Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">An Gréasaidhe Luipreachán</title><author><name type="main">Tomás Ó Raghallaigh (Eagarthóir)</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">NL114</note>
                         <note type="L">5</note>
                         <note type="B">1924</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>NL114</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>An Gréasaidhe Luipreachán</title><author>Tomás Ó Raghallaigh (Eagarthóir)</author><imprint><publisher>Ó Gormáin</publisher><date>1924</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p/>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>Mise Cathal mac mic Luirc, agus iar mbeith ag éisteacht</span>
<lb n="3"/><span>ariamh dom leis na sean daoine ghá rádh an té a theangmhóchadh</span>
<lb n="4"/><span>le luipreachán, nó geancanach, ag bruach leasa, an uair a</span>
<lb n="5"/><span>bheadh sé ag déanadh na mbróg go bhfuigheadh a sháith den</span>
<lb n="6"/><span>tsaoghal uaidh, agus ar na smaoineadh seo dhom aon oidhche</span>
<lb n="7"/><span>amháin chruinnigh mé cnuasach maith de na luibheanna ba</span>
<lb n="8"/><span>gnáthach liom do chruinniú do mo mháthair mhór annsiúd thall,</span>
<lb n="9"/><span>eadhon Neiligh Reed, mar sin bhí sí na ban draoi a chois</span>
<lb n="10"/><span>Móta Bhaile an Aird i n-aice Loch na Muc, áit ar tóigeadh</span>
<lb n="11"/><span>na seacht seanaidh dá dtáinigh sí uatha, agus seo mar</span>
<lb n="12"/><span>theangmhaigh dhom in mo thuras.</span></p>
<lb n="13"/>
<lb n="14"/><p><span>Lá amháin dár thárla dhom ag taisteal na bhfearanta saoire,</span>
<lb n="15"/><span>socaire, soth saorthuigh úd atá idir Cruach Phádhraic i</span>
<lb n="16"/><span>gConnachta agus Loch Dearg i gCondae Dhún-na-nGall, áit</span>
<lb n="17"/><span>breitheamhnais aithrighe, d’ár ghnáthach le mo mháthair mhór</span>
<lb n="18"/><span>a dhul gach bliadhain do dhéanadh turais agus do bhrath na</span>
<lb n="19"/><span>gcreach (óir ní bheadh oiread cuile gé ó bhruach na</span>
<lb n="20"/><span>Sionainne go h-imeall na h-Éirne nach mbeadh braiththe</span>
<lb n="21"/><span>aice féin agus agamsa, agus is mar sin ba ghnáth linn a</span>
<lb n="22"/><span>theacht suas, ar chreach na gcríoch sin), ach mar a bhí mise</span>
<lb n="23"/><span>ar oidheacht ag Síogaidh Bhealach na Muice le taobh lios a’</span>
<lb n="24"/><span>phúca, agus go dtáinig d’ualach ormsa a bheith ’muigh san</span>
<lb n="25"/><span>oidhche ag ragaireacht capall, thug mé dom aire mo bhalagan</span>
<lb n="26"/><span>soid do líonadh leis na luibheanna beannuighthe úd mar atá</span>
<lb n="27"/><span>lus cré, eochair na bruighne, cuigeal na mban sidhe, as</span>
<lb n="28"/><span>lus buidhe, agus an raithneach ruadh, mar aon le mórán eile</span>
<lb n="29"/><span>de’n tsórt sin nach n-áirimhighthear anois, agus iar mbeith</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="30"/><p><span>dhom tuirseach ag smaoinead créad is críoch do’n ghéar leanmhuint</span>
<lb n="31"/><span>atá ghá dhéanadh ar Ghaedhil le tíoránaigh Gallda leis na cianta</span>
<lb n="32"/><span>seo a chuaidh thart, sé a taidhbhreadh dhom an ní fhoillseochas mé</span>
<lb n="33"/><span>ní dhíbhse amháin ach do gach duine dhá dtáinig, agus dhá</span>
<lb n="34"/><span>dtiocfaidh, dhá gcuala agus dá gcluinfidh de iarsma dhamh</span>
<lb n="35"/><span>go deó, ionnus nach mbainfidh a leithid seo de thoirmeasg ná</span>
<lb n="36"/><span>de sheachrán do charaid nó do namhaid go bráth mo dhiaigh,”</span>
<lb n="37"/><span>ar Cathal, agus leis sin tosuigheann sé an ceol mar leanas.</span></p>
<lb n="38"/>
<lb n="39"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="40"/><span>(Ar Fhonn Stáca an Mhargaidh).</span></p>
<lb n="41"/>
<lb n="42"/><p><span>Le tuitim na h-oidhche, mo shuidhe cois liosa dhom,</span>
<lb n="43"/><span>’S mé tuirseach ag smaoineadh gach díbirt is dithcheannadh</span>
<lb n="44"/><span>A d’fhuiling na Gaedhil mo leun sa n-oileán sa,</span>
<lb n="45"/><span>Hó-ró! ’sgan deireadh go fóill.</span></p>
<lb n="46"/>
<lb n="47"/><p><span>Se chuala mé an ceól faoi dhó ba bhinne liom</span>
<lb n="48"/><span>[Ná]{Na} cuacha ar na géagaibh is éanlaith ’mbarr na dtom,</span>
<lb n="49"/><span>’S go mbainfeadh sé bíodhgadh as croidhe bheadh marbh trom,</span>
<lb n="50"/><span>Hó-ró! le binneas a ghlór.</span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>Se chonaic mé síogaidh íseal fearanta,</span>
<lb n="53"/><span>Gan oiread na mbróg na shuidhe ar na leacracha,</span>
<lb n="54"/><span>A chasúr ar lúth, ag rúsgadh na leathracha,</span>
<lb n="55"/><span>Hó-ró! sé ag déanamh na mbróg.</span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>Bhí ocht n-ordlaigh déag air fad ins an abhach beag,</span>
<lb n="58"/><span>’S ba lúthmhar a mhéire ag fuaigheáil go h-acmhuineach,</span>
<lb n="59"/><span>Ag tarraing na h-íalle, ’s ba ghéar a mheana beag,</span>
<lb n="60"/><span>Hó ró! ’s mar chumadh sé ceól.</span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>Tráth chonaic mé féin gur gréasaidh ’n duine beag</span>
<lb n="63"/><span>Chuaidh mé ar m’aghaidh go h-aerach sgiobulta,</span>
<lb n="64"/><span>Mar a chuala mé sgéal ó mo mháthair go mbíodh ciste</span>
<lb n="65"/><span>Ag abhach de’n tsórt nó lán canna de’n ór.</span></p>
<lb n="66"/>
<lb n="67"/><p><span>Nuair a tháinic mé féin fá dhéin an luchramáin</span>
<lb n="68"/><span>Se labhair sé go béal bhinn céillidh, marannta,</span>
<lb n="69"/><span>D’á rádh liom “glac saeithe is méaduigh ’n cuideachta{”},</span>
<lb n="70"/><span>Hó-ró! is cluinfidh tú sgeol.</span></p>
<lb n="71"/>
<lb n="72"/><p><span>Nach mise agá críon, ’sní h-ionghadh sin caithte lag,</span>
<lb n="73"/><span>’S go bhfaca mé ’n chríoch seo na h-aon tur daraigh,</span>
<lb n="74"/><span>’S gan duine no daoine a shaothróchadh na fearannta,</span>
<lb n="75"/><span>Hó-ró! gidh gur innte bhí’n sogh.</span></p>
<lb n="76"/>
<lb n="77"/><p><span>Bhí mise san áit seo an lá tháinic Partholán,</span>
<lb n="78"/><span>Is tar éis a bháis bhí mé stát ag Neamhaidin,</span>
<lb n="79"/><span>Ag Tor an Chonnuidh go láidir, ’s ag cárnú Fomairí,</span>
<lb n="80"/><span>Hó-ró! mar a torcradh go leor.</span></p>
<lb n="81"/>
<lb n="82"/><p><span>Bhí mise ’n Éirinn i laethibh Fir Bolga,</span>
<lb n="83"/><span>’S iar dteacht do Thuatha-de-Dain ba tréan sa gcogadh mé,</span>
<lb n="84"/><span>I gCath Shliabh an Iarainn, mo chian ’s mo mhilleadh sa,</span>
<lb n="85"/><span>Ho ro! mar a cailleadh an ló.</span></p>
<lb n="86"/>
<lb n="87"/><p><span>Is iomdha sin ruathar cruadh is bristeacha,</span>
<lb n="88"/><span>A sheas mé go cliúiteach, ag cumhdach na dtalta-sa,</span>
<lb n="89"/><span>Is minic a rútail mé’n púca as na machairí,</span>
<lb n="90"/><span>Ho ro! le prioca mo dhóid.</span></p>
<lb n="91"/>
<lb n="92"/><p><span>Ní raibh briseadh mo bruighin i gcríocha Banba</span>
<lb n="93"/><span>a Oileán Mhic Aoidh go taobh na sean aibhne</span>
<lb n="94"/><span>Nach ar chuidigh mé ghríosadh go fíomach feargach,</span>
<lb n="95"/><span>Ho-ro! ’snach fada mé beó.</span>
<lb n="96"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="97"/><p><span>Bhí mé sa Mumhain go lúthmhar fuiliota,</span>
<lb n="98"/><span>Mo oide gan mhúnadh ag stiúradh lucht pirseóga,</span>
<lb n="99"/><span>An lá tháinig Clanna Mílidh i dtír sa gcaladh sin,</span>
<lb n="100"/><span>Ho ro! agus maithe na slógh.</span></p>
<lb n="101"/>
<lb n="102"/><p><span>Sheas mé gach bruighin go croidheamhail meanmnach,</span>
<lb n="103"/><span>a Chondae Chiarraidhe go díon sgrios Mhathaire,</span>
<lb n="104"/><span>I gcath Tailltean sa Mídh a críochneadh an racan sin,</span>
<lb n="105"/><span>Ho ro! mar aithristear sgeol.</span></p>
<lb n="106"/>
<lb n="107"/><p><span>Bhí mé i mbrollach gach táin dár thárla is iomarbhaidh,</span>
<lb n="108"/><span>Bó glinne, bó báine, is táin bó Cuailgne.</span>
<lb n="109"/><span>Bhí mé san áth an lá fa’r thuit Buineble ann</span>
<lb n="110"/><span>Ho ro! ’s mé tiomáint na mbó.</span></p>
<lb n="111"/>
<lb n="112"/><p><span>Is cuimhneach liom táin an Cheithearnaidh is Chonnachta,</span>
<lb n="113"/><span>Cath Chnoc an Áir, is bánú Manainne;</span>
<lb n="114"/><span>I Magh Mhuchraim a thárla mé [la]{lá} na harroide,</span>
<lb n="115"/><span>Ho ro! gidh go maireann go fóill.</span></p>
<lb n="116"/>
<lb n="117"/><p><span>Lá Cath mór na Maoimh, ba faobhrach cosantach,</span>
<lb n="118"/><span>Ag marbh na laoch, an ní úd is aisteach liom,</span>
<lb n="119"/><span>Sa sgrios Chlanna Baoisgne a shaorthóchadh ’n fearann seo,</span>
<lb n="120"/><span>Ho ro! dhá maireadh siad beó.</span></p>
<lb n="121"/>
<lb n="122"/><p><span>Bhí mé fá réim i laetibh Ailibheir</span>
<lb n="123"/><span>Ag Beinn Borb na ngliath, a stialladh Sacsanach</span>
<lb n="124"/><span>Mar aon le Eoghan Ruadh ag ruagadh Breataineach,</span>
<lb n="125"/><span>Ho ro! as Condae Thír-Eoghain.</span></p>
<lb n="126"/>
<lb n="127"/><p><span>Ag cuideadh le Gaedhil bhí mé tréitheach cumasach,</span>
<lb n="128"/><span>’S i nDoire na mBéim níor chladhaire meaithteach mé,</span>
<lb n="129"/><span>Gidh go raibh ’n luaidhe ag bualadh fám ’iosgadaí,</span>
<lb n="130"/><span>Ho-ro! le teine ’gus ceo.</span>
<lb n="131"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="132"/><p><span>I nEachdhruim Dia Domhnaigh is mór a d’fhuiling mé,</span>
<lb n="133"/><span>Is shuas ag an mBóinn a leonadh ’s a leagadh mé,</span>
<lb n="134"/><span>Ag Baile Áth Luain se buaileadh druma liom,</span>
<lb n="135"/><span>Ho-ró! ’s níor throid mé níos mó.</span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="138"/><span>“Sin agadsa anois, a Chathail,” ars’ an luipreachán, “mar a</span>
<lb n="139"/><span>bhain mise mo bheatha amach, le mo láimh agus le mo lann, go</span>
<lb n="140"/><span>fiúntach macánta, agus níor bhrath mé ná níor chreach mé</span>
<lb n="141"/><span>aon duine ariamh go fóill, agus an uair a chuaidh mé ó</span>
<lb n="142"/><span>fhéidhm, agus mheath mo neart, thosuigh mé ar dhéanadh bróg</span>
<lb n="143"/><span>do na daoine maithe, agus níl ciste ná stór agam ach mar a</span>
<lb n="144"/><span>chidh tú, agus dá dhruim sin uile is sean-chomharsa dod’</span>
<lb n="145"/><span>mhuinntirse ariamh mise, agus is maith do shábháil mé do</span>
<lb n="146"/><span>mháthair mhór, sí sin Neili Reed air a torcradh le cú dubh</span>
<lb n="147"/><span>Charraig Chlochair agus le cú bán Chros an Phobail, iar</span>
<lb n="148"/><span>mbeith do’n tseanmhnaoi sin ’na girrfhiadh, agus í ag</span>
<lb n="149"/><span>cruinniughadh abhaile im agus bainne na tíre le n-a</span>
<lb n="150"/><span>draoidheachta malluighthe, agus le pirseoga, agus is beag a</span>
<lb n="151"/><span>shíl mise gur duine de’n chineál sin a thiocfadh do mo</span>
<lb n="152"/><span>chreach, nó a dhéanfadh díoghbháil nó dochar ar bith dhom.</span>
<lb n="153"/><span>Ach má’s mian leat éisteacht le cuid éigin de bhriathra na</span>
<lb n="154"/><span>sinnsirí ad táinig tú uatha, agus le réimh fhaisneas do</span>
<lb n="155"/><span>mhuinntir féin, agus fá theacht na Spáinneach agus na</span>
<lb n="156"/><span>Lochlannach go hÉirinn, agus mar éireóchas Gearóid Iarla</span>
<lb n="157"/><span>atá leis na cianta fá gheasa i Móta Mhullaigh Eilm atá i</span>
<lb n="158"/><span>ngar do bhaile [Áta]{Átha}-fhirdiadh, agus mar a bhéas an muileann</span>
<lb n="159"/><span>cró trí lá agus trí oidhche ag meilt ar a dhícheall, agus gur</span>
<lb n="160"/><span>leis a torcrar na Gaill as Éirinn.  Nach minic a chuala tú</span>
<lb n="161"/><span>sin ag do mháthair mhór, a Chathail?” arsa ’n fear beag.</span>
<lb n="162"/><span>“Is fíor sin,” arsa Cathal, “agus dá mba é do thoilsa cuid</span>
<lb n="163"/><span>éicín de’n réimh fhios sin do mhíniughadh </span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="164"/><p><span>dhomsa bhéinn fá n-a mhaith dhuit, agus bhéinn ní</span>
<lb n="165"/><span>ba réidhe leatsa ar ball,” arsa Cathal.</span></p>
<lb n="166"/>
<lb n="167"/><p><span>“Muise, déanfaidh mé sin leat,” arsa ’n luipreachán, “ach i</span>
<lb n="168"/><span>gcúrsaí atarrach ná bí ’brath airgid ná óir ormsa feasda.”</span>
<lb n="169"/><span>Agus leis sin tosuigheann leis an gceol arís, agus an</span>
<lb n="170"/><span>tairngire ar dtús mar leanas: -</span></p>
<lb n="171"/>
<lb n="172"/><p><span>Ó tháinig do’n áit seo Naomh Pádhraic beannuighthe,</span>
<lb n="173"/><span>A’ teagasg an chrábhaidh do mhná ’s do dheagh dhaoine,</span>
<lb n="174"/><span>’S ag díbirt gac galar is gnáthach d’ár cleachdadh ann,</span>
<lb n="175"/><span>Hó-ro! le Soisgéal na mbeo.</span></p>
<lb n="176"/>
<lb n="177"/><p><span>Sgrios sé as an áit seo pláigh is placairidh,</span>
<lb n="178"/><span>Shéid sé an púca as gach clúid dá gcleachtadh sé,</span>
<lb n="179"/><span>Ghlan sé na críocha ó dhaoil ’s ó fhroganna,</span>
<lb n="180"/><span>Hó-ro! ’sgach athair nimhe de’n tsórt.</span></p>
<lb n="181"/>
<lb n="182"/><p><span>Thosuigh an chléir a’ leigheas gach aicíde,</span>
<lb n="183"/><span>Sagairt is bráithre, ’s ní áirmhighim manaigh,</span>
<lb n="184"/><span>Gan chiste, gan stór, ná ór na Sasanach,</span>
<lb n="185"/><span>Hó-ro! ach mar gheall ar an nglóir.</span></p>
<lb n="186"/>
<lb n="187"/><p><span>Is annsin a chuaidh díthearbhaidh naomhtha ’tairngireacht,</span>
<lb n="188"/><span>Ar gach briseadh is díth bheadh i gcríocha Banba,</span>
<lb n="189"/><span>Criomhthainn Mac Fheidlime i ndiaidh Colum Cille fós,</span>
<lb n="190"/><span>Hó-ro! ’sgach duine dhá sórt.</span>
<lb n="191"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="192"/><p><span>Dubhairt go dtiocfadh ann éag is aicíde,</span>
<lb n="193"/><span>Ar éanlaith an aeir ’s ar bheithidhigh an mhachaire,</span>
<lb n="194"/><span>Go mbeadh fuath agus gráin ag páistí dhá sean-ghaolta,</span>
<lb n="195"/><span>Hó-ro! sul fa dtiocfadh an ló.</span></p>
<lb n="196"/>
<lb n="197"/><p><span>Beidh gorta gan tár gach áit ins an gcruinne ’lig,</span>
<lb n="198"/><span>Fir agus mná, is ní áirmhighim leanabháin,</span>
<lb n="199"/><span>Ag seangadh ’n gach áit ’g ithe bláth na luibheanna,</span>
<lb n="200"/><span>Hó-ro! is d’á mbiadhadh le pór.</span></p>
<lb n="201"/>
<lb n="202"/><p><span>Bhéarfaidh uaisle Chrích Fáil an chomhdháil go Cill</span>
<lb n="203"/><span>Choinnigh leo,</span>
<lb n="204"/><span>Is tiocfaidh litir ó’n mbainrioghan chun bánughadh an</span>
<lb n="205"/><span>oileáin seo,</span>
<lb n="206"/><span>Beigh fionnghal is smál i nAlt na Muice thart,</span>
<lb n="207"/><span>Hó-ro! is marbhó’r go leor.</span></p>
<lb n="208"/>
<lb n="209"/><p><span>Tiocfaidh na Spáinnigh i mbarca iomadamhail,</span>
<lb n="210"/><span>is cabhlach na Frainnce ag ionnsuidhe le Sasana,</span>
<lb n="211"/><span>Beidh an taobh thuaidh fá shluaigh ag Lochlannaigh,</span>
<lb n="212"/><span>Hó-ró! is tosóchaidh ’n gleo.</span></p>
<lb n="213"/>
<lb n="214"/><p><span>Beidh na saighdiuirí dubha ar siubhal ins na bealaighe ’lig,</span>
<lb n="215"/><span>Is brisfidh na droichid gach taobh dh’á racha’ siad,</span>
<lb n="216"/><span>Ar eagla go mbeadh na Gaedil a’ rith ortha,</span>
<lb n="217"/><span>Hó-ro! ach a gcoinneal sa gceo.</span></p>
<lb n="218"/>
<lb n="219"/><p><span>Beidh Danairí cáidhe i bpáirt le hAlbanaigh,</span>
<lb n="220"/><span>Le cuideadh san ár gach lá le Breatainigh,</span>
<lb n="221"/><span>Is racha’ gan spás a’ sárughadh bhaile Áth-fhir-diadh,</span>
<lb n="222"/><span>Hó-ro! mar a gcaillfidh an ló.</span>
<lb n="223"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="224"/><p><span>Le torann an lámhaigh lá na feille sin</span>
<lb n="225"/><span>Fosgló gach ráth ó Dhroichead-Áth’ go Gaillimh thart,</span>
<lb n="226"/><span>Tiocfaidh na tuatha, de shluaighte cailicín,</span>
<lb n="227"/><span>Hó-ró! go muileann an chró.</span></p>
<lb n="228"/>
<lb n="229"/><p><span>Seinnfear an buabhall ar stuaic Mhullaigh Eilim leo.</span>
<lb n="230"/><span>Is duiseó’r Gearóid Iarla san Chiarach Ceanann fós,</span>
<lb n="231"/><span>Ní fhanfaidh le diallaid, ach claidheamh is bearradh beag,</span>
<lb n="232"/><span>Hó-ro! go gcruinneó’ na slógh.</span></p>
<lb n="233"/>
<lb n="234"/><p><span>Ní mó ’ná trí huaire ó cluinfear an chéad torann,</span>
<lb n="235"/><span>Go dtosuighidh ’n ruathar ’s go ruaigfear na heachtrannaigh,</span>
<lb n="236"/><span>Beidh an muileann a’ síor-mheilt trí oidhche gan stadadh dhó,</span>
<lb n="237"/><span>Hó-ró! ’s ní bheidh Galla níos mó.</span></p>
<lb n="238"/>
<lb n="239"/><p><span>Annsin beidh Clanna Mílidh mar a bhí siad i n-allód,</span>
<lb n="240"/><span>Roinnfear na tíortha, idir mhaoin is fearann, leo,</span>
<lb n="241"/><span>Ní bheidh ocras ná íota ar dhaoine ná eallach ann,</span>
<lb n="242"/><span>Hó-ró! ná fionghal níos mó.”</span></p>
<lb n="243"/>
<lb n="244"/><p><span>“Sin agadsa anois, a Chathail,” ars’ an gréasaidhe beag,</span>
<lb n="245"/><span>“tarraoil ar na nidhthe atá le theacht i ngearr aimsir, agus</span>
<lb n="246"/><span>a réir mar a bhreathnuigheamsa is fearr dhuitse fuireach go</span>
<lb n="247"/><span>foighdeach le do chuid ronna ’ná a bheith a’ brath ar chuid</span>
<lb n="248"/><span>do chomharsan, mar is fiosach duit féin nach bhfuil duine ar</span>
<lb n="249"/><span>bith ar an tsaoghal seo atá i riachtanas nach bhfuil a sháith</span>
<lb n="250"/><span>le déanamh aige ’na shaothar, agus le n-a sholáthar bocht</span>
<lb n="251"/><span>féin, agus thairis sin,” ars’ an luipreachán, “amhail agus mar</span>
<lb n="252"/><span>atá lorg an ghurrtha in do dhá lom lorgainse, is mar sin a</span>
<lb n="253"/><span>bhéas do shaidhbhreas go fóill, óir, amhail</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="254"/><p><span>agus bhí leannán sidhe ag do mháthair mhóir, Nelli Reed, is</span>
<lb n="255"/><span>mar sin is dual duitse, a bheith pósta le céile de’n treibh</span>
<lb n="256"/><span>chéadna, mar atá Mairghréad Níc Aodha, inghean</span>
<lb n="257"/><span>Díotharfaidh Thir an Amhgair, agus beidh an dúitche fhada</span>
<lb n="258"/><span>fhairsing sin a géilleadh dhuitse agus dod’ iarsma go bráth</span>
<lb n="259"/><span>’do dhiaidh.</span></p>
<lb n="260"/>
<lb n="261"/><p><span>Agus ós mithid domsa a bheith ag sgur agus a bheith ag cur</span>
<lb n="262"/><span>suas mo threaltuí,” ars’ an t-abhach beag, “feach thusa fá</span>
<lb n="263"/><span>an leac sin ar do chúl, agus gheobhaidh tú giogóg óir agus</span>
<lb n="264"/><span>beir leat é.”</span></p>
<lb n="265"/>
<lb n="266"/><p><span>“Beir buaidh agus beannacht,” ar Cathal, “agus is dóigh</span>
<lb n="267"/><span>liomsa gur duine eicín de uaisle mo mhuinntir féin thusa, agus</span>
<lb n="268"/><span>gurab é dia mo ghaolta, eadhon, crom crú, a sheol mise</span>
<lb n="269"/><span>’teangmháil leat,” arsa Cathal, agus leis sin thug sé</span>
<lb n="270"/><span>sítheadh sanntach sár-lúthmhar, so-luaimneach fá’n leic, agus</span>
<lb n="271"/><span>ní mór nachar sgath sé na méire dhe féin agus nár bhris sé a</span>
<lb n="272"/><span>loirgneacha leis a’ dearg-phráinn a bhí air, agus ar thógáil</span>
<lb n="273"/><span>na leice dhó, do’n tubáiste a bhfuair sé annsin ach daoil,</span>
<lb n="274"/><span>ciaróga, agus morán de phéiste éagsamhla eile, agus ar thógáil</span>
<lb n="275"/><span>a chinn suas go luath do Chathal, ní bhfuair aige i n-áit an</span>
<lb n="276"/><span>ghréasaidhe ach cárnán deathnaigh, agus an t-eallach ’lig ins</span>
<lb n="277"/><span>an bhfoghail, ionnus go mbéigin do Chathal teicheadh</span>
<lb n="278"/><span>cois is tsodar len’ anam arís as amharc Shíogaidh Bhealach</span>
<lb n="279"/><span>na Muice, dhá raibh sé in a sheirbhís.</span></p>
<lb n="280"/>
<lb n="281"/><p><span>Annsin do chan Cathal an laoi seo mar leanas: -</span></p>
<lb n="282"/>
<lb n="283"/><p><span>Ó Dhia mo Athair, nach truagh mo chás!</span>
<lb n="284"/><span>’S mé claoidhte tuirseach, gan duine ’mo dháil,</span>
<lb n="285"/><span>Ach síogaidh gan beannughadh nár shíolruigh ó Adham,</span>
<lb n="286"/><span>A mheallfadh le siollaí an t-éan de’n bhfál.</span>
<lb n="287"/></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="288"/><p><span>Nach fiosach gach duine i gcríocha Fáil,</span>
<lb n="289"/><span>Dhá gcualaidh, dhá gcluineann, nó dhá gcluinfeadh mo dhán,</span>
<lb n="290"/><span>Dhá bhfuighinnse an ciste mar a shíl mé fhághail,</span>
<lb n="291"/><span>Nach ualach bratóg a d’fheicfidhe ar Chathal.</span></p>
<lb n="292"/>
<lb n="293"/><p><span>Ach siubhailfidh mé feasda gach bruighin is ráth,</span>
<lb n="294"/><span>Ó chuanta Bhiorra go Cathair Dhroichead-tha,</span>
<lb n="295"/><span>Thart síos a chois Banna, ’s go dtí’n tSraith Bhán,</span>
<lb n="296"/><span>’S cha philleam abhaile chuig mo mháthair mar ’táim.</span></p>
<lb n="297"/>
<lb n="298"/><p><span>“Agus dar a’ leabhar,” ar Cathal, “má chasann an giolla</span>
<lb n="299"/><span>céadna liom níos mó is mise a bhainfeas fuaim agus mac alla as</span>
<lb n="300"/><span>an mblaoisg aige, mar íoc ar son an chluain a chuir sé orm</span>
<lb n="301"/><span>agus ar son na mbréag a chuir sé in iúl dom ag lios an</span>
<lb n="302"/><span>phúca,” agus iar philleadh do Cathal abhaile ní raibh gas</span>
<lb n="303"/><span>fraoich ó Loch na gCeann go Currach Mhóin Éile nach raibh</span>
<lb n="304"/><span>ar n-a sgrios le muinntir Bhráigh, agus do bh’éigin do</span>
<lb n="305"/><span>Cathal talamh nuadh do bhriseadh dhó féin.</span></p>
<lb n="306"/>
<lb n="307"/><p><span>Go n-a é sin eachtra agus mearadh céille Chathail mac mic</span>
<lb n="308"/><span>Luirc, fear bratóg a bhí seal ’na chomhnuidhe ag Carraig-</span>
<lb n="309"/><span>Leic, agus ’na dhiaidh sin i dTiompaigh an Teampuill le</span>
<lb n="310"/><span>Sasanach a’ léigheadh Gaedhilge Gallda.</span>
<lb n="311"/></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="312"/><p><span>EACHTRA NA MUICE ALLA.</span></p>
<lb n="313"/>
<lb n="314"/><p><span>Lá dá raibh Diarmud Ó h-Éaluighthe ar thulach aoibhinn agus</span>
<lb n="315"/><span>é go subhach soimheanmnach tar éis fleadh agus féasda do</span>
<lb n="316"/><span>chaitheamh i bhfochair a bhantrachta, agus gabhas mian</span>
<lb n="317"/><span>fiadhaigh agus fonn cosgartha an tráth sin é, ionnus gur</span>
<lb n="318"/><span>cheangail sé a chorp i n-a chulaith aistir agus fíor</span>
<lb n="319"/><span>imtheachta, agus air sin tógas leis a shleagh shlios leathan</span>
<lb n="320"/><span>bharr chaol cómhdhíreach géar-fhaobhrach, agus leigeas fead ar</span>
<lb n="321"/><span>a choin ghuithbhinn taobhaoird fadchluasach fíorsrónach dár</span>
<lb n="322"/><span>bha chomhainm Réic, agus ionnsughidh árd na tulaigh amach</span>
<lb n="323"/><span>gach a ndíreach a’ déanamh air Charraig Uí Dhonnchadha, agus</span>
<lb n="324"/><span>ba chomhluath Réic in gach árd de na ceithre h-árdaibh, mar</span>
<lb n="325"/><span>atá soir, siar, ó dheas, agus ó thuaidh.  Gibhe nár fhág sé</span>
<lb n="326"/><span>broc leathan chrúbach, géaringneach i bpluais, ná sionnach</span>
<lb n="327"/><span>mongach cabliath, fhaidiorballach i bpoll, ná míol</span>
<lb n="328"/><span>mungruach más caol mbuide eidir abhainn Mhuair agus Laoi</span>
<lb n="329"/><span>an lá sin gan díbirt is ruagairt is dian sganrú as a n-</span>
<lb n="330"/><span>ionadaibh, ionnus an méid nár marbh leis díobh gur ghabhadar</span>
<lb n="331"/><span>maidhaimh crubhallach seachranach i n-imigcéin, ionnus nár</span>
<lb n="332"/><span>bhfeas do Dhiarmuid ná do Réic car ghabhadar ó shoin i</span>
<lb n="333"/><span>leith.  Ach an méid ar a rugadar díobh chiscáradar iad go</span>
<lb n="334"/><span>deagh-thapaidh; gidheadh ní na gcodladh do rugadar orra ach do</span>
<lb n="335"/><span>thoradh a réidh luais féin (mar sin féin) nó gur mharbhadar a</span>
<lb n="336"/><span>leor dóthain díobh an lá sin.  Agus ar a bhfilleadh tar ais dó</span>
<lb n="337"/><span>dochum baile ag gabhail bóthair an ghleanna do lean Réic san</span>
<lb n="338"/><span>gcaoil isteach ag athchuardach agus glaodhas Diarmud air</span>
<lb n="339"/><span>agus glaodhas an dara feacht agus an treas feacht ar Réic,</span>
<lb n="340"/><span>agus do freagradh é don ghuth céadna.  Iar sin gabhas fearg</span>
<lb n="341"/><span>mo Dhiarmud, óir</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="342"/><p><span>do shíl sé gur fear magaidh nó fonóide faoi do bhí ann; agus</span>
<lb n="343"/><span>adubhairt Diarmud le feirg mhóir na briathra seo mar leanas.</span>
<lb n="344"/><span>Dar anam t-athar agus do mháthar, a bhreallsúin bhaoth</span>
<lb n="345"/><span>fhriotallach leamh labhartaigh gan chiall gan cuimhne, gan</span>
<lb n="346"/><span>mhaise gan mhúnadh, ba chóra dhuit do ghnó féin do dhéanamh</span>
<lb n="347"/><span>agus leigean domsa thart.  [Oir]{Óir} do bheirimse go deimhin dá</span>
<lb n="348"/><span>mbeitheá ar bharr cluaise agam nach bhfágfainn fonn bídh ná</span>
<lb n="349"/><span>dighe do chaitheamh ort dá mba mhór do dhúil ann; gidheadh ní</span>
<lb n="350"/><span>bhfuair uain fiú aon fhocal amháin do labhairt nár</span>
<lb n="351"/><span>threasaoibh air san gcaol do’n ghuth céadna, ionnus gur</span>
<lb n="352"/><span>ghluais Diarmud ’na réim ghrod reatha dá ionnsuidhe, agus</span>
<lb n="353"/><span>céard do chífeadh ann roimhe ach an t-ainmhidhe dá ngoirthear</span>
<lb n="354"/><span>an mhuc alla agus is do fhaisnéis an dealbh ’sa’ déanamh do</span>
<lb n="355"/><span>bhí uirre.  Is amhla do bhí an mhuc alla so amhail meadar,</span>
<lb n="356"/><span>ceann leathan agus ceann caol uirre, agus aon chos amháin</span>
<lb n="357"/><span>faoi n-a lár.  Agus an t-an do chuireadh chum aisdir nó</span>
<lb n="358"/><span>imtheachta do dhéanamh is amhla do bhíodh ag iompódh deire</span>
<lb n="359"/><span>thar ceann amhail roth muilinn; mar sin d’iompuigheadh i</span>
<lb n="360"/><span>n-aghaidh aird chom pras is d’iompuigheadh ceann re fánaidh,</span>
<lb n="361"/><span>a seithe mhór throm ghéar dheilghneach i n-a timcheall agus</span>
<lb n="362"/><span>trí slata d’iorball fada rudah uirre, agus dhéanfadh gach aon</span>
<lb n="363"/><span>ribe ar an iorball sin bó nó capall do cheangal, agus aon</span>
<lb n="364"/><span>lapa amháin láimhe amhail lapa bruic i bhfogus a béil ar an</span>
<lb n="365"/><span>gceann caol di le n-a gcuireadh a cnuasacht i n-a craos bhéal</span>
<lb n="366"/><span>i n-a rabhadar garbhstacháin cros fhiacail, amhail fiacla</span>
<lb n="367"/><span>sean-chullaigh agus ocht súile beaga liatha ar gach taobh dhi</span>
<lb n="368"/><span>d’fhoillsigheadh an oidhche mar an lá i n-a timcheall.</span>
<lb n="369"/><span>Gidheadh bíodh a fhios agad, a léightheóir, nach meathach na</span>
<lb n="370"/><span>meathlaoch do fuair i n-a mhisneach féin fanamhain le n-a</span>
<lb n="371"/><span>macasamhail do bhreithniú, ní áirighim comhrac do dhéanamh</span>
<lb n="372"/><span>léi.  Ach mar do chonaic Diarmud an</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="373"/><p><span>t-ainmhidhe gráineamhail drochfheicsine nach bhfaca a</span>
<lb n="374"/><span>leitheid riamh roimhe sin, do ghabh gráin agus imeagla é.</span>
<lb n="375"/><span>Agus adubhairt: Cred é an sompolóir droch fheicsine tú féin?</span>
<lb n="376"/><span>Agus do chan sise an tuirioghall céana res.  Agus adubhairt</span>
<lb n="377"/><span>an dara feacht, dá mba thú an mac mallachtach, ós geall res</span>
<lb n="378"/><span>thú, bainfeadsa a mhalairt sin d’urlabhra asad.  Óir is</span>
<lb n="379"/><span>deimhin go gcuirfeadsa an tsleagh seo trí do chroidhe do’n dul</span>
<lb n="380"/><span>seo, mara dtugair a mhalairt sin d’urlabhra dhom gan fuireach.</span>
<lb n="381"/><span>Agus níor chuir sin a bheag ná a mhór de bhuaidhreadh ar an</span>
<lb n="382"/><span>muic alla ach a dtathnasg gach focal dá n-abradh go</span>
<lb n="383"/><span>gaiseadh sin bhfuirm agus san mbagairt céana air, ionnus gur</span>
<lb n="384"/><span>ghabh Diarmud fraoch agus fothrum feirge tríd sin, gur</span>
<lb n="385"/><span>ghríosaidh an chú léi agus tugas an mhuc alla iompódh dheire</span>
<lb n="386"/><span>thar ceann di féin agus buaileas sgrios iarracht dá h-iorball</span>
<lb n="387"/><span>ar an gcoin gur thógas os cionn talaimh chomh h-árd le barr an</span>
<lb n="388"/><span>chrainn fa neasa dóibh í, agus tógas Réic lán a bhonn</span>
<lb n="389"/><span>de’n chrann i n-áirde agus dféach síos ar an muic alla, agus,</span>
<lb n="390"/><span>cé go raibh ar dhroch aigne dhí, do b’fhearr leis fanamhuin</span>
<lb n="391"/><span>san gcrann ná teacht dá h-ionnsuidhe an dara h-uair.  Is</span>
<lb n="392"/><span>annsin adubhairt Diarmud go feargach ris an gcoin teacht</span>
<lb n="393"/><span>anuas agus adubhairt an mhuc alla mar an gcéadna an tathasg</span>
<lb n="394"/><span>sin.  Mar do chuala Réic an mhuc alla dá iarraidh ar teacht</span>
<lb n="395"/><span>anuas níor mhóide a dheithneas chum teacht é, ach d’fhan mar</span>
<lb n="396"/><span>bhí aige agus Diarmud agus an mhuc alla ag gáiridh faoi n-a</span>
<lb n="397"/><span>chéile gan mathamh focal ag ceachtar díobh dá chéile gur</span>
<lb n="398"/><span>eirigh a bhrigh agus a bheodhacht an Diarmud gur thug</span>
<lb n="399"/><span>urchar dá h-ionnsuidhe go fíor nimhneach, agus thug an mhuc</span>
<lb n="400"/><span>alla iompód deire thar ceann di féin ar mhodh gur leig sí an</span>
<lb n="401"/><span>t-urchar sin thairste agus thug an dara h-iompódh go ráinig sí</span>
<lb n="402"/><span>Diarmud agus an tsleagh agus gabhas Diarmud ag gríosacht</span>
<lb n="403"/><span>Réich go deifreach.  Iar sin léimeas Réic</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="404"/><p><span>anuas as an gcrann agus ionnsuidheas an mhuc alla go sár</span>
<lb n="405"/><span>chíocarach, agus thug an mhuc alla leabhais iarracht dá</span>
<lb n="406"/><span>hiorball d’ionnsuidhe Réich, agus léimeas Réic ar a chúl</span>
<lb n="407"/><span>ionnus gur leig an iarracht sin thairis agus iompuigheas tar</span>
<lb n="408"/><span>ais go deagh thapaidh agus bheireas ar lán a bhéil de’n</span>
<lb n="409"/><span>iorball fada ruadh do bhí ar an muic alla, agus ritheas</span>
<lb n="410"/><span>timcheall an chrainn dara do bhí taobh ris gur chuir dá chor</span>
<lb n="411"/><span>de’n iorball go daingean docht timcheall an chrainn.  Gidheadh</span>
<lb n="412"/><span>ní ar ghliocas do smaoinigh Réic faoi ndeara dhó an ní sin</span>
<lb n="413"/><span>a dhéanamh ach ag teicheadh ris ó’n muic alla.  Nuair do</span>
<lb n="414"/><span>chonnaich Diarmud an gníomh sin do bhí ag Réic dhá</span>
<lb n="415"/><span>dhéanamh eirigheas a bhrigh agus a bheodhacht ann, agus</span>
<lb n="416"/><span>ritheas cum na shleagh agus láimeas í i nath uair go</span>
<lb n="417"/><span>feargach agus glaodhas ar Réic agus thug sáthadh sanntach</span>
<lb n="418"/><span>siornimhneach de’n tsleagh i gcraos na muice alla gur chuir</span>
<lb n="419"/><span>thríthe go talamh í.  Agus ba chlos i gcnocaibh agus i</span>
<lb n="420"/><span>neallaibh fuaim, fothram, agus aithfhritiol na h-urghéime</span>
<lb n="421"/><span>do leig an mhuic alla an tráth sin ionnus gur imthigheadar</span>
<lb n="422"/><span>éanlaith an aeir agus gur sgannradar éisge ins na</span>
<lb n="423"/><span>h-abhannaibh agus nár fhan bó, caora, ná capall i gcomfhogus</span>
<lb n="424"/><span>dóibh gan imtheacht chum fáin agus ro seachránaigh.  Agus i</span>
<lb n="425"/><span>dtaobh gabhar, do briseadar agus do mheilleadar a gcnámha i</span>
<lb n="426"/><span>gcnoca agus i gcarraigreacha ionnus nár fhrith a dtrian dá</span>
<lb n="427"/><span>sealbhudhóirí féin ó shoin i leith.  Gidheadh is mó an</span>
<lb n="428"/><span>bhuidheachas do bhí air i dtaobh na muice alla do mharbhadh</span>
<lb n="429"/><span>ná an milleán i dtaobh na ngabhar agus na h-áirnéise.  Ach</span>
<lb n="430"/><span>níor ghabh uamhain ná imeagla Diarmud tríd, ach do dhaingnigh</span>
<lb n="431"/><span>a shleagh go na crios go talamh agus adubhairt “do bfhearr</span>
<lb n="432"/><span>dhuit leigean domsa thart ná bheith san gcás a bhfuil tú</span>
<lb n="433"/><span>anois, agus innis dom cred é an t-ainmhidhe thú nó an díot a</span>
<lb n="434"/><span>goirthear an mhuc alla agus cia beag an t-anam a bhí</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="435"/><p><span>an uair sin innte do bhí an dáthasg innte gur threasaig an</span>
<lb n="436"/><span>turiol céana air.”  Is annsin gabhas fearg mhór Diarmud</span>
<lb n="437"/><span>agus adubhairt “t-anam ó seo agus ó siúd, a shompolóir</span>
<lb n="438"/><span>ghránda cuirfeadsa deire ar do shaoghal anois.”  Agus do’n</span>
<lb n="439"/><span>urlabhra do bhí innte se a dhéanamh thug an comhaoine céadna</span>
<lb n="440"/><span>dó gur mharbhas a h-aithle sin í.  Gurab í sin Sealgaireacht</span>
<lb n="441"/><span>Dhiarmud Uí Éaluighthe ar an muic alla, agus adubhairt an</span>
<lb n="442"/><span>rann seo do Réich mar leanas: -</span></p>
<lb n="443"/>
<lb n="444"/><p><span>Is dearbhtha nach sgarfadsa go bráth le Réic,</span>
<lb n="445"/><span>Ar airgead do thabhairt dom nár hfearrde mé,</span>
<lb n="446"/><span>Leanfadsa do shealgaireacht mar adhacht damh féin,</span>
<lb n="447"/><span>’S gan mearbhaill bead feasda agaibh am mháighisdir game.</span></p>
<lb n="448"/>
<lb n="449"/><p><span>CRÍOCH.</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

An Gréasaidhe Luipreachán

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

An Gréasaidhe Luipreachán

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
