a chéile choidhche airís ar an</span>
<lb n="592"/><span>saogal so."  "Cad is ainm duit?" arsa Geary.</span>
<lb n="593"/><span>"Ná bach do m' ainm anois," arsan píléir, "b'fhéidir</span>
<lb n="594"/><span>go dtiocfadh sé chun cinn go n-inneósainn duit m'</span>
<lb n="595"/><span>ainm tráth éigin eile."  "Bheirim mo mhíle buidheachas</span>
<lb n="596"/><span>leat," arsa Geary.  Agus leis-sin d'imthigh an píléir.</span>
<lb n="597"/><span>Siúd Geary ag triall ar a mhnaoi agus d'innis sé</span>
<lb n="598"/><span>dhi an cúntas a fuair sé. Do dhírigh an bheirt annsan</span>
<lb n="599"/><span>ar pé páipéir agus leabhair go raibh aon bhaint acu leis</span>
<lb n="600"/><span>an nGluaiseacht do bhailiughadh.  Agus do chuireadar</span>
<lb n="601"/><span>trí theine iad.  Nuair a bhí an méid sin déanta acu</span>
<lb n="602"/><span>d'imthigh Geary leis féin ó chúl a thighe i sráid an Chinn</span>
<lb n="603"/><span>Thuaidh, ar aghaidh, nách mór, teampail Gallda Pheadair.</span>
<lb n="604"/><span>Is ar éigin a bhí sé imthighthe nuair a tháinig meitheal píléir</span>
<lb n="605"/><span>agus a ngunnaí acu d'ionnsuidhe a thighe.  Do bhuail-</span>
<lb n="606"/><span>eadar an doras go dána agus go teann.  D'fhéuch</span>
<lb n="607"/><span>bean Geary amach agus d'fiafruigh sí dhíobh cérbh' iad</span>
<lb n="608"/><span>féin nó cad a bhí uatha.  "Is cuma san," arsan ceann</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="609"/><p><span>a bhí ortha, "osgail do dhoras agus leog isteach sinn."</span>
<lb n="610"/><span>Tháinigh sí anuas agus d'osgail sí an doras, agus isteach</span>
<lb n="611"/><span>leó.  Bhí a gcuaird in aistear, ámhthach.  Ní raibh fáth</span>
<lb n="612"/><span>a loirgreachta rómpa.  Níor fhágadar poll thíos na</span>
<lb n="613"/><span>thuas gan cuardach.  Dá mb' é fiú na leapacha é, do</span>
<lb n="614"/><span>stolladar agus do stracadar as a chéile iad ag lorg</span>
<lb n="615"/><span>páipéar nó leabhar a bheadh mar fhinné acu i gcoinnibh</span>
<lb n="616"/><span>Geary.  Ach do theip ortha.  Deirtear go raibh roinnt</span>
<lb n="617"/><span>bheag páipéar acu gur theip ortha (ar Geary agus ar a</span>
<lb n="618"/><span>mhnaoi) iad d'fhághail ar dtúis, ach ar ádhbharaighe an</span>
<lb n="619"/><span>tsaoghail, do chonnaic síse iad agus do chaith sí isteach</span>
<lb n="620"/><span>sa teine iad sar a dtáinig sí anuas.</span></p>
<lb n="621"/>
<lb n="622"/><p><span>Mac uí Loingsigh an chéad duine eile gur airigheas</span>
<lb n="623"/><span>aon chúntas ar an gcuma mar ar gabhadh é.  Tháinigh</span>
<lb n="624"/><span>meitheal píléirí chun a thighe an mhaidin chéadna ar a lorg.</span>
<lb n="625"/><span>Bhí sé 'na chodladh agus gan aon amhras aige éinne a</span>
<lb n="626"/><span>bheith ar a thóir.  Bhí spadalach mór fir, darbh' ainm</span>
<lb n="627"/><span>Breathnach, — árd-sergeant ab' eadh é — 'na cheann ortha.</span>
<lb n="628"/><span>D'éiligh sé cead dul isteach "in ainm na banrioghna":</span>
<lb n="629"/><span>do leogadh isteach é.  D'fhiafruigh sé an raibh mac uí</span>
<lb n="630"/><span>Loingsigh istig.  Dubhradh leis go raibh, agus go raibh</span>
<lb n="631"/><span>sé 'na chodladh.  Anáirde leis, agus isteach sa tseómra</span>
<lb n="632"/><span>mar a raibh mac uí Loingsigh 'na chodladh.  "Cuir</span>
<lb n="633"/><span>umat," arsan píléir leis, "is tu mo phríosúnach"</span>
<lb n="634"/><span>agus do léigh an barántas dó.  Do chuardaigh sé an</span>
<lb n="635"/><span>seómra agus do fuair sé culaith airm i gcupúrd a bhí</span>
<lb n="636"/><span>ann-casóg uaithne agus claidheamh agus gach cóir do</span>
<lb n="637"/><span>bhain le colonel, agus do rugadar (na píléirí) leó iad.</span>
<lb n="638"/><span>Ní cuimhin liom gur airigheas aon nídh i dtaobh mic uí</span>
<lb n="639"/><span>Cheallacháin ná Mark Adams.  Ach do gabhadh an mhaidin</span>
<lb n="640"/><span>chéadna iad.</span>
<lb n="641"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="642"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="643"/>
<lb n="644"/><p><span>Tar éis na cinn a bheith curtha fé ghlas agus fé bhóltaibh</span>
<lb n="645"/><span>daingeana acu, do dhírigh na píléirí le h-órdughadh an</span>
<lb n="646"/><span>ghiúistís tuarasdail ar sgiúird ar thighthibh daoine, go</span>
<lb n="647"/><span>mbíodh amhras acu airm a bheith curtha bhfolach acu.</span>
<lb n="648"/><span>Do bhíodh an chuid ba mhó d'á gcuid sgiúird i n-aistear,</span>
<lb n="649"/><span>mar go mbíodh na h-airm curtha i gcoimeád in áit nárbh'</span>
<lb n="650"/><span>fhéidir iad d'fhághail.  Gach long agus bád a thagadh</span>
<lb n="651"/><span>aníos chun an chalaidh, do chuarduighdís iad ag brath ar</span>
<lb n="652"/><span>go bhfaighdís airm nó aon ghléus eile cogaidh.  Ach dá</span>
<lb n="653"/><span>fheabhas an cuardach agus an fhaire a dheinidís, do</span>
<lb n="654"/><span>thigeadh na h-airm isteach ó uair go h-uair.  Bhí duine</span>
<lb n="655"/><span>darbh' ainm Sergeant Crowley — pensionéir píléir</span>
<lb n="656"/><span>ab' eadh é — agus bhíodh a shúile anáirde i gcómhnuidhe ag</span>
<lb n="657"/><span>cabhrughadh leis na píléiríbh ar fuaid na loingeas.  Is</span>
<lb n="658"/><span>maith is cuimhin liom maidin áirighthe go raibh</span>
<lb n="659"/><span>lucht oibre an Packet Office ag cur na n-earraí</span>
<lb n="660"/><span>amach ar an gcaladh.  Ameasg na n-earraí bhí</span>
<lb n="661"/><span>bosga mór agus páipéar ceangailte ar an dtaobh</span>
<lb n="662"/><span>a bhí anáirde dhe, agus na focail seo sgríobhtha air:</span>
<lb n="663"/><span>"Glass, this side up with care."  Bhí mac uí</span>
<lb n="664"/><span>Chruadhlaoich 'na sheasamh le h-ais an bhosga, agus ní</span>
<lb n="665"/><span>raibh súil cait riamh ag faire níosa chíocraighe ar</span>
<lb n="666"/><span>fhranncach ná ar luich ná mar a bhí a shúil ar an mbosga.</span>
<lb n="667"/><span>Díreach nuair a bhí an lucht oibre ar tí an bosga do chur</span>
<lb n="668"/><span>amach ar an dtalamh — "stop stop" ars' eisean,</span>
<lb n="669"/><span>"leave that there lest the glass should be broken."</span>
<lb n="670"/><span>Do ghlaodhaigh sé chuige isteach ar bheirt phíléir annsan,</span>
<lb n="671"/><span>agus ar chaptaen na loinge.  "An gceadóchthá dhom,"</span>
<lb n="672"/><span>ars' eisean leis an gcaptaen, "an bosga so do chuar-</span>
<lb n="673"/><span>dach go bhfeicinn cad é an saghas gloine atá ann?"</span>
<lb n="674"/><span>"Cuardaigh gan amhras," arsan captaen.  Annsan</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="675"/><p><span>dubhairt sé (mac uí Chruadhlaoich) leis na píléiríbh an</span>
<lb n="676"/><span>bosga d'osgailt, agus cad a bheadh ann ná gunnaí</span>
<lb n="677"/><span>agus piostail agus claidhmhte agus pléir i gcóir na</span>
<lb n="678"/><span>ngunnaí.  "A, mo ghradhn mo shúil," arsa mac uí</span>
<lb n="679"/><span>Chruadhlaoich, "Is maith a bhí fhios agam cad é an saghas</span>
<lb n="680"/><span>gloine a bhí ann."  Do chuireadar suas go bearraic</span>
<lb n="681"/><span>na saighdiúirí láithreach baill bonn an bosga.  Ní raibh</span>
<lb n="682"/><span>de ghnó ag na píléiríbh ar feadh a ceathair nó a cúig de</span>
<lb n="683"/><span>sheachtmhainaíbh ach ag cuardach dóigh agus an-dóigh</span>
<lb n="684"/><span>d'airm.  Do thigidís de ló agus d'oidhche ar lorg airm</span>
<lb n="685"/><span>agus do ropaidís a mbeaignití isteach is na</span>
<lb n="686"/><span>leapachaibh, ach ní mór a mbíodh de bhárr a saothair go</span>
<lb n="687"/><span>léir acu.</span></p>
<lb n="688"/>
<lb n="689"/><p><span>IX.</span></p>
<lb n="690"/>
<lb n="691"/><p><span>I gcaitheamh na h-aimsire sin bhí lucht an Chaisleáin ag</span>
<lb n="692"/><span>socarughadh agus ag cur gach nídh i dtreó chun na cinn</span>
<lb n="693"/><span>do chur ar a dtriail.  Sar a dtáinig an aimsir a bhí</span>
<lb n="694"/><span>ceapaithe i gcóir na dtriail, ba bheag nár chailleamair</span>
<lb n="695"/><span>radharc ár súl agus lúth ár ngéug nuair a chonncamair</span>
<lb n="696"/><span>cúntas ar na páipéiribh gur éaluigh James Stephens</span>
<lb n="697"/><span>a' Príosún Richmond.  I gcaitheamh an lae chéadna do</span>
<lb n="698"/><span>chonncamair fógraí móra curtha suas ag dóirsibh</span>
<lb n="699"/><span>bearraic na bpíléirí agus ar shean-fhallaíbh na cathrach</span>
<lb n="700"/><span>ag cur síos ar éalódh Stephens, agus míle púnt mar</span>
<lb n="701"/><span>luach saothair le fághail do'n t-é a thabharfadh cúntas</span>
<lb n="702"/><span>nó tuairisg do lucht an Chaisleáin, dá mbeirtí air de</span>
<lb n="703"/><span>bhárr na tuairisge.  Ach sin a raibh dá bhárr acu.  Ní</span>
<lb n="704"/><span>h-amhlaidh ná go raibh fhios ag daoinibh ionad folaighthe</span>
<lb n="705"/><span>Stephens, agus gur mór an áise a dhéanfadh míle púnt</span>
<lb n="706"/><span>dóibh.  Ach daoine ab' eadh iad gor mheasa leó cead</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="707"/><p><span>cos a bheith ag Stephens ná eirighe as an mbochtaineacht</span>
<lb n="708"/><span>de bhárr na breibe sin.  Bí ainm fir ionaid na ban-</span>
<lb n="709"/><span>rioghna — Lord Woodhouse — ag bun an fhógra úd.</span></p>
<lb n="710"/>
<lb n="711"/><p><span>X.</span></p>
<lb n="712"/>
<lb n="713"/><p><span>Tar éis na cinn i mBaile-átha-Cliath a bheith curtha</span>
<lb n="714"/><span>ar a dtriail i láthair bheirte bhreitheamh, agus iad a bheith</span>
<lb n="715"/><span>daortha, do tháinigh an bheirt bhreitheamh chéadna — Keogh</span>
<lb n="716"/><span>and Fitzgerald — a dtuaidh go Corcaigh, chun na cinn</span>
<lb n="717"/><span>a bhí annso do chur ar a dtriail, agus ba ghairid an</span>
<lb n="718"/><span>mhoill ar na coistíbh do thriail iad, daor-bhreith a</span>
<lb n="719"/><span>thabhairt ortha.  Dar ndó, níorbh' fhearr Norbury ná</span>
<lb n="720"/><span>an bheirt úd chun droch-ghnó an Chaisleáin do chur chun cinn.</span>
<lb n="721"/><span>Níor chuir san obair na bFíníní ar gcúl i gCorcaigh ná</span>
<lb n="722"/><span>i mBaile-átha-Cliath ná in aon pháirt eile d'Éirinn.</span></p>
<lb n="723"/>
<lb n="724"/><p><span>XI.</span></p>
<lb n="725"/>
<lb n="726"/><p><span>Bhí lámh ag cuid de sna saighdiúiríbh i ngnó na bFíníní.</span>
<lb n="727"/><span>Bhí dhá regiment i gCorcaigh, saighdiúirí coise agus saigh-</span>
<lb n="728"/><span>diúirí marcaigh — 2nd Queens a tugtí ar na saigh-</span>
<lb n="729"/><span>diúiríbh coise.  Do cuireadh cuid acu ar a dtriail.</span>
<lb n="730"/><span>Cúirt shaighdiúirí do thriail iad.  Do daoradh beirt de</span>
<lb n="731"/><span>sna saighdiúiríbh coise — Sergeant Darragh duine acu,</span>
<lb n="732"/><span>agus Drum-Major Butler an duine eile — chun a lamh-</span>
<lb n="733"/><span>aighte.  Bhí atúrnae darbh' ainm Collins ghá gcosaint</span>
<lb n="734"/><span>ar na coirthibh do cuireadh 'na leith.  Ach do theip air</span>
<lb n="735"/><span>iad do shaoradh.  Tar éis an bhreith a bheith tabhartha,</span>
<lb n="736"/><span>d'iar sé, mar athchuinge ar cheann urraidh na cúirte,</span>
<lb n="737"/><span>gan an bhreith do chur i bhfeidhm an lá a bhí ceapaithe acu,</span>
<lb n="738"/><span>mar go raibh ceapaithe aige athchuinge do chur ag triall</span>
<lb n="739"/><span>ar an mbanrioghain chun iad do shaoradh ó'n mbás, dá</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="740"/><p><span>bhfaghadh sé cead na cúirte chuige.  Do tugadh dó an</span>
<lb n="741"/><span>cead, agus ní raibh a bhfad gur chuir an bhanrioghan</span>
<lb n="742"/><span>freagra uaithi, gan iad do chur chun báis agus é fhágaint</span>
<lb n="743"/><span>fé'n gcúirt pé breith eile ba mhaith leó do thabhairt</span>
<lb n="744"/><span>ortha.  Do thárla go rabhas féin agus meitheal mhór</span>
<lb n="745"/><span>táiliúirí eile ag obair sa bhearraic le linn na h-aimsire</span>
<lb n="746"/><span>céadna, ag déanamh éadaigh do sna saighdiúiríbh mar-</span>
<lb n="747"/><span>caigh.  Bhí beirt de sna saighdiúiríbh marcaigh 'na</span>
<lb n="748"/><span>spíothairibh, duine de mhuinntir Chatháin agus duine de</span>
<lb n="749"/><span>mhuinntir Mhurchadha.  Tháinigh saighdiúir marcaigh isteach</span>
<lb n="750"/><span>sa tsiopa chúghainn, maidin, chun bríste do dheisiughadh</span>
<lb n="751"/><span>dhó.  Bhí sé an-mhoch ar maidin.  Agus ní raibh ach</span>
<lb n="752"/><span>sean-tháilliúir, a bhíodh ag obair do'n regiment i gcómh-</span>
<lb n="753"/><span>nuidhe, agus me féin ann.  Dubhairt a sean-dune</span>
<lb n="754"/><span>liomsa an bríste do dheisiughadh.  An fhaid a bhíos 'á</span>
<lb n="755"/><span>dheisiughadh, do thairgeas chúghamh sgéal na dtriail agus</span>
<lb n="756"/><span>do dhírigheas láithreach ar bheith ag easgainí agus ag</span>
<lb n="757"/><span>badhbóireacht ar an mbeirt spíothaire, agus é fé 'na</span>
<lb n="758"/><span>sheasamh le m'ais, agus an dá shúil aige 'á gcur tríom,</span>
<lb n="759"/><span>agus go deimhin ní go grádhmhar é.  I gcaitheamh na</span>
<lb n="760"/><span>cainnte dhom, arsa mise: "Cad é an iongna é ach</span>
<lb n="761"/><span>duine de mhuinntir Mhurchadha a bheith 'na spíothaire.</span>
<lb n="762"/><span>Dá mbeadh sé ar mo chumas agam, do chuirfinn deire</span>
<lb n="763"/><span>le n-a chuid spíothaireachta."  Bhí an-shiolladh cainnte</span>
<lb n="764"/><span>fúm, agus anois agus airís nuair a bhíodh siosúr nó</span>
<lb n="765"/><span>snaith uaim, d'fhéuchadh an sean-tháilliúir orm trí n-a</span>
<lb n="766"/><span>ghloiníbh.  Níor chuireas aon tsuim sa bhféachaint a</span>
<lb n="767"/><span>thugadh sé orm ar dtúis, ach fé dheire do labhair sé go</span>
<lb n="768"/><span>feargach liom agus dubhairt: "Ba chóra leat bros-</span>
<lb n="769"/><span>thugadh ort agus an duine do sgaoileadh amach i bhfeidhil</span>
<lb n="770"/><span>a ghnótha, agus deire do chur le d' shiolladh cabair-</span>
<lb n="771"/><span>eachta."  D'fhéachas air, agus do chroth sé a cheann go</span>
<lb n="772"/><span>bagarthach orm agus d'fhéach anonn ar an saighdiúir.</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="773"/><p><span>Do thuigeas laithreach annsan go raibh rud éigin bun os</span>
<lb n="774"/><span>cionn.  Do thugas an bríste do'n tsaighdiúir, agus</span>
<lb n="775"/><span>do thug sé an doras amach air féin, gan an oiread agus</span>
<lb n="776"/><span>"go raibh maith agat" a rádh.  Tar éis an saighdiúir</span>
<lb n="777"/><span>a bheith imthighthe, dubhairt an sean-duine liom: "Nách</span>
<lb n="778"/><span>iongantach nár thugais fé ndeara me ag bagairt ort</span>
<lb n="779"/><span>do bhéal d'éisteacht?"  "Níor thugas" arsa mise,</span>
<lb n="780"/><span>"go raibh deire agam nách mór leis an ndéisiúcán."</span></p>
<lb n="781"/>
<lb n="782"/><p><span>"Bhfuil fhios agat" ars' eisean "cérbh' é an saigh-</span>
<lb n="783"/><span>diúir gur dheinis an déisiúcán do?"  "Níl fhios, dar</span>
<lb n="784"/><span>ndó" arsa mise.  "Mac uí Mhurchadha" ars' eisean.</span></p>
<lb n="785"/>
<lb n="786"/><p><span>"An spíothaire go rabhais ag déanamh na n-easgainí</span>
<lb n="787"/><span>go léir air."  "Is truagh" arsa mise, "ná raibh fhios</span>
<lb n="788"/><span>agam cérbh' é an t-é a bhí agam, mar dá mbeadh sé air</span>
<lb n="789"/><span>agam an doras amach a chur díom, is túisge a dhéan-</span>
<lb n="790"/><span>fainn é ná é dheisiughadh dhó."</span></p>
<lb n="791"/>
<lb n="792"/><p><span>Ba dheacair do'n bheirt shaighdiúirí dul saor ó'n</span>
<lb n="793"/><span>ndaor-bhreith.  Do bhí ceathrar spiothairí ag tabhairt</span>
<lb n="794"/><span>fínné 'na gcoinnibh.  Bhí an bheirt shaighdiúirí marcaigh,</span>
<lb n="795"/><span>atá luaidhte cheana agam, agus Warner agus Pierce</span>
<lb n="796"/><span>Nagle 'na dteannta.</span></p>
<lb n="797"/>
<lb n="798"/><p><span>Do chuireas aithne ar Pierce Nagle le linn na</span>
<lb n="799"/><span>h-aimsire úd; agus dá bhfeicinn thíos sa chathair é,</span>
<lb n="800"/><span>déarfainn gurbh' fheirmeóir é.  Fear mór garbh ab'</span>
<lb n="801"/><span>eadh é.  Bhí sé ag breith suas ar sé troighthe ar aoirde.</span>
<lb n="802"/><span>Níor bheag iongna an leithead a bhí idir a dhá shlinneán.</span>
<lb n="803"/><span>Ní bhraithfeadh éinne ar a cheannachaibh feall a bheith 'na</span>
<lb n="804"/><span>chroidhe.  Bhí féasóg air ag teacht anuas thar chluasaibh</span>
<lb n="805"/><span>air go barra a ghiall.  Do dheamhruigh sé im' shúilibh-se</span>
<lb n="806"/><span>bheith ag déanamh ar dheich mbliadhain is dachad.</span>
<lb n="807"/><span>D'airigheas gurbh' í céad slighe bheathaidh a bhí aige</span>
<lb n="808"/><span>ná ag múineadh scoile i dTiobrad Áran, a chontae</span>
<lb n="809"/><span>dhúthchais.</span>
<lb n="810"/></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="811"/><p><span>Tar éis an breith-bháis a bheith curtha ar ceal ag an</span>
<lb n="812"/><span>mBanrioghain, do thug an Chúirt shaighdiúirí breith, iad</span>
<lb n="813"/><span>a chur thar lear i gcaitheamh a saoghal.  An lá go raibh</span>
<lb n="814"/><span>an bhreith sin le cur i bhfeidm ortha, ní raibh saighdiúir</span>
<lb n="815"/><span>sa bhearraic ná raibh fé n-a éide chogaidh, chómh gléasta</span>
<lb n="816"/><span>agus dá mbeadh a raibh d'fhíníníbh i n-Éirinn ar tí cogadh</span>
<lb n="817"/><span>a chur ortha.  A leithéid de thabhairt amach le gunnaíbh</span>
<lb n="818"/><span>móra agus le saighdiúirí marcaigh i mbun a gcapall agus</span>
<lb n="819"/><span>a gclaidhmhte 'na ndóirnibh acu, agus na saighdiúirí</span>
<lb n="820"/><span>coise agus a ngunnaí agus a mbeaignití ar a</span>
<lb n="821"/><span>nguailnibh acu, agus iad go léir riaruighthe ar fuaid</span>
<lb n="822"/><span>cearnóige na bearraice.  Nuair a bhí gach nídh curtha</span>
<lb n="823"/><span>i dtreó acu, do cuireadh oifigeach agus céad fear le</span>
<lb n="824"/><span>n-a chois go ruig carcair na bearraice, agus thugadar</span>
<lb n="825"/><span>leó anuas Darragh agus Butler.  Do cuireadh 'na</span>
<lb n="826"/><span>seasamh an dá príosúnach i lár na cearnóige.  Annsan</span>
<lb n="827"/><span>do tháinigh ceann airm na bearraice, agus siúd anonn</span>
<lb n="828"/><span>fé dhéin na bpríosúnach é.  Bhí cath-bharr ar a cheann</span>
<lb n="829"/><span>agus bhí casóg chraorac uime.  Do bhí an oiread san</span>
<lb n="830"/><span>óir ar a dhá mhuinirthle agus ar a bhóna agus ar a bhrollach,</span>
<lb n="831"/><span>dá mbeadh a luach ag duine bhocht, do bheadh spré mhaith</span>
<lb n="832"/><span>aige. — Ba tharcuisneach leó Khaki a chaitheamh san</span>
<lb n="833"/><span>aimsir úd. — Bhí aide-de-camp le na chois.  Bhíos féin,</span>
<lb n="834"/><span>agus a raibh de tháilliúiríbh ag obair ann, ag féachaint</span>
<lb n="835"/><span>ar an dtabhairt amach go léir.  Do shín an t-aide-de-</span>
<lb n="836"/><span>camp páipéar chuige.  D'osgail sé é agus do léigh.</span>
<lb n="837"/><span>Chómh maith agus is cuimhin liom é, sidiad na focail a</span>
<lb n="838"/><span>dubhairt sé i n-ard a chinn 's a ghutha: "It has pleased</span>
<lb n="839"/><span>her most gracious Majesty to commute the sentence</span>
<lb n="840"/><span>of death passed on you, traitors, to transportation</span>
<lb n="841"/><span>for life."  Tar éis na bhfocal san a rádh dhó, dubhairt sé</span>
<lb n="842"/><span>"God save the Queen" trí h-uaire.  An túisge a bhí</span>
<lb n="843"/><span>na focail as a bhéal aige, do lámhaigh na marcaigh a</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="844"/><p><span>gclaidhmhte díreach mar a bheidís ag troid, agus na</span>
<lb n="845"/><span>coisidhthe, do dheineadar an cleas céadna le n-a</span>
<lb n="846"/><span>ngunnaíbh agus a mbeaignití sáidhte ionnta.</span>
<lb n="847"/><span>D'fhanadar ar an gcuma san; agus do chuaidh an</span>
<lb n="848"/><span>t-aide-de-camp agus do rug sé ar chuislinn ar Darragh,</span>
<lb n="849"/><span>agus do ghearr sé na cómharthaí teidil do bhí ar a mhuin-</span>
<lb n="850"/><span>irthle, agus do chaith uaidh go tarcuisneach ar an dtalamh</span>
<lb n="851"/><span>iad.  Ansan do shatail sé ortha go feargach agus do</span>
<lb n="852"/><span>ghaibh de chosaibh ionnta.  Do dhein sé an cleas céadna</span>
<lb n="853"/><span>le Butler.  Nuair a bí an méid sin déanta, do</span>
<lb n="854"/><span>h-órduigheadh do sna saighdiúiríbh dul dá n-ionadaibh</span>
<lb n="855"/><span>féin.  D'fhan buidhean seisear agus sergeant i bhfeidhil</span>
<lb n="856"/><span>na bpríosúnach.  Do rugadar leó suas go doras an</span>
<lb n="857"/><span>phríosúin iad, agus siúd suas le n-a gcois me féin</span>
<lb n="858"/><span>agus compánach a bhí agam.  Isteach leis na príosúnaigh</span>
<lb n="859"/><span>agus a lucht coimeádta.  Nuair a chuadar isteach, do</span>
<lb n="860"/><span>chuireadar an bólta ar an ndoras.</span></p>
<lb n="861"/>
<lb n="862"/><p><span>Níor chaith Darragh a shaoghal i mbraighdeanas.</span>
<lb n="863"/><span>D'éaluigh sé as le cabhair carad i n-America.  Ach ní</span>
<lb n="864"/><span>fheadar cad d'imthigh ar Butler.</span></p>
<lb n="865"/>
<lb n="866"/><p><span>Bhí beirt shaighdiúir eile a daoradh le gnó na conspiracy.</span>
<lb n="867"/><span>Sergeant McCarthy, duine acu, agus Gunner Flood,</span>
<lb n="868"/><span>an duine eile.  Ní cuimhin liom anois cad é an áit 'na</span>
<lb n="869"/><span>rabhdar.  Nuair a sgaoileadh amach na príosúnaigh</span>
<lb n="870"/><span>go léir tháinigh McCarthy go Baile-átha-Cliath, agus do</span>
<lb n="871"/><span>cuireadh a leithéid sin d'fháilte roimis, dubhradh gur</span>
<lb n="872"/><span>eirigh a chroidhe air agus fuair sé bás obann.</span></p>
<lb n="873"/>
<lb n="874"/><p><span>Do leogadh O'Donovan Rossa agus na cinn eile go</span>
<lb n="875"/><span>léir amach an t-am céadna, ach ar choinghill gan filleadh</span>
<lb n="876"/><span>thar n-ais go h-Éirinn go mbeadh aimsir na mbreith a</span>
<lb n="877"/><span>tugadh ortha caithte acu.</span>
<lb n="878"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="879"/><p><span>XII.</span></p>
<lb n="880"/>
<lb n="881"/><p><span>Tar éis na príosúnaigh go léir do gabhadh i '65 a bheith</span>
<lb n="882"/><span>curtha fé ghlas ag annspian an Chaisleáin do tháinigh a</span>
<lb n="883"/><span>leithéid sin de mhaolughadh agus de shuaimhneas ar ghnó</span>
<lb n="884"/><span>na bhFíníní, gur dhóich le duine a bheadh dall ar an obair,</span>
<lb n="885"/><span>go raibh deire le n-a gceannairc.  Ach dáltha an tsean-</span>
<lb n="886"/><span>fhocail a deir "Siad na muca ciúine a dh'itheann an</span>
<lb n="887"/><span>triosc," dob' in é díreach an t-ráth a dhírigheadar go lán-</span>
<lb n="888"/><span>díograiseach ar chrich do chur ar a ngnó.  Do cuireadh</span>
<lb n="889"/><span>deire leis an gciúineas agus leis an síothcháin oidhche</span>
<lb n="890"/><span>an eirghe-amach an cúigmhadh lá de mhí na Márta sa</span>
<lb n="891"/><span>bhliadhain, '67.</span>
<lb n="892"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="893"/><p><span>'67.</span></p>
<lb n="894"/>
<lb n="895"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="896"/>
<lb n="897"/><p><span>Do congbhuigheadh chómh maith san 'na dhiscréid an</span>
<lb n="898"/><span>choinne a bhí déanta, gur ró-bheag de sna fíníníbh go raibh</span>
<lb n="899"/><span>fhios acu an t-Eirghe-Amach a bheith chómh gairid dóibh agus</span>
<lb n="900"/><span>do bhí sé.  Ní raibh aon fhios againn air go dtí maidin</span>
<lb n="901"/><span>an cheathramhadh lae.  Ní h-amhlaidh ná go raibh pé méid</span>
<lb n="902"/><span>córughadh a bhí acu 'na chóir socair againn go léir, chun</span>
<lb n="903"/><span>gluaiseacht láithreach de phreib na súl, nuair a glaodhfí</span>
<lb n="904"/><span>orainn.  Bhí beirt chómh-cheárduidhthe agam ag obair i</span>
<lb n="905"/><span>n-aon tsiopa liom, agus do chuir an t-é a bhí ós ár</span>
<lb n="906"/><span>gcionn-na sgéala chúghainn a bheith ollamh 'na chóir ar</span>
<lb n="907"/><span>a h-ocht a chlog um thráthnóna an cheathramhadh lae i n-áit</span>
<lb n="908"/><span>áirithe, agus go mbeadh sé féin agus an chuid eile dár</span>
<lb n="909"/><span>gcampa ann rómhainn, nó mara mbeidís ann go prín-</span>
<lb n="910"/><span>siopála, fanamhaint ann go dtigidís.  Ar an dtaobh</span>
<lb n="911"/><span>thíar de'n chaladh go dtugtí an Sand Quay air agus i ngar</span>
<lb n="912"/><span>urcair cloiche do dhroichead an Chinn Thuaidh ag bun</span>
<lb n="913"/><span>Gabhal a' Spurra, an áit-chruinnuighthe a bhí socair</span>
<lb n="914"/><span>dúinn-ne.  Bhí cúpla tigh idir an chúinne 'na rabhamair</span>
<lb n="915"/><span>agus Gabhal a' Spurra:  Brown's Hill a tugtí ar an</span>
<lb n="916"/><span>mball san.  Ní raibh ach faid trí truslóg ann.  Níor</span>
<lb n="917"/><span>theip ar mo bheirt chomrádaidhe ná orm féin gan a bheith</span>
<lb n="918"/><span>ann roimin a h-ocht a chlog, an t-am a bhí ceapaithe.</span></p>
<lb n="919"/>
<lb n="920"/><p><span>"Sheadh," arsa duine acu, "tá buaidhte againn.</span>
<lb n="921"/><span>Tá tosach againn ortha."  Bhí dhá thigh-tábhairne ann,</span>
<lb n="922"/><span>agus do leogamair orainn a bheith ag dul isteach</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="923"/><p><span>is amach ann ag ól, an fhaid a bhíomair ag feitheamh leis an</span>
<lb n="924"/><span>gcuid eile i dtreó ná beadh aon amhras orainn aon</span>
<lb n="925"/><span>droch-fhuadar a bheith fúinn, mar bhí bearraic na</span>
<lb n="926"/><span>bpíléirí ar an dtaobh thuas de Ghabhal a' Spurra.  Tigh</span>
<lb n="927"/><span>chúinne ab'eadh é, ag bun bóthair na Blárnan agus</span>
<lb n="928"/><span>bóthair Mhagh-Alla.  Isé sergeant a bhí ortha ná Sergeant</span>
<lb n="929"/><span>Porter Spadalach mór fir ab' eadh é, agus níor dhroch-</span>
<lb n="930"/><span>duine é i ngnáth-ghnó píléir; ach, dar ndó, bhí cúram</span>
<lb n="931"/><span>sa bhreis ortha an tráth úd, ag faire ar na fíníníbh, mar</span>
<lb n="932"/><span>bhí aithne acu ar a lán acu, go h-áirithe ar na ceannaibh</span>
<lb n="933"/><span>a bhí ortha.  Ní mór dom filleadh ar an gcúntas bheag</span>
<lb n="934"/><span>i dtaobh na h-oidhche úd.</span></p>
<lb n="935"/>
<lb n="936"/><p><span>I gcionn tamaill nuair ná feacamair éinne d'ár</span>
<lb n="937"/><span>mbuidhinn a bheith chúghainn, agus, go mór mór, an ceann</span>
<lb n="938"/><span>a bhí orainn-duine de mhuinntir Mhathghamhna ab' eadh é</span>
<lb n="939"/><span>— do bhí corrabhuais ag teacht orainn le h-eagla go</span>
<lb n="940"/><span>raibh rud éigin bun os cionn; agus dub' é eagla ba,</span>
<lb n="941"/><span>mhó a bhí orainn ná go mb' fhéidir go raibh beirthe ar mhac</span>
<lb n="942"/><span>uí Mhathghamhna.  Bhí aithne mhaith ag Sergeant Porter air.</span>
<lb n="943"/><span>I mbóthar Mhagh-alla a bhí cómhnuidhe air, tamall suas</span>
<lb n="944"/><span>ó 'n mbearraic.  Bhiomair ar an gcuma san ar feadh</span>
<lb n="945"/><span>uair a chluig, ag cur's ag cúiteamh, sinn i dtriúr le n-a</span>
<lb n="946"/><span>chéile, ar cad dob' fhearra dhúinn a dheanamh; agus do</span>
<lb n="947"/><span>thugamair uair a chluig eile isteach 's amach sa tigh-</span>
<lb n="948"/><span>tábhairne, ag ól, mar dh' eadh, agus ag caitheamh trí</span>
<lb n="949"/><span>truslóg.  Níor mhór dúinn an méid sin a dhéanamh, mar</span>
<lb n="950"/><span>nár bheag iongnadh a dhéine a bhí an oidhche ag cur seaca,</span>
<lb n="951"/><span>agus na réiltíní ar dearg-lasadh sa spéir.  Tá an</span>
<lb n="952"/><span>oidhche úd agus laetheanta an Eirghe-Amach áirimhthe ar</span>
<lb n="953"/><span>an aimsir ab fhuaire a tháinigh ó shoin.  Ní raibh casóg</span>
<lb n="954"/><span>mhór ag éinne againn le cur uime ná aon bheann againn</span>
<lb n="955"/><span>ortha.  Mar bhí an óige againn agus gan n-ár n-inchinn</span>
<lb n="956"/><span>ná i n-ár gcroidhe ach saoirse ár dtír dhúthchais do bhaint</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="957"/><p><span>amach-agus a bheith gan spleádhachas do Sheán Bhuidhe an</span>
<lb n="958"/><span>fhill, an bitheamhnach gaduidhe atá i gceannas agus i</span>
<lb n="959"/><span>gcómhacht leis na céadtaibh bliadhan, ag déanamh cara-</span>
<lb n="960"/><span>dais leis na náisiúntaibh móra agus as maithe leis-</span>
<lb n="961"/><span>féin atá an caradas go léir; agus ag déanamh cean-</span>
<lb n="962"/><span>gal síothchána agus gan de choinne aige ar bheith seas-</span>
<lb n="963"/><span>amhach leó, ach an fhaid díreach a leogann an tsainnt</span>
<lb n="964"/><span>agus an fuath dhó é: bitheamhnach a bhíonn ag déanamh</span>
<lb n="965"/><span>toirmisg a gan fhios ameasg tíortha eile, agus nuair</span>
<lb n="966"/><span>a cionn sé toradh na ceilge do chuir sé ar bun, fóg-</span>
<lb n="967"/><span>rann sé síothcháin, mar dh' eadh; agus gan uaidh ach</span>
<lb n="968"/><span>riaghaltóirí a dhul i n-adharcaibh a chéile, agus é,</span>
<lb n="969"/><span>ag faire ar ciacu is deamhrathaighe go mbeadh an</span>
<lb n="970"/><span>lámh uachtar acu, go ngabhadh sé páirt leó; agus</span>
<lb n="971"/><span>é 'a leogaint air báidh an domhain a bheith aige leis</span>
<lb n="972"/><span>an dtaobh eile.</span></p>
<lb n="973"/>
<lb n="974"/><p><span>Ach i ndeire bára tar éis trí h-uaire a chluig a chaith-</span>
<lb n="975"/><span>eamh, do shocraigheamair eadruinn ar dhul abhaile.</span>
<lb n="976"/><span>Nuair a bhuaileas isteach abhaile, bhí mo mháthair — go</span>
<lb n="977"/><span>ndeinidh Dia trócaire uirthi — 'na codladh.  Níor bheag</span>
<lb n="978"/><span>éacht an iongna a tháinigh uirthi, mar tar éis slán fhágaint</span>
<lb n="979"/><span>aici agus a beannacht d'fhághail i gcóir an bhóthair, ag</span>
<lb n="980"/><span>gabháil amach dom, is lag an tsúil a bhí aici go bhfeicfeadh</span>
<lb n="981"/><span>sí choidhche airís ar an saoghal so mé.</span></p>
<lb n="982"/>
<lb n="983"/><p><span>A chaoin-léightheóir, b'fhéidir go measfá as a bhfuil</span>
<lb n="984"/><span>curtha síos agam, gurbh' fhear mór, calma, groidhe me</span>
<lb n="985"/><span>an tráth úd, agus go rabhas cumasach ar chion fir a</span>
<lb n="986"/><span>dhéanamh, ach níorbh' eadh. Mararbh' eadh féin, ámhthach,</span>
<lb n="987"/><span>bhí meanma agus fonn orm dóithin éin fhir chun a raibh</span>
<lb n="988"/><span>ar mo chumas a dhéanamh.  Agus mar a deir an sean-</span>
<lb n="989"/><span>fhocal: "Ní fir móra ar fad a bhaineann an fóghmhar</span>
<lb n="990"/><span>go léir."</span>
<lb n="991"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="992"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="993"/>
<lb n="994"/><p><span>Lá 'r n a bháireach, an cúigmhadh lá, do fuaramair</span>
<lb n="995"/><span>cúntas ar mhac uí Mhathghamhna.  Do h-innseadh dó</span>
<lb n="996"/><span>indé roimhe sin go ngabhfí é astoidhche.  Dubhradh gur</span>
<lb n="997"/><span>píléir do chuir ar a shúilibh 'na thaobh é, agus ars' eisean</span>
<lb n="998"/><span>leis: "Eirigh láithreach baill go tigh bearbóra go</span>
<lb n="999"/><span>mbaineadh sé dhíot do chuid féasóige agus do chrom-</span>
<lb n="1000"/><span>bhéal, agus bíodh do cheann chómh beártha agat agus dá</span>
<lb n="1001"/><span>mbeitheá tar éis taom éagcruaise do chur díot"</span>
<lb n="1002"/><span>Do dhein sé rud air.  Ní fheacaidh éinne i dtriúr</span>
<lb n="1003"/><span>againn-ne é go ceann a trí nó a ceathair de laeth-</span>
<lb n="1004"/><span>eantaibh 'na dhiaidh san.  Do chuir an bearbóir an</span>
<lb n="1005"/><span>oiread san áthrughadh air go ndeaghaidh sé as ár n-aithne</span>
<lb n="1006"/><span>ar fad.  An foláramh a fuair sé fé ndeara gan é</span>
<lb n="1007"/><span>teacht chugainn do réir mar a bhí socair aige.</span></p>
<lb n="1008"/>
<lb n="1009"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1010"/>
<lb n="1011"/><p><span>Dá dtárluigheadh d'eachtranach a bheith i gCorcaigh</span>
<lb n="1012"/><span>maidin an sémhadh lae, níor dhóich leis go raibh aon nídh</span>
<lb n="1013"/><span>bun os cionn ann.  Bhí an lucht oibre, an méid ná raibh</span>
<lb n="1014"/><span>amuich acu, ag dul ag obair mar ba ghnáth, agus</span>
<lb n="1015"/><span>siopadóirí ag dul i mbun a ngnótha mar a' gcéadna.  Níor</span>
<lb n="1016"/><span>mhar sin do lucht an Cheannais i gCorcaigh é, ámhthach.</span>
<lb n="1017"/><span>Chuadar ag fiosrughadh ionaid na cathrach, 'na raibh</span>
<lb n="1018"/><span>mórán daoine ag obair, ag cur tuairisg' an rabhdar ag</span>
<lb n="1019"/><span>obair mar ba ghnáth.  Do h-innseadh dóibh i n-áiteannaibh</span>
<lb n="1020"/><span>go raibh cuid dá lucht oibre gan teacht fós.  An t-é</span>
<lb n="1021"/><span>a chuaidh go Brewery Mhuinntir Mhurchadha, dubhradh leis</span>
<lb n="1022"/><span>go raibh a lucht oibre go léir ag obair mar ba ghnáth;</span>
<lb n="1023"/><span>agus is ar éigin a bhí a leath acu ag obair.  Do</span>
<lb n="1024"/><span>dhírigheadar go gnóthach agus go h-imshníomhach de ló</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1025"/><p><span>agus d'oidhche ag cuardach d'airmíbh; agus éinne, go</span>
<lb n="1026"/><span>raibh amhras acu air, lámh a bheith aige sa cheannairc, d'á</span>
<lb n="1027"/><span>ghabháil agus dá chur sa phríosún gan triail gan coiste</span>
<lb n="1028"/><span>— mar go raibh "Habeas Corpus" curtha ar ceal ó</span>
<lb n="1029"/><span>gabhadh na cinn an bhliadhain roimhe sin.</span></p>
<lb n="1030"/>
<lb n="1031"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1032"/>
<lb n="1033"/><p><span>Ná beireadh éinne leis gur éirigh Fíníní na cathrach as</span>
<lb n="1034"/><span>an ngnó tar éis an sgaipeadh do cuireadh ortha i mBaile-</span>
<lb n="1035"/><span>Chnocáin.  I gcaitheamh na bliadhna úd deireadh na</span>
<lb n="1036"/><span>píléirí go mbídís bodhar ag daoinibh gach lá, ag baint</span>
<lb n="1037"/><span>an dorais d'á chéile, le h-inntinn spíothaireacht a</span>
<lb n="1038"/><span>dhéanamh, agus ag innsint dóibh cá bhfaighfí airm.  Le</span>
<lb n="1039"/><span>gliocas agus d'aon ghnú do chuireadar na raflaí seo</span>
<lb n="1040"/><span>amach, agus gan aon bhunadhas leó, mar is folus as an</span>
<lb n="1041"/><span>tsoluíd seo: na daoine go léir — mar dh'eadh! — a</span>
<lb n="1042"/><span>bhíodh ag tairisgint do sna píléiríbh na cúntaisí a</span>
<lb n="1043"/><span>thabhairt dóibh, ní raibh bach ortha, aon lá ba mhaith leó é,</span>
<lb n="1044"/><span>a innsint dóibh cá bhfaighfí Captain Mackey; agus ba</span>
<lb n="1045"/><span>bhreágh é a luach saothair, mar bhí bpreab mhór le fághail</span>
<lb n="1046"/><span>ag éinne a thabharfadh fios, fáth nó rún an sgéil do lucht</span>
<lb n="1047"/><span>an Cheannais.  Is ameasg na ndaoine mbochta a bhí sé</span>
<lb n="1048"/><span>na chómhnuidhe, agus é pósta agus togha na h-aithne acu</span>
<lb n="1049"/><span>air.  Ach mo náire fé dhó agus monuar go deó, do</span>
<lb n="1050"/><span>fuaradh fealltóir fé dheire.  'Seo mar is cuimhin liom</span>
<lb n="1051"/><span>do thuit sé amach: bhí Mackey i dtigh-tábhairne, oidhche, i</span>
<lb n="1052"/><span>bhfocair cod' dá cháirdibh, cé nár bhlais sé féin braon</span>
<lb n="1053"/><span>bhiotáille ó'n lá a bhí a mháthair ag tál a cíche air.  Thug</span>
<lb n="1054"/><span>sé leitir do dhuine acu, darbh' ainm Hartnett, le cur</span>
<lb n="1055"/><span>sa post dó.  Bhí an tigh-tábhairne i ngar caithimh</span>
<lb n="1056"/><span>cloiche do bhearraic na bpíléirí.  I gcionn tamaillín</span>
<lb n="1057"/><span>tar éis Hartnett a dhul amach leis an leitir, cé h-e</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1058"/><p><span>phreabfadh isteach sa tseómra 'na raibh Captain Mackey</span>
<lb n="1059"/><span>agus a chairde ná Head Constable Gale agus beirt</span>
<lb n="1060"/><span>phíléirí le n-a chois.  Do preab sé anonn chuige chómh</span>
<lb n="1061"/><span>tapaidh agus chómh fíochmhar agus do dhéanfadh cat ar</span>
<lb n="1062"/><span>fhrancach, agus do leag ar fleasg a dhroma é.  Leis-</span>
<lb n="1063"/><span>sin do thug Mackey iarracht bháis agus bheathadh ar a</span>
<lb n="1064"/><span>piostal do tharrach chuige agus pléar do sgaoileadh</span>
<lb n="1065"/><span>trí Gale.  San iomrasgáil dóibh, agus a piostal</span>
<lb n="1066"/><span>dírighthe ag Mackey ar Gale, do thug seisean lámh leis</span>
<lb n="1067"/><span>d'iompuigh i leath-taoibh é; agus le n-a linn sin tháinigh</span>
<lb n="1068"/><span>pléar as an bpiostal, agus chuaidh sé i n-acrann i</span>
<lb n="1069"/><span>gceann de sna píléiríbh, darbh' ainm Casey.  Nílim</span>
<lb n="1070"/><span>cruinn ar ciacu marbhuigheadh láithreach baill é, nó ar</span>
<lb n="1071"/><span>mhair sé tamall éigin 'na dhiaidh.  Nuair a chonnaic Mac</span>
<lb n="1072"/><span>Uí h-Argáin, an píléir eile, gur lámhachadh Casey, do</span>
<lb n="1073"/><span>labhair sé le Gale agus dubhairt: "Head will I shoot?"</span>
<lb n="1074"/><span>"Ná dein," arsa Gale.  Ba mhórálaighe le Gale, agus</span>
<lb n="1075"/><span>ba mhó ab' fhiú aige é, a bheith le rádh aige Mackey do</span>
<lb n="1076"/><span>ghabháil 'na bheathaidh, ná dá mbronntí air an fircín óir</span>
<lb n="1077"/><span>úd a deireadh na sean-daoine fadó do bhí ag Déimir.</span>
<lb n="1078"/><span>Fé dheire bhí Mackey fé ghreim docht ag lucht an Cheannais,</span>
<lb n="1079"/><span>dá fhaid a bhíodar ar a thí.  Níor tugadh a bheag ná a</span>
<lb n="1080"/><span>mhór d'iarracht fé n-a shaoradh uatha.  Bhí fhios ag uach-</span>
<lb n="1081"/><span>taránaibh Fíníní na cathrach ná beadh ann ach neamh-</span>
<lb n="1082"/><span>nídh, agus tar éis mór-chuid fola a dhortadh agus cuid</span>
<lb n="1083"/><span>acu do mharbhughadh ná beadh Mackey (saor) dá bhárr</span>
<lb n="1084"/><span>acu.</span></p>
<lb n="1085"/>
<lb n="1086"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1087"/>
<lb n="1088"/><p><span>Le marbhughadh lán-toilteanach an píléir, Casey,</span>
<lb n="1089"/><span>do cuireadh ar a thriail é.  An t-Ard-Tighearna</span>
<lb n="1090"/><span>Breitheamh Tómás Ó hAodhagáin, — "Sliabh Cuilinn";</span>
<lb n="1091"/><span>duine de lucht leanamhna Smith O'Brien agus</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1092"/><p><span>Mitchell agus Meagher agus mar sin dóibh ab' eadh</span>
<lb n="1093"/><span>é.  'Sé a cheap na h-amhráin úd: "How Did They Pass</span>
<lb n="1094"/><span>the Union?"  "Dear Land," "England's Ultimatum,"</span>
<lb n="1095"/><span>"Ourselves Alone," "Paddies Evermore." — A Thighearna,</span>
<lb n="1096"/><span>nách ait an saoghal é!  Nách mó claochlódh a thagann ar dhuine</span>
<lb n="1097"/><span>ó aois go bás dó! "Sliabh Cuilinn" a bhí chómh mór san</span>
<lb n="1098"/><span>i gcoinnibh Riaghaltais Shasana agus chómh cíocrach chun</span>
<lb n="1099"/><span>an Riaghaltais sin do sgrios amach a' hÉirinn i laethibh</span>
<lb n="1100"/><span>a óige féin agus do bhí Mackey nó Rossa nó aon duine</span>
<lb n="1101"/><span>eile de sna Fíníníbh.  B'shiúd é an tráth úd é 'na bhreith-</span>
<lb n="1102"/><span>eamh chun breith bháis a thabhairt ar Mackey dá ndaoradh</span>
<lb n="1103"/><span>an coiste é — agus sa choir chéadna go raibh sé féin</span>
<lb n="1104"/><span>cionntach (ann) i mbliadhain a h-ocht gcéad déag a</span>
<lb n="1105"/><span>h-ocht is dachad.  Ach b'fhéidir gur mhaith an bhail ar</span>
<lb n="1106"/><span>Mackey é, gurbh' é "Sliabh Cuilinn" an breitheamh do</span>
<lb n="1107"/><span>thriail é; agus cá bhfuil a fhios tar éis an athrughadh mhóir</span>
<lb n="1108"/><span>a tháinigh air siúd agus a dhilse a bhí sé d' Forlámhas</span>
<lb n="1109"/><span>Sasana ná go raibh roinnt éigin báidh 'na chroidhe do</span>
<lb n="1110"/><span>Mackey agus é ag cuimhneamh ar laethibh a óige féin;</span>
<lb n="1111"/><span>mar i gcaitheamh na cainnte a dhein sé le Mackey, tar éis</span>
<lb n="1112"/><span>na breithe a bheith tabhartha aige air, do tháinig creathán</span>
<lb n="1113"/><span>'na ghlór agus do stad sé ar feadh tamaillín, agus</span>
<lb n="1114"/><span>do réir na ndaoine a bhí sa chúirt agus a súile tabhartha</span>
<lb n="1115"/><span>go daingean ar an mbreitheamh, tháinig na deóra le n-a</span>
<lb n="1116"/><span>shúilibh.</span></p>
<lb n="1117"/>
<lb n="1118"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="1119"/>
<lb n="1120"/><p><span>'Seo, a léightheóirí, sin agaibh ar fhan am' chuimhne ar</span>
<lb n="1121"/><span>imtheachtaíbh na bhfíníní ó Mheitheamh an Fóghmhair i</span>
<lb n="1122"/><span>mbliadhain a '65 go dtí an tráth gur gabhadh agus gur</span>
<lb n="1123"/><span>daoradh Mackey.  Focal nó dhó eile anois agus beidh</span>
<lb n="1124"/><span>deire agam leis an mbliadhain sin a '67.  Sidiad iad:</span>
<lb n="1125"/><span>maidin Dia Satharainn, ar a h-ocht a chlog an trímhadh</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1126"/><p><span>lá ar fhichid de mhí na Samhna, do marbhuigheadh le feall</span>
<lb n="1127"/><span>bheart éithigh an triúr laoch úd — go ndubhairt Tadhg</span>
<lb n="1128"/><span>Dómhnal Ó Súilleabháin na dtaobh: "Never till the</span>
<lb n="1129"/><span>latest day shall their memory pass away."  Is beag</span>
<lb n="1130"/><span>na laetheanta a tháinigh ó shoin ab' fhuaire ná ba dhoiri-</span>
<lb n="1131"/><span>chighe ná an Satharn úd agus lá 'r n-a bháireach, an</span>
<lb n="1132"/><span>Domhnach — dá bhfeictheá-sa na daoine óga, calma,</span>
<lb n="1133"/><span>agus iad ag séideadh a n-anál fé bharra a méireanna</span>
<lb n="1134"/><span>d'fhonn iad do théidheadh, bhí a leithéid sin d'fhuairneamh</span>
<lb n="1135"/><span>ionnta.  Ba dhóigh le duine ar an gcrot a bhí ar an</span>
<lb n="1136"/><span>dá lá úd, gur thuig na dúile an choir fhuilteach, aithiseach,</span>
<lb n="1137"/><span>éagcórach, a bhí imeartha ag an mbitheamhnach éagcráibh-</span>
<lb n="1138"/><span>theach úd, Seán Buidhe, agus gur chuireadar úmpa</span>
<lb n="1139"/><span>falaing éagcaoine.  Bhí an dá lá chómh dorcha agus</span>
<lb n="1140"/><span>chómh fuar san, nár fhágadar fonn ná misneach i n-aon</span>
<lb n="1141"/><span>Éireannach, gurbh' fhiú é Éireannach a thabhairt air.  Ní</span>
<lb n="1142"/><span>raibh de chúram an tSatharainn úd ortha, ámhthach, ach ag</span>
<lb n="1143"/><span>riarughadh agus ag cur neithe i dtreó i gcóir na Soch-</span>
<lb n="1144"/><span>raide lá 'r n-a bháireach, mar go rabhthas ceapaithe ar a</span>
<lb n="1145"/><span>sochraide a bheith ann an lá san.  Ba mhoiche go mór</span>
<lb n="1146"/><span>a bhí muinntir na cathrach 'na suidhe maidin an Domhnaigh</span>
<lb n="1147"/><span>úd ná mar ba ghnáth leó é; agus rud nách ró-ghnáthach,</span>
<lb n="1148"/><span>pobul mór is na séipéalaibh chómh luath san ar maidin.</span>
<lb n="1149"/><span>Ní gan fáth a bhíodar ann, ámhthach; bhí a gcúis féin acu</span>
<lb n="1150"/><span>leis.  Chuaidh a bhformhór acu ann d'fhonn corp Ró-</span>
<lb n="1151"/><span>Naomhtha an Tighearna do ghlacadh, agus é chur le</span>
<lb n="1152"/><span>h-anamnaibh an trír.  Agus na daoine nár ghlac</span>
<lb n="1153"/><span>an Corp Ró-Naomhtha do chuireadar a nguidhe go</span>
<lb n="1154"/><span>duthrachtach i láthair Dé ar a son.  Tar éis na Com-</span>
<lb n="1155"/><span>aoine, nuair a thug an sagart aghaidh ar an bpobul, dob'</span>
<lb n="1156"/><span>iad súd i dtriúr na trí ainmneacha do chuir sé ar</span>
<lb n="1157"/><span>dtúis fé ghuidhe an phobuil.  An túisge i bhí na</span>
<lb n="1158"/><span>h-ainmneacha ráidhte aige, d'árduigh an pobul geóin</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1159"/><p><span>ag guidhe ortha.  Táim deimhnitheach, dá mba i n-aon</span>
<lb n="1160"/><span>áit eile seachas séipéal (dóibh), go n-eireochadh an</span>
<lb n="1161"/><span>gheóin úd chómh h-árd san go mbeadh sí 'na h-olagón.</span>
<lb n="1162"/><span>I Séipéal Naomh Mhuire fé chúram Bráthar Naomh</span>
<lb n="1163"/><span>Dominic do bhíos féin ag Aifreann an Domhnach úd;</span>
<lb n="1164"/><span>agus, dá fhaid síar é, tá a chuimhne chómh beó am' aigne</span>
<lb n="1165"/><span>indiu agus do bhí an Domhnach úd.  Do chuireadh na</span>
<lb n="1166"/><span>sagairt fé ghuidhe an phobuil iad go ceann mórán</span>
<lb n="1167"/><span>bliadhan 'na dhiaidh san, i gcuimhne an lae do crocadh</span>
<lb n="1168"/><span>iad.  Tar éis Aifrinn do bhrostuigh na daoine go léir</span>
<lb n="1169"/><span>ortha abhaile chun iad féin d'ollmhughadh i gcóir na</span>
<lb n="1170"/><span>Sochraide.  Tar éis an Aifrinn deireannaigh do thug</span>
<lb n="1171"/><span>gach éinne aghaidh ar an áit go raibh ceapaithe gach</span>
<lb n="1172"/><span>nídh do chur i dtreó agus do shocarughadh i gcóir na</span>
<lb n="1173"/><span>Sochraide.  Bhí trí cinn de hersanaibh de'n tsean-</span>
<lb n="1174"/><span>dhéantús, agus cheithre chinn de chapallaibh fé gach ceann</span>
<lb n="1175"/><span>acu, agus cómhra i ngach hers.  Do cuireadh ceathrar</span>
<lb n="1176"/><span>fear ar gach taobh de gach ceann de sna trí cómhraíbh.</span>
<lb n="1177"/><span>Bhí na trí hersana deighilte ó n-a chéile ar chor go raibh</span>
<lb n="1178"/><span>buidhean fear ag siubhal ar gcúl an chinn tosaigh agus</span>
<lb n="1179"/><span>an chinn láir, agus lastiar de'n tríomhadh ceann do</span>
<lb n="1180"/><span>luigh na daoine go léir isteach.  Tar éis gach riarughadh</span>
<lb n="1181"/><span>a bheith curtha i dtreó do ghluais an tSochraid.  Dob'</span>
<lb n="1182"/><span>ar aghaidh Scoile Lancasterian an áit do ceapadh chun</span>
<lb n="1183"/><span>cruinnuighthe na ndaoine.  Gach aon tabhairt amach</span>
<lb n="1184"/><span>mhór do bhíodh sa chathair an tráth úd, ba ó'n áit sin a</span>
<lb n="1185"/><span>ghluaisidís chun cuaird na cathrach a thabhairt.  Do</span>
<lb n="1186"/><span>ghluais an tSochraid fé dheire de shiubhal réidh, socair,</span>
<lb n="1187"/><span>agus síos Sráid Mhór Sheórse — Sráid Washington</span>
<lb n="1188"/><span>a tugtar ar an sráid sin anois.  Nuair a shrois</span>
<lb n="1189"/><span>ceann na Sochraide an taobh theas de cheann tSráid</span>
<lb n="1190"/><span>an Chinn Thuaidh, thugadar a n-aghaidh ó thuaidh fé dhéin</span>
<lb n="1191"/><span>droichid an Chinn Thuaidh.  Ní raibh cor curtha ag deire</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1192"/><p><span>na Sochraide dhi, nuair a shrois a ceann an áit sin.</span>
<lb n="1193"/><span>Caladh na Gainimhe síos léi annsan.  Agus cad é mar</span>
<lb n="1194"/><span>uain a bhí ann le fuacht nimhe agus le ceófrán dorcha.</span>
<lb n="1195"/><span>Ag infhiúchadh na Sochraide dhuit ó Droichead an Chinn</span>
<lb n="1196"/><span>Thuaidh agus í ag cur caladh na gainimhe síos di, go</span>
<lb n="1197"/><span>socair agus go réidh, dá leithe an caladh san, ní h-aith-</span>
<lb n="1198"/><span>neófá na casáin coise seachas lár na sráide ó n-a</span>
<lb n="1199"/><span>chéile le lionmhaireacht an tsluaigh a bhí ann, idir fhearaibh</span>
<lb n="1200"/><span>agus bantracht.  Ag coisidheacht a bhí an uile dhuine.</span>
<lb n="1201"/><span>Isteach Sráid Phádraig léi, agus ó dheas Sráid an</span>
<lb n="1202"/><span>Chapaill Bhuidhe, agus síos an Meal theas fé dhéin an</span>
<lb n="1203"/><span>Droichid Mhiotail; suas sráid leathan, atá ag gabháil</span>
<lb n="1204"/><span>thar Mhargadh an Arbhair, léi; agus ba dhóigh le duine</span>
<lb n="1205"/><span>gur ag dul i lionmhaireacht a bhí sí; agus mar sin de</span>
<lb n="1206"/><span>gur shrois sí Roilg Naomh Shéosaimh.  Na daoine go</span>
<lb n="1207"/><span>raibh cúram na Sochraide futha, chuadar chómh fada isteach</span>
<lb n="1208"/><span>le h-uaig Father Mathew, agus dubhradar na gnáth-</span>
<lb n="1209"/><span>paidreacha a deirtear le h-anamnaibh na marbh.</span></p>
<lb n="1210"/>
<lb n="1211"/><p><span>As a' gcainnt d'aireóchthá idir na daoinibh (ba leir</span>
<lb n="1212"/><span>duit) gur nó ógánach calma, láidir, agus cailín fíor-</span>
<lb n="1213"/><span>Ghaedhealach, agus duine meadhan aosta amháin, go raibh</span>
<lb n="1214"/><span>mainighin acu gan an braon imtheacht as a súilibh, go</span>
<lb n="1215"/><span>mbeireadh an lá ortha go gcúiteóchaidís an gníomh</span>
<lb n="1216"/><span>fuilteach úd le Sasana an Fhill.</span>
<lb n="1217"/></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1218"/><p><span>AGUISÍN.</span></p>
<lb n="1219"/>
<lb n="1220"/><p><span>('Siad so na notaí do fuaramair ó "Sheandún" i mBéarla.)</span></p>
<lb n="1221"/>
<lb n="1222"/><p><span>BAILE-CHNOCÁIN.</span></p>
<lb n="1223"/>
<lb n="1224"/><p><span>Bhí "Mallow Lane" mar áit chruinnuighthe acu.  B'é Prayer</span>
<lb n="1225"/><span>Hill áit an mhór-chruinnuighthe (general rendezvous).  A h-aon-</span>
<lb n="1226"/><span>déag astoidhche an uair a bhí ceapaithe chun gluaiseachta.  Níor</span>
<lb n="1227"/><span>tháinig aon ordughadh chucha chun sgaipthe.  Dá bhrígh sin, do</span>
<lb n="1228"/><span>ghluaiseadar fé cheannus Captain Mackey, J. F. X. O'Brien agus</span>
<lb n="1229"/><span>M. O'Brien agus captaen eile ó Lónndain, duine de Ghaedhealaibh</span>
<lb n="1230"/><span>Lonndain.  Wm. Walter Barnett O'Grady ("Smithy") ab' ainm</span>
<lb n="1231"/><span>dó.  Bhí breacadh an lae ann nuair a shroiseadar an Bhlárna, —</span>
<lb n="1232"/><span>an sémhadh lá de mhí na Márta, '67.  Bhuail sagart úmpa ar</span>
<lb n="1233"/><span>an mbóthar.  D'iar sé a phiostal ar Mackey ach ní bhfuair sé é.</span>
<lb n="1234"/><span>Nuair do shroiseadar Baile-chnocáin do h-órduigheadh dóib</span>
<lb n="1235"/><span>riar catha do chur ortha féin ("ordered to form up").  Chuaidh</span>
<lb n="1236"/><span>Mackey go dtí an doras agus do bhuail le n-a phiostal é.  Do</span>
<lb n="1237"/><span>fiafruigheadh de: "Cia atá annsan?"  "Saighdiúirí Saorstáit</span>
<lb n="1238"/><span>na h-Éireann.  Géillidh dúinn i n-ainm Saorstáit na h-Éireann."</span>
<lb n="1239"/><span>Níor tugadh aon fhreagra air.  Bhí giúistís istigh sa bhearraic.</span>
<lb n="1240"/><span>D'éaluigh sé ar muin chapaill.  Do sgaoil cuid de sna Fíníníbh</span>
<lb n="1241"/><span>pléir leis, ach d'imthigh sé saor.  Do gearradh na sreangáin</span>
<lb n="1242"/><span>aibhléise.  Do ghlaodhaigh na Fíníní ar na feirmeóiríbh, agus</span>
<lb n="1243"/><span>d'órduigh dóibh an bóthar iarainn do raobadh.  Do briseadh</span>
<lb n="1244"/><span>cúl-doras na bearraice.  Cuireadh an bhearraic trí theine.</span>
<lb n="1245"/><span>Bhí dhá dheichniúbhar píléirí istig mar lucht cosanta.  Bhí an</span>
<lb n="1246"/><span>céim deireannach de'n staidhre dóighte sar ar ghéilleadar.</span>
<lb n="1247"/><span>Do thugadar (na píléirí) a ngunnaí uatha tríd an bhfuinneóigh,</span>
<lb n="1248"/><span>agus thánadar féin anuas thar dhréimire.  D'aimsigh duine de</span>
<lb n="1249"/><span>sna Fíníníbh a ghunna chun na píléirí do lámhach.  D'órduigh</span>
<lb n="1250"/><span>Mackey dhó gan a lámhach ar a bhás.  Bhí na saighdiúirí ag teacht</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1251"/><p><span>annsan.  Cuireadh na píléirí ós comhair na bhFíníní amach, idir</span>
<lb n="1252"/><span>iad agus na saighdiúirí, i dtreó 's ná féadfadh na saighdiúirí</span>
<lb n="1253"/><span>urcair do chaitheamh leis na Fíníníbh.  Do chuaidh na Fíníní ar</span>
<lb n="1254"/><span>gcúl annsan fé dhéin Bottle Hill.  Agus annsan abhaile leó</span>
<lb n="1255"/><span>chómh maith agus dob' fhéidir leó é gur sgaipeadar go léir.</span></p>
<lb n="1256"/>
<lb n="1257"/><p><span>Do gabhadh Morgan Sweeney ag dul abhaile dhó ar an mbóthar.</span>
<lb n="1258"/><span>B'e breith a tugadh air 'ná príosún cúig bliadhan.  An bhreith</span>
<lb n="1259"/><span>chéadna ar Lombard.  An bhreith chéadna ar Sweeney, búistéir.</span>
<lb n="1260"/><span>Do gabhadh McCarthy, leis, ach do sgéidh seise ar a cháirdibh.</span></p>
<lb n="1261"/>
<lb n="1262"/><p><span>I dtaobh gabhála Mackey: tar éis na leitire úd a bheith</span>
<lb n="1263"/><span>tabhartha ag Mackey, do Hartnett ní fheacaidh éinne Hartnett</span>
<lb n="1264"/><span>'na dhiaidh san.  Tháinigh na píléirí ar Mackey i dtigh-tabháirne.</span>
<lb n="1265"/><span>Bhí D.I. Gunn agus Head-Constable Gale orta.  (Féach leat</span>
<lb n="1266"/><span>a chúntas san i Sgéal "Sheandúin" féin.)</span></p>
<lb n="1267"/>
<lb n="1268"/><p><span>An píléir úd do chuir Geary ar a shúilibh, 'sé ainm a bhí air</span>
<lb n="1269"/><span>ná Perrin.  Protestúnach ab' eadh é.</span></p>
<lb n="1270"/>
<lb n="1271"/><p><span>SGIÚRDANNA AR LORG AIRM.</span></p>
<lb n="1272"/>
<lb n="1273"/><p><span>Siopa Allport.  Ar a h-ocht a chlog ar maidin.  Do chuaidh</span>
<lb n="1274"/><span>Stack agus Barry Adams isteach sa tsiopa san.  "Cad tá</span>
<lb n="1275"/><span>uaibh, a daoine uaisle?"  "Éist, led' thoil."  Do sgiobadar</span>
<lb n="1276"/><span>leó a raibh d'airmibh ann, agus níor fhágadar aon mhúnla pléar</span>
<lb n="1277"/><span>amháin na ndiaidh.</span></p>
<lb n="1278"/>
<lb n="1279"/><p><span>Siopa Richardson, Sráid Naomh Pádraig.  Do cuadhathas</span>
<lb n="1280"/><span>steach ann astoidhche.  Bhí cleas-eocair acu.  Do tógadh</span>
<lb n="1281"/><span>na h-airm.  Ní raibh aon bhruid ortha de'n chor so, mar bhí lucht</span>
<lb n="1282"/><span>faire agus airm acu amuigh sa tsráid.</span></p>
<lb n="1283"/>
<lb n="1284"/><p><span>Siopa Morton, Sráid Sheóirse.  Deineadh an bheart annso,</span>
<lb n="1285"/><span>fé mar a deineadh i siopa Allport, fé lán tsolus na gréine.</span>
<lb n="1286"/><span>Chuaidh triúr isteach sa tsiopa agus piostail acu.  Bhí cléireach</span>
<lb n="1287"/><span>istigh.  "La breágh, a dhaoine uaisle," ars' eisean, "an bhféad-</span>
<lb n="1288"/><span>fainn aon rud a dhéanamh díbh?"  "Do bhéal d'éisteacht agus</span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1289"/><p><span>t'aghaidh a thabhairt leis an bhfalla."  D'árduigheadar leó a</span>
<lb n="1290"/><span>raibh uatha annsan agus d'imthigheadar saor.  Bhí cárr clú-</span>
<lb n="1291"/><span>daighthe ag feitheamh leó.  D'fhan an lucht faire ar feadh sgathaimh.</span>
<lb n="1292"/><span>D'imthigheadar-san saor, leis, gan aon nídh imtheacht ortha.</span></p>
<lb n="1293"/>
<lb n="1294"/><p><span>Túr Martello.  Tháinigh na Fíníní ó Chorcaigh i mBádaibh.</span>
<lb n="1295"/><span>Fuair Mackey caoi ar dhul isteach sa tús, — ní fios d'éinne</span>
<lb n="1296"/><span>connus.  D'eirigh leis na h-airm agus na pléir do sgiobadh</span>
<lb n="1297"/><span>leis.  Na fir, a bhí ins na bádaibh, do chualadar urchar gunna —</span>
<lb n="1298"/><span>foláramh ó lucht cosanta an túir ab' eadh é, agus do dhruid-</span>
<lb n="1299"/><span>eadar isteach chun an chalaidh.  Thugadar na h-airm agus na</span>
<lb n="1300"/><span>pléir chun na h-áite a bhí ceapaithe 'na gcóir.  Bhí a ndóithin</span>
<lb n="1301"/><span>bád acu.  Níor gortuigheadh éinne.  Thug Mackey airgead do</span>
<lb n="1302"/><span>leanbhaí (a bhí sa túr), agus do phóg sé iad.</span></p>
<lb n="1303"/>
<lb n="1304"/><p><span>Túr Eóchaille.  Dia Domhnaigh.  Do h-ollmhuigheadh gach rud</span>
<lb n="1305"/><span>roim ré.  Bhí sé socair go ndéanfadh fir ó'n gcathair an obair.</span>
<lb n="1306"/><span>Theip ortha tar éis gearra-throda.  Do gabhadh M. Halloran</span>
<lb n="1307"/><span>ar an dtraen.  Do thug cóisteóir finné 'na choinnibh.  D'aithin</span>
<lb n="1308"/><span>an cóisteóir é ar dhath a bhróg.  Do triaileadh é ag an Siosón.</span>
<lb n="1309"/><span>Ní raibh aon tuairisg ar an gcóisteóir lá na cúirte, ámh.  Do</span>
<lb n="1310"/><span>tugadh saor-bhreith ar Halloran.  D'imthigh sé go h-America.</span></p>
<lb n="1311"/>
<lb n="1312"/><p><span>An Long úd, "Juno."  Bhí an long, "Juno" ag an gCaladh</span>
<lb n="1313"/><span>("Passage West"), agus sé dhuine déag ar fhichid d'fhoirinn</span>
<lb n="1314"/><span>aici.  Bhí ráfla amuigh go raibh fiche míle gunna innti.  Tháinigh</span>
<lb n="1315"/><span>fir ó'n gcathair, cuid acu an abha aniar agus cuid eile an bóthar</span>
<lb n="1316"/><span>aniar agus chuadar ar bórd na luinge, ach fuaradar ná raibh</span>
<lb n="1317"/><span>ann ach bréagáin gunnaí.  Do sgríobh captaen na bhFíníní chun</span>
<lb n="1318"/><span>captaen na luinge ag gabháil a leith-sgéil leis i dtaobh na</span>
<lb n="1319"/><span>trioblóide a cuireadh air.</span></p>
<lb n="1320"/>
<lb n="1321"/><p><span>Tháinigh báid na bhFíníní aniar ó Chorcaigh fé sgáth na h-oidhche</span>
<lb n="1322"/><span>ar a h-aondéag a chlog.  Agus nuair a ghabhdar caladh —</span>
<lb n="1323"/><span>suas leó fé dhéin na luinge.  D'fhanadar ag feitheamh le</span>
<lb n="1324"/><span>h-ordughadh chun dul ar bórd.  Do gabhadh an captaen agus</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1325"/><p><span>an fhoireann na bpríosúnachaibh.  Cuireadh gobáin ionnta.</span>
<lb n="1326"/><span>Na Fíníní a tháinigh an bóthar, do chuadar chun cabhruighthe</span>
<lb n="1327"/><span>leó.  Bhí na píléirí idir an dá bhuidhin.  Ní raibh fhios acu cad</span>
<lb n="1328"/><span>ba mhaith dhóibh a dhéanamh — ciacu fogha thabhairt fé'n ndream</span>
<lb n="1329"/><span>a bhí ar an luing nó fé'n ndream a bhí ar an gcaladh.  Do</span>
<lb n="1330"/><span>baineadh a theideal de Head-Constable Dunn agus do h-isligheadh</span>
<lb n="1331"/><span>'na chonstábla é.  Ní raibh ann ach cúpla gunnaí go raibh aon</span>
<lb n="1332"/><span>tairbhe ionnta.  Thuit duine éigin síos i gcúm na luinge, agus</span>
<lb n="1333"/><span>do bhris a chos.  Do tugadh gan cosg go Corcaigh é, fé chúram</span>
<lb n="1334"/><span>carad.  Ní fheacaidh éinne é go raibh ar a chumas siubhal agus</span>
<lb n="1335"/><span>rith airís.</span>
<lb n="1336"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Sgéal Sheandúin

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Sgéal Sheandúin

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
