Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Inghean Mhanannáin : laoi-sgéal</title><author><name type="main">Liam Pádraig (William P.) Ó Riain</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">NL359</note>
                         <note type="L">3</note>
                         <note type="B">1922</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>NL359</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Inghean Mhanannáin : laoi-sgéal</title><author>Liam Pádraig (William P.) Ó Riain</author><imprint><publisher>Gaedheal-Chomhlucht</publisher><date>1922</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>INGHEAN MHANANNÁIN.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Tá árd-chúmhachta agus iongantais gan teorainn ion-</span>
<lb n="4"/><span>ainn féin is i n-ár dtímpal - tá Rígheacht Neimhe</span>
<lb n="5"/><span>'n-ár measg do réir an tSoísgéil.  Tugtaoi</span>
<lb n="6"/><span>"Manannán" ar cheann de na h-árd-chúmhachta</span>
<lb n="7"/><span>san fad ó, "Aonghus Óg" ar cheann eile dhíobh,</span>
<lb n="8"/><span>"An Dághdha" ar cheann eile fós; agus mar sin dóibh.</span>
<lb n="9"/><span>Tá na cúmhachta ann anois chó maith agus do bhíodar riamh,</span>
<lb n="10"/><span>cibé ainmeacha a ghlaodhtar ortha.  Is féidir linn "Domhan</span>
<lb n="11"/><span>na nUisgí," agus "Magh Mell," agus "Tír na nÓg," agus</span>
<lb n="12"/><span>stáda níos iongantaí 'ná iad féin, do shroichint, ach "bóithre"</span>
<lb n="13"/><span>móra na meanman do chur dínn.  Na sgéalta is doimhne</span>
<lb n="14"/><span>dá bhfuil againn fá "dhraoíacht na bóchna" agus fá</span>
<lb n="15"/><span>"eachtraí i n-oileáinibh an iarthair" tá baint fá leith aca</span>
<lb n="16"/><span>le stáda aigeanta, le corrú agus cúrsaí meanman, le</span>
<lb n="17"/><span>himeachta árd-anmann.</span></p>
<lb n="18"/>
<lb n="19"/><p><span>CUID A hAON - IONTSOILLSIÚ.</span></p>
<lb n="20"/>
<lb n="21"/><p><span>I.</span>
<lb n="22"/><span>D'fhág Colm Ó Dómhnaill tráthnóna grianda</span>
<lb n="23"/><span>Coláisde Gaelach bhí aerach siansach.</span>
<lb n="24"/><span>Fá bhun an tsléibhe 'na chaogaí aonair</span>
<lb n="25"/><span>Do shiubhal an t-ógbhárd go tóirseach léanmhar.</span>
<lb n="26"/><span>Do thuit an oíche, níor mhian leis suaineas,</span>
<lb n="27"/><span>Ach chuir an ród de fá bhrón, fá uaigneas.</span>
<lb n="28"/><span>D'eirigh an ghealach, do phreab a chroí ann,</span>
<lb n="29"/><span>Chó luath 's dhearc sé an fhairrge shíothach.</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="30"/><p><span>"A bhóchna an tséin!" ar sé go sóghach,</span>
<lb n="31"/><span>"Ba thusa do ghlaoidh orm go bríomhar beodhach</span>
<lb n="32"/><span>Gur eirigh mé cráite fá bhráid na ndaoine,</span>
<lb n="33"/><span>A's ghabhas triall fá dhraoíacht an iarthair...</span>
<lb n="34"/><span>Sna Gaedheala féin, a bhféile 's a dtréithe,</span>
<lb n="35"/><span>Gleo na gcéilíthe 's méinn na héigse,</span>
<lb n="36"/><span>Meidhir a's lághacht na sár-choláisdí:</span>
<lb n="37"/><span>Níor bhraitheas ach leimheas i ndeire na dála...</span>
<lb n="38"/><span>Do sheachnas an grá gí go dtáinig caoin-bhean</span>
<lb n="39"/><span>Do chorruigh mo chroí i nÁth Cliath an Díomais.</span>
<lb n="40"/><span>Och! bhís ró-shaolta, a Mhéabh Ní Mhaoláin!</span>
<lb n="41"/><span>A's go deo is annsa liom Anam an Ghaolachais:</span>
<lb n="42"/><span>Anam a's áille do bhláithigh i gcéin ann -</span>
<lb n="43"/><span>Is leamh liom an Gná lá ar lá i nÉirinn."</span></p>
<lb n="44"/>
<lb n="45"/><p><span>Do stad sé go prab: amach os a chómhair</span>
<lb n="46"/><span>Bhí ainnir áluinn, i lár an bhóthair.</span>
<lb n="47"/><span>Le bród a's beodhacht ba ghleoite a gnaoi,</span>
<lb n="48"/><span>Ó thír na sídhe, do shaoil sé, an ríoghan.</span>
<lb n="49"/><span>"Is áil, is annsa leat Anam na Fódla,"</span>
<lb n="50"/><span>Ar sise go haoibhneach i mbriathra binn-cheolmhar.</span>
<lb n="51"/><span>"Tar liom thar bóchna, a óglaoich dhílis,</span>
<lb n="52"/><span>Is rómhat-sa bhéidh fáilte lán-ghrádhach san iarthar."</span></p>
<lb n="53"/>
<lb n="54"/><p><span>Do dhearc sé uirthe go soilbhir faobhrach,</span>
<lb n="55"/><span>Ar a dlaoithe néamhrach, a sgéimh-chrut aolda.</span>
<lb n="56"/><span>Do las a ghné do léim a chroí 'stigh</span>
<lb n="57"/><span>Le seirc a's déine do'n spéir-óigh niamh-ghlain.</span>
<lb n="58"/><span>Dar leis ba léir 'na haol-chorp sneachta-</span>
<lb n="59"/><span>I bhfuirm shíorruí - oll-draoíacht na fairrge.</span></p>
<lb n="60"/>
<lb n="61"/><p><span>"Le linn mo ré," ar sé go háthasach,</span>
<lb n="62"/><span>"Do ló a's d'oíche bhí mo thriall fá áille.</span>
<lb n="63"/><span>Do theip orm í fháil ar bhántaibh Éireann,</span>
<lb n="64"/><span>'S dá bhrí sin riamh do bhínn im' chaogaí.</span>
<lb n="65"/><span>Fá dheo mar táim i do láthair, a shídhe-bhean,</span>
<lb n="66"/><span>Tá an domhan léir-áluinn a's lán de dhraoíacht.</span>
<lb n="67"/><span>Ní ag dul amú, ní fá dhlúimh a's phian, mé.</span>
<lb n="68"/><span>Is rí an ghrá' mé fá bhráid mo ríoghna."</span></p>
<lb n="69"/>
<lb n="70"/><p><span>Ar sise: "fairíor! ní mar shaoileas taoi-se-</span>
<lb n="71"/><span>Do mholais oll-anam na Banban le díoghrais,</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="72"/><p><span>Agus smaoineas féin gur laoch an áigh thú</span>
<lb n="73"/><span>Le n-a bhfuilmíd ag súil 'nár rún-bhall ársa.</span>
<lb n="74"/><span>Ach anois ar ghrá taoi ag trácht go saolta-</span>
<lb n="75"/><span>Le Grian, Inghean Mhanannáin alga mhaordha!</span>
<lb n="76"/><span>'S ag mola mo chló' ar nós léir-chiallaí!</span>
<lb n="77"/><span>I bhfad uaim bréag-ghrá, dearg-ábhar maoithe!</span>
<lb n="78"/><span>Tá na mílte sár-sprid i lár na bóchna</span>
<lb n="79"/><span>Thug grá i gcéin do laochra cróga -</span>
<lb n="80"/><span>Agus iad fá cholnaibh oscardha i nÉirinn-</span>
<lb n="81"/><span>As' do bhain a mbrón dá dtreoir iad 'na dhéidh sin.</span>
<lb n="82"/><span>Óir d'eirigheadh na laochra saolta cathach,</span>
<lb n="83"/><span>I ngean, i ngrá, i n-áille, 's i maitheas</span>
<lb n="84"/><span>Ba bheag a suim le himeacht blianta:</span>
<lb n="85"/><span>Monuar a gcéilí! béithe na gcaointe.</span>
<lb n="86"/><span>Anois ní méinn le héinne dhíobh-san</span>
<lb n="87"/><span>Filleadh go deo ar Fhódla ó'n iarthar.</span>
<lb n="88"/><span>Diúltuíghid aith-bhreith, ag grinn-fheitheamh an tsuainis,</span>
<lb n="89"/><span>Gí go mbíonn m'athair dá dtafann chun dualgais.</span>
<lb n="90"/><span>Agus sinne' siabhraí riamh nár rugadh,</span>
<lb n="91"/><span>Ní lugha is baol linn saol sa gcolainn</span>
<lb n="92"/><span>Fanaimíd i réim i n-aibhéis na glóire,</span>
<lb n="93"/><span>Dar linn ró-chruaidh saol buartha Fódla.</span>
<lb n="94"/><span>'S i n-aice linn fanann anama laochra:</span>
<lb n="95"/><span>Ní háil leo teacht mar ní chasann na béithe.</span>
<lb n="96"/><span>Deirid nár mhéinn leo léan na hÉireann</span>
<lb n="97"/><span>Gan i ndán dóibh árd-chéilí réir na sean-réime.</span>
<lb n="98"/><span>(Tá cuid eile fá shuan go buan, go síothach.</span>
<lb n="99"/><span>Ní airighid áthas ná bláthacht ár rí-bhaill)."</span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>"Is iongna do sgéal liom, a bhé gheal aoibhinn-</span>
<lb n="102"/><span>Annso sa bhFódla go fóill nach mbíonn</span>
<lb n="103"/><span>Sár-mhná 's deagh-fhir a d-oirfeadh go bríomhar</span>
<lb n="104"/><span>Mar chéilí dod' bhannaí dá dtagaid ó'n iarthar?"</span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>"Ní bhíonn! - faoi láthair ní áitigheann Éire</span>
<lb n="107"/><span>Ach samhalta Gaedheal, gan chéill gan éifeacht.</span>
<lb n="108"/><span>Ní daoine go fíor iad, fairíor, a lán díobh:</span>
<lb n="109"/><span>A's aca, do shíor, tá an tír 'na fásach."</span></p>
<lb n="110"/>
<lb n="111"/><p><span>Annsin ghabh colg mór Colm Ó Dómhnaill -</span>
<lb n="112"/><span>"Is náireach an sgéal díbh, i gcéin sa mbóchna.</span>
<lb n="113"/><span>Dá mhéid bhúr saoíacht, bhúr mbrí, bhúr n-áille</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="114"/><p><span>I lár na fairrge, cé'n tairbhe d'Fhál iad?</span>
<lb n="115"/><span>Cáineadh ní cuidiú do-bheirthí dhúinne,</span>
<lb n="116"/><span>Agus sinne clí-bhreoite, méinn-fheochta, múchna!</span>
<lb n="117"/><span>Is ait mar ghaolta d'Éirinn na ndeor sibh;</span>
<lb n="118"/><span>Is fearr i gcéin sibh óir ní méinn libh treorú."</span></p>
<lb n="119"/>
<lb n="120"/><p><span>Lán-tsámh d'fhan Grian fá dhianas an óglaí;</span>
<lb n="121"/><span>Thug gileacht a gnaoi sár-aoibhneas dó-san.</span>
<lb n="122"/><span>"Tuigfir go fíordha gníomha mo ghaoil ghlé</span>
<lb n="123"/><span>Sa mBóchna Rúnda," adúbhairt go saoileach.</span>
<lb n="124"/><span>"Bu gheal linn cuidiú go fuinniúl le hÉirinn</span>
<lb n="125"/><span>Ach monuar, gan bhúr n-anam ar lasadh ní féidir</span>
<lb n="126"/><span>Le n-ár ndéithe féin a leithéid do dhéanamh,</span>
<lb n="127"/><span>Gí gur doimhin a ngrá do Chlár Luirc chréachtach.</span>
<lb n="128"/><span>Idir bóchna na sídhe 'gus críocha na Banban</span>
<lb n="129"/><span>Ní féidir bheith ceangal ach ceangal na n-anmann.</span>
<lb n="130"/><span>Bu ghnaoi linn anama feadh Banban d'eirghe</span>
<lb n="131"/><span>Tuirseach a's tnáite de'n ghná-shaol; bheimís</span>
<lb n="132"/><span>I n-ann d'éis sin, le fuinneamh a's aoibhneas,</span>
<lb n="133"/><span>Tígheacht le cúngnamh, tríotha súd, do'n tírín.</span>
<lb n="134"/><span>A's do b'éidir 'na dhéidh sin ár saothar rúnda</span>
<lb n="135"/><span>Chur ar aghaidh go díochra - óir 'sí an dúr-fhadhb:</span>
<lb n="136"/><span>Má's croí-lag Éire, 'gus tréigthe deorach,</span>
<lb n="137"/><span>Cuirtear moíll ar dhéithe cibé a nglóire."</span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>"Thar gach a gcualas de thuairisg éachtaí!</span>
<lb n="140"/><span>Is ait, dar ndóigh, moílleadóireacht Éireann</span>
<lb n="141"/><span>Bheith ag déanamh buartha do Chuachta Síorruí,</span>
<lb n="142"/><span>Bheith 'na cosc do dhéithe 's do réim a rígheachta!"</span>
<lb n="143"/><span>"Is diamhra an fhíre," ar Grian go sámh leis,</span>
<lb n="144"/><span>"Baineann iomdha dlí le Slí na Bláthachta.</span>
<lb n="145"/><span>Tá ceangal rúnda 'dir plúr a's réalt,</span>
<lb n="146"/><span>Idir daoiní a's Manannán 's Anam na saol.</span>
<lb n="147"/><span>Tá oll-tsaothar roimh cách, a's ó sháile go spéartha</span>
<lb n="148"/><span>Is riachtanach aonacht, árd-laochas, brí naofa.</span>
<lb n="149"/><span>Ach tar le mo thaoibh thar an chaoin-mhuir aoibhinn</span>
<lb n="150"/><span>Go Rí-Ghort na mBláth, Rún-Oileán na nDraoithe.</span>
<lb n="151"/><span>De bhrí gurab áil leat bláthacht an Ghaolachais</span>
<lb n="152"/><span>Tá Magh Mell i ndán duit a's bárr na héigse."</span>
<lb n="153"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="154"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="155"/>
<lb n="156"/><p><span>Do-chonnaic an t-óigfhear, nóimid 'na dhiaidh sin,</span>
<lb n="157"/><span>Amach os a gcómhair aingiseoir críon liath.</span>
<lb n="158"/><span>"A Chuilm a chroí," ar sí go dobrónach,</span>
<lb n="159"/><span>"Ná himigh thar lear: níl sin ceart ná cóir duit.</span>
<lb n="160"/><span>Is mise do mháthair, sprid chráite na hÉireann,</span>
<lb n="161"/><span>Máthair na bplúr do ghlúin-ghein ó Éibhear,</span>
<lb n="162"/><span>Ag caoine mo chloinne, lucht broide 'gus géibhinn,</span>
<lb n="163"/><span>'S ag súil le faoiseamh ó Dhia na spéartha.</span>
<lb n="164"/><span>Gí gur trua mo chás, fá strácáil mo laethe,</span>
<lb n="165"/><span>Gí gur caillte mo chló-sgéimh, fá'n bhfód mo laochra,</span>
<lb n="166"/><span>Gí gur cruaidh mo phian a's dian mo phionos,</span>
<lb n="167"/><span>Mo sgéalta gan bhrí, mo laoithe gan bhinneas-</span>
<lb n="168"/><span>Tá dream díl cóir agam fós sa dúthaí;</span>
<lb n="169"/><span>Is fial a dtréithe, is saor a ndúchas;</span>
<lb n="170"/><span>Is measa leo mé 'ná béithe na cúmhachta,</span>
<lb n="171"/><span>Chó seasmhach atáid le sár-lucht Mhic Cúmhaill.</span>
<lb n="172"/><span>Is goirt leo mo chás, is grádhach mé féin leo,</span>
<lb n="173"/><span>Cnuasaid mo laoithe 's ínnsid mo sgéalta;</span>
<lb n="174"/><span>'Sé Soísgéal a láin mo shean-ráite 's urnaíthe,</span>
<lb n="175"/><span>'S tá Homéros groí 'gam sa gCraoibhín Aoibhinn.</span>
<lb n="176"/><span>'Seadh, thríd mo phortaí, thar cnoca 's sléibhte,</span>
<lb n="177"/><span>Le dúil a's díoghrais tigeann saoi a's sgéaluí:</span>
<lb n="178"/><span>Na daoine dílse thug riamh le háthas</span>
<lb n="179"/><span>A gcúl do'n saol mór as méid a ngrá' dhom.</span>
<lb n="180"/><span>An tráth is clos dom a mola maoite,</span>
<lb n="181"/><span>Tré oráid a's laoithe,'sé bhíos im' chuímhne:</span>
<lb n="182"/><span>Is fearr dom donas, bochtacht, claoiteacht,</span>
<lb n="183"/><span>Óir méaduíann riamh an díl-ghean tríotha.</span>
<lb n="184"/><span>Ó fan sa mbaile, ar thalamh na ndaoine;</span>
<lb n="185"/><span>Is fearr duit an gná-shaol cráifeach síothúil;</span>
<lb n="186"/><span>Seachain an t-eolus thar teorainn na tuaithe,</span>
<lb n="187"/><span>Fá fhóghluim i gcéin ná tréig mo shluaite."</span></p>
<lb n="188"/>
<lb n="189"/><p><span>D'éist Grian fá iongna le duan na mná boicht',</span>
<lb n="190"/><span>Sa deire 'sé duairt go huaibhreach, "a mháthair,</span>
<lb n="191"/><span>Tá t'anam i ngéibheann, do sgéal lán dúire;</span>
<lb n="192"/><span>Ní féidir fíor-dhaoine bheith dílis ná úmhal duit."</span>
<lb n="193"/><span>"Ataoi-se ró-dhian ar mhnaoi dheilbh chlaoite,"</span>
<lb n="194"/><span>Ar Colm go ciúin, "tá sí brúighte le cianta.</span>
<lb n="195"/><span>Tá an mhór-Éire buailte, monuar, agus sí seo -"</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="196"/><p><span>"Is taidhbhse faoi chrá í, ar fán feadh na hoíche."</span>
<lb n="197"/><span>D'imigh an tsean-bhean go feargach déarach-</span>
<lb n="198"/><span>In a háit ar an mbóthar bhí slóite na héigse:</span>
<lb n="199"/><span>Múinteoirí na nGaedheal iad féin, as gach cúige,</span>
<lb n="200"/><span>Mar a mbídís ag sgaipe bun-teagaisg le dúthracht.</span>
<lb n="201"/><span>"A Chuilm Uí Dhómhnaill," ar a dtreoruí le hiongna,</span>
<lb n="202"/><span>"A dtréigfeá lucht eolais, árd-chómhairlí na n-úr-ghás?</span>
<lb n="203"/><span>Nach mian linn teagasg do sgaipe feadh Fáil</span>
<lb n="204"/><span>Chuirfeas uaisleacht a's brí a díl-chroí i mbláth?"</span>
<lb n="205"/><span>Dubhairt Colm: "Fairíor! táim liath ag bhúr mbriathra.</span>
<lb n="206"/><span>Gach oíche, gach lá, ag siabhránacht a bhíonn sibh.</span>
<lb n="207"/><span>Do-bheirthí do'n ógraí leamh-eolas gan staonadh-</span>
<lb n="208"/><span>Is suarach an ghaois í do shíolrach na Féinne!</span>
<lb n="209"/><span>Táim tuirseach d'fhuair-sgéalta, sean-tréanta, gná-</span>
<lb n="210"/><span>theagasg,</span>
<lb n="211"/><span>Anam Gaedheal i síor-dhlúimh, a's lucht múinte crith-</span>
<lb n="212"/><span>eaglach-"</span>
<lb n="213"/><span>Gháir Grian, a's 'na dhéidh sin rann aerach do chan sí,</span>
<lb n="214"/><span>A's d'imigh na buidhne, go diachrach gairgeach.</span></p>
<lb n="215"/>
<lb n="216"/><p><span>D'eirigh ceol ó gach taoibh: ag tígheacht chun spáird leis</span>
<lb n="217"/><span>Chonnaic Colm 'na dhiaidh sin buidheanta sáir-fhear.</span>
<lb n="218"/><span>"A Chuilm Uí Dhómhnaill," ar a dtreoruí go láidir,</span>
<lb n="219"/><span>"Is tréigtheoir gan treoir thú, bu chóir ort léir-náire.</span>
<lb n="220"/><span>Sinne Fianna Fáil, dian-ghárda na Fódla,</span>
<lb n="221"/><span>Ár mbratach i n-áirde, 's ár gcáirde go bródúil</span>
<lb n="222"/><span>Ag súil leis an daoirseacht ag slíocadh chun báis léi,</span>
<lb n="223"/><span>Ag súil leis an tsaoirseacht, ag tígheacht i mbáireach.</span>
<lb n="224"/><span>A's níl fúth-sa ach éalú le glé-bhruinnill siabhardha!</span>
<lb n="225"/><span>Dar réaltann a's ré ní oilbhéim go dtí seo."</span>
<lb n="226"/><span>"De shaothrú meanman do leanúin i gcómhnuí</span>
<lb n="227"/><span>Bu chóir daoibh, a cháirde: tá gá leis ag Fódla.</span>
<lb n="228"/><span>Is calma deagh-chroidheach sibh, is gnaoi liom bhúr laochas,</span>
<lb n="229"/><span>Ach saighdiúireacht intleachtach'tá ag teasdáil ó Éirinn."</span>
<lb n="230"/><span>Do mhol sin an ríoghan; sgar na Fianna go luaimhneach;</span>
<lb n="231"/><span>Ar sliabh a's chúl-ghleann thuit ciúineas a's uaigneas.</span>
<lb n="232"/><span>Dhearc Colm ar Ghrian, tháinig aoibhneas thar maoil air,</span>
<lb n="233"/><span>Ghabh loinnir a ghnaoi, bhí a chroí lán de dhraoíacht.</span>
<lb n="234"/><span>D'éaluigh tromlach an domhain ó n-a mheabhair go díreach:</span>
<lb n="235"/><span>Ghabh sé síos chun na Bóchna, Oll-Bhóchna an iarthair.</span>
<lb n="236"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="237"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="238"/>
<lb n="239"/><p><span>An turas sámh, an bhláth-mhuir ábhal,</span>
<lb n="240"/><span>Le Colm ba hiad ba rian chun sár-iúil.</span>
<lb n="241"/><span>Do gheal a chroí mar le taoibh na bláth-bhé'</span>
<lb n="242"/><span>Lán-luath ránag sé oileán na háille.</span>
<lb n="243"/><span>Do mhéaduigh sgiamh a's draoíacht a threoruí</span>
<lb n="244"/><span>Mar mhéaduigh suan a's uaigneas bhóchna.</span>
<lb n="245"/><span>Prímh-sprid a b'eadh í, mheas sé díreach,</span>
<lb n="246"/><span>Bhí ann ó thús, sa rún-réim shíorruí.</span>
<lb n="247"/><span>Bhí athró ar réilt, ar ré, ar taoide,</span>
<lb n="248"/><span>Bhí athrú air féin thar chéill na saoithe.</span>
<lb n="249"/><span>Fágadh an gná gan spás gach nidh,</span>
<lb n="250"/><span>A's d'eirigh soiléir dó a méinn 's a mbrí.</span>
<lb n="251"/><span>Do thuig sé iongantas, oll-rúin, iol-aoibhneas</span>
<lb n="252"/><span>An domhain diamhra, fhíordha, síorruí.</span>
<lb n="253"/><span>Do shaoil sé gur réalta rí-léir' a smaointe,</span>
<lb n="254"/><span>Ag taithneamh go niamhrach 's ag síoladh saoíachta.</span>
<lb n="255"/><span>Is air bhí bród thar meodhan mar d'airigh sé</span>
<lb n="256"/><span>An t-eolas i dtaisgí i bhfeartas a mheanman -</span>
<lb n="257"/><span>A mheanma féin do bhí léanmhar brónach-</span>
<lb n="258"/><span>Ag eirghe i dtráth mar lánta móra.</span></p>
<lb n="259"/>
<lb n="260"/><p><span>Siúd é an rí-bhall! Ar slí rúindiamhraí</span>
<lb n="261"/><span>Thuig Colm go beacht ar dteacht i dtír dóibh</span>
<lb n="262"/><span>Go mbéadh Magh Mell i n-a sheilbh féin aige</span>
<lb n="263"/><span>Do réir mar bhéadh sé saor a's laochta.</span>
<lb n="264"/><span>Níor ghá tar eis sin ceist ná sgrúdú,</span>
<lb n="265"/><span>Bhí togha na físe 'na íntinn lúnnraí-</span>
<lb n="266"/><span>Thar léigheann na n-aoiseann, thar saoíacht ba chlúmhla-</span>
<lb n="267"/><span>Níor ghá dhó ach smuaine 's ba ghluar gach rún dó.</span></p>
<lb n="268"/>
<lb n="269"/><p><span>Tré smaoineadh do-níthí na gníomhra go léir ann,</span>
<lb n="270"/><span>Chó luath leis an smaoine: an gníomh, an saothar.</span>
<lb n="271"/><span>Le gach smaoine d'eirigh ceol meidhreach aoibhneach,</span>
<lb n="272"/><span>'S chó binn, chó seolta le ceol ó shidh-lios.</span>
<lb n="273"/><span>Níor airigh Colm an cholann choitiannta,</span>
<lb n="274"/><span>Chó bríomhar, éadtrom, éasgaidh a's bhí sé.</span>
<lb n="275"/><span>Mhéaduigh diaidh ar ndiaidh ar a fhís 's a thuigse</span>
<lb n="276"/><span>'S bhí fáilte ag saoithe 's oll-draoithe roimhe.</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="277"/><p><span>Do bhíodar súd, mar thúismítheoirí,</span>
<lb n="278"/><span>'Gá n-oileadh oídheam a's smaointe glórmhar</span>
<lb n="279"/><span>I gcóir árd-aoiseann, cian ó'n daonnacht-</span>
<lb n="280"/><span>"D'éis mílte saol 'seadh béifear réidh dhóibh"</span>
<lb n="281"/><span>Bhí sógh a's bród thar meodhan sa rún-bhall;</span>
<lb n="282"/><span>Lean Colm an tséin an t-éacht de shúgradh;</span>
<lb n="283"/><span>Ach níor chian gur feas dó, 'measg na síthe,</span>
<lb n="284"/><span>Cúis bhróin a's náire, a's ábhar maoithe.</span></p>
<lb n="285"/>
<lb n="286"/><p><span>Bhí Cúchulainn, Craobh Rua, 'gus slua na Féinne,</span>
<lb n="287"/><span>A's na céadta taoiseach nach iad, 'na séimh-shuan.</span>
<lb n="288"/><span>Níor bhéidir a ngluaiseacht ach corr-uair le dianas,</span>
<lb n="289"/><span>A's do bheidís láithreach 'na sámh-shuan sínte.</span>
<lb n="290"/><span>Do b'é a rún, ar leath-dhúiseacht dóibh, seal,</span>
<lb n="291"/><span>Nach rabhdar ach díreach d'éis tígheacht ó'n bhFódla.</span>
<lb n="292"/><span>"Ó leigidh dúinn codla, ró-mhoch ár músgailt,</span>
<lb n="293"/><span>Táimíd tnáite traochta d'éis an tsaoghail 's a chrúdhais."</span>
<lb n="294"/><span>Gí gur mhór a laochas ró-shaolta bhíodar</span>
<lb n="295"/><span>Agus iad i nÉirinn sna laethe cianda.</span>
<lb n="296"/><span>Dá bhrí sin anois ar leith-lis léanmhar,</span>
<lb n="297"/><span>Gan chúmhacht, gan bhrí, do luigh na tréin-fhir.</span>
<lb n="298"/><span>Níor bhéidir le neach díobh a spraic d'ath-adhnadh,</span>
<lb n="299"/><span>Gí gur cóir do chách lán d'áthas d'eirghe</span>
<lb n="300"/><span>A's úr-shaothar dhéanamh sa réim spriodálta,</span>
<lb n="301"/><span>(Níl i Magha Mell féin ach an Chéad-Neamh ábhal).</span></p>
<lb n="302"/>
<lb n="303"/><p><span>Agus anama nach iad do bhí 'na ndúiseacht</span>
<lb n="304"/><span>Níor mhaith leo eirghe a's oibriú le dúthracht.</span>
<lb n="305"/><span>Ariamh níor toil leo dul níos sia:</span>
<lb n="306"/><span>Go stád níos glórmhar sa mBóchna bhFíordha.</span>
<lb n="307"/><span>Lán-tsásta bhíodar le brí a's sóghas</span>
<lb n="308"/><span>Do bhí i ndán d'eis báis ar dtós dóibh.</span>
<lb n="309"/><span>Ba leisgiúil aoibhneach ba hiad sa Chéad-Neamh:</span>
<lb n="310"/><span>Do b'annamh dóibh smaoine ar rígheacht ba mhaordha.</span>
<lb n="311"/><span>Thuig Colm gan mhoíll na mílte árd-stáda</span>
<lb n="312"/><span>Thar Magh na hÁille atá le fáil ann.</span>
<lb n="313"/><span>'S nárbh iongna laochra bheith faon, neamh-aireach</span>
<lb n="314"/><span>I dtaoibh a nglóire 's a mbeodhacht 's a maithe!</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="315"/><p><span>Do réir mar shaothruigh sé féin an árd-mhéinn</span>
<lb n="316"/><span>Ó'n gCéad-Neamh go stáda nua-áille tháinig sé;</span>
<lb n="317"/><span>A's b'é bárr an áidh gur láimh le Manannán</span>
<lb n="318"/><span>I ndeire na dála do ránag a anam.</span>
<lb n="319"/><span>Do las an chruinne le loinnreadh diamhra</span>
<lb n="320"/><span>Fá bhráid an dé, gí gur géar a bhriathra.</span></p>
<lb n="321"/>
<lb n="322"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="323"/>
<lb n="324"/><p><span>Chuir dia na bóchna i n-eol do'n anam</span>
<lb n="325"/><span>Faillí na spiorad - ar mhuir 's ar thalamh-</span>
<lb n="326"/><span>Nár chuir chun críche gníomhra tábhachta</span>
<lb n="327"/><span>Do cheap na déithe mar shaothar áigh dhóibh.</span>
<lb n="328"/><span>"Bu dhual do dhaoine bheith gníomhach meanmnach</span>
<lb n="329"/><span>A's iad i nÉirinn, cibé a gceasna,</span>
<lb n="330"/><span>Ó bhliain go bliain a gcroíthe níos laochta</span>
<lb n="331"/><span>Gí dhá mbéadh a gcolna dá dturnamh fá éigean.</span>
<lb n="332"/><span>Dá dhruim sin ar tígheacht do'n iarthar d'éis bháis dóibh</span>
<lb n="333"/><span>Bhéadh a n-anama go bríomhar, líonta d'áthas,</span>
<lb n="334"/><span>Bheidís réid roimh saothar a's raon ab fhíordha</span>
<lb n="335"/><span>A's fonn ortha triall ar il-tslíthe síorruí.</span>
<lb n="336"/><span>Ar ghnó na ndéithe, ó réilt go fódán,</span>
<lb n="337"/><span>Ní bhéadh aon dian-chosc nó moílleadóireacht;</span>
<lb n="338"/><span>Bhéadh an rí-bhrí cheart i mbeatha na hÉireann,</span>
<lb n="339"/><span>A's bríoghach éachtach bhéadh an réim 'na dhéidh sin.</span></p>
<lb n="340"/>
<lb n="341"/><p><span>"Is mór iad na Gaedhil i dtréithe 's i dtréanas,</span>
<lb n="342"/><span>Go seasmhach dian, ach casaoideach saolta.</span>
<lb n="343"/><span>An locht is measa dhóibh: ceal fír-léarguis:</span>
<lb n="344"/><span>Rún-bheatha na smaointe ní gnaoi leo saothrú.</span>
<lb n="345"/><span>Dá bhrí sin d'éis éaga is saolta de ghná iad,</span>
<lb n="346"/><span>Gan i n-ann bheith go tréan sa réim spriodálta.</span>
<lb n="347"/><span>Do'n Chéad-Neamh féin ní théidheann a lan díobh</span>
<lb n="348"/><span>Ach fanaid faoi léan i gcéin ar dhroch-stáda,</span>
<lb n="349"/><span>A's i n-am 's i dtráth, go cráite buartha,</span>
<lb n="350"/><span>Fillean ar ais na taiseacha duairce</span>
<lb n="351"/><span>Fá aith-bhreith i nÉirinn 's an sgéal goirt céadna:</span>
<lb n="352"/><span>Neamh-aireacas, léan, a's tréimhse gan éifeacht,</span>
<lb n="353"/><span>I gceilt ó shaol go saol a dtréithe</span>
<lb n="354"/><span>Gur cosúil le ceo fá dheo a nGaolachas.</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="355"/><p><span>A's ní bhéid ar bhealach a leasa choíche</span>
<lb n="356"/><span>Nó go mbéidh a rún-toil mar dhún-phort diaga,</span>
<lb n="357"/><span>Gan sgáth ar a gcroí roimh pian ná cuacht</span>
<lb n="358"/><span>Ar a mbíonn crot tréan sa tsaol neamh-bhuan.</span>
<lb n="359"/><span>Níl ach cruth sa tsaol úd cibé a mhórdhacht,</span>
<lb n="360"/><span>Mar is doimhin do thuigis ar sroich na Bóchna dhuit.</span>
<lb n="361"/><span>Ní buan, ní fíor, ins na tíortha 's réalta</span>
<lb n="362"/><span>Ach anam a's spiorad - a thigeann o'n Éin-Bhrí.</span>
<lb n="363"/><span>A's tá ortha triall ar na Slíthe Síorruí,</span>
<lb n="364"/><span>'S is neamhach na buadha gur dual dóibh críochnú.</span>
<lb n="365"/><span>Is féidir le cách gach lá go bás dó</span>
<lb n="366"/><span>Bheith 'na dhealbhóir groí sa rígheacht spriodálta</span>
<lb n="367"/><span>Cibé a raon insa tsaol mío-ádhmhar -*</span>
<lb n="368"/><span>'Sin í bun-fhíre fá riaracht na bhfánuí..."</span></p>
<lb n="369"/>
<lb n="370"/><p><span>Do b'í an chómhairle cheap an t-óglach séanmhar:</span>
<lb n="371"/><span>Filleadh ar Fhódla, i gcóir rí-shaothair.</span>
<lb n="372"/><span>A's chó luath 's smaoin d'éaluigh saoithe 's draoithe</span>
<lb n="373"/><span>'S Magh Mell na slógh ar nós sídhe gaoithe.</span>
<lb n="374"/><span>A's do bhuail sé arís fá thígh na nGaedheal</span>
<lb n="375"/><span>'Na raibh a cháirde lán d'áthas ag pléireacht.</span>
<lb n="376"/><span>Shaoil siad-san a thriall bheith fá thaoibh an tsléibhe,</span>
<lb n="377"/><span>Gan éacht ar a aise thar ceapa dréachta.</span>
<lb n="378"/><span>Ní raibh duine do'n bhuidhin a shaoil go dtí sin</span>
<lb n="379"/><span>Go dtiocfadh chun dáimh sa ngná-ló draoíacht.</span></p>
<lb n="380"/>
<lb n="381"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="382"/>
<lb n="383"/><p><span>Do Cholm an tséin ba ghlé 'na dhéidh sin</span>
<lb n="384"/><span>Do ló a's d'oíche draoíacht na hÉireann.</span>
<lb n="385"/><span>Fíor-bhrí na neithe, spiorada na ndaoine</span>
<lb n="386"/><span>Ba hiad ba léir dó pé raon ar thriall sé.</span>
<lb n="387"/><span>Do chum sé dánta lán sáimhe 's aoibhnis,</span>
<lb n="388"/><span>Do sgaip rún-eolas chuir bród ar shaoithe.</span></p>
<lb n="389"/>
<lb n="390"/><p><span>* 'Sé sin, is féidir le duine bheith ag obair san domhan</span>
<lb n="391"/><span>spriodálta nuair a bhíos sé 'na chómhnuí sa ngná-shaol féin.</span>
<lb n="392"/><span>Is féidir le n-a mheanmain agus a anam bheith ag déanamh</span>
<lb n="393"/><span>oibre móire do shíor.</span>
<lb n="394"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="395"/><p><span>B'é thuig go beacht il-cheacht lucht eolais</span>
<lb n="396"/><span>A's do mheas go fíordha brí na nÓglach.</span>
<lb n="397"/><span>Ach gí gurbh áil leis trácht go bríomhar</span>
<lb n="398"/><span>Ar a raibh de bhreaghacht bheathadh 'sa dtírín,</span>
<lb n="399"/><span>Do chuir sé i n-eol do'n slógh i gcómhnuí</span>
<lb n="400"/><span>Gur bheag a bhí sí, i mbrí 's i mbeodhacht,</span>
<lb n="401"/><span>I gcó-mheas le háille i ndán dóibh uile</span>
<lb n="402"/><span>Ach a neart leir-dhoimhin chur i bhfeidhm le fuinneamh.</span>
<lb n="403"/><span>Do bhíodar naofa rún-tsaolta síorruí,</span>
<lb n="404"/><span>Agus Neamh 'na measg le teacht chun críche.</span>
<lb n="405"/><span>"Tá ceangal rúnda 'dir plúr a's réalt,</span>
<lb n="406"/><span>Idir daoiní a's Manannán 's Anam na saol.</span>
<lb n="407"/><span>Tá oll-tsaothar roimh cách, a's ó sháile go spéartha</span>
<lb n="408"/><span>Is riachtanach aonacht, dian-laochas, brí naofa."</span>
<lb n="409"/></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="410"/><p><span>CUID A DÓ. - TÍR NA nÓG SA mBAILE.</span></p>
<lb n="411"/>
<lb n="412"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="413"/>
<lb n="414"/><p><span>Cois Life geamh-oíche, i dtígh geal Gaelach,</span>
<lb n="415"/><span>Bhí Colm ag trácht le dáimh a's éigse.</span>
<lb n="416"/><span>"Is deas," ar Pádraig Mac Sáimhe, "sinne</span>
<lb n="417"/><span>Do bheith mar táimíd, ró-áthas ionainn.</span>
<lb n="418"/><span>Cuirtear i gcuímhne dhom brí na nDéiseach.</span>
<lb n="419"/><span>Sliabh geal gCua, i dtuaith na féile.</span>
<lb n="420"/><span>Ach deirim go dána gurb ábhar caoi dhom</span>
<lb n="421"/><span>Ár gceol, ár gcaint, ár meidhir, ar slíthe.</span>
<lb n="422"/><span>Níl againn dá mbárr fíor-shásamh anma,</span>
<lb n="423"/><span>Feallsúnacht ná saoíacht chun gríosta Banban."</span>
<lb n="424"/><span>Ghabh gáir An Craoibhín Aoibhinn láithreach,</span>
<lb n="425"/><span>D'fhéach Taidhgin Éigeas go haerach gáirdeach,</span>
<lb n="426"/><span>Bhí deallramh iongantais ar ghnúis an Laoidigh,</span>
<lb n="427"/><span>Agus dubhairt Conán "ní milleán go dtí seo."</span>
<lb n="428"/><span>"Bídhidh réidh, a cháirde," ar Pádraig Mac Sáimhe,</span>
<lb n="429"/><span>"Agus cuirfead i gcéill mo sgéal gan spás daoibh.</span>
<lb n="430"/><span>Ag cur tar maoil bhíos mo chroí le ró-ghrá</span>
<lb n="431"/><span>Do shaoithe na Gréige 's d'éigse na Fódla.</span>
<lb n="432"/><span>Tá Platón 's Homéros mar ghaolta groí dhom,</span>
<lb n="433"/><span>Sean-chathair na hAithne ag taithneamh do shíor liom.</span>
<lb n="434"/><span>Agus Éire na bhFiann is gnaoi liom fós í,</span>
<lb n="435"/><span>Chó mór leis na Gréagaí a laochra cróga.</span>
<lb n="436"/><span>Ach Gaedhil na ré seo - mo léan an tuairisg!</span>
<lb n="437"/><span>Is cosúil a saoíacht lé fiaige tuaithe.</span>
<lb n="438"/><span>Platón a's Oisín dá mbeidís i nÉirinn,</span>
<lb n="439"/><span>Dar ndóigh bu shuarach a dtuairim fá Ghaedheala.</span>
<lb n="440"/><span>Ach is eol dom ár ndaoine bheith bríoghach cráifeach,</span>
<lb n="441"/><span>Spiorad an fhileadh sa ngiolla, san sglábhuí.</span>
<lb n="442"/><span>Dá bhrí sin is iongna nach cúmhachtach a saothar</span>
<lb n="443"/><span>A's aithris ar Theamhraigh Cois Fhairrge 's na Déisí.</span>
<lb n="444"/><span>Agus maidir linn féin: báird, tréin-fhir, taoisí,</span>
<lb n="445"/><span>Bímíd go meidhreach, cainteach, gliadrach.</span>
<lb n="446"/><span>Ach d'éis an áirneáin, de bhárr ár mbriathar,</span>
<lb n="447"/><span>Ní thigeann úir-smaoine ná brí cliaruíochta.</span>
<lb n="448"/><span>Ar neimh-nídh téidheann, gan éifeacht, ár gcómhrádh,</span>
<lb n="449"/><span>Mar deatach tobac amach sna dóirse."</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="450"/><p><span>D'eirigh díospóireacht go beodhach 'na dhiaidh sin'</span>
<lb n="451"/><span>B'í barúil na ndámh nach tráthach filíocht,</span>
<lb n="452"/><span>Nach féidir saoíacht, gaiscíocht, áille</span>
<lb n="453"/><span>Bheith i bhfeidhm go fóill i bhFódla mhío-ádhsaí</span>
<lb n="454"/><span>Agus i spiorad na tíre claoite breoite,</span>
<lb n="455"/><span>A's na Gaedhil simplí, neamh-fhuiseach, mí-threorach.</span>
<lb n="456"/><span>"Ach sinne! buac na suadh!" ar Pádraig,</span>
<lb n="457"/><span>"Dar linn, árd-éigse, laochraí áigh sinn'</span>
<lb n="458"/><span>I n-ann go léir bheith saothrach saoithiúil.</span>
<lb n="459"/><span>Le maithe sa Féinne 's le Gréagaí sean-aoiseann.</span>
<lb n="460"/><span>Bu chóir dúinn oibriú le faghairt An Chraoibhín</span>
<lb n="461"/><span>Agus é ar tóir il-tseod na ndaoine.</span>
<lb n="462"/><span>Bu cheart dúinn uile bheith chó fuinniúil éachtach</span>
<lb n="463"/><span>Go foircheann an bheatha le fear ceaptha Sgoil Éanna."</span>
<lb n="464"/><span>"A Mhic Uí Shaimhe," do ráidh An Craobhín,</span>
<lb n="465"/><span>"Is tusa 'tá scúidhte chuig chúmhacht a's saolacht.</span>
<lb n="466"/><span>Nach cóir a bheith sásta le lághacht a's cráifeacht,</span>
<lb n="467"/><span>Nádúracht a's féile na nGaedheal go bráthach?</span>
<lb n="468"/><span>Tá fáth a's ciall le gach nídh sa gcrinne,</span>
<lb n="469"/><span>Le píopa tobac chó maith le Sirius.</span>
<lb n="470"/><span>Ar slí tá sluasadh chó hiongantach le cláirsí,</span>
<lb n="471"/><span>Agus níl sa bhfáidh ach dreatháir an sglábhuí.</span>
<lb n="472"/><span>Is geal liom Platón a's Kant a's Hégel,</span>
<lb n="473"/><span>Ach is iomdha feallsamh imeasg tinncéirí,</span>
<lb n="474"/><span>Tuilleann rudaí úmhla plúr na dílse,</span>
<lb n="475"/><span>A's is féidir bheith mórdha fá bhóithiríní."</span>
<lb n="476"/><span>Dubhairt Colm: "is féidir gan bréig, a Chraoibhín,</span>
<lb n="477"/><span>Ach níl sa méid sin ach taobh de'n fhíre.</span>
<lb n="478"/><span>Ní sna bóithiríní a bhíos an mhórdhacht,</span>
<lb n="479"/><span>A's níl sí le fáil san áit is glórmhaire,</span>
<lb n="480"/><span>Ach 'nár spiorada féin, 'nár méinn, 'nár léargus</span>
<lb n="481"/><span>(Agus ionta súd tá iol-chúmhacht níos maordha).</span>
<lb n="482"/><span>Is ait an trácht bhíos de ghná ag Gaedheala</span>
<lb n="483"/><span>Ar rudaí luardha na tuaithe saolta,</span>
<lb n="484"/><span>'Gá mola go hárd a's ag rá nár mhian leo</span>
<lb n="485"/><span>Aon athrú theacht ar a ndreach 's a mbrí bhig,</span>
<lb n="486"/><span>Bu cheart dóibh eirghe a's oibriú go tréanach</span>
<lb n="487"/><span>De na neithibh úmhla neithe cumhachta dhéanamh</span>
<lb n="488"/><span>Níl ionta mar táid ach ábhar saothair</span>
<lb n="489"/><span>I n-ionad bheith síorruí mar shaoileann Gaedhil."</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="490"/><p><span>"Dar fiadh!" ar Taidhgín go meidhreach lághach,</span>
<lb n="491"/><span>"Taoi níos uafásaí 'ná Pádraig Mac Sáimhe.</span>
<lb n="492"/><span>Bu ghnaoi leat an Ghaeltacht féin d'aithdhéanamh!"</span>
<lb n="493"/><span>"Gan aithdhéanamh do shíor ní fíor an Ghaeltacht;</span>
<lb n="494"/><span>Níl inte ach cabhail gan meabhair gan tábhacht,</span>
<lb n="495"/><span>Gan fás gan sonas," ar Colm go láidir.</span>
<lb n="496"/><span>Ar An Craoibhín: "Mo léan! gan Gaedhil bheith sásta</span>
<lb n="497"/><span>Le simplíocht a's úmhlacht a ndúchais ársa."</span>
<lb n="498"/><span>"A cháirde, má's toil linn," ar Colm go saoileach,</span>
<lb n="499"/><span>"Níl teora le Gaeltacht ná méid ár maoine</span>
<lb n="500"/><span>Is doimhin ár n-oighreacht ach oibhriú go saothrach</span>
<lb n="501"/><span>A's gan a bheith sásta le práta 'gus caoróg."</span></p>
<lb n="502"/>
<lb n="503"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="504"/>
<lb n="505"/><p><span>D'fhág Colm Áth Cliath 's chuir faoi fá'n dtuaith</span>
<lb n="506"/><span>'Na bhaile dúchais, iargúlta 's uaigneach.</span>
<lb n="507"/><span>Annsúd, i Lioschorraigh ba lom ba liathach,</span>
<lb n="508"/><span>Fá chúram a athar bhí talam tur riascach;</span>
<lb n="509"/><span>'S a samhla d'fheilmeacha i seilbh na gcómharsan-</span>
<lb n="510"/><span>A's ba hiad ba bhocht, dream dochrach gan dóchas,</span>
<lb n="511"/><span>Dar leo b'é Lioscorraigh, as ucht a chruaidhis,</span>
<lb n="512"/><span>Príomh-ghleann na ndeor i bhFódla na luain-chreich.</span>
<lb n="513"/><span>Do b'iongna leo Colm lán tola do thígheacht</span>
<lb n="514"/><span>Ó chathair na luaraidh go luachair a's síthbhín</span>
<lb n="515"/><span>A's ag luíghe chun saothair i léana 's riasca,</span>
<lb n="516"/><span>I n-ionad bheith ag sgrí' i "n-Áth Cliath an aoibhnis."</span>
<lb n="517"/><span>Ach d'eirigh an t-iongna go luaith, go líonmhar:</span>
<lb n="518"/><span>Ar cách, "ní éacht le cré go dtí seo!"</span>
<lb n="519"/><span>I ndeire na dála de bhárr an tsaothair</span>
<lb n="520"/><span>Bhí an fheilm faoi slacht a's maiseacht as éadan.</span>
<lb n="521"/><span>Do rinne sé ar de'n phaiste ba shuaraí;</span>
<lb n="522"/><span>Bhí arbhar a's bláthacht i n-áit na luachra.*</span>
<lb n="523"/><span>Do thug sé niúnadh a's cúngnamh go deontach</span>
<lb n="524"/><span>Dá cháirde go léir as a mhéid úir-eolais.</span></p>
<lb n="525"/>
<lb n="526"/><p><span>* Is eol do lucht ealadhan anois go bhfuil oll-bhrí ins na</span>
<lb n="527"/><span>riascaí féin.  Cuímhnigh ar sgéal an leasuítheora ar a dtug-</span>
<lb n="528"/><span>tar "humogen."  Déantar as móin agus bactéria é.</span>
<lb n="529"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="530"/><p><span>Agus diaidh ar ndiaidh ar a riascaí uile</span>
<lb n="531"/><span>Dar ndóigh bhí teacht áird-leasa le silleadh.</span>
<lb n="532"/><span>Tógadh glé-thíghthe, líon brí a's beodhacht,</span>
<lb n="533"/><span>Ceapadh có-oibriú, d'eirigh léir-chómhacht.</span>
<lb n="534"/><span>Ar cheol, ar ealadha do lean na hóga,</span>
<lb n="535"/><span>Cheap na sean gur áitigh san ráth sídheóga.</span>
<lb n="536"/><span>A's ag Feis na dúthaí lá lúnnrach samhraidh</span>
<lb n="537"/><span>Ba mheidhreach An Craoibhín, go haoibhneach labhair sé.</span>
<lb n="538"/><span>Do mhol sé an ceanntar mar bheanna-bhrogh Gaolachais,</span>
<lb n="539"/><span>Mar réamh-thús na Fódla glórmhaire saordha</span>
<lb n="540"/><span>Do bhéadh lán-fórsach os cómhair an tsaoghail</span>
<lb n="541"/><span>Agus geal le saothruí, céard a's éigeas.</span>
<lb n="542"/><span>Imeacht a luachra fá bhuac na bláthachta</span>
<lb n="543"/><span>B'in samhail nódh-Éireann ar raon an fháis ghlé.</span>
<lb n="544"/><span>"Dar Fionn! Is ag Colm bhí lom na fírinne-</span>
<lb n="545"/><span>Is dual dár sluaite gluaiseacht choíche.</span>
<lb n="546"/><span>Is cuibhidh iol-tsaothar 's úir-dhéanamh gach tréimhse.</span>
<lb n="547"/><span>Mo ghreidhin an úr-aois! As an riasc le Gaedheala!"</span></p>
<lb n="548"/>
<lb n="549"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="550"/>
<lb n="551"/><p><span>Do cuireadh ar bun i Lioscorraigh 'na dhéidh sin</span>
<lb n="552"/><span>Idir cnoc a's fáschoill Coláisde Gaelach.</span>
<lb n="553"/><span>Lán-luath do b'árd a cháil sna dúithchí,</span>
<lb n="554"/><span>Ach do Cholm dá bhárr do tháinig dlúimh chroí.</span>
<lb n="555"/><span>Imeasg na n-oidí, go soilbhir gleoite,</span>
<lb n="556"/><span>Bhí cailín do riar a chroí go mór, tráth.</span>
<lb n="557"/><span>B'shin Méabh Ní Mhaoláin, sgéimheach sóghach,</span>
<lb n="558"/><span>Léir-dhoimhin ar shaoíacht na ndaoine gcóir.</span>
<lb n="559"/><span>Do b'aoibhinn léi teacht i n-a measg ist-oíche,</span>
<lb n="560"/><span>Ag bailiú rócáin, sean-ráite, 's urnaíthe.</span>
<lb n="561"/><span>Do b'iongna leo uile a fuinneamh 's a pléideacht,</span>
<lb n="562"/><span>Ag dul go réidh le léigheann a's tréartha.</span>
<lb n="563"/><span>Ba ghná léi bheith aerach, deisbhéalach, aoibheall</span>
<lb n="564"/><span>A's í i dtigh Chuilm nó i gcuideacht leis aoin-tráth.</span>
<lb n="565"/><span>Dá athair 's dá mháthair ba ghrádhach do bhíodh sí,</span>
<lb n="566"/><span>A's dar leo bhí Méabh mar ghréin dá gcroíthe.</span>
<lb n="567"/><span>Ba dhian a ndóigh le pósadh na díse,</span>
<lb n="568"/><span>A's níor taise le dóchas na gcómharsan gcroidhiúil.</span>
<lb n="569"/><span>Ach ba mhinic do Cholm bheith corruíthe cumhach,</span>
<lb n="570"/></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="571"/><p><span>Gí gur lean sé sa ló dá ghnó le dúthracht.</span>
<lb n="572"/><span>Théidheadh sé d'oíche ó fhíodh go maol-chnoc,</span>
<lb n="573"/><span>I bhfad ó dhaoine 's ó aoibhneas daonna.</span>
<lb n="574"/><span>D'eirigh Méabh mion-ghruamdha 's do bhuail sí breoite,</span>
<lb n="575"/><span>A's tháinig imshníomh ar chroí na gcómharsan.</span></p>
<lb n="576"/>
<lb n="577"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="578"/>
<lb n="579"/><p><span>Chuaidh Méabh i laige gur airigh croí Chuilm bhoicht</span>
<lb n="580"/><span>Solusa shaoghail ag éalú fá'n mbruinnill ghil.</span>
<lb n="581"/><span>Feascar amháin faoi áilleacht an luain ghlé</span>
<lb n="582"/><span>Ag smaoine dó féin i gcéin do-chuaidh sé.</span>
<lb n="583"/><span>A's ar ais ag teacht um an mheadhon-oíche</span>
<lb n="584"/><span>Ar thaoibh an chnuic go tuirseach do shuidh sé.</span>
<lb n="585"/><span>"Is ait an saol é," ar sé go smaointeach,</span>
<lb n="586"/><span>"Do bhí ag eirghe lem' chuid oibre go bríomhar.</span>
<lb n="587"/><span>Do bhí soiléir dom séan na hÉireann,</span>
<lb n="588"/><span>A's glóir na cruinne 's an chine dhaonna.</span>
<lb n="589"/><span>Ba dhoimhin do thuigeas gur spiorada sinne,</span>
<lb n="590"/><span>Óg a's aosta, laoch a's bruinneall,</span>
<lb n="591"/><span>Do tháinig annso, le colna clúdta,</span>
<lb n="592"/><span>Cuid dár saothar síorruí do chríochnú le dúthracht.</span>
<lb n="593"/><span>(Tá iomad saol a's il-réalta rómhainn:</span>
<lb n="594"/><span>Anama go léir tá ár raon gan teorainn) ...</span>
<lb n="595"/><span>Och, is maith is feas dom gur sealadach saol-ghrá,</span>
<lb n="596"/><span>Gan baint leis an anam ach galar a's baol de.</span>
<lb n="597"/><span>Ach is deas, is beodhach, é do dheoraí sa domhan so,</span>
<lb n="598"/><span>A's is corruíthe cráite atáim mar gheall air.</span>
<lb n="599"/><span>Mo ghéar-chrá Méabh i bpéin mar luigheann sí,</span>
<lb n="600"/><span>I mbéal a háille, 's i mbláth a bríoghaireacht'."</span></p>
<lb n="601"/>
<lb n="602"/><p><span>"Is doiligh liom tusa fá'n gcnoc so go cráite</span>
<lb n="603"/><span>I n-ionad bheith grádhach a's áthasach láimh léi."</span>
<lb n="604"/><span>Do phreab sé fá iongna: go ciúin os a chómhair</span>
<lb n="605"/><span>Bhí Grian 'na seasamh, go geal a's go gleoite.</span>
<lb n="606"/><span>"Is gnaoi liom mar leanann tú teagasg an iarthair</span>
<lb n="607"/><span>Le dílseacht a's dúthracht," adubhairt sí go haoibhneach.</span>
<lb n="608"/><span>"'S bíonn m'athair 'ga mhola Lioscorraigh 's bhúr</span>
<lb n="609"/><span>saothair,</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="610"/><p><span>'Gá maoidheamh mar bheangán úir-bheathadh na hÉireann.</span>
<lb n="611"/><span>Ceapann iomarca Gaedheal gur cinéal aosta feochda</span>
<lb n="612"/><span>iad,</span>
<lb n="613"/><span>Measann sibh-se go tuigseach gurb innealta 's óg sibh.</span>
<lb n="614"/><span>Is agaibh an fhíre - thar ríomha na cúrsaí</span>
<lb n="615"/><span>Atá rómhaibh fá'n ngréin a's i réaltanna rúnda.</span>
<lb n="616"/><span>A's i dtóláimh is dual daoibh suairceas, sámhacht.</span>
<lb n="617"/><span>Faoi rádh a's go bhfuil sibh i gcruinne léir-áluinn.</span>
<lb n="618"/><span>Ach tá ort-sa go fóill aon mhór-locht amháin</span>
<lb n="619"/><span>'Tá ag milleadh do bheathadh: baoth-eagal roimh grá glé.</span>
<lb n="620"/><span>Creid uaim - mar an ghréin do phlainéada: go díreach</span>
<lb n="621"/><span>An grá glan do'n aigne, ag taithneamh do shíor leis.</span>
<lb n="622"/><span>Gan grá i n-a chroí, úr, íodhan, a's léir-ghlan,</span>
<lb n="623"/><span>A's é dílis go bráth de, tá sé fánach ag éinneach</span>
<lb n="624"/><span>Sa tsaol bheith ag ceapa gur 'na bheatha dáríribh</span>
<lb n="625"/><span>A bhíonn sé aon uair dá chuacht a's shaoíacht é.</span>
<lb n="626"/><span>Fíor-thuigseach fá'n ghrá, fá n-a bhláthacht a's a naofacht</span>
<lb n="627"/><span>Níl na Gaedhil go fóill idir óglaí a's bhéithe.</span>
<lb n="628"/><span>(Ins na laethe fad ó, mar is eol duit uaim cheana,</span>
<lb n="629"/><span>Ní bhíthí ach sealad faoi cheangal an gheana).</span>
<lb n="630"/><span>Tá liacht sa dtír agus saoilid i gcómhnuí</span>
<lb n="631"/><span>Gur náireach, ainmhianach, baoiseach an mór-ghrá.</span>
<lb n="632"/><span>Agus measann dream eile, lucht feilme 's tráchtála,</span>
<lb n="633"/><span>Gurab ionann a's earraí le ceannach mná glé.</span>
<lb n="634"/><span>Ní rachaidh ar bhealach a leasa croí Éireann</span>
<lb n="635"/><span>Go gcuirtear ar neimh-nidh an mheirbheacht éidigh.</span>
<lb n="636"/><span>Saothrú tailimh, is beannuíthe bríoghach é,</span>
<lb n="637"/><span>Saothrú meanman, taithneann le draoithe.</span>
<lb n="638"/><span>Ach saothrú croí, 'sé críoch ar an ghlóir é -</span>
<lb n="639"/><span>Mar is mithid duit múnadh le dúthracht sa bhFódla."</span>
<lb n="640"/><span>"A réilteann an aoibhnis a thriallas go seolta,</span>
<lb n="641"/><span>I n-aimsir mo bhuartha, ó bhuan-bhrugh sa mbóchna,</span>
<lb n="642"/><span>Do ló agus d'oíche ó bhíos i Maigh-Áille</span>
<lb n="643"/><span>Is eol dom léir-aoibhneas i gcríocha Chláir Luirc.</span>
<lb n="644"/><span>Ach 'na dhiaidh sin, 'sé airighim: nach ndeachas go fóill</span>
<lb n="645"/><span>Ach tamall thar ciúmhas an iongnaí 's na cómhachta.</span>
<lb n="646"/><span>Is fada mo raon, dian an saothar do cheapas,</span>
<lb n="647"/><span>A's sheachnas an gean ar eagal nach leanfainn."</span>
<lb n="648"/><span>Rinne Grian mion-gháir - "atáir fá shaoltacht</span>
<lb n="649"/><span>Go fóill, 's ní foláir duit láithreach í thréigean.</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="650"/><p><span>Is ceann do na Cúmhachta Rúnda an grá glé,</span>
<lb n="651"/><span>Deirbhshiúr Cheoil na Cruinne, Naomh-Intinne,'s Áille.</span>
<lb n="652"/><span>A's le daoine ná déithe ní féidir bheith fíor-bheo</span>
<lb n="653"/><span>Gan a bheith i gcó-ghluaiseacht le Cuachta Síorruí.</span>
<lb n="654"/><span>Tuigtear an dlí sin san iarthar i dtóláimh,</span>
<lb n="655"/><span>A's nuair eiríann tráth as a sámh-shuan mór-laoich</span>
<lb n="656"/><span>Má's mian leo teacht chun aith-bheatadh i nÉirinn</span>
<lb n="657"/><span>Iarraidh go léir bláith-bhéithe mar chéilí.</span>
<lb n="658"/><span>Anois 'na lán-dúiseacht, déis dlúimhe na néallta,</span>
<lb n="659"/><span>Tá Fionn groí Mac Cúmhaill, é scúidhte chuig laochas</span>
<lb n="660"/><span>I nÉirinn arís, ach iarrann an sár-spriod:</span>
<lb n="661"/><span>Mar ríoghain a's céile mé féin bheith láimh leis.</span>
<lb n="662"/><span>Adubhras le Fionn nár bhinn liom a ghuídhe-se</span>
<lb n="663"/><span>A's dá dtigeadh sé d'Éirinn ní bheadh 'na fhiannlaoch.</span>
<lb n="664"/><span>Bu héigin dó cromadh ar obair níos tábhachtaí:</span>
<lb n="665"/><span>Ag múnadh stair' Fódla nó ag treorú na sglábhuí.</span>
<lb n="666"/><span>Anois tá a mheabhair go hamhrasach, smaointeach,</span>
<lb n="667"/><span>É idir dá chómhairle i mbóchna an iarthair.</span>
<lb n="668"/><span>Ní hamhla san duit-se, a Chuilm an mhóir-áigh,</span>
<lb n="669"/><span>Ach leanúin go díreach de ghríosa na Fódla,</span>
<lb n="670"/><span>Agus fháil mar mhnaoi fá aoibhneas do shaoghail,</span>
<lb n="671"/><span>A's mar chláirsí a's réalt duit, Méabh Ní Mhaoláin."</span>
<lb n="672"/><span>Do las a ghnaoi gur thuig Grian go fíordha</span>
<lb n="673"/><span>An grá 's an tsíoth bheith 'gá líonadh a chroí-se.</span>
<lb n="674"/><span>"Beir buadh a's beannacht, a ghaisce dhílis,</span>
<lb n="675"/><span>Taoi anois faoi Aonghus" - 'na aonar bhí sé.</span></p>
<lb n="676"/>
<lb n="677"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="678"/>
<lb n="679"/><p><span>D'eirigh síth-cheol éan i gcéin a's i n-aice leis,</span>
<lb n="680"/><span>A's 'sé do cheap sé d'éis seala 'ghá ghrinn-fheitheamh:</span>
<lb n="681"/><span>Gurbh istigh ann féin bhí na héin 's an siansa;</span>
<lb n="682"/><span>D'eirigh léargus aignidh 's meannmú thar ríomh dó.</span>
<lb n="683"/><span>D'airigh sé Aonghus ar raon na glóire,</span>
<lb n="684"/><span>D'airigh sé Aonghus i gcéin cois Bhóinne,</span>
<lb n="685"/><span>Mhothuigh sé Aonghus fá n-a dhéin ag tígheacht,</span>
<lb n="686"/><span>Agus dubhairt an dia: "bím do shíor ar thaoibh dhíot.</span>
<lb n="687"/><span>Agus bíonn na hÉin fá réim, fá aoibhneas,</span>
<lb n="688"/><span>Ag gábhail a gceoil do ló a's d'oíche.</span>
<lb n="689"/><span>Tá siad-san 's a mbinneas 'na gcuid de'n chruinne,</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="690"/><p><span>De'n chruinne rúnda, cosúil le spiorad.</span>
<lb n="691"/><span>Ní chloiseann na sluaite aon uair an mór-cheol,</span>
<lb n="692"/><span>Óir ar bhánta Fáil atáid 'na ndeoruíthe.</span>
<lb n="693"/><span>Ní léir dóibh maordhacht na hÉireann fíordha,</span>
<lb n="694"/><span>Táid dall a's bodhar, gan meabhair, gan físe.</span>
<lb n="695"/><span>Ach is geal liom tusa chuig dorus mo rígheachta,</span>
<lb n="696"/><span>Agus bruinneall aolda mar aon leat 'tígheacht.</span>
<lb n="697"/><span>Níl oraibh ach leanúin go geanúil glé-ghlan,</span>
<lb n="698"/><span>A's béidh fáilte rómhaibh ar bhóithre na ndéithe ..."</span>
<lb n="699"/><span>Do shaoil an t-óglach gur ghleoite ghrámhar</span>
<lb n="700"/><span>Do-chonnaic sé Méabh le n-a thaobh an tráth san.</span>
<lb n="701"/><span>A's do fuair sé amach ar teacht na maidne</span>
<lb n="702"/><span>Go mba chian ar bhealach a leasa do'n ainnir.</span>
<lb n="703"/><span>Agus dubhairt sí leis féin go séanmhar 'na dhiaidh sin</span>
<lb n="704"/><span>Go gcuala sí ceol lán bróid an oíche úd;</span>
<lb n="705"/><span>Gur labhair rí-ghaisce i n-aisling áidh léi,</span>
<lb n="706"/><span>Ag ínnsint rúin thug úrach sláinte dhí.</span>
<lb n="707"/><span>Dubhairt Colm go ciúin go raibh rún 'ge féin dí-</span>
<lb n="708"/><span>A's cheana, 'na shúilibh, an rún soiléir dí!</span></p>
<lb n="709"/>
<lb n="710"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="711"/>
<lb n="712"/><p><span>An lá 'n-ar pósadh an óig-dhís aobhdha</span>
<lb n="713"/><span>Bhí cómharthaí feise le feicsint gach taobh díobh.</span>
<lb n="714"/><span>A's bhí feis dáríribh i gcroí an phobail,</span>
<lb n="715"/><span>A's na héin go siansach, dá ngrian-ghoradh.</span>
<lb n="716"/><span>Ba dhóigh le Colm gur mhothuigh sé caoin-bhrí</span>
<lb n="717"/><span>Ó cheol Éan Aonghuis mar phréimh an tsiansa.</span>
<lb n="718"/><span>A's d'éis luighe do'n ghréin a's é féin 's a bhláith-bhean</span>
<lb n="719"/><span>Ag siubhalm chun a dtighe, thar taoibh na ráithe,</span>
<lb n="720"/><span>Do-chualadar ceol go raibh bródh, thar ríomh ann;</span>
<lb n="721"/><span>Dar leo bhí feis fá leith ag Clíodhna ...</span>
<lb n="722"/><span>Um an mheadhon oíche, a's iad ag caoin-trácht,</span>
<lb n="723"/><span>Tháinig spiorad chúcha 's adubhairt go haoibhneach:</span>
<lb n="724"/><span>"Is mithid daoibh eirghe, 's rún-radharc d'fheicsint</span>
<lb n="725"/><span>Sa bhFódla shíorruí, príomh-rígheacht na seise."</span>
<lb n="726"/><span>Amach leo go réidh - ar raon an áthais,</span>
<lb n="727"/><span>Do dhearmadar glan go raibh "am" a's "áit" ann,</span>
<lb n="728"/><span>Go bhfacadar slóite cois Bhóinne go saothrach</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="729"/><p><span>A's na saoir i rún-chathair na Teamhrach go héachtach.</span>
<lb n="730"/><span>Os a gcómhair bhí Cláirseach an Dághdha go séiseach,</span>
<lb n="731"/><span>Í chó leathan le Fál a's chó hárd leis na réalta.</span>
<lb n="732"/><span>A's ó mhéaraibh an Dághdha, ar an gCláirsí 'gá seinnm,</span>
<lb n="733"/><span>Las gaethe soluis ar fud na cruinne.</span>
<lb n="734"/><span>Do b'é an ceol bhí ag treorú na saor-slua,</span>
<lb n="735"/><span>A's ba léir gurbh i n-oídheam 's i smaoineadh a saothar.</span>
<lb n="736"/><span>Do tháinig Aonghus chuig Méibh 's a céile</span>
<lb n="737"/><span>A's chuir sé an rún a's an t-iongantas i gcéill dóibh:</span>
<lb n="738"/><span>"Atámuid ag críochnú as smaoineadh a's spiorad</span>
<lb n="739"/><span>Árd-bheathadh na Fódla, lán de bhród a's bhinneas,</span>
<lb n="740"/><span>Tá le bheith fá réim ins na laethe rómhaibh</span>
<lb n="741"/><span>Nuair a bhéas a clann i n-alt rí-ghnótha.</span>
<lb n="742"/><span>Tá an Teamhair fhíordha, dhiamhra, rúnda</span>
<lb n="743"/><span>I réim go bráthach, lán d'áille 's d'iongantas.</span>
<lb n="744"/><span>Agus inte bímíd le díoghrais ag déanamh</span>
<lb n="745"/><span>Nua-shaoghail na glóire i gcóir na nÉireannach</span>
<lb n="746"/><span>Ach ní mór dóibh féin bheith árd-saothrach smaointeach,</span>
<lb n="747"/><span>A's lán de dhóchas a's bheodhacht a's dhílseacht,</span>
<lb n="748"/><span>Nó ní thig leo teacht chun beathadh so na ndéithe,</span>
<lb n="749"/><span>Ní thig leo fháil sa ngná-réim léas dí.</span>
<lb n="750"/><span>(Má's neamh-mhothuíach, brónach do ló a's d' oíche iad</span>
<lb n="751"/><span>Ní bhéid i n-ann a n-anama díriú.</span>
<lb n="752"/><span>Agus béid ag ceapa, ar bhealach a mío-ghnaoi,</span>
<lb n="753"/><span>Gurab í a réim lom an saol dáríribh!</span>
<lb n="754"/><span>A's i ndeire na tréimhse nuair éagfaid go cráite</span>
<lb n="755"/><span>Ní bhéid ullamh i gcóir na Bóchna Spriodálta).</span>
<lb n="756"/><span>Árd-ghrá, árd-mhéinn, árd-saothar i nÉirinn</span>
<lb n="757"/><span>'Siad ábhair a's slíthe na saoirse do Ghaedheala.</span>
<lb n="758"/><span>Annsin béid i n-ann teacht i ngar dom' shaoir-lucht</span>
<lb n="759"/><span>A's a ngná-shaol cheangal le Beatha Shíorruí."</span>
<lb n="760"/><span>Chuímhnigh Colm go beacht ar theagasg Mhanannáin,</span>
<lb n="761"/><span>D'fhéach Méabh mar shoirbh-sprid i n-oireachtas anmann.</span>
<lb n="762"/><span>D'éis sin os a gcómhair i ngach treo ba léir dóibh</span>
<lb n="763"/><span>Sglábhuíthe dealbha 'measg na saor-slua,</span>
<lb n="764"/><span>"Ionta súd," arsan dia, "tá taoisí a's ríoghlaí</span>
<lb n="765"/><span>mhill treoir agus saol na hÉireann ó chianta,</span>
<lb n="766"/><span>Mar Lisbet a's Cromuell a's lucht na gcam-dlíthe,</span>
<lb n="767"/><span>Agus Éireannaí féin rinn' éigceart dá dtírín.</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="768"/><p><span>Tá ortha, roimh faoiseamh ó dhian-ghnó a's úmhlacht,</span>
<lb n="769"/><span>An oiread a's bhris siad d'athfhuirmiú do'n úir-réim."</span>
<lb n="770"/><span>Do-chuadar ar aghaidh fá shoillse na Cláirsí;</span>
<lb n="771"/><span>An iomad neamh-stáid thaisbeán rí an ghrá 'dhóibh.</span>
<lb n="772"/><span>Ba léir dóibh mar ceangaltar Teamhair 's brugh Chlíodhna</span>
<lb n="773"/><span>Le parrthas na Bóinne 's Rún-Bhóchna an iarthair.</span>
<lb n="774"/><span>Níor chuímhin leo an ceangal ar dteacht dóibh abhaile</span>
<lb n="775"/><span>Ach d'fhan i n-a gcroíthe díoghrais ar lasadh.</span>
<lb n="776"/><span>Dubhairt Colm le Méibh, "is séanmhar ár rígheacht</span>
<lb n="777"/><span>Ó áille na Bóinne go mórdhacht an iarthair.</span>
<lb n="778"/><span>Faoi chrutha neamh-bhuaine tá il-iongna, tá 'n tsíorruí,</span>
<lb n="779"/><span>A's is breagh a bheith beo le n-ár gcómhacht chur chun críche.</span>
<lb n="780"/><span>Rún-cheol ar ár raon do-ghéanaid go bráthach</span>
<lb n="781"/><span>Éin Aonghuis an Ghrá' agus Cláirseach an Dághdha."</span>
<lb n="782"/></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="783"/><p><span>CUID A TRÍ. - AITH-BHREITH NA LAOCH.</span></p>
<lb n="784"/>
<lb n="785"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="786"/>
<lb n="787"/><p><span>Ist-oíche na gcnámhlach, le dán do chríochnú,</span>
<lb n="788"/><span>I n-a aonar fá'n gcnoc ghabh Colm go smaointeach.</span>
<lb n="789"/><span>(D'fhág sé a bhláith-bhean le cáirde go haerach</span>
<lb n="790"/><span>Ag riaradh pléaráca i n-árus na nGaedheal ngroí).</span>
<lb n="791"/><span>Faoi sholus an luain, i n-uaigneas an árd-chnuic,</span>
<lb n="792"/><span>Do phreab sé fá bhród - 'na threo bhuail sár-spriod.</span>
<lb n="793"/><span>"A Chuilm Uí Dhómhnaill, is sóghach liom trácht leat</span>
<lb n="794"/><span>Os cionn Lioscorraigh, ar chnoc an áthais.</span>
<lb n="795"/><span>Mise Fionn Mac Cúmhaill 'tá faoi chlú tré Chlár Luirc,</span>
<lb n="796"/><span>Gí nach dtuillim an tásg thug bárd a's dámh orm.</span>
<lb n="797"/><span>Óir ba chian ba dhall mé, i mball na háille,</span>
<lb n="798"/><span>I n-ionad bheith saothrach im' laoch spriodálta.</span>
<lb n="799"/><span>A's déis mo shuain bhíos buartha léanmhar</span>
<lb n="800"/><span>I dtaoibh mo thréimhse ba dhéanaí i nÉirinn.</span>
<lb n="801"/><span>Óir gí go ndearna mé gaisge go meanmnach</span>
<lb n="802"/><span>Ní raibh mo shaol mar roimh-ré do cheapas.</span>
<lb n="803"/><span>Níor ghlacas ceacht ó bheathaidh roimhe</span>
<lb n="804"/><span>(Ba bhocht gach ceann díobh mar bheathaidh spioraid).</span>
<lb n="805"/><span>Sa tsaol fá cholainn iomad tráth bhíos:</span>
<lb n="806"/><span>Mar fhile, mar rí, mar dhraoi, mar árd-laoch.</span>
<lb n="807"/><span>Tar éis gach saoghail bhíodh léan thar ríomh orm,</span>
<lb n="808"/><span>Ar ais, ath-uair, ag smuaine san iarthar.</span>
<lb n="809"/><span>Annsúd im' shaor-anam, cois Mhanannáin mhaordha,</span>
<lb n="810"/><span>Do chuímhnighinn ar olcas a's lochta mo laethe.</span>
<lb n="811"/><span>Ach d'eirigheadh mo dhóchas 'measg glóire na Bóchna</span>
<lb n="812"/><span>A's do chuirinn go bríomhar úir-iarracht rómham.</span>
<lb n="813"/><span>A's rí-chinnte do bhínn gur ag tígheacht arís dom</span>
<lb n="814"/><span>Chun beathadh i nÉirinn nach mbéadh cúis chaoi agam.</span>
<lb n="815"/><span>Ach fairíor, ar dteacht chun an tailimh do mhór-spriod</span>
<lb n="816"/><span>Ní foláir dó gná-chéadfaí 's gná-mhéinn do thógáil.</span>
<lb n="817"/><span>Ar ioncholnú sa tsaol dó éaluíann díreach</span>
<lb n="818"/><span>A chuímhne ghluar ar a ghluaiseacht fhíordha</span>
<lb n="819"/><span>'S ar éachta 's eachtraí bu cheart dó chríochnú</span>
<lb n="820"/><span>(Mar cheap sé go glé, roimh-ré, san iarthar).</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="821"/><p><span>Aithris do-níonn sé feadh blian ar ghaolta</span>
<lb n="822"/><span>Nó go mbíonn sé ceanndána, mórálach, saolta;</span>
<lb n="823"/><span>A's do réir a ghná-thuigse ní spiorad ná saoi é,</span>
<lb n="824"/><span>Doiléir a dhúchas rúnda síorruí.</span>
<lb n="825"/><span>Mar sin bhí mo sgéal im' Fhéinní i bhFál-chrích,</span>
<lb n="826"/><span>Síor-dhearmad do rinneas ar chruinne spriodálta.</span>
<lb n="827"/><span>'S ar bhfilleadh mar anam ar bhall na saoirse</span>
<lb n="828"/><span>Ní hiongna gur chráite 's tnáite do bhíos.</span>
<lb n="829"/><span>Ach bhí laochas a's beodhacht sa bhFódla lem' ré-se:</span>
<lb n="830"/><span>Gí nach rabhmar spriodálta ba ghrádhach ár ndaonnacht.</span>
<lb n="831"/><span>Ach monuar! na cláiríní do-chím 'nár n-inead!</span>
<lb n="832"/><span>Aith-ioncholnú 'na measg! bu heaglach mé roimhe.</span>
<lb n="833"/><span>Bu shuarach mo stáid: ní fás spriodálta</span>
<lb n="834"/><span>Do bhéadh i ndán dom ach fás i dtáire.</span>
<lb n="835"/><span>Bhíos idir dá chómhairle i mbóchna Mhanannáin</span>
<lb n="836"/><span>(Fágann na déithe saor-raon do'n anam).</span>
<lb n="837"/><span>Bu gheal liom saol Éireann ach Gaelach grádhach í,</span>
<lb n="838"/><span>Bu leisg liom tígheacht chó baoiseach 's atá sí.</span>
<lb n="839"/><span>Dá dhrunn sin cheapas go mb' fhearr dom bheith sínte</span>
<lb n="840"/><span>Arís im' tháim-néall mar tá na mílte.</span>
<lb n="841"/><span>Ach fuaireas feas ar do cheanntar chroí-bheo,</span>
<lb n="842"/><span>A's i Magh na Slógh líon mo dhóchas 'na thaoide.</span>
<lb n="843"/><span>Is geall go mbéidh saol rí-laochta saoileach</span>
<lb n="844"/><span>Annso am feasta 'measg na ndaoine.</span>
<lb n="845"/><span>Dá bhrí sin fá dheire do spiorad i gClár Luirc</span>
<lb n="846"/><span>Béidh rí-áit le fáil chun fáis spriodálta.</span>
<lb n="847"/><span>A's is mian liom féin, insa tréimhse rómhainn,</span>
<lb n="848"/><span>Aith-bhreith sa gcrích seo a's gníomhacht ghlórmhar."</span></p>
<lb n="849"/>
<lb n="850"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="851"/>
<lb n="852"/><p><span>Nóimid 'na dhiaidh sin ar thaoibh an mhaol-chnuic,</span>
<lb n="853"/><span>Thart tímpal Fhinn, go glinn, go sgéimheach,</span>
<lb n="854"/><span>Ghabh spiorada maordha ba shaothrach sa bhFódla</span>
<lb n="855"/><span>Sna haoise cianda sul chríon a cómhacht.</span>
<lb n="856"/><span>"Tá Fionn 'na dhúiseacht, d'éis dlúimhe san iarthar,</span>
<lb n="857"/><span>A's ní taise dúinne," adubhairt Diarmuid.</span>
<lb n="858"/><span>"'S bu gheal liom féin dian-tsaothar i nÉirinn</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="859"/><p><span>Ar son na mban a's fá bhratach Aonghuis."</span>
<lb n="860"/><span>Ar Oisín, "bu ghnaoi liom laoithe laochais</span>
<lb n="861"/><span>Arís do chanadh chun Banban na Féinne,</span>
<lb n="862"/><span>Laoithe do spreagfadh ar bhealach árd-saoghail í</span>
<lb n="863"/><span>Nó go mbéadh a méinn i n-aonacht le déithe.</span>
<lb n="864"/><span>Ach tá eagal orm-sa roimh colainn faoi láthair,</span>
<lb n="865"/><span>Roimh aith-bhreith, gná-mhúnadh, gná-thuairim i bhFál-chrích.</span>
<lb n="866"/><span>Bu bhocht, bu bhaolach an léigheann do-gheóbhainn,</span>
<lb n="867"/><span>A's do-ghéanainn dearmad ar Neamh na Bóchna."</span>
<lb n="868"/><span>Bhrís Cúchulainn fá gháire: "Nach sásúil bheinn-se</span>
<lb n="869"/><span>Mar ghiolla nuachta nó buachaill aimsire!</span>
<lb n="870"/><span>Nó bulláin fám' chúram i gcúinne na tuaithe-</span>
<lb n="871"/><span>Dar Eamhain! dar Ulaidh! tá ioncholnú uaim-se!"</span>
<lb n="872"/><span>"A's imbasa," ar Déirdre, "nach séanmhar seolta</span>
<lb n="873"/><span>Do bheinn fá'n dtuaith mar nuachar sgolóige!</span>
<lb n="874"/><span>Indiu monuar! is suarach saol Éireann,</span>
<lb n="875"/><span>Gan réim-chion sa Ghaeltacht féin ag na béithe."</span>
<lb n="876"/><span>"Is dian an donas," ar Osgar, "gurb éigin</span>
<lb n="877"/><span>Dár n-anmainn ar dteacht ar ais do'n tsaol dóibh</span>
<lb n="878"/><span>Colna coitchianta 's gná-íntinní thógáil</span>
<lb n="879"/><span>A's triall fá chuacht bréag-thuairme 's nóis leimh.</span>
<lb n="880"/><span>Mo chaoi! gan le fáil i gClár Luirc rómhainn</span>
<lb n="881"/><span>Fir ghroí ghlan - ghrádhacha 's mná glé gleoite.</span>
<lb n="882"/><span>B'oiriúnach siúd mar thúismítheóirí</span>
<lb n="883"/><span>A's ghaolta dhúinn: ní hamú ó'n óige</span>
<lb n="884"/><span>Do bheimís ag dul, ag borradh sa tsaoltacht,</span>
<lb n="885"/><span>Ach ag fás go glórmhar i dtreo na ndéithe."</span></p>
<lb n="886"/>
<lb n="887"/><p><span>"Is follus," ar Fionn, "nach bhfuilmíd go fóillín</span>
<lb n="888"/><span>'Nár ndúiseacht iomláin d'éis tláithe na Bóchna.</span>
<lb n="889"/><span>Dá mbeimís lán-dúiseach do b'úrghlan ár léargus,</span>
<lb n="890"/><span>Ní eagal bhéadh orainn roimh ioncholnú i n-aon bhall,</span>
<lb n="891"/><span>Ná faitíos orainn roimh obair dá ghéire í,</span>
<lb n="892"/><span>A's dar ndóigh nár leisg linn aith-bhreith i nÉirinn.</span>
<lb n="893"/><span>Ar aghaidh linn chun éiste le séis Éan Aonghuis,</span>
<lb n="894"/><span>A's 'na dhiaidh sin le Cláirsí an Dághdha, go mbéimíd</span>
<lb n="895"/><span>Ar árd-stáid an tséin, agus raon an dualgais</span>
<lb n="896"/><span>Soiléir dúinn uile, bhí milte le suan trom."</span>
<lb n="897"/><span>Ach dubhairt gach aoinneach nár ghnaoi leo a chómhairle</span>
<lb n="898"/><span>A's nár bhéidir a mealladh chun beathadh sa bhFódla.</span>
<lb n="899"/></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="900"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="901"/>
<lb n="902"/><p><span>D'eirigh ceol caoin aoibhinn thíos sa tsídh-lios,</span>
<lb n="903"/><span>Agus tháinig aníos na sídhe 'na mílte,</span>
<lb n="904"/><span>Ag brise go duanach uaignis na hoíche,</span>
<lb n="905"/><span>A's ar chionn an tsluaigh go huaibhreach Clíodhna.</span>
<lb n="906"/><span>Do stad na sídhe dá siansa ghlé-bhinn,</span>
<lb n="907"/><span>A's do labhair Clíodhna le scaoithre na saor-spriod:</span>
<lb n="908"/><span>"A cháirde ón mBóchna, a slóigh na mór-bhrí,</span>
<lb n="909"/><span>Is mall bhúr dtígheacht arís go Fódla.</span>
<lb n="910"/><span>A's is olc liom d'airiú bhúr n-eagal roimh saothar</span>
<lb n="911"/><span>Fá cholna nua cuachtacha Gaelacha.</span>
<lb n="912"/><span>Tá aonacht rúnda 'dir plúr a's réalta,</span>
<lb n="913"/><span>Idir spiorada, daoine, sídhe, a's déithe,</span>
<lb n="914"/><span>A's má's leisg le slua dhíobh a dhualgas dhéanamh</span>
<lb n="915"/><span>Tá an ceangal briste, millte an aonacht;</span>
<lb n="916"/><span>Agus cailleann an tlacht a rang sa gcruinne,</span>
<lb n="917"/><span>Agus éagann foirtileacht spioraid a's duine.</span>
<lb n="918"/><span>Mar sin tá an sgeól sa bhFódla le cianta,</span>
<lb n="919"/><span>'S is oraibh an locht, a's bhúr gcodla san iarthar.</span>
<lb n="920"/><span>Bhí sinne, na sidhe, ar ár ndícheall i gcómhnuí</span>
<lb n="921"/><span>A d'iarraidh árd-tréithre choiméad i ngach cóige;</span>
<lb n="922"/><span>A's na daoine bochta fá dhonas, fá éigean,</span>
<lb n="923"/><span>Ba dhílis, le haoisibh, a gcroí mar aon linn.</span>
<lb n="924"/><span>Bhí sibh-se fá shuan, fá bhuairt iad-san,</span>
<lb n="925"/><span>Ach fuaireadar faoiseamh de dhraoíacht na sídh-lios.</span>
<lb n="926"/><span>Anois, tá rí-dhóchas i slóite An Chraoibhín:</span>
<lb n="927"/><span>Tá úir-Éire dá críochnú i n-oídheam a's smaoineadh,</span>
<lb n="928"/><span>A's san áit seo nach raibh ach seisc a's riasca</span>
<lb n="929"/><span>Le feicsint de ghná, tigeann áille 's saoíacht.</span>
<lb n="930"/><span>Dar Teamhair! is iongna Craobh Rua 's na Fianna</span>
<lb n="931"/><span>Bheith eaglach roimh beathaidh imeasg na ndaoine,</span>
<lb n="932"/><span>A's nach toil leo bheith éachtach do réir a ndualgais,</span>
<lb n="933"/><span>'Na dtéada de chruit na cruinne i suaimin."</span></p>
<lb n="934"/>
<lb n="935"/><p><span>"Dar Fál-chrích," ar Fionn, "is binn liom do bhriathra,</span>
<lb n="936"/><span>Is dual dúinn teacht chun aith-bheathadh le díoghrais."</span>
<lb n="937"/><span>"Táim anois," ar Cúchulainn, "léir-ullamh mar aon</span>
<lb n="938"/><span>leat,</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="939"/><p><span>'S is fada liom feitheamh le haith-bhreith i nÉirinn.</span>
<lb n="940"/><span>Ba chian sinn i dlúimh, a's ar ndúiseacht ba tláith sinn,</span>
<lb n="941"/><span>Ach is óg an domhan - a's rí-fheabhas i ndán dúinn."</span></p>
<lb n="942"/>
<lb n="943"/><p><span>D'eirigh lánta siansa, d'éaluigh sídhe a's slua-spriod;</span>
<lb n="944"/><span>Bhí Colm 'na aonar faoi réalta 's luan ghlé.</span>
<lb n="945"/><span>A's ar dtús do shaoil gur draoíacht a's ceol-sídhe</span>
<lb n="946"/><span>Do mhair i ngach nídh ó réalt-bhuidhin go fódán.</span></p>
<lb n="947"/>
<lb n="948"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="949"/>
<lb n="950"/><p><span>D'fhéach Colm ó'n spéir ar léanta 's tíghthe,</span>
<lb n="951"/><span>A's tháinig d'éis tamaill, mar sgamal lá aoibhinn,</span>
<lb n="952"/><span>'Na aigne doilgheas nár thuig sé fáth leis</span>
<lb n="953"/><span>Óir bu chóir dá chroí bheith líonta d'áthas.</span>
<lb n="954"/><span>Ach annsin adubhairt sé: "an iongna é duine</span>
<lb n="955"/><span>Bheith brónach tráth um chás na cruinne?</span>
<lb n="956"/><span>As oll-bhrí na glóire ar dtós do tháinig sí,</span>
<lb n="957"/><span>A's iomláine arís d'éis na n-aoiseann i ndán di.</span>
<lb n="958"/><span>Ach monuar! is mall, is dall, is dúr sinn</span>
<lb n="959"/><span>Ar ár dtlacht iol-aisteach caimseach cumhach.</span>
<lb n="960"/><span>Agus spiorada féin-de Ghaedheala gluardha!</span>
<lb n="961"/><span>Is deacair a ngríosa chun gníomha 's dualgais.</span>
<lb n="962"/><span>A's ní fios nach leanann dreamanna 'na mílte</span>
<lb n="963"/><span>De'n mheirbhe chéadna feadh réalt thar ríomha.</span>
<lb n="964"/><span>Sinn anama maordha, ach d'éis gach soísgéil</span>
<lb n="965"/><span>'Nach suarach ár saothar ar raon na n-aoiseann!"</span></p>
<lb n="966"/>
<lb n="967"/><p><span>"Cuir dhíot an sgáth, stad de'n trácht mí-chiallda,</span>
<lb n="968"/><span>Ná bac leis na réalta, ach déan do dhícheall."</span>
<lb n="969"/><span>Ghabh séan a mheabhair mar labhair Grian leis,</span>
<lb n="970"/><span>Do phreab a chroí fá n-a tígheacht arís ann.</span>
<lb n="971"/><span>'Na gnúis bhí comhartha bróid a's sáimhe</span>
<lb n="972"/><span>Do chuir ar neimh-ní ceist an dáimh óig.</span>
<lb n="973"/><span>"Do fuairis fios," ar sise go ceolmhar,</span>
<lb n="974"/><span>"Ar iomad rún thar iúl do chó-lucht.</span>
<lb n="975"/><span>Is maith is eol duit na cómhachta maordha</span>
<lb n="976"/><span>Tá ag seoladh na beathadh ar feadh na saol mór.</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="977"/><p><span>Agus tugadh an t-eolus i dtreo 's go ndéanfá</span>
<lb n="978"/><span>Go foircheann an bheatha neart árd-saothair.</span>
<lb n="979"/><span>Istígh ins na rátha, ar bhánta na Fódla,</span>
<lb n="980"/><span>I righeacht Aonghuis, taobh rún-Bhóinne,</span>
<lb n="981"/><span>'S i gCead-Neamh na nGaedheal i gcéin sa mBóchna</span>
<lb n="982"/><span>Síor-uasal an saothar le déanamh go fóill againn.</span>
<lb n="983"/><span>Ach is gá togha aonachta, léarguis, a's fuinnimh</span>
<lb n="984"/><span>I bhfeidhm ag daoine 'gus sídhe 'gus spiorada</span>
<lb n="985"/><span>Chun go mbeimíd lán-fórrach mar slóite sna réalta,</span>
<lb n="986"/><span>Ár bhfialas is aoirde saoíacht a's naofacht.</span>
<lb n="987"/><span>(Do-níd ar oll-stáda, i n-iol-áruis na glóire,</span>
<lb n="988"/><span>Toil an Athar ar slíthe ró-dhiamhra fós dúinn).</span>
<lb n="989"/><span>Fá dheire tá rí-sgoth lán-bhríoghach ag gluaiseacht</span>
<lb n="990"/><span>D'éis suain na n-aoiseann chun gníomhacht is dual dóibh.</span>
<lb n="991"/><span>Do shaothar do ghríos iad: Fionn, Diarmuid, 's a</span>
<lb n="992"/><span>gcáirde-</span>
<lb n="993"/><span>Aireófar 'na mbeathaidh, d'éis sealaid, an sár-lucht.</span>
<lb n="994"/><span>Seo rún an áigh dhuit: i dtráth béidh an míorbhail-</span>
<lb n="995"/><span>I gcolnaibh do chloinne-se spiorada dhíobh-san! ...</span></p>
<lb n="996"/>
<lb n="997"/><p><span>"Is follus fá dheo dhuit Fódla mar tá sí,</span>
<lb n="998"/><span>Amuigh a's istígh, a's an tslí chun a bláthachta.</span>
<lb n="999"/><span>Léan, eagal, ná sgáth go bráth ní dual duit</span>
<lb n="1000"/><span>Ach lean ort go tréan, mar an ghréin dá gluaiseacht.</span>
<lb n="1001"/><span>Tá an chruinne dá fás - Crann na hÁille Diamhra</span>
<lb n="1002"/><span>Bhéas i mborradh 's i mbláth go bráthach na síorruí.</span>
<lb n="1003"/><span>Tá na tíortha 's réalta 'na gcraobha 's 'na mblátha dhe,</span>
<lb n="1004"/><span>Agus spiorad is brí de ghach nídh ag fás leo.</span>
<lb n="1005"/><span>A's de shíor tá orainn ó Lioscorraigh do'n tréin-</span>
<lb n="1006"/><span>mhuir</span>
<lb n="1007"/><span>Dár sgeachóig Éire rí-chraobh do dhéanamh."</span></p>
<lb n="1008"/>
<lb n="1009"/><p><span>A's ag canadh laoi do gheal croí a's anam ann</span>
<lb n="1010"/><span>D'éaluigh i gcéin Grian mhaordha, Inghean Mhanannáin.</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Inghean Mhanannáin : laoi-sgéal

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Inghean Mhanannáin : laoi-sgéal

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
