Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main"/><author><name type="main">Údair éagsúla</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">An_Branar_9_19</note>
                         <note type="L">115</note>
                         <note type="B">1919</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>An_Branar_9_19</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Údair éagsúla</author><title/></analytic><monogr>
					<title level="j">An Branar</title><imprint><publisher>Muinntir an Bhranair</publisher><date>1919</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>An Branar</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Tá ráithe anois ó tháinig An Branar amach. Iaraimíd ar ár léitheóirí</span>
<lb n="4"/><span>gan an mhoill seo a thógaint orainn; ní raibh aon leigheas againn</span>
<lb n="5"/><span>air mar sgéal.  Do chuir na clódóirí stailc oibre suas agus dob éigean dúinn</span>
<lb n="6"/><span>géille do chomhachta Oibreachais.  Ach anois ó tá socrú déanta táimíd ag</span>
<lb n="7"/><span>tosnú arís, mar ní cóir go dtiocfadh fás Oibreachais trasna ar fhás leitríochta</span>
<lb n="8"/><span>na Gaedhilge.  Is amhla ba cheart dóibh araon fás a dhéanamh in éineacht.</span></p>
<lb n="9"/>
<lb n="10"/><p><span>An fhaid a bhíomair 'nár stad bhí aga againn ar dhul isteach go mion</span>
<lb n="11"/><span>i gcúrsaí An Bhranair, i.e., an costas agus an trioblóid a leanan é agus an</span>
<lb n="12"/><span>glaodhach atá air.  Sé tháinig as an iniúcha san ná an méid seo a bhuala</span>
<lb n="13"/><span>isteach 'nár n-aigne, - go raibh an costas agus an trioblóid ró-mhór i gcomórtas</span>
<lb n="14"/><span>leis an nglaodhach agus, dá leanfaimís orainn, nárbh fhada go gcaithfimís é</span>
<lb n="15"/><span>a leigeant ar lár de cheal airgid.</span></p>
<lb n="16"/>
<lb n="17"/><p><span>Dá bhrí sin tá socair againn ar atharú beag a dhéanamh.  Árdófar fiacha</span>
<lb n="18"/><span>An Bhranair ó sgilling go dtí sgilling is leath-raol agus ní tabharfar amach</span>
<lb n="19"/><span>feasta é ach uair sa ráithe in inead uair sa mí.  Is oth linn féin go gcaithimíd</span>
<lb n="20"/><span>an t-atharú san a dhéanamh ach is dó linn gur fearr é dhéanamh ná deire a</span>
<lb n="21"/><span>chur leis An mBranar ar fad.</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>Féadfar An Branar a thabhairt amach arís in aghaidh an mhí má's maith</span>
<lb n="24"/><span>le lucht léighte na Gaedhilge é.  Ní iaraimíd ach míle duine a cheannóidh é.</span>
<lb n="25"/><span>Ba chóir nár dheacair an méid sin dfháil má tá suim againn in aithbheóchtaint</span>
<lb n="26"/><span>na Gaedhilge do réir ár gcainte.  Go dtí go mbeidh míle léitheóir in áirithe</span>
<lb n="27"/><span>againn, ámhthach, caithfidh An Branar fanacht 'na ráitheachán.  Gach</span>
<lb n="28"/><span>duine atá ar mhaithe le saothrú na Gaedhilge, mar sin, dineadh sé a dhítheal</span>
<lb n="29"/><span>chun léitheóirí a sholáthar dúinn.</span></p>
<lb n="30"/>
<lb n="31"/><p><span>Ba mhaith linn ár mbaochas a ghabháil anso leis na daoine a chuir</span>
<lb n="32"/><span>síntiús chughainn i dtosach agus a rá leo go gcuirfar An Branar chúcha go</span>
<lb n="33"/><span>deire a síntiúis.</span>
<lb n="34"/></p>
</div>
<pb n="116"/>
<div><lb n="35"/><p><span>Rinnce.</span></p>
<lb n="36"/>
<lb n="37"/><p><span>Chun brigh iomlán a bhaint as an bhfocal san rinnce, ní foláir trí rudaí,</span>
<lb n="38"/><span>ar a luighead, do chur tré chéile, mar atá: (a) gluaiseacht na bhféithleóg</span>
<lb n="39"/><span>asta féin tré oibriú na hinntinne le linn di bheith suaithte go mór, dá mb'é</span>
<lb n="40"/><span>oibriú na cráibhtheachta féin a bheadh ag gabháilt di, (b) céimeanna áirithe</span>
<lb n="41"/><span>gluaiseachta i gcolainn an duine ar son an phléisiúra a bhaineann an rinncéoir</span>
<lb n="42"/><span>asta, (c) céimeanna speisialta deigh-oilte a múintear don rinnceóir chun aithris</span>
<lb n="43"/><span>shoiléir, sho-thuigthe ar ghníomhartha agus ar mhianta daoine eile a dhéanamh</span>
<lb n="44"/><span>i bhfuirm rinnce.  Ní gádh cur síos go ró-chruinn ar shuathadh na haigne</span>
<lb n="45"/><span>agus ar an mbaint atá aige leis an rinnce.  Is gnáthach, go deimhin, go</span>
<lb n="46"/><span>méaduigheann ar an rinnce d'réir suathadh na haigne.  Acht ní mhaireann</span>
<lb n="47"/><span>san i bhfad, agus taréis tamaill tagann tuirse agus traochadh ar an rinnceóir,</span>
<lb n="48"/><span>idir chorp agus inntinn.  Is minic, leis, a thuiteann amach go dtagann saghas</span>
<lb n="49"/><span>gealtaighe ar an rinnceóir ar dtúis, agus go mbíonn gach ball dá bhallaibh</span>
<lb n="50"/><span>beatha, agus gach féith dá cholainn ar mhire-ghluaiseacht ionnus ná haith-</span>
<lb n="51"/><span>neóchadh an t-athair a mhac go minic agus é ar na stárthaíbh sin!  Tá</span>
<lb n="52"/><span>somplaí againn ar na neithibh sin imeasc na Spinning Dervishes, gan trácht</span>
<lb n="53"/><span>ar rinncí gealtacha Bacchus.  Agus dar ndóigh ní gádh cur síos ar La danse</span>
<lb n="54"/><span>macabre 'na mbíodh na daoine ag rinnce agus ag rinnce leó no go dtuitidís</span>
<lb n="55"/><span>'na meaig mharbh ar láthair an rinnce.</span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>Ní bhfaightear an rud san go nglaodhtar "meadar" air ach amháin</span>
<lb n="58"/><span>'sna rinncí toileamhla a chleachtuightear imeasc daoine síbhíalta.  An chiall</span>
<lb n="59"/><span>atá leis an bhfocal "meadar" ná gach re gluaiseacht féitheóige a bheith</span>
<lb n="60"/><span>láidir, lag i ndiaidh a chéile.  Má dheinimíd scrúdú ar an aigne lena linn, is</span>
<lb n="61"/><span>follus dúinn gur cúis áthais dúinn suathadh na fola, ag gluaiseacht di i dtreó</span>
<lb n="62"/><span>na hinntinne.  Cúis eile áthais dúinn na gluaiseachtaí céadna do theacht i</span>
<lb n="63"/><span>ndiaidh a chéile gan teip; gan trácht in aon chor ar an bpléisiúir a thagann</span>
<lb n="64"/><span>as géarú gach gluaiseachta go dtí go sroistear an poínte is aoirde dhi.  Ionann</span>
<lb n="65"/><span>san agus teacht agus imtheacht na taoide, fé mar adeir Florizel le Perdita</span>
<lb n="66"/><span>(Winter's Tale): "When you do dance, I wish you a wave of the sea."  Tá</span>
<lb n="67"/><span>oiread áilneachta i ngluaiseacht chorpordha agus atá i nótaí an cheóil.  Sin</span>
<lb n="68"/><span>é tuairim na hinntinne ar an rinnce.</span></p>
<lb n="69"/>
<lb n="70"/><p><span>Aoinne a dhein greas rinnce riamh (agus, dar ndóigh, cé nár dhein?) ní</span>
<lb n="71"/><span>gádh a chur 'na luighe air a fheabhas is neartuigheann an ceol leis an rinnce.</span>
<lb n="72"/><span>Rud eile dhe, dá mhéid daoine a bheidh ag rinnce, is eadh is feárr a thaithnfidh</span>
<lb n="73"/><span>an rinnce leis na rinnceóirí féin, gan trácht ar na daoine a bheidh ag féachaint</span>
<lb n="74"/><span>ortha.  An t-ordú agus an riaghalú nách foláir do bheith ortha chun an rinnce</span>
<lb n="75"/><span>'dhéanamh 'na cheart, is feárr a thaithnigheann sé leis an té atá ag féachaint</span>
<lb n="76"/><span>ortha ná dá mba ná beadh aon riaghlú in aon chor ar an ngluaiseacht.</span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p><span>Is mó saghas rinnce atá ann, agus do réir gach deallraimh, níl de bhunús</span>
<lb n="79"/><span>leó go léir acht an pléisiúir a baintear as an ngluaiseacht chorpordha nách</span></p>
</div>
<pb n="117"/>
<div><lb n="80"/><p><span>foláir a bheith ionnta.  Má dheinimíd nósa na ndaoine fiadhaine atá fós ar</span>
<lb n="81"/><span>an saoghal d'infhiúchadh, chífimíd an méid sin gan ró-mhoill.  'Sé is</span>
<lb n="82"/><span>deallrathaighe dhe, ámhthach, ná go bhfuil saghas éigin tagartha ionnta so</span>
<lb n="83"/><span>don bhaint atá ag an nduine lena bhain-chéile.  Ach pé bunús a bhí leó agus</span>
<lb n="84"/><span>iad dá gceapadh an chéad uair riamh, ní dócha go gcuireann san triobloíd</span>
<lb n="85"/><span>aigne ar bith ar na rinnceóirí fé láthair.  Is leór leó-san gur taithneamhach</span>
<lb n="86"/><span>an rud an casadh dúbalta, agus go ngabhann sé níos feárr le deiseacht an</span>
<lb n="87"/><span>cheoil ná mar gheobhadh an casadh aonair.  Aon rian des na seana-nósa atá</span>
<lb n="88"/><span>le fáil gus an lá indiu, is cuma cad air go mbeidh an rian úd, taisbeánann sé</span>
<lb n="89"/><span>go bhfuil an seana-nós san oireamhnach do gach aois agus do gach dream</span>
<lb n="90"/><span>daoine, agus mar sin, ní gádh don choitiantacht dul isteach ró-dhoimhin 'sa</span>
<lb n="91"/><span>bhunús a thug ar ár sinnsir iad do chumadh an cheád uair riamh.</span></p>
<lb n="92"/>
<lb n="93"/><p><span>Is annamh a deintear rinnce gan ceol de shaghas éigin mar chuidiú leis,</span>
<lb n="94"/><span>pé aca an rinnceóir féin a dheineann an ceól a spreagadh no duine éigin eile.</span>
<lb n="95"/><span>Ní hamháin gur comhartha eile ar shuathadh aigne an duine an ceol a bheith</span>
<lb n="96"/><span>'á spreagadh aige, mar is minic a thuiteann amach gurab é an ceól (no an</span>
<lb n="97"/><span>amhránuidheacht) bunús na tabhartha amach go léir.  Cuir i gcás muinntir</span>
<lb n="98"/><span>Tahíti.  Tá amhrán fé leith ag gach duine aca san go bhfuil slighe-bheatha</span>
<lb n="99"/><span>fé leith aige, agus is minic a chuidightear leis an amhránuidheacht le greas</span>
<lb n="100"/><span>rinnce.  Tá "amhrán an bhádóra" ag an mbádóir, agus "amhrán</span>
<lb n="101"/><span>fiaguidheachta" ag an bhfiaguidhe, agus mar sin dóibh.  'Na theannta san</span>
<lb n="102"/><span>is uile, bíonn an rinnce mar a bheadh órnáid ar an scéal go léir.</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>Ach is minicí, gan amhras, gurab é fé ndear an ceol ná breis phléisiúra</span>
<lb n="105"/><span>a theacht don rinnceóir agus don lucht éisteachta dá bhárr.  Is follus san</span>
<lb n="106"/><span>ó rinncí na bhfear gorma, agus ó tá tagairt anso is ansúd agam dos na daoine</span>
<lb n="107"/><span>sin, bfhéidir nár bhfeárr rud a dhéanfainn ná cur síos go cruinn ar Korroboree</span>
<lb n="108"/><span>na nAstráileach.  Chuige sin, tá cúntas gairid agam anso síos do scríobh</span>
<lb n="109"/><span>ollamh Gearmánach taréis dó roinnt blianta a chaitheamh imeasc na bhfear</span>
<lb n="110"/><span>gorma úd.  Ag seo mar chuireann sé síos air:-</span></p>
<lb n="111"/>
<lb n="112"/><p><span>"Toghtar árdán beag féarmhar, agus gabhtar de chosaibh ann go mbeidh</span>
<lb n="113"/><span>sé mín, réidh.  Is gnáthach gan ach aon cheóltóir amháin a bheith ann, agus</span>
<lb n="114"/><span>é 'na shuidhe ar an dtalamh, agus a chosa fillte ar a chéile aige.  Port ar</span>
<lb n="115"/><span>siubhal aige do shíor, agus is é gléas ceóil is minicí in úsáid aige ná búmaraing</span>
<lb n="116"/><span>agus fearsad dá mbualadh i gcoinne a chéile aige mar chabhair leis an</span>
<lb n="117"/><span>bportghail.</span></p>
<lb n="118"/>
<lb n="119"/><p><span>"Os a chomhair amach bíonn sé feara déag no mar sin, agus iad 'na</span>
<lb n="120"/><span>gceathrar no 'na gcúigear.  In aice leis an gceóltóir, ar a dheis, chítear bean</span>
<lb n="121"/><span>ag rinnce síos, suas, agus tugtar fé ndeara an rinnce a bheith freagarthach</span>
<lb n="122"/><span>don cheól agus do ghluaiseacht na bhfear.  Ní bhíonn ach an t-aon bhean</span>
<lb n="123"/><span>amháin ar na rinncí sin, agus is mór an t-éad a bhíonn ag na mnáibh eile léi.</span></p>
</div>
<pb n="118"/>
<div><lb n="124"/><p><span>Suigheann siad-san ar dhá thaobh dí féin agus den cheóltóir.  Mar sin dóibh,</span>
<lb n="125"/><span>agus a mbasa dá mbualadh ar a nglúinibh aca in éinfeacht leis an gceól, i</span>
<lb n="126"/><span>dtreó gur uathbhásach an fothram a dheineann siad.  Bíonn an lucht faire</span>
<lb n="127"/><span>ar dhá thaobh na rinnceóirí agus as san suas go dtí an dá chúinne 'na mbíonn</span>
<lb n="128"/><span>na mná 'na suidhe.</span></p>
<lb n="129"/>
<lb n="130"/><p><span>"Is annamh a bheadh aon órnáid ar an lucht faire.  Níl ach cor-dhuine</span>
<lb n="131"/><span>a bheadh péinteálta.  Ach ní bhíonn aon teóra riamh le hórnáidí na rinnceóirí.</span>
<lb n="132"/><span>Iad stríocaithe ó bhathas go bonn le péint, idir bán agus dearg agus buidhe.</span>
<lb n="133"/><span>Smearann siad a ngruaig le céir na mbeach agus sáthaid cleití den uile shaghas</span>
<lb n="134"/><span>innte.  Cuid aca, gur mhaith leó féachaint go fíochmhar, cuirid tor cleití 'na</span>
<lb n="135"/><span>mbéal, agus barr na gcleití amach.  Daoine nách iad, bíonn sliogáin</span>
<lb n="136"/><span>greamuighthe dá bhféasóig aca.  An chuid is greannmhaire den scéal ná,</span>
<lb n="137"/><span>ná cuirtear aon ornáid in aonchor an an dombidombi (bain-rinnceóir)."  Níor</span>
<lb n="138"/><span>thaithn an Korroboree leis an ollamh úd go ró-mhaith.  Bhí sé ró-leadránach,</span>
<lb n="139"/><span>dar leis.</span></p>
<lb n="140"/>
<lb n="141"/><p><span>"Ach is iad na rinnceóiri fireanna na daoine is mó tábhacht 'sa scéal</span>
<lb n="142"/><span>ar fad.  Rinnceann siad rómpa i dtreó an cheóltóra, agus gach aon fheacadh</span>
<lb n="143"/><span>agus casadh aca dá mbaint as a gcolainn, agus pus-cheól ar siubhal aca san</span>
<lb n="144"/><span>am chéadna.  Ar theacht i ngiorracht an cheóltóra dhóibh, stadann siad go</span>
<lb n="145"/><span>hobann, scarann siad amach ó chéile, thar nais leó go dtí an áit nur thosnuighdar,</span>
<lb n="146"/><span>agus seo ar siubhal an seana-rud céadna airís.  Bíonn súile na mná rinnce</span>
<lb n="147"/><span>greamuithe ionnta so ó thúis deire, agus a cosa freagarthach do sheinneamhaint</span>
<lb n="148"/><span>an cheóltóra.  Ba dhóigh leat ná raibh aon spéis in aonchor aige siúd 'sa</span>
<lb n="149"/><span>tabhairt amach.  Ní bheadh sé cortha go deó dhe bheith ag amhránuidheacht,</span>
<lb n="150"/><span>dar leat.  Maidir leis an lucht faire, gáireann siad go minic i rith an rinnce,</span>
<lb n="151"/><span>agus is follus go gcuireann sé áthas mór ortha."</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>Ní ithtear puinn bídh ar na rinncí sin.  Éinne go bhfuil cuire chun an</span>
<lb n="154"/><span>rinnce aige, ní foláir dó a chuid bídh féin do bhreith leis.  An rinnce go</span>
<lb n="155"/><span>bhfuil cur síos air anso, bhí sé ar siubhal ar feadh sé seachtaine, ach sos a</span>
<lb n="156"/><span>bheith ann ó am go ham.  Ní haon iongnadh san nuair is fios dúinn ná beadh</span>
<lb n="157"/><span>Korroboree eile ann go ceann bliana, mar nách foláir leis na fearaibh gorma</span>
<lb n="158"/><span>rinncí nua agus puirt nua-cheaptha a bheith aca gach uair, agus is dócha go</span>
<lb n="159"/><span>mbíonn an iomad leisce ar lucht an cheóil do cheapadh chun a leigint dóibh</span>
<lb n="160"/><span>rinncí a bheith níos minicí aca.</span></p>
<lb n="161"/>
<lb n="162"/><p><span>Éinne a chuireann mórán spéise in úirscéalta na haimsire seo, is cuimhin</span>
<lb n="163"/><span>leis an cúntas, breagh, spéisiúil ar "rinnce an bháis" ag muinntir Aifrice</span>
<lb n="164"/><span>atá sa leabhar úd darab teidiol King Solomon's Mines.  Is í an bhan-</span>
<lb n="165"/><span>draoidheadóir "Gagool" agus a complacht ban-chongantóirí a dhein an</span>
<lb n="166"/><span>rinnce sin imeasc na saighdiúirí gorma, agus éinne go leagaidís na rinnceóirí</span>
<lb n="167"/><span>lámh air, b'in breith bháis air láithreach baill, do réir an chronáin a bhí ar</span></p>
</div>
<pb n="119"/>
<div><lb n="168"/><p><span>siubhal ag na mnáibh: "Cad tá i ndán don duine shaoghalta anso thíos?</span>
<lb n="169"/><span>An bás."  Cuireann an rinnce sin a gcuimhne dhúinn go mór "Dóra" na</span>
<lb n="170"/><span>nGall.  Ba mhaith an áis ag an rí é chun bás obann a dh'imirt ar éinne ná</span>
<lb n="171"/><span>taithneóchadh leis.</span></p>
<lb n="172"/>
<lb n="173"/><p><span>Ní miste, is dócha, tagairt a dhéanamh do rian na seana-nós fhanann ar</span>
<lb n="174"/><span>an aos atá suas anois.  Ar an gcéad dul síos, fé mar a bhíodh rinncí agus</span>
<lb n="175"/><span>a mbaineadh leó mar shaghas ofrála dos na déithe fadó riamh, agus go dtáinig</span>
<lb n="176"/><span>as san go mbíodh rinncí speisialta i gcóir ócáidí áirithe, tá nós againne anois,</span>
<lb n="177"/><span>agus dá dtagadh taidhse ón seana-shaoghal thar nais, ní dóigh liom go</span>
<lb n="178"/><span>gcuirfeadh sé an t-iongnadh ba lugha air.  'Sé sin, nuair ba mhaith linn</span>
<lb n="179"/><span>ócáid éigin speisialta do shollamnú, an chéad ní ná a cheile a bheidh ar siubhal</span>
<lb n="180"/><span>againn ná rinnce nó céilidhe.  Imeasc an aosa óig, leis, is minic a tugtar</span>
<lb n="181"/><span>fé ndeara, nuair ba mhaith leó bheith go meidhreach, go n-aimsighid canna</span>
<lb n="182"/><span>stáin agus blúire adhmaid, agus dar leó féin, níl a shárú de cheól ar domhan</span>
<lb n="183"/><span>ná an gleó a baineann siad as le linn rinnce dhóibh.  Agus ós ag tagairt don</span>
<lb n="184"/><span>cheól anso dhom, níorbh aon díobháil an bhaint atá ag feabhas an cheóil le</span>
<lb n="185"/><span>feabhas an rinnce i dtíortha an domhain do thabhairt fé ndeara.  Is gnáthach</span>
<lb n="186"/><span>go mbíonn dlúth bhaint ag an dá ní sin le chéile.  Cuirim i gcás na hIndighig</span>
<lb n="187"/><span>agus na hAstráilig.  Ní bhíonn de ghléas ceóil aca-san ach blúire adhmaid</span>
<lb n="188"/><span>no blúire croicinn, agus tá an tútacht chéadna ag baint leis an rinnce a</span>
<lb n="189"/><span>dhineann siad.  Ach na náisiúin go bhfuil an tsíbhialtacht ortha le cian</span>
<lb n="190"/><span>aimsire anuas, tá deise gach deiseachta de ghleásanna ceóil sreangánacha aca,</span>
<lb n="191"/><span>agus deiseacht is áilneacht na rinncí dá réir sin.</span></p>
<lb n="192"/>
<lb n="193"/><p><span>B'fhiú go mór rinncí aithris na ndaoine a bhí ann fadó do thabhairt fé</span>
<lb n="194"/><span>ndeara agus do mhion-scrúdú.  Cuid aca san, do réir deallraimh, a bhíonn</span>
<lb n="195"/><span>dá gcleachtadh ag treabhacha na bhfear gorma gus an aimsir seo féin.  Tá</span>
<lb n="196"/><span>rinncí ag na h-Ostiaki (Áisia Thuaidh) 'na ndeintear aithris ar an</span>
<lb n="197"/><span>bhfiaguidheacht, agus ar shúgradh an bheithir, na faolchú agus na n-ainmh-</span>
<lb n="198"/><span>idhthe fiadhaine sin.  Ní dhineann na rinnceóirí ionnta san ach bheith ag</span>
<lb n="199"/><span>léimrig agus ag casadh go hobann ar a chéile go mbeidh siad traochtha amach.</span>
<lb n="200"/><span>Nós eile greannmhar ag Bushmen na hAstráile iseadh go gcaitheann siad</span>
<lb n="201"/><span>léimeanna fada, neamh-riaghalta le linn rinnce dhóibh, fé mar bheidís ag</span>
<lb n="202"/><span>déanamh aithris ar thréad laogh a bheadh ag súgradh dhóibh féin.</span></p>
<lb n="203"/>
<lb n="204"/><p><span>An rinnce is mó a thaithigheann gach treibh fhiadhain is é an "rinnce</span>
<lb n="205"/><span>cogaidh."  Gléastar in airm 's in éide gach fear fásta, agus leigeann siad</span>
<lb n="206"/><span>ortha go bhfuil an namhaid os a gcomhair - go bhfuil sé chúcha.  Screadann</span>
<lb n="207"/><span>siad amach in árd a gcinn 's a ngotha, agus cuirtear an ruaig ar an namhaid</span>
<lb n="208"/><span>ná fuil ann.  Is iad na mná a spreagann an cól de ghnáth.  Tá nós ag na</span>
<lb n="209"/><span>mnáibh i Madagascar bheith ag síor-rinnce an fhaid a bhíonn na fir as baile</span>
<lb n="210"/><span>ag troid, mar is dóigh leó go dtagann misneach dá bhfearaibh as san.  Tá</span></p>
</div>
<pb n="120"/>
<div><lb n="211"/><p><span>rinncí eile ann a dhineann aithris ar cheisteanna tábhachta eile, mar atá</span>
<lb n="212"/><span>suirghe agus pósadh agus sochraidí.  Mar shompla amháin ortha so, tógfaimíd</span>
<lb n="213"/><span>rinnce sochraide na Todas, - treibh atá 'sna hIndiacha.  'Sé atá ann ná duine</span>
<lb n="214"/><span>do bheith ag síor-ghluaiseacht siar is aniar, agus gan de phort aige ach:</span>
<lb n="215"/><span>"Hú, há, hú, há."  Ní ró-léir an bhrigh atá leis sin.  Tá nós greannmhar</span>
<lb n="216"/><span>eile ag an dtreibh sin darab ainm Veddahs.  Tá fear leighis ortha go dtugtar</span>
<lb n="217"/><span>"diabhal d'réir céirde" no professional devil air, agus seo mar chleachtuigheann</span>
<lb n="218"/><span>sé a cheárd.  Cuirtear roinnt bídh ar árdán trí gcos.  Gléastar an "diabhal"</span>
<lb n="219"/><span>i mbilleóga crann ó bhathas go bonn, agus taréis machtnaimh dó go ceann</span>
<lb n="220"/><span>scathaimh, cromann sé ar rinnce.  Tagann mar a bheadh gealtaighe air</span>
<lb n="221"/><span>ansan agus é ag rinnce, agus as an ngealtaighe sin gheibheann sé eolas ar an</span>
<lb n="222"/><span>leigheas atá ag teastáil uaidh.  Ní gádh a innsint cá n-imthigheann an</span>
<lb n="223"/><span>biadh!</span></p>
<lb n="224"/>
<lb n="225"/><p><span>Rinncí fé leith eile a b'eadh na rinncí naomhtha a bhí ann ó aimsir</span>
<lb n="226"/><span>Adaim, agus isé bunús a bhí leó, do réir daoine ughdarásacha, ná gur ceapadh</span>
<lb n="227"/><span>mar aithris ar chúrsaí na réilthíní iad.  Is mó fáth a thugadh ar ár sinnsir</span>
<lb n="228"/><span>na rinncí sin do chleachtadh, mar atá: buidheachas a thabhairt don Tighearna,</span>
<lb n="229"/><span>umhlú na haigne, impidhe agus moladh a dhéanamh ar na déithe.  Tá sompla</span>
<lb n="230"/><span>maith againn leis seo i stair na Rómha.  Bhí órd áirithe sagart san Róimh</span>
<lb n="231"/><span>fadó, agus bhíodh de nós aca a sciatha do bhualadh go láidir ag rinnce dhóibh.</span>
<lb n="232"/><span>Tugtar fé ndeara go dtáinig an seana-nós san isteach san Eaglais leis, mar</span>
<lb n="233"/><span>bhíodh slighe agus áiteacha fé leith dosna rinnceóirí i gcóracha na dteampall.</span>
<lb n="234"/><span>Do réir cuid des na dochtúirí diadha, bíonn na haingil ag síor-rinnce mar is</span>
<lb n="235"/><span>daoine áthasacha iad!  Ach tháinig droch-mheas ar an rinnce 'sna</span>
<lb n="236"/><span>teampallaibh.  Bhí San Abhaistín go mór 'na choinne, agus is é ainm a</span>
<lb n="237"/><span>bhíodh ag na hAlbigenses air ná "Comh-shiubhal an Diabhail." 'San am</span>
<lb n="238"/><span>chéadna bhí rian na rinncí sin le feiscint i dteampallaibh móra na Spáinne</span>
<lb n="239"/><span>agus an Phortuingéil i lár na hochtmhadh aoise déag.</span></p>
<lb n="240"/>
<lb n="241"/><p><span>Bhí rinnce fé leith ag muinntir Aithne 'sa Ghréig, - rinnce na hamharc-</span>
<lb n="242"/><span>lainne, no rinnce ar an árdán.  Nuair a bhí Augustus 'na impire ar an</span>
<lb n="243"/><span>Róimh 'na dhiaidh sin, dhin sé a dhícheall chun na rinncí sin pantomime do</span>
<lb n="244"/><span>chur chun cinn, agus d'éirigh leis go sár-mhaith.  Ach mar is gnáthach le</span>
<lb n="245"/><span>gach éinní dá shórd, tháinig athrú mór air le himtheacht aimsire, agus is é</span>
<lb n="246"/><span>rud a tháinig as dúinne ná ballet na linne seo.</span></p>
<lb n="247"/>
<lb n="248"/><p><span>Ba mhaith liom tagairt fé leith a dhéanamh anso dosna rinncí Gaedhalacha,</span>
<lb n="249"/><span>agus an díospóireacht is gnáthach a bheith ar siubhal mar gheall ortha.  Ní</span>
<lb n="250"/><span>ró-léir dúinn as na seana-scríbhinní cad as a dtáinig mórán desna rinncí</span>
<lb n="251"/><span>Gaedhalacha atá ann fé láthair, ach amháin go bhfuil déanamh na nGaedhal</span>
<lb n="252"/><span>ortha, agus mar sin de go dtaithnigheann siad leis na daoine.  Admhuigheann</span>
<lb n="253"/><span>gach éinne, idir namhaid agus cara, go bhfuil na rinncí sin, agus na rinncí</span></p>
</div>
<pb n="121"/>
<div><lb n="254"/><p><span>aonair go mór-mhór, ar dheise an domhain, agus gur dheacair iad do shárú.</span>
<lb n="255"/><span>Mar sin de, nuair tháinig aithbheó na Gaoluinne suim blianta ó shoin, theastuig</span>
<lb n="256"/><span>ó lucht na teangan d'aithbheó sinn do dheighilt ó Shasana ar gach uile shlighe,</span>
<lb n="257"/><span>agus chuireadar idir rinnce aonair agus rinnce fada ar siubhal airís imeasc</span>
<lb n="258"/><span>na nGaedhal.  Anois tá 'fhios againn go dtéidheann an seana-rinnce fada</span>
<lb n="259"/><span>ana-thamall siar, go dtí an t-am 'na dtagadh gealtaighe rinnce ar ár sinnsir,</span>
<lb n="260"/><span>agus b'fhéidir gurab' shin é fáth go gcuireann na rinncí Gaedhalacha oiread</span>
<lb n="261"/><span>sin tuirse ar dhuine seachas na rinncí nua a thagann chughainn thar lear anois.</span>
<lb n="262"/><span>Is dócha go bhfuil na rinncí nua san níos oireamhnaí don aos atá suas anois,</span>
<lb n="263"/><span>nuair nách béas leó an tsuim chéadna do bheith aca insna rudaí sin a bhíodh</span>
<lb n="264"/><span>ag ár sinnsir.  Ní hionann san agus a rádh ná fuil oiread san dúile i rinnce</span>
<lb n="265"/><span>ag muintir na linne seo, ach ná féachaimíd anois air ach mar chaitheamh-</span>
<lb n="266"/><span>aimsire, agus tá 'fhios againn go maith gur mhór le rádh mar nós shollamanta</span>
<lb n="267"/><span>é ag na daoine fadó.  Bíodh san go léir mar atá, ní dóigh go bhfuil ach cor-</span>
<lb n="268"/><span>dhuine anso is ansúd a bheadh sásta na rinncí nua a chaitheamh uainn ar</span>
<lb n="269"/><span>fad, agus claoidhe leis na rinncí seannda amháin.  B'fheárr leis na Gaedhil,</span>
<lb n="270"/><span>dar liom, cothrom na Féinne a thabhairt dos na hEachtrannaigh.  Ní</span>
<lb n="271"/><span>gnáthach go mbíonn aon dream daoine sásta lena n-earraí féin amháin, má</span>
<lb n="272"/><span>bhíonn a sárú le fáil thar lear, agus sin é an údhálta ag a lán daoine in Éirinn</span>
<lb n="273"/><span>fé láthair.  Ba mhaith leó bheith deighilte ar fad amach ó Shasana, ach ní</span>
<lb n="274"/><span>fhágann san gur mhaith leó rinncí idir-náisiúnta do dhíbirt as an dtír seo ar</span>
<lb n="275"/><span>fad.  Maidir leis an gceist chéadna, is cuimhin liom scéal mar gheall ar</span>
<lb n="276"/><span>sheana-bhean áirithe ar an dtuaith a bhí ag féachaint ar waltz don chéad</span>
<lb n="277"/><span>uair riamh.  Bhí an sagart paróiste ann leis, agus d'fhiafruigh sé dhi cad</span>
<lb n="278"/><span>é a meas ortha súd mar rinncí.  "Do you know, father," ar sise, "I'm thinkin'</span>
<lb n="279"/><span>they're sinful." "Airiú, conus san, a Shiobhán?" arsan sagart, agus</span>
<lb n="280"/><span>iongnadh air.  "Ní fheicim-se cad do bheir duit san a rádh." "Well,</span>
<lb n="281"/><span>father, 'tis hard explainin' it, b - b - but I think 'tis all in the hoult, a</span>
<lb n="282"/><span>mh'anam"</span></p>
<lb n="283"/>
<lb n="284"/><p><span>Anois chun crích a chur ar an scéal ar fad, deinimís machtnamh ar pé</span>
<lb n="285"/><span>toradh, no díobháil, a thagann as an rinnce.  Adeirid daoine ughdarásacha</span>
<lb n="286"/><span>gur mór an mhaitheas a dheineann an rinnce don aos óg.  Taithneann rinnce</span>
<lb n="287"/><span>le gach páiste, ar an gcéad dul síos, agus 'sa rinnce dhóibh, baintear feidhm</span>
<lb n="288"/><span>as gach féitheóig, geall leis, dá bhfuil 'na mballaibh beatha.  Tá dream</span>
<lb n="289"/><span>áirithe ann, leis, adeir go bhfuil greas rinnce, anois is airís, riachtanach don</span>
<lb n="290"/><span>te gur mhaith leis an tsláinte a bheith ar fheabhas aige.  Gan dul chomh</span>
<lb n="291"/><span>fada san ar fad leis an scéal, níl dabht ná gur taithneamhach an rud rinnce,</span>
<lb n="292"/><span>agus má tá saoghal fada roimis, tá tréimhse maith curtha dhe aige cheana</span>
<lb n="293"/><span>féin.</span></p>
<lb n="294"/>
<lb n="295"/><p><span>M. BASTABAL.</span>
<lb n="296"/></p>
</div>
<pb n="122"/>
<div><lb n="297"/><p><span>Iarann agus Cruaidh.</span></p>
<lb n="298"/>
<lb n="299"/><p><span>Ór, airgead agus finndruinne na mianaigh is mó a bhfuil trácht orra</span>
<lb n="300"/><span>i litríocht na hÉireann.  Ní mórán luaidhtear fá iarann nó cruaidh gur</span>
<lb n="301"/><span>feas dom-sa.  Adeireadh furmhór na druinge bhíodh ag cainnt ar mhianaigh</span>
<lb n="302"/><span>nach ndéantaoi aon úsáid d'iarann sa tír seo in allód: gur de chlocha, do</span>
<lb n="303"/><span>chnámha, d'fhinndruinne, agus de mhianaigh eile déantaoi uirlís, is iodhna,</span>
<lb n="304"/><span>is goireas.</span></p>
<lb n="305"/>
<lb n="306"/><p><span>Ach cheana, bhíothas ag carta srutháin a bhí ag sníghe thrí phortach i</span>
<lb n="307"/><span>gCo. na Midhe, sa mbliain 1839, agus céard casfaoi le lucht a chartuithe ach</span>
<lb n="308"/><span>ceann de na sean-chrannóga úd a mbítí in a gcomhnuí ionnta fadó; gur</span>
<lb n="309"/><span>frítheadh an-lear cnámh - cnámha fearbóg, torc, sionnach, faolchon, agus</span>
<lb n="310"/><span>caorach na gceithre n-adharc, ann.  Frítheadh a lán iarsmaí rinneadh</span>
<lb n="311"/><span>d'iarann agus maille leo bhí go leor sean-rudaí rinneadh d'adharcanna, de</span>
<lb n="312"/><span>chnámha, de chlocha agus dhe ghloine.  Na claidhmhte, na sleaghanna na</span>
<lb n="313"/><span>miodóga agus na tuaghanna cartuigheadh aníos is d'iarann rinneadh iad,</span>
<lb n="314"/><span>agus ar thochailt chrannóg eile réir a chéile frítheadh a maca-samhail; go</span>
<lb n="315"/><span>rabhthas ag cur ina gceann.  Cruthú é sin nach raibh aon ughdarás aca</span>
<lb n="316"/><span>siod adubhairt nach leáightí iarann i nÉirinn inallód.  Ní shin amháin ach</span>
<lb n="317"/><span>atá focal againn, a focal bearbhadh agus sí an chiall atá leis leághadh, i.e.</span>
<lb n="318"/><span>"ag bearbhadh mianaigh" - ag leághadh mianaigh.</span></p>
<lb n="319"/>
<lb n="320"/><p><span>Atá a fhios ag an nglúin seo go bhfuil an-chuimsc iarainn fá thalamh</span>
<lb n="321"/><span>in Éirinn; é i bhfolach annsin gan aon duine ag drannadh leis, fairíor! thar</span>
<lb n="322"/><span>éis gur luachmhaire é ná ór dhá gcartuightí é, slacht a chur air agus an</span>
<lb n="323"/><span>soighleas atá ann - agus is mór é, a bhaint as.  Déanfar sin lá éigin agus</span>
<lb n="324"/><span>racha iarann na hÉireann i dtairbhe di féin is dá daoiní.</span></p>
<lb n="325"/>
<lb n="326"/><p><span>Adeirtear "gur námha í an cheárd gan í fhoghluim" agus ós rud é nach</span>
<lb n="327"/><span>bhfuil mórán cleachta ag Gaedheala i bhfus ar chéird déanta an iarainn ní</span>
<lb n="328"/><span>misde dhúinn éisteacht leo seo atá ina bhun agus i ndon bail agus slacht a</span>
<lb n="329"/><span>chur air, é a ghlanadh agus a mhunlú go dtig leat do rogha cineáil a thoghadh</span>
<lb n="330"/><span>dhuit féin ar a bheith uait duit.</span></p>
<lb n="331"/>
<lb n="332"/><p><span>Sean-cheárd í ceárd bhearbhadh mianaigh iarainn.  Atá a fhios againn</span>
<lb n="333"/><span>anois go mbíodh Clanna Gaedheal ag á bhearbhadh sul a dtáinic ár Slánuigh-</span>
<lb n="334"/><span>theoir ar an saoghal agus ní hiad-san amháin a thuig an modh sin ach ciníocha</span>
<lb n="335"/><span>eile ar fud an domhain.  Atá peictiúir ar bhallaí na sean-Éigipte, peictiúir</span>
<lb n="336"/><span>a rinneadh 3,500 bliain ó shoin; agus is peictiúir Éigipteach ag leághadh</span>
<lb n="337"/><span>mianaigh iarainn atá ann.  Níl aon difríocht idir modh déanta iarainn fá</span>
<lb n="338"/><span>láthair agus modh na n-Éireannach nó na n-Éigipteach na mílte bliain ó shoin;</span>
<lb n="339"/><span>ach amháin nach mbíonn an dubh-sglábhuíocht chéadna ag baint leis an</span>
<lb n="340"/><span>obair a bhíodh: atá deis agus comhgar ag lucht a dhéanta fá láthair agus</span></p>
</div>
<pb n="123"/>
<div><lb n="341"/><p><span>stuaim ag baint leo seachas mar bhíodh ag na sean-daoiní.  Ach sé an rud</span>
<lb n="342"/><span>ceanann céadna a bhearbhas an t-iarann indiu a bhearbhaigh fadó é, eadhon,</span>
<lb n="343"/><span>teine.</span></p>
<lb n="344"/>
<lb n="345"/><p><span>Séard a sheas do dhaoiní gur thuigeadar leis an aimsir go mbfhearr gual</span>
<lb n="346"/><span>agus gualain 'un bearbha ná gual-ádhmaid.  Ní féadfaoi dúchan iarainn a</span>
<lb n="347"/><span>dhéana ar theine ghual ádhmaid.  Ní fearacht sin leis an ngualain é: atá</span>
<lb n="348"/><span>sé chó cruaidh sin gur féidir carn mianaigh a dhéana air agus ní cuirfear as</span>
<lb n="349"/><span>do'n aer a choinnigheas an teine sin ina caor i gcomhnuí.</span></p>
<lb n="350"/>
<lb n="351"/><p><span>Foirnéiseacha séideánacha tugtar ar na monarchanna ina leáightear an</span>
<lb n="352"/><span>mianach agus soirn árda iad, i riocht is gur féidir morc ollmhór de theine</span>
<lb n="353"/><span>bheith ag sír-théitheadh agus ag sír-leághadh an mhianaigh.  Déantaoi an</span>
<lb n="354"/><span>oiread sin iarainn san Oileán Úr, sa nGearmáin, agus i Sasana go bfhéadfá</span>
<lb n="355"/><span>do shean-eire de fháil saor go maith: ní raibh sé leithphíghinn an punnt féin!</span>
<lb n="356"/><span>Bítí ag déana gaisge go mb'eo é "saoghal na cruaidhe," de bhrí gur ab í</span>
<lb n="357"/><span>an chruaidh "éadach uasal" an iarainn.</span></p>
<lb n="358"/>
<lb n="359"/><p><span>Sí Meiriceá tír mhianaigh an iarainn thar thíortha agus réigiúin an</span>
<lb n="360"/><span>domhain, de chionn nach bhfuil rígheachan leis an méid de atá ann.  An</span>
<lb n="361"/><span>tír atá thart ar Loch Superior atá sí beo beithidheach leis; é annsin chó bog</span>
<lb n="362"/><span>le clábar agus é ag cuimilt beagnach le uachtar na talmhana, i gcruth is nach</span>
<lb n="363"/><span>bhfuil síleál ar lucht a bhainte ach é a charta aníos chó teann in Éirinn is atá</span>
<lb n="364"/><span>sé ina gcumas a gcuid inneall oibriú.  Atá gual agus cloch-aoil san Oileán</span>
<lb n="365"/><span>Úr freisin as éadan a chéile, - cuirtear an chloch-aoil isteach sa bhfoirnéis leis</span>
<lb n="366"/><span>an mianach, measgann sí leis an dríodar agus cabhruigheann sí leis an mianach</span>
<lb n="367"/><span>a leághadh.  Is iongantach an borradh atá fá dhéantús seo an iarainn san</span>
<lb n="368"/><span>Oileán Úr le 50 bliain anuas.  Sa mbliain 1855, ní raibh ach 132 tonna</span>
<lb n="369"/><span>mianaigh ar an gcéad luing a thug ualach chuig foirnéiseacha san oirthear.</span>
<lb n="370"/><span>60 bliain in a dhia sin, sa mbl. 1915, bhí 11,262 tonna d'ualach ar luing as,</span>
<lb n="371"/><span>agus i rith 1916 tugadh 60,000,000 tonna ó Loch Superior 'un na mbailte</span>
<lb n="372"/><span>cuain ar na lochanna ó dheas.  Nach ait an mac an saoghal agus nach mór</span>
<lb n="373"/><span>atá i gcinneamhaint an duine is go bhfuil sé le rádh go raibh an mianach úd</span>
<lb n="374"/><span>annsin le 1855 bliain agus nár deárnadh úsáid fiú trácht air dhe.  Ach bhí</span>
<lb n="375"/><span>fáth leis, ar ndó', mar bhíos le gach ní.  Go dtí le goirid anuas ní raibh an</span>
<lb n="376"/><span>cine daonna i ndon an chumhacht atá sa ngual, san uisge, no san aibhléis a</span>
<lb n="377"/><span>chur 'un soighleasa: níor eirigh lena gcinn finne an draoíocht úd a mhealla</span>
<lb n="378"/><span>do chongnamh dhóibh; ach ó mheall níl léigheadh ar an gcás!  Nach do-</span>
<lb n="379"/><span>chreite an sgéal é nach bhfágtar méar ar an mianach ó fhágas sé Loch Superior</span>
<lb n="380"/><span>go gcuirtear isteach sna soirn é!</span></p>
<lb n="381"/>
<lb n="382"/><p><span>Sáidhtear pléasgáin sna fodhuirmeacháin go ndéantar mion-sprúáin de'n</span></p>
</div>
<pb n="124"/>
<div><lb n="383"/><p><span>mhianach.  Cuirtear sluasaid mhór mhillteach a bhíos ar bhóthar-iarainn,-</span>
<lb n="384"/><span>sluasaid a thógas dhá thonna cúig uaire chuile mhóiméad, in éadan.  Caitheann</span>
<lb n="385"/><span>sí ísteach i dtrucaill mhóra a bhíos ar bhóthar-iarainn eile lena taoibh é.</span>
<lb n="386"/><span>Tochailtear suas le 15,000 tonna dhe as uaimh anaghaidh na hoíche.  Agus</span>
<lb n="387"/><span>atá an oiread sin mianaigh sa gceanntar gur baineadh an oiread salachair</span>
<lb n="388"/><span>dhá bhárr in aon uaimh amháin ann is baineadh le lád Phanama a dhéana.</span></p>
<lb n="389"/>
<lb n="390"/><p><span>Bíonn 50 trucaill mhóra i ngach traen agus nuair thagaid gar do'n chuan</span>
<lb n="391"/><span>buailid suas ar bhóthar-iarainn atá crochta go maith os cionn na gcaladh.</span>
<lb n="392"/><span>Atá "pócaí" móra thíos fá na trucaill.  Sgaoiltear sluidíní tóin na dtrucaill,-</span>
<lb n="393"/><span>amhail mar sgaoiltear sluidíní na bpárdóg se'againne, go leigtear an mianach</span>
<lb n="394"/><span>síos sna pócaí.  Atá fiodáin ar síneadh ó na pócaí sin isteach sna longa agus</span>
<lb n="395"/><span>sleamhnuightear isteach thríotha é.  Atá na longa 600 troigh ar fad agus</span>
<lb n="396"/><span>cuirtear 10,000 tonna isteach ionnta anaghaidh chuile dheich móiméad.  Ar</span>
<lb n="397"/><span>a bhfalmhadh faluightear i dtrí huaire agus fiche móiméad iad.  "Falmhain"</span>
<lb n="398"/><span>tugtar ar innill a bhfalmha agus tógaid 15 tonna le gach iarraidh.</span></p>
<lb n="399"/>
<lb n="400"/><p><span>Ar theacht don traen don fhoirnéis atá uirri dul suas ar bhóthar iarainn</span>
<lb n="401"/><span>atá ar árdú suas ar ghabhlóga.  Atá an fhoirnéis sin thrí lasadh le teinte</span>
<lb n="402"/><span>móra.  Atá cómhraí fá na gabhlóga agus sgaoiltear an mianach síos ionnta</span>
<lb n="403"/><span>agus asta sin go carranaí beaga árduightear go béal na bhfoirnéis is go</span>
<lb n="404"/><span>sgaoiltear an mianach, no an chloch-aoil, no an gualain síos in aon tsiota</span>
<lb n="405"/><span>amháin innti.</span></p>
<lb n="406"/>
<lb n="407"/><p><span>Bruinntear an mianach agus tuiteann an lacht síos i sonnach a bhfuil</span>
<lb n="408"/><span>balla fóid timcheall air.  Leagtar bearna sa mballa go ngluaiseann sí amach</span>
<lb n="409"/><span>ar liacha móra a bhíos ar bhóithríní iarainn.  Tugtar 'un muilinn cruaidhe</span>
<lb n="410"/><span>í, áit a nglantar ath-uair í le teine, go measgtar miotalacha éagsamhla thríthi</span>
<lb n="411"/><span>is go ndéantar gach cineál cruaidhe dí.  Sgáirdtear isteach i munláin í go</span>
<lb n="412"/><span>gcruaidhigheann sí beagán.  Cuirtear ar fhoirneacháin annsin í, go gcumtar</span>
<lb n="413"/><span>í réir mar bhéas éileamh uirri, - giota chó tanaidhe le sgragall, no pláta mór</span>
<lb n="414"/><span>le haghaidh sgabaill innill, nó sail le haghaidh an bhóthair iarainn, no trasnáin</span>
<lb n="415"/><span>le haghaidh tighe mhóir, no fiodán don táthaire, nó damba le haghaidh</span>
<lb n="416"/><span>monarcha.</span></p>
<lb n="417"/>
<lb n="418"/><p><span>Agus féach féin an méid a thugas congnamh le damba cruaidhe a dhéana:</span>
<lb n="419"/><span>an dream a chartas an mianach, lucht líonta na gcartach, drong thiomána</span>
<lb n="420"/><span>na traenach meithle a bhearbha cumann a chruachain agus feara a mhúnluithe.</span>
<lb n="421"/><span>No ní ceart dearmad a dhéana ar fhuirinn an ghuail, ar thochlóirí cloch-aoil</span>
<lb n="422"/><span>no ar ghiollaí an ghualain.  Is iomdha sin duine a mbíonn a mhéar san obair</span>
<lb n="423"/><span>ó charta an mhianaigh go críochnú don chruaidh, - agus a rádh ina dhia sin</span>
<lb n="424"/><span>go raibh sí le fáil ar leith-phíghinn an punnt cúig bhliana ó shoin ann!</span>
<lb n="425"/></p>
</div>
<pb n="125"/>
<div><lb n="426"/><p><span>Sin céim ar aghaidh ón am a mbíodh beirt ar a ngugaide ag iarraidh láin</span>
<lb n="427"/><span>glaice a dhéana le barr a chur ar shleigh no rinn ar chraoisigh dóibh féin.</span></p>
<lb n="428"/>
<lb n="429"/><p><span>Adeirtear go ndeanann airgead airgead agus sin é a fhearacht ag an iarann</span>
<lb n="430"/><span>freisin.  Ghníonn iarann iarann.  Na hinnill a bhearbhas é, na traentacha a</span>
<lb n="431"/><span>tharraingeas é, na longa a iomchuras é, na sluaisde a chartas é, na foirneacháin</span>
<lb n="432"/><span>a leathas é, iarann no cruaidh iad uile; a baineadh is a bearbhadh</span>
<lb n="433"/><span>is a múnluigheadh le go mbainfeadh an cine daonna soighleas asta.</span>
<lb n="434"/><span>Níl aon inneall dá bhfuil ann indiu nach bhfuil a bheag ná a mhór</span>
<lb n="435"/><span>d'iarann ná de chruaidh ann, is dócha.  Ordonás?  Iarann is cruaidhe uile</span>
<lb n="436"/><span>é.  An t-inneall a chló-bhuaileas an dréacht seo den mhianach céadna é.  An</span>
<lb n="437"/><span>peann a sgríobh í den chruaidh atá sé déanta.  An bhróg atá ar mo chois</span>
<lb n="438"/><span>níor bhféidir í a chur i dtoll a chéile gan í.  An t-éadach atá ar mo dhruim</span>
<lb n="439"/><span>innill d'iarann agus de chruaidh a shníomh is a d'fhighe é.  An gléas a</span>
<lb n="440"/><span>thiubhrfas an sgéala seo go Baile Átha Cliath atá iarann is cruaidh ann.  Ní</span>
<lb n="441"/><span>féidir teine no biadh a bheith againn ar an saoghal seo gan iad, i gcruthanas</span>
<lb n="442"/><span>díbh go bhfuil ár dtiacht suas ar iarann agus cruaidh chuile ordlach chó mór</span>
<lb n="443"/><span>is atá sé ar an mbiadh féin.  Meireach iad ní bhéadh long aeir no long-fó-</span>
<lb n="444"/><span>thuinn againn, ní bhéadh traen no gluaisteán no cárr no rothar againn; ní</span>
<lb n="445"/><span>bhéadh aer-sgéal no cian-sgéal againn, agus ó mhéadaigh uimhir na ndaoine</span>
<lb n="446"/><span>sa mbaile is i gcéin bu bhocht an bhail bhéadh orra meireach gur gheall Dia</span>
<lb n="447"/><span>an oiread sin mianach doibh, óir caillfí na milliúin is na milliúin díobh ceal</span>
<lb n="448"/><span>bídh is dighe, ceal teine is éadaigh, agus bheidís, mar bhíos a lán in aimsir</span>
<lb n="449"/><span>ghorta is chruatain; beo bocht ag imeacht agus a méar ina mbéal aca.</span></p>
<lb n="450"/>
<lb n="451"/><p><span>PÁRAIC Ó DOMHNALLÁIN</span>
<lb n="452"/></p>
</div>
<pb n="126"/>
<div><lb n="453"/><p><span>Cearca mar Shócain Airgid.</span></p>
<lb n="454"/>
<lb n="455"/><p><span>Is 'mó sórt duine a théidhean chun gnótha náisiúin a dhéanamh.  Ní mór</span>
<lb n="456"/><span>di an saighdiúir chun í 'chosaint; an loingseach a thugan aire dá cuid</span>
<lb n="457"/><span>trádála; an cairéirí a aistrighean an earra ó áit go háit do réir mar atá glaodhach</span>
<lb n="458"/><span>uirthe; an fear siopa a bhailighean an earra chuige 'na stór, i gcás go mbeadh</span>
<lb n="459"/><span>sí chun lámha ag daoinibh.  Caithfidh fear an léighinn bheith ann, an</span>
<lb n="460"/><span>múinteoir, an dlighthóir, an dochtúir.  Agus dá mb'é an pílear féin é, ní</span>
<lb n="461"/><span>féidir déanamh 'na éaghmais.</span></p>
<lb n="462"/>
<lb n="463"/><p><span>Cé go dteastuighean siad so go léir, agus tuille ná háirighim, ní gnó</span>
<lb n="464"/><span>tairbheach ann féin atá ar suibhal aca: isé atá mar oibleagáid ortha ná</span>
<lb n="465"/><span>teagasg, ceart, slighe agus aire a thabhairt do dhuine eile, - an té ar a bhfuil</span>
<lb n="466"/><span>seasamh na tíre.  Sé sin an fear oibre, a chruthuighean saidhbhreas na tíre,</span>
<lb n="467"/><span>no a chuirean leis.  Mar a bhfagha sé cóir agus cothrum ni thiocfaidh leis</span>
<lb n="468"/><span>an méid de bhia agus d'earra a theasdódh ós na daoine do shaothrú.  Beidh</span>
<lb n="469"/><span>sé air aca an fear-is-bárr do cheannach thar lear, agus fágfaidh san an tír fé</span>
<lb n="470"/><span>bhochtanacht.  Ach má tugtar a cheart féin don fhear oibre, cruthóidh sé</span>
<lb n="471"/><span>níos mó de bhia agus d'earra ná theasdóidh sa tír.  Díolfar thar lear</span>
<lb n="472"/><span>an bhreis a bheidh spártha; tiocfaidh airgead isteach air; méideóidh</span>
<lb n="473"/><span>sé ollmhaitheas na tíre agus is féidir a rá gur b'in náisiún atá fé</span>
<lb n="474"/><span>rachtmas.</span></p>
<lb n="475"/>
<lb n="476"/><p><span>Thá sé ceangailte ar gach éinne, a bhuil 'na chumas a dhéanamh chun</span>
<lb n="477"/><span>gustal na tíre do mhéidiú; agus gach fonn is féidir leis a chur ar a chomhursain</span>
<lb n="478"/><span>chun an ruda chéadna 'dhéanamh.  Is mó slí na bhféadfadh sé lámh a bheith</span>
<lb n="479"/><span>san obair thairbheach so aige.  Cearca agus uibhe ceart, cuir i gcás.  Lasmuich</span>
<lb n="480"/><span>de lucht cathrach, is fánach duine go bhfuil cúram tighe air ná fuil slighe</span>
<lb n="481"/><span>aige do bheagán cearc.  Is fíor nár dhual do aon tsuim mhór a chur ionnta.</span>
<lb n="482"/><span>Ba scoirn le Gaodhal na sean-aimsire blúire feasa ar chearcaibh a bheith aige.</span>
<lb n="483"/><span>Thá an saoghal san imthithe.  Na daoine ná bainfidh an tairbhe is fearr as</span>
<lb n="484"/><span>gach sócain atá aca cuirfear síos iad.</span></p>
<lb n="485"/>
<lb n="486"/><p><span>Agus is mór an tsócain airgid uibhe cearc.  San mbliain 1915 do díoladh</span>
<lb n="487"/><span>as Éirinn thar lear luach ocht milliún púnt díobh.  Ní móide go bhfuil an</span>
<lb n="488"/><span>oiread cearc sa tír anois agus bhí an uair sin; ach ós rud é go bhfuil siad trí</span>
<lb n="489"/><span>huaire níos daoire anois ná mar a bhíodar, ní misde a chur síos go bhfuil fiche</span>
<lb n="490"/><span>milliún púnt sa mbliain dhá fháil ortha.</span></p>
<lb n="491"/>
<lb n="492"/><p><span>Is mór an tsuim airgid é sin, agus sí an cheist í, an féidir é 'mhéidiú?</span>
<lb n="493"/><span>Deir muintir Bhoird na Curadóireachta i bpáipéar atá aca dá chraobhscaoile</span>
<lb n="494"/><span>gur féidir, agus comhairlighid siad dosna daoine conus é 'dhéanamh.  Tagaim</span>
<lb n="495"/><span>le muintir an Bhoird gur féidir an t-airgead mór so do mhéidiú, - é 'dhúbailt</span></p>
</div>
<pb n="127"/>
<div><lb n="496"/><p><span>mar adeir siad; ach ní dó liom go bhfuil an chomhairle a thugaid siad uatha</span>
<lb n="497"/><span>cabharthach chun a dhéanta.  Sid í comhairle an Bhoird:</span></p>
<lb n="498"/>
<lb n="499"/><p><span>1.  Cearca 'fháil a bhéarfaidh níos mó ubh sa mbliain;</span></p>
<lb n="500"/>
<lb n="501"/><p><span>2.  Cearca 'fháil a bhéarfaidh nuair a bheidh uibhe daor, - sé sin sa</span>
<lb n="502"/><span>gheimre.</span></p>
<lb n="503"/>
<lb n="504"/><p><span>Do thuigfeadh amadán go bhfuil réiteach na ceiste anso; ach conus a</span>
<lb n="505"/><span>soláthrófar na cearca iongantacha úd?  Deir an Bórd; "Má thá níos mó</span>
<lb n="506"/><span>ná éan tsiot (breed) amháin cearc agat, deighil gach siot ó chéile; ansan</span>
<lb n="507"/><span>deighil eilíní (pullets) gach siota ós na sean-chearcaibh; ansan fair ar gach</span>
<lb n="508"/><span>circ dá bhfuil agat, agus cimeád cúntas ar gach ubh a bhéarfaidh gach cearc</span>
<lb n="509"/><span>i rith a saoghail; ansan ná cuir ubh dá ghor ach ceann a thiocfaidh ó chirc</span>
<lb n="510"/><span>a bheidh nótálta chun breith imeasg na coda eile go léir."</span></p>
<lb n="511"/>
<lb n="512"/><p><span>Comhairle mhaith í seo do dhaoinibh áirithe, do dhaoinibh go bhfuil</span>
<lb n="513"/><span>cúram cearc mar shlí bheatha aca.  Ach sidiad díreach na daoine ná</span>
<lb n="514"/><span>teasduighean sí uatha, óir nil innte dhóibh ach A. B. C. na céirde.  Do</span>
<lb n="515"/><span>dhaoine coitchean na tíre níl sa chomhairle ach magadh, óir níl cao ná uain</span>
<lb n="516"/><span>aca ar an ndlúth-fhaire seo a dhéanamh ar chearcaibh.</span></p>
<lb n="517"/>
<lb n="518"/><p><span>Ba cheart gurb é an Bórd féin do bheadh ar lorg an eolais seo.  Níl</span>
<lb n="519"/><span>conntae sa tír ná gur cheart feirm a bheith fé chearcaibh innte, agus an fheirm</span>
<lb n="520"/><span>a bheith fé stiúra an Bhoird.  Is ionnta ba cheart cearca do thogha, agus</span>
<lb n="521"/><span>d'fhéadfí uibhe na gcearc bhfoghanta do sgaipeadh tríd an dúthaig.  Tuigfar</span>
<lb n="522"/><span>ó pháipéar an Bhoird gur fiú é an togha so do dhéanamh.  Do réir an</span>
<lb n="523"/><span>pháipéir ní bheirid cearca na dúthaí ach tímpal 50 ubh an ceann sa mbliain,</span>
<lb n="524"/><span>agus gur cheart go mbéarfaidis 150 ubh.  Ní dó liom go bhfuil cearca na</span>
<lb n="525"/><span>dúthaí chomh dona is deir an Bórd.  Thá aithne agam ar scata cearc sa</span>
<lb n="526"/><span>tuaith agus le chúig bliana do rug gach ceann aca, tríd is tríd, 85 ubh</span>
<lb n="527"/><span>sa mbliain.</span></p>
<lb n="528"/>
<lb n="529"/><p><span>Slí eile ina gcailltear mórán airgid le huibhe is eadh an tslí go gceannuightar</span>
<lb n="530"/><span>iad.  Bídís mion no garbh, úr no stálaithe, sé an t-airgead céadna a gheibhtear</span>
<lb n="531"/><span>ortha, agus an cóiriú céadna a thugan an ceannuithóir dóibh.  Glan agus</span>
<lb n="532"/><span>salach, pocáltar isteach is mboscaíbh iad agus féar, no tuighe, tímpal ortha.</span>
<lb n="533"/><span>Is minic go mbíon an tuighe fliuch, mar is ar bholg sráide no ar thaobh</span>
<lb n="534"/><span>bóthair a díoltar iad.  Ní bhfaghaid na daoine ortha ach airgead na n-ubh</span>
<lb n="535"/><span>is measa ar an margadh, - an phingin is lú.  Deir an ceannuithóir gurb í an</span>
<lb n="536"/><span>phingin is aoirde í, ach ní hí.  Ní fheicim go bhfuil an Bórd ag déanamh</span>
<lb n="537"/><span>éinní chun cosg a chur leis an slad so.  Seo ar díoladh ar gach</span></p>
</div>
<pb n="128"/>
<div><lb n="538"/><p><span>dosaon ubh san áit seo le 4 1/2 bliana.  Téidhim in urradhas air go bhfuil</span>
<lb n="539"/><span>sé ceart:</span></p>
<lb n="540"/>
<lb n="541"/><p><span>Ní dó liom go bhfuil sé thar intinn mhuintir an Bhóird leigheas 'fháil</span>
<lb n="542"/><span>do so.</span></p>
<lb n="543"/>
<lb n="544"/><p><span>Admhuighim gur tháinig leis an mBórd roinnt mhaith eolais do sgaipeadh</span>
<lb n="545"/><span>imeasg na ndaoine ar chearcaibh agus ar a ngabhan leo.  Tuigean daoine</span>
<lb n="546"/><span>anois ceaca siot cearc is fearr a oirean dóibh; ceaca is fearr a bheirean sa</span>
<lb n="547"/><span>gheimhre; ceaca is fhusa do chothú.  Tuigid siad, leis, nách ceart cearca</span>
<lb n="548"/><span>do chimeád go dtuitid siad i gceann a gcos leis an aos; agus, rud is tairbhí</span>
<lb n="549"/><span>ná san go léir, tuigid siad go bhfuil gnó éigin ar an saoghal ag coileach in</span>
<lb n="550"/><span>éaghmais ruagairt a chur ar na daoine matha i ndeire na hoidhche.</span></p>
<lb n="551"/>
<lb n="552"/><p><span>Gruagach an Tobair.</span>
<lb n="553"/></p>
</div>
<pb n="129"/>
<div><lb n="554"/><p><span>Curaidheacht agus Garradóireacht.</span></p>
<lb n="555"/>
<lb n="556"/><p><span>Is fada mise amuigh faoi shneachta 'gus faoi shioc</span>
<lb n="557"/><span>'S gan dánacht agam ar aon neach:</span>
<lb n="558"/><span>Mo sheisreach gan scur mo bhranar gan cur</span>
<lb n="559"/><span>Is gan iad agam ar aon chor.</span>
<lb n="560"/><span>Níl caraid agam is dainid liom sin</span>
<lb n="561"/><span>Do ghlacfadh mé moch nú déidhneach</span>
<lb n="562"/><span>'S go gcaithfidh mé dul thar farraige soir</span>
<lb n="563"/><span>O is ann ná fuil aon de mo ghaoltaibh.</span></p>
<lb n="564"/>
<lb n="565"/><p><span>Is iomdha duine sa tír seo atá bunáite chó fágtha is bhí Éamonn a' Chnuic</span>
<lb n="566"/><span>bocht; ach iad seo atá ar a mhalrait de chaoi agus a bhfuil seisrighe</span>
<lb n="567"/><span>agus branair dá gcuid féin aca, altuighdís é.  Níl aon deagh-Ghaedheal ar</span>
<lb n="568"/><span>fud an domhain mhóir nár mhaith leis toradh céadtach a bheith ar thalamh</span>
<lb n="569"/><span>na hÉireann; ach caithfear admhachtáil san am céadna go bhfuil talamh-</span>
<lb n="570"/><span>aidhthe anseo is ansúd ar fud na tíre a bhíos sásta go leor le curaidheacht</span>
<lb n="571"/><span>leibideach, agus le barraibh suaracha.  Blianta gearra ó shoin (1905) nuair</span>
<lb n="572"/><span>a cuireadh slat ar Éirinn fritheadh amach ón tomhas go raibh leath na tíre</span>
<lb n="573"/><span>seo faoi chimín no 'na thalamh féaraigh, agus as cúigmheadh cuid na tíre ní</span>
<lb n="574"/><span>raibh toradh ar bith dá bhaint, ach é 'na dhearg-fhásach.  Sa nGearmáin,</span>
<lb n="575"/><span>sul thosuigh an cogadh mór, is beag péirse talmhan nach rabhthas ag baint</span>
<lb n="576"/><span>leas eicínt as, agus bíodh fhios againn go bhfuil cnuic agus sléibhte agus talta</span>
<lb n="577"/><span>suaracha sa nGearmáin chó maith agus atá sa tír seo.  Ach chuir na</span>
<lb n="578"/><span>Gearmánaigh cóir agus leasú air a gcuid talmhan féin, agus bhí a shliocht</span>
<lb n="579"/><span>ortha, - bhíodar i riocht cath is comhrac a chongbháil leis an domhan mór</span>
<lb n="580"/><span>ar feadh cheithre bliana móra fada.</span></p>
<lb n="581"/>
<lb n="582"/><p><span>Na Crainn.</span></p>
<lb n="583"/>
<lb n="584"/><p><span>Déarfaidh feilméar leat gan amhras: - "Céard is féidir liom a dhéanamh</span>
<lb n="585"/><span>leis an gcriathrach báidhte?"  Is féidir cuid mhaith den chriathrach céadna</span>
<lb n="586"/><span>a thriomú, a thabhairt isteach, agus a shaothrú; agus an méid de nach</span>
<lb n="587"/><span>bhfuil feileamhnach le haghaidh cuir tá sé feileamhnach le haghaidh crann.</span>
<lb n="588"/><span>Cruthuigheann an ghiumhasach fhaightear sna portaighibh go raibh criathraigh</span>
<lb n="589"/><span>na tíre seo faoi choilltibh san aimsir in allód.</span></p>
<lb n="590"/>
<lb n="591"/><p><span>"Trí huaire," adeir an Dochtúir Céitinn, "do chuir Éire trí monga is</span>
<lb n="592"/><span>trí maola dhi."</span></p>
<lb n="593"/>
<lb n="594"/><p><span>Agus le deireannas anuas dubhairt file eile:-</span></p>
<lb n="595"/>
<lb n="596"/><p><span>Do b'árd a coillte 's ba dhíreach réidh,</span>
<lb n="597"/><span>'S an bláth mar aol ar mhaoilinn géag.</span>
<lb n="598"/></p>
</div>
<pb n="130"/>
<div><lb n="599"/><p><span>Faríor géar, ní mar sin atá an sgéal faoi láthair, agus má mhaireann don</span>
<lb n="600"/><span>ghearradh is don smíochadh atá ghá dhéanamh ar chrannaibh is gearr, mar</span>
<lb n="601"/><span>deir an t-amhrán, go mbí deire na gcoillte ar lár.  Ní mó ná go maith a</span>
<lb n="602"/><span>thuigeas cuid againn cén díobháil atá dhá dhéanamh ag an dream úd atá ag</span>
<lb n="603"/><span>bánú na tíre mar seo.  "Ina dhiaidh," adeirtear, "iseadh a feicthear a leas</span>
<lb n="604"/><span>don Éireannach."  Nuair bhéas dromchla (uachtar) na tíre seo lom, noch-</span>
<lb n="605"/><span>tuighthe gan crann, gan coill, nuair nach mbeidh sail d'adhmad na hÉireann</span>
<lb n="606"/><span>le fáil le cur ar theach nó ar bhothán, nuair bhéas deire le "ceol na n-éan</span>
<lb n="607"/><span>ar bhárr na gcrann," - siné an uair a bhuailfeas aithmhéala muid faoi gur</span>
<lb n="608"/><span>leigeamar siléag san obair ba chóir a bheith ar siubhal le bliantaibh againn,</span>
<lb n="609"/><span>i.e., cur na gcrann.  Ach is fearr go deireannach ná go bráth.  Tá an</span>
<lb n="610"/><span>geimhreadh ag teannadh linn; agus tá lá áithrid leagtha amach ag muinntir</span>
<lb n="611"/><span>na tíre seo le crainn a chur.  Cuirtear iad, in ainm Dé, an lá sin, nó mara</span>
<lb n="612"/><span>gcuirtear an lá sin iad cuirtear iad i rith an gheimhridh, nó i dtús an earraigh,</span>
<lb n="613"/><span>agus ná bítear ag súil leis an bhfear thall le na dhéanamh.  Duine ar bith</span>
<lb n="614"/><span>a bhfuil meabhair chinn ann tá fhios aige cén cineál is fearr a fhásfas ar a</span>
<lb n="615"/><span>chuid talmhan féin.  Tuigeann sé, an crann a fhásfas go maith ar thalamh</span>
<lb n="616"/><span>durabhán, nach móide go bhfásfadh sé go maith ar thalamh créafóige.  Is</span>
<lb n="617"/><span>eol dó má tá cloch eibhir ar a chuid talmhan go bhfuil crainn áithrid a fheilfeas</span>
<lb n="618"/><span>do; agus, má tá sé aineolach i dtaobh na gcrann agus i dtaobh mianach a</span>
<lb n="619"/><span>chuid talmhan féin, gheobhfaidh sé comhursa éigin a chuirfeas ar an eolas é,</span>
<lb n="620"/><span>nó béidir go mbeadh múinteóir feilméarachta an Chonndae soilgheasach go</span>
<lb n="621"/><span>leor le sin a dhéanamh.  In gach baile, b'fhearr do na daoinibh a theacht</span>
<lb n="622"/><span>le chéile agus na crainn a chur in aon ghiodán amháin ná crann aonraic a</span>
<lb n="623"/><span>chur anseo is ansúd.  D'fhásfadh an dair, an leamh, an cuileann is an</span>
<lb n="624"/><span>fhuinnseóg go breagh sa tír seo; an crann bán, an crann fearna, an crann</span>
<lb n="625"/><span>sailighe, agus na scórtha cineál eile.  Nach as coill i ngar do Bhaile Átha</span>
<lb n="626"/><span>Cliath a fuair Liam Ruadh Shasana fadó rataí agus taobháin le haghaidh</span>
<lb n="627"/><span>halla mór Westminster.  Go maireamuid uilig nó go bhfeicimid slacht ar</span>
<lb n="628"/><span>éadan na tíre seo ag croinntibh is ag coilltibh!</span></p>
<lb n="629"/>
<lb n="630"/><p><span>Ós ag caint ar churaidheacht is ar thalamhaidheacht é dfhéadfadh cuid</span>
<lb n="631"/><span>de na hoidibh sgoile sompla maith agus deagh-chomhairle a thabhairt uatha</span>
<lb n="632"/><span>in áiteachaibh.  Áit ar bith a bhfuil gáirdín isteach leis an scoil agus an</span>
<lb n="633"/><span>máighistir oilte ar gharradóireacht níl aon bhacainn air eolas a thabhairt do</span>
<lb n="634"/><span>na páistibh scoile ar an gcóir ba cheart a chur ar an talamh ionnus go mbaintí</span>
<lb n="635"/><span>farasbarr toraidh as.  Is iad buachaillí an lae indiu a bhéas ina bhfeilméaraí</span>
<lb n="636"/><span>amach anseo, agus, ós rud é gur talamhaidheacht an tslighe-bheatha atá ag</span></p>
</div>
<pb n="131"/>
<div><lb n="637"/><p><span>furmhór na nÉireannach (agus a bhéas go ceann tamaill), níor mhisde gach</span>
<lb n="638"/><span>eolas is riachtanach don fheilméar a thabhairt do pháistibh scoile na tuaithe</span>
<lb n="639"/><span>ar chuma ar bith.  Nuair chruadhuigheas an tslat is deacair a sníomh 'na</span>
<lb n="640"/><span>gad, agus má eirigheann buachaillí scoile na tuaithe suas gan eolas beacht</span>
<lb n="641"/><span>ar churaidheacht, is é is dóichide go leanfaidh siad don nós a bhí aga</span>
<lb n="642"/><span>n-aithreacha rompa, bíodh sé olc, maith.  Ach má ghlacann an múinteóir</span>
<lb n="643"/><span>na páistí mar is cóir, cuirfidh siad suim agus spéis i dtalamhuidheacht nach</span>
<lb n="644"/><span>scarfaidh leó go luath, beidh muinighin aca asta féin nuair gheobhfas siad</span>
<lb n="645"/><span>giodán talmhan dóibh féin, agus ní bheidh an oiread fonn ortha an tuaith</span>
<lb n="646"/><span>fhágáil agus a n-aighthe a thabhairt ar na bailtibh móra.</span></p>
<lb n="647"/>
<lb n="648"/><p><span>Leagan amach an Gharraidhe.</span></p>
<lb n="649"/>
<lb n="650"/><p><span>Níor bhfuláir crainn, móta mór, nó fál maith árd a bheith ar an taobh ó</span>
<lb n="651"/><span>thuaidh agus ar an taobh thoir den gháirdín; thar é, an ghaoth i dtuaidh</span>
<lb n="652"/><span>bíonn sí cruaidh, agus cuireann sí fuacht, ní hé amháin ar dhaoinibh, ach</span>
<lb n="653"/><span>ar gach ní dá bhfásann, agus tá an ghaoth anoir bunáite 'chuile phioc chó</span>
<lb n="654"/><span>nimhneach.</span></p>
<lb n="655"/>
<lb n="656"/><p><span>Ansin níor mhór an garraidhe a roinnt idir na páistibh agus a ghiodán</span>
<lb n="657"/><span>féin a bheith ag gach malrach.  Is riachtanach, ar a laighead, píosa deich</span>
<lb n="658"/><span>dtroighthe fichead ar fhad agus naoi dtroighthe ar leithead a thabhairt do</span>
<lb n="659"/><span>gach páiste, agus giodán níos mó má's féidir é.  Ba cheart don chasán idir</span>
<lb n="660"/><span>'chaon dá phíosa bheith ó throigh go dtí dhá throigh go leith ar leithead do</span>
<lb n="661"/><span>réir mar bhéas fairsinge sa ngarraidhe.  Is féidir síol féir, brící, clocha, nó</span>
<lb n="662"/><span>bláthanna a chur le ciumhais na gcasán.  D'fhéadfaí díoga a dhéanamh áit</span>
<lb n="663"/><span>ar bith sa ngáirdín a bhfuil casán le bheith, an chréafóg as an díoga</span>
<lb n="664"/><span>a chaitheamh aníos agus a scaradh amach ar an talamh; clocha móra a chur</span>
<lb n="665"/><span>ar thóin na díoga ansin, mion-chlocha os a gcionn sin, agus gairbhéal os a</span>
<lb n="666"/><span>gcionn sin arís go mbí an áit comhthrom leis an talamh eile.  Agus ag fíor-</span>
<lb n="667"/><span>íochtar an gharraidhe beidh díoga mhór dhoimhin ag teastáil.  Beidh sé</span>
<lb n="668"/><span>riachtanach píosa ocht dtroighthe ar a laighead fhágáil thart timcheall an</span>
<lb n="669"/><span>gháirdín le haghaidh crainn bheaga, sgeacha, fiadhaile, agus bláthanna;</span>
<lb n="670"/><span>ach má cuirtear fiadhaile ba cheart iad a bhaint sul scéithfeas an síol.</span></p>
<lb n="671"/>
<lb n="672"/><p><span>Sa bpíosa seo a fágtar thart timcheall an gharraidhe d'fhéadfaí crainn</span>
<lb n="673"/><span>ubhall, pluma, agus péiríní a chur; sgeacha spíonáin, sugh craobh, agus</span>
<lb n="674"/><span>sugh talmhan.  Is iomdha sin ní a bhaineas le garradóireacht nár thráchtas</span>
<lb n="675"/><span>go fóill air; béidir go mbeadh faill go luath le cur síos a dhéanamh ortha</span>
<lb n="676"/><span>sin.</span></p>
<lb n="677"/>
<lb n="678"/><p><span>TOMÁS Ó RAIGHILLE.</span>
<lb n="679"/></p>
</div>
<pb n="132"/>
<div><lb n="680"/><p><span>An raibh tú riamh ar an ngail-inneall gluaiseachta ag imtheacht ar luathas</span>
<lb n="681"/><span>síos amach fá'n tir ar an mbóthar-iarainn?  Ní rabhais.  Ní beag</span>
<lb n="682"/><span>duit, adeir tú, bheith id' shuidhe ar do shocamhlacht istigh i gcóiste san traen,</span>
<lb n="683"/><span>do phípe ar lasadh agat agus tú ag breathnú an fhuinneóg amach.  Bíonn</span>
<lb n="684"/><span>na cóistí go compórdach agus is taitneamhach an rud é táimhín beag codlata</span>
<lb n="685"/><span>agus an aimsir bhrothallach atá ann anois.  Níl a fhios agam an cuimhin</span>
<lb n="686"/><span>leat na fir-oibre a bhí san rian-charr an tráthnóna fá dheireadh agus tú ag</span>
<lb n="687"/><span>filleadh abhaile.  Bhí tuirse ortha tar éis saothair an lae agus ó thárla go</span>
<lb n="688"/><span>raibh roinnt aca go dubh le salachar an tsiopa bhí eagla ort-sa go bhfágaidís</span>
<lb n="689"/><span>smúiteacha ar an gculaith úrnua shamhraidh a bhí ort.  An chéad uair</span>
<lb n="690"/><span>eile a fheicfeas tú na hoibridhthe céadna beidh a fhios agat gurb iadsan na</span>
<lb n="691"/><span>fir a ghníos na cóistí compórdacha céadna.  Mura mbeadh go rabhadar san</span>
<lb n="692"/><span>ag obair go dian i rith an lae fhada badh bheag aistear réidh socair a bheadh</span>
<lb n="693"/><span>agat-sa indiu.  Chor leis sin, a mhic ó, nuair bhís-se id' chodladh go moch</span>
<lb n="694"/><span>ar maidin bhí fir eile ag obair leis an traen so do chur i dtreo led' aghaidh.</span>
<lb n="695"/><span>Bhí glanadóirí ag déanamh sciomair ar an inneall.  Bhí fear na teineadh</span>
<lb n="696"/><span>dh'á bheathú le gual agus ag cur íle faoi.  Mura mbeadh go raibh bheadh</span>
<lb n="697"/><span>turas in aisce agat go dtí an stáisiún so anois.  Feiceann tú gur fada an traen</span>
<lb n="698"/><span>í so ón gcóiste tosaigh go dtí carbad an ghárda ar gcúl.  Beidh dhá chéad</span>
<lb n="699"/><span>tonna go leith ag an inneall le tarraingt ina dhiaidh an mhaidin gheal aoibhinn</span>
<lb n="700"/><span>so, agus geallaim-se dhuit go gcaithfidh fear na teineadh allus a chnámh do</span>
<lb n="701"/><span>chur 'na obair agus é ag caitheamh an ghuail isteach trí bhéal an teallaigh.</span></p>
<lb n="702"/>
<lb n="703"/><p><span>Beidh an t-inneall anso ar ball, - sin é é ag druideamhaint anuas linn</span>
<lb n="704"/><span>anois.  Nach é atá go breágh lonnach fá na choire líomhtha agus fá na chuid</span>
<lb n="705"/><span>ráillí agus slatacha geala, agus fá na chuid práis bhuidhe agus fá na rothanna</span>
<lb n="706"/><span>seanga cruaidhe.  Cloiseann tú an ghail ag séideadh go glórach bodharach</span>
<lb n="707"/><span>as an scéith.  'Bhfuil a fhios agat go bhfuil feidhm míle capall go leith ins</span>
<lb n="708"/><span>an each iarainn so?  Ní mór an neart so agus traen mar í so ar iomchur</span>
<lb n="709"/><span>aige.  An bhfeiceann tú na daoine ag satailt ar shálaibh a chéile ag iarraidh</span>
<lb n="710"/><span>dul isteach ins na cóistíbh?</span></p>
<lb n="711"/>
<lb n="712"/><p><span>Seo chugainn anois fear na teineadh.  Síos leis ar chúl an ghualtaigh</span>
<lb n="713"/><span>leis an slabhradh do chur ar chrúca an charbaid tosaigh agus le cuislí baic</span>
<lb n="714"/><span>an fhollamhnais do cheangal le chéile.  Tá a fhios agat, b'fhéidir, go bhfuil</span>
<lb n="715"/><span>píopa - "píopa na traenach" - fá bhun urláir gach aon chóiste, iad ceangailte</span>
<lb n="716"/><span>le chéile le cuislíbh lúbacha agus follamhnas, no vacuum, ionnta ó cheann,</span>
<lb n="717"/><span>ceann na traenach ar fad.  Má's rud é go mbrisfear an píopa so de bharr</span>
<lb n="718"/><span>timpiste no urchóide is amhlaidh a rachaidh an t-aer isteach ar an bpoinnte</span></p>
</div>
<pb n="133"/>
<div><lb n="719"/><p><span>boise agus siúd é an bac ag cur coisc uaidh féin ar rothannaibh an innill agus</span>
<lb n="720"/><span>na gcarbad uile.  Seadh, is iongnantach an gléas é agus tá d'fhiachaibh ar</span>
<lb n="721"/><span>na bóithríbh iarainn é 'chur ar na traenachaibh go léir ó marbhadh na páistí</span>
<lb n="722"/><span>bochta i ngar d'Árd Macha in Ultaibh - slán mar a n-innistear é!  - na</span>
<lb n="723"/><span>bliadhanta ó shoin nuair bhí tusa agus mise ar scoil.</span></p>
<lb n="724"/>
<lb n="725"/><p><span>Suas leat anois ar stad an tiománaidhe.  So chugainn é féin, - fear teann</span>
<lb n="726"/><span>téagarthach agus déanamh sláinteamhail air.  Is fear calma é, froisin, i ngan</span>
<lb n="727"/><span>fhios dó féin agus do'n sluagh, b'fhéidir.  Ní mór dhó radharc a shúl agus</span>
<lb n="728"/><span>éisteacht a chluas agus boladh a shróine bheith ar feabhas aige, óir is air-sean</span>
<lb n="729"/><span>atá cúram beathadh agus sláinte na dtaiste lach go léir a bhéas ar chúl a</span>
<lb n="730"/><span>innill no go mbeidh an t-aistear thart.</span></p>
<lb n="731"/>
<lb n="732"/><p><span>Seas-sa annso agus seasfad-sa ar an taobh eile.  Beir ar an ráille úd go</span>
<lb n="733"/><span>dlúth, daingean.  Ní cóiste-cinn sean-mhná uaisle é inneall bóthair-iarainn.</span>
<lb n="734"/><span>Is ionndual go mbíonn sé rud beag corrach ann féin, go háirithe nuair bhualann</span>
<lb n="735"/><span>sé crosaire no lúb ar an líne faoi.</span></p>
<lb n="736"/>
<lb n="737"/><p><span>Tá gach éinní fá threóir anois.  Tá neart gaile san choire agus tá sé</span>
<lb n="738"/><span>in am againn a bheith ag bogadh.  Sin é an gárda anois agus é ag crothadh</span>
<lb n="739"/><span>a bhrataigh uaine.  Séideann an tiománaidhe an feadán, tarraingeann sé</span>
<lb n="740"/><span>slat an riaghaltáin.  Baineann an capall iarainn searradh as féin agus siúd</span>
<lb n="741"/><span>chum siubhail é.  Tá na cocanna ar fhoscailt i dtosach an innill agus tá gail</span>
<lb n="742"/><span>agus uisce ag scáirdeadh go screadach asta.  Nach caillte an tormán é!</span>
<lb n="743"/><span>Badh eagal leat go dtógfaí barr an droichid so os ar gcionn le teann puthair-</span>
<lb n="744"/><span>eachta agus an tsimléir ag dul faoi.  Aire dhuit! támuid ag druideamhaint</span>
<lb n="745"/><span>le crosaire anois - bíonn a leithéid go han-chorrach.  Féach anois, - tá béal</span>
<lb n="746"/><span>an teallaigh ar leathadh agus tá fear na teineadh i mbun a ghnó.  Sin lán</span>
<lb n="747"/><span>sluasaide guail - a haon, a dó, a trí, a ceathair, a cúig, a sé, a seacht!  Lán</span>
<lb n="748"/><span>sluasaide ins gach coirnéal de'n bhosca, cúpla ar gach taobh agus ceann fá'n</span>
<lb n="749"/><span>bpoll.  Tá a obair roimhe' mar fheiceann tú féin, agus ceithre tonnaí guail</span>
<lb n="750"/><span>aige le caitheamh ar an ngráta in imtheacht an aistir so.  Tá an t-inneall</span>
<lb n="751"/><span>ag puthaireacht go mór ós amhlaidh tá an traen ag dul in aghaidh cnuic.  Sin</span>
<lb n="752"/><span>é an chéad stáisiún agus an baile beag ar a chúl lena shean-chloigtheach liath</span>
<lb n="753"/><span>ag bagairt a chinn thar bharr na gcrann.  Seadh, is fíor dhuit gur sláinteamhail</span>
<lb n="754"/><span>an bheatha a bhíos ag tiománaí innill, agus é i gcomhnuidhe fá spéir neimhe</span>
<lb n="755"/><span>agus an t-aer glan úr ag líonadh a chuid scamhóg.  Is breagh an saoghal</span>
<lb n="756"/><span>é ach amháin gur mór an imnidhe a bhíos ar an bhfear agus cúram traenach</span>
<lb n="757"/><span>fada ar a aigne.  Ní ionndual go mbíonn reamhracht ar fhear na teineadh!</span>
<lb n="758"/><span>So chum a oibre é arís.  Ní túisce a bhíos doras puill an teallaigh iadtha</span>
<lb n="759"/><span>aige ná bheireann sé ar chnap an steallaire le uisce do scáirdeadh isteach san</span></p>
</div>
<pb n="134"/>
<div><lb n="760"/><p><span>gcoire in éiric ar cailleadh dhe ina ghail.  Tá tuilleadh agus trí míle galún</span>
<lb n="761"/><span>uisce san ngualtach so ar ár gcúl gan trácht ar sheacht tonnaí guail.  Beidh</span>
<lb n="762"/><span>an méid so taosgtha fá cheann deich is trí fichid míle de shlighe, agus caithfimíd</span>
<lb n="763"/><span>a thuilleadh d'fhagháil as columhan an uisce chomh luath is bheidh an traen</span>
<lb n="764"/><span>ina stad.  'Bhfuil a fhios agat cad é neart no breith na gaile taobh istigh</span>
<lb n="765"/><span>de'n choire so?  Tá céad púnt agus cúig púnt déag is trí fichid ar gach aon</span>
<lb n="766"/><span>órlach cearnach dhe.  Ní beag soin!  Tuigeann tú anois an gádh atá le</span>
<lb n="767"/><span>plátaí teanna cruaidhe i gcoire.  Ní cruaidhe atá i bplátaí bosca na teineadh</span>
<lb n="768"/><span>ach cuprás chun go rachaidh an teas go réidh thríotha.  An cloigead a</span>
<lb n="769"/><span>fheiceas tú ar dhruim an choire is ann a cruinnighthear an ghail a éirigheas</span>
<lb n="770"/><span>ón uisce.  Tá an "riaghaltán" ins an gcloigead ar cheann an ghalaire agus</span>
<lb n="771"/><span>sin píopa cupráis a dtéidheann an ghail thríd fá dhéin a hoibre san inneall.</span></p>
<lb n="772"/>
<lb n="773"/><p><span>Támuid ag neartú san tsiubhal anois.  Tá imtheacht trí fichid míle</span>
<lb n="774"/><span>in uair an chluig fá'n traen agus támuid ag fágáil na stáisiún 'nár ndiaidh de</span>
<lb n="775"/><span>réir a chéile.  Is gearr anois go dtí go ndruidfidh fear an innill slat an</span>
<lb n="776"/><span>riaghaltáin ós amhlaidh tá sé ag teacht i ngar don chéad stad.  Níl aon ghail</span>
<lb n="777"/><span>fá'n inneall anois.  Fuinneamh a luathais féin atá dhá thiomáint agus tá</span>
<lb n="778"/><span>deireadh le seideóigeacht an phuthaire.  Ach mba beag gur fhoscail fear na</span>
<lb n="779"/><span>teineadh an "séideán" le siolla gaile do leigint amach thríd an tsimléir,</span>
<lb n="780"/><span>bheimis plúchta leis an toit as poll an teallaigh.  An mothuigheann tú an</span>
<lb n="781"/><span>bac ar bhonnaibh na rothanna anois?  Breathnuigh ar an tomhas úd ar</span>
<lb n="782"/><span>d'aghaidh.  Chífidh tú an tsnáthaid ag casadh thart de réir mar thiocfaidh</span>
<lb n="783"/><span>an t-aer isteach ag milleadh an fhollamhnais roimhe.  Is amhlaidh a</span>
<lb n="784"/><span>choinnigheas an follamhnas an bac gan brughadh ar na rothannaibh.  Sé</span>
<lb n="785"/><span>an t-aer ag teacht isteach a chuireas cosc le gluaiseacht na traenach.  Is</span>
<lb n="786"/><span>amhlaidh tá an tiománaí dh'á leigint isteach go mall ar an gcaoi 'dtiocfaidh</span>
<lb n="787"/><span>an traen 'na stad go socair gan sancas a bhaint as na daoinibh.</span></p>
<lb n="788"/>
<lb n="789"/><p><span>Síos linn anois ós rud é nach bhfuilmíd ag dul níos fuide den bhabhta</span>
<lb n="790"/><span>so.  Fanamuis 'nár seasamh ar an bport anso cúpla móiméid ag breathnú</span>
<lb n="791"/><span>ar an inneall.  So é fear an phumpa ag cur an "mhála" no an phípe leathair</span>
<lb n="792"/><span>atá ar shróin cholamhain an uisce isteach i bpoll an ghualtaigh.  Cloiseann</span>
<lb n="793"/><span>tú an ghlugarnach agus an chomhla ar fhoscailt fá bhun an cholamhain.</span>
<lb n="794"/><span>'Bhfeiceann tú an tiománaí ag láimhsiú mol na rothanna agus boscaí na</span>
<lb n="795"/><span>bhfearsad ag féachaint an bhfuil aon teas ionta?  Agus níl an fear eile</span>
<lb n="796"/><span>díomhaoin de réir mar fheiceann tú é ag dul thart thimcheall ag cur braoinín</span>
<lb n="797"/><span>íle ins gach aon "chupán" agus ins gach aon pholl san ngléas-imtheachta,</span>
<lb n="798"/><span>idir barraí sleamhaine agus slatacha móra, agus slatacha ceangail agus boscaí</span>
<lb n="799"/><span>na bhfearsad.  Tá sé ag sáthadh sróine fada a channa isteach trí spócaí roithe</span></p>
</div>
<pb n="135"/>
<div><lb n="800"/><p><span>an bhogaí fá cheann tosaigh an innill anois.  Seadh.  Tá an bheirt réidh</span>
<lb n="801"/><span>ag feitheamh leis an gcomhartha-imtheachta ón ngárda.</span></p>
<lb n="802"/>
<lb n="803"/><p><span>An mbíonn lá-saoire ag an inneall?  Bíonn, - lá san tseachtmhain.</span>
<lb n="804"/><span>Ní mór sos oibre a thabhairt don chapall agus a choire do nighe le uisce glan.</span>
<lb n="805"/><span>Cibé rud beag a bhíos amú caithfidh na hoibridhthe caoi do chur air an lá</span>
<lb n="806"/><span>úd chum go mbeidh gach éinní i dtreo in aghaidh an chéad aistir eile.  Ach</span>
<lb n="807"/><span>sin é an gárda agus a bhratach 'na láimh aige.  So chum siubhail an t-inneall</span>
<lb n="808"/><span>agus an traen arís.  Go soirbhidh Dia dhíobh agus go dtugaidh Sé slán</span>
<lb n="809"/><span>abhaile sibh!</span></p>
<lb n="810"/>
<lb n="811"/><p><span>Anois a mhic ó, bímís ag bogadh as so agus tá súil agam nach ndéanfaidh</span>
<lb n="812"/><span>tú dearmad ar a bhfacais ó d'fhágais Baile Átha Cliath ar an ngail-inneall</span>
<lb n="813"/><span>gluaiseachta indiu.</span></p>
<lb n="814"/>
<lb n="815"/><p><span>AN BUACHAILLÍN BUIDHE.</span></p>
<lb n="816"/>
<lb n="817"/><p><span>Téarmaí Teicniceacha.</span></p>
<lb n="818"/>
<lb n="819"/><p><span>Bac an fhollamhnais =Vacuum brake.  Gualtach=Triocail an ghuail agus an</span>
<lb n="820"/><span>Barraí sleamhaine =slide bars. uisce, Tender.</span>
<lb n="821"/><span>Bogaí=Bogie.  Puthaire=Blast pipe.</span>
<lb n="822"/><span>Boscaí na bhfearsad=Axle boxes. Riaghaltán=Regulator or throttle</span>
<lb n="823"/><span>Colamhan an uisce =Water column. valve.</span>
<lb n="824"/><span>Comhla =Valve.  Scéith=Safety valve.</span>
<lb n="825"/><span>Cloigead=An "chruit" ar bharr Séideán =Blower.</span>
<lb n="826"/><span>coire.  Dome.  Slat mhór=Connecting rod.</span>
<lb n="827"/><span>Crosaire =áit i mbionn na ráillí Slat cheangail=Coupling rod.</span>
<lb n="828"/><span>trasna a chéile.  Steallaire=Injector.</span>
<lb n="829"/><span>Feidhm capall=Horse power.  Tomhas=Gauge.</span>
<lb n="830"/><span>Gléas-imtheachta =Na slatacha etc.</span>
<lb n="831"/><span>fá choire innill.  ("Motion").</span>
<lb n="832"/></p>
</div>
<pb n="136"/>
<div><lb n="833"/><p><span>Is mó fear foghlumtha fiúntach agus Gaedheal dílis dúthrachtach a leagadh</span>
<lb n="834"/><span>ar lár de dheasgaibh Chogadh na Cásga, 1916.  Bhí fionn-sgoth fear</span>
<lb n="835"/><span>na hÉireann sa troid sin, ach mo léarghoin! do threasgair piléir na namhad</span>
<lb n="836"/><span>a lán díobh sa tsráid no sa charcair.  Ortha-san a fuair bás ar son a dtíre</span>
<lb n="837"/><span>dúchais bhí Séamas Ó Conghaile, treóraí lucht oibre i mBaile Átha Cliath</span>
<lb n="838"/><span>agus ceannurraid in Arm Phoblacht na hÉireann.  Seo mar chuirean iris-</span>
<lb n="839"/><span>leabhar míosúil Caitliceach síos air: - "Fear an-éirimiúil, sár-oilte i gcéird</span>
<lb n="840"/><span>an tsaighdiúra, agus cainnteóir clisde do chaith sgoth a shaoghail d'iarraidh</span>
<lb n="841"/><span>feabhas a chur ar staid a chomh-oibrí dob eadh é."  Is mór an moladh é</span>
<lb n="842"/><span>sin, agus go deimhin tá sé tuillte go maith aige.  Tá sgata daoine in Éirinn</span>
<lb n="843"/><span>gur fuath leo an Conghalach, agus go mór-mhór a theagasg.  Ní hiomadúil</span>
<lb n="844"/><span>iad, mar isiad lucht na maoine agus na sócamhlachta iad.  Ach furmhór</span>
<lb n="845"/><span>d'fhuirinn na tíre, an lucht oibre, tá meas agus muirnéis acu ar an bhfear a</span>
<lb n="846"/><span>bhí ag síor-iarraidh a moghsaine do mhilleadh, agus is fada bheidh cuimhne</span>
<lb n="847"/><span>acu air féin agus ar a shaothar thairbheach.</span></p>
<lb n="848"/>
<lb n="849"/><p><span>Is i gCo.  Mhuimhneacháin a rugadh Séamas Ó Conghaile, ach do chaith</span>
<lb n="850"/><span>sé tosach a shaoghail in Albain go mór-mhór imeasg oibrí Ghlaschú.  Tháinig</span>
<lb n="851"/><span>sé tar 'éis sin go Baile Átha Cliath mar ar chuir sé Cumannacht na hÉireann</span>
<lb n="852"/><span>ar bun amach chun deire na naomhadh aoise déag.  Do lean sé lorg Shéamais</span>
<lb n="853"/><span>Fhionntáin Uí Leathlobhair agus do ghlac chuige féin a theagasg san.  Bhí</span>
<lb n="854"/><span>stuidéar ana-dhian déanta aige ar an seana-stát Gaedhealach, lenar cuireadh</span>
<lb n="855"/><span>crích ag Cath Chinn tSáile i 1601, agus ar chúrsaí stair na hÉireann ó shoin</span>
<lb n="856"/><span>i leith.  Tá toradh an stuidéir sin le feisgint go soiléir 'na sgríbhinní, go mór-</span>
<lb n="857"/><span>mhór sa leabhar chlisde sin dara teideal: Lucht Oibre i Stair na hEireann.</span>
<lb n="858"/><span>Tá a thuairmí sa leabhar san bun-os-cionn le tuairmí furmhór na staraithe</span>
<lb n="859"/><span>ar glacadh leo go dtí so in Éirinn.</span></p>
<lb n="860"/>
<lb n="861"/><p><span>Níl meas aige ach ar aon leabhar staire amháin, isé sin, Déanamh agus</span>
<lb n="862"/><span>Briseadh na hÉireann, le Bean Uí Uaithne.  Deir sé gur ar mhaithe leis an</span>
<lb n="863"/><span>lucht maoine agus mursaireachta a sgríobhadh stair na hÉireann agus nár</span>
<lb n="864"/><span>cuireadh ach suim shuarach san íseal-aicme, lucht oibre na hÉireann.  Níor</span>
<lb n="865"/><span>chuir na treóraithe dá dtugan na staraithe gradam agus moladh mór an tsuim</span>
<lb n="866"/><span>ná an spéis ba lugha sa lucht oibre, ach amháin nuair a bhí sé ar mhaithe</span>
<lb n="867"/><span>leo féin.  Níor theastuigh ó sna huaislibh bhí ag troid ar son saoirse na hÉireann,</span>
<lb n="868"/><span>mar dheadh, i gcoinnibh Rí Liam agus ar thaobh Rí Shéamais i ndeire na</span>
<lb n="869"/><span>seachtadh aoise déag, ach na taltaí agus an tseilbh a fuaireadar le feall roime</span>
<lb n="870"/><span>sin do chosaint ar dhream nua eachtrannach.  Agus is mar sin, adeir sé,</span>
<lb n="871"/><span>atá an sgéal ó shoin anuas.  Níor féachadh le feabhas ar bith a chur ar na</span>
<lb n="872"/><span>bochtaibh, ná ar na sglábhuithe a cimeádadh fé chois ar feadh an ama go</span></p>
</div>
<pb n="137"/>
<div><lb n="873"/><p><span>léir.  Taisbeánan sé conas a bhí Domhnall Ó Conaill, ní hamháin neamh-</span>
<lb n="874"/><span>shuimiúil i staid an lucht oibre, ach go dearg 'na n-aghaidh, mar do chuir</span>
<lb n="875"/><span>sé i gcoinnibh dlighthe bhí d'iarraidh staid na n-oibritheóirí óga i monarchain</span>
<lb n="876"/><span>Shasana d'fheabhsú.</span></p>
<lb n="877"/>
<lb n="878"/><p><span>Dob é tuairim an Chonghalaigh nách ceist pholiticeach Saoirse na</span>
<lb n="879"/><span>hEireann, ach ceist economiceach, ach nár mhaith leis na treóraithibh é</span>
<lb n="880"/><span>'admháil.  Dob é a thuairim, leis, go mbainfí saoirse na hÉireann amach</span>
<lb n="881"/><span>roime seo dá mba mhaith leis na treóraithibh an fhírinne sin d'admháil agus</span>
<lb n="882"/><span>beart do dhéanamh dá réir.  Is mó adhbhar machtnaimh atá sa leabhar</span>
<lb n="883"/><span>so, agus b'fhiú d'éinne é 'léigheamh; go mór-mhór na fir go bhfuil ortha</span>
<lb n="884"/><span>an náisiún do threórú fé láthair, níor mhisde dhóibh leabhair léigheanta mar</span>
<lb n="885"/><span>seo do léigheamh agus d'ath-léigheamh.  Go dtí so bhí na hoibrithéoiri féin</span>
<lb n="886"/><span>dall ar fhírinne an sgéil, toisg gan aon chaoi bheith acu, mar atá i dtíorthaibh</span>
<lb n="887"/><span>eile, ar aon adhbhar léighte d'fháil ach amháin a mbíon sna páipéirí.  Do</span>
<lb n="888"/><span>nocht Séamas Ó Conghaile mórán den fhírinne sna páipéiri úd a bhí féna</span>
<lb n="889"/><span>chúram, The Irish Worker agus The Workers' Republic, agus do chuir na</span>
<lb n="890"/><span>hoibritheóirí ar bhealach a leasa.  'Sé an suaicheantas a bhí aige ar cheann</span>
<lb n="891"/><span>an pháipéir deiridh thuas ná, - Is dóigh linn gur mór iad na daoine móra mar</span>
<lb n="892"/><span>táimíd féin ar ár nglúnaibh; eirighmís!</span></p>
<lb n="893"/>
<lb n="894"/><p><span>Tá an Conghalach san uaigh uaigneach indiu, ach tá a ainm imeasg</span>
<lb n="895"/><span>ainm mairtíreach na hÉireann, i bhfochair Emmett agus Tone agus Ó Donn-</span>
<lb n="896"/><span>bháin Rosa, agus i bhfochair a chomhméirleach féin, Pádraig Mac Piarais,</span>
<lb n="897"/><span>Tomás Mac Donnchadha, Seósamh Pluingceud agus an chuid eile a dhein</span>
<lb n="898"/><span>an tsár-iodhbairt ar son na hÉireann i 1916.  Dá mbeadh sé beo indiu do</span>
<lb n="899"/><span>bheadh gliondar ar a chroidhe usual nuair dhearcfadh sé ar an bhfeabhas</span>
<lb n="900"/><span>atá tagha ar an lucht oibre i mbeagán blian.  Chífeadh sé na himpireachtaí</span>
<lb n="901"/><span>móra, An Ghearmáin, An Rúis, agus an Astáir ag tuitim óna chéile, an chomh-</span>
<lb n="902"/><span>acht 'á bhaint as lámhaibh na máighistrí móra agus na dtíoránach, agus</span>
<lb n="903"/><span>an choitiantacht ag teacht i réim.  Chífeadh sé toil na ndaoine 'á chur i</span>
<lb n="904"/><span>bhfeidhm sna tíorthaibh sin, cé go bhfuil Sasana agus ár dtírín féin fé riaghlú</span>
<lb n="905"/><span>ag dream beag daoine saidhbhir sotalach go fóill.  Ach ba léir do ná fuil</span>
<lb n="906"/><span>na daoine sna tíorthaibh seo 'na dtrom-shuan ar fad, agus ná fuil ann ach</span>
<lb n="907"/><span>cúrsaí aimsire go leanfaid lorg na híseal-aicme i dtíorthaibh eile agus go</span>
<lb n="908"/><span>gcuirfid deire le réim na tíorántachta agus an trom-éigin 'na measg go deo.</span>
<lb n="909"/><span>An sprid bhreagh do-chlaoidhte tá beo ar fuaid na tíre indiu, sprid na saoirse</span>
<lb n="910"/><span>agus an neamh-spleáchais, ba chúis árd-áthais agus árd-shásaimh do é.</span></p>
<lb n="911"/>
<lb n="912"/><p><span>Má's mian linn uraim agus onóir cheart do thabhairt do chuimhne an</span>
<lb n="913"/><span>Chonghalaigh, is féidir linn é 'dhéanamh ach an náisiún do thógaint ar an</span></p>
</div>
<pb n="138"/>
<div><lb n="914"/><p><span>gcloich-bhuinn dhaingean do chuir sé féin agus a chomh-Ghaedhil dúinn.</span>
<lb n="915"/><span>"Leanam lorg na laochra" a thug a saoghal ar son na hÉireann, a throid</span>
<lb n="916"/><span>chun Saor-Stát Gaedhealach, 'na mbeadh saoirse agus sástacht ag an té is</span>
<lb n="917"/><span>ísle agus is boichte ann, do chur ar bun.  D'fhág an Conghlach, agus a chomh-</span>
<lb n="918"/><span>oibrithe i gcúis naomhtha na hÉireann, oighreacht uasual uaibhreach againn;</span>
<lb n="919"/><span>isé slighe is fearr chun ár mbaochas a thaisbeáint ná leanúint don saothar</span>
<lb n="920"/><span>gan sos go mbeidh an tsaoirse bheannaithe, ná raibh i ndán dóibh-sean d'fheis-</span>
<lb n="921"/><span>gint, againn,-</span></p>
<lb n="922"/>
<lb n="923"/><p><span>"Fós gan ghó tá búir it áit,</span>
<lb n="924"/><span>Lean go deo ar áil na fóirne!</span>
<lb n="925"/><span>Neartuigh sinn chun gleo is áir,</span>
<lb n="926"/><span>Beag linn bás as ucht do ghlóire!"</span></p>
<lb n="927"/>
<lb n="928"/><p><span>SEÁN MAC GIOLLA BHUIDHE.</span>
<lb n="929"/></p>
</div>
<pb n="139"/>
<div><lb n="930"/><p><span>Seanfhocail ón Domhan Toir.</span></p>
<lb n="931"/>
<lb n="932"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="933"/>
<lb n="934"/><p><span>An péarla is gleóite má thuiteann san muir gan áird,</span>
<lb n="935"/><span>'s an féar má seóltar ar thonnaibh a huisge a' snámh,</span>
<lb n="936"/><span>is claon é a nós, ar an muir atá 'n locht gach lá-</span>
<lb n="937"/><span>beidh an séad 'na sheód is an brobh ina bhrobh go brách.</span></p>
<lb n="938"/>
<lb n="939"/><p><span>(Nú mar seo).</span></p>
<lb n="940"/>
<lb n="941"/><p><span>Má leigeann an t-uisge an péarla síos,</span>
<lb n="942"/><span>'s an féar i n-aoirde a' snámh,</span>
<lb n="943"/><span>ar an muir atá a locht, beidh an seód 'na sheód,</span>
<lb n="944"/><span>'s an brobh 'na bhrobh go brách.</span></p>
<lb n="945"/>
<lb n="946"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="947"/>
<lb n="948"/><p><span>Cé 'n duine gur ghnáth leis féachaint síos,</span>
<lb n="949"/><span>nár mhéaduigh a bhrígh thar chách?</span>
<lb n="950"/><span>Árduigh do shúile, a mhic mo chroidhe,</span>
<lb n="951"/><span>agus tuigfe tú a ísle atáir.</span></p>
<lb n="952"/>
<lb n="953"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="954"/>
<lb n="955"/><p><span>Firín beag meata gan bhrígh,</span>
<lb n="956"/><span>'s é a' creathadh 'na chroidhe le heagla,</span>
<lb n="957"/><span>ach é bheith 'na ghiolla ag an rí,</span>
<lb n="958"/><span>ní leomhfadh na daoine satailt air.</span></p>
<lb n="959"/>
<lb n="960"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="961"/>
<lb n="962"/><p><span>Ná comhnuigh i dtír gan smacht,</span>
<lb n="963"/><span>ná i dtír i mbíonn smacht ag slógh,</span>
<lb n="964"/><span>ná i dtír i mbíonn ceannas ag mnaoi,</span>
<lb n="965"/><span>ná leanbh lag-bhríoghach i gcróinn.</span></p>
<lb n="966"/>
<lb n="967"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="968"/>
<lb n="969"/><p><span>"An linn féin é nú an coigcríoch?"</span>
<lb n="970"/><span>Sin ceist ón aicme is íseal méinn,</span>
<lb n="971"/><span>Don druing is uasal aigne 's nós</span>
<lb n="972"/><span>aon teaghlach mór an domhan go léir.</span>
<lb n="973"/></p>
</div>
<pb n="140"/>
<div><lb n="974"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="975"/>
<lb n="976"/><p><span>Folamh an bheatha gan léigheann,</span>
<lb n="977"/><span>folamh an saol gan coidreabh,</span>
<lb n="978"/><span>folamh an tigh gan mac,</span>
<lb n="979"/><span>'s is folamh ar fad an bhochtaine.</span></p>
<lb n="980"/>
<lb n="981"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="982"/>
<lb n="983"/><p><span>An duine nár sheasaimh ar tairsigh an tréin gan chomhacht,</span>
<lb n="984"/><span>'s nár imigh air sgaradh le caraid a chléibh go deó,</span>
<lb n="985"/><span>'s nár thuisligh a theanga le hamaideacht bhaoth tar chóir,</span>
<lb n="986"/><span>is milis a bheatha - má mhair a leithéid sin fós!</span></p>
<lb n="987"/>
<lb n="988"/><p><span>CRÁDH CROIDHE ÉIGEAS</span>
<lb n="989"/><span>d'aistirigh.</span></p>
<lb n="990"/>
<lb n="991"/><p><span>PEICTIÚIR.</span></p>
<lb n="992"/>
<lb n="993"/><p><span>Triúr fé ghlas i gcillín bheag</span>
<lb n="994"/><span>I gCill Mhaighneáin seal go tláth,</span>
<lb n="995"/><span>Triúr do ráinig saor ón éag,</span>
<lb n="996"/><span>Sgéal dob iongnadh le cách.</span></p>
<lb n="997"/>
<lb n="998"/><p><span>Triúr sínte i dtoirchim suain</span>
<lb n="999"/><span>Ar úrlár cruaidh go lag faen,</span>
<lb n="1000"/><span>Gur mhúsgail gleó gunnaí iad</span>
<lb n="1001"/><span>Ón gclós thiar le breacadh an lae.</span></p>
<lb n="1002"/>
<lb n="1003"/><p><span>Arsa fear den triúr fé chéas:</span>
<lb n="1004"/><span>"Tá an bheart déanta, mo léan!</span>
<lb n="1005"/><span>"Beannacht Dé le hÉamonn fial,</span>
<lb n="1006"/><span>"Le Liam, is le Seosamh tréan!"</span></p>
<lb n="1007"/>
<lb n="1008"/><p><span>Triúr eile d'éis bháis go moch,</span>
<lb n="1009"/><span>Triúr máthair ag gol go fras,</span>
<lb n="1010"/><span>Éire fann 's a clann ar ceal,</span>
<lb n="1011"/><span>Triúr i gcillín bheag fé ghlas.</span></p>
<lb n="1012"/>
<lb n="1013"/><p><span>PIARAS BÉASLAÍ.</span></p>
<lb n="1014"/>
<lb n="1015"/><p><span>Éamonn Ó Dála, Liam Mac Phiarais agus Seosamh Pluinceud do</span>
<lb n="1016"/><span>lámhadh an lá san.  Bhíos féin agus Seosamh Mac Aonghusa, T.D., agus</span>
<lb n="1017"/><span>Éamonn Ó Dúgáin, T.D., istigh in éin-chill i dtriúr agus do mhúsgail fuaim</span>
<lb n="1018"/><span>na n-urchar sinn.</span>
<lb n="1019"/></p>
</div>
<pb n="141"/>
<div><lb n="1020"/><p><span>MARBHNA.</span></p>
<lb n="1021"/>
<lb n="1022"/><p><span>AR BHÁS SHEÁIN DE BRÚN.</span></p>
<lb n="1023"/>
<lb n="1024"/><p><span>Rugadh, Meitheamh, 1894.  D'éag, Iúl, 1919.</span></p>
<lb n="1025"/>
<lb n="1026"/><p><span>Is dubhach an scríbhinn caoineadh driotháirín,</span>
<lb n="1027"/><span>Uileacán dubh ó,</span>
<lb n="1028"/><span>Ní dualgas aoibhinn do chroidhe tá cráidhte,</span>
<lb n="1029"/><span>Uileacán dubh ó,</span>
<lb n="1030"/><span>I mbláth geal t'óige níor chóir, mo léan,</span>
<lb n="1031"/><span>Bheith ar lár i gcomhrainn 's ag feodh san gcré,</span>
<lb n="1032"/><span>A's do mháithrín fá bhrón gan stór a cléibh,</span>
<lb n="1033"/><span>Uileacán dubh ó!</span></p>
<lb n="1034"/>
<lb n="1035"/><p><span>2.</span></p>
<lb n="1036"/>
<lb n="1037"/><p><span>Is tú bhí dílis do Rí na ngrása,</span>
<lb n="1038"/><span>Uileacán dubh ó,</span>
<lb n="1039"/><span>A's ba chumhra do smaointe a's do ghuidhe d'á Mháthair</span>
<lb n="1040"/><span>Uileacán dubh ó,</span>
<lb n="1041"/><span>B'uasal, ba dhaingean tú, a's ba charthannach fial,</span>
<lb n="1042"/><span>Mo thruagh, a's tú caithte ar do leabaidh phian;</span>
<lb n="1043"/><span>O! stiúir don bhflaitheas a anam, a Dhia!</span>
<lb n="1044"/><span>Uileacán dubh ó.</span></p>
<lb n="1045"/>
<lb n="1046"/><p><span>3.</span></p>
<lb n="1047"/>
<lb n="1048"/><p><span>Bhí do cholann sínte againn le stiúradh,</span>
<lb n="1049"/><span>Uileacán dubh ó,</span>
<lb n="1050"/><span>I dtosach oidhche go cill do dhúthchais,</span>
<lb n="1051"/><span>Uileacán dubh ó,</span>
<lb n="1052"/><span>Mar ba mhian leat eolus go deo san uaigh</span>
<lb n="1053"/><span>Go bhfuil triall na gcómharsan i dtreo do thuaim,</span>
<lb n="1054"/><span>Agus Críost ar altóir an dóchais bhuain,</span>
<lb n="1055"/><span>Uileacán dubh ó.</span></p>
<lb n="1056"/>
<lb n="1057"/><p><span>4.</span></p>
<lb n="1058"/>
<lb n="1059"/><p><span>Tá gaotha ar an gcnuicín a's gile spéire,</span>
<lb n="1060"/><span>Uileacán dubh ó,</span>
<lb n="1061"/><span>Chuirfeadh fiabhrus ag imirt tré chuisleannaibh daonna,</span>
<lb n="1062"/><span>Uileacán dubh ó,</span>
<lb n="1063"/><span>Ach is cuma leat lá geal a's báisdeach liath,</span>
<lb n="1064"/><span>Soineann a's trátha a's fás an tsíl,</span>
<lb n="1065"/><span>Cé gur chuiris led' lámhaibh an bárr do-chím,</span>
<lb n="1066"/><span>Uileacán dubh ó</span>
<lb n="1067"/></p>
</div>
<pb n="142"/>
<div><lb n="1068"/><p><span>5.</span></p>
<lb n="1069"/>
<lb n="1070"/><p><span>Is tú bhí éascaidh i réim na spóirteann,</span>
<lb n="1071"/><span>Uileacán dubh ó,</span>
<lb n="1072"/><span>Ag siubhal an tsléibhe nó ag léimeadh thar teorainn,</span>
<lb n="1073"/><span>Uileacán dubh ó,</span>
<lb n="1074"/><span>Ní bhfuightear aon bhrígh i ngaiscíocht ná i gcraobh,</span>
<lb n="1075"/><span>Tá an bheidhlín caointeach, an rinnce gan spéis,</span>
<lb n="1076"/><span>D'imthigh aimsear na mbuidhean aoibhinn i gcéin,</span>
<lb n="1077"/><span>Uileacán dubh ó.</span></p>
<lb n="1078"/>
<lb n="1079"/><p><span>6.</span></p>
<lb n="1080"/>
<lb n="1081"/><p><span>Ba mheidhreach do chluain agus fuaim do gháire,</span>
<lb n="1082"/><span>Uileacán dubh ó,</span>
<lb n="1083"/><span>Do leigheasóchadh gruaim a's buairt do cháirde,</span>
<lb n="1084"/><span>Uileacán dubh ó,</span>
<lb n="1085"/><span>Ach níorbh eol dhuit leigheas do shaighid an bháis,</span>
<lb n="1086"/><span>Ná comhairle do raghadh in aghaidh a stáit,</span>
<lb n="1087"/><span>Ná ceol binn cainnte ná feidhm amhráin,</span>
<lb n="1088"/><span>Uileacan dubh ó.</span></p>
<lb n="1089"/>
<lb n="1090"/><p><span>7.</span></p>
<lb n="1091"/>
<lb n="1092"/><p><span>I bhféar na móna tá crónán uaigneach,</span>
<lb n="1093"/><span>Uileacán dubh ó,</span>
<lb n="1094"/><span>Éanlaith gan glór a's an bhólacht fa chlúdach,</span>
<lb n="1095"/><span>Uileacán dubh ó,</span>
<lb n="1096"/><span>Tá cúirt an tsamhraidh tré dhomhan na mbláth,</span>
<lb n="1097"/><span>Fá'n mbruach tá an abha ag sleamhnú go sámh,</span>
<lb n="1098"/><span>Is ciúin gach beann, tá an gleann gan anál,</span>
<lb n="1099"/><span>Uileacán dubh ó.</span></p>
<lb n="1100"/>
<lb n="1101"/><p><span>8.</span></p>
<lb n="1102"/>
<lb n="1103"/><p><span>O! codail go réidh fá'n tsléibh ghorm scáthmhar,</span>
<lb n="1104"/><span>Uileacán dubh ó,</span>
<lb n="1105"/><span>Ó's cortha do ghéaga bhí éadtrom in áirde air,</span>
<lb n="1106"/><span>Uileacán dubh ó,</span>
<lb n="1107"/><span>Tá ceo ar an bhféar agus péarlaí drúcht'</span>
<lb n="1108"/><span>Tá do ghnótha déanta fá'n ngréin go luath,</span>
<lb n="1109"/><span>Agus seoladh do chéim roimh ré chum suain,</span>
<lb n="1110"/><span>Uileacán dubh ó.</span></p>
<lb n="1111"/>
<lb n="1112"/><p><span>PÁDRAIG DE BRÚN.</span>
<lb n="1113"/></p>
</div>
<pb n="143"/>
<div><lb n="1114"/><p><span>Tá cuan ar an dtaobh thuaidh d'Oileán Cléire ar a dtugtar Tráigh Chille</span>
<lb n="1115"/><span>Chiaráin; agus ag dul isteach duit ann don chéad uair, déanfair</span>
<lb n="1116"/><span>iongna dhe, a dheise atá sé agus a bhruidiúla bhíon.  Chífir árthaí seanga</span>
<lb n="1117"/><span>mar a bheadh conairt na mara ag druidim isteach ann, seolta donna ar</span>
<lb n="1118"/><span>leatha, inneal gluaiste ag cneadaig; chífir báid dhíomhaoine cnuasta cois</span>
<lb n="1119"/><span>caladh, a gcrainn loma in áirde mar a bheadh fás-choill sa gheimhre; cloisfir</span>
<lb n="1120"/><span>tuagh agus tuireasc an tsiúinéara sa chuan istig agus buillí na mbróg dtrom</span>
<lb n="1121"/><span>ag baint ceoil as leacacha an chalaidh; agus déarfair gur mór an áit é Tráig</span>
<lb n="1122"/><span>Chille Chiaráin le bruid agus le fuadar.  Go réidh!  Taréis tamaill tabharfair</span>
<lb n="1123"/><span>fé ndeara an caoin-chnoc a dheinean foithin don chuan ar an ngaoith aniar</span>
<lb n="1124"/><span>adtuaidh.  Ar ghualainn an chnuic sin tá seana-chill agus roilig.  Cill</span>
<lb n="1125"/><span>Chiaráin is ainm di mar sé Ciarán naomhtha a thóg an chill ann na céadta</span>
<lb n="1126"/><span>blian ó shoin.  Bhíodh manaig na gcochall mbán ag saothrú an tailimh mar</span>
<lb n="1127"/><span>a mbíonn na líonta á ndeisiú iniu, a naomhóga ar stáitse ar an gcarraig thíos,</span>
<lb n="1128"/><span>agus cling a gcluig ag imtheacht thar an gcuan chun na fairrge fiadhne.</span></p>
<lb n="1129"/>
<lb n="1130"/><p><span>Ach d'imthig a luaim is a riaghail</span>
<lb n="1131"/><span>Is a gcualacht fé chian-chrádh;</span>
<lb n="1132"/><span>Uch! ní fhionnaim anois fén iadh</span>
<lb n="1133"/><span>Ach carnán criadhta cnámh.</span></p>
<lb n="1134"/>
<lb n="1135"/><p><span>Trathnóna samhraidh nuair a bhí coisgithe ar gach fuaim, nuair a bhí</span>
<lb n="1136"/><span>na báid imthithe amach i gcóir iasgaig na hoidhche, do dheineas ar an seana-</span>
<lb n="1137"/><span>roilig sin chun leac éigin d'fheiscint ann agus chun paidir do rá ar son an té</span>
<lb n="1138"/><span>atá féna bun.  Do shuidheas ansan ar an gcarnán bheag ag machtnamh.</span>
<lb n="1139"/><span>Tháinig faoileán ag foluamhaint go hárd os mo chionn; bhí ceol ag an dtraona</span>
<lb n="1140"/><span>sa bhféar i ngar dom.  Ach ní hiad san a chimeád ar siubhal mé ach a malairt</span>
<lb n="1141"/><span>ar fad: maidhm na mara maidean áirithe, agus gaisge an duine agus coraí</span>
<lb n="1142"/><span>cruadha an tsaoghail.</span></p>
<lb n="1143"/>
<lb n="1144"/><p><span>Úm!</span>
<lb n="1145"/><span>Do scaoileadh an t-urchar go hoban as gunna an tighe sholuis atá ar an</span>
<lb n="1146"/><span>gCarraig Aonair.</span></p>
<lb n="1147"/>
<lb n="1148"/><p><span>Úm!  úm!</span></p>
<lb n="1149"/>
<lb n="1150"/><p><span>D'fhreagair an gunna eile atá ar an gCarn é agus as lean an dá ghunna</span>
<lb n="1151"/><span>don scaoileadh gach re cúig nóimeataí ag foláireamh do luingeas na mara go</span>
<lb n="1152"/><span>rabhathas i ngar do chiumhais na hÉireann.  Óir do bhí an ceo taréis</span>
<lb n="1153"/><span>éirighthe as an ndomhan tiar agus ba ghearr gur leath sé go tiugh ar tír is</span>
<lb n="1154"/><span>ar muir.  Do dhall sé lasair na dtighthe soluis agus do shleamhnaigh sé</span></p>
</div>
<pb n="144"/>
<div><lb n="1155"/><p><span>isteach thar faill is tré ghóilín ar Oileán Cléire i dtreo nár léir duit an bóthar</span>
<lb n="1156"/><span>romhat.  An ceo liath fealltach!  Bhí sé ansan tímpal a deich a chlog</span>
<lb n="1157"/><span>oidhche amháin sa tSamhain ...</span></p>
<lb n="1158"/>
<lb n="1159"/><p><span>Um a sé ar maidin do dhúisig fear a bhí 'na chomhnuí in aice an chuain</span>
<lb n="1160"/><span>theas.  D'fhéach sé amach.  Bhí an ceo scaipthe beagán ach bhí na gunnaí</span>
<lb n="1161"/><span>dá bpléasca fós gach re dtamal.  De phreib d'airigh sé an fhuaim agus do</span>
<lb n="1162"/><span>chonnaic sé an lasair ag léimt sa spéir os cionn an oileáin.  Ansan do thuit</span>
<lb n="1163"/><span>an doircheacht airís.  Is ró-mhaith a thuig sé cad a bhí ann ach d'fhan sé</span>
<lb n="1164"/><span>sa bhfuinneóig 'na stad ag féachaint amach go bhfeaca sé ceann eile agus</span>
<lb n="1165"/><span>ceann eile airís.  D'imthigh sé ansan agus do dhúisig a chlann mhac agus</span>
<lb n="1166"/><span>dubhairt leo go raibh long i gcontabhairt a báidhte ar na cairrgeacha thiar.</span></p>
<lb n="1167"/>
<lb n="1168"/><p><span>Tímpal a hocht a chlog bhí muintir an Oileáin bailithe le chéile ar na</span>
<lb n="1169"/><span>faillteacha thiar.  Bhí an ghaoth éirighthe um an dtaca so, agus bhí an ceo</span>
<lb n="1170"/><span>scaipthe aici.  Bhí sé dorcha, ámh.  Chífeá na daoine ag teacht 'na mbeirt</span>
<lb n="1171"/><span>is 'na dtriúr, iad ar a gcroma-ruathar aníos an fiara i gcoinne na gaoithe, agus</span>
<lb n="1172"/><span>gan ionta ach paistí dubha fé chlap-sholus na maidne.  Bhí cuid mhaith</span>
<lb n="1173"/><span>dhíobh cheana féin ar árd na faille, iad ar a gcroma fé scáth an fháil chloch</span>
<lb n="1174"/><span>atá ar bhárr ann nú sínte ar an bhfionán - ní leigfeadh an ghaoth dhóibh</span>
<lb n="1175"/><span>seasamh - ach d'éirigheadh duine ó am go ham chun féachaint síos.  Bhíodh</span>
<lb n="1176"/><span>an cóta mór ag gabháil na gaoithe uime agus an ghaoth ag cuardach na</span>
<lb n="1177"/><span>gcnámh mór dtímpal isna póirsíbh folamha idir chroiceann agus éadach go</span>
<lb n="1178"/><span>dtí gur chuimhnig duine éigin ar chórda a chasa ar imeall na muinchillí agus</span>
<lb n="1179"/><span>na mbrístí.  Ní raibh an sgéal chomh holc as san amach.  Bhíodh na daoine</span>
<lb n="1180"/><span>na dtost de ghnáth; ní leigfeadh an ghaoth ná an radharc ná a mí-mhisneach</span>
<lb n="1181"/><span>féin dóibh puinn do rá.</span></p>
<lb n="1182"/>
<lb n="1183"/><p><span>Níorbh' iongna san.  Na faillteacha atá ar an gceann san den oileán,</span>
<lb n="1184"/><span>táid chomh díreach le pinniúr an tighe agus brisean an tonn 'na gcoinne le</span>
<lb n="1185"/><span>fuamán uathmhar.  Ach ní thuigfeá le féachaint ortha go bhfuil cairrgeacha</span>
<lb n="1186"/><span>reatha ar síneadh amach óna mbun.  Tá, ámh, cairrgeacha tanaí, garbha,</span>
<lb n="1187"/><span>faobhracha agus gan an cubhar féin ós a gcionn le taisbeánt go bhfuilid ann.</span>
<lb n="1188"/><span>Níl captaon dá bhfeicean Oileán Cléire ná lóchrann Charraig Aonair ná fanan</span>
<lb n="1189"/><span>ó dheas uatha agus sceon ann.  Ach ní raibh an t-ádh leis an Nestorian.  An</span>
<lb n="1190"/><span>ceo a chuir an captaon amú.  Do cheap sé gur ón dTarbh a bhí na gunnaí</span>
<lb n="1191"/><span>dá bpléasca.  Do dhruid sé isteach agus ba ghearr an mhoill air an long do</span>
<lb n="1192"/><span>sheola ar an gcarraig reatha.  Do hairigheadh go hoban an chimilt agus an</span>
<lb n="1193"/><span>réaba.  Do chrith an long ó cheann ceann agus do stad sí de gheit.  Do</span>
<lb n="1194"/><span>thuit an crann láir agus d'imthig le fán; d'éirig tosach na luinge in áirde</span>
<lb n="1195"/><span>os cionn na fairrge agus d'fhan an chuid eile in achrann sa charraig.  Ach</span></p>
</div>
<pb n="145"/>
<div><lb n="1196"/><p><span>má fhan féin níor scuir na tonntacha móra den tóir.  Siúd féna déin iad,</span>
<lb n="1197"/><span>'á stealla féin 'na coinne, 'á buala, 'á léasadh i dtreo go gcritheadh sí fésna</span>
<lb n="1198"/><span>buillíbh mar a bheadh créatúirín beo.  D'imthig cuid den fhuirinn suas go</span>
<lb n="1199"/><span>ceann na luinge agus do cheangladar ann iad féin.  Ach bhí deichniúr acu</span>
<lb n="1200"/><span>ar an ndroichead agus is dóibh ba dhona.  Nuair a chídís chúcha an tonn,</span>
<lb n="1201"/><span>do chromaidís síos, bheiridís gréim an fhir bháidhte ar an ráil iarainn agus</span>
<lb n="1202"/><span>d'fhanaidís léi.  Thagadh sí, léimeadh sí féna ndéin, laisgeadh na braonacha</span>
<lb n="1203"/><span>iad, scuabadh sí na cosa uatha, taréis nóimeat d'éaluigheadh sí.  Ansan</span>
<lb n="1204"/><span>nuair a bhíodh sí tráighte d'éirighdís 'na lipíníbh báidhte chun suaimhneas</span>
<lb n="1205"/><span>sealaid do cheapa agus anál eile do tharrac.  Bhí aon duine amháin ortha,</span>
<lb n="1206"/><span>fear téagartha ruadh; agus dá uathbhásaighe an radharc é, ní fhéadfá gan</span>
<lb n="1207"/><span>gáirí uime, an chuma na n-éirigheadh sé 'á chrotha féin agus an t-uisge ag</span>
<lb n="1208"/><span>sile uaidh.  Ní fheacaís riamh a eighre ach gadhairín ruadh agus é 'á chrotha</span>
<lb n="1209"/><span>féin taréis teacht amach as an uisge.</span></p>
<lb n="1210"/>
<lb n="1211"/><p><span>Long mhór uasal ar bhior na carraige, suatha uathmhar 'na tímpal,</span>
<lb n="1212"/><span>dharéag aindeiseóirí fé sciúirse an anfa agus an lá ag geala, - cad é sin mar</span>
<lb n="1213"/><span>radharc!  Agus mar dhonas ar fad ar an sgéal, gan leigheas le fáil.  Bhí</span>
<lb n="1214"/><span>téadacha agus creasa agus gach gléas eile ag muintir an Oileáin le caitheamh</span>
<lb n="1215"/><span>anuas; bhí an long as raon aon gléis a bhí acu.  Tháinig dream daoine</span>
<lb n="1216"/><span>adtuaidh ó Dhún na Séad agus áise eile acu; bhí sé fánach acu teacht.</span>
<lb n="1217"/><span>Cuireadh bád cogaidh aniar ón gCruachán; ní leigfeadh an t-anfa dhi teacht</span>
<lb n="1218"/><span>in aon ghaor dí; d'fhan sí tamall maith amach ag féachaint ar an bhfuirinn</span>
<lb n="1219"/><span>agus ag gabháil tímpal.  Ba dhíol truagha an Nestorian idir muir agus tír:</span>
<lb n="1220"/><span>í ró-fhada isteach do lucht an bháid; í ró-fhada amach do mhuintir an oileáin.</span></p>
<lb n="1221"/>
<lb n="1222"/><p><span>Is isna dálaibh sin d'éirig iasgaire óg ón Oileán.  Seán ó Dála ab' ainm</span>
<lb n="1223"/><span>do, beannacht Dé lena anam.  Do bhreathnuigh sé go géar ón bhfaill</span>
<lb n="1224"/><span>suidheamh na luinge agus suatha na fairrge.  Do labhair sé ós íseal le triúr</span>
<lb n="1225"/><span>dá chomrádaithe.  D'éirigheadar ceathrar agus bhíodar ag féachaint amach</span>
<lb n="1226"/><span>chun fairrge agus iad ag cogarnaig.  D'imthigheadar ansan agus fuadar</span>
<lb n="1227"/><span>fútha.  Taréis tamaill do ghluais árthach seoil agus báidín ceangailte dhi</span>
<lb n="1228"/><span>thar ceann an oileáin.  Do leig an lucht faire liú asta nuair d'aithnigheadar</span>
<lb n="1229"/><span>an Mary Joseph agus thuigeadar go raibh Seán ag dul i gcontabhairt a anama</span>
<lb n="1230"/><span>chun an fhuireann do shábháil.  Bhí beirt ag rámhuíocht 'na theannta agus</span>
<lb n="1231"/><span>duine ag stiúra agus dhruideadar isteach chomh achmair don Nestorian agus</span>
<lb n="1232"/><span>dob' fhéidir dóibh.  Leis sin do léim Seán isteach sa bháidín agus do bhog</span>
<lb n="1233"/><span>sé an téadán go dtí go raibh sé i ngiorracht leath-chéad slat don charraig.</span>
<lb n="1234"/><span>Do cheangail sé an téadán go dlúth docht ansan.  Bhí luasca uathmhar fén</span>
<lb n="1235"/><span>mbád - ba chuma é nú bolla cuirc ar bhárr an uisge nú bolgán séidthe sa</span></p>
</div>
<pb n="146"/>
<div><lb n="1236"/><p><span>ghaoith; ach níor bhris ar mheanmain Sheáin.  Do labhair sé leis an</span>
<lb n="1237"/><span>bhfuirinn agus b'aoirde a ghlór ná torann na dtonn ná séideadh na gaoithe.</span></p>
<lb n="1238"/>
<lb n="1239"/><p><span>"Táim," ars' eisean, "chun an téadáin seo do chaitheamh chughaibh.</span>
<lb n="1240"/><span>Beireadh duine agaibh air agus casadh sé air é.  Ach ná léimeadh sé go dtí</span>
<lb n="1241"/><span>go mbagrad-sa air.  Fanadh sé go n-imthighidh an tonn thairis isteach.</span>
<lb n="1242"/><span>Ansan nuair a bheidh an sgabhat ag brúgh amach, léimeadh sé agus ní baoghal</span>
<lb n="1243"/><span>dó.  Fágadh sé fúmsa an chuid eile."</span></p>
<lb n="1244"/>
<lb n="1245"/><p><span>Do deineadh amhlaidh.  Do chaith Seán an téadán ach níor aimsig</span>
<lb n="1246"/><span>éinne é go dtí an tríú hamas nuair rug an Ruadh air.  D'orduig an captaon</span>
<lb n="1247"/><span>do é chasadh air féin.  Do dhein.  Do sheasaimh sé ansan ar shlait an</span>
<lb n="1248"/><span>droichid cé gur dhícheall do é.  Tháinig an tonn chuige, bhuail sí an long</span>
<lb n="1249"/><span>agus do scuab sí thairsi an góilín isteach; ansan do thráig sí agus cubhar</span>
<lb n="1250"/><span>agus sobal go tiugh léi.  Do chuir Seán béic as.  Do phreab an Ruadh</span>
<lb n="1251"/><span>amach ar a léim-lúth, agus do shluig an sáile é.  D'éirig sé, ámh, i gcionn</span>
<lb n="1252"/><span>nóimit, do shnáimh cúpla béim agus bhí i ngreim ar imeall an bháid, slán</span>
<lb n="1253"/><span>foláin.  D'árduig an lucht faire an liú fhiaig.  D'iompuig an Ruadh 'na</span>
<lb n="1254"/><span>dtreo agus do bheartuigh sé a lámh.  Ansan níorbh fhaillí leis gan é féin do</span>
<lb n="1255"/><span>chrotha ar nós an ghadhairín.  Do chur a ghníomh ana-mhisneach sa chuid</span>
<lb n="1256"/><span>eile: agus bhíodar ag teacht saor ón luing 'na nduine is 'na nduine go dtí an</span>
<lb n="1257"/><span>chéad mháta.  Fear óg lúthmhar ab' eadh é agus snamhaí maith, ach ní</span>
<lb n="1258"/><span>leigfeadh an mí-fhoidhne dhó fanúint leis an nglaodh.  Do léim sé in</span>
<lb n="1259"/><span>anntráth, scuab an tonn i gcoinne sleasa na luinge é agus do deineadh brúscar</span>
<lb n="1260"/><span>dá cheann.  D'fhan an corpán ar uachtar na dtonn ar feadh tamaill; b'é</span>
<lb n="1261"/><span>b'fhada leis na daoinibh gur sceinn sé as radharc.  Bhí an captaon ar an</span>
<lb n="1262"/><span>nduine deiridh ag tréigint an droichid.  Duine trom meadhon-aosta b'eadh</span>
<lb n="1263"/><span>é agus do ghoill bás an mháta go mór air.  Ní gan duadh an domhain do</span>
<lb n="1264"/><span>sábháladh é.</span></p>
<lb n="1265"/>
<lb n="1266"/><p><span>Níor fhág san ach an bheirt a bhí i dtosach na luinge; agus b'í an adhb</span>
<lb n="1267"/><span>í conus teacht ortha-san.  Bhí maidhm mhór mhara 'na dtreo agus cuid de</span>
<lb n="1268"/><span>raic na luinge ann leis.  Dob' ana-chontabhartach an ní é aon iarracht do</span>
<lb n="1269"/><span>thabhairt fútha, ach cé thréigfeadh iad gan an iarracht a dhéanamh?  Nuair</span>
<lb n="1270"/><span>chonncadar Seán chúcha, do chuadar beagán in áirde ar na téadacha agus</span>
<lb n="1271"/><span>aghaidh an tsín isteach ortha.  D'aimsigheadar an téadán a chaith sé</span>
<lb n="1272"/><span>chúcha ach níor mhaith le ceachtar acu an tosach a bheith aige.  Fé dheire</span>
<lb n="1273"/><span>do shocradar an sgéal ar chuma éigin-, agus do cheangail duine acu an téadán</span>
<lb n="1274"/><span>ar an nduine eile.  Ach nuair a thug seisean aghaidh ar an muir, do theip</span>
<lb n="1275"/><span>a mhisneach air.  Chonnaic sé na tonntacha ag síor-bhrúgh chuige go fuar,</span>
<lb n="1276"/><span>dubh ach amháin go lasaidís anois is airís fé sciúirse na gaoithe; chonnaic</span></p>
</div>
<pb n="147"/>
<div><lb n="1277"/><p><span>sé an báidín ar luasca san anfa agus í faid gach nfaid uaidh dar leis; chonnaic</span>
<lb n="1278"/><span>sé tamall maith eile na hárthaí móra agus iad ag éirighe is ag tuitim ar</span>
<lb n="1279"/><span>iomaire na mara.  Ghaibh mí-mhisneach é.  D'iompuigh sé agus thug sé</span>
<lb n="1280"/><span>féachaint ar an oileán.  Chonnaic sé an fhaill dhubh, ghéar os a chóir, cubhar</span>
<lb n="1281"/><span>agus sobal na tuinne ag a bun, aighthe bána na ndaoine ar a bárr.  Do</span>
<lb n="1282"/><span>dhubhaig is do ghormuig aige.  Do bhain sé an téadán de agus d'áitigh sé</span>
<lb n="1283"/><span>ar an bhfear eile an chéad iarracht do thabhairt.  Bhí ag éirighe eadortha</span>
<lb n="1284"/><span>nuair labhair Seán ón mbád.  Dubhairt sé ná raibh i ndán dóibh ach an bás</span>
<lb n="1285"/><span>dá bhfanaidís mar a raibh acu, agus gurbh fhearra dhoibh an iarracht do</span>
<lb n="1286"/><span>thabhairt mar ná beidís éinní chun deiridh leis.</span></p>
<lb n="1287"/>
<lb n="1288"/><p><span>"Féach," ars' eisean, "conus mar éirig leis an gcuid eile.  Níl le</span>
<lb n="1289"/><span>déanamh agaibh ach léimt amach ar bhúr ndícheall nuair a beidh an sgabhat</span>
<lb n="1290"/><span>ag brúgh amach, agus tiocfuidh sibh slán le congnamh Dé."  Leis sin do</span>
<lb n="1291"/><span>chuir an tarna duine an téadán uime, do chroith sé lámh leis an nduine eile</span>
<lb n="1292"/><span>agus do chuaidh in áirde ar an gcórdáil.  Nuair do ghaibh an tonn thairis</span>
<lb n="1293"/><span>isteach, do bhailigh sé chuige agus do léim sé amach ar a chroidhe dícheall.</span>
<lb n="1294"/><span>Bhí sé i dtráth.  Scuab an t-uisge leis amach é, rug Seán ar an dtéadán agus</span>
<lb n="1295"/><span>thosnuig ar é tharrac; ach do tháinig tonn eile treasna ar an bhfear agus</span>
<lb n="1296"/><span>do tumadh as radharc é.  Lean an sgéal mar sin acu ar feadh tamaill mar</span>
<lb n="1297"/><span>do bheadh bradán in achrann i ndubhán ag iasgaire; ach bé leónú Dé gur</span>
<lb n="1298"/><span>shrois sé an bád fé dheire.  Bhí sé chomh traochta san, agus Seán 'na</span>
<lb n="1299"/><span>theannta, gur beag ná gur theip ortha i ndeire na dála.  Bhí ortha a scíth</span>
<lb n="1300"/><span>do leigint go fóill agus ansan an t-uisce do thaosca amach as an mbád, mar</span>
<lb n="1301"/><span>bhí sí lán náchmór, sara bhféadfaidís aon rud eile do dhéanamh.  Dhírigheadar</span>
<lb n="1302"/><span>ansan ar an obair airís.  Má bhí mí-mhisneach ar an bhfear bhocht an chéad</span>
<lb n="1303"/><span>uair, ba sheacht measa ná san anois é agus é 'na aonar ar an luing mhí-</span>
<lb n="1304"/><span>ádhmharaig.  Ach níor thug sé caoi mhachtnaimh do féin an turus so.  Nuair</span>
<lb n="1305"/><span>a fuair sé an téadán do chas sé timcheall air féin é agus shnaidhm sé go docht</span>
<lb n="1306"/><span>é.  Níor fhéach sé 'na thimcheall in aon treo ach d'fhan ag féachaint os a</span>
<lb n="1307"/><span>chóir amach.  Ansan nuair d'airigh sé béic Sheáin, do phreab sé amach ar</span>
<lb n="1308"/><span>nós garsúin a léimfeadh agus a dhá shúil dúnta aige.  B'éachtach an íde a</span>
<lb n="1309"/><span>fuair sé.  É á chaitheamh ó thuinn go tuinn, 'á thumadh fén uisge, tamall</span>
<lb n="1310"/><span>ar snámh agus tamall eile 'á bhuala agus 'á lasga ag an bhfairrge fé mar do</span>
<lb n="1311"/><span>bheadh sí ag iomrascáil leis nú ag súgra go fíochmhar, garbh.  Ag Dia</span>
<lb n="1312"/><span>amháin atá fhios conus a tháinig sé saor; ach tháinig sa deire thiar thall.</span>
<lb n="1313"/><span>Bhí an obair déanta ansan agus é déanta go dian-mhaith.  Bíodh geall go</span>
<lb n="1314"/><span>raibh lúthgháir agus gáirdeachas nuair do bhí fuireann an Nestorian bailithe</span>
<lb n="1315"/><span>le chéile ar bórd an Mary Joseph agus gan ach an t-aon duine in easnamh</span></p>
</div>
<pb n="148"/>
<div><lb n="1316"/><p><span>a bhuidhe le Dia agus le gaisge Sheáin Uí Dhála.  Ba ghearr an mhoill ortha</span>
<lb n="1317"/><span>an cuan do bhaint amach.  Do thréigeadar ann an long bhreagh uasal agus</span>
<lb n="1318"/><span>í ag cnagaig ar na cairrgeachaibh géara.</span></p>
<lb n="1319"/>
<lb n="1320"/><p><span>Níl ach beagáinín eile le hinsint ach tá sé ar an mbeagáinín is brónaí sa</span>
<lb n="1321"/><span>sgéal.  "Is mairg a báidhtear in am an anfa" do réir an tsean-fhocail; is</span>
<lb n="1322"/><span>seacht mairg a báidhtear "nuair a thagann an ghrian taréis na fearthanna."</span>
<lb n="1323"/><span>B'in é údhálta Sheáin chróga Uí Dhála.  Fuair sé an mola a bhí tuillte aige</span>
<lb n="1324"/><span>de bharr na gaisge agus do bronnadh inneal gluaiste air i gcóir a bháid.</span>
<lb n="1325"/><span>Nuair a bhí sí in ionad aige, d'imthigh sé féin agus an t-innealtóir agus cuid</span>
<lb n="1326"/><span>dá cháirdibh idir bhuachaillí agus chailíní amach chun triail a bhaint aisti.</span>
<lb n="1327"/><span>Bhíodar ag gluaiseacht ar mire an domhain agus ag gabháil idir dhá oileán</span>
<lb n="1328"/><span>dóibh, do theip ortha iad féin do sheachaint ar charraig.  Do polladh an</span>
<lb n="1329"/><span>bád go mór, do bhrúcht an sáile isteach, do phléasg an t-inneall, do hairigheadh</span>
<lb n="1330"/><span>an gheoin, an uaill uathbhásach; ansan bhí gach éinní ciúin airís ach go</span>
<lb n="1331"/><span>raibh an t-uisge 'na chuilithe guarnain ar feadh nóimit agus go raibh bulgóidí</span>
<lb n="1332"/><span>ag éirighe go huachtar.</span></p>
<lb n="1333"/>
<lb n="1334"/><p><span>A Dhia, déin trócaire orainn.</span>
<lb n="1335"/><span>A Réalt na mara guidh orainn.</span></p>
<lb n="1336"/>
<lb n="1337"/><p><span>Tá Seán Ó Dála 'na luidhe anois sa tseana-roilig ar Thráig Chille</span>
<lb n="1338"/><span>Chiaráin.  Tá mairbh an Oileáin 'na luidhe 'na thimcheall, clann na mara a</span>
<lb n="1339"/><span>chaith a saoghal ar an sáile agus ná codlóch' go sámh as raon torainn na</span>
<lb n="1340"/><span>dtonn.  Scréachann an faoileán os cionn a uaighe; fliuchann gaoth ghlan</span>
<lb n="1341"/><span>na fairrge an féar; agus tagann stróinséar anois is airís chun féachaint ar an</span>
<lb n="1342"/><span>lic agus chun uair nú dhó do chaitheamh ag machtnamh ar mhaidhm na mara</span>
<lb n="1343"/><span>maidean áirithe agus ar ghaisge an duine agus ar choraíbh cruadha an</span>
<lb n="1344"/><span>tsaoghail.</span></p>
<lb n="1345"/>
<lb n="1346"/><p><span>Séamus Ó hAodha.</span>
<lb n="1347"/></p>
</div>
<pb n="149"/>
<div><lb n="1348"/><p><span>Réadóirí.</span></p>
<lb n="1349"/>
<lb n="1350"/><p><span>(Sgéal eile ó Thír na bhFinn.)</span></p>
<lb n="1351"/>
<lb n="1352"/><p><span>Bhíodar, beirt acu, in aimsir i dtig an mhinistir, eisean 'na ghiolla</span>
<lb n="1353"/><span>stábla, ise 'na seirbhíseach tighe.  Is air-sean a bhíodh na capail a</span>
<lb n="1354"/><span>ghiolluíocht agus is uirthe-sin a thiteadh cúraimí an tighe.  Aimsir bhídh, do</span>
<lb n="1355"/><span>shuidhidís araon age cúinne don mbórd agus do gháiridís lena chéile uaireanta,</span>
<lb n="1356"/><span>ach ba mhinicí ag bruighean iad.  Do mheas an máighistir agus an mháigh-</span>
<lb n="1357"/><span>streás nár ceapadh riamh aon bheirt ba mhí-oiriúnaí dá chéile; go deimhin,</span>
<lb n="1358"/><span>dob é dálta an chait agus an mhadra acu é.</span></p>
<lb n="1359"/>
<lb n="1360"/><p><span>Ach ó bheith ag dul ag iasgach le chéile ist oidhche, agus ó bheith ag</span>
<lb n="1361"/><span>cabhra lena chéile ag sábháilt fhéir agus ag baint arbhair is ló, do rith an</span>
<lb n="1362"/><span>smaoineamh chútha go gcuirfidís tig chútha féin, agus do neartuig an</span>
<lb n="1363"/><span>smaoineamh 'na gceann in aghaidh an lae.  Bhí cuimhnte acu ar láthair dá</span>
<lb n="1364"/><span>mbothán, paiste talmhan abhfad amach sa bhfásach le cois phortaig.  Bhí</span>
<lb n="1365"/><span>fuighleach talmhan fé sna coillte ann; níor ghá ach é 'ghlana.  An bogach</span>
<lb n="1366"/><span>mór, fairsinn, fearnógach, b'fhuraiste talamh mín-réidh a dhéanamh de, agus</span>
<lb n="1367"/><span>d'fhéadfaí móinfhéar a dhéanamh don dtalamh íseal ar dhá thaobh an</span>
<lb n="1368"/><span>tsrutháin.  Ach an bothán a thógaint!  Bhí an pádh ana-bheag, agus</span>
<lb n="1369"/><span>theastódh capal agus bó ó dhuine chun tosnuithe ach go háirithe.  B'éigean</span>
<lb n="1370"/><span>moill a chur ar an bpósa.  I gcaitheamh na bliana do ghreamuighdar ní ba</span>
<lb n="1371"/><span>dhaingne i gcroidhe a chéile, agus d'árduig ar a ndóchas as an saol.  Do</span>
<lb n="1372"/><span>thugaidís na hoidhcheanta ag comhaireamh na bpinginí a bhí spártha cheana</span>
<lb n="1373"/><span>acu, agus ag déanamh amach an fada chaithfidís fanacht no go mbeadh an</span>
<lb n="1374"/><span>méid ba ghá churtha le chéile acu.  Níor thaidhrimh éinne riamh air go</span>
<lb n="1375"/><span>raibh dúil mhór i saoirse, agus caitheamh i ndiaig tig a bheith acu dhóibh</span>
<lb n="1376"/><span>féin, ag fás agus ag fás i gcroidhe an bhuachala agus an chailín seo.  Bhí</span>
<lb n="1377"/><span>saol chomh breá socair sin acu i dtig an mhinistir, a gcothú agus a gcuid</span>
<lb n="1378"/><span>éadaig acu i dteannta a dtuarasdail, agus gan aon chúram ortha.  Ach amach</span>
<lb n="1379"/><span>chun an fhásaig a bhí a gcroidhe ag féachaint.</span></p>
<lb n="1380"/>
<lb n="1381"/><p><span>Samhradh amháin, mar sin, nuair a dubhradar araon ná raghaidís in</span>
<lb n="1382"/><span>aimsir a thuille, bhí gach éinne agus comhairle a leasa i mbarra a theangain</span>
<lb n="1383"/><span>aige dhóibh: "Is leis an sioc an áit sin thall, isé is rí air, agus ní dhéanfa</span>
<lb n="1384"/><span>sibh ach sibh féin a bháth i bhfiacha.  Ní fada an mhoill ar chlainn eirghe</span>
<lb n="1385"/><span>suas agus tá lucht déirce ár ndóthain cheana againn."  Ach bhí cuimhnte</span>
<lb n="1386"/><span>agus machtnuithe acu ar an sgéal le chúig bliana agus bhí a n-aigne socair.</span>
<lb n="1387"/><span>B'éigean don ministir iad a ghlaoch ón altóir, agus an foghmhar a bhí</span>
<lb n="1388"/><span>chughainn d'fhágadar a thig.</span>
<lb n="1389"/></p>
</div>
<pb n="150"/>
<div><lb n="1390"/><p><span>Tháinig an gheimhre agus bhíodar ar lóisdín fós.  Bhí Ville gnóthach,</span>
<lb n="1391"/><span>ámhthach, ag tógaint an bhotháin agus do dhineadh sé lá oibre i dtig an</span>
<lb n="1392"/><span>mhinistir ó am go ham.  Do thugadh Anni congnamh do bhean an mhinistir,</span>
<lb n="1393"/><span>leis, ag fuagháil agus ag sníomh di.</span></p>
<lb n="1394"/>
<lb n="1395"/><p><span>Do pósadh iad an Chingcís a bhí chughainn.  Muintir an mhinistir a</span>
<lb n="1396"/><span>sheasaimh an costas, agus an ministir féin a phós a sheirbhísig féin tráth i</span>
<lb n="1397"/><span>seomra mór an tighe.  Ach nuair a dh'fhág an lánmha, d'fhan an ministir</span>
<lb n="1398"/><span>sa bhfinneóig ag féachaint ortha ag imeacht síos an casán, agus do chroith</span>
<lb n="1399"/><span>a cheann go himníoch: "Feicidís cé'n lámh is féidir dóibh a dhéanamh de,</span>
<lb n="1400"/><span>ach ní haon ghustal gharsúin is ghearachaile a ghlanfaidh an fásach."  Isé</span>
<lb n="1401"/><span>a leithéid sin do ghustal, ámhthach, do ghlan fásach Thír na bhFinn, ach</span>
<lb n="1402"/><span>bhí an ceart ag an ministir leis.</span></p>
<lb n="1403"/>
<lb n="1404"/><p><span>Do thionnlacuighmair, ógánaig an pharóiste, ár seana-cháirde go dtí na</span>
<lb n="1405"/><span>dtig nua.  D'imig an lá fada samhraidh agus sinn ag bhálcaereacht fén gcoill</span>
<lb n="1406"/><span>ghlais, agus do chaitheamair an oidhche ag rinnce sa bhothán nua.  Bhí</span>
<lb n="1407"/><span>cláracha an bhotháin garbh fós; d'fhan ceann na sailteacha mar a gearradh</span>
<lb n="1408"/><span>iad, gan plánáil, agus ar fuaid an phaiste talmhan a tugadh chun mín-tíreachais</span>
<lb n="1409"/><span>do bhí uisge donn an tsrutháin ag leatha arís.  Ach thall ar an leacain bhí</span>
<lb n="1410"/><span>an seagal ag geamhra go húr-ghlas imeasg stúmpaí dóite na gcrann, agus ar</span>
<lb n="1411"/><span>an dtalamh a glanadh chun arbhair bhí na crainn loma-ghearrtha ag dreogha.</span>
<lb n="1412"/><span>D'aduig an bhean óg teine chnámh ar an dtalamh ghlanta, agus do chrúidh</span>
<lb n="1413"/><span>an bhó ann mar an gcéad uair.  Do shuidheas féin agus Ville ar chloich ag</span>
<lb n="1414"/><span>féachaint uirthe ag teacht is ag imeacht fé sholas bhreoite na gréine ag dul</span>
<lb n="1415"/><span>fé; bhí éadaí an phósta fós uirthe.</span></p>
<lb n="1416"/>
<lb n="1417"/><p><span>Ní raibh aon amhras age Ville ná go n-eireódh an saol leo.  "Má</span>
<lb n="1418"/><span>fhéadaimíd an tsláinte 'chimeád, agus mara dtiocfaidh an sioc" - agus mar</span>
<lb n="1419"/><span>a bheadh fhios aige cad a bhí im aigne, ar seisean, "Tá fhios agam gurab</span>
<lb n="1420"/><span>ana-dhroch-áit chun seaca an bogach san thíos, ach má choinnighim na géaga</span>
<lb n="1421"/><span>ag obair a gcomhnaí, tiocfaidh liom an choill a ghearra siar uaidh a thuille</span>
<lb n="1422"/><span>agus an áit a dh'osgailt suas don ngréin, agus ansan...  Tá na tráthnóintí</span>
<lb n="1423"/><span>buille beag glas anso fós, béidir, ach tair amach ár bhfeisgint an Samhradh</span>
<lb n="1424"/><span>so chughainn agus chífir é."</span></p>
<lb n="1425"/>
<lb n="1426"/><p><span>Níor chuas 'á bhfeisgint an samhradh a bhí chughainn, ná an samhradh</span>
<lb n="1427"/><span>na dhiaig sin ach oiread.  Admhuighim gur dhearmhadas glan iad; ach</span>
<lb n="1428"/><span>uair amháin agus mé age baile do chuireas a dtuairisg.</span></p>
<lb n="1429"/>
<lb n="1430"/><p><span>"B'éigean dóibh fiacha 'chur suas," arsa m'athair.  "Agus tá Anni ag</span>
<lb n="1431"/><span>gearán," arsa mo mháthair.</span>
<lb n="1432"/></p>
</div>
<pb n="151"/>
<div><lb n="1433"/><p><span>D'imig cúpla bliain.  Bhíos im mhacléighinn anois, agus guna agus</span>
<lb n="1434"/><span>gadhar agam, agus bhíos ag túirt laetheanta saoire ar an dtuaith.  Lá dorcha</span>
<lb n="1435"/><span>i ndeire an fhoghmhair do ránguig liom bheith ag gabháil trí sna coillte, agus</span>
<lb n="1436"/><span>do thána ar chosán chaol a thaidhsig aithnidiúil dom.  Do tháinig sé 'na</span>
<lb n="1437"/><span>cheobhrán; bhí an gadhar ag piardáil leis romham amach.  Do thosnuigh</span>
<lb n="1438"/><span>sé ar bheith ag dranntán gan choinne, agus ansan ar bheith ag sgeamhaoil</span>
<lb n="1439"/><span>go fíochmhar.  Do chualamair fuaim chos an chapail 'nár dtreo.  Ar ball,</span>
<lb n="1440"/><span>ar chasa sa bhóthar, do nocht an capal chughainn; bhí sé gabhtha idir dhá</span>
<lb n="1441"/><span>leath-chlaidhe, agus dhá cheann na leath-chlaithe ag tarac ar an dtalamh 'na</span>
<lb n="1442"/><span>dhiaig.  Bhí éadach bán crochta ar na hamaí, agus comhra ceangailte anuas</span>
<lb n="1443"/><span>trasna na leath-chlaithe.  Bhí Ville ag siúl 'na ndiaig aniar mar a bheadh</span>
<lb n="1444"/><span>céachtóir i ndiaig a chéachta.  Dob é a dhícheal an t-ualach a chimeád in</span>
<lb n="1445"/><span>ionanas.  Bhí cuma chaithte air; dath mí-lítheach ar a aghaidh agus gan</span>
<lb n="1446"/><span>solas ná anam 'na shúile.  Níor aithin sé mé no gur chualaidh sé m'ainm.</span></p>
<lb n="1447"/>
<lb n="1448"/><p><span>"Ach cé'n saghas ualaig atá ansan agat?" arsa mise.</span></p>
<lb n="1449"/>
<lb n="1450"/><p><span>"Mo bhean atá caillte," ar seisean.</span></p>
<lb n="1451"/>
<lb n="1452"/><p><span>"Caillte?"</span></p>
<lb n="1453"/>
<lb n="1454"/><p><span>"Seadh, tá sí caillte."</span></p>
<lb n="1455"/>
<lb n="1456"/><p><span>Do phriocas an sgéal as t'réis beagán ceistiúcháin, an sgéal aduarthas a</span>
<lb n="1457"/><span>bheadh acu: an sioc, fiacha, mórán cloinne, breóiteacht a mhná, agus ansan</span>
<lb n="1458"/><span>a bás do dheasgaibh an iomarca oibre.  Chaithfeadh sé í dh'úmpar chun na</span>
<lb n="1459"/><span>huagha anois, agus na bóithre chomh holc!  Bhí súil aige ná titfeadh an</span>
<lb n="1460"/><span>chomhra as a chéile sara sroichfeadh sé an teampal.  Do tharaig sé ar na</span>
<lb n="1461"/><span>haradhnacha mar d'imig an capal don gcosán ag cuardach greim féir imeasg</span>
<lb n="1462"/><span>an duilliúir fheóite.  "Bhaoi-í!"  Is amhla' bhí an capal a d'iaraidh an</span>
<lb n="1463"/><span>ocrais a bhí ag gabháil do a shásamh.  Bhí sé i riocht chomh suarach leis</span>
<lb n="1464"/><span>an bhfear; ní raibh ann ach na cnámha.</span></p>
<lb n="1465"/>
<lb n="1466"/><p><span>D'fhág Ville slán agam agus d'imig leis gan a shúile 'thógaint dá ualach.</span>
<lb n="1467"/><span>Do ghearraig na leath-chlaithe dhá chlais as coinne a chéile i ngainimh an</span>
<lb n="1468"/><span>chosáin.  Do chaoluigheas liom an treo eile, agus thána go dtí bogach mar</span>
<lb n="1469"/><span>a raibh tosnuithe ar chlais thriomuithe a bhaint, ach do stadadh don obair</span>
<lb n="1470"/><span>agus í leath-déanta.  D'imig an cosán suas chun an bhotháin bhig, bhí</span>
<lb n="1471"/><span>aithne agam air ó aimsir an phósta.</span></p>
<lb n="1472"/>
<lb n="1473"/><p><span>Laistig don ráil bhí bó bhocht ag lag-ghnúsaoil, agus muc ag tóch sa</span>
<lb n="1474"/><span>gharrdha.  Do fágadh geata an gharrdha ar osgailt.  Bhí leabaidh i lár an</span>
<lb n="1475"/><span>chlóis, agus éadach leabtha na mná caillte caithte anáirde ar an ráil.  Sa</span>
<lb n="1476"/><span>bhothán féin bhí ceann na sailteacha fós mar a gearradh iad, gan plánáil.</span>
<lb n="1477"/><span>Bhí balsam ag feodh í bpota beag d'adhmad bheithe sa bhfinneóig, agus</span>
<lb n="1478"/><span>plánaí na finneóige go léir salach brocach.</span>
<lb n="1479"/></p>
</div>
<pb n="152"/>
<div><lb n="1480"/><p><span>Ar a shon san is uile, bhí eirithe leis beagán don bhfásach a ghlana.  Bhí</span>
<lb n="1481"/><span>béal-sgair déanta sa choill, stráice beag talmhan, cúpla acra no mar sin, fé</span>
<lb n="1482"/><span>arbhar, agus a leath-oiread eile, béidir, ulamh chun a churtha.  Ach do</span>
<lb n="1483"/><span>chuaidh dá neart ansan d'réir deallraimh.  Do leag sé an bheith-choill agus</span>
<lb n="1484"/><span>do dhin móinfhéar don mbogach fearnógach.  Ach laistiar díobh-san bhí an</span>
<lb n="1485"/><span>ghiúis-choill dhorcha 'na falla daingean roimis.  B'éigean do stad ansan.</span></p>
<lb n="1486"/>
<lb n="1487"/><p><span>D'fhanas ar feadh abhfad i gclós an bhotháin thréigthe.  D'imig an</span>
<lb n="1488"/><span>ghaoth ag feadaoil léithe tríd an gcoill agus do bhain sí fuaim as bhéal mo</span>
<lb n="1489"/><span>ghuna, a bhí buailte suas lem chluais, fuaim fhada bhrónach.</span></p>
<lb n="1490"/>
<lb n="1491"/><p><span>Tá a ghnó déanta ag an gcéad réadóir; ní dhéanfa sé a thuille maitheasa</span>
<lb n="1492"/><span>ann anois.  Tá a neart agus a fhuinneamh imithe, tá lasair a shúl múchta</span>
<lb n="1493"/><span>agus muinghean lae a phósta caillte aige.  Ach tiocfaidh fear eile 'na dhiaig</span>
<lb n="1494"/><span>agus tógfa sé seilbh an bhotháin.  Eireóidh leis níos fearr, béidir.  Ní bheidh</span>
<lb n="1495"/><span>oiread oibre air ar an gcéad dul síos, mar ní bheidh an choill fhiadhain roimis</span>
<lb n="1496"/><span>gan rian láimhe an duine uirthe.  Beidh bothán tógtha roimis chun cur fé</span>
<lb n="1497"/><span>ann, agus féadfa sé an síol a chur sa talamh a threabhaig duine eile dho.</span>
<lb n="1498"/><span>Déanfaidh feirm mhór shaidhbhir don ngabháltas botháin sin leis an aimsir,</span>
<lb n="1499"/><span>agus fásfaidh sráid-bhaile suas 'na thímpal lá éigin.  Ní chuimhnighean éinne</span>
<lb n="1500"/><span>ar an té a chéad-bhrisean an bán, ná ar an t-aon ghustal amháin atá aige</span>
<lb n="1501"/><span>chuige, - fuinneamh na hóige.  Ní raibh ionnta ach garsún agus gearachaile,</span>
<lb n="1502"/><span>agus do thánadar anso folamh ó mhaoin.</span></p>
<lb n="1503"/>
<lb n="1504"/><p><span>Ach isiad a leithéidí sin do ghlan fásach Thír na bhFinn agus do dhin</span>
<lb n="1505"/><span>talamh mín-réidh de.  Dá bhfanfadh an bheirt seo i dtig an mhinistir, eisean</span>
<lb n="1506"/><span>'na ghiolla capal agus ise 'na cailín tighe, do bheadh a saol féin saor a dhóthain</span>
<lb n="1507"/><span>ó chúram is dócha.  Ach ní tabharfaí an fásach chun mín-tíreachais, ná ní</span>
<lb n="1508"/><span>préamhófaí an tsíbhialtacht i lár fiantais na coille móire.  Nuair a gheamhran</span>
<lb n="1509"/><span>an seagal agus a dh'aibighean an t-arbhar isna goirt tugaimís na céad-</span>
<lb n="1510"/><span>mhartair seo na síbhialtachta chun ár gcuimhnte.  Ní féidir dúinn leacht a</span>
<lb n="1511"/><span>thógaint ar a n-uaghana, mar tá na mílte acu ann, agus níl fios a n-ainmneach</span>
<lb n="1512"/><span>féin againn.</span></p>
<lb n="1513"/>
<lb n="1514"/><p><span>Taube.</span>
<lb n="1515"/></p>
</div>
<pb n="153"/>
<div><lb n="1516"/><p><span>Ní fheadar go cruinn ceacu ag imirt chártaí no ag dul a chola a bhí an</span>
<lb n="1517"/><span>bheirt, no idir bheith eatortha, no ag imirt go colatach, no 'na gcola go</span>
<lb n="1518"/><span>himearthach nuair a cuireadh isteach ar idir chola agus imirt acu.  Cúigear,</span>
<lb n="1519"/><span>beirt bhan agus triúr fear do bhrúigh isteach chúcha.  Iad go léir ag caint</span>
<lb n="1520"/><span>go corruitheach, i dteannta chéile, ag baint na bhfocal a béalaibh a chéile,</span>
<lb n="1521"/><span>gach duine d'iaraidh tosach cainte bheith aige, no aice, ar gach éinne eile</span>
<lb n="1522"/><span>agus gan an focal deiridh d'fhágaint ag éinne.  Tuigfar a fhothramaí is tá</span>
<lb n="1523"/><span>beirt bhan ag cullóid, agus ní lugha ná san a tuigfar a chlaotaraí is tá triúr</span>
<lb n="1524"/><span>fear ag liúirig, ach ní chuirfead síos ar an rud ná tuigfar, sé sin toradh fuama</span>
<lb n="1525"/><span>na beirte agus an trír i gcomórtas lena chéile.</span></p>
<lb n="1526"/>
<lb n="1527"/><p><span>Ach gairm ghnótha "Hart and Brien" a dhein fóirithint ortha arís.</span>
<lb n="1528"/><span>Deithneas agus discréid in uachtar arís!  Do chuir Pádraig píosa páipéir</span>
<lb n="1529"/><span>agus peann luaidhe os comhair gach duine gan fiú focal a rá leo, agus féach</span>
<lb n="1530"/><span>gur ghairid an mhoill ortha a raibh le rá acu do sgrí' síos, agus ar Phádraig</span>
<lb n="1531"/><span>na páipéirí a bhailiú i ndiaidh a chéile uatha.</span></p>
<lb n="1532"/>
<lb n="1533"/><p><span>B'é cás lucht an ghleóidh ná so.  Clann aon athar amháin ab'eadh iad</span>
<lb n="1534"/><span>agus mirabile dictu bhí an fear bocht 'na bheathaidh fós.  Do bhí agus</span>
<lb n="1535"/><span>teasbach na hóige ann, má b'fhíor an sgéal a bhí thíos acu.  Mar bhí beartaithe</span>
<lb n="1536"/><span>aige ar leasmháthair a sholáthar dóibh, cailín chomh hóg lena ingheanacha</span>
<lb n="1537"/><span>féin.  Agus gan bheith leadránach air mar sgéal, is mó rud ab' fhearr leis</span>
<lb n="1538"/><span>an gclainn chéadna ná leasmháthair, agus mara ndéanfadh an cumann so an</span>
<lb n="1539"/><span>cleamhnas do bhriseadh, ar ais no ar éigin, ní raibh éinne eile sa tsaol a</span>
<lb n="1540"/><span>ghnóthóch' an céad púnt de thuarasdal a bhí le fáil, fiche púnt ón nduine</span>
<lb n="1541"/><span>acu.</span></p>
<lb n="1542"/>
<lb n="1543"/><p><span>"Ní mór," arsa Mícheál, taréis na bpáipéirí a léigh' dho, "duine éigin</span>
<lb n="1544"/><span>agaibh a thoghadh chun cabhair agus eolas a thabhairt dúinn.  Cé thabharfaidh</span>
<lb n="1545"/><span>an chabhair sin dúinn?"</span></p>
<lb n="1546"/>
<lb n="1547"/><p><span>Bhíodar go léir ar aon fhocal sa bhfreagra, ach ní fhágan san go rabhdar</span>
<lb n="1548"/><span>ar aon aigne.  "Mise!" d'fhreagair gach duine den chúigear in árd a ghotha.</span></p>
<lb n="1549"/>
<lb n="1550"/><p><span>"Is maith é sin," arsa Pádraig le deithneas agus le discréid, "agus is</span>
<lb n="1551"/><span>tusa is fearr chuige im thuairim-se," ar seisean ag síneadh a mhéire i dtreo</span>
<lb n="1552"/><span>an duine ba shine acu.  "Is fearr fear chun an ghnótha so, ach má theas-</span>
<lb n="1553"/><span>tuighean aon chabhair eile uainn is léir go mbeidh sí le fáil uaibh."  D'fhreagair</span>
<lb n="1554"/><span>an tóirthneach arís é.</span></p>
<lb n="1555"/>
<lb n="1556"/><p><span>B'é an duine do thoigh sé ná fear óg, chúig bliana fichead d'aois, den</span>
<lb n="1557"/><span>tsaghas san a thaithnean le mnáibh na tíre seo toisg gur cuma no cailíní iad</span></p>
</div>
<pb n="154"/>
<div><lb n="1558"/><p><span>féin, i bpearsain, i dtréithibh agus in iompar.  Lionel ab' ainm do, agus</span>
<lb n="1559"/><span>maran peata ban gach Lionel abhfus ní duine é go 'reamhnuighean a ainm</span>
<lb n="1560"/><span>bhaiste é.  D'oireamhnuig an ainm an duine gleóite seo go maith, ámh.</span></p>
<lb n="1561"/>
<lb n="1562"/><p><span>"Bí anso amáireach ar a deich, led thoil, a Mhister Lionel," arsa Pádraig,</span>
<lb n="1563"/><span>"tá gnó agam díot."</span></p>
<lb n="1564"/>
<lb n="1565"/><p><span>Pe'cu sásta no mí-shásta a bhíodar go léir, d'fhágadar slán ag muintir</span>
<lb n="1566"/><span>"Brien and Hart" agus do fágadh an bheirt ag machtnamh san oifig.</span></p>
<lb n="1567"/>
<lb n="1568"/><p><span>Ach níor mhachtnamh gan cur isteach air é, óir cé seolfaí isteach chúcha</span>
<lb n="1569"/><span>taréis tamailín ach fear árd, cíordhubh nár dhóigh leat air thar cúpla sgór</span>
<lb n="1570"/><span>bliain a bheith aige, ach... ciorruighim an sgéal... dob é athair an</span>
<lb n="1571"/><span>chúigir é.</span></p>
<lb n="1572"/>
<lb n="1573"/><p><span>Do mhínigh sé gur bhaintreach fir é, go raibh clann mhac agus inghean</span>
<lb n="1574"/><span>sa bhaile aige, gan riar, gan smacht.  Ná raibh rud ba ghátaraí dhóibh ná</span>
<lb n="1575"/><span>bean sa tigh acu a chuirfeadh slacht ar an dtigh agus smacht ar an gclainn.</span>
<lb n="1576"/><span>Ach ná raibh an chlann sásta le leasmháthair a bheith acu, cé go raibh bean</span>
<lb n="1577"/><span>dheas, bhéasach, dhea-iompuir, mhúinte, mhánla, chráibhtheach, eolgaiseach</span>
<lb n="1578"/><span>(agus a thuille) fachta aige in áit éigin sa Bhreatain Bhig.  Gur chúis mhagaidh</span>
<lb n="1579"/><span>agá chlainn a n-athair a phósadh an tarna huair, ach nách d'fhonn pósadh</span>
<lb n="1580"/><span>do sholáthraigh sé an bhean ach d'aon ghnó chun máighstreás thighe den</span>
<lb n="1581"/><span>tsaghas cheart a bheith acu.  Gan amhras caithfí í 'phósadh chun ceannus</span>
<lb n="1582"/><span>agus ughdarthás mná pósta do thabhairt di, tá 's agat, ach ní chreidfeadh a</span>
<lb n="1583"/><span>chlann ná gurbh é baois a chroidhe, agus nárbh é ciall a chinn a bhí 'á sbriocadh</span>
<lb n="1584"/><span>chun na hoibre.  Ach gurbh é a vice versa ar fad é, mar a thuigfeadh daoine</span>
<lb n="1585"/><span>ciallmhara, discréideacha de shaghas "Brien and Hart."  Ar nóin, cad na</span>
<lb n="1586"/><span>thaobh go bpósfadh sé mara mbeadh na díleachtaithe sa bhaile aige.</span></p>
<lb n="1587"/>
<lb n="1588"/><p><span>Agus is maith a thuigeadar an bheirt é, leis, go mórmhór Pádraig, óir</span>
<lb n="1589"/><span>peata ban ab'eadh Pádraig gach lá dá shaol.  Ach má thuig féin ní dubhairt</span>
<lb n="1590"/><span>sé pioc ach an rud a déarfadh éinne d'réir nósúlachta lucht gnótha.</span></p>
<lb n="1591"/>
<lb n="1592"/><p><span>"Fág fúinne é, a dhuine uasail," ar seisean, "agus bíodh geall go</span>
<lb n="1593"/><span>bhfáilteóidh do chlann roimis an nua-mháighstreás thighe i gcionn mí ón lá</span>
<lb n="1594"/><span>indiu.  Níl éinne is diombuidhighe ná clann, ach má fágtar fúinn é tiocfaidh</span>
<lb n="1595"/><span>atharach meoin ortha sara bhfad."</span></p>
<lb n="1596"/>
<lb n="1597"/><p><span>"Go raibh maith agat," arsan fear, "agus má eirighean libh, is fiú liom</span>
<lb n="1598"/><span>céad púnt a thabhairt díbh as an ngnó."</span></p>
<lb n="1599"/>
<lb n="1600"/><p><span>Má theastuig tamal uatha chun machtnaimh taréis an chlann do dhul</span>
<lb n="1601"/><span>uatha, ba dhá shia an tamal a bhí anois uatha taréis don athair imeacht.  Bhí</span>
<lb n="1602"/><span>tréimhse maith caithte acu nuair a labhair Mícheál go bog, réidh.</span></p>
<lb n="1603"/>
<lb n="1604"/><p><span>"A Phaidí," ar seisean, "an deamhan an bhfeadar-sa an féidir leis an</span></p>
</div>
<pb n="155"/>
<div><lb n="1605"/><p><span>ngobadán an dá thráigh a fhreasdail.  Caithfimíd claoidhe le taobh éigin sa</span>
<lb n="1606"/><span>ghnó so, agus dob' fhearr, dar liom, an cleamhnas so a bhriseadh.  Bainean</span>
<lb n="1607"/><span>san lem chuid-se desna gnóthaibh, cleamhnaistí a bhriseadh."</span></p>
<lb n="1608"/>
<lb n="1609"/><p><span>"Cuir uait," arsa Pádraig, "agus múinfead-sa dhuit conas an dá thráigh</span>
<lb n="1610"/><span>a fhreasdail.  Tá plean agam."</span></p>
<lb n="1611"/>
<lb n="1612"/><p><span>"Cadé an plean é, led thoil?" arsa Mícheál.</span></p>
<lb n="1613"/>
<lb n="1614"/><p><span>"Chífir ar ball é," arsa Pádraig, "ach ní feicfar mise san oifig seo go</span>
<lb n="1615"/><span>ceann mí, is baolach.  Fág fúm-sa é, adeirim leat."</span></p>
<lb n="1616"/>
<lb n="1617"/><p><span>Má bhí Mícheál sásta ní dubhairt sé pioc.</span></p>
<lb n="1618"/>
<lb n="1619"/><p><span>Bhí an mí nách mór istig nuair a bhí cruinniú eile in oifig na beirte.  Ní</span>
<lb n="1620"/><span>raibh Mícheál ann ach bhí an cúigear cloinne ann agus bean óg ón mBreatain</span>
<lb n="1621"/><span>Bhig gurbh ainm di, Gladys Askin.  B'í an bhean so adhbhar leasmháthar</span>
<lb n="1622"/><span>na cloinne.  Agus ba léir ortha go raibh ana-ghrá acu ar fad anois don</span>
<lb n="1623"/><span>mhnaoi óig uasail.  Ba léir, leis, go raibh obair ana-thaithneamhach ar siubhal</span>
<lb n="1624"/><span>acu, agus go raibh ana-cháirdeas eatortha go léir.  Níorbh aon iongnadh</span>
<lb n="1625"/><span>san má innstear duit go raibh an mí caithte sa Bhreatain Bhig age Pádraig</span>
<lb n="1626"/><span>i dteannta Lionel agus go mbíodh gach duine den cheathrar eile ar cuaird</span>
<lb n="1627"/><span>go minic sa dúthaig chéadna.  B'éachtach an fear é Pádraig chun síol an</span>
<lb n="1628"/><span>ghrá a chur ag fás.</span></p>
<lb n="1629"/>
<lb n="1630"/><p><span>"Ba mhaith liom," arsa Pádraig, "go sighneochadh gach duine agaibh</span>
<lb n="1631"/><span>an fógra so a léighfead-sa dhíbh."  Sidé im dhiaidh an rud a léigh sé:</span></p>
<lb n="1632"/>
<lb n="1633"/><p><span>"A athair ionmhuin,</span></p>
<lb n="1634"/>
<lb n="1635"/><p><span>Is mian linn a chur in úil duit go bhfuil aithne curtha againn ar Mhiss</span>
<lb n="1636"/><span>Askin, agus gurab é ár dtuairim gur bean dheas, lághach, dhea-mhúinte í a</span>
<lb n="1637"/><span>chuirfeadh áilneacht ar an dtigh na mbeadh sí agus glionndar i gcroidhthibh</span>
<lb n="1638"/><span>a mbeadh 'na cuideachtain.</span></p>
<lb n="1639"/>
<lb n="1640"/><p><span>Má chaithimíd máighstreás thighe a bheith againn, níl éinne is fearr a</span>
<lb n="1641"/><span>thaithneóch' linn ná an bhean uasal so.</span></p>
<lb n="1642"/>
<lb n="1643"/><p><span>"Guidhmíd saol fada fé shéan di, agus dá fear pósta, agus go mairid</span>
<lb n="1644"/><span>siad an céad.</span></p>
<lb n="1645"/>
<lb n="1646"/><p><span>"Is sinne do chlann ionmhuin féin."</span></p>
<lb n="1647"/>
<lb n="1648"/><p><span>Do shighnighdar go léir an fógra, agus taréis dóibh bheith imthithe, do</span>
<lb n="1649"/><span>sgríobh Pádraig leitir chun an athar ag cur an fhógra so chuige agus ag rádh</span>
<lb n="1650"/><span>leis go raibh an bhean óg ar cuaird sa chathair agus go mbeadh sí san oifig</span>
<lb n="1651"/><span>ar a deich a chlog maidin lae'r na bháireach dá n-oirfeadh do teacht.</span></p>
<lb n="1652"/>
<lb n="1653"/><p><span>Tháinig an mhaidean, agus má tháinig bhí mo dhuine ag an oifig abhfad</span></p>
</div>
<pb n="156"/>
<div><lb n="1654"/><p><span>roim a deich.  Nuair a tháinig Pádraig isteach is ar éigin a dh'fhéad sé an</span>
<lb n="1655"/><span>duine buile a chosg ar é phógadh.</span></p>
<lb n="1656"/>
<lb n="1657"/><p><span>"Seo dhuit an céad," arsan fear, "agus céad eile 'na theannta mar</span>
<lb n="1658"/><span>bhónus."</span></p>
<lb n="1659"/>
<lb n="1660"/><p><span>Do bhailigh Pádraig na nótaí chuige taréis a bhuidheachas a chur in úil</span>
<lb n="1661"/><span>do.  Tháinig an bhean, ach níor chuir sise aon chosg ar an bhfear bheith</span>
<lb n="1662"/><span>'á pógadh.</span></p>
<lb n="1663"/>
<lb n="1664"/><p><span>"Tá súil agam go bhfuilean tú sásta," ar sise.</span></p>
<lb n="1665"/>
<lb n="1666"/><p><span>"Táim agus lán-tsásta," arsan fear.</span></p>
<lb n="1667"/>
<lb n="1668"/><p><span>"Well," ar sise, "agus creid uaim é, tabharfad-sa dhuit an grá agus an</span>
<lb n="1669"/><span>t-ómós a gheobhfá ót ingheanacha féin."</span></p>
<lb n="1670"/>
<lb n="1671"/><p><span>"Tabharfair," arsan fear, "agus tabharfair a thuille.  Caithfir smacht</span>
<lb n="1672"/><span>do chur ortha, agus orm féin, leis, gan amhras."</span></p>
<lb n="1673"/>
<lb n="1674"/><p><span>"Ní gá é," arsan bhean.  "Do chuireas aithne ortha go léir agus tá</span>
<lb n="1675"/><span>ana-bháidh againn lena chéile.  Chomh luath is bheidh Lionel agus mé féin</span>
<lb n="1676"/><span>pósta..."</span></p>
<lb n="1677"/>
<lb n="1678"/><p><span>"Lionel agus tu féin pósta!  An é sin adubhraís?  Lionel?"</span></p>
<lb n="1679"/>
<lb n="1680"/><p><span>"Lionel, gan amhras.  Cé eile?"</span></p>
<lb n="1681"/>
<lb n="1682"/><p><span>"Cé eile!  Cé eile ach me féin!"</span></p>
<lb n="1683"/>
<lb n="1684"/><p><span>"Tá dearmhad éigin ort, a dhaid," ar sise.</span></p>
<lb n="1685"/>
<lb n="1686"/><p><span>"Cadé an obair é seo," arsan fear go feargach le Pádraig, "ná fuil sé socair</span>
<lb n="1687"/><span>agaibh go bpósfa sí seo mise?"</span></p>
<lb n="1688"/>
<lb n="1689"/><p><span>"Níl," arsa Pádraig, "níorbh é sin an margadh.  B'é an margadh ná</span>
<lb n="1690"/><span>do chlann do thoiliú chun í seo do theacht chúcha mar mháighstreás thighe,</span>
<lb n="1691"/><span>agus ughdarthás mná pósta bheith aice.  Siné díreach atá socair againn.</span>
<lb n="1692"/><span>Tiocfa sí isteach chughat 'na bainchliamhain.  Tá an gnó déanta go maith</span>
<lb n="1693"/><span>dhuit.  Ar ndóin, ní bean phósta leat féin a bhí uait ach bean chun smacht</span>
<lb n="1694"/><span>a chur ar do chloinn, mar adubhraís féin."</span></p>
<lb n="1695"/>
<lb n="1696"/><p><span>Ba dhóbair go dtachtfadh an fhearg an fear bocht, agus mara mbeadh</span>
<lb n="1697"/><span>gur thárla do Mhícheál bheith 'na sheasamh sa doras le linn na cainnte seo ní</span>
<lb n="1698"/><span>fios cad a thárlódh.  Do thug Mícheál leis i leataoibh an fear bocht leis an</span>
<lb n="1699"/><span>ndeithneas agus leis an ndiscréid nár chaill riamh ar ár mbeirt.</span></p>
<lb n="1700"/>
<lb n="1701"/><p><span>"Tá botún éigin déanta," ar seisean leis, "ach ní botún gan leigheas é.</span>
<lb n="1702"/><span>Ar mhaith leat féin í 'phósadh fós?"</span></p>
<lb n="1703"/>
<lb n="1704"/><p><span>"Níor mhaith," do spalp an fear, "agus is lugha ná san ba mhaith liom</span>
<lb n="1705"/><span>mo mhac 'á pósadh, an toice!"</span></p>
<lb n="1706"/>
<lb n="1707"/><p><span>"Fág fúm-sa é, má seadh," arsa Mícheál, "agus brisfar an cleamhnas</span>
<lb n="1708"/><span>so gan mhoill.  An fiú ceád púnt é?"</span>
<lb n="1709"/></p>
</div>
<pb n="157"/>
<div><lb n="1710"/><p><span>"Bris ar dtúis é, a bhithiúnaigh, agus beidh trácht againn ar dhíol an</span>
<lb n="1711"/><span>airgid 'na dhiadh son.  Ní haon ionntaoibh sibh, a thuathalána slíbhíneacha!"</span></p>
<lb n="1712"/>
<lb n="1713"/><p><span>"Well," arsa Mícheál, "tá chúig nóimití agat chun seic a sgrí'.  B'fhearra</span>
<lb n="1714"/><span>dhuit é 'dhéanamh d'fhonn do chuid fola d'fhionfhuaradh."  Agus d'iompaigh</span>
<lb n="1715"/><span>sé uaidh chun na mná óige.</span></p>
<lb n="1716"/>
<lb n="1717"/><p><span>"A bhean chóir," ar seisean, "tá gachaon ughdarthás agam lena bhfuil</span>
<lb n="1718"/><span>agam le rá.  Ní phósfaidh Lionel tu."</span></p>
<lb n="1719"/>
<lb n="1720"/><p><span>"Ní phósfaidh, an eadh?" ar sise ag meanghail.  "Tá taobh eile ar</span>
<lb n="1721"/><span>an sgeal san.  Tá an dlighe ann tá's agat."</span></p>
<lb n="1722"/>
<lb n="1723"/><p><span>"Tá," d'fhreagair Mícheál.  "Tá an dlighe ann, agus an chúirt agus na</span>
<lb n="1724"/><span>breitheamhain.  Tá, agus fínnéithe.  Seadh, agus isé is ainm d'fhínné acu</span>
<lb n="1725"/><span>san ná James Gwynne Roberts, go bhfuil aithne éigin agat féin air, geallaim</span>
<lb n="1726"/><span>'uit."</span>
<lb n="1727"/><span>A dhaoine mh'árann, níor thúisge an ainm sin amach as a bhéal ná do</span>
<lb n="1728"/><span>baineadh bréigriocht na hóige den mhnaoi óig.  D'imthigh an ghrámhaireacht,</span>
<lb n="1729"/><span>an dea-mhúineadh agus eile.  Focal ní dubhairt sí, ach is amhlaidh a</span>
<lb n="1730"/><span>sheasaimh sí ansan chomh feargach fióchmhar le leomha go mbainfí creach</span>
<lb n="1731"/><span>an fhiadhaigh de.  Ba dhóigh leat uirthe nár dhiablaí deamhain Ifrinn féin</span>
<lb n="1732"/><span>ná an bhean tharcuisnithe seo go raibh na fiacla ag gíosgán le feirg aice, a</span>
<lb n="1733"/><span>hingne ag sgríobadh na feola dá lámhaibh agus a súile ag léimrig 'na ceann.</span></p>
<lb n="1734"/>
<lb n="1735"/><p><span>D'osgail Mícheál an doras.  D'umhlaigh sé dhi go deas, béasach, múinte.</span>
<lb n="1736"/><span>Ba mhó de rith ná de shiubhal do dhein sí ag gabháil tríd an ndoras di, agus</span>
<lb n="1737"/><span>níor luigheaduigheadh ar an gcoisidheacht aice go dtí go raibh sí céad slat</span>
<lb n="1738"/><span>ón oifig.  D'iompuig Mícheál chun an fhir.</span></p>
<lb n="1739"/>
<lb n="1740"/><p><span>"Seadh, a dhuine uasail," ar seisean, "ba dhóbair dod mhac, no dhuit</span>
<lb n="1741"/><span>féin, an botún a dhéanamh.  Tá sí sin pósta cheana, agus tá a teastas pósta</span>
<lb n="1742"/><span>anso agam.  Tabharfad duit é mar mhalairt ar an seic úd."</span></p>
<lb n="1743"/>
<lb n="1744"/><p><span>Fuair sé an tseic agus do thug an teasdas don bhfear.  D'imthig an fear</span>
<lb n="1745"/><span>amach go brónach, agus go lán-bhréan de féin.  Tamal 'na dhiaidh sin, do</span>
<lb n="1746"/><span>labhair Mícheál le Pádraig:</span></p>
<lb n="1747"/>
<lb n="1748"/><p><span>"A Phaidí," ar seisean, "fág fúm-sa gnó na gcleamhnaistí a bhriseadh.</span>
<lb n="1749"/><span>Tu féin agus do ghobadán!  Agus do dhá thráigh!  Caithfimíd bheith</span>
<lb n="1750"/><span>macánta, a mhic, nuair ná fuil leigheas air.  Is fearr céad púnt ná neamh-ní,</span>
<lb n="1751"/><span>nách fearr?"</span></p>
<lb n="1752"/>
<lb n="1753"/><p><span>"Is fearr, a Mhíchíl," d'fhreagair Pádraig, "ach mara bhfuilimse ag dul</span>
<lb n="1754"/><span>amú go mór, is fearr trí chéad ná aon chéad amháin.  Cá bhfuil na cártaí</span>
<lb n="1755"/><span>sin, a dhuine mhacánta?"</span></p>
<lb n="1756"/>
<lb n="1757"/><p><span>AN FÁINNEACH FÁIN.</span>
<lb n="1758"/></p>
</div>
<pb n="158"/>
<div><lb n="1759"/><p><span>Do dhúisigh an t-othar fé dheoidh.  Do leath-oscail sé a shúile, ach</span>
<lb n="1760"/><span>b'éigean dó iad do dhúnadh arís mar bhí an solas 'á dhalladh ar a</span>
<lb n="1761"/><span>shon go raibh an seomra beagnach dorcha.  Níorbh fhada gur oscail agus</span>
<lb n="1762"/><span>gur dhún sé ar an gcuma gcéadna arís iad, agus do lean air mar sin 'á n-oscailt</span>
<lb n="1763"/><span>agus 'á ndúnadh go dtí gur chuaidh sé i dtaithí an tsolais, agus gur fhéad</span>
<lb n="1764"/><span>sé iad do choimeád ar leathadh.  D'fhan sé ag féachaint uaidh ansan ar feadh</span>
<lb n="1765"/><span>sgathaimh bhig gan aon rud seachas a chéile do thabhairt fé ndeara le haon</span>
<lb n="1766"/><span>chruinneas ceart, ach oiread le leanbh an chéad uair riamh d'osclochadh sé</span>
<lb n="1767"/><span>súile ar an saoghal so.</span></p>
<lb n="1768"/>
<lb n="1769"/><p><span>Ní raibh 'na thimcheall, dar leis, ach mar bhéadh scím éigin glas-ghorm</span>
<lb n="1770"/><span>agus solas ag lonnradh tríd.  Níorbh fhada dhó mar sin go bhfeaca sé go</span>
<lb n="1771"/><span>cruinn soiléir, tamall uaidh anáirde, an mháthair bheannuighthe féin agus</span>
<lb n="1772"/><span>an leanbh Íosa 'na baclainn aici, agus iad araon ag féachaint anuas air go</span>
<lb n="1773"/><span>truaighmhéileach.  Bhí na slimpíní ar a shúilibh, agus is dócha gurb'in ba</span>
<lb n="1774"/><span>thrúig don bheirt bheith ag corruighe anonn is anall.  Pé sgéal é, do cheap</span>
<lb n="1775"/><span>sé go rabhadar ag bagairt chuige agus ag oscailt a mbéil fé mar bheidís ag</span>
<lb n="1776"/><span>labhairt leis.  Ní haon eagla do chuir an radharc míorbhúilteach so air.</span>
<lb n="1777"/><span>Bhí an oiread san de mheasgán mearaí air nár rith leis gur radharc iongantach</span>
<lb n="1778"/><span>é.  Níor chuimhin leis fiú a ainme féin, ní raibh a fhios aige ó thalamh an</span>
<lb n="1779"/><span>domhain cá raibh sé agus ní baoghal go raibh aon iarracht de thuairim aige</span>
<lb n="1780"/><span>ar cad do thug ann é ná cad do bhain do.</span></p>
<lb n="1781"/>
<lb n="1782"/><p><span>Ndiaidh ar ndiaidh, do réir mar bhí sé ag dul i dtaithí an tsolais, - no</span>
<lb n="1783"/><span>an dorchadais - do bhrath sé go raibh sé 'na luidhe ar leaba i seomra éigin.</span>
<lb n="1784"/><span>Níorbh é a sheomra féin é, ámh, agus níorbh í a leaba féin a bhí fé.  Bhí</span>
<lb n="1785"/><span>pictiúirí ar na fallaibh ann agus conncathas dó anois go raibh an mhaighdean</span>
<lb n="1786"/><span>agus an leanbh ar cheann aca so.  Thug sé iarracht ar iompódh.  Ní túisce</span>
<lb n="1787"/><span>thug ná do chuir an doig do ghluais fan a bhall beatha in umhail dó go raibh</span>
<lb n="1788"/><span>sé leointe, basgtha; agus, san am chéadna, do bhraith sé go raibh céiríní</span>
<lb n="1789"/><span>casta timcheall a chinn agus a cholna.  Cad do bhí tar éis imtheachta in</span>
<lb n="1790"/><span>aon chor air?  Ba léir gur thuit ciotrainn éigin amach do agus gur gonadh</span>
<lb n="1791"/><span>go mór é.  Ach conas?</span></p>
<lb n="1792"/>
<lb n="1793"/><p><span>Thug sé súil-fhéachaint uaidh ar an dtaobh den leabaidh ba shia ón</span>
<lb n="1794"/><span>bhfuinneóig, agus chonnoic sé ar chathaoir ann culaith ghlas-uaithne éadaigh.</span>
<lb n="1795"/><span>Culaith ógláigh dob eadh í.  Bhí giobail stractha ar liobarnaig léi.  Bhí sí</span>
<lb n="1796"/><span>salach in áiteannaibh, bhí paisde mór, dubh, gránda, dorcha ar an ionar, agus</span>
<lb n="1797"/><span>paisdí beaga den dath chéadna anso agus ansúd ar idir ionar agus bríste.  Do</span>
<lb n="1798"/><span>dhúisigh na paisdí seo smaointe 'na aigne.  "Fuil, mo chuid fola," ar sé.</span>
<lb n="1799"/><span>Lean smaointe eile an smaoineamh so; agus ba gheárr, de bhárr na</span></p>
</div>
<pb n="159"/>
<div><lb n="1800"/><p><span>draoidheachta do bhain leis na paisdíbh agus leis an gculaith féin, gur</span>
<lb n="1801"/><span>sgaipeadh na néalta do bhí 'na luidhe anuas ar a chuimhne, agus gur eirigh</span>
<lb n="1802"/><span>ceo an mhearbaill do bhí ag dalladh a aigne.</span></p>
<lb n="1803"/>
<lb n="1804"/><p><span>Chrom sé anois ar shlabhradh na cuimhne do chur le céile, lúb ar lúib,</span>
<lb n="1805"/><span>agus ar na heachtraí do shocrú as diaidh a chéile do réir mar fhéad sé</span>
<lb n="1806"/><span>cuimhneamh ortha.  Luan Cásga an uain dheireannach do chuir sé an chulaith</span>
<lb n="1807"/><span>úd uime.  D'fhág sé slán dil dúthrachtach agá dhaoinibh muinteardha mar</span>
<lb n="1808"/><span>bhí tuairim éigin aige ar cad do bhí roimis.  Tháinig a chomplacht i gceann</span>
<lb n="1809"/><span>a chéile agus chun siubhail leo.  Bhí blianta d'imtheachtaibh, dar leis, is na</span>
<lb n="1810"/><span>cúig laethantaibh 'na dhiaidh sin.  Síor-throid agus dian-choimheasgar.</span>
<lb n="1811"/><span>Ráflaí gan teora; cabhair agus congnamh ag sodar chúcha; ruaig ar ghallaibh</span>
<lb n="1812"/><span>thiar agus theas; sluaighte Gaedheal ag scuabadh rómpa go buadhach.</span>
<lb n="1813"/><span>Bhíodar so ar na ráflaibh.  Act do bhí pléascadh na bpiléar agus na n-urchar</span>
<lb n="1814"/><span>mar síor-thóirthneach 'na chluasaibh.  Bhíodh ionnsuidhe agus aithionnsuidhe,</span>
<lb n="1815"/><span>séirse agus cosaint gan aon tsos aca.  Anois, bheidís ag dul ar ag aidh, arís</span>
<lb n="1816"/><span>is ar gcúl do bheidís ag dul.  Bheidís anso indiu, ach is ansúd do bheidís</span>
<lb n="1817"/><span>lá ar na mháireach.  Bhí laochas agus géarchúis na gceann, cródhacht agus</span>
<lb n="1818"/><span>calmacht a pháirtithe de ghnáth os comhair a shúl.  Níorb' aon ráfla an</span>
<lb n="1819"/><span>méid seo go léir, ach cogadh i ndáiríribh.</span></p>
<lb n="1820"/>
<lb n="1821"/><p><span>Bhíodar go léir, idir ghíomhtharaibh móra agus mhion-eachtraibh, dóighte</span>
<lb n="1822"/><span>go doimhinn 'na aigne.  Ach cad d'eirigh dó féin?  Cad do bheir dó bheith</span>
<lb n="1823"/><span>'na luidhe ansan?  Ba chuimhin leis gur gonadh ar an Luan é, ach níorbh</span>
<lb n="1824"/><span>fhiú biorán is é, agus níorbh fhéidir gurbh é ba bhun dos na céiríníbh a bhí</span>
<lb n="1825"/><span>air, agus dos na piantaibh do mhothaigh sé ó am go ham.  A,' seadh! is</span>
<lb n="1826"/><span>cumhin leis de phreib anois.  Airigheann sé arís gach ar bhain leis an bpáirt</span>
<lb n="1827"/><span>dheireannach do thóg sé féin sa mhór-dhráma úd.  Árd-bhúithreach na</span>
<lb n="1828"/><span>ngunnaí móra, - feaduíol na bpiléar ag gluaiseacht tríd an aer agus a n-árd-</span>
<lb n="1829"/><span>chlagar ar thuitim 'na gceathannaib dóibh, - gliogarnach faobhair ag bualadh</span>
<lb n="1830"/><span>ar fhaobhar agus torann agus pléascadh na sliogán do scaip an searpnéal</span>
<lb n="1831"/><span>chomh tiugh le sneachta mór-thimcheall.  Is cuimhin leis an t-uathbhás go</span>
<lb n="1832"/><span>léir anois.  Tá sé féin agus beirt eile ag cosaint bearnan.  Tagann pléascadh</span>
<lb n="1833"/><span>adhbhal-mhór níos measa ná a chéile do chroith an talamh agus na tighthe</span>
<lb n="1834"/><span>ar gach taobh.  Airigheann sé sgread óna chompánachaibh "Seachain!</span>
<lb n="1835"/><span>Siar!  Faire!"  Léimeann sé siar, ach tá sé ró-dhéidheanach.  Buailtear is</span>
<lb n="1836"/><span>leagtar é.  Tá trom-mheaghchaint éigin ag brúgh anuas air.  Cailleann sé</span>
<lb n="1837"/><span>aithne agus cuimhne gach aon ruda ansan go dtí gur mhúscail sé anois beag</span>
<lb n="1838"/><span>ar leaba iasachta, i seomra iasachta in áit éigin thar a eolas.</span></p>
<lb n="1839"/>
<lb n="1840"/><p><span>Bhí an oiread san de shaothar agus de dhuadh meabhrach faighte aige</span></p>
</div>
<pb n="160"/>
<div><lb n="1841"/><p><span>ag casadh leis na heachtraibh seo do mheabhrú go raibh pian buile 'na cheann,</span>
<lb n="1842"/><span>agus bhí an cuisle aige ag preabadh ar luas reatha.  Le na linn sin, thug sé</span>
<lb n="1843"/><span>fé ndeara go raibh bean 'na seasamh tamall ón leaba agus í ag cur na súl tríd.</span>
<lb n="1844"/><span>Ní raibh cor aici 'á chur di ach oiread is do bheadh ag íomháigh, ach do bhí</span>
<lb n="1845"/><span>rud éigin san uaigneas do-labhartha do bhain léi d'iompuig a aigne chun</span>
<lb n="1846"/><span>neithe neamh-shaoghalta agus, in ainneóin a dhíchill, tháinig sórt sgeoin ann</span>
<lb n="1847"/><span>agus ghluais codladh grifín fan a bhall beatha.  D'fhan sí 'na coilg-sheasamh</span>
<lb n="1848"/><span>ansan gan friotal do labhairt, gan oiread is an fhuaim ba lugha do dhéanamh.</span>
<lb n="1849"/><span>Bhí driuch uirthe ná feaca sé riamh cheana ar aon mhnaoi dá lucht aitheantais,</span>
<lb n="1850"/><span>a mhí-chuibheasaí bhí sí.  Bhí a haghaidh agus a brághaid ar dhath an</span>
<lb n="1851"/><span>tsneachtaidh, no na céireach líomhtha, agus bhí folt ciardhubh ag sgaoileadh</span>
<lb n="1852"/><span>léi siar thar a slinneánaibh agus é ceangailte 'sa chúl uirthe le banda.  Culaith</span>
<lb n="1853"/><span>dhubh a bhí aice 'á chaitheamh, agus den dath céadna, leis, an saghas caipín</span>
<lb n="1854"/><span>do bhí ar a ceann aice.</span></p>
<lb n="1855"/>
<lb n="1856"/><p><span>Ar chur a chéad sgannradh dhe dhó, do chrom sé ar a déanamh</span>
<lb n="1857"/><span>d'infhiúchadh go géar.  Bean árd, mhaordha dob eadh í, agus ar an gcéad</span>
<lb n="1858"/><span>amharc ba léir dó nárbh' aon ghnáth-dhuine í, ach go raibh uaisleacht agus</span>
<lb n="1859"/><span>mórdhacht fé leith inte.  Bhí deabhramh bainrioghna uirthe má bhí sé ar</span>
<lb n="1860"/><span>aon mhnaoi riamh, agus b'fhuirist d'aithint go raibh taithí aici ar a smacht</span>
<lb n="1861"/><span>do chur i bhfeidhm.  Bhí a beóla ana-thanaí, gan rian na fola ionta, agus</span>
<lb n="1862"/><span>bhíodar fáisgthe dlúithte ar a chéile mar bheadh ag té a bheadh ar aigne rún</span>
<lb n="1863"/><span>mór éigin do chur i bhfeidhm agus nár mhór do lán-neart a thola chun a</span>
<lb n="1864"/><span>dhéanta.  Chun sgéal gairid do dhéanamh de, ba chuma í, dar leis, no ceann</span>
<lb n="1865"/><span>d'íomhághaibh marmair na mban-déithe úd do ghrean na seana-mháighistirí,</span>
<lb n="1866"/><span>agus do theip air a dhéanamh amach i gceart ceaca ban-dia, bean-sidhe no</span>
<lb n="1867"/><span>bean shaoghalta ba cheart do thabhairt uirthe.</span></p>
<lb n="1868"/>
<lb n="1869"/><p><span>Do réir mar bhí sé 'á hinfhiúchadh bhí maolú ag teacht ar an sgannradh</span>
<lb n="1870"/><span>do bhí air, agus níorbh fhada go dtáinig a mhalairt ar fad de mhothú ar a</span>
<lb n="1871"/><span>mheon agus ar a chroidhe chúiche.  Bhí ag dul 'na luidhe go doimhinn ar a</span>
<lb n="1872"/><span>aigne nár leag sé súil riamh ar a leithéid d'áilneacht, de mhaordhacht agus</span>
<lb n="1873"/><span>de ghradam ar a shon ná feidir sé a gceart cad iad na neithe fé leith ba bhun</span>
<lb n="1874"/><span>leis an áilneacht san agus leis na tréithibh eile.  Ba ghairid, ámh, gur thuig</span>
<lb n="1875"/><span>sé gur ins na súilibh aice a bhí a comhacht agus a buadh go léir.  Bhíodar</span>
<lb n="1876"/><span>san ar dearg-lasadh agus ag spréacharnaigh ar nós cloch lóghmhar, agus bhí</span>
<lb n="1877"/><span>draoidheacht éigin 'na ndoimhneas do tharraing croidhe agus anam an othair</span>
<lb n="1878"/><span>chúcha agus do ghreamuigh go docht é le cuibhreach rúndha do-thuigse.</span>
<lb n="1879"/><span>'Na theannta san is le linn teagmháil shúl na beirte le chéile gur ghabh an</span>
<lb n="1880"/><span>mhalairt mheoin sin é.  Ní bhfuair sé 'na chumas na dhiaidh sin a shúile de</span></p>
</div>
<pb n="161"/>
<div><lb n="1881"/><p><span>bhogadh dá súilibh siúd.  Bhí a lasair ag loscadh rómpa isteach go dtí an</span>
<lb n="1882"/><span>croidhe ann agus ag múscailt rachta grádha, urrama agus ómóis nár mhothuigh</span>
<lb n="1883"/><span>sé riamh roime sin.  Do chuir "Halt! who goes there?" de ghuth dúr</span>
<lb n="1884"/><span>garbh-ghlórach isteach ortha de phreib.  Níor airigheadh aon fhreagra ach</span>
<lb n="1885"/><span>do bhí geoin chainte ar siubhal ar feadh cúpla nóimid lasmuich agus ar ball</span>
<lb n="1886"/><span>do hoscladh an doras.  Ar oscailt do d'fhéach an t-othar 'na threó agus</span>
<lb n="1887"/><span>chonnaic sé sagart chuige isteach.  Ag féachaint thar nais arís dó bhí an</span>
<lb n="1888"/><span>bhean ag éalódh léi féin.  Tháinig eagla air go raibh sí chun imtheachta</span>
<lb n="1889"/><span>agus do ghlaoidh sé uirthe go truaighméileach: "Ná fág mar sin mé.  Tar</span>
<lb n="1890"/><span>thar nais chugham," ar sé, de ghlór chomh lag san gur chuir a laige iongnadh</span>
<lb n="1891"/><span>air féin, mar, in árd a chinn agus a ghotha do cheap sé labhairt.  D'iompuigh</span>
<lb n="1892"/><span>sí na súile air ón ndoras agus chomh léir agus dá labharfadh sí do léigh sé a</span>
<lb n="1893"/><span>teachtaireacht.  "Tiocfad arís," ars a súile.</span></p>
<lb n="1894"/>
<lb n="1895"/><p><span>Fé'n am so bhí an sagart tagtha go taobh na leapan.  "'Na dhúiseacht,</span>
<lb n="1896"/><span>a bhuidhe leis an Arad-mhac," ar sé.  "Arabh í siúd mo bhanaltra, a</span>
<lb n="1897"/><span>athair"? an chéad cheist do chuir an fear breoite air.  "Banaltra?" ar</span>
<lb n="1898"/><span>an sagart.  "An bhean do chuaidh amach anois díreach," arsan t-othar.</span>
<lb n="1899"/><span>"Na speabhraoidí," arsan sagart 'na aigne féin, ach d'fhreagair os árd.  "B'í</span>
<lb n="1900"/><span>siúd an bhanaltra, a mhic." "Loiteadh mé, a athair.  An fada dhom anso?</span>
<lb n="1901"/><span>Cá bhfuilim in aon chor?" "Taoi i dtig carad, geall le coigthigheas.  Bhí</span>
<lb n="1902"/><span>dian-fhiabhras ort, leis, agus ní fuarthas thu d'aistriú.  Ach ná dein a</span>
<lb n="1903"/><span>thuilleadh cainte anois.  Déanfaidh sé díobháil duit."</span></p>
<lb n="1904"/>
<lb n="1905"/><p><span>"Conas do chuaidh dúinn, a athair?  Ar rugamair buadh?  Tá súil</span>
<lb n="1906"/><span>le Dia agam nár cailleadh na taoisigh," arsan t-othar, de ruthag gan aon</span>
<lb n="1907"/><span>toradh 'thabhairt ar an gcomhairle.  "Ó, éist, éist!  Caithfe tú gan focal</span>
<lb n="1908"/><span>eile do labhairt.  Ní raibh a leithéid de bhuadh in Éirinn riamh.  Tá bhur</span>
<lb n="1909"/><span>dtaoisig" - agus tháinig snag 'na ghlór - "go sona séanmhar.  Ach ná labhair</span>
<lb n="1910"/><span>a thuilleadh, ní fada go mbeirse féin 'na bhfochair agus béidh réim shaoirse</span>
<lb n="1911"/><span>gan teóra agaibh.  Ná labhair focal eile anois."</span></p>
<lb n="1912"/>
<lb n="1913"/><p><span>Do dhírigh an sagart ar a ghnó bheannuighthe.  D'éist sé a fhaoisdin</span>
<lb n="1914"/><span>agus a chluas buailte, nách mór, le béal an othair.  Chuir sé an ola</span>
<lb n="1915"/><span>dhéidheanach air agus ansan do chrom ar phaidreoireacht.</span></p>
<lb n="1916"/>
<lb n="1917"/><p><span>Do dhún an t-othar a shúile.  Taidhrigheadh dó go raibh sé ag imtheacht</span>
<lb n="1918"/><span>an fhairrge amach i mbád bheag.  Bhí an sagart ag glaodhach air ón dtráigh,</span>
<lb n="1919"/><span>ach ní bhfuair sé a thuigsint toisc a fhaid uaidh do bhí sé agus glór agus torann</span>
<lb n="1920"/><span>na dtonn 'na thimcheall.  Bhí a bhád dá sguabadh fé dhéin duibheagáin</span>
<lb n="1921"/><span>adhbhal-mhóir i ngiorracht fiche slat dó.  Thuig sé go raibh sé a gcontabhairt</span>
<lb n="1922"/><span>a bháidhte agus go raibh an sagart ag tabhairt foláraimh dó.  Do fuair sé</span></p>
</div>
<pb n="162"/>
<div><lb n="1923"/><p><span>na focail, "Trócaire Dé," "An t-Árd-Bhreitheamh," "Maithiúnachas,"</span>
<lb n="1924"/><span>"Croidhe-bhrúgh," do dhéanamh amach go cruinn soiléir, agus do chrom sé</span>
<lb n="1925"/><span>féin ar phaidreoireacht go dúthrachtach.  Thuig sé go raibh an bás i ndán</span>
<lb n="1926"/><span>dó dá scuabfaí de dhruim an duibheagáin úd é.  Ach, ní raibh aon eagla</span>
<lb n="1927"/><span>air roimis an mbás.  Ní raibh pioc ar a choinsias, bhí a chroidhe glan.</span>
<lb n="1928"/><span>Saoghal cáidh, measardha a bhí caithte aige.  Dochar ná díobháil níor dhein</span>
<lb n="1929"/><span>sé d'aoinne riamh.  Bhí sé ar imeall an duibheagáin.  Do dhúisigh an glór</span>
<lb n="1930"/><span>garbh úd agus a "Halt! who goes there?" arís é.</span></p>
<lb n="1931"/>
<lb n="1932"/><p><span>Bhí an sagart tár éis tarraingthe siar fé sgáth béil na fuinneóige.  Bhí</span>
<lb n="1933"/><span>deóra na shúilibh.  Ar cloisint focal an ghárda dhó do leath mion-gháire</span>
<lb n="1934"/><span>searbh, cnáideach ar a bhéal agus dubhairt féna anál, "Éalóchaidh bhur</span>
<lb n="1935"/><span>gcime chun saoirse síorruí gan spleadhchas díbh."</span></p>
<lb n="1936"/>
<lb n="1937"/><p><span>Nuair d'oscail an t-othar a shúile do líon a chroidhe le háthas, mar bhí</span>
<lb n="1938"/><span>an bhanaltra 'na seasamh taobh leis, agus do ghluais mar bheadh mion-</span>
<lb n="1939"/><span>thonnto aoibhnis féna fhéithibh go léir mar níor fágadh aon mhearbhall air</span>
<lb n="1940"/><span>i dtaobh an ghrádha a bhí 'na féachaint.  Níor thug sí aon iarracht anois</span>
<lb n="1941"/><span>ar an ngrádh a bhí aici dhó a cheilt.  Dhruid sí go troigh-éasgaidh 'na threó</span>
<lb n="1942"/><span>agus do mhothuigh sé mar bheadh a chroidhe agus a anam ag léimt amach</span>
<lb n="1943"/><span>'na coinne.  Do léigh sé smaointe a croidhe óir ar chuma rúndha éigin do</span>
<lb n="1944"/><span>chuaidh os cionn meabhrach aige do mhíniú.  Do bhí glan-thuigsint smaointe</span>
<lb n="1945"/><span>a chéile gan caint dhaonna dá nochtadh curtha i bhfeidhm eatortha.  "Táim</span>
<lb n="1946"/><span>tagtha thar nais chughat anois," ar sise, "d'aon-ghnó chun thu 'bhreith chun</span>
<lb n="1947"/><span>siubhail liom.  Bhéarad ód cháirdibh gaoil agus ó mhnáibh uile an tsaoghail</span>
<lb n="1948"/><span>seo thu.  Bhfuilir réidh chun teachta liom?" "Mo chéad ghrádh agus</span>
<lb n="1949"/><span>m'annsacht thu," ar seisean, "agus is fonnmhar a raghad it fhochair," agus</span>
<lb n="1950"/><span>bhí racht lúthgháire agus sclóndair 'á mhúchadh, óir ba léir dó go raibh</span>
<lb n="1951"/><span>grádh neamh-shaoghalta ag an mnaoi seo dho.</span></p>
<lb n="1952"/>
<lb n="1953"/><p><span>"Táim ag feitheamh leat le fada agus ocras ar mo chroidhe ag tnúth</span>
<lb n="1954"/><span>leat," ar sí.  "Agus tá sé ag rith trém rámhaillibh gur minic cheana a</span>
<lb n="1955"/><span>chonnac tu," ar seisean, "cad é an ainm a tugtar ort?"</span></p>
<lb n="1956"/>
<lb n="1957"/><p><span>Chuir sí a lámha timcheall a mhuiníl agus chrom anuas go raibh a béal</span>
<lb n="1958"/><span>buailte lena bhéal san, nách mór, agus go raibh an dá shúil iongantacha úd</span>
<lb n="1959"/><span>'á bháth i lasrachaibh grádha.  "Labhair i gcogar grádha liom," ar seisean,</span>
<lb n="1960"/><span>"B'fhearr liom ná ollmhaitheas na cruinne aireachaint ód bhéal féin admháil</span>
<lb n="1961"/><span>do ghrádha dhom."</span></p>
<lb n="1962"/>
<lb n="1963"/><p><span>D'fháisg sí chúiche é gur dh'fhóbair go múchfaí é, agus dubhairt le mire,</span>
<lb n="1964"/><span>"Is tu mo rogha agus is tu mo ghrádh, taoi toghtha agam thar fhearaibh</span>
<lb n="1965"/><span>an tsaoghail.  Aontóchar anois sinn agus go bráth arís ní scarfar sinn.  Is</span>
<lb n="1966"/><span>liom thu anois a rúin mo chroidhe agus éileóchad thu ón saoghal go léir."</span>
<lb n="1967"/></p>
</div>
<pb n="163"/>
<div><lb n="1968"/><p><span>"Mo chumann agus m' annsacht thu thar ar tháinig agus thar a dtiocfaidh</span>
<lb n="1969"/><span>de mhnáibh.  Ach níor nochtais t'ainm dom."</span></p>
<lb n="1970"/>
<lb n="1971"/><p><span>Chuir sí a béal lena bhéal.  Bhí a hanál chomh fuar le lic oidhre agus</span>
<lb n="1972"/><span>bhí fuacht na huagha 'na póig, dar leis.  "Ní misde m'ainm do chur in</span>
<lb n="1973"/><span>umhail duit anois ó taoi chun a bheith snaidhmthe liom go deo na ndeor.</span>
<lb n="1974"/><span>Sí aínm do tugtar orm ná.  -"</span></p>
<lb n="1975"/>
<lb n="1976"/><p><span>D'airigh an sagart an sclogaoil.  Sceinn sé fé dhéin na leapan.</span>
<lb n="1977"/><span>Chríochnuigh sé i gan fhios dó féin an chaint do bhí ag an mnaoi úd dá rádh</span>
<lb n="1978"/><span>i dhá fhocal.</span></p>
<lb n="1979"/>
<lb n="1980"/><p><span>B'iad an dá fhocal iad ná. - "An Bás!"  Chlúduigh sé aghaidh an fhir</span>
<lb n="1981"/><span>mhairbh, mar bhí an t-óglách fuaduighthe agá chéad ghrádh.</span></p>
<lb n="1982"/>
<lb n="1983"/><p><span>SEÁN Ó CONCHUBHAIR.</span>
<lb n="1984"/></p>
</div>
<pb n="164"/>
<div><lb n="1985"/><p><span>Tá Wilson, Uachtarán Americe, ag túirt cama-chuaird ar fuaid na Stát</span>
<lb n="1986"/><span>anois ad iaraidh Connra na Náisiún agus Téarmaí na Síochána a chosaint</span>
<lb n="1987"/><span>ar pháirtí láidir atá 'na choinne sa tSeanaid ná taithnighean idir chonnra</span>
<lb n="1988"/><span>agus théarmaí leo ach oiread is a thaithnighean Wilson féin leo.  Ta an plean</span>
<lb n="1989"/><span>céadna 'á dhéanamh ag an bpáirtí atá 'na choinne, - ag imeacht tímpal ag</span>
<lb n="1990"/><span>caint agus ag óráidíocht ad iaraidh baint ó thora saothair an Uachtaráin.</span>
<lb n="1991"/><span>Tá an dá thaobh ag oibriú go dian agus tá gachaon deallramh go mbeidh 'na</span>
<lb n="1992"/><span>chath mór eatortha.  San am chéadna tá na téarmaí agus Connra na Náisiúin</span>
<lb n="1993"/><span>fé dhíspóireacht i dtigh na Seanaide agus déanfar an bhótáil dheirineach</span>
<lb n="1994"/><span>ortha tímpal lár mí October, isé sin ce'ca ghlacfaidh Americe leo no na</span>
<lb n="1995"/><span>glacfaidh.</span></p>
<lb n="1996"/>
<lb n="1997"/><p><span>Shantung, Airtigeal 10 de Chonnra na Náisiún agus Coinghealacha</span>
<lb n="1998"/><span>Sicréideacha an cnámh atá acu le prioca le chéile, - ós árd go háirithe.  Formad</span>
<lb n="1999"/><span>dhá pháirtí mhóra pholaitíochta le chéile an cnámh ceart is dócha, ach is</span>
<lb n="2000"/><span>ar na poinntí sin a comhraiceófar amach eatortha é.  Tá Wilson ag leigeant</span>
<lb n="2001"/><span>air anois go raibh sé dall ar na "Coinghealacha Sicréideacha" go dti gur</span>
<lb n="2002"/><span>chuaidh sé go Páras, ach níl muintir na Stát ró-ghéilliúil 'na thaobh dréir</span>
<lb n="2003"/><span>deallraimh.</span></p>
<lb n="2004"/>
<lb n="2005"/><p><span>Deir Airtigeal 10, ná beidh de chead ag aon náisiún cuir-isteach a chur</span>
<lb n="2006"/><span>ar líomatáiste náisiúin eile.  Má dintar dhí dhe sin sara mbainfar saoirse na</span>
<lb n="2007"/><span>hÉireann amach is cuid d'Impireacht Shasana Éire agus ní féadfar baint léi</span>
<lb n="2008"/><span>dréir an Chonnartha.  Deir Wilson, ámhthach, go bhféadfar ceist na naisiún</span>
<lb n="2009"/><span>beaga a phlé tréis Airt.  10 a chur i bhfeidhm féin, mar go ndeir Airt.  11 go</span>
<lb n="2010"/><span>bhféadfaidh aon bhall de Chonnra na Náisiún cuir-isteach a chur ar pholai-</span>
<lb n="2011"/><span>tíocht bhaill eile má bhíon síocháin an domhain i mbaol a briste.  Is caol</span>
<lb n="2012"/><span>an rud an dlí.  Chomh fada is bhainean an sgéal leis an dtír seo tá De Valera,</span>
<lb n="2013"/><span>Uachtarán na hÉireann, thall ag féachaint 'na dhiaidh, agus dréir gach deall-</span>
<lb n="2014"/><span>raimh tá ag eirghe go maith leis.  Labharfa sé ag tuairim is trí fichid cruinniú</span>
<lb n="2015"/><span>idir so is an Nolaig.</span></p>
<lb n="2016"/>
<lb n="2017"/><p><span>Cé go gcoisgean Airt. 10 ar náisiún cumhangracht a dhéanamh ar</span>
<lb n="2018"/><span>líomatáiste náisiúin eile ní fhágan san ná féadfaidh náisiún siubhal isteach</span>
<lb n="2019"/><span>ar thalamh náisiúin eile chun coga a dhéanamh.  Ach má dintar aon chuid</span>
<lb n="2020"/><span>do thalamh an náisiúin sin a chimeád beidh dhí an Chonnartha briste.  Níl</span>
<lb n="2021"/><span>aon teora, ámhthach lena fhaid is féidir fanacht ann, ná aon mhíniú ar cad</span>
<lb n="2022"/><span>a chialuighean cimeád.  Do shiubhluig Sasana isteach 'on Éigipt sa mbliain</span>
<lb n="2023"/><span>1882.  Ní raibh sé chun fanacht ann is dócha, ná níl anois féin, ach tá se ann</span>
<lb n="2024"/><span>fós agus ní féidir focal a rá leis 'na thaobh fén gConnra nua so a bhí chun ceart</span>
<lb n="2025"/><span>agus cóir a chur in áirithe do náisiúin bheaga an domhain.  Sé an sgéal</span>
<lb n="2026"/><span>céadna ag Malta é; tá na Sasanaig ann le céad éigin bliain ar an bhfuitin</span></p>
</div>
<pb n="165"/>
<div><lb n="2027"/><p><span>céadna agus fanfaid dréir deallraimh.  Nuair a theastóidh ó Americe Mexico</span>
<lb n="2028"/><span>a chúibleáil chúithe féin ní bheidh aice ach a rá le Connra na Náisiún ná fuil</span>
<lb n="2029"/><span>sí ar aigne fanacht ann ar fad ar fad, ach an fhaid a bheidh sí ag cur "dlí agus</span>
<lb n="2030"/><span>órdú" i réim arís, agus ní féadfar éinní a rá 'na coinne.  Ní fios d'éinne an</span>
<lb n="2031"/><span>fada a thógfaidh san uaithe; ach idir an dá linn ní bheidh a bhac uirthe</span>
<lb n="2032"/><span>toibreacha íle agus mianacha Mhexico a chasa chun a tairbhe féin, agus féach-</span>
<lb n="2033"/><span>faidh an chéad ghlúin eile chuige ná bogfar an greim de sgórnaig Mhexico</span>
<lb n="2034"/><span>bhocht.</span></p>
<lb n="2035"/>
<lb n="2036"/><p><span>Tréis a tuigtar gach beart," adeir an sean-fhocal.  Anois atá an saol</span>
<lb n="2037"/><span>ag dul amach ar mhacántacht na gComhachta Aonta agus ar fhíoraontacht</span>
<lb n="2038"/><span>an chogaidh a bhuaileadar ar son na subháilcí go léir a bhí i mbaol a gcurtha</span>
<lb n="2039"/><span>ar neamh-ní ag an nGearmánach.  Ach tuar dóchais iseadh an saol a bheith</span>
<lb n="2040"/><span>ag dul amach ortha in éanchor.  Nuair a tuigfar ná fuil sa tsaghas rialtais</span>
<lb n="2041"/><span>atá i bhfeidhm anois ach robáil nea-náireach agus féile-bhligeárduíocht ar</span>
<lb n="2042"/><span>son na saibhir nuair a tuigfar é sin go fóirleitheadúil féadfar bheith ag súil</span>
<lb n="2043"/><span>le fuasgailt éigin.  Agus féachan an sgéal go bhfuiltheas 'á thuisgint cheana</span>
<lb n="2044"/><span>féin, cé nách ró-mhaith fós béidir.  Cúpla seachtain ó shin do caitheadh an</span>
<lb n="2045"/><span>chéad urchar nuair a tosnuigheadh ar an Stailc Mhór i Sasana.  Do socruigh-</span>
<lb n="2046"/><span>eadh an stailc gan éinní a theacht as an turus so.  Níl ann, ámhthach,</span>
<lb n="2047"/><span>ach an sgéal a chur ar an méir fhada; tiocfaidh an t-iomp ó mór uair éigin,</span>
<lb n="2048"/><span>pe'ca fada gearaid a caithfar feitheamh leis.  Tá Oibreachas ag fás agus</span>
<lb n="2049"/><span>ag fáil aithne air féin in aghaidh an lae, ní hamháin i Sasana ach ar fuaid an</span>
<lb n="2050"/><span>domhain.  Is mithid é, leis, mar ní measa rialtas acu ná rialtas eile mar a</span>
<lb n="2051"/><span>thaisbeánan an sgéal so Shantung.</span></p>
<lb n="2052"/>
<lb n="2053"/><p><span>Nuair a tháinig an tSeapáin isteach 'on choga níor dheacair a thuisgint</span>
<lb n="2054"/><span>cadé an fuadar a bhí fúithe.  Tsingtau, cala-phort Kiaochau, i bprobhainse</span>
<lb n="2055"/><span>Shantung a bhí ar léas ag an nGearmáin ón Sín, isé a bhí uaithe.  Do cuireadh</span>
<lb n="2056"/><span>saighdiúirí Seapáncha i dtír sa tSín agus do hionnsuigheadh agus do tógadh</span>
<lb n="2057"/><span>an cala-phort le cabhair Shasana.  Tréis é thitim, agus tréis do shaighdiúirí</span>
<lb n="2058"/><span>Shasana imeacht as an áit, ba mhithid leis an Sín saighdiúirí na Seapáine</span>
<lb n="2059"/><span>dh'imeacht leis agus do cuireadh an méid sin i bhfighis ar an Seapáin.  Sé</span>
<lb n="2060"/><span>freagra a tháinig uaithe ná órdú is fiche a chur ar an Sín a thabharfadh máis-</span>
<lb n="2061"/><span>tríocht di féin ar thuaisceart na Síne ar fad.  An leath-sgéal a tugadh i dtaobh</span>
<lb n="2062"/><span>na n-órduithe ná "Impireacht na Seapáine a neartú chun síocháin a bhuanú</span>
<lb n="2063"/><span>sa Domhan Toir."  Níl aon amhras ná go ndéanfa siad an chéad rud pé ní</span>
<lb n="2064"/><span>a dhéanfaidh an tarna ceann.</span></p>
<lb n="2065"/>
<lb n="2066"/><p><span>Feadfar chúig roinnt a dhéanamh ar na hórduithe mar seo:</span></p>
<lb n="2067"/>
<lb n="2068"/><p><span>1.  Kiaochau agus an bhuanacht a bhí ag an nGearmáin ar phrobhainse Shan-</span></p>
</div>
<pb n="166"/>
<div><lb n="2069"/><p><span>tung a bheith ag an Seapáin feasta; an tSín a thoiliú roim ré le pé socrú a</span>
<lb n="2070"/><span>déanfaí idir an Seapáin agus an Ghearmáin; a gheallúint ná tabharfaí aon</span>
<lb n="2071"/><span>talamh ná oileán sa phrobhainse d'aon Chomhacht eile ach don Seapáin;</span>
<lb n="2072"/><span>leigeant don Seapáin bóithre iarainn a dhéanamh in áiteanna áirithe, agus</span>
<lb n="2073"/><span>cathracha agus bailte áirithe dh'osgailt suas chun trádála.</span></p>
<lb n="2074"/>
<lb n="2075"/><p><span>2.  Léas a bheith ag an Seapáin ar Phort Artuir agus ar Dhalny agus ar na</span>
<lb n="2076"/><span>bóithre iarainn ó Mhukden go Port Artuir agus go Korea go dtí 1997 in inead</span>
<lb n="2077"/><span>go dtí 1923; cead a bheith ag muintir na Seapáine comhnaí, traibhiléaracht</span>
<lb n="2078"/><span>agus gachaon tsaghas gnótha a dhéanamh sa phrobhainse; buanacht a bheith</span>
<lb n="2079"/><span>ag an Seapáin ar na mianacha, ar na bóithre iarainn agus ar iasachtaí airgid;</span>
<lb n="2080"/><span>é fhágaint fén Seapáin "múinteóirí" saighdiúrachais agus air geadais a sholá-</span>
<lb n="2081"/><span>thar dá mbeidis ag teastáil ón Sín.</span></p>
<lb n="2082"/>
<lb n="2083"/><p><span>3.  Na hoibreacha iarainn is mó sa tSín a bheith fé chúram na Seapáine agus</span>
<lb n="2084"/><span>na Síne in aonacht agus gan leigeant d'aon Chomhacht eile baint leo.</span></p>
<lb n="2085"/>
<lb n="2086"/><p><span>4.  An tSín a gheallúint ná tabharfa sí léas ar chuan, ar bhá ná ar oileán fean</span>
<lb n="2087"/><span>chósta na Síne d'aon Chomhacht eile ach don Seapáin.</span></p>
<lb n="2088"/>
<lb n="2089"/><p><span>5.  "Comhairleóirí"  Seapánacha a bheith ag an Sín i gcúrsaí saighdiúireachta,</span>
<lb n="2090"/><span>airgid agus polaitíochta; póilínteacht "áiteanna tábhachta" a bheith fén</span>
<lb n="2091"/><span>Sín agus fén Seapáin i bpáirtíocht; roinnt áirithe ("50 per cent. no níos mó")</span>
<lb n="2092"/><span>dá muinision cogaidh a cheannach ón Seapáin agus oibreacha púdair féna</span>
<lb n="2093"/><span>gcúram araon a bhunú; lucht eolais na Seapáine a chur ag obair sa tSín agus</span>
<lb n="2094"/><span>earraí na Seapáine a cheannach; cead a bheith ag an Seapáin bóithre iarainn</span>
<lb n="2095"/><span>a dhéanamh ag ceangal Kiaochau dosna bóithre móra iarainn a shnaidhmean</span>
<lb n="2096"/><span>tuaisceart agus deisceart na Síne dá chéile: iasacht airgid a thógaint ón</span>
<lb n="2097"/><span>Seapáin chun bóithre iarainn, cuanta ags oibreacha árthach a thógaint in</span>
<lb n="2098"/><span>bprobhainse Fukien (os coinne Formosa amach).  In aon fhocal amháin-</span>
<lb n="2099"/><span>an tSeapáin a bheith 'na máistir ar an Sín go léir lastuaidh don Yangtse-</span>
<lb n="2100"/><span>Kiang.  Siné mar a tuigeadh Coga na Saoirse sa Domhan Toir.</span></p>
<lb n="2101"/>
<lb n="2102"/><p><span>Ní raibh aon chúis ag an Seapáin ar an Sín ach a sainnt féin agus laige</span>
<lb n="2103"/><span>na Síne agus níor bheag san de chúis.  Ní raibh d'arm chosanta ag an Sín</span>
<lb n="2104"/><span>ach an gearán agus an tsiléig agus do tharaig sí chúithe iad.  Do bharr eadar-</span>
<lb n="2105"/><span>gabhála lucht dioplómasaí na náisiún eile sa tSín do taraigigheadh siar an</span>
<lb n="2106"/><span>cúigiú roinnt desna hórduithe, ach do cuathas chun cinn leis an gcuid eile</span>
<lb n="2107"/><span>agus do cuireadh i bhfeidhm go daingean iad fé bhagairt chogaídh ón Seapáin.</span>
<lb n="2108"/><span>Dob éigean dosna Sínig géille don láimh láidir agus do shaighneáladar na</span>
<lb n="2109"/><span>coinghealacha ar an 5 lá de Bhealtaine.  Ní hi ganfhios don gcuid eile desna</span>
<lb n="2110"/><span>Comhachta Aonta do dineadh an éagóir sin ar an Sín, a gcomh-pháirti cogaidh</span></p>
</div>
<pb n="167"/>
<div><lb n="2111"/><p><span>féin.  Bhí fhios acu go léir cad a bhí 'á dhéanamh agus do thoilighdar leis,</span>
<lb n="2112"/><span>isé a dhéanfaidís féin.</span></p>
<lb n="2113"/>
<lb n="2114"/><p><span>Ní raibh an tSín páirteach sa choga ó thosach.  Níorbh é sin ba mhaith</span>
<lb n="2115"/><span>léi féin, mar i Lughnasa, 1914, do bhí fonn uirthe dul i gcoinne na Gearmáine</span>
<lb n="2116"/><span>in ionnsaí Tsingtau.  Ach duarthas léi go ndéanfadh san ceataí do "Chomh-</span>
<lb n="2117"/><span>acht Mhór éigin."  I mí na Samhna do thairig sí a cabhair dosna Comhachta</span>
<lb n="2118"/><span>Aonta arís ach do chuir an tSeapáin 'na coinne.  Ní gá a fhiafraí ca na thaobh.</span>
<lb n="2119"/><span>Do bheadh creacha a comh-pháirtí coghaidh ró-nea-náireach do dhioplómasaí</span>
<lb n="2120"/><span>an lae iniu féin.  I mí Iúil, 1916, do dhin an tSeapáin agus an Rúis coingheal-</span>
<lb n="2121"/><span>acha 'á gheallúint dá chéile gan cabhrú le haon tsocrú polaitíochta ná beadh</span>
<lb n="2122"/><span>fabharach d'aon taobh acu, agus ag beartú pleananna cosanta dhóibh féin</span>
<lb n="2123"/><span>dá mbagrófaí cumhangcas a dhéanamh ar na bonntáistí a bhí acu sa Domhan</span>
<lb n="2124"/><span>Toir.  Bhí an méid sin poiblí.  Ach lena chois sin, agus ós íseal, bhí ceann</span>
<lb n="2125"/><span>eile, a shoillsigh na Bolsévicí 'na dhiaidh sin, 'á shocrú eatortha an tSín a</span>
<lb n="2126"/><span>"chosaint" ar mhianta aon Chomhachta eile, agus ag geallúint cabhair airm</span>
<lb n="2127"/><span>dá chéile dá mba ghá é.</span></p>
<lb n="2128"/>
<lb n="2129"/><p><span>Bhí san go maith, ach ní raibh an coga ag imeacht ró-mhaith dosna Comh-</span>
<lb n="2130"/><span>achta Aonta agus, ó bhí a talamh a saoirse socair eatortha cheana, do buaileadh</span>
<lb n="2131"/><span>isteach 'na gceann nár mhiste an tSín a leigeant isteach chun cabhraithe leo.</span>
<lb n="2132"/><span>Dá bhrí sin do dhin an Rúis tathant ar an Seapáin tarac suas ón gcur a bhí</span>
<lb n="2133"/><span>aice i gcoinne í theacht isteach.  Ba chuma leis an Seapáin anois ó bhí na</span>
<lb n="2134"/><span>coinghealacha aice, ach do mheas sí nár chás di í féin a dhaingniú agus geal-</span>
<lb n="2135"/><span>lúintí dh'fháil ósna Comhachta eile chomh maith.  D'iar agus do fuair sí</span>
<lb n="2136"/><span>geallúintí ón bhFrainnc, ó Shasana agus ón Iodáil, agus aith-gheallúint ón</span>
<lb n="2137"/><span>Rúis, go seasóidís leis na coinghealacha i dtaobh na Síne.  Tréis socrú eatortha</span>
<lb n="2138"/><span>féin mar sin i dtaobh creacha agus robáil na Síne do thóg na Comhachta Móra</span>
<lb n="2139"/><span>an cosg di agus do bhuail sí coga ar an nGearmáin 14 Lughnasa, 1917.  D'aon</span>
<lb n="2140"/><span>ghnó agus as fhuil fhuair amach siné an sórt oibre a bhí na Stáit go raibh</span>
<lb n="2141"/><span>Ceart agus Síocháin mar rosg catha acu a dhéanamh i rith an chogaidh, - an</span>
<lb n="2142"/><span>coga deirineach mar dh'eadh.  Ní haon iongna ná teastuighean uatha na</span>
<lb n="2143"/><span>hairm a chaitheamh uatha.  Ní féidir an tSeapáin a mhilleánú ar leithrig,</span>
<lb n="2144"/><span>leis; níor dhin sí ach sompla na coda eile a leanúint.  Tá sé molta ag Seanaid</span>
<lb n="2145"/><span>Americe anois Shantung a thúirt thar nais don Sín.  Feiceam an bhfuil oiread</span>
<lb n="2146"/><span>macántachta fágtha sa tsaol chun an mola san a thúirt chun críche.</span>
<lb n="2147"/></p>
</div>
<pb n="168"/>
<div><lb n="2148"/><p><span>An Sgoruidheacht.  .i. cúrsaí oidhche sgéalaidheachta is sean-aimsireachta,</span>
<lb n="2149"/><span>mar a bhíonn imeasg na ndaoine ins na gleanntaibh in Deas-Mhumhain Thiar</span>
<lb n="2150"/><span>ar theorantaibh Chiarraighe agus Chorcaighe.  Ar na chur le chéile do</span>
<lb n="2151"/><span>"Ghruagach an Tobair" agus do Fhionán Mac Coluim, Bealtaine, 1919.  Ath</span>
<lb n="2152"/><span>Cliath.  Muintir Fheallamhain, Cúirt an Dáma.  6d.</span></p>
<lb n="2153"/>
<lb n="2154"/><p><span>D'ainneoin faid a theidil leabhar beag, deas iseadh An Sgoruidheacht,</span>
<lb n="2155"/><span>leabhar do leanbhai béidir, ach leabhar nár mhiste don nduine fásta é léigheamh</span>
<lb n="2156"/><span>chomh maith.  Ní bhfagha sé árd-leitríocht ná smaointe doimhinne ann,</span>
<lb n="2157"/><span>ach gheobha sé boladh an tseana-shael Ghaedhlaigh sin atá ag imeacht uainn</span>
<lb n="2158"/><span>ar cos anáirde agus taithneóidh an boladh cumhra san leis.  Seana-sgéilíní,</span>
<lb n="2159"/><span>eachtraithe beaga agus clis leanbhaí, sin a bhfuil ann; ach tá siad ceangailte</span>
<lb n="2160"/><span>dá chéile le comhrá snasta agus innsithe ar shlí chomh simplí, nadúrtha</span>
<lb n="2161"/><span>nách féidir do dhuine gan titim i ngreann láithreach leis na daoine grámhara</span>
<lb n="2162"/><span>neamh-urchóideacha atá ba lithe le chéile i gcistin sa Ghaedhealtacht chun</span>
<lb n="2163"/><span>oidhche a chaitheamh le sgéaluíocht agus le caint thagartha.</span></p>
<lb n="2164"/>
<lb n="2165"/><p><span>Tá an tseana-Ghaedhealtacht san ag imeacht as an saol, ní hamháin i</span>
<lb n="2166"/><span>nDeas-Mhumhain ach ar fuaid na hÉireann, agus Gaedhealtacht nua ag eirghe</span>
<lb n="2167"/><span>suas 'na hinead, ach Gaedhealtacht eile, Gaedhealtacht dheifiriúil léi ar fad.</span>
<lb n="2168"/><span>Imeóidh an tseana-Gheadhealtacht agus an aigne a ghabhan léi nuair a caillfar</span>
<lb n="2169"/><span>an dream atá anois suas.  An chéad ghlúin eile, má bhíon siad Gaedhlach</span>
<lb n="2170"/><span>in éanchor, beidh aigne agus meon eile acu agus rian na sgoile, an pháipéir</span>
<lb n="2171"/><span>nuachta agus an fhinn-sgéil ortha.  Cor eile sa tsaol; is dócha ná fuil leigheas</span>
<lb n="2172"/><span>air.  Dá bhrí sin dá mhéid do na sean-iarsmaí Gaedhlacha (no sean-aimseartha</span>
<lb n="2173"/><span>béidirmar is ionan le chéile go minic iad) a baileófar agus a cuirfar i gcló iseadh</span>
<lb n="2174"/><span>is fearr a sábhálfar an spré dheirineach do sheana-Ghaedhealtach na hÉireann.</span></p>
<lb n="2175"/>
<lb n="2176"/><p><span>Ní móide go bhfaghfaí agus a bhfuil do shean-iarsmaí fós i mbéal na</span>
<lb n="2177"/><span>ndaoine a chur síos, ní móide go bhfaghfaí oiread is aon tseoid amháin leit-</span>
<lb n="2178"/><span>ríochta gurbh fhiú í chimeád.  Ach mara bhfaghfar féin is fiú é dhéanamh</span>
<lb n="2179"/><span>mar déanfa sé stóras mór do chainteana agus do chanúiní luachmhara nách</span>
<lb n="2180"/><span>miste dh'áireamh 'na seoda agus a dh'fhóirfidh ar sgríbhneóirí Gaedhilge lá</span>
<lb n="2181"/><span>éigin nuair a bheidh leitríocht againn 'á dhéanamh.  Níl aon tslí is fearr chun</span>
<lb n="2182"/><span>iad a chuir síos ná an tslí seo Fhionáin agus "an Ghruagaigh" iad a cheangal</span>
<lb n="2183"/><span>dá chéile le comhrá deas so-léighte.</span></p>
<lb n="2184"/>
<lb n="2185"/><p><span>Tá mola ag dul don dá údar as a dheiseacht a chuireadar an leabhar le</span>
<lb n="2186"/><span>chéile agus creidiúint ag dul dosna foillseóirí as a shlachtmhaire a thugadar</span>
<lb n="2187"/><span>amach é.</span></p>
<lb n="2188"/>
<lb n="2189"/><p><span>Tá leath-sgéal ag dul dár léitheóirí i dtaobh a dhéanaí agus</span>
<lb n="2190"/><span>a fhánaí a tháinig an cúpla uimhir dheirineach so amach.</span>
<lb n="2191"/><span>Cúrsaí airgid fé ndear é.  Mar is eol dos gach éinne, tá costas</span>
<lb n="2192"/><span>clódóireachta imithe sa ghréin ar fad le cúpla bliain nú mar sin</span>
<lb n="2193"/><span>agus ní fios cá stadfa sé.  Ní raibh aon airgead laistiar dínn ná</span>
<lb n="2194"/><span>aon ghlaoch mór ar An mBranar.  Dá bhrí sin níor fhéadamair</span>
<lb n="2195"/><span>teacht amach chomh minic agus ba mhaith linn gan fiacha</span>
<lb n="2196"/><span>móra a chur suas.</span>
<lb n="2197"/><span>Tá socair againn anois, ámhthach, leanúint de go ceann</span>
<lb n="2198"/><span>bliana eile go háirithe, isé sin, cheithre uimhreacha eile a thabh-</span>
<lb n="2199"/><span>airt amach, ag tosnú leis an gceann so.  Tiocfaidh an chéad</span>
<lb n="2200"/><span>uimhir eile amach Lá Samhna agus an dá cheann eile Lá 'le</span>
<lb n="2201"/><span>Bríde agus Lá Bealtaine.</span>
<lb n="2202"/><span>Má eirighean linn an costas a ghlana go dtí san leanfar de.</span>
<lb n="2203"/><span>B'éigean a fhiacha dh'árdú go dtí 1/6, síntiús bliana 6/-.</span></p>
<lb n="2204"/>
<lb n="2205"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

An Branar

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

An Branar

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
