Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main"/><author><name type="main">Údair éagsúla</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">An_Branar_5_19</note>
                         <note type="L">3</note>
                         <note type="B">1919</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>An_Branar_5_19</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Údair éagsúla</author><title/></analytic><monogr>
					<title level="j">An Branar</title><imprint><publisher>Muinntir an Bhranair</publisher><date>1919</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>OIDEACHAS SAN OILEÁN ÚR.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Adeir an sean-fhocal "nach bhfuil a fhios ag duine ar bith cá luigheann</span>
<lb n="4"/><span>an bhróg ar a chomhursa: "Níl sé beo indiu, is dócha, an té nár luigh</span>
<lb n="5"/><span>a bhróg air am eicín dá shaoghal; agus nuair a luigh d'fhéach sé le caoi a</span>
<lb n="6"/><span>chur uirri ionnos go bfhuigheadh sé faoilte uaithi.  Tráth tosuigheadh an</span>
<lb n="7"/><span>Coga Mór b'iongantach an méid daoine ar luigh a mbróga orra, agus ó shoin</span>
<lb n="8"/><span>i leith atáthar ar a minegéire ag iarraidh ar ghréasaithe bróga maithe feiliún-</span>
<lb n="9"/><span>acha a dhéanadh dhóibh.</span></p>
<lb n="10"/>
<lb n="11"/><p><span>Sgéala léigheas le goirid anuas fá chúrsai oideachais san Oileán Úr a</span>
<lb n="12"/><span>mheabhruigh an sean-fhocal úd dom.  Sgoláire d'ollamh ar a dtugtar Eliot</span>
<lb n="13"/><span>a bhíos ag sgrúdú léighinn in Iolsgoil Harvard a sgríobh é agus ní dhéanfa</span>
<lb n="14"/><span>sé dochar ná díobháil dúinn-ne annseo in Éirinn eolas a chur ar na lochta a</span>
<lb n="15"/><span>luaidh sé agus an leigheas a mhol sé dhóibh le go mbéadh tairbhe do'n tír</span>
<lb n="16"/><span>sin as.</span></p>
<lb n="17"/>
<lb n="18"/><p><span>Dochtúirí agus páisdí sgoile: Adeir sé go bhfuil dochtúirí ceaptha amach</span>
<lb n="19"/><span>le páisdí sgoile a sgrúdú i gcathracha áithride agus go gcuirfeadh sé iongantas</span>
<lb n="20"/><span>ar dhuine an méid d'aos óg na tíre a bhfuil éalang orra, agus nach iongnadh</span>
<lb n="21"/><span>ar bith é nuair fhásaid suas nach bhfuil aon tidheacht aniar ionntu; nach</span>
<lb n="22"/><span>bhfuilid i ndon aon chruatan 'fhulaingt agus nuair a thagas orra nach bhfuil</span>
<lb n="23"/><span>an seasamh ionntu.  Cruthuigheadh sin, adeir sé, tráth adubhairt na Meiri-</span>
<lb n="24"/><span>ceánaigh go mbuailfidís féin buille sa gcomhrac.  Is deacair na daoine fásta</span>
<lb n="25"/><span>a leigheas, de bhrí go bhfuil máthair an ghuir ag goradh ró-fhada ina gcona-</span>
<lb n="26"/><span>blacha; dá bhféachtaoi ina ndiadh in am bhéadh a mhalairt</span>
<lb n="27"/><span>de sgéal ann.</span></p>
<lb n="28"/>
<lb n="29"/><p><span>An Leigheas: Ní mór don náisiún, agus do na Státa, dochtúirí agus</span>
<lb n="30"/><span>banaltraí a thoghadh d'aon-turas le aire a thabhairt do shláinte an aosa óig.</span>
<lb n="31"/><span>Bhéadh orra 'chuile pháisde sa tír a sgrúdú agus má atá aineamh nó éalang</span>
<lb n="32"/><span>air, iarracht a dhéanadh lena leigheas.  Bhéadh orra na tuismitheoiri a thab-</span>
<lb n="33"/><span>hairt le chéile agus eolas a thabhairt dóibh i dtaoibh cúrsaí sláinte .i. an cineál</span>
<lb n="34"/><span>bídh is fearr leis an gcorp a chothú, glaineacht na pearsan agus an tighe, sláin-</span>
<lb n="35"/><span>teachas bailte is cathrach, an chaoi is fearr le bacann a chur le ráigeanna</span>
<lb n="36"/><span>tinnis, agus ciallú dhóibh céard is cáidheacht agus deá-iomchur ann.  Ar</span>
<lb n="37"/><span>an náisiún is cóir a chúram sin a bheith agus bhéadh ar an Rialtas 'chuile</span>
<lb n="38"/><span>chostas dá mbéadh ag baint leis 'íoc.</span></p>
<lb n="39"/>
<lb n="40"/><p><span>Biadh: Níl aon tuisgint cheart ag Meiriceánaigh (nó ag a lán eile, is dócha)</span>
<lb n="41"/><span>ar an gcineál bídh is fearr le n-ithe, nó ní gléastar mar bu chóir é agus ina</span>
<lb n="42"/><span>cheann sin níl barraing ná tíoghbhas ag baint leo mar bu cheart.</span>
<lb n="43"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="44"/><p><span>An Leigheas: Ar chlár gach sgoile níor mhór go mbéadh am le cúrsaí beatha-</span>
<lb n="45"/><span>eolais, cimíochta agus feallsúnachta nádúra.  Bhéadh ar gach eolaidhe, (I)</span>
<lb n="46"/><span>míniú do na sgoláirí céard iad na biadhta is fearr d'fheilfeadh dho naoineán,</span>
<lb n="47"/><span>don aos óg, agus don duine fásta; agus (2), chur ar chailíní agus bhuachaillí,</span>
<lb n="48"/><span>cócaireacht a chleachta i gcruth is go mbeidís i ndon béilí a ghléas agus a</span>
<lb n="49"/><span>chur ar an mbord i gceart.  Chaithfeadh 'chuile sgoláire an t-eolas sin a bheith</span>
<lb n="50"/><span>aige, no aici, sul sgothadh sé, nó sí, sé bliana déag d'aois.</span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>Acluiocht. - Níor cuireadh an tsuim cheart in acluíocht san Oileán Úr roimh</span>
<lb n="53"/><span>an gcoga.  Bhí a shliocht orra.  Ní raibh spreacadh nó fuinneamh sna fir</span>
<lb n="54"/><span>óga; nó ní rabhadar i ndon aon sglábhuíocht 'fhulaingt mar d'fhulaingeoch'</span>
<lb n="55"/><span>daoine a bhéadh cruaidh fáisgthe acluithe déanta.</span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>An Leigheas: Caithfear am ar leith a bheith ag lucht sgoile is léighinn le go</span>
<lb n="58"/><span>n-aclóchaidís iad féin, ionnos go mbéadh tidheacht aniar agus teacht</span>
<lb n="59"/><span>i láthair ionnta agus go mbéadh ar a gcumas obair fhir a dhéanadh</span>
<lb n="60"/><span>nuair a bhéadh gábhadh leis, cuma cén cheárd a mbéadh baint aige léi.</span>
<lb n="61"/><span>B'fheairrde na daoine é agus b'fheairrde an tír é; agus dá gcuirtí</span>
<lb n="62"/><span>uirri uair ar bith ní i dtuilleamaidh suarachán gan rath bhéadh si.</span>
<lb n="63"/><span>Bhéadh ar an Rialtas congnamh airgid a thabhairt do na comhluchta bhéadh</span>
<lb n="64"/><span>i mbun an oideachais i ngach aon Stát nó ceanntar sa tir.  Ghníthtear seo</span>
<lb n="65"/><span>i dtír na hEilbhéise agus bíonn ar chigirí cunntas cruinn a thabhairt</span>
<lb n="66"/><span>fá'n mír seo de chlár na sgoile.</span></p>
<lb n="67"/>
<lb n="68"/><p><span>Bás Naoineán: Is uathbhásach an lear naoineán éagas, agus atá uimhir na</span>
<lb n="69"/><span>mbreith ag laghdú.</span></p>
<lb n="70"/>
<lb n="71"/><p><span>An Leigheas: Atá go leor de mhná Mheiriceá agus bíonn orra greim a mbéil</span>
<lb n="72"/><span>a shaothrú.  Dá mbéadh ceart le fáil ní bhéadh ar aon mhnaoi phósta dul</span>
<lb n="73"/><span>amach ag obair ar a páighe lae.  Ní leigeann Gréagaigh an Óileáin Úir dá</span>
<lb n="74"/><span>gcuid bhan pósta a dhéanadh.  Ach má bhíonn orra bualadh amach níor</span>
<lb n="75"/><span>mhór sgíth a bheith aca i rith dhá mhí roimh thidheacht don pháisde ar an</span>
<lb n="76"/><span>saoghal agus go ceann dhá mhí ina diadh sin; agus mná ionaid a bheith ag</span>
<lb n="77"/><span>na máistrí leis an obair a dhéanadh dhóibh.  Ina cheann sin bu chóir am</span>
<lb n="78"/><span>ar leith a bheith ag na máithreacha lena gcuid chloinne 'oileamhaint mar bu</span>
<lb n="79"/><span>dual; agus eolas a bheith aca leis an bpáiste a thógáil i gceart.</span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>Eitinn: Cébí cén iarracht atá déanta le eitinn a leigheas ní don Rialtas, do</span>
<lb n="82"/><span>chomhairleacha Stát nó cathrach atá a bhuidheachas sin ag dul.  Ar éigin</span>
<lb n="83"/><span>atá drannta aca leis go fóill agus fágadh fá dhaoiní phríomháideacha féachaint</span>
<lb n="84"/><span>leis an sgéal a réiteach.</span>
<lb n="85"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="86"/><p><span>An Leigheas: Ata' de dhualgas ar lucht íoctha cíos-chána iallach a chur ar</span>
<lb n="87"/><span>an Rialtas an obair sin a ghlacadh ar láimh.  Go dtugtar teagasg d'aos óg</span>
<lb n="88"/><span>agus do dhaoiní fásta ar an modh, no modhtha, is fearr le máthair na h-eitinne</span>
<lb n="89"/><span>a mharbhú, ní cabhair do lucht aonraic annseo is annsúd bheith ar a tóir.</span>
<lb n="90"/><span>An fhaid is bhéas na daoiní aineolach comhnócha' si' ina measg agus meallfa</span>
<lb n="91"/><span>sí na mílte léi go gcuire sí den tsaoghal iad.</span></p>
<lb n="92"/>
<lb n="93"/><p><span>An t-Ól: Atá ól ag déanadh an mhí-ádha ar dhaoiní.  Ach chruthuigh an</span>
<lb n="94"/><span>smacht a cuireadh ar shaighdiúirí agus mháirnéalaigh gur féidir an mheis-</span>
<lb n="95"/><span>geóireacht a sheachaint agus gur feairrde an duine agus an náisiún é.  Is</span>
<lb n="96"/><span>iomdha sin mí-ádh a tharraingeas ól, ach ni'l amhras gur ar pháisdí phótairí</span>
<lb n="97"/><span>thuiteas an mí-ádh is mó.  Bíd lag lúbach gan éirim gan aigne, agus má</span>
<lb n="98"/><span>mhairid, níl aicíd dá bhfuil ag dul thart nach mbuaileann iad.</span></p>
<lb n="99"/>
<lb n="100"/><p><span>An Leigheas: Moltar go gciallóchaí sna sgolta, sna coláistí, agus sna hIol-</span>
<lb n="101"/><span>sgolta i dtráth is in antráth go cén dochar mór ghníos biotáille do chorp agus</span>
<lb n="102"/><span>d'inntin an duine; agus comhairliú do mhacaléighinn an teagasg sin a chraobh-</span>
<lb n="103"/><span>sgaoileadh ina mbailtí féin.  Ina theannta sin féin bu cheart don Rialtas deire</span>
<lb n="104"/><span>a chur go deo le stileóracht sna Státa.</span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>Aineolas: Atá 7.7 per cent. díobh seo atá os cionn deich mbliana d'aois i</span>
<lb n="107"/><span>Meiriceá nach bhfuil sé ar a gcumas sgríobh nó léigheadh a dhéanadh.  Chuir</span>
<lb n="108"/><span>sin iongantas mór ar Chomhairleacha an Chogaidh, óir níor ceapadh gur</span>
<lb n="109"/><span>dearnadh aon fhaillí i gcúrsaí bun-oideachais in aon áit sna Státa.</span></p>
<lb n="110"/>
<lb n="111"/><p><span>An Leigheas: Níor chóir go bhfágfadh an Rialtas cúram oideachais fá dhream</span>
<lb n="112"/><span>áithrid ar bith ach féachaint ina dhiadh iad féin.  Bhéadh cead ag Stát no</span>
<lb n="113"/><span>comhlucht clár oideachais a cheapadh d'fheilfheadh dhóibh, ach dhéanfadh an</span>
<lb n="114"/><span>Rialtas sgrúdú ar sgoláirí agus chaithfidís a ndúthracht ag díbirt aineolais</span>
<lb n="115"/><span>agus ag géarú inntleacht na ndaoine.</span></p>
<lb n="116"/>
<lb n="117"/><p><span>Ceárduíocht: Ní tugtar an oiread aire do Cheárduíocht sna sgolta is bu chóir</span>
<lb n="118"/><span>a thabhairt.  Chuirfeadh sé iongantas ar dhuine an méid mhór mhac-léighinn</span>
<lb n="119"/><span>fhágas coláistí agus gan de stuaim ionnta speal, tuireasg, no líoghán, mion-</span>
<lb n="120"/><span>dracán, tomhaiseán nó compás a oibriú.  Atá na mílte aca agus gan de rath</span>
<lb n="121"/><span>orra bád a iomramh, capall a cheannsú, gléas ar bith ceoil a sheinnm nó amhrán</span>
<lb n="122"/><span>féin a ghabhail.</span></p>
<lb n="123"/>
<lb n="124"/><p><span>An Leigheas: Ní gach aon sgoláire bhéadh ina Ghobán Saor, ach déanfaí</span>
<lb n="125"/><span>stuama is tíoghbhasach iad.  Níl aon chailín óg nár cheart go mbéadh sí i ndon</span>
<lb n="126"/><span>cócaireacht agus fuagháil agus cniteál a dhéanadh.  Níl aon fhear óg nár</span>
<lb n="127"/><span>chóir go mbéadh tuisgint mhaith aige ar obair shiúinéara, obair shaoir chloiche,</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="128"/><p><span>agus obair ghabha tighe.  Agus níl aon pháisde sgoile nár cheart go múinfí</span>
<lb n="129"/><span>tarraingeórachta dhóibh, as a ngustal féin agus réir tomhais, agus ina cheann</span>
<lb n="130"/><span>sin níor mhór eolas, bíodh sé beag nó mór, a thabhairt dóibh ar bheatha-eolais,</span>
<lb n="131"/><span>ar chimíocht agus ar fheallsúnacht nádúraigh.</span></p>
<lb n="132"/>
<lb n="133"/><p><span>Na Céadfadha:  Maidir le aon tsuim cheart a chur i ndea-mhúnlú céadfadha</span>
<lb n="134"/><span>aosa óig Mheiriceá ní cuirtear.  Ní féachtar le grinneas focal nó beachtach</span>
<lb n="135"/><span>sgríbhneórachta a chiallú.  Nílid áirdeallach barraingeach in aon chor.  Ní</span>
<lb n="136"/><span>cialluightear dhó a bheith céillí, stuama, géar-chúiseach.  Ní mealltar chun</span>
<lb n="137"/><span>cinn é leis an mílseán is mílse leis fein.  Má atá fir ghrinne, ghustalacha, stuama</span>
<lb n="138"/><span>i Meiriceá ní de bharr oideachais Mheiriceá atáid amhla.  Cruthuigheadh sin</span>
<lb n="139"/><span>go binn le linn an chogaidh.  Bolgán béic a bhí i ngach duine a raibh cúram</span>
<lb n="140"/><span>riartha roinnte chun cogaidh do bhualadh.  Chualabhar ariamh "go múineann</span>
<lb n="141"/><span>an saoghal ciall do dhuine."  Pé brí cén chiall a bhí ag baint le aireach nó</span>
<lb n="142"/><span>oifigeach ar bith a raibh aon chúram air aimsear an chogaidh is ag an té múin-</span>
<lb n="143"/><span>eadh i sgoil an tsaoghail agus ní aca seo teagasgadh i sgolta nó in Iolsgolta</span>
<lb n="144"/><span>Mheiriceá é.  Sin sgéal do-chreidhte ach sí an fhírinne í.  Caithtear an iomarca</span>
<lb n="145"/><span>ama le leabhra, cuirtear beagán oibre ar an tsúil, - ní cuirtear a dóthain;</span>
<lb n="146"/><span>bíonn an lámh díomhaoin, agus maidir leis an gcluais, níl innti ach "isteach</span>
<lb n="147"/><span>i gcluais agus amach sa gcluais eile."  Soithighe móra folmha a lán de mhuinn-</span>
<lb n="148"/><span>tir Mheiriceá agus "sí an bhó is mó géim, is lugha bleán."  Is cosúil oideachas</span>
<lb n="149"/><span>san Oileán Úr fá láthair le seangharrdha spíonta, a bhfuil sean-gharrdhadóir</span>
<lb n="150"/><span>den sean-saoghal ann nach gcuireann ach na sean-síolta céadna; nach leasuigh-</span>
<lb n="151"/><span>eann mar bu chóir, is gur cuma leis fá bharraí, is thoraithe is ghlasáin atá</span>
<lb n="152"/><span>le fáil agus bhéadh mar íocshláinte don duine lena bhfollántas agus a mílseacht.</span>
<lb n="153"/><span>Atá sé thar am sgíth a thabhairt dó, garrdha nua a bhriseadh agus fear a chur</span>
<lb n="154"/><span>ina chionn a thuigfeadh cén cineál síol a d'fheilfeadh do'n ithir atá ann, an</span>
<lb n="155"/><span>cineál leasuithe is fearr rachfadh dhóibh, a lánóch iad in am agus nach</span>
<lb n="156"/><span>leigfeadh dho shalachar, nó dho fhiadhaile ar bith, brigh a bhaint ón ithir</span>
<lb n="157"/><span>ina bhfásaid.  Atá leabhra sáthach ceart ina mbealach féin, ach "ní bheath-</span>
<lb n="158"/><span>uigheann na briathra na bráithre."</span></p>
<lb n="159"/>
<lb n="160"/><p><span>Béidh ar Chlainne Gaedheal réim oideachais a chur ar bun gan mhoill</span>
<lb n="161"/><span>más fútha Éire a ghaelú agus náisiún stuama tíoghbhasach meabhrach a</span>
<lb n="162"/><span>bheith aca, agus bfhéidir nár mhiste dhóibh éisteacht le barúil an fhir thall!</span></p>
<lb n="163"/>
<lb n="164"/><p><span>PÁRAIC Ó DOMHNALLÁIN.</span>
<lb n="165"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="166"/><p><span>MAIDEAN IS TRÁTHNÓNA</span></p>
<lb n="167"/>
<lb n="168"/><p><span>SMAOINTE I SEÓMRÍN.</span></p>
<lb n="169"/>
<lb n="170"/><p><span>Fiadhain go leór an radharc ó'n bhfuinneóig seo agamsa - idir chnoc</span>
<lb n="171"/><span>is shliabh is ghleann is abhainn is fhairrge.  Fiadhain thar fóir atá sé</span>
<lb n="172"/><span>indiu agus an ghaoth anoir chómh tor san ag séide nách fosga fallaí ramhra</span>
<lb n="173"/><span>tighe ná seómrín seascair mar é seo.  Cloisim na seórdáin ag lógóireacht tré</span>
<lb n="174"/><span>scoltacha na fuinneóige mar bheadh ceól cruite sidhe-ghaoithe agus dórdán</span>
<lb n="175"/><span>na dtonn dtreun ag síor-thorann tríd an uaill uaighnigh úd.</span></p>
<lb n="176"/>
<lb n="177"/><p><span>Bainean a bhreáthacht féin leis an anfa amuich.  Tá a bhinneas féin</span>
<lb n="178"/><span>ag baint le n-a cheól.  Ní hi gcómhnuí is féidir len ár n-inntinn freagairt do</span>
<lb n="179"/><span>gholtraidhe na doininne, ámh, díreach fé mar nách féidir le sreanng siansán</span>
<lb n="180"/><span>do dhéanamh le sreang eile murar cóirigheadh insa cheart le chéile iad: Mar</span>
<lb n="181"/><span>ní mór buile bhróin bheith ag tuargaint an anama istig i d'fhonn is an t-anfa</span>
<lb n="182"/><span>amuich do thuigsint i gceart.</span></p>
<lb n="183"/>
<lb n="184"/><p><span>Ach, le baois na hóige, is dócha gur féidir freagairt do gach saghas ceóil</span>
<lb n="185"/><span>acu - duain na doininne agus ceól an chiúnais, agus, ós gnáth leis an óige</span>
<lb n="186"/><span>bheith borb, is minic nách fearr léi suantraidhe an chiúnais ná leigeant léi</span>
<lb n="187"/><span>féin damhas ar a dícheall ar sciatháin na gaoithe móire.</span></p>
<lb n="188"/>
<lb n="189"/><p><span>Diúltuighim damhas leis an ndoininn, indiu, ámh.  Suidhfead cois teine</span>
<lb n="190"/><span>uaithe ar mo sháimhín sógha agus beannód uaim a fuaim feargach.  Dheineas</span>
<lb n="191"/><span>mo dhícheal léí indé agus dhein sise a dícheall liom.  B'é ceól na stoirme</span>
<lb n="192"/><span>bhí im anam mar bhí buile bhróin orm agus a chúis agam chuige, agus bhí</span>
<lb n="193"/><span>anfa an anama istig ag déanamh siansáin le h-anfa na haimsire amuich.  Dá</span>
<lb n="194"/><span>thréine an stoirm 'seadh is giorra ón gciúnas.  Dó chiúnaigh mo chroidhe-se,</span>
<lb n="195"/><span>leis, tar éis tamail.  Bhí mo chúis féin agam lem' brón ach is cuma é anois.</span>
<lb n="196"/><span>Bíon a chúis féin ag gach duine le bheith baganta nó brónach.  Tá a fáth féin</span>
<lb n="197"/><span>leis an stoirm seo ag séide amuich.  Tiocfaidh lá eile agus beidh gach glór</span>
<lb n="198"/><span>ina thost - chómh ciúin sin go mbeadh eagla ort an siansán do scaipe le scríoba</span>
<lb n="199"/><span>an phinn ar phár agus tu ag éalú ar an gciúnas i d'fhonn is an ceól iongantach</span>
<lb n="200"/><span>a dheinean sé do chur in iúil do chách. Is mó maidean is tráthnóna bhraithim</span>
<lb n="201"/><span>an ceól céadna so an chiúnais agus níl teóra leis an aoibhneas a bhainim as;</span>
<lb n="202"/><span>ach tá sé chómh rúndiamhair sin nách túisge thugaim iaracht ar mo smaointe</span>
<lb n="203"/><span>do bhreaca ar pháipeur ná go gcuirtear in iúil dom gur fuiriste an t-aoibhneas</span>
<lb n="204"/><span>so ar muir is tír do léigheamh ach gur ró-dheacair é scríobh.</span></p>
<lb n="205"/>
<lb n="206"/><p><span>Ar shlí éigin, tá gaol draoidheachta idir sreanga na beatha ins an intinn</span>
<lb n="207"/><span>agus an corruidhe mhothuighean duine agus é ag féachaint ar sciamhacht</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="208"/><p><span>nádúra.  Seinnean aoibhneas aer is talmhan is uisge a gceól iongantach féin</span>
<lb n="209"/><span>agus freagruighean aoibhneas an anama an siansán ar shreanga na beatha.</span>
<lb n="210"/><span>Is fíor gur maidean is tráthnóna is mó mothuightar an gaol draoidheachta</span>
<lb n="211"/><span>úd.  Dá chomharthaí san féin, 'siad an dá thráth amháin de'n ló is annsa</span>
<lb n="212"/><span>le lucht canta filíochta - "Ar m'eirghe dhom ar maidin," "Tráthnóinín beag</span>
<lb n="213"/><span>déidhneach" - ní gádh thuille do luadh - agus cad is fíor-fhilíocht ann ach</span>
<lb n="214"/><span>an siansán draoidheachta úd a dheinean an dá cheol - ceól na Cruinne agus</span>
<lb n="215"/><span>ceól an Anama - ag freagairt dá chéile ar shreanga na beatha.  Bainean san,</span>
<lb n="216"/><span>leis, le fíor-phrós ach tá an buadh so ag fíor-fhilíocht ar fhíor-phrós, gur fearr</span>
<lb n="217"/><span>a dh'fhreagruighean comh-chéim agus duanaireacht an dáin an luasga a bhíon</span>
<lb n="218"/><span>ins an aoibhneas a chorruighean smaointe breátha in intinn an ughdair:</span>
<lb n="219"/><span>freagruighean an dá luasga dá chéile.</span></p>
<lb n="220"/>
<lb n="221"/><p><span>Dar liom gurbh í an fhreagairt sin dá chéile is cúis leis an uaill uaignigh</span>
<lb n="222"/><span>atá i mórán de cheól agus de fhilíocht na hEireann: bhí gach rud fé luighe</span>
<lb n="223"/><span>na súl i gceangal an chonncais: bhí clíng an tslabhra in gach glór agus níorbh</span>
<lb n="224"/><span>fhéidir le héinne an goltraidhe úd d'fhreagairt ach duine ina raibh comh-</span>
<lb n="225"/><span>bháidh croidhe aige le cumha Chaitlín.  Is eól do lucht scríbhte úrscéal agus</span>
<lb n="226"/><span>drámuíochta gur cóir d'adhbhar an scéil ('sé sin an fhuireann agus a gcuid</span>
<lb n="227"/><span>smaointe agus gníomhartha) gaol do bheith aige leis an áit agus leis an uain</span>
<lb n="228"/><span>dár thárla.  Leanan an fuadach, an éagcóir agus an dúnmharbhú an oíche</span>
<lb n="229"/><span>dhubh, stoirmeach: leanan smaointe ceannsa, comhluadarach an ghrádha</span>
<lb n="230"/><span>an tráthnóinín aoibhinn, díreach agus éanlaithe na cruinne ag siosmarnaigh</span>
<lb n="231"/><span>le chéile roim dhul dóibh chun comhluadair ar chraobhaibh.  Siansán iseadh</span>
<lb n="232"/><span>é go léir - siansán an adhbhair leis an áit agus leis an uain.</span></p>
<lb n="233"/>
<lb n="234"/><p><span>Dá bhfeicfeadh lucht leanúna drámuíochta an tseana-shaoghail aoibhneas</span>
<lb n="235"/><span>na radharc atá le feicsint in amharclana an lae indiu, is dócha go dtuigfidís</span>
<lb n="236"/><span>níosa fearr brí an dráma.  Bíon gach tosnú lag agus béidir go mbíodh lucht-</span>
<lb n="237"/><span>éisteachta Shakespeare sásta go leór nuair a cuirtí cúntas amach ar imeall</span>
<lb n="238"/><span>an stáitse, ar chlárdubh, dá chur in iúil dóibh gurbh ar radharc áirthe - "Coill</span>
<lb n="239"/><span>Arden," cuir i gcás - do bhíodar ag feuchaint.  Ach, má thaithnig leis an</span>
<lb n="240"/><span>lucht éisteachta gach a raibh le feicsint agus le clos ins an "choill" úd, ní</span>
<lb n="241"/><span>raibh puinn gádh le láimh an dathadóra - b'in é buadh an ughdair: do chuir</span>
<lb n="242"/><span>cómhacht smaointe agus gníomhartha an dráma cochall draoidheachta ar</span>
<lb n="243"/><span>an stáitse insa tslí agus gur samhluigheadh a raibh in easnamh air - ba ró-</span>
<lb n="244"/><span>ghearr go raibh duilleabhar draoidheachta ag bog-luasga ós a gcionn ag déanamh</span>
<lb n="245"/><span>siansáin le bog-bhriarthra Orlando le Rósalind.</span></p>
<lb n="246"/>
<lb n="247"/><p><span>Agus, dá mbéidir gach samhlú coille dhíobh do dhathú ar bhrat, díreach</span>
<lb n="248"/><span>mar ar samhluigheadh í, do gach naon den luchtéisteachta, ní dócha, go mbeadh</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="249"/><p><span>aon dá shamhlu' mar a chéile.  Samhluightar do gach naon againn díreach</span>
<lb n="250"/><span>do réir mar a dh'fhreagruighean an mhotháil istig ionainn an draoidheacht</span>
<lb n="251"/><span>amuich - má's doilbh, dorcha do mheón, ní bhfaghair blas ná dath ar ghreann</span>
<lb n="252"/><span>an fhaid is bheidh an ghnúis ghruamdha ar t'inntinn - má's fear grinn tu</span>
<lb n="253"/><span>bainfir greann as na clocha glasa, nó, ma theipean ort, déarfair leat féin nach</span>
<lb n="254"/><span>fiú iad osna leigeant leó.  Bím-se féin "la' binn agus lá searbh."  An lá bhím</span>
<lb n="255"/><span>binn, is gránna liom an ghruaim, agus an lá bhím searbh, well, bím searbh.</span>
<lb n="256"/><span>Ólaim mo mheadar meala agus mo mheadar domblais chómh maith la haon</span>
<lb n="257"/><span>fhear ba'n.  Is fíor, ámh, go bhfuil sé de bhuadh ag an nádúir daonna gur sia</span>
<lb n="258"/><span>cuimhnightar ar ól na meala ná ar dhiúga an domblais.  Is maith dhúinn</span>
<lb n="259"/><span>gur buaine an binneas in ár smaointe ná an searbhas.  Is maith dhúinn nách</span>
<lb n="260"/><span>misde de cheól na laetheanta geala do ghaibh tharainn cuimhneamh ar gach</span>
<lb n="261"/><span>cor agus casa ann - i mbinneas do théidhean sé le haois ach téidhean an siansán</span>
<lb n="262"/><span>a dheinean sé leat i gciúnas agus i gcúthaileacht ó ló go ló do réir mar</span>
<lb n="263"/><span>théidhean a chuimhneamh ar gcúl; agus, ar deire, ní bhíon ann ach mar</span>
<lb n="264"/><span>bheadh siansán sidhe dá sheinnim ar scanána gosamair.</span></p>
<lb n="265"/>
<lb n="266"/><p><span>Rud éigin do chuir ag déanamh na smaointe seo mé.  Is béas liom cúntas-</span>
<lb n="267"/><span>cinn-lae do chimeád le roinnt bhlianta anois.  Ní dóigh liom gur cúntas</span>
<lb n="268"/><span>coitianta é, mar níl ach lá fada fánach da' bhreaca ar a chuid leathanach agus</span>
<lb n="269"/><span>ní bhacaim ach le caol-chuid de chúrsaí an tsaoghail.  D'osgluigheas an láimh-</span>
<lb n="270"/><span>scríbhinn cinn lae seo ó chiainibh mar bhíos le cuid de smaointe an lae indiu</span>
<lb n="271"/><span>do bhreaca air.  Féachaint dá dtugas ar leathanach áirithe ann do chuir ag</span>
<lb n="272"/><span>cuimhneamh me.  Do léigheas liom tuairisg an lae úd ó thúis go deire.  Do</span>
<lb n="273"/><span>mhothuigheas corruighe éigin mar bheadh ó áit éigin i gcéin ins an intinn.  Ní</span>
<lb n="274"/><span>raibh ann ach siansán sidhe, agus bhí sé binn thar barr....  Uair</span>
<lb n="275"/><span>éigin eile déanfad iaracht ar scéal an lae úd do scríobh' agus is é teideal do</span>
<lb n="276"/><span>bheidh air ná "Múscailt Maidne."</span></p>
<lb n="277"/>
<lb n="278"/><p><span>Go dtí san -</span></p>
<lb n="279"/>
<lb n="280"/><p><span>Slán ó chroidhe le heirghe áin</span>
<lb n="281"/><span>Le múscailt bláth na maidne úd.</span>
<lb n="282"/><span>Beidh mo chuimhne críonna tláith</span>
<lb n="283"/><span>Roim dhul i bhfán dá chuimhne súd.</span></p>
<lb n="284"/>
<lb n="285"/><p><span>Slán le bé na nglé-rosc ndonn</span>
<lb n="286"/><span>Im' ae do mhúscail corruidhe ceóil</span>
<lb n="287"/><span>An mhaidean aoibhinn Earruig úd.</span>
<lb n="288"/><span>Sin é mo rún-sa dhíbh go fóill. </span>
<lb n="289"/><span>FILE NA FÍRINNE.</span>
<lb n="290"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="291"/><p><span>TEASTAS AR SEAN AR AN gCEOL.</span></p>
<lb n="292"/>
<lb n="293"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="294"/>
<lb n="295"/><p><span>Sa bhliain a 1738 fuair an Cearbhallánach bás.  B'é an cruitire b'aoirde</span>
<lb n="296"/><span>clú le na ré é agus, nuair d'imthigh sé ar shluagh na marbh, bhí deire</span>
<lb n="297"/><span>le réim na cruitireachta in Éirinn.  D'fhan cruitirí nách é ann gan amhras-</span>
<lb n="298"/><span>tháinig deichniúr acu le chéile i mBéalféirsde sa bhliain a 1792 fé chuire Bunting,</span>
<lb n="299"/><span> - ach ní raibh ionta ach aos seanma seochas é.  Ceoltóir críochnuihe b'eadh</span>
<lb n="300"/><span>an Cearbhallánach agus file leis.  Cheapadh sé ceol do réir seana-nós na</span>
<lb n="301"/><span>hÉireann agus nua-nós na hEúróipe; bhíodh caidreamh aige le lucht ceoil</span>
<lb n="302"/><span>na hIodáile, le Geminiani agus le Vivaldi; cheap sé concerto agus tá rian an</span>
<lb n="303"/><span>cheóil iasachta ar a lán eile dár chúm sé.  Taréis báis do, is beag cruit-cheol</span>
<lb n="304"/><span>a deineadh in Éirinn.  Brónach an smaoineamh é.</span></p>
<lb n="305"/>
<lb n="306"/><p><span>"Men are we and must grieve when even the shade</span>
<lb n="307"/><span>Of that which once was great, has passed away."</span></p>
<lb n="308"/>
<lb n="309"/><p><span>Agus ba mhór í réim na cruitireachta tráth, agus do b'ársa.  Más féidir</span>
<lb n="310"/><span>dúinn aon téarma amháin de'n réim sin do rádh, níl sé d'eolas ná de mhisneach</span>
<lb n="311"/><span>ag éinne an téarma eile do thomhas.  Is eol dúinn bliain deiridh na cruitir-</span>
<lb n="312"/><span>eachta; ní heol cathain a thosnuigh sí.  Ach mar sin féin, b'fhearrde sinn</span>
<lb n="313"/><span>iaracht do thabhairt fén gceist.  Is fearrde a thuigfimíd ársacht na cruitir-</span>
<lb n="314"/><span>eachta in Éirinn agus is cruinne-de a thuigfimíd, leis, bun-thuairmí na nGaodhal</span>
<lb n="315"/><span>ar an gceol.  Cuardóimíd, mar sin, an litríocht féachaint cadé an méid eolais</span>
<lb n="316"/><span>is féidir a bhaint aisti ar Chruitireacht na Fodla; agus tiocfaidh réidhteach</span>
<lb n="317"/><span>éigin, pé beag mór é, ar an gceist de thoradh an chuardaig.</span></p>
<lb n="318"/>
<lb n="319"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="320"/>
<lb n="321"/><p><span>Chífimíd ar dtúis gur beag file san ochtmhadh aois déag féin nár dhein</span>
<lb n="322"/><span>tagairt don chruit.  B'fhéidir ná raibh ann ach nós nú convention; mar sin</span>
<lb n="323"/><span>féin tá an nós san mar dheimhne ar chomhacht an chruitire.  Ar bhinneas</span>
<lb n="324"/><span>an cheoil a chuimhnídís go léir.  Nuair a labhradh an spéirbhean le hEoghan</span>
<lb n="325"/><span>Ruadh,</span></p>
<lb n="326"/>
<lb n="327"/><p><span>"... ba bhinn bhlasta fhíor mhilis cheolmhar</span>
<lb n="328"/><span>Mar síodh-chruit gach nóta óna béal."</span></p>
<lb n="329"/>
<lb n="330"/><p><span>Ba chuma le Liam Dall "glór na lon san uaigneas" nú "ceol na cruite ag</span>
<lb n="331"/><span>fuaimint," agus do thrácht Donnchadh Ruadh ar</span></p>
<lb n="332"/>
<lb n="333"/><p><span>"An áit úd 'narbh aoibhinn binn-ghuth éan,</span>
<lb n="334"/><span>Mar shámh-chruit chaoin ag caoineadh Gaodhal."</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="335"/><p><span>Ach ba chruinne go mór na san an tuairim a bhíodh ag filíbh na haoise</span>
<lb n="336"/><span>roimis sin.  Nuair adubhairt an Céitinneach</span></p>
<lb n="337"/>
<lb n="338"/><p><span>"Cia an saoi le seinntear an chruit,</span>
<lb n="339"/><span>Le n-íocthar neimh go nua luit,</span>
<lb n="340"/><span>Tré ghoradh guith bhinn a chláir</span>
<lb n="341"/><span>Mar sruth bhinn fhoghar n'orgáin,"</span></p>
<lb n="342"/>
<lb n="343"/><p><span>bhí sé ar aon tuairim leis na sgríobhnóirí is ársaí againn mar a chífimíd ar ball.</span>
<lb n="344"/><span>Mar sin leis do Phiaras Feirtéar.  "Cosc feirge 'gus fola" seadh an chruit.</span></p>
<lb n="345"/>
<lb n="346"/><p><span>"Codlaid ris an gclár gcorcra</span>
<lb n="347"/><span>Aos fíor ghalair fíor ghonta.</span>
<lb n="348"/><span>An beo badhbh do'n bhrón do bhris</span>
<lb n="349"/><span>Ceol adhb an óil 's an aoibhnis."</span></p>
<lb n="350"/>
<lb n="351"/><p><span>Sé Piaras, leis, a thugann beacht-chúntas dúinn ar dhéantús na cruite,-</span>
<lb n="352"/><span>an corr agus an lámh-chrann agus an com - agus ar an gceathrar ceárduithe</span>
<lb n="353"/><span>a dhein í - duine dá suidheacht, duine dá ceárduíocht, duine dá ceangladh is</span>
<lb n="354"/><span>dá hionnlodh agus duine dá hóir-cheárduíocht.  Tugtar fé ndeara gur sgrío-</span>
<lb n="355"/><span>bhadh an cúntas so dachad bliain taréis briseadh Chinn tSáile nuair do bhí na</span>
<lb n="356"/><span>sleachta móra ar lár, go mbíodh ceathrar fé leith ag gabháil do'n déantús,</span>
<lb n="357"/><span>agus gur i Roscomáin a fuaradh cuid den adhmad, i Seantraoi (?) cuid eile,</span>
<lb n="358"/><span>agus i nDún na nGall an tríú cuid.  Deimhnigheann an cúntas san nách</span>
<lb n="359"/><span>aidhbhéil ar fad na sár-chúntaisí atá i sna seana-sgéaltaibh go léir ar áilneacht</span>
<lb n="360"/><span>is ar uaisleacht na gcruit.  Dá mb'iad na Gaill féin iad, is iongantach an meas</span>
<lb n="361"/><span>a bhíodh acu ar chruitiríbh na hEireann.  Is eol dúinn go raibh cláirseóir</span>
<lb n="362"/><span>ag Eilís Riogan i Lonndainn Shasana, agus sé is dóicíde ná gurabh aige d'airig</span>
<lb n="363"/><span>Shakespeare Eibhlín a Rúin dá spreagadh ar an gcruit.  Do mhol Spenser</span>
<lb n="364"/><span>agus Cambrensis a fheabhas a bhí cruitirí na hEireann.  Arsa Cambrensis</span>
<lb n="365"/><span>"incomparably more skilful are they than any other nation I have ever seen."</span>
<lb n="366"/><span>Nuair d'admhuigh s' an méid sin, do bhréagnuigh sé gach a ndubhairt sé i</span>
<lb n="367"/><span>dtaobh barbarachta na nGaodhal.  Dá mba nár fhan de shean-ealadhain na</span>
<lb n="368"/><span>Gréige ach dealbha marmuire an Elginig, níor bheag de theastas an méid sin</span>
<lb n="369"/><span>ar shíbhialtacht na nGréagach.  Ar an gcuma gcéadna, níor bheag de theastas</span>
<lb n="370"/><span>an moladh san Cambrensis ar neambarbaracht na hEireann lena ré féin is le</span>
<lb n="371"/><span>fada roimis.  Ní "fás aon oidhche" an tsár-chruitireacht.</span></p>
<lb n="372"/>
<lb n="373"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="374"/>
<lb n="375"/><p><span>Is ar an seana-litríocht, ámh, is treise rian na cruitireachta.  Is gnáth</span>
<lb n="376"/><span>an litríocht san do roinnt 'na trí réithibh .i. ré Tuatha dé Danann, ré Chuchu-</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="377"/><p><span>lainn nú ré na Tána, agus ré na Féinne.  Is sna sgéaltuibh so is fearr gheibhmíd</span>
<lb n="378"/><span>cúntas ar chomhacht an chruitire, agus ar thuairmíbh na nGaodhal ar cheol.</span></p>
<lb n="379"/>
<lb n="380"/><p><span>Innstear san sgéaluíocht is seanda againn conas mar thug an Daghdha</span>
<lb n="381"/><span>turus ar thír na bhFomhorach ar lorg a shídh-chruite a goideadh uaidh.  "Ar</span>
<lb n="382"/><span>shroisint an halla dho, chonnaic sé an chruit ar crochadh ar an bhfalla.</span>
<lb n="383"/><span>Ghlaoidh sé chuige uirthi.  Léim sí fé na dhéin (rud beo a bhí inti).  D' éirig</span>
<lb n="384"/><span>na Fomhoraig 'na coinne chun i chimeád.  Mhairbh sí naonbhar acu agus</span>
<lb n="385"/><span>tháinig sí saor chuige.  Do leag sé a mhéaranna ar na téadaibh agus do thosnuig</span>
<lb n="386"/><span>ar sheinnt, agus do sheinn sé na trí saghsanna ceoil a bhí ag gach ceoltóir</span>
<lb n="387"/><span>oilte.  Ar chloisint an Ghol-traighe dhóibh, do dhearmhad na Fomharaig</span>
<lb n="388"/><span>glan an bhuile feirge bhí ortha, le neart uaignis an cheoil.  Do chlúdaig na fir a</span>
<lb n="389"/><span>n-aghaidh agus do ghoil na mná na trí frasa deor.  Ansan do spreag sé an</span>
<lb n="390"/><span>Geantraighe.  Ní túisge a spreag ná do phléasg na scarta gáiridhe ortha.</span>
<lb n="391"/><span>Fé dheire do scaoil sé chúcha an Suantraighe.  Do ghluais ón gcruit, an ceol</span>
<lb n="392"/><span>aoibhinn sítheach i dtreo gur thuit a gcodladh ortha go léir, agus gur éaluigh</span>
<lb n="393"/><span>sé uatha i ganfhios dóibh..."</span></p>
<lb n="394"/>
<lb n="395"/><p><span>Dá mhéid a chuir an file leis an sgéal, is léir go maith óna chúntas gur</span>
<lb n="396"/><span>cheárd fé leith dar leis na seana-Ghaodhlaibh ceárd an chruitire, go raibh</span>
<lb n="397"/><span>stuidéar éigin agus eagar éigin déanta acu cheana féin ar an gceol, gur aith-</span>
<lb n="398"/><span>nigheadar an draoidheacht is an chomhacht atá ag an gceol, agus gur dheineadar</span>
<lb n="399"/><span>é rainnt na trí treanaibh .i. an Goltraighe, an Geantraighe agus an Suan-</span>
<lb n="400"/><span>traighe.  Tugtar fé ndeara leis gur ar aigne agus ar anam an duine is mó a</span>
<lb n="401"/><span>luigheann draoidheacht an cheoil do réir na nGaedhal.  "Do ghéill an bhuile</span>
<lb n="402"/><span>feirge do bhrón an cheoil, do ghéill an brón do'n gháire agus do ghéill an gáire</span>
<lb n="403"/><span>don séis chodlatach."  Is mór an comhartha é sin ar ghéire is ar chruinneas</span>
<lb n="404"/><span>aigne na nGaodhal.  Nuair a dhein na Gréigig machtnamh ar chomhacht</span>
<lb n="405"/><span>an cheoil agus nuair a chuireadar rompa fáith-sgéal a dhéanamh de, féach</span>
<lb n="406"/><span>mar adubhradar go mealladh Orpheus chuige crainn na coille is clocha na</span>
<lb n="407"/><span>talmhan agus go gcúbadh leomhain chuthaig is beithidhig allta roimis trí</span>
<lb n="408"/><span>aoibhneas a cheoil.  Sé sin le rádh gur dhraoidheacht chorportha ar fad an</span>
<lb n="409"/><span>draoidheacht a bhain le ceol Orpheus.  Ní mar sin do dhraoidheacht an cheoil</span>
<lb n="410"/><span>do réir na nGaodhal.  Ba léir dóibh gan amhras go raibh an draoidheacht</span>
<lb n="411"/><span>chorportha sa cheol: sin é atá le tuigsint leis an Suantraighe.  Ach is ar an</span>
<lb n="412"/><span>aigne is ar an anam a dh'imir an dá shaghas eile a gcomhacht; mar do ghéill</span>
<lb n="413"/><span>buile na bhFomhorach don cheol agus do tháinig brón a gcroidhe ortha, agus</span>
<lb n="414"/><span>ar ball do ghéill an brón do'n tsult agus do chuadar sna trithibh gáire</span>
<lb n="415"/><span>le neart an tsuilt sin.</span></p>
<lb n="416"/>
<lb n="417"/><p><span>Taréis tamaill, ámh, is minicí a deintear trácht, thar aon thrácht eile,</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="418"/><p><span>ar an gcomhacht a bhí ag an suantraighe .i. conas mar do bhí leigheas ann</span>
<lb n="419"/><span>ar gach saghas péine is galair.  Léighmíd go mór mór i sgéaluíocht an tríú</span>
<lb n="420"/><span>ré .i. an Fhiannuíocht, dá n-airigheadh gaisgidhig ghéar-ghonta séis na cruite,</span>
<lb n="421"/><span>agus iad na luighe 'na gcosair chró ar pháirc an áir, gur ghearr go ndéanfaidís</span>
<lb n="422"/><span>dearmhad ar an bpéin le neart aoibhnis an cheoil, agus dá mbeadh mná i</span>
<lb n="423"/><span>bpéin a dteinnis, go dtiocfadh sos is suaimhneas ar an mbrón ar chlos na cruite</span>
<lb n="424"/><span>dhóibh.  Agus b'in é teastas an Chéitinnig nuair a dubhairt se go "n-íocthar</span>
<lb n="425"/><span>neimh go nua luit" le seinnt na cruite; agus teastas an Fheirtéaraig chomh</span>
<lb n="426"/><span>maith "codlaid leis an gclár gcorcra aos fíor ghalair fíor ghonta."  Deirtear</span>
<lb n="427"/><span>gurab é sgéaluíocht na Tána saothar aigne na huaisleachta in allód, agus</span>
<lb n="428"/><span>gurab í an Fhiannuíocht saothar aigne na hísleachta.  Pé 'r domhan é, is léir</span>
<lb n="429"/><span>gurab uaisle an tuairim a bhí ag sgéaluidhthibh na Tána ar chomhacht an</span>
<lb n="430"/><span>cheoil ná mar a bhí ag sgéaluidhthibh na Féinne.</span></p>
<lb n="431"/>
<lb n="432"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="433"/>
<lb n="434"/><p><span>Ba leamh linn deire 'chur leis an aiste seo dá neamh-chruinne í gan tagairt</span>
<lb n="435"/><span>do dhéanamh do genesis na cruite do réir na seana-Ghaodhal.  Muna dtais-</span>
<lb n="436"/><span>beánfaidh sé aon ní eile, taisbeánfaidh sé nách é an greann a bhíodh in easnamh</span>
<lb n="437"/><span>ortha sa tseana-sgéaluíocht.  Sé Marthán a mhínigheann dúinn cad as go</span>
<lb n="438"/><span>dtáinig an chéad chruit.  "Bhí fear ann fadó" ar seisean, "agus bhí bean</span>
<lb n="439"/><span>aige agus ní réidhtighdís ach go hannamh lena chéile.  B'é crích an sgéil é</span>
<lb n="440"/><span>gur theich sí uaidh agus gur lean sí uirthi tré réidh is aimhréidh go dtí gur</span>
<lb n="441"/><span>shrois sí tráig na mara ag Camus.  Do thárla, agus í ag siubhal roimpi ar an</span>
<lb n="442"/><span>dtráig, go bhfeaca sí cnámhairt mhíl mhóir, agus do bhí an ghaoth</span>
<lb n="443"/><span>ag séideadh tríd i dtreó gur ghluais ón gcnámhairt an ceol sár-bhinn</span>
<lb n="444"/><span>sítheach.  Do chuir an ceol fonn codlata uirthi agus do shín sí</span>
<lb n="445"/><span>tháirsti ar an dtráig agus do thuit a codladh uirthi.  Ar ball,</span>
<lb n="446"/><span>do tháinig a fear an treo agus chonnaic sé a bhean agus í</span>
<lb n="447"/><span>'na suan.  Nuair do thuig sé cad ba bhun leis an gciúineas, do chuaidh sé</span>
<lb n="448"/><span>isteach i gcoill a bhí i ngar do'n áit, do dhein sé gléas i bhfuirm lúib na gcnámh</span>
<lb n="449"/><span>agus do shocraigh sé féitheanna an mhíl mhóir treasna air mar théadaibh.</span>
<lb n="450"/><span>Agus b'in í chéad chruit a deineadh riamh ar an saol so."  Is dócha ná fuil</span>
<lb n="451"/><span>sa chúntas sain ach magadh Mharbháin fés na bárdaibh.  Pé'r domhan é,</span>
<lb n="452"/><span>chuir Eoghan ó Comhraidhe roint spéise ann, agus d'admhuigh sé gurab</span>
<lb n="453"/><span>ionann "cruit" agus cnámh bhrollaig an ghé nú na coirre.</span></p>
<lb n="454"/>
<lb n="455"/><p><span>Bíodh san mar atá, ta cúntas uasal aoibhinn againn i seana-sgéal eile-</span>
<lb n="456"/><span>Táin Bó Fraich a ainm - ar conas a shíolraig na trí saghsanna ceoil fadó.</span>
<lb n="457"/><span>Seo mar do thárla.  Bhí triúr cloinne ag "Boand a' síodhaibh."  Goltraighe,</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="458"/><p><span>agus Geantraighe agus Suantraighe 'do b'ainm dóibh.  "Agus is mar seo</span>
<lb n="459"/><span>a fuaradar na hainmneacha san.  Do bhí Boand ag iomchur cloinne agus</span>
<lb n="460"/><span>le linn bheith i dteinneas di, do sheinn Uaithne, a fear, an ceol.  Ar dtúis</span>
<lb n="461"/><span>bhí an ceol ag gol agus ag géar-chaoi, ag déanamh chomh-bhróin léi sa tein-</span>
<lb n="462"/><span>neas.  Ansan bhí gean is gáire ann, le neart a áthais beirt mhac do theacht</span>
<lb n="463"/><span>ar an saoghal.  Bhí suan is suairceas ann sa deire taréis an tríú mac do</span>
<lb n="464"/><span>bhreith dhi.  Ar ball do dhúisig Boand as an suan, agus do labhair sí le hUaithne</span>
<lb n="465"/><span>agus ars' ise "Tairgim duit do thriúr cloinne .i. Goltraighe agus Geantraighe</span>
<lb n="466"/><span>agus Suantraighe thar ceann t'fhéile is do mhaithis.'"  Ba dheacair, agus</span>
<lb n="467"/><span>litríocht an domhain do chuardach, an míniú sin do shárú le háilneacht is</span>
<lb n="468"/><span>le fíor-chaoine na daonnachta.  Haec sunt lacrymae rerum.  Níor rug aon</span>
<lb n="469"/><span>ghaduidhe Dé leis anuas ó árus na nDéithe na trí saghsanna ceoil ná níor</span>
<lb n="470"/><span>sheinn aon aingeal don chine bhocht daonna é ar bhán ná i gcuim an tsléibhe;</span>
<lb n="471"/><span>ní hiad san mínighthe na nGaodhal ar theacht an cheoil ar an saoghal.  Is</span>
<lb n="472"/><span>as cruadhtan an tsaoghail agus as géar-fhuiling Shíol Ádhaimh is túisge,</span>
<lb n="473"/><span>dar leo, a shíolruig an ceol: an bhean i dteinneas cloinne, an fear ag seinnt</span>
<lb n="474"/><span>chun i d'fhuascailt ón bpéin.  Aoibhinn uasal an míniú é.</span></p>
<lb n="475"/>
<lb n="476"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="477"/>
<lb n="478"/><p><span>Dá ársaí í réim na cruitireachta, ámhthach, tá an réim sin caithte.  Ní</span>
<lb n="479"/><span>féidir í do bhunú airís.  Dá mb'é Seoirse Petrie féin é, d'admhuigh sé an</span>
<lb n="480"/><span>méid sin.  Ach tá ana-chuid de'n chruit-cheol ann fós agus é ar áilneacht</span>
<lb n="481"/><span>an domhain.  Má's áil linn ceol fíor-Ghaodhlach d'athbheochtaint, ní mór</span>
<lb n="482"/><span>dúinn an cruit-cheol sin do shíor-chleachtadh, agus do chur in eagar i gcóir</span>
<lb n="483"/><span>an phiánó (agus cad tá i bpiánó ach cruit i bhfolach?) Tá sár-cheol againn</span>
<lb n="484"/><span> - seinneadh éinne "Tabhair dom do lámh," nú an Princess Royal atá i</span>
<lb n="485"/><span>gcnuasacht Uí Néill, nú Scott's Lamentation i gcnuasacht Bhunting, nú aon</span>
<lb n="486"/><span>phíosa beagnách sa tsár-chnuasacht a chuir Eoghan Laoide in eagar do</span>
<lb n="487"/><span>Chonnradh na Gaoluinne 1902; agus chífidh sé uaisleacht is aoibhneas an</span>
<lb n="488"/><span>cheoil sin.  Bhí an ceol fé árd mheas in Eirinn, tráth, agus ceárd an chruitire</span>
<lb n="489"/><span>mar phríomh-cheárd: ná bímís feasta ar an náisiún is lugha ceol agus is</span>
<lb n="490"/><span>suaraighe meas air i roinn mhór na hEúróipe, sinne gurab ársaí teastas ár</span>
<lb n="491"/><span>sean ar dhraoidheacht an cheoil ná teastas aon náisiúin eile.</span></p>
<lb n="492"/>
<lb n="493"/><p><span>DONNCHADH Ó BRAOIN.</span>
<lb n="494"/><span>SÉAMUS Ó hAODHA.</span>
<lb n="495"/></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="496"/><p><span>Na Camáin Úd.</span></p>
<lb n="497"/>
<lb n="498"/><p><span>Cadé mar bhogann báire comórtais na seana-bhuachaillí chun cainnte,</span>
<lb n="499"/><span>agus chun maoidhte as a ngníomharthaibh féin lá éigin.  Truagh gan</span>
<lb n="500"/><span>aon ghaisge le maoidheamh agamsa, muna b'é gur fhágas cómhartha ar dhuine</span>
<lb n="501"/><span>lem' chamán, ach mar sin féin níor dhóigh seana-dhálta le Mícheál Ciasóg</span>
<lb n="502"/><span>gan fonn cainnte air an lá sciobas fuireann Atha Cliath an chraobh ó Luimnigh.</span></p>
<lb n="503"/>
<lb n="504"/><p><span>"Deárna libh a sheana-bhuachaillí Mhíchíl" arsa mise, "agus ar na</span>
<lb n="505"/><span>hoighrí atá indiu oraibh, gíbé i nAth Cliath no i Luimnigh dhóibh!"  Mar</span>
<lb n="506"/><span>is ar Mhícheál agus a chualacht is mó bhí mo smaointe ag rith, agus as soin</span>
<lb n="507"/><span>siar go dtí an chéad chamáinín do bhain m'athair dom.  Beannacht na ngrás</span>
<lb n="508"/><span>leis féin agus le Mícheál, do ghéilleadar do mhaith an chamáin.</span></p>
<lb n="509"/>
<lb n="510"/><p><span>Ó is geall le scéal ar mheath agus aith-theacht an chamáin atá anois agam,</span>
<lb n="511"/><span>fágfad an chraobh mar a bhfuil sí - áit nách fonn le daoinibh eile í dh'fhágaint.</span></p>
<lb n="512"/>
<lb n="513"/><p><span>Ní fheadar cadé an t-aos do bhí agam, ach gur im' chótaí beaga bhíos,</span>
<lb n="514"/><span>an lá chóirigh m'athair an dá chamán aitinn, ceann domhsa, agus an ceann eile</span>
<lb n="515"/><span>dom' dhearbhráthair Seán ba shine ná me.  Thug sé dhúinn mar liathróid</span>
<lb n="516"/><span>ceirtlín mhaith chruaidh de shnáitholna, go raibh corc istigh innti, agus í</span>
<lb n="517"/><span>fuaidhte le córda lasmuich, agus mo ghairm í an óige!  Níor bhfearr linn</span>
<lb n="518"/><span>fear agus fiche ar an dtaobh ná an bheirt againn ag imirt bháire sa pháirc</span>
<lb n="519"/><span>bháin ar aghaidh an duiris amach.  Ní beag díbh a dhéine bhíodh an cluiche</span>
<lb n="520"/><span>eadrainn an cómhartha dh'fhan na dhiaidh.  Do scior mo chamánsa dá</span>
<lb n="521"/><span>chamánsan lá, gur bhuail fé bhun na súile é.  D'fhan leac d'fhuil bhrúidhte</span>
<lb n="522"/><span>annsoin ann, no go mb'éigean súmaire chur leis, agus an té fhéachfadh sa</span>
<lb n="523"/><span>ghnúis indiu air, i gcathair Uellington theas, chídhfeadh sé rian greama an</span>
<lb n="524"/><span>tsúmaire ag bun na súile cléithe aige.</span></p>
<lb n="525"/>
<lb n="526"/><p><span>Fuair na camáin sos na dhiadh soin, ach níor bhfada é, agus níor leigeadh</span>
<lb n="527"/><span>aon fhán ortha no go rabhdar ró-bheag ar fad dúinn.  Do bhaineamair féin</span>
<lb n="528"/><span>dhá cheann eile annsoin, ó bhíomair chun fiadhaigh, agus níor bh' fhuláir</span>
<lb n="529"/><span>linn dul imeasg na mbuachaillí móra leo, i bPáirc an Droichid.  Annsoin do</span>
<lb n="530"/><span>cuireadh mo chómhartha ormsa, do lean ó shoin díom - cláirfhiacal do bhri-</span>
<lb n="531"/><span>seadh orm - ach ná bacaimís leis an méid sin de'n scéal.  Níor briseadh fiacal</span>
<lb n="532"/><span>le camán i bPáirc an Droichid ó shoin, mar bhí an camán ag dul as dáta ar</span>
<lb n="533"/><span>fad an uair sin.  Bhí na fir óga ar fuaid Chiarraí tar éis iompódh ar an liathróid</span>
<lb n="534"/><span>choise, agus do lean na garsúin iad.  Tá fhios ag an saoghal Fódhlach go</span>
<lb n="535"/><span>bhfuilid siad imeartha go maith ar an liathróid choise, ach is ait é nár chasadar</span>
<lb n="536"/><span>ar an gcamán ó shoin, thar phobulaibh eile na hÉireann.  A gcoséadtroma fé</span>
<lb n="537"/><span>ndeár dóibh rogha do thabhairt don' pheil b'fhéidir.  Mo thuairm féin nách</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="538"/><p><span>i an chos is bun leis ach an teanga.  Bhí déanamh a ngnótha de'n Bhéarla</span>
<lb n="539"/><span>foghlumtha acu san am soin, agus ní thugadar an aidhm cheart ar an nGaedh-</span>
<lb n="540"/><span>hilg go dtí so.  Ina choinnibh sin braithim gur b'iad na daoine is mó dúil</span>
<lb n="541"/><span>sa Ghaedhilg is mó dúil sa chamán, ó Mhícheál Chiasóg anuas.</span></p>
<lb n="542"/>
<lb n="543"/><p><span>I lár an earraigh sa bhliadhain 1884 do chuas ar scoil Mhíchíl Chiasóg.</span>
<lb n="544"/><span>Bhí sé an uair sin tar éis cuid dá scoláirí agus dá sheana-scoláirí do nascadh</span>
<lb n="545"/><span>i gcumann iománachta, agus seilbh do thógaint i gceathrú bheag thalmhan</span>
<lb n="546"/><span>le hais chairn Uellington i bPáirc an Fhíonnuisge.  Níar dhearmad liomsa</span>
<lb n="547"/><span>bheith ann an Satharn do bhí chúghainn.  Fiche éigin duine ar fad ann;</span>
<lb n="548"/><span>tuairm a leath os cionn fiche bliain d'aois, agus a leath fé na bhun.  Mícheál</span>
<lb n="549"/><span>féin agus a chamán aige i lár báire.  Ní dóigh liom go bhfeacaidh muinntir</span>
<lb n="550"/><span>Átha Cliath camán a dtáinig dá saoghal go dtí soin, agus an iongna dheinidís</span>
<lb n="551"/><span>de, ach thairis sin ní mór go gcuiridís aon tsuim sa chluiche.  Na daoine stadadh</span>
<lb n="552"/><span>lasmuich de'n fhál ag féachaint orainn, d'imthídís tar éis tamaillín, agus,</span>
<lb n="553"/><span>dar linn, seana-bhlas acu orainn, ach chun na fírinne níor ghasta mar iomán-</span>
<lb n="554"/><span>aithe sinn sa rith.</span></p>
<lb n="555"/>
<lb n="556"/><p><span>Bhí dream éigin gaigí, ámhach, nár bh'ionmhain leo sinn féin agus ár</span>
<lb n="557"/><span>gcamáin, ach níor leigeadar aonní ortha i dtosach, mar is nár bhfiú leo é, no</span>
<lb n="558"/><span>go stadfaimís uainn féin.  Nuair dob fhada leo gur coireadh sinn tháinig</span>
<lb n="559"/><span>chúghainn bocaire mór do bhí mar cheann ortha.  D'fhógair seisean dúinn</span>
<lb n="560"/><span>an áit sin d'fhágaint, gur le na chumann féin an talamh, agus nár cheadaigh</span>
<lb n="561"/><span>a chumann dúinn bheith ann.  Fear dob eadh Mícheál nár lugha air an sioc</span>
<lb n="562"/><span>liath ná gaigí agus a gcuid cluichí neamhthuigseacha.  Is dócha go raibh</span>
<lb n="563"/><span>fhios aige gur bh'í an tseilbh an teideal ba threise, mar ní mór an chainnt do</span>
<lb n="564"/><span>caitheadh no go ndubhairt sé leis an mbocaire, dá mba dhóigh leis gur bh'é féin</span>
<lb n="565"/><span>agus a chumann dob fhearr ceart chun na talmhan, teacht agus í bhaint amach.</span>
<lb n="566"/><span>Chuaidh seisean ag triall ar a ghaigí leis an scéal do bhí aige, ach ní thángadar</span>
<lb n="567"/><span>ag baint na sealbha amach, agus is cinnte dá dtagaidís go mbeadh cipineach ann.</span></p>
<lb n="568"/>
<lb n="569"/><p><span>Nuair bhí an cumann go maith ar a bhonaibh, agus na buachaillí ag dul i</span>
<lb n="570"/><span>dtaithí an chamáin, ba mhithid le Mícheál dul céim eile ar aghaidh.  Ba</span>
<lb n="571"/><span>mhaith leis fuireann eile do thoighdeadh amach in áit éigin d'imeoradh báire</span>
<lb n="572"/><span>leis.  Ach ca' raibh fuireann eile le fáil?  Thar éis a lán tuairiscí samhluigheadh</span>
<lb n="573"/><span>do gur bh'é Cúntae na Gaillmhe an dóigh dob fhearr.  Bailigheadh fuireann</span>
<lb n="574"/><span>annsoin, agus deineadh coinne báire i mBéal Átha Slógh i gcóir lae</span>
<lb n="575"/><span>Domhnaigh um Bealtaine.  Ní rabhasa ar an bhfuireann do thoimh</span>
<lb n="576"/><span>(thoigh) Mícheál, agus ó ná bíodh an t-airgead póca go liobarnach ag</span>
<lb n="577"/><span>macaibh léighinn na haimsire sin, níor leanas siar iad, no ba ghreannmhar le</span>
<lb n="578"/><span>clos indiu an scéal do bheadh le haithris agam.</span>
<lb n="579"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="580"/><p><span>Lucht tuaithe go háirithe, ní bhídís ró-thugtha do riaghlachaibh an saoghal</span>
<lb n="581"/><span>soin, ach aon bhunriaghail amháin ag a lán díobh, de'n tsaghas do múineadh</span>
<lb n="582"/><span>domhsa thall i Libherpúl cheithre bliana na dhiadh soin.  Do luigheas isteach</span>
<lb n="583"/><span>i gcumann peileann, agus an chéad tráthnóna bhíos ag imirt níor aithin ann</span>
<lb n="584"/><span>mé ach amháin Ian mac Dubhgaill, Gaedheal mallaithe ó árdaibh Alban.</span>
<lb n="585"/><span>Le báidh dhomhsa, agus ar eagla ná beadh mo cheart de'n imirt agam, thug</span>
<lb n="586"/><span>sé gearr-theagasg ar na riaghlachaibh dom.</span></p>
<lb n="587"/>
<lb n="588"/><p><span>"Cuma dhuit sa donas," ar seisean, "ach liathróid no lorga, fadhb rómhat.</span>
<lb n="589"/><span>Aonní thiocfas sa tslighe ort imir an bhróg air, agus muna dtaithnighe soin</span>
<lb n="590"/><span>leo fanaidís uait!"</span></p>
<lb n="591"/>
<lb n="592"/><p><span>Pé riaghlacha cleachtadh i nÁth Slógh an lá úd, bhí breasal ar chuid</span>
<lb n="593"/><span>d'fhuireann Átha Cliath ag filleadh dhóibh, ach ó nár bhfonn leo trácht ar</span>
<lb n="594"/><span>imtheachtaibh an lae caithfead an scéal d'fhágaint annsoin.</span></p>
<lb n="595"/>
<lb n="596"/><p><span>Ní fada leanas féin d'iomáin ná de pheil, ó bhraitheas ná raibh aon rath</span>
<lb n="597"/><span>orm chúcha.  Ní mar sin dá lán eile de bhuachaillibh Mhíchíl Chiasóg, bhíodh</span>
<lb n="598"/><span>iománacht dá cleachtadh acu, thall i Sasanaibh amháin.  Is ó chualacht</span>
<lb n="599"/><span>Mhíchíl d'fhás cumann Gaedhlach na Lúthchleas, ach is clos dom ná geobhfar</span>
<lb n="600"/><span>feasta sa chumann soin le haoinne de sna buachaillí go raibh sé de phláinéad</span>
<lb n="601"/><span>air dul i seirbhís an Riaghlachais.</span></p>
<lb n="602"/>
<lb n="603"/><p><span>Bíonn an roth ag gabháil tímcheall.</span></p>
<lb n="604"/>
<lb n="605"/><p><span>FEARGUS FINNBHÉIL.</span>
<lb n="606"/></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="607"/><p><span>La Bretonne.</span></p>
<lb n="608"/>
<lb n="609"/><p><span>Sgéal Frainncise.</span></p>
<lb n="610"/>
<lb n="611"/><p><span>Do hosgladh geata carcrach Auberive tráthnóna áirithe 'sa tSamhain - La</span>
<lb n="612"/><span>'le Caitrín do bhí ann - agus do sgaoileadh amach bean.  Bhí sí timcheal</span>
<lb n="613"/><span>deich mblian fichead d'aois.  Gúna olna breac-chaithte a bhí uirthe, agus</span>
<lb n="614"/><span>cadhp de shaghas éigin cadáis ar a ceann aice, agus ní bréag a rádh gurbh'</span>
<lb n="615"/><span>áiféiseach ar fad an cadhp céadna mar fráma don aghaidh mhílíligh attha úd</span>
<lb n="616"/><span>a bhíon de ghnáth ar dhaomibh tar éis tréimhse dá saoghal a chaitheamh</span>
<lb n="617"/><span>i gcarcair.  Cime dob'eadh í a bhí díreach tar éis cead a cos d'fháil arís.  La</span>
<lb n="618"/><span>Bretonne an ainm do thugadh a comh-chimí uirthe.  Fuarthas cionntach</span>
<lb n="619"/><span>i marbhú a naoidheáin í, agus bhí sé bliana imthithe ó tháinig sí ar dtiús sa</span>
<lb n="620"/><span>chóisde go carcair an chonndae.  Anois, tar eis pé airgead a bhí ag teacht</span>
<lb n="621"/><span>chúici d'fháil ón gcléireach, bhí sí saor arís agus a pas go Langres deimhinithe.</span>
<lb n="622"/><span>Ach bhí cóisde Langres imthighthe i bhfad roimis sin.  Go tuathach, lán</span>
<lb n="623"/><span>d'anaithe, dhein sí ceann ar aghaidh ar phríomh-thighe ósta na háite, agus,</span>
<lb n="624"/><span>le snag 'na glór, d'iarr sí bheith istig i rith na hoidhche ortha.  Bhí an tig lán</span>
<lb n="625"/><span>agus 'na éaghmuis sin is dóichí ná raibh aon lorg ag an gcoimeádaí ar a leithéid</span>
<lb n="626"/><span>siúd d' "éan carcrach," óir chomhairligh sé dhí leanamhaint uirthe go dtí</span>
<lb n="627"/><span>an tig tábhairne ar an dtaobh thall den bhaile.  Tháinig breis mhearbhaill</span>
<lb n="628"/><span>agus breis eagla anois uirthe, ach thug sí a bóthar uirthe agus do chnag sí</span>
<lb n="629"/><span>ar dhoras an tábhairne.  D'infhiúch bean an tighe í go míchéadtach, óir is</span>
<lb n="630"/><span>dócha gur thuig sí cérbh as í, agus sgaoil sí arís go doicheallach chun siubhail</span>
<lb n="631"/><span>í mar dh'eadh ná raibh leaba le cur aici.  Ní raibh aon dul ag La Bretonne</span>
<lb n="632"/><span>ón eiteachas so.  Chúb sí a ceann agus d'iompuigh sí ón ndoras, ach i ndoimh-</span>
<lb n="633"/><span>neas a croidhe do méaduigheadh go mór ar an ndearg-fhuath a bhí aici don</span>
<lb n="634"/><span>saoghal a bhí fós dá diúltú.  Ní raibh le déanamh anois aici ach an bóthar</span>
<lb n="635"/><span>go Langres do thabairt uirthe féin.</span></p>
<lb n="636"/>
<lb n="637"/><p><span>Is oban a thuitean an oidhche i ndeire na Samhna, agus níorbh fhada</span>
<lb n="638"/><span>go raibh sí ag fuirseadh léi féin tré dhubh-dhoircheacht na hoidhche ar an mbó</span>
<lb n="639"/><span>-thar liath úd a chasan agus d'athchasan ar iomall dhá choill, agus an ghaoth</span>
<lb n="640"/><span>a dtuaidh ag búithrigh go fraochmhar agus ag sgaipeadh na nduilleog</span>
<lb n="641"/><span>bhfeóchta mór-thimcheall.</span></p>
<lb n="642"/>
<lb n="643"/><p><span>Tar éis na sé mblian do chaith sí craptha fé ghlas sa charcair' is beag den</span>
<lb n="644"/><span>lúth a bhí anois ins na glúnaibh aici agus is ar éigin a bhí innti siubhal.  Agus</span>
<lb n="645"/><span>mar bhárr ar an ndonas, toisg gan de thaithí a bheith aici le fada ach ar shlipéidí,</span>
<lb n="646"/><span>do ghoill na bróga nua go mór uirthe.  Ní raibh míle de bhóthar curtha dhi</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="647"/><p><span>aici go raibh cluig ar a cosaibh agus go raibh sí tnáite traochta.  Shuidh sí</span>
<lb n="648"/><span>ar charn cloch á fhiafruighe dhi féin an mbeadh sé de chrann anois uirthe</span>
<lb n="649"/><span>bás d'fháil den bhfuacht agus den ocras fé ghéire na hoidhche gan fosgadh</span>
<lb n="650"/><span>ón bhfuar-ghaoith a bhí ag déanamh lice oidhre dá smúsach.</span></p>
<lb n="651"/>
<lb n="652"/><p><span>De phreib, cheap sí gur chuala sí ansan in uaigneas an bhóthair fuaim</span>
<lb n="653"/><span>mar bheadh glór duine ag abhrán.  Chuir sí cluas uirthe féin, agus ar ball</span>
<lb n="654"/><span>d'aithin sí go cruinn, soiléir' ceann de sna seóthínib seo lena gcuirean an</span>
<lb n="655"/><span>mháthair leanbhaí chun suain.  D'eirigh sí arís, agus do shiubhail fé dhéin</span>
<lb n="656"/><span>fuama an ghlóir, agus níorbh fhada go bhfeaca sí solas ag lonnradh trí sna</span>
<lb n="657"/><span>crannaibh; i gceann cúpla nóimid eile bhí sí na seasamh ag doras botháin</span>
<lb n="658"/><span>a raibh a díon buailte suas fé charraig agus scraitheana agus cré anuas air.</span>
<lb n="659"/><span>Tríd a fhuinneóig seo a bhí an solas úd ag taithneamh.  Go himnímheach,</span>
<lb n="660"/><span>creathánach do chinn si ar bhualadh ar an ndoras.</span></p>
<lb n="661"/>
<lb n="662"/><p><span>Do stad an t-abhrán agus d'oscail bean tuathach an doras.  Ní</span>
<lb n="663"/><span>raibh sí puinn níos sine ná la Bretonne féin ach bhí sí caithte,</span>
<lb n="664"/><span>críona cheana féin ó dhian obair.  Bí cabhal a gúna stractha agus</span>
<lb n="665"/><span>bhí an croiceann modartha méirscreach nochta.  D'fhéach sí le halltacht ar</span>
<lb n="666"/><span>an ndeoruidhe seo na haighthe uaignighe, truaghmhéilighe.</span></p>
<lb n="667"/>
<lb n="668"/><p><span>"Dia dhuit," ar sise ag árdú an lampa do bhí na láimh aici, "cad a theas-</span>
<lb n="669"/><span>duighean uait?" "Ní féidir liom leanamhaint níos sia orm," ar La Bretonne</span>
<lb n="670"/><span>agus tocht na glór.  "Is fada uaim fós an chathair, agus dá dtabharfá fosgadh</span>
<lb n="671"/><span>na hoidhche dhom ba mhór an déirc orm é....  Tá airgead agam.</span>
<lb n="672"/><span>Díolfar as do thrioblóid tu."</span></p>
<lb n="673"/>
<lb n="674"/><p><span>"Buail isteach," ars an bhean eile tar éis maranna nóimid.  "Ach cad</span>
<lb n="675"/><span>na thaobh," ar sí de glór a raibh níos mó d'fhiosracht ná d'amhras ann-</span>
<lb n="676"/><span>"nár fhanais in Auberive?."</span></p>
<lb n="677"/>
<lb n="678"/><p><span>"Ní tabharfaí lóisdín dom ann," ar sise, agus ceann fé uirthe.  "Mar-</span>
<lb n="679"/><span>mar, thángas as an gcarcair' tá fhios agat." "O! la Maison Centrale! ach,</span>
<lb n="680"/><span>is cuma san - buail isteach - Níl aon eagla ormsa, níor chleachtas féin ach</span>
<lb n="681"/><span>annró agus léan.  Rud eile dhe, ba mhór an scrupal liom aon Chríostuidhe</span>
<lb n="682"/><span>d'fhágaint amuigh a leithéid seo d'oidhche.  Déanfad réidh-leaba d'fhraoch duit."</span></p>
<lb n="683"/>
<lb n="684"/><p><span>Fuair sí gabhál fhraoich thirm agus do leath i gcúinne na teine é.</span></p>
<lb n="685"/>
<lb n="686"/><p><span>"An bhfuilir id' chomhnuidhe it aonar anso?" arsa la Bretonne go</span>
<lb n="687"/><span>cúthail.</span></p>
<lb n="688"/>
<lb n="689"/><p><span>"Táim, agus mo ghearrachaile bheag im fhochair.  Tá sí ag déanamh</span>
<lb n="690"/><span>ar a seacht anois.  Mairimíd ar a dtuillimse ag obair sa choill sa ló."</span></p>
<lb n="691"/>
<lb n="692"/><p><span>"Tá t' fhear pósta marbh, mar sin?"</span></p>
<lb n="693"/>
<lb n="694"/><p><span>"Tá," arsa an bhean eile ag cur smuilc uirthe féin.  "Níl aon athair</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="695"/><p><span>ag mo mhúirnín.  Ochón, ó! tá a thrioblóid féin ar chách.  Ach, seo, féach,</span>
<lb n="696"/><span>tá do leaba réidh agus cúpla práta d'fhuighleach coda na hoidhche leis.  Níl</span>
<lb n="697"/><span>a mhalairt agam le tairgsint duit  - ."</span></p>
<lb n="698"/>
<lb n="699"/><p><span>Do ghlaoidh glór leinbh uirthe ó chlúid dhorcha a bhí deighealta ag</span>
<lb n="700"/><span>cliathán adhmaid ón gcuid eile den seomra.  "Slán agat," ar sise, "tá an</span>
<lb n="701"/><span>leanbh ag glaodhach.  Ní mór domhsa imtheacht.  Sámh-chrodla chughat."</span>
<lb n="702"/><span>Thóg sí an lampa agus isteach sa chloiséad léi agus d'fhág sí la Bretonne 'na</span>
<lb n="703"/><span>haonar sa doircheacht.  Tar éis a cuid bidh do chaitheamh, do luigh sisi ar</span>
<lb n="704"/><span>an bhfraoch, ach ní chun codlata é.  D'airigh sí an mháthair ag caint go caoin</span>
<lb n="705"/><span>cneasta leis an leanbh.  Do dúisigheadh isi nuair do bhuail an deoruidhe ar</span>
<lb n="706"/><span>an doras agus ba leasg léi codla arís.</span></p>
<lb n="707"/>
<lb n="708"/><p><span>Do bhréag agus do chiúnaigh an mháthair an leanbh le caoin-bhriatraibh</span>
<lb n="709"/><span>grádha a chuir buaidhreamh míchuibheasach éigin ar la Bretonne.  Do dhein</span>
<lb n="710"/><span>an racht caoin-ghrádha símplí úd ana-bhoga ar a croidhe, agus is deabhrath-</span>
<lb n="711"/><span>ach gur músgladh iarracht éigin den bháidh mháthardha in anam an chailín</span>
<lb n="712"/><span>seo do daoradh blianta roimis sin i marbhú a nuadh-naoidhneáin féin.</span></p>
<lb n="713"/>
<lb n="714"/><p><span>"Muna mbeadh an crann mí-ádhmharach do bheith orm," ar sise go</span>
<lb n="715"/><span>brónach 'na haigne féin, "bheadh sé 'na chomhnaois don gcailín bheag úd</span>
<lb n="716"/><span>anois."</span></p>
<lb n="717"/>
<lb n="718"/><p><span>Do chuir an cuimhneamh so, i dteannta glóir an leinbh, gach ball dá</span>
<lb n="719"/><span>ballaibh beatha ar crith.  Do bhog sé milseacht éigin i gceart-lár an tsearbhais</span>
<lb n="720"/><span>mhóir do bhí 'na croidhe, agus do mhéaduigh an fonn guil do bhí cheana</span>
<lb n="721"/><span>uirthe.</span></p>
<lb n="722"/>
<lb n="723"/><p><span>"Seo, seo anois, a chuid," ais an mháthair, "caithfe tú dul a chodla,</span>
<lb n="724"/><span>agus má bhír id chailín mhaith b'féidir go mbéarfainn lem chois tu ar aonach</span>
<lb n="725"/><span>Chaitrín amáireach."</span></p>
<lb n="726"/>
<lb n="727"/><p><span>"Aonach na leanbh, a mham, aonach na leanbh mbeag an é?"</span></p>
<lb n="728"/>
<lb n="729"/><p><span>"'Sé, a laogh, aonach na leanbh mbeag."</span></p>
<lb n="730"/>
<lb n="731"/><p><span>"Beirean Caitrín Naomhtha bréagáin chun na leanbh an lá san, a Mham?"</span></p>
<lb n="732"/>
<lb n="733"/><p><span>"Beireann, a chuid, uaireanta."</span></p>
<lb n="734"/>
<lb n="735"/><p><span>"Cad 'na thaobh, mar sin, ná tugan sí bréagáin chun ár dtighe-ne?"</span></p>
<lb n="736"/>
<lb n="737"/><p><span>"B'fhéidir gur mar gheall ar sinne bheith 'nár gcomhuidhe ró-fhada</span>
<lb n="738"/><span>uaithe, - na éaghmais sin, táimíd ró-dhealbh."</span></p>
<lb n="739"/>
<lb n="740"/><p><span>"Ó, ní thugan sí neithe ach chun na naoidhneán saidhbhir?  Cad 'na</span>
<lb n="741"/><span>thaobh, a mham, cad 'na thaobh, adeirim? ba bhreagh liomsa bréagáin</span>
<lb n="742"/><span>d'fheiscint."</span></p>
<lb n="743"/>
<lb n="744"/><p><span>"Seadh, b'fhéidir go bhfeicfá leis, lá éigin, má bhír id chailín mhaith</span>
<lb n="745"/><span>deagh-iompair anois agus dul a chodla gan mhoill."</span>
<lb n="746"/></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="747"/><p><span>"Raghad a chodla láithreach, a mham, le hionchas go mbéaradh sí roinnt-</span>
<lb n="748"/><span>chugham amáireach."</span></p>
<lb n="749"/>
<lb n="750"/><p><span>Thuit ciúineas ar an dtig 'na dhiaidh sin.  Ar ball ní raibh le clos ach</span>
<lb n="751"/><span>an anál fhada, réidh, éadtrom.  Bhí an leanbh 'na sámh chodla - agus an</span>
<lb n="752"/><span>mháthair, leis.</span></p>
<lb n="753"/>
<lb n="754"/><p><span>B'í la Bretonne an t-aon duine amháin sa tig nár fhéad codla.  Bhí</span>
<lb n="755"/><span>mothú éigin 'na raibh suairceas agus duairceas measgtha le chéile ag cor-</span>
<lb n="756"/><span>ruidhe 'na croidhe, agus dhein sí maranna ar chuma nár chleacht sí riamh</span>
<lb n="757"/><span>cheana ar an naoidhneán óg úd do mhairbh sí blianta roimis sin...</span>
<lb n="758"/><span>agus mar sin dí go breacadh an lae.</span></p>
<lb n="759"/>
<lb n="760"/><p><span>Bhí an mháthair agus an leanbh 'na dtoircim suain, ach d'eirigh la Bre-</span>
<lb n="761"/><span>tonne, d'éaluigh sí an doras amach agus siar thar nais léi an bóthar arís agus</span>
<lb n="762"/><span>níor stad cos léi gur bhain sí Auberive amach arís.  Shiubhail sí go mall</span>
<lb n="763"/><span>righin suas an t-aon tsráid amháin, ag féachaint go géar ar shighnibh na</span>
<lb n="764"/><span>siopaí.  Fé dheire, do tháinig sí don saghas a bhí sí a lorg.  Do bhuail sí</span>
<lb n="765"/><span>ar an ndoras agus níorbh fhada gur hoscladh é.  Siopa éaduightheora dob</span>
<lb n="766"/><span>eadh é do réir a chomharthaí, ach bhí bábóga, bréagáin agus rudaí mar sin</span>
<lb n="767"/><span>san bhfuinneóig leis.  Rudaí suaracha iad go léir, bábóga bata, arc Noe,</span>
<lb n="768"/><span>agus caora bheag, ghiobalach cos i dteannta.</span></p>
<lb n="769"/>
<lb n="770"/><p><span>Chuir la Bretonne iongnadh a chroidhe ar fhear an tsiopa nuair chean-</span>
<lb n="771"/><span>nuigh sí a raibh ann díobh.  Dhíol sí asta agus thug a bóthar arís uirthe.</span>
<lb n="772"/><span>Bí sí ag tabhairt aighthe arís ar an mbothán sa choill nuair leagadh lámh</span>
<lb n="773"/><span>throm ar ghualainn uirthe.  Ar iompódh dhi bhí oifigeach gendarmerie os</span>
<lb n="774"/><span>a comhair amach.  Níor chuimhnigh sí go raibh sé i gcoinne na dlighe d'aon</span>
<lb n="775"/><span>chimea sgaoilfí fanamhaint in achmaireacht na carcrach.</span></p>
<lb n="776"/>
<lb n="777"/><p><span>"Taoi ag leadarántacht anso fós nuair ba cheart dhuit bheith i Langres</span>
<lb n="778"/><span>féan am so," ars an t-oifigeach go haithrinneach.  Téanam ort anois agus</span>
<lb n="779"/><span>brosduigh.  Bímís ag bogadh."</span></p>
<lb n="780"/>
<lb n="781"/><p><span>Cheap sí an cás do mhíniú dho, saothar in aisge, ámh.  Fuarthas cárr</span>
<lb n="782"/><span>a bhí ag gabháil thar brághaid.  Sáthadh La Bretonne isteach ann, agus</span>
<lb n="783"/><span>an gendarme dá tionnlacan.  Bhí sí arís ag cur an bhóthair go Langres di.</span></p>
<lb n="784"/>
<lb n="785"/><p><span>Seo chun siubhail an cárr dá shúngadh thar puillínibh oidhrighthe an</span>
<lb n="786"/><span>bhóthair.  Bhí croidhe la Bretonne dá shníomh, ach choinnigh sí greim ar a</span>
<lb n="787"/><span>beirtín bréagán, ar a shon go raibh barra liobar ar a méireanaibh.</span></p>
<lb n="788"/>
<lb n="789"/><p><span>De phreib, ó chasadh den bhóthar, d'aithin sí an casán a bhí ag rith isteach</span>
<lb n="790"/><span>tríd an gcoill.  Do léim a croidhe agus d'impigh sí ar a gárda stad ar feadh</span>
<lb n="791"/><span>nóimid.  Bhí teachtaireacht aice do la Fleuriotte, bean a bhí 'na comhnuidhe</span>
<lb n="792"/><span>istig annsan.  D'athchuinigh sí chomh dian san ar an ngendarme gur ghéill sé</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="793"/><p><span>dhí. Stadadar, ceangladh an capall de chrann agus do bhogadar leo an casán</span>
<lb n="794"/><span>suas.  Bhí la Fleuriotte ag gearradh adhmaid ar aghaidh an dorais.  Nuair</span>
<lb n="795"/><span>chonnaic sí chúice la Bretonne agus gendarme 'na fochair, do leath a súile</span>
<lb n="796"/><span>uirthe agus thuit a lámha ar liobarnaigh síos.</span></p>
<lb n="797"/>
<lb n="798"/><p><span>"Eist!  Eist!" ar la Bretonne," an leanbh - Bhfuil sí na codla fós?"</span></p>
<lb n="799"/>
<lb n="800"/><p><span>"Tá - ach -"</span></p>
<lb n="801"/>
<lb n="802"/><p><span>"Máiseadh, seo roinnt bréagán, fág ar a leabaidh iad agus abair léi gurbh</span>
<lb n="803"/><span>í Caithrín Naomhtha thug chúiche iad.  Chuas thar nais go Auberive chun</span>
<lb n="804"/><span>iad d'fháil.  Ach is amhlaidh nár cheart dom san do dhéanamh, agus táthar</span>
<lb n="805"/><span>im breith go Langres anois."</span></p>
<lb n="806"/>
<lb n="807"/><p><span>Bhí an oiread san iongnadh ar la Fleuriotte nár fhéad sí a rádh ach, "a</span>
<lb n="808"/><span>naomh Mháthair Dé."</span></p>
<lb n="809"/>
<lb n="810"/><p><span>"Eist!  Bí do thost, adeirim!"</span></p>
<lb n="811"/>
<lb n="812"/><p><span>Do dhruid La Bretonne chun na leabthan agus do leath sí ar an gcuilt</span>
<lb n="813"/><span>an t-arc, an chaora agus uainín beag breac-shughach.  Chrom sí lámh nochta</span>
<lb n="814"/><span>a leinbh i dtreo go raibh sí timcheall an uainín, annsan d'iompuigh sí ag mion-</span>
<lb n="815"/><span>gháirí.</span></p>
<lb n="816"/>
<lb n="817"/><p><span>"Anois," ar sise leis an ngendarme a bhí ag cimilt a shúl i muinchille</span>
<lb n="818"/><span>a ionair - is dócha go raibh an cuisne ag cur ortha - "Anois, táim réidh-</span>
<lb n="819"/><span>Bímís ag bogadh."</span></p>
<lb n="820"/>
<lb n="821"/><p><span>SEÁN UA CONCHUBHAIR.</span>
<lb n="822"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="823"/><p><span>Cill Droichid agus an Déan Swift.</span></p>
<lb n="824"/>
<lb n="825"/><p><span>Is deas an áit Cill Droichid i gConntae Chille Dara deich míle ó Bhaile</span>
<lb n="826"/><span>Atha Cliath agus is geal an tír atá le feicsint ar gach taobh dhe.  Sreab-</span>
<lb n="827"/><span>hann an Life thart fá dhroichead cloiche ar cheann an bhaile bhig i ngar</span>
<lb n="828"/><span>do shean-mhuileann atá ar bhruach an tsrotha.  Dálta a láin sean-mhuileann</span>
<lb n="829"/><span>eile ar fud na hEireann, fairíor' is fada an lá nach ndearnadh aon obair ann.</span>
<lb n="830"/><span>Tá sé ag tuitim 'na mhúta anois' agus an t-eidhean ag fás mór-dtimcheall ar a</span>
<lb n="831"/><span>chreatlachaibh agus ar a bhallaíbh.  Cé nach bhfuil i gCill Droichid acht aon</span>
<lb n="832"/><span>tsráid mhór amháin féadtar a rádh go bhfuil a chion féin de stair na hEireann</span>
<lb n="833"/><span>ag baint leis.  Do chaith an t-Athair Domhnall Ó Súilleabháin tráth 'na</span>
<lb n="834"/><span>shagart parráisteann sul ar aistrigh sé Searc-leanmhain Chríost go Gaedhilg.</span>
<lb n="835"/><span>An t-áras breagh uasal úd, nach bhfuil i bhfad ón mbaile bheag ar a nglaodhtar</span>
<lb n="836"/><span>Teach Bhaile an Chaisleáin, is ann do chomhnuigheadh muinntir Uí Chong-</span>
<lb n="837"/><span>haile, agus is lena mbunadh-san an áit chéadna fós.  Bhí fear aca-san 'na</span>
<lb n="838"/><span>speaker i bPárlaimid na hEireann le linn an Déan Swift bheith i mBaile Atha</span>
<lb n="839"/><span>Cliath agus tá trácht faoi le léigheadh ins an seanchas a bhaineas le "leith-</span>
<lb n="840"/><span>phighníbh Wood."</span></p>
<lb n="841"/>
<lb n="842"/><p><span>Tá áras duine uasail eile ar bhruach na habhann a gcurtar an Mhainistir,</span>
<lb n="843"/><span>nó Mainistir Uí Mheárlaigh, air.  Níl a fhios againn go cinnte an raibh manaigh</span>
<lb n="844"/><span>riamh 'na gcomhnuidhe ann.  Má's rud é go raibh níl a rian le tabhairt fá deara</span>
<lb n="845"/><span>ar an áit indiu, acht tá leachta greanta cloiche le feicsint taobh amuigh de</span>
<lb n="846"/><span>dhoras mór an tighe agus dá gcreidfí an scéal atá ag na daoinibh san gcomh-</span>
<lb n="847"/><span>ursanacht, is iad leachta Bhriain Bhóirmhe agus a bhainchéile iad.  Is</span>
<lb n="848"/><span>aoibhinn an talamh atá ar an taobh istigh de bhalla teorann na Mainistreach.</span>
<lb n="849"/><span>Is iomdha sean-chrann breagh árd atá ag fás ann leis na céadtaibh.  Tá</span>
<lb n="850"/><span>crainn-iubhair agus faidhbhilí agus leamháin ann, agus tá labhras agus pailm</span>
<lb n="851"/><span>do tháinic ó thír i gcéin le feicsint in aice leis an tigh mór.  Bíonn toma glasa</span>
<lb n="852"/><span>agus bláthanna cumhra ar fud an gharrdha san samhradh agus bíonn sruthán</span>
<lb n="853"/><span>deas ag glugarnaigh i gcomhnuidhe thríd.  Tá sean "Droichead na Cairrge"</span>
<lb n="854"/><span>trasna na Life taobh istigh de thalamh na Mainistreach.  Níl acht cosán caol</span>
<lb n="855"/><span>ar a bharr agus b'aoibhinn d'éinne bheith ag breathnú uaidh amach ar uisce</span>
<lb n="856"/><span>na habhann ag gluaiseacht go glórach fá n-a bhun thar leacaibh agus thar</span>
<lb n="857"/><span>chlochaibh le fánaidh, agus scáile duilleabhair na gcrann os a chionn.</span></p>
<lb n="858"/>
<lb n="859"/><p><span>Lá breagh gréine i dtosach an fhóghmhair dá rabhas-sa ins an áit úd</span>
<lb n="860"/><span>bhí beirt bhan uasal ón mbaile bheag dom' thíodhlacan.  Thosuigheamar</span>
<lb n="861"/><span>ag seanchas le chéile i dtaobh an Déan Swift do chaitheadh seal annsin, corr-</span>
<lb n="862"/><span>uair' corr-am le linn "Vanessa" bheith 'na comhnuidhe san tigh.  Ba léithi-se</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="863"/><p><span>an Mhainistir, an tráth úd.  Fágadh an áit aici in udhacht a hathar agus is</span>
<lb n="864"/><span>annsin do fuair sí bás.</span></p>
<lb n="865"/>
<lb n="866"/><p><span>Ba mhór iad ainm agus clú Sheóin Swift i stair Gall in Eirinn san ochtmh-</span>
<lb n="867"/><span>adh haois déag.  Ba Eireannach de phór na nGall é.  Ba bheag an cion do</span>
<lb n="868"/><span>bhí aige ar Ghaedhealaibh agus ba lugha ná é a mheas ortha.  Ní raibh ionnta,</span>
<lb n="869"/><span>dar leis, acht "lucht admaid do ghearradh agus lucht uisce do thógáil."  Fear</span>
<lb n="870"/><span>duairc, domblasach, duibheacántach a b'eadh é.  Bhí an searbhas agus an</span>
<lb n="871"/><span>mhioscais agus an mhailís go smiorr agus go smúsach ann.  Gan géilleadh</span>
<lb n="872"/><span>don mhéid sin ba mhór an t-eagnaidhe é gan amhras ar bith.  Bhí géire tuig-</span>
<lb n="873"/><span>seana agus innleacht aigne aige.  Ní raibh aon ughdar Béarla ann lena linn</span>
<lb n="874"/><span>ba thriolladhasaighe ná ba thábhachtaighe de réir inntinne cinn ná é.  Ní</span>
<lb n="875"/><span>féidir a rádh go raibh sé 'na fhear chráibhtheach riamh agus dá mhéid eolas</span>
<lb n="876"/><span>agus radharc agus foghlaim do bhí aige is iongnadh linn go ndearnadh cléireach</span>
<lb n="877"/><span>eaglaise dhe.  Ba iomdha ráfla agus siosarnach 'na thaobh do bhíodh ag</span>
<lb n="878"/><span>gluaiseacht san dúthaigh agus níor cheil sé féin ar éinnean dí-mheas do bhí</span>
<lb n="879"/><span>aige ar an gcineadh daonna.  Ina dhiaidh sin agus uile féadtar a rádh go</span>
<lb n="880"/><span>raibh cion ag an bpobal air, i mBaile Átha Cliath, go háirithe.  Níorbh fhada</span>
<lb n="881"/><span>dhó i mbun a ghnótha in Eirinn tar éis teacht go hArd-teampull Phádhraic</span>
<lb n="882"/><span>dó nó gur fhás déistean 'na chroidhe in aghaidh riaghaltais Shasana.  Níor</span>
<lb n="883"/><span>fheall sé ar na daoinibh dh'á gcosaint ar leathtrom fir-ionaid an ríogh agus</span>
<lb n="884"/><span>ar chuirptheacht an chipe do bhí ag cuidiú leis.  Bhí sean-eolas ag an Déan</span>
<lb n="885"/><span>ar a dtréarthaibh agus ar a dtútaighil agus níorbh fhallsóir é d'á gcrádh go</span>
<lb n="886"/><span>millteach leis an nimh do thigeadh ina sruth ó bharr a phinn.  D'fhuagair</span>
<lb n="887"/><span>tighearna Carteret barántas lena ghabháil agus trí céad punt don té a thiu-</span>
<lb n="888"/><span>bhradh aon fháirnis air an tráth ar cuireadh amach na haistí úd i dtaobh a</span>
<lb n="889"/><span>raibh beartuighthe ag Wood agus ag Baindiúice Kendal le chéile.  Is amhlaidh</span>
<lb n="890"/><span>bhí an bhaindiúice 'na leannán ag righ Shasana agus d'oibrigh sí go dúth-</span>
<lb n="891"/><span>rachtach nó go dtugadh cead do Wood an-chuimse leithphighní do dhéanamh</span>
<lb n="892"/><span>le haghaidh muintire na hEireann.  Ba mhaith a bhí a fhios aici go bhfuigh-</span>
<lb n="893"/><span>eadh sí seachadadh mór uaidh-sean chomh luath ar domhan is bhéadh toradh</span>
<lb n="894"/><span>a chod' foghlaidheachta ina phóca aige.  Mo thruagh thú, a Chaitlín Ní Ual-</span>
<lb n="895"/><span>lacháin an aimsir dhubh, dhorcha úd, agus cos mhná mar Kendal ar mhuineál</span>
<lb n="896"/><span>ort!  Bhí a fhios ag Eirinn bhig agus ag Eirinn mhóir cé'rbh é an "Drápier"</span>
<lb n="897"/><span>do scríobh na litreacha acht níor scéith éinne ar an Déan.  Bhí an fear-ionaid</span>
<lb n="898"/><span>le cúthach acht ní raibh leigheas aige ar an scéal.  Bhí an báire ag Swift agus</span>
<lb n="899"/><span>lean sé ag leadradh snámhaidhthe mí-náireacha an riaghaltais ar a shean-</span>
<lb n="900"/><span>dicheall nó gur fágadh iad buailte briste fá tharcaisne an tsaoghail san deireadh.</span>
<lb n="901"/><span>Fear aigeantach ab eadh Seón Swift gan aon amhras, acht is beag nach</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="902"/><p><span>lán-chinnte go raibh rud eicínt amú lena mheabhair shaoghalta.  Bhí eagla</span>
<lb n="903"/><span>i gcomhnuidhe air féin go raibh an ghealltacht i ndán dó agus ba mhór an</span>
<lb n="904"/><span>crádh croidhe dhó é.  Ba mhinic an mhairbhitighe agus an dúire dh'á bhaint</span>
<lb n="905"/><span>ón tsaoghal, agus b'fhéidir gur mhó an truagh 'ná an milleán do bhí tuillte</span>
<lb n="906"/><span>aige i ndeireadh na dála.</span></p>
<lb n="907"/>
<lb n="908"/><p><span>Bhí caidreamh mór idir an Déan agus beirt bhan uasal ar bhaist sé féin</span>
<lb n="909"/><span>"Stella" agus "Vanessa" mar ainmneacha ortha.  Ba aisteach an grádh</span>
<lb n="910"/><span>do bhí ag Vanessa air.  Grádh gan chéill gan réasún, gan dóchas ab eadh é.</span>
<lb n="911"/><span>Leanadh sí d'á mholadh gan stad.  Deireadh sí leis nárbh fhearr léithi rud</span>
<lb n="912"/><span>ar bith ná bheith ina chuideachtain ag comhrádh leis agus ag éisteacht lena</span>
<lb n="913"/><span>bhriathraibh béil.  Is léir go raibh cion ag an Déan uirthi-se.  Níorbh mhaith</span>
<lb n="914"/><span>leis an focal cruaidh a rádh léithi acht ba é a bhuac gan baint leis an mhnaoi</span>
<lb n="915"/><span>sin i n-aon chor.  Ina ionad sin do chum sé dán ag cur síos ar an gcaidreamh</span>
<lb n="916"/><span>do bhí idir "Cadénus" agus Vanessa, agus caithfear a rádh 'na thaobh go</span>
<lb n="917"/><span>mb'fhearrde an scéal gan a leithéid bheith scríobhtha ar chuma ar bith.  Ar</span>
<lb n="918"/><span>an am chéadna bhí an Déan agus Stella mór le chéile.  Pósadh iad san mbl.</span>
<lb n="919"/><span>1716 i ngan fhios don tsaoghal acht bhí amhras ag Vanessa go raibh rud eicínt</span>
<lb n="920"/><span>eadortha.  Thosuigh na héada dh'á crádh agus ní raibh sí sásta nó gur chuir</span>
<lb n="921"/><span>sí litir ag triall ar Stella dh'á fhiafraighe dhi an raibh sí pósta le Swift i ndáirírí.</span>
<lb n="922"/><span>D'admhuigh Stella go raibh agus céard do rinne sí acht litir Vanessa do thab-</span>
<lb n="923"/><span>hairt don Déan.  B'in é an creach!  Chuaidh seisean ar sodar lom díreach</span>
<lb n="924"/><span>go dtí Cill Droichid agus isteach leis i leabharlainn na Mainistreach mar a</span>
<lb n="925"/><span>raibh Vanessa 'na suidhe roimhe.  Chaith Swift an litir do scríobh sí féin ar</span>
<lb n="926"/><span>an mbord agus as go bráth leis gan focal a rádh.  Thuit Vanessa i bhfanntas</span>
<lb n="927"/><span>ar an urlár agus nuair a tháinic sí chuici féin arís bhí a croidhe briste.  Ní</span>
<lb n="928"/><span>raibh aon leigheas i ndán don chréatúr agus d'éag sí tamaillín thar a éis sin.</span></p>
<lb n="929"/>
<lb n="930"/><p><span>Mar sin don té úd,</span>
<lb n="931"/><span>A thug an-toil don ghrádh.</span>
<lb n="932"/><span>Mar bhéadh crann i lár sléibhe</span>
<lb n="933"/><span>Is é gan fréamha ná croidhe slán!</span></p>
<lb n="934"/>
<lb n="935"/><p><span>An bheirt bhan uasal do bhí im' chuideachtain an lá úd a rabhas-sa san</span>
<lb n="936"/><span>Mainistir, threoruigh siad mé cois na habhann chomh fada le "suidheachán</span>
<lb n="937"/><span>Vanessa."  Sin binse cloiche fá áirse ar bhruach an uisce.  Ba annsin, má's</span>
<lb n="938"/><span>fíor an seanchas, a mbíodh an Déan Swift agus Vanessa 'na suidhe le chéile,</span>
<lb n="939"/><span>eisean ag léightheóiracht agus ise ag éisteacht leis.  Thaisbeán na mná uaisle</span>
<lb n="940"/><span>an "geata aerach" ar thaobh an bhóthair dhom, froisin, agus d'inníseadar</span>
<lb n="941"/><span>dhom go bhfeicthear Vanessa ag suiblóideacht 'na "mnaoi uasail ghil" ina</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="942"/><p><span>aice um uair mhairbh na hoidhche.  Má's fíor, bréagach an scéal é so, dubh-</span>
<lb n="943"/><span>airt na mná uaisle liom nach raibh a fhios ag éinne cé an áit a bhfuil Vanessa</span>
<lb n="944"/><span>curtha.</span></p>
<lb n="945"/>
<lb n="946"/><p><span>D'fhanas tamall im' thost ar sh uidheachán Vanessa.  Lá foghmhair a</span>
<lb n="947"/><span>bhí ann agus ba iomdha dath áluinn a bhí le feicsint im' thimcheall.  Bhí na</span>
<lb n="948"/><span>duillí ag tuitim anuas orm agus mé ag faire ar an abhainn agus ag éisteacht le</span>
<lb n="949"/><span>monubhar an easa.  Ba bheag "binn-ghuth éin" a bhí le clos in áirde.  Bhí</span>
<lb n="950"/><span>a fhios agam go raibh an geimhreadh ag druideamhaint linn.  Níorbh fhada</span>
<lb n="951"/><span>go mbéadh na crainn lom gan bláth gan duilleabhar.  Ba ghearr go bhfeicfí</span>
<lb n="952"/><span>an fhearthainn ag siobadh le gaoith agus an tuile ag ropadh thart go gargach</span>
<lb n="953"/><span>glórach.  Ní raibh i ndán don tír acht an doineann agus an gairbhthean.</span>
<lb n="954"/><span>Chuimhnígh mé ar an Déan Swift agus ar an mnaoi dona do bhíodh chomh</span>
<lb n="955"/><span>minic sin ins an ionad céadna.  Lá foghmhair eile a bhí ann an uair dheiridh</span>
<lb n="956"/><span>a raibh siad annsin le chéile.  Bhí samhradh a saoghail-sean thart an lá úd</span>
<lb n="957"/><span>agus gan aon toradh ag ceachtar aca d'á bhárr.  Bhí gile na gréine ag im-</span>
<lb n="958"/><span>theacht agus bhí an dorchacht ag teacht ortha.  Níor mhair sise le samhradh</span>
<lb n="959"/><span>eile d'fheicsint agus bhí an chumha agus an cathú' ag criathairt a chroidhe-</span>
<lb n="960"/><span>sean le bliadhantaibh nó gur fágadh é ina ghealt i ndeireadh a ré.  Ba bhrónach</span>
<lb n="961"/><span>an scéal é ar fad, acht níor buaileadh é isteach im' aigne i gceart go dtí gur</span>
<lb n="962"/><span>shiúbhlas féin casáin na Mainistreach cois Life i ngar do Chill Droichid.</span></p>
<lb n="963"/>
<lb n="964"/><p><span>An Buachaillín Buidhe.</span>
<lb n="965"/></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="966"/><p><span>Iascairí na Rinne.</span></p>
<lb n="967"/>
<lb n="968"/><p><span>Is mór an maoidheamh agus an mórtas don dream san d'fhíor-shliocht</span>
<lb n="969"/><span>na nGaedheal .i. muinntir na Rinne, an blúire beag talmhan a thug Dia</span>
<lb n="970"/><span>dhóibh le comhnuidhe ann.  Má tá áit in Éirinn atá go haoibhinn, áluinn,</span>
<lb n="971"/><span>aereach chun mí no dhó do chaitheamh ann le linn agus an ghrian a bheith</span>
<lb n="972"/><span>in aoirde na spéire, isé an Rinn é.  Tá radharc ar shliabh agus faraige ann.</span>
<lb n="973"/><span>Tá an fraoch is an t-aiteann ann.  Tá páirceanna míne glasa ann, - agus</span>
<lb n="974"/><span>cuireann grian an tSamhraidh maise ar na rudaí seo go léir.  'Na theannta</span>
<lb n="975"/><span>san tá an t-iasgaire ann go calma, fuinte, fighte lena chéird, - é ag síor-</span>
<lb n="976"/><span>agallamh leis an fharaige agus leis an mhuir mhór bhraonach, agus 'na shlighe</span>
<lb n="977"/><span>bheag féin ag maireachtain sa roinn talmhan san díreach mar a bheadh sé</span>
<lb n="978"/><span>ar oileán i lár na mara.  Leigheas don chroidhe, binneas don chluais, mair-</span>
<lb n="979"/><span>eachtain trí no cheithre aois siar iseadh bheith ag éisteacht leis ag spalpa</span>
<lb n="980"/><span>amach na Gaedhilge - í ag teacht 'na slaoda, agus 'na ruathar reatha, agus</span>
<lb n="981"/><span>'na maidhm shléibheas a bhéala amach.</span></p>
<lb n="982"/>
<lb n="983"/><p><span>Is aoibhinn áluinn folláin, slántúil an saoghal é saoghal an iascaire.  Ní</span>
<lb n="984"/><span>bhíonn air ach bualadh amach moch no déanach mar a rángóch' ar maidin</span>
<lb n="985"/><span>agus casadh isteach um thráthnóna no le tuitim na hoidhche.  Béidir go</span>
<lb n="986"/><span>mbéarfadh scailp no iaracht de dhroch-aimsir air anois agus arís ach ní dada</span>
<lb n="987"/><span>leis é mar tá an taithí aige, agus tá an misneach aige, mar is minic i mbéal</span>
<lb n="988"/><span>an bháis é ar feadh tamaillín bhig.</span></p>
<lb n="989"/>
<lb n="990"/><p><span>Tar éis na Nodlag agus laetheanta cruadha an gheimhridh iseadh bhíonn</span>
<lb n="991"/><span>an t-iascaire ag cuimhneamh ar thosach a dhéanamh ar obair na bliana.</span>
<lb n="992"/><span>Thimchioll lár mí Feabhra a thagann bogadh beag agus macántacht ar an</span>
<lb n="993"/><span>aimsir.  Is gnáth gurab é an trál an líon a bhíonn idir lámha aige an t-am so</span>
<lb n="994"/><span>'bhliain.  Is ait an líon é an trál.  Tá déanamh an mhála air' ach amháin</span>
<lb n="995"/><span>gur leithe go mór 'na bhéal é ná siar ann; tá na lúba ana-mhór 'na</span>
<lb n="996"/><span>bhéal agus bíonn siad ag dul i laighead siar ann.  Tá dhá phóca</span>
<lb n="997"/><span>thiar ann, ansan, agus aon bhreac a ghabhann siar fanann sé thiar.</span>
<lb n="998"/><span>Ach tá níos mó ná an mála amháin ann.  Tá dhá mhuinirtle</span>
<lb n="999"/><span>ceangailte ar dhá thaobh béil an mhála agus iad mar dhá</span>
<lb n="1000"/><span>sciathán amach roime ar gach taobh, gach ceann acu thimchioll cheithre</span>
<lb n="1001"/><span>slata déag ar faid.  Bailigheann siad-so an t-iasc.  Sleamhnaigheann an</span>
<lb n="1002"/><span>t-iasc siar díobh isteach sa mhála.  Tá córacha eile mar cláiríní, téada, luagha</span>
<lb n="1003"/><span>agus polaí ag gabháil leis nách féidir a chur i dtuisgint ró-mhaith gan a bheith</span>
<lb n="1004"/><span>ar an spota agus an obair a fheiscint.</span></p>
<lb n="1005"/>
<lb n="1006"/><p><span>Ní bhíonn i líon ach snáth, agus tá 'fhios againn ná fuil snáth ró-láidir</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="1007"/><p><span>má deintear mórán éagcóra air.  Is 'mó namhaid aige dá bhrígh sin; agus</span>
<lb n="1008"/><span>isé an namhaid is mó an chloch.  Tá sé ar an iascaire bheith an-fhaireach</span>
<lb n="1009"/><span>nuair atá sé ag trálaereacht.  Caithfe sé fios gach talamh gainimhe a bheith</span>
<lb n="1010"/><span>aige, agus má tá carraig ná cloch in aon áit, ná anncaire mór, ná blúire de</span>
<lb n="1011"/><span>sheana-luing, tá marc aige air agus ní baoghal go raghaidh sé 'na threo nuair</span>
<lb n="1012"/><span>atá sé fé phut, isé sin, nuair atá an mála amuich ag iascaireacht aige.  Bíonn</span>
<lb n="1013"/><span>an t-iascaire ana-ghéar ar an marc, agus ní hé gach éinne a thuigfeadh é nuair</span>
<lb n="1014"/><span>a bhíonn sé ag cur síos ar na marcanna so.  Saghas béarlagar, no caint chéirde</span>
<lb n="1015"/><span>innte féin atá innte.</span></p>
<lb n="1016"/>
<lb n="1017"/><p><span>Bhí fear ó Bhaile Átha Cliath sa Rinn cúpla bliain ó shoin, agus chuaidh</span>
<lb n="1018"/><span>sé amach ag trálaereacht.  Bhí an Ghaedhilg aige, agus ba bhreágh leis bheith</span>
<lb n="1019"/><span>imeasc na n-iascairí ag caint agus ag seanchas leo agus ag éisteacht leo féin</span>
<lb n="1020"/><span>ag caint lena chéile.  Bhíodar thimchioll cheithre mhíle chun faraige nuair</span>
<lb n="1021"/><span>a labhair an fear a bhí ar an stiúir.  "Cá gcuirfimíd amach an mála?" ar</span>
<lb n="1022"/><span>sé.  "Cuir Carraig an Oileáin ar Chruachán agus oscail Ceann Áirde Móire,"</span>
<lb n="1023"/><span>arsan fear a bhí 'na sheasamh ag bun an chrainn.  Shíl fear Bhaile Átha</span>
<lb n="1024"/><span>Cliath go mbeadh droch-obair ar siubhal.  Ní fheadair sé ó thalamh an</span>
<lb n="1025"/><span>domhain conas a bhí an gnó le déanamh.  Ní fheaca sé gunna mór ná gunna</span>
<lb n="1026"/><span>beag ar fuaid an bháid agus ní fheaca sé aon long chogaidh in aon áit ar fuaid</span>
<lb n="1027"/><span>na Faraige a thabharfadh congnadh sa ghnó.  Ach ní raibh a thuille sa sgéal.</span>
<lb n="1028"/><span>Ní raibh éinne ag cur aon fhonn mór oibre air fhéin.  "Conas a dhéanfa sibh</span>
<lb n="1029"/><span>an obair sin?" arsa stranséir fé dheire.</span></p>
<lb n="1030"/>
<lb n="1031"/><p><span>"'Dé'n obair?"</span></p>
<lb n="1032"/>
<lb n="1033"/><p><span>"Carraig an Oileáin a thabhairt ar Chruachán agus Árdmhóir a oscailt."</span></p>
<lb n="1034"/>
<lb n="1035"/><p><span>"Ní thuigeann tú an méid sin?"</span></p>
<lb n="1036"/>
<lb n="1037"/><p><span>"Ní thuigim a mhiceó, conas a thuigfinn?"</span></p>
<lb n="1038"/>
<lb n="1039"/><p><span>"Bhoil, cuirfead-sa i dtuisgint anois duit é.  Féach isteach mar seo chun</span>
<lb n="1040"/><span>na talmhan.  An bhfeiceann tú an splinc árd san ar an sliabh? sin é Cruachán,</span>
<lb n="1041"/><span>agus an bhfeiceann tú an charraig a raibh na préacháin bhána uirre agus</span>
<lb n="1042"/><span>tu ag gabháil thóirste? siní Carraig an Oileán.  Nuair a bheidh an charraig</span>
<lb n="1043"/><span>díreach ar aghaidh an splinc, beidh an Charraig ar Chruachán."</span></p>
<lb n="1044"/>
<lb n="1045"/><p><span>"Agus ná fuil sí ar a aghaidh?"</span></p>
<lb n="1046"/>
<lb n="1047"/><p><span>"Tá, ach caithfimíd dul amach tamall eile.  Beidh an Charraig ar an</span>
<lb n="1048"/><span>Oileán i gcomhnuidhe, ach is gairid go bhfeicfir siar mar seo uait Ceann Áirde</span>
<lb n="1049"/><span>Móire, beidh Carraig an Oileáin ar Chruachán agus Ceann Áirde Móire oscailte</span>
<lb n="1050"/><span>ansan."</span></p>
<lb n="1051"/>
<lb n="1052"/><p><span>"Agus cad is gádh san?"</span></p>
<lb n="1053"/>
<lb n="1054"/><p><span>"Céird, a dhuine uasail.  Thíos fúinn anso anois tá carraig - Carraig</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1055"/><p><span>Philib a tugtar uirre, agus caithfimíd gabháil thóirste chun a bheith ar</span>
<lb n="1056"/><span>thalamh glan."</span></p>
<lb n="1057"/>
<lb n="1058"/><p><span>"Tuigim anois.  Tá eolas agaibh ar geometry i ganas don saoghal."</span></p>
<lb n="1059"/>
<lb n="1060"/><p><span>"An drae eolas againn ar cham ná díreach ach an méid sin.  Inneosaimís</span>
<lb n="1061"/><span>duit anois an marc atá ar gach aon charraig agus cloch ó Chuan Phortláirge</span>
<lb n="1062"/><span>go Cuan Eochaile."</span></p>
<lb n="1063"/>
<lb n="1064"/><p><span>Dob fhíor do.  Tá an t-eolas san acu, agus ní ciall mhúinte í ach ciall</span>
<lb n="1065"/><span>cheannaighthe, mar dá oilte agus dá chlisteacht iad is minic go gcuireann</span>
<lb n="1066"/><span>an ceo agus an doircheacht amú iad agus go gcailleann siad an mála.</span>
<lb n="1067"/><span>Sé saghas éisc a bhíonn sa mhála ná leathóga agus sóil agus fo-iasc eile mar</span>
<lb n="1068"/><span>trobart, cnámhdán, ruthaí agus mion-iasc.  Beireann siad isteach go</span>
<lb n="1069"/><span>Dúngarbhán é agus díolaid le ceannaightheóirí é.</span></p>
<lb n="1070"/>
<lb n="1071"/><p><span>Chun trálaereacht a dhéanamh ní mór gaoth cuibheasach láidir a bheith</span>
<lb n="1072"/><span>ann, mar is ag braith ar an ngaoith a bhíonn siad chun an mála a tharraingt.</span>
<lb n="1073"/><span>Bíonn an mála thíos ar an ngainimh agus téada leabhaire as, agus na téada</span>
<lb n="1074"/><span>san ceangailte ar barraí dhá pholla mhóra a bhíonn amach as dhá chliathán</span>
<lb n="1075"/><span>an bháid.  Bíonn gach seol teann anáirde ar an mbád agus 'na lán-tharraingt</span>
<lb n="1076"/><span>ag imtheacht fairsing leis an ngaoith.  Sa tSamhradh is minic ná bíonn aon</span>
<lb n="1077"/><span>ghaoth ann, agus dhéanfaidís athrú oibre le haon chaoi a thiocfadh.</span>
<lb n="1078"/><span>Dá dtiocfadh calma, d'fhanfadh roinnt bád istig.  Chuirfidís isteach líonta</span>
<lb n="1079"/><span>scadán, no macraelí, agus raghaidís ag baint tástáil as an bhfaraige leo.  Dá</span>
<lb n="1080"/><span>mbeadh roinnt éisc acu bheadh áthas ar gach éinne.  Chuirfeadh gach éinne</span>
<lb n="1081"/><span>isteach na líonta ansan, agus bhainfí trí no ceathair de mhíonna oibre asta.</span>
<lb n="1082"/><span>Ní hiasc seasmhach é an scadán ná an macrael.  Nuair a bhíonn sé fairsing'</span>
<lb n="1083"/><span>bíonn sé ana-shaor' agus nuair a bhíonn sé gann, bíonn sé daor go leor.</span></p>
<lb n="1084"/>
<lb n="1085"/><p><span>Ní mar a chéile an líon scadán agus an trál.  Is mór an deifir atá eatorra.</span>
<lb n="1086"/><span>Ní líon a bhíonn ann, ach líonta.  Bíonn thimchioll fiche líon ceangailte dá</span>
<lb n="1087"/><span>chéile, agus tugtar srang orra go léir le chéile.  Bíonn téad in uachtar orra,</span>
<lb n="1088"/><span>agus coirc ar an dtéad chun ná beadh an t-uachtar agus an t-íochtar ag cur</span>
<lb n="1089"/><span>isteach ar a chéile.  I bhfochair na gcorc so bíonn buidheanna (buoys), ach ní</span>
<lb n="1090"/><span>bhíonn siad ceangailte ar an dtéad díreach, bíonn siad ceangailte de theadáin</span>
<lb n="1091"/><span>bheaga a bhíonn ceangailte den téad.  Insan oidhche is gnáth ag iascaireacht</span>
<lb n="1092"/><span>leo.  Bíonn an bád agus na líonta sínte aiste thimchioll míle slighe treasna</span>
<lb n="1093"/><span>na faraige.  Is gnáth ná bíonn ach fear no dhó suas insa bhád.  Bíonn solas</span>
<lb n="1094"/><span>ar lasadh innte.  Bíonn an bád agus na líonta ag imtheacht leis an bhfaraige</span>
<lb n="1095"/><span>go dtarraingtear ar maidin le breaca lae iad.</span></p>
<lb n="1096"/>
<lb n="1097"/><p><span>Nuair a theipeann ar an líon scadán téidhtear ar an dtrál arís, ach amháin</span>
<lb n="1098"/><span>sa gheimhreadh nuair a bítear ag obair le spiléir no le trammels ar charraig-</span>
<lb n="1099"/><span>eacha cois tíreach.  Le linn an chogaidh, deineadh ana-chuid den obair seo</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1100"/><p><span>agus thairbhig an t-iascaire go maith dhi.  Agus ós ag tagairt do so, is cuim-</span>
<lb n="1101"/><span>hin liom féin, agus le beirt Ghaedhilgeóirí eile, bheith ag éisteacht le gasra</span>
<lb n="1102"/><span>iascairí ag cur síos ar phoilitíocht.  Thárla go raibh fear 'na measc ná raibh</span>
<lb n="1103"/><span>an Ghaedhilg go pras aige, ach sceimhle ab eadh é chun an Bhéarla.  Bhí</span>
<lb n="1104"/><span>an chaint ar fad fé féin.  'Sé rud a bhí sé ag cur síos air ná ar Shaoirse na</span>
<lb n="1105"/><span>Faraige, isé sin, an sgéal a bhí idir lámha ag ceann urradh na Stát.  Bhí sé</span>
<lb n="1106"/><span>ag caint agus ag caint gur chuir iascaire isteach air.  "Féach!" arsan t-ias-</span>
<lb n="1107"/><span>caire, "is olc an ceart Saoirse na Faraige bheith ann."</span></p>
<lb n="1108"/>
<lb n="1109"/><p><span>"'Dé saghas caint í sin," arsa fear an Bhéarla, "dar ndó ní thuigeann</span>
<lb n="1110"/><span>tusa an cheist ar aon chor."</span></p>
<lb n="1111"/>
<lb n="1112"/><p><span>Masa d'eirigh an t-iascaire ar a chosa.  Gaedhilg a labhair sé, ach amháin</span>
<lb n="1113"/><span>gur chuir sé isteach "fraidom ov the says" anois is arís.</span></p>
<lb n="1114"/>
<lb n="1115"/><p><span>"Is dócha ná fuil aon tuisgint ag éinne ar aon rud ach agat-sa," ar sé.</span>
<lb n="1116"/><span>"Dá mbeadh fraidom ov the says ann ná faghadh muintir Bhaile uí Choitín</span>
<lb n="1117"/><span>agus gach aon mhuintir eile teacht anso agus iascaireacht a dhéanamh sa chuan</span>
<lb n="1118"/><span>so?  Gheobhaidís spiléir, agus potaí, agus trammels a chur amach i gCarraig</span>
<lb n="1119"/><span>na mBan agus i gCarraig an Oileáin, - is beag ná tiocfaidís isteach go dtí</span>
<lb n="1120"/><span>teinteán na teine chughainn.  Cá bhfios duit-se 'dén mhaith ná olc a dhéan-</span>
<lb n="1121"/><span>fadh fraidom ov the says ach a bheith ag séide leat?  Chífe tú, agus cuimhnig</span>
<lb n="1122"/><span>ar cá bhfuil mise agá rádh leat, go mbeidh muintir na Rinne ag béice má</span>
<lb n="1123"/><span>bhíonn fraidom ov the says againn."</span></p>
<lb n="1124"/>
<lb n="1125"/><p><span>Níor mhaith le fear an Bhéarla dul níos sia leis an sgéal.  'Sé rud adubh-</span>
<lb n="1126"/><span>airt sé ach go raibh an cheist 'na Domestic Question aige.  Ach d'eirigh rí-rá</span>
<lb n="1127"/><span>ansan idir na hiascairí agus marar deineadh ceist Rinne de Shaoirse na Faraige</span>
<lb n="1128"/><span>ní lá fós é.</span></p>
<lb n="1129"/>
<lb n="1130"/><p><span>Mar atá ráidhte thuas agam, ní bhíonn anois ag iascaire na Rinne ach</span>
<lb n="1131"/><span>an trál agus an líon sca dán.  D'imthigh saoghal na gcolmóirí le teacht na</span>
<lb n="1132"/><span>stíméirí trál ó Shasana agus ón bhFrainc.  Mharbh siad-san an colmóir agus</span>
<lb n="1133"/><span>síol an cholmóra.  B'é an colmóir an t-iasc b'fhairsinge sa tsean-aimsir.  Anois</span>
<lb n="1134"/><span>níl aon trácht ar aon chor air.  Agus ní hé an t-iascaire a airigheann uaidh é</span>
<lb n="1135"/><span>ach na feirmeóirí, mar fadó bhíodh iascairí na Rinneag cur an cholmóra ar</span>
<lb n="1136"/><span>salann, agus ansan, ar theacht an gheimhridh, théidheadh sé ó thuaidh go</span>
<lb n="1137"/><span>dtí Cluain Meala, Caiseal, Fíodh Árd, go dtí'n Chathair agus an fhaid le Dúrlas</span>
<lb n="1138"/><span>Éile ag díol na gcolmóirí bréagh' buidhe sin.  Agus is feas dom go bhfuil i</span>
<lb n="1139"/><span>ngach baile de sna bailte móra san seanóirí gur geal agus gur macánta an</span>
<lb n="1140"/><span>chuimhne atá acu ar na sean-iascairí a bhuaileadh an tslighe chúcha.  Agus</span>
<lb n="1141"/><span>ní hé an colmóir amháin a airigheann siad uatha, ach an gáire agus an fháilte</span>
<lb n="1142"/><span>agus an croidhe breágh Gaedhealach agus, thar gach aon rud, an teanga</span>
<lb n="1143"/><span>bhreágh mhilis Ghaedhilge.</span></p>
<lb n="1144"/>
<lb n="1145"/><p><span>NIOCLÁS TÓIBÍN.</span>
<lb n="1146"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1147"/><p><span>Draoidheacht na Talmhan.</span></p>
<lb n="1148"/>
<lb n="1149"/><p><span>"Chonaic Pan an tuamba agus rinne sé gáire."  - Lord Dunsany.</span></p>
<lb n="1150"/>
<lb n="1151"/><p><span>Is cuimhin liom, nuair a bhíos im' pháiste, go bhféachainn go minic ar</span>
<lb n="1152"/><span>na crainn 'á luasgadh leis an ngaoith, agus ar sgáileanna sgamall ag rith</span>
<lb n="1153"/><span>ar na cnocaibh, agus ar na réaltaibh ag breathnú uatha as gorm na spéire;</span>
<lb n="1154"/><span>agus ag féachaint orra dhom, ghlacfadh na neithe seo riocht nua orra féin,</span>
<lb n="1155"/><span>thaisbeánfaidís iad féin dom ina gcuma fíor' thosnóchaidís ag cogar le</span>
<lb n="1156"/><span>chéile faoi'n mbeatha mhillteach sgáiliúil ba leo.  Bhínn lán-chinnte uair-</span>
<lb n="1157"/><span>eannta go raibh aithne ag crannaibh is ag cnocaibh orm-sa; ag siubhal dom</span>
<lb n="1158"/><span>trí choill do mhothuighinn gurab eol do gach crann mé bheith ann, agus</span>
<lb n="1159"/><span>anois is arís mhothuighinn go raibh cáirdeas iongantach áluinn eadrainn.</span></p>
<lb n="1160"/>
<lb n="1161"/><p><span>Measaim anois go mbíonn na páistí i ngar do'n bheatha seo ar a bhfuilim</span>
<lb n="1162"/><span>ag trácht.  Agus bíonn siad, freisin, i ngar do'n spioraid go mbíodh dlúth</span>
<lb n="1163"/><span>bhaint idir í agus an bheatha seo i gcomhnaidhe - .i. spiorad na nGréigeach</span>
<lb n="1164"/><span>is na nGaedheal, spiorad na gcineacha a chreideadh go bhféadfaidís, le</span>
<lb n="1165"/><span>amhrán is le damhsa diachta, agus le neart urraime, iad féin a chócheangal</span>
<lb n="1166"/><span>le Déithíbh na Talmhan agus na Teine, an Aeir agus an Uisge.</span>
<lb n="1167"/><span>Agus measaim, leis, gurab í cuimhne na hAoise Órdha a thugann na páisti</span>
<lb n="1168"/><span>níos giorra do'n bheatha seo ná daoine fásta.  Táim deimhnitheach gur</span>
<lb n="1169"/><span>chuimhne éigin do bhíodh 'á aithbheóchaint ionnam-sa nuair a dhamhsuighinn</span>
<lb n="1170"/><span>leis an ngaoith, nó nuair d'umhluighinn do na réaltaibh, nó nuair a phógainn</span>
<lb n="1171"/><span>an chré.</span></p>
<lb n="1172"/>
<lb n="1173"/><p><span>Bíonn na páistí níos giorra do'n chuimhne ársa seo ná mar a bhíonn</span>
<lb n="1174"/><span>daoine fásta, dubhras.  Óir ní coinnighthear fá chois iad ag an gcumhacht</span>
<lb n="1175"/><span>bhig shuaraigh úd a dtugtar an réasún uirri, agus a gcuirtear an oiread sin</span>
<lb n="1176"/><span>suime innti indiu.  Ar nós áilneachta an dínnseanchais Eireannaigh, bíonn</span>
<lb n="1177"/><span>anam an leinbh a bhfuil samhluíocht aige gan teóra.  Diúltuigheann sí bheith</span>
<lb n="1178"/><span>faoi smacht ag tíoránacht amaideach an réasúin.  Bíonn sí simplí, dána,</span>
<lb n="1179"/><span>neamheaglach, agus' ar an adhbhar sin, baineann sí an bealach cóir amach,</span>
<lb n="1180"/><span>agus tugann a haghaidh ar an bhfírinne.</span></p>
<lb n="1181"/>
<lb n="1182"/><p><span>Má luighimíd go socair ar shleas cnuic nó i measg crann foraoise móire</span>
<lb n="1183"/><span>éigin, ár gcroidthe saor is glan ó chlabaireacht foclach as leabhra eóluíochta,</span>
<lb n="1184"/><span>tuigimíd ná fuil Pan marbh, ná fuil na Sidheóga imthithe, ná fuil an talamh</span>
<lb n="1185"/><span>ina fód mór cré.  Tuigimíd go bhfuil gach uile bhall lán d'iongantas, go bhfuil</span>
<lb n="1186"/><span>gach uile rud beó, go bhfuil draoidheacht i bhfolach i ngach áit fós.  Mothuig-</span>
<lb n="1187"/><span>him go minic go gceileann gach rud so-fheicse iongantas aisteach éigin, agus</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1188"/><p><span>nuair a bhíos beag cheapainn go mbíodh daoine móra lonnracha i ngach áit,</span>
<lb n="1189"/><span>go mbíodh na mílte sluagh im' thímpeall.  Níorbh eól dom an uair sin go</span>
<lb n="1190"/><span>bhfuil, de réir mórán smaointeóirí móra, meabhair is tuigsint ag an uile rud,</span>
<lb n="1191"/><span>agus gur féidir gurab iad cuimhneacha na talmhan ag cogar im chluasaibh</span>
<lb n="1192"/><span>na fórsaí do-fheicse do mhothuighinn im ghar.  Táim siúrálta go bhféadann</span>
<lb n="1193"/><span>cuimhneacha is smaointe na talmhan atmoisféara do chruthú fé mar fhéadann</span>
<lb n="1194"/><span>cuimhneacha is smaointe duine daonna, a dhéanamh, agus go dtig le daoiníbh</span>
<lb n="1195"/><span>áirithe an atmoisféara úd a mhothú, agus béidir, na híomháighthe diamhaire</span>
<lb n="1196"/><span>chuireann sí uaithi a fheiceál is a thuigsint.  An amhlaidh a chreidimíd ná</span>
<lb n="1197"/><span>fuil, agus nárbh' fhéidir a bheith, aon bheatha ann acht amháin ár mbeatha</span>
<lb n="1198"/><span>féin?  An éigin dúinn a cheapadh ná fuil teanga ag áitreabhaigh tíre áirithe</span>
<lb n="1199"/><span>ar an adhbhar ná labhrann siad an teanga a labhraimíd-ne?  Bímíd ag úta-</span>
<lb n="1200"/><span>máil ar dhruim an domhain ag rádh dhúinn féin go bhfuil an talamh gan</span>
<lb n="1201"/><span>meabhair agus chó marbh le caoirfheóil ar nós deargáin ar dhruim an ealafánta.</span>
<lb n="1202"/><span>Béidir go gceapann seisean an rud céadna faoi'n ealafánta...</span></p>
<lb n="1203"/>
<lb n="1204"/><p><span>Dá smaoineóchaimís ar an gcruinne mar do smaoinigheadh ár sinnsir,</span>
<lb n="1205"/><span>le tuigsint agus le creideamh ina cumhacht, agus ina meabhair, thaisbéanfadh</span>
<lb n="1206"/><span>sí í féin dúinn mar a thaisbeánadh sa tsean-aimsir, measaim - ina garrdha</span>
<lb n="1207"/><span>diamhair líonta d'áilneacht agus luchtuithe de dhraoidheacht.  In Éirinn ba</span>
<lb n="1208"/><span>chóir go mbéimís i ngar don draoidheacht san.  Tá talamh na hEireann lán</span>
<lb n="1209"/><span>de chuimhneachaibh iongantacha, beó le háilneacht.  Sa tsean-aimsir do</span>
<lb n="1210"/><span>thuigeamar go raibh ár dtír líonta go bruach de mhistéire is d'iongantas-</span>
<lb n="1211"/><span>dearbhuigheann ár ndínnseanchas é sin.  Ní mór dúinn filleadh do'n áilneacht</span>
<lb n="1212"/><span>ba linn nuair a chuir Aonghus a mhéireanna ar a chláirsigh do'n chéad uair.</span></p>
<lb n="1213"/>
<lb n="1214"/><p><span>Mícheál Mac Liaimmhóir.</span>
<lb n="1215"/></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1216"/><p><span>Tuatha Dé Danann.</span></p>
<lb n="1217"/>
<lb n="1218"/><p><span>"Cérbh'iad Tuatha Dé Danann?"  Dá gcuirinn an cheist seo ort,</span>
<lb n="1219"/><span>a léitheóir, is dócha go ndéarfá: "Ó!  Déithe, nó rud éigin eile den</span>
<lb n="1220"/><span>tsaghas san ab'eadh iad sa tsean-aimsir."  Ach an bhfuil eólas níos cruinne</span>
<lb n="1221"/><span>agat ortha?  B'fhéidir ná fuil, - agus is beag duine in Éirinn indiu go bhfuil</span>
<lb n="1222"/><span>an t-eólas san aige.  Is dóigh liom nár bhfeárr rud a dhéanfainn ná cúntas</span>
<lb n="1223"/><span>gairid do thúirt ortha anso.  An fiú cur síos ortha?  - Má's fiú trácht ar na</span>
<lb n="1224"/><span>sean-Ghaedhealaibh in aon chor, is fiú cur síos ar a "ndéithe nó rud eile den</span>
<lb n="1225"/><span>tsaghas san."</span></p>
<lb n="1226"/>
<lb n="1227"/><p><span>Tá an cúntas go léir le fáil i Leabhar Gabhála, nó i bhForus Feasa an</span>
<lb n="1228"/><span>Chéitinnigh.  Tugtar Leabhar Gabhála ar an gcéad leabhar acu, mar is é atá</span>
<lb n="1229"/><span>ann ná cúntas ar na daoine go léir go raibh tír na hÉireann fé n-a smacht roim</span>
<lb n="1230"/><span>aimsir na nGaedheal.  Sid iad iad:</span>
<lb n="1231"/><span>Ceasair le n-a triúr fear agus a leath-chéad de mhaighdinibh.  Bádhadh iad</span>
<lb n="1232"/><span>sa Dílinn.</span></p>
<lb n="1233"/>
<lb n="1234"/><p><span>Partholán agus a lucht leanúna.  Cailleadh iad leis an bpláigh.</span></p>
<lb n="1235"/>
<lb n="1236"/><p><span>Neimeadh le n-a shluagh daoine.  Dob'é sinnsear Thuatha Dé Danann</span>
<lb n="1237"/><span>é.  Le linn na tíre do bheith fé n-a rialachas, bhíodh buairt mhór agus</span>
<lb n="1238"/><span>cráiteacht á imirt ar a dhaoine ag na Fómhoraigh.  Fé dheire, nuair a bhí</span>
<lb n="1239"/><span>an buaireamh ag dul in olcas, dubhairt muintir Neimhadh nár bhféidir leo</span>
<lb n="1240"/><span>fulang níos sia leis, agus thugadar cath mór ag Túr Conainn (Tóirinis?).  Tar</span>
<lb n="1241"/><span>éis an chatha, níor fhan beo acu ach líon aon luinge amháin des na Fómhoraigh,</span>
<lb n="1242"/><span>agus deich dhuine fhichead de chlainn Neimhidh!  Ansan bhí trí taoisigh</span>
<lb n="1243"/><span>i gceannus muintire Neimhidh, - Beothach, Semeon agus Briotan.  Do</span>
<lb n="1244"/><span>bhailigheadar leo as an dtír.  Chuaidh Semeon le n-a naonbhar "i thíribh</span>
<lb n="1245"/><span>Gréce," mar adeir an Leabhar Gabhála.  Chuireadar fútha isna tíorthaibh sin</span>
<lb n="1246"/><span>agus bhíodar ag méadú go tiugh.  Tháinig eagla ag na Gréagaibh rómpa,</span>
<lb n="1247"/><span>agus chuireadar fé dhaoirse iad!  Bainean sé le deallramh nár thaithn an</span>
<lb n="1248"/><span>daoirse sin le sliocht Neimhadh, mar theitheadar as an áit, agus shroiseader</span>
<lb n="1249"/><span>tír na hÉireann i gcionn aon tseachtaineamháin!  B'in iad na Fir Bolg.</span></p>
<lb n="1250"/>
<lb n="1251"/><p><span>I dtaobh Beóthaigh agus a naonbhair: d'fágadar-san a dtír dhúchais</span>
<lb n="1252"/><span>leis, agus chuireadar fútha "in insibh tuaiscertacha na Gréice," - pé ar domhan</span>
<lb n="1253"/><span>innsí iad-san!  Chaitheadar tamall maith ann, ag foghluim draoidheachta</span>
<lb n="1254"/><span>agus "ilceárda éccsamhla," nó go rabhadar go feasach fíorghlic.  B'in iad</span>
<lb n="1255"/><span>Tuatha Dé Danann.</span></p>
<lb n="1256"/>
<lb n="1257"/><p><span>Is minic a tráchtar ar "Lia Fáil," agus deirtear gur thug Tuatha Dé</span>
<lb n="1258"/><span>Danann é go hÉirinn ó Mhór-roinn na hEorpa.  Bhíodar ag déanamh a gcuid</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1259"/><p><span>stuidéarachta i gceithre chathracha, agus thugadar rud éigin iongantach as</span>
<lb n="1260"/><span>gach cathair díobh: sleagh Lugha Lámh-fhada as Gorias, claidheamh Nuadha</span>
<lb n="1261"/><span>Airgead-lámh as Finias, coire an Daghdha as Murias, agus Lia Fáil as Fáilias.</span>
<lb n="1262"/><span>Thóg clanna Milidh an leac so ó Thuatha Dé, agus shuidheadh a n-árd-Rithe</span>
<lb n="1263"/><span>uirthe i gcómhnaí nuair a cuirtí an choróinn ortha.  Chuirfeadh sí béic aiste</span>
<lb n="1264"/><span>fé gach rí dleathach (i.e. duine de chlannaibh Milidh) agus d'fhanfadh sí 'na</span>
<lb n="1265"/><span>tost fé rí d'aon tsliocht eile.  Mar sin, níor bh féidir aon mhearbhal do bheith</span>
<lb n="1266"/><span>ortha!</span></p>
<lb n="1267"/>
<lb n="1268"/><p><span>Deir an Céitinneach gur tógadh Lia Fáil as Éirinn go hAlbain, ar ngabháil</span>
<lb n="1269"/><span>na tíre sin d'Fhearghus Mhór mhac Earca.  I mbliadhain a 1296, do bhris</span>
<lb n="1270"/><span>Eamonn I., Rí Sasana, ar na hAlbanaigh, agus do thóg sé leis an leac go West-</span>
<lb n="1271"/><span>minster.  Tá sí sa mhainistir ansan ó shoin í leith.  Cuireadh í i gcathaoir</span>
<lb n="1272"/><span>ríoga Rithe Sasana agus suidhid siad uirthe anois nuair a cuirtear coróinn</span>
<lb n="1273"/><span>Shasana ortha.  Sin agat scéal Lia Fáil, agus scéal iongantach is eadh é gan</span>
<lb n="1274"/><span>amhras.  Ach scéal gan bun gan fírinne is eadh é!  Níl ann ach finnscéal</span>
<lb n="1275"/><span>na staraithe n-Albanach.* Is fíor go bhfuil leac chlumhail sa chathaoir</span>
<lb n="1276"/><span>ríoga atá i Westminster anois, agus is fíor gur tógadh an leac chéadna as</span>
<lb n="1277"/><span>Albain i n-aimsir Eamoinn 1.  Roimis sin, bhíodh an leac i Score, mar ar</span>
<lb n="1278"/><span>deintí rithe na hAlban.  Tá an méid sin cinnte - agus an méid sin amháin.</span>
<lb n="1279"/><span>Ar an dtaobh eile, níl focal le fáil in Annálacha na hÉireann ar an scéal</span>
<lb n="1280"/><span>eile, - gur tógadh Lia Fáil as Éirinn go hAlbain.  Dá dtógfaí ní dócha go</span>
<lb n="1281"/><span>leigfidís na staraithe ar ceal é gan tagairt do.  Rud eile, tá scríbhinní againn</span>
<lb n="1282"/><span>ón ndeichmheadh aois, agus labhartar ionnta ar an Lia Fáil a bhí na</span>
<lb n="1283"/><span>sheashamh i dTeamhair an uair sin.  Deir na scríbhneóirí go bhfeacadar</span>
<lb n="1284"/><span>féin é.  Mar sin, ní gádh a thuille rádh ar an scéal so.</span></p>
<lb n="1285"/>
<lb n="1286"/><p><span>Ar gcríochnú a bhfoghluma dhóibh, chuaidh Tuatha Dé Danann chun</span>
<lb n="1287"/><span>comhnuithe in áit a bhí idir Aithne agus tír na bhFilistínigh!  D'éirigh cogadh</span>
<lb n="1288"/><span>eatartha-san, agus ghaibh ár gcáirde páirt le muintir Aithne.  Bhíodar ag</span>
<lb n="1289"/><span>baint úsáide as a gcuid draoidheachta i gcoinne na namhad, ach monuar!</span>
<lb n="1290"/><span>chuaidh a saothar in aistear agus buadhadh ortha.  B'éigean dóibh teithe</span>
<lb n="1291"/><span>godí tuaisceart na hAlban.  * Seacht mbliana dhóibh ansan agus Nuadha</span>
<lb n="1292"/><span>Airgead-lámh 'na rí ortha.  Iad ag méadú, agus fonn ortha breis talmhan a</span>
<lb n="1293"/><span>fháil.  Chuadar i gcomhairle, lá, agus do shocruigheadar ar fhogha do thúirt</span>
<lb n="1294"/><span>fé sna Fearaibh Bolg in Éirinn.</span></p>
<lb n="1295"/>
<lb n="1296"/><p><span>Chomh maith do dheineadar.  Ghluaiseadar 'na longaibh agus ní hin-</span></p>
<lb n="1297"/>
<lb n="1298"/><p><span>* Féach: "Irish Monthly" (1884) l. 325;  - aiste ón Dr. Seoighe.</span>
<lb n="1299"/><span>& tugtí "Alba" fadó ar oileán na Breataine Móire go léir.</span>
<lb n="1300"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1301"/><p><span>uistear a n-imeachta nó gur ghabhadar cuan agus cala-phort sa tír seo.  Mar</span>
<lb n="1302"/><span>seo, tháinig Tuatha Dé Danann go "bán-chnuic Éireann Ó."</span></p>
<lb n="1303"/>
<lb n="1304"/><p><span>Tar éis teacht i dtír dóibh, thosnuigheadar láithreach ar úsáid do dhéanamh</span>
<lb n="1305"/><span>dá gcomhachta diablaí.  Chuireadar scamall dorcha draoidheachta mór-</span>
<lb n="1306"/><span>thímpal ortha féin, ionnus gur bhféidir leo Sliabh Chonmaicne Réin do bhaint</span>
<lb n="1307"/><span>amach a gan fhios d'éinne.  Ansan, d'iarradar ar na Fearaibh Bolg an righeacht</span>
<lb n="1308"/><span>do thúirt suas dóibh, - nó cath do throid 'na taobh.  Ghlac na Fir Bolg leis</span>
<lb n="1309"/><span>an gcath, - ní is gnáth 'na leithéid sin de chás.  Ansan, tugadh cath fuilteach</span>
<lb n="1310"/><span>Maighe Tuire.  Comhrac millteach marbhthach ab eadh é.  Na laochra á</span>
<lb n="1311"/><span>gcailliúint 'na mílte ar an dá thaobh.  Marbhadh rí na bhFear mBolg.  Bain-</span>
<lb n="1312"/><span>eadh a lámh ón ngualainn de Nuadha, rí Tuatha Dé, agus b'éigean rí eile do</span>
<lb n="1313"/><span>chur 'na ionad.  Sid é mar a fuair Nuadha a leasainm, "Airgead lámh."</span>
<lb n="1314"/><span>Nuair goineadh é sa chath so, tháinig Dian Cécht, liaigh Tuatha Dé, agus</span>
<lb n="1315"/><span>Creidhne, ceárd airgid, agus chuireadar lámh airgid air.  Dheineadar an obair</span>
<lb n="1316"/><span>chomh maith agus dá mba lámh fola is feola a chuirfidís air.  Tugadh "Air-</span>
<lb n="1317"/><span>gead-lámh" ar Nuadha as san amach.</span></p>
<lb n="1318"/>
<lb n="1319"/><p><span>Taillte ab ainm don mbanrioghain a bhí ar na Fearaibh Bolg ag cath</span>
<lb n="1320"/><span>Maighe Tuire.  Is ait an scéal é, - ach do pósadh í le duine de Thuatha Dé!</span>
<lb n="1321"/><span>Tháinig sí chun comhnuithe le n-a fear i "gCoill Cluan" go dtugtar Tailltin</span>
<lb n="1322"/><span>anois air.  Tuigfear gur thug an bhanrioghan a hainm don áit.  Tá 'fhios</span>
<lb n="1323"/><span>againn go léir sean-nós na nGaedheal, - mac (nó inghean) do thúirt "ar altrom"</span>
<lb n="1324"/><span>do chomhursain.  Bhí an nós céadna ag Tuatha Dé, mar deirtear gur thug</span>
<lb n="1325"/><span>Cian mac Déin Cécht, a mhac, Lugh, ar altrom do Thailltin.  Tar éis bháis</span>
<lb n="1326"/><span>Thaillteann, d'fhearadh Lugh agus na rithe 'na dhiaidh, a cluiche caointe gach</span>
<lb n="1327"/><span>aon bhliain.  Bhíodh an t-Aonach Mór san ar siúl coigthíos roim Lughnasa</span>
<lb n="1328"/><span>agus coigthíos 'na dhiaidh.  Tugaimís fé ndeara conus mar cuirtear ainm</span>
<lb n="1329"/><span>Lugha ar an lá.</span></p>
<lb n="1330"/>
<lb n="1331"/><p><span>Dheineamnar tagairt cheana do sna Fómhoraigh.  Is leo-san a thárla</span>
<lb n="1332"/><span>dara cath Maighe Tuire.  Níl cúntas ar an gcath so i Leabhar Gabhála, ach</span>
<lb n="1333"/><span>tá scéal fé leith scríte air.  Deirtear sa sgéal san go raibh na Fómhoraigh ag cur</span>
<lb n="1334"/><span>cíos agus cána ar Thuatha Dé Danann, nó go rabhadar-san ciapaithe cráite</span>
<lb n="1335"/><span>acu.  Fé dheire, shocruigheadar go n-éireóchaidís suas 'na gcoinne.  Thugadar</span>
<lb n="1336"/><span>seacht mbliana ag ullmhú, agus annsan tugadh an cath.  Ba mhór an chabhair</span>
<lb n="1337"/><span>do Thuatha Dé a ndraoidheacht agus a ngeintleacht.  Na laochra gonta á</span>
<lb n="1338"/><span>leigheas gan mhoill ag Dian Cécht.  Liacht arm nua á ndéanamh ag Goibhne</span>
<lb n="1339"/><span>gan stad.  Níor fhéad na Fómhoraigh an scéal do thuisgint.  Thugadar fogha</span>
<lb n="1340"/><span>mór go hobann fé Thuatha Dé.  B'uathbhásach an comhlann é.  Marbhadh</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1341"/><p><span>Nuadha le Balor, rí na bhFómhorach, agus marbhadh Balor le Lugha Lámh-</span>
<lb n="1342"/><span>fhada.  Briseadh sa deire ar na Fómhoraigh.</span></p>
<lb n="1343"/>
<lb n="1344"/><p><span>Tugtar liosta de rithe Tuatha Dé, a seanchas, agus mar sin de, i Leabhar</span>
<lb n="1345"/><span>Gabhála.  Ní bheadh sé i n-ar gcumas, agus ár ndícheall do dhéanamh, cur</span>
<lb n="1346"/><span>síos ortha go léir.  Is leór linn na daoine is clúmhla dhíobh do chur i gcuimhne</span>
<lb n="1347"/><span>don léitheóir: Nuadha Airgead-lámh, Lugh Lámh-fhada, Manannán mac Lir,</span>
<lb n="1348"/><span>agus Aonghus mac an Daghdha.  D'fhanadar-san agus a sliocht ag rialú tíre</span>
<lb n="1349"/><span>na hÉireann, nó gur tháinig clanna Mílidh.</span></p>
<lb n="1350"/>
<lb n="1351"/><p><span>Ní gádh labhairt ar an gcuma 'nar ghaibh clanna Mílidh Éire.  Tá 'fhios</span>
<lb n="1352"/><span>ag gach Gaedheal na sgéalta ag cur síos ar an gceó draoidheachta, agus ar</span>
<lb n="1353"/><span>bhreith Aimhirgin draoi, agus ar an ngaoith dhiablaí do chiur anfa ar an</span>
<lb n="1354"/><span>bhfairrge.  Sa deire thiar thall, buadhadh ar ár gcáirde bochta.  Cad a thárla</span>
<lb n="1355"/><span>dhóibh annsan?  Deir Leabhar Gabhála gur dhíbir clanna Mílidh as an dtír</span>
<lb n="1356"/><span>iad; ach tá a mhalairt de sgéal ag na daoine, i.e. go ndeaghaidh Tuatha Dé</span>
<lb n="1357"/><span>isteach i gcnocaibh agus i bpluaiseannaibh na hÉireann, agus go bhfuilid siad</span>
<lb n="1358"/><span>annsan ó shoin i leith.  Rud eile, féadaid an tír do thaisteal fós, agus ní féidir</span>
<lb n="1359"/><span>linne iad d'fheiscint le n-ár súile corpora!  Is minic a thugaid congnamh</span>
<lb n="1360"/><span>éigin do dhaoine, ach is minic a dheinid díobháil dóibh leis.</span></p>
<lb n="1361"/>
<lb n="1362"/><p><span>Sin anois an cúntas atá le fáil i sean-leabhair staire na hÉireann.  Las-</span>
<lb n="1363"/><span>muich des na sean-leabhair, tá scéalta fé leith ar na daoine éagsúla so, nó</span>
<lb n="1364"/><span>scéalta go bhfuil tagairt dóibh ionnta.  Ní ceart d'éinne a rádh go bhfuil</span>
<lb n="1365"/><span>eolas aige ar litríocht na hÉireann nó go mbeidh eolas aige ar na scéalta seo.</span></p>
<lb n="1366"/>
<lb n="1367"/><p><span>Ba mhaith liom tuairmí na bhfear léigheannta ar scéal Tuatha Dé Danann</span>
<lb n="1368"/><span>do thúirt anso.  Sin é an rud a chuireas romham ar dtúis.  Ach sa mhachtnamh</span>
<lb n="1369"/><span>domh, cheapas gur bhfearr an sgéal féin do thúirt, toisc é do bheith i n-ainbhfios</span>
<lb n="1370"/><span>ar ár bhfurmhór.  D'fhéadfaí leabhar mór do sgrí air.  Bhí ormsa sgéal</span>
<lb n="1371"/><span>gairid beacht do dhéanamh de annso.  Éinne gur mhaith leis an cheist go léir</span>
<lb n="1372"/><span>do scrúdú, ghéobhaidh sé cur síos thar bárr uirthe i La Cycle Mythologique</span>
<lb n="1373"/><span>Irlandaise.*</span></p>
<lb n="1374"/>
<lb n="1375"/><p><span>Ní gádh a thuille 'rádh anois ach bunphréamh an sgéil do thúirt.  An rud</span>
<lb n="1376"/><span>san adeir na daoine - go bhfuil Tuatha Dé i gcnocaibh, etc., na hÉireann,</span>
<lb n="1377"/><span>rud tábhachtach is eadh é agus is é bunphréamh an sgéil é.  Taisbéanann</span>
<lb n="1378"/><span>se an mothú atá ionnta nách den chine daonna Tuatha Dé Danann.  Agus</span>
<lb n="1379"/><span>bhí an mothú céadna ag ár sinnsearaibh romhainn.  Is é a fhaid ar a ghiorracht</span>
<lb n="1380"/><span>é gurbh' iad déithe na nGaedheal taoisigh Thuatha Dé Danann.  Ní deirtear</span>
<lb n="1381"/><span>focal ar an méid sin i sna sgéalta.  Tá cúis leis sin.  Na staruithe Críostaithe</span></p>
<lb n="1382"/>
<lb n="1383"/><p><span>* D'Arbois de Jubainville do scríobh. Aistriú Sacs-bhéarla le R. I. Best.</span>
<lb n="1384"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1385"/><p><span>do sgríobh na sgéalta ar dtúis.  Fuaradar ó na daoine iad.  Bhíodar ag troid</span>
<lb n="1386"/><span>fós i gcoinne an chreidimh bhréagaigh, agus mar sin, aon rud a bhí ag baint</span>
<lb n="1387"/><span>leis an bpágántacht, ní chuirfidís síos é.  Bí eagla ortha go leathfadh an</span>
<lb n="1388"/><span>phágántacht imeasg na ndaoine arís.  Chuireadar síos ar Thuatha Dé fé mar</span>
<lb n="1389"/><span>ná raibh ionnta ach fir agus mná.  Mar sin féin, féadaimíd rud beag mar</span>
<lb n="1390"/><span>leanas a fháil sa litríocht féin.  Eochaidh Ua Floinn do sgríobh é i ndán, ag cur</span>
<lb n="1391"/><span>síos ar Thuatha Dé:-</span></p>
<lb n="1392"/>
<lb n="1393"/><p><span>"- Ach ní adhraim iad."</span></p>
<lb n="1394"/>
<lb n="1395"/><p><span>An ndéarfadh sé é sin mara raibh 'fhios aige daoine eile do bheith á n-adhradh?</span></p>
<lb n="1396"/>
<lb n="1397"/><p><span>B' fhada linn cúntas do thúirt annso ar Nuadha, ar Lugha, ar Aonghus</span>
<lb n="1398"/><span>agus ar dhaoine nách iad.  B'fhéidir go mbeadh lá eile ag an bPaorach.</span></p>
<lb n="1399"/>
<lb n="1400"/><p><span>DIARMAID Ó HAODHA.</span>
<lb n="1401"/></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1402"/><p><span>Tuairim Eachtrannaigh</span></p>
<lb n="1403"/>
<lb n="1404"/><p><span>Is annamh a dheineann ughdar leabhair beart de réir na cainnte a bhíonn aige</span>
<lb n="1405"/><span>i réamh-rádh an leabhair, ach deineann Louis Tréguiz, ughdar l'Irlande</span>
<lb n="1406"/><span>dans la crise universelle, é.  Iarracht is eadh an leabhar ar a chur in úil don</span>
<lb n="1407"/><span>tsaoghal cad fé ndeara an chuma 'nar chruthaigh na hEireannaigh le linn an</span>
<lb n="1408"/><span>ré bhuadhartha atá curtha dhínn againn.  Ní hamhlaidh go bhfuil sé á</span>
<lb n="1409"/><span>gcáineadh i dtaobh gan níos mó a dhéanamh sa chogadh, ná ag gabháil a</span>
<lb n="1410"/><span>leath-sgéil i dtaobh gan iad a bheith páirteach ann.  Sé rud atá curtha roimis</span>
<lb n="1411"/><span>aige ná eolas cruinn a thabhairt d'á léightheóirí ar gach a mbaineann le ceist</span>
<lb n="1412"/><span>na hÉireann, mar deireann sé i dtosach an leabhair gur ceist idir-náisiúnta</span>
<lb n="1413"/><span>is eadh ceist na hEireann agus gurab é dualgas gach aoinne eolas a bheith</span>
<lb n="1414"/><span>aige air.</span></p>
<lb n="1415"/>
<lb n="1416"/><p><span>Is léir go bhfuil a lán constaicí ar aoinne a chuireann roimis aisde d'á</span>
<lb n="1417"/><span>leithéid a scríobhadh.  Sa chéad áit níl an t-am aibidh fós chuige.  Ní go</span>
<lb n="1418"/><span>ró-mhaith a thuigimíd-ne, Éireannaigh féin, gach ar thuit amach annso le</span>
<lb n="1419"/><span>cheithre bliadhna anuas.  Is measa ná san atá an sgéal ag Franncach atá</span>
<lb n="1420"/><span>ag brath ar chúntaisí bréagacha páipéir nuachta agus ar chlaon-thuairimí</span>
<lb n="1421"/><span>lucht scríbhte leabhar.  'Na theannta san is deacair d'fhear gan claon-</span>
<lb n="1422"/><span>bhreitheamhnas a thabhairt ar aon dream daoine a bhí toilteanach coghnamh</span>
<lb n="1423"/><span>a ghlacadh ó naimhdibh a thíre féin.  Fágann san fo-lúb ar lár sa leabhar</span>
<lb n="1424"/><span>ach caithfidh an critic is déine a admháil gur mór an chreideamhaint atá ag</span>
<lb n="1425"/><span>dul go Louis Tréguiz is a rádh go bhféadfadh sé an oiread de'n fhírinne a</span>
<lb n="1426"/><span>bhreith leis is a dheineann.  Ní foláir cruinneas agus éirim aigne thar an</span>
<lb n="1427"/><span>gcoitciantacht a bheith ag an té d'fhéadfadh aon léas de'n fhírinne a</span>
<lb n="1428"/><span>fheiscint ag ceó bréag agus camouflage na bpáipéar, agus d'fhéadfadh a sgéal</span>
<lb n="1429"/><span>a nochtadh in aimhdheoin na gconstaicí go léir chomh cruinn, soléir, neamh-</span>
<lb n="1430"/><span>pháirteach is a dheineann M.  Tréguiz.</span>
<lb n="1431"/><span>Is fearr a thuigeann na Franncaigh do chúis na hEireann ná mar a</span>
<lb n="1432"/><span>thuigeann aon eachtrannaigh eile.  An leabhar ab' fhearr a scríobh</span>
<lb n="1433"/><span>eachtrannach riamh ar Éirinn b'é Contemporary Ireland, leabhar M.</span>
<lb n="1434"/><span>Paul Dubois, é.  Tá de bhuntáisde ag M.  Tréguiz ar ghnáth-scríobhnóirí</span>
<lb n="1435"/><span>na Frainnce gur Bretánach é - fear gur dhual do suim a chur i ngach</span>
<lb n="1436"/><span>a mbaineann le Gaedhil.  Cuireann sé síos go bródamhail ar an ndlúth-</span>
<lb n="1437"/><span>bhaint a bhí i gcomhnuidhe ag Éirinn leis an bhFrainnc, fiú amháin</span>
<lb n="1438"/><span>in allódh nuair a theith Labhraidh Loingseach go dtí an Fhrainnc agus a chuir</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1439"/><p><span>é féin fé chomairce a ghaoil, rí na Frainnce, "do brigh go raibhe rann cinnte</span>
<lb n="1440"/><span>comhmbáidhe idir Laighnibh is Frangcaigh," mar a deir an Céitinneach.</span>
<lb n="1441"/><span>Deallruigheann an sgéal go bhfuil eolas maith aige ar an nGaodhluinn leis.</span>
<lb n="1442"/><span>Ní hé amháin go bhfuil leabhair Jubainville agus Dottin i dtaobh na</span>
<lb n="1443"/><span>Gaodhluinne léighte aige ach tá a lán leabhar Gaodhluinne féin léighte aige</span>
<lb n="1444"/><span>chomh maith.  Tá eolas níos fearr aige ar shaothar an Chéitinnigh ná mar</span>
<lb n="1445"/><span>atá ag mórán Gaedhilgeóirí agus sleamhnuigheann abairt ghunta Ghaodhluinne</span>
<lb n="1446"/><span>óna leabhraibh isteach i lár na Frainncise ó am go ham.  Tá árd-mheas aige</span>
<lb n="1447"/><span>ar theangain agus ar leitríocht na Gaodhluinne.  Is fiú do gach Gaedhealgóir</span>
<lb n="1448"/><span>an caibidil sin de'n leabhar: La renaissance gaélique, a léigheamh.  Deineann</span>
<lb n="1449"/><span>sé cúis na Gaodhluinne a phlé le fuinneamh a chuireann i gcuimhne dhúinn an</span>
<lb n="1450"/><span>t-am a cuireadh an Connradh ar bun nuair a bhíodh gach Gaedhilgeóir mar a</span>
<lb n="1451"/><span>bheadh misiúnaí ag craobhsgaoileadh a soiséil do'n domhan.  Tuigeann sé</span>
<lb n="1452"/><span>chomh riachtanach is atá an Ghaodhluinn chun anam an náisiúin a</span>
<lb n="1453"/><span>choimeád glan, neamh-thruaillighthe.  Tuigeann sé gurab í an t-aon</span>
<lb n="1454"/><span>chosaint amhain atá againn i gcoinne an tsalachair atá ag teacht anall</span>
<lb n="1455"/><span>chughainn ó Shasana i bhfuirm leabhar agus dráma.  Parler le ga élique, ar</span>
<lb n="1456"/><span>seisean sa deire, est maintenant une marque de distinction et d' éducation.</span></p>
<lb n="1457"/>
<lb n="1458"/><p><span>Is léir ó'n méid sin go dtuigeann M.  Tréguiz cúis na Gaodhluinne.  Ach</span>
<lb n="1459"/><span>ní thuigeann sé cúrsaí Sinn Féin chomh maith san ar fad.  Ní haon</span>
<lb n="1460"/><span>bhreitheamh agus ní haon fháidh é.  Níl ann ach stairí cúramach a dheineann</span>
<lb n="1461"/><span>an oiread taighde agus is féidir ar an sgéal atá le plé aige.  Níl líne d'ár</span>
<lb n="1462"/><span>scríobhadh i dtaobh cúrsaí politíochta in Éirinn fá láthair ná fuil léighte</span>
<lb n="1463"/><span>aige; agus tá a rian ar a leabhar.  Murab ionann is scríobhnóirí "brilliant"</span>
<lb n="1464"/><span>an Bhéarla ná nochtann go minic ach a dtuairimí agus a dteóirí féin, claoidheann</span>
<lb n="1465"/><span>sé go scrupalach leis an bhfírinne nó leis an rud a thaidhsigheann do a bheith</span>
<lb n="1466"/><span>fíor.  Ach tá de mhí-ádh air go gcreideann sé gach rud a léigheann sé agus</span>
<lb n="1467"/><span>d'á dheascaibh sin is minic ná tagann dá thaobh a sgéil le chéile.  Is dócha</span>
<lb n="1468"/><span>gur deacair locht a dh'fháil air i dtaobh mearbhaill a theacht air tar éis príomh-</span>
<lb n="1469"/><span>ailt an Daily Mail agus an Freeman's Journal agus leabhair de shaghas Cúntas</span>
<lb n="1470"/><span>Choimisiúin an Eirghe Amach agus Vital Hour Airt Uí Loingsigh a léigheamh</span>
<lb n="1471"/><span>i dteannta New Ireland agus an Gaelic American agus leabhar de shaghas</span>
<lb n="1472"/><span>The Irish Rebellion of 1916 and its martyrs agus Stair óglách na hEireann le</span>
<lb n="1473"/><span>hÓ Rathaille.  Ach ní féidir a rádh go bhfuil puinn breitheamhnais ag an te</span>
<lb n="1474"/><span>a chreidfeadh sgéal gan deallramh mar é seo:</span></p>
<lb n="1475"/>
<lb n="1476"/><p><span>Sé locht is mó ar L'Irlande dans la Crise Universelle ná an chuma 'na</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1477"/><p><span>dtráchtann an t-ughdar ar Eirghe Amach na Cásga.  S'é sin an crúca ar a</span>
<lb n="1478"/><span>bhfuil stair na hÉireann ó shoin i leith ar crochadh agus ní mór do'n stairí</span>
<lb n="1479"/><span>cúntas soiléir so-thuighte a thabhairt air, má' s mian leis go dtuigfí gach ar</span>
<lb n="1480"/><span>thuit amach in Eirinn ó shoin.  Ach tráchtann M.  Tréguiz ar cette lumiére</span>
<lb n="1481"/><span>mystique a bhí ag soillsiú an bhóthair do laochaibh Seachtmhaine na Cásga.</span>
<lb n="1482"/><span>Cuireann sé mar a bheadh ceo spioradálta timpeall ortha a choisgeann an</span>
<lb n="1483"/><span>léightheóir ar radharc maith a dh'fháil ortha is ar a ngníomhartha.  Tá an</span>
<lb n="1484"/><span>fhilíocht agus an mhistéir go maith 'na n-áit féin ach is chun eolas cruinn</span>
<lb n="1485"/><span>ceart a dh'fháil a léightear stair, agus ní ceart do'n stairí leigint don fhilíocht</span>
<lb n="1486"/><span>é mhealladh ó'n mbóthar réidh isteach i ndiamharacht na gcoillte ceóigh.</span>
<lb n="1487"/><span>Deireann sé gur theastuigh uatha anam na hEireann a shábháil ach ní deireann</span>
<lb n="1488"/><span>sé cad é an baoghal 'na raibh an t-anam.  Tuigimíd-ne, Eireannaigh, an</span>
<lb n="1489"/><span>sgéal go rí-mhaith ach ní féidir d'eachtrannach é 'thuisgint muna nochtfar</span>
<lb n="1490"/><span>san iomlán do é.  Cad déarfadh an Franncach tar éis an chuid sin de'n leabhar</span>
<lb n="1491"/><span>a léigheamh ach "Cad a bhí uatha in aon-chor nó cad a bheir dóibh dul amach</span>
<lb n="1492"/><span>ag troid i gcoinne comhachta impiríochta mar sin.  Lucht taidhbhrimh agus</span>
<lb n="1493"/><span>buile ab' eadh iad."  Níor bh'iongnadh leat Sasannach ag socrú an sgéil mar</span>
<lb n="1494"/><span>sin ach bheadh duine ag súil le cúntas níos fearr ó dhuine a thuigeann agus a</span>
<lb n="1495"/><span>nochtann cúis Connradh na Gaodhluinne chomh maith, soiléir is a dheineann</span>
<lb n="1496"/><span>M.  Tréguiz é.</span></p>
<lb n="1497"/>
<lb n="1498"/><p><span>Tugann sé cothrom na Féinne dos na hóglaigh i dtaobh an troda "ghlan"</span>
<lb n="1499"/><span>a chuireadar suas, ach deineann sé éagcóir arís ar lucht Sinn Féin nuair a dhein-</span>
<lb n="1500"/><span>eann sé iarracht ar thrácht ar chúrsaí politíochta.  Do nochtadh clár oibre Sinn</span>
<lb n="1501"/><span>Féin na mílte uair le linn an toghtha i gConntae an Chláir agus an té ná beadh</span>
<lb n="1502"/><span>d'eolas aige ar an sgéal ach an méid a thugann M.  Tréguiz air ní bheadh fhios</span>
<lb n="1503"/><span>aige ó thalamh an domhain cad 'na thaobh ar thogh muintir an Chláir De</span>
<lb n="1504"/><span>Valera.  Tráchtann sé ar son patriotisme presque mystique qui exerce une</span>
<lb n="1505"/><span>puissante séduction sur les jeunes.  Ach bíodh is go n-admhuigheann sé go</span>
<lb n="1506"/><span>raibh lucht coghanta an Phártí ag síor-thrácht ar an méid oibre a bhí déanta</span>
<lb n="1507"/><span>acu cheana, agus ná raibh focal á rádh acu i dtaobh na hoibre a dhéanfaidís</span>
<lb n="1508"/><span>san am le teacht, ní thugann sé clár oibre Sinn Féin mar a cuireadh go soiléir</span>
<lb n="1509"/><span>os comhair muintire an Chláir é.</span></p>
<lb n="1510"/>
<lb n="1511"/><p><span>Is léir ón méid sin ná tuigeann M.  Tréguiz an ghluaiseacht so Sinn Féin</span>
<lb n="1512"/><span>i gceart.  Ní thuigeann sé ca 'na thaobh ná beadh aon bhaint ag na Sinn</span>
<lb n="1513"/><span>Féinidhthe le Comhdháil Lloyd George.  Ach is léir go mothuigheann sé an</span>
<lb n="1514"/><span>spiorad atá lastiar d'on ghluaiseacht agus go dtuigeann sé dhó.  Mothuigheann</span>
<lb n="1515"/><span>sé an bráithreachas atá idir é féin agus na Gaedhil agus muna dtuigeann sé</span>
<lb n="1516"/><span>iad i gcomhnuidhe tuigeann sé dhóibh.</span></p>
<lb n="1517"/>
<lb n="1518"/><p><span>Is féidir a rádh mar sin nách leabhar ró-mhaith ná ró-iomlán an leabhar</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1519"/><p><span>so M.  Tréguiz.  Ach na dearmhadaí is na lúib ar lar atá ann is léir ná raibh</span>
<lb n="1520"/><span>aon leigheas ag an ughdar ortha agus beimíd ag súil leis go gceartóchaidh sé</span>
<lb n="1521"/><span>iad nuair a beidh eolas an sgéil san iomlán aige.  An té a chreideann gurab</span></p>
<lb n="1522"/>
<lb n="1523"/><p><span>é dualgas an stairí gach taobh de'n cheist a scrúdú agus a chur síos gan a</span>
<lb n="1524"/><span>thuairím féin a nochtadh ná gan a bheith páirteach d'aon taobh, molfaidh sé</span>
<lb n="1525"/><span>an leabhar.  An té atá cortha de bheith ag léigheamh leabhar impressionist</span>
<lb n="1526"/><span>beidh na mílte fáilte aige roim iarracht chúramach, saothrach mar é.  Agus</span>
<lb n="1527"/><span>bíodh is ná fuil aon rud nua ann do'n léightheóir Ghaodhlach is maith is fiú do</span>
<lb n="1528"/><span>gach aon Ghaedhilgeóir é léigheamh go mór mór do'n duine atá ag cuimhneamh</span>
<lb n="1529"/><span>ar stair a scríobhadh.  Pé tuairim atá againn ar an méid atá curtha síos aige</span>
<lb n="1530"/><span>ní féidir gan moladh a thabhairt do'n chuma 'na gcuireann sé síos é.  Is maith</span>
<lb n="1531"/><span>is fiú scrúdú a dhéanamh ar an gcuma 'na roineann sé gach cuid de'n leabhar</span>
<lb n="1532"/><span>'na chaibidil agus conus mar tá aon rud cruinn amháin mar adhbhar tráchta i</span>
<lb n="1533"/><span>ngach caibidil, conus mar a thosnuigheann sé i dtosach an adhbhair agus mar</span>
<lb n="1534"/><span>a nochtann sé i ndiaidh a chéile ó thúis deire é.</span></p>
<lb n="1535"/>
<lb n="1536"/><p><span>Is truagh ná léigheann scríobhróirí na Gaedhilge níos mó Frainncise, go</span>
<lb n="1537"/><span>mór mór leabhair staire agus criticism na Frainncise.  Bíonn crut agus cuma</span>
<lb n="1538"/><span>níos cruinne, níos soiléire ar leabair Fhrainncise ná ar leabhair Bhéarla.  Tá</span>
<lb n="1539"/><span>cuma logical ag an bhFranncach chun a sgéil a nochtadh i ndiaidh a chéile</span>
<lb n="1540"/><span>atá in easnamh ar fad ar an mBéarlóir.  Tá na tréithe sin i M.  Tréguiz.</span>
<lb n="1541"/><span>Leanann gach abairt agus gach alt agus gach caibidil dá leabhar i ndiaidh a</span>
<lb n="1542"/><span>chéile i dtreo is gur féidir do dhuine cheithre cnámha an sgéil a phriocadh</span>
<lb n="1543"/><span>amach gan duadh agus a chur le chéile.  Tá abairtí cruinne, gunta aige agus</span>
<lb n="1544"/><span>brigh fé leith le gach focal i ngach abairt.  'Na theannta san tá sé 'na</span>
<lb n="1545"/><span>mháighistir ar an stíl.  Is fiú an caibidil sin de'n leabhair "Les origines</span>
<lb n="1546"/><span>historiques du probléme irlandais" a léigheamh mar shompla de stíl cruinn</span>
<lb n="1547"/><span>"glangheárrtha," gan focal ann ach focal go bhfuil gádh leis.  Ach nuair a</span>
<lb n="1548"/><span>thráchtann sé ar rud a chorruigheann é, tagann fuinneamh 'na stíl go dtí go</span>
<lb n="1549"/><span>mbíonn sé 'na fhilíocht aige beagnách.  Caibidil mar sin is eadh "La geste</span>
<lb n="1550"/><span>héroique" 'na ndeineann sé cur síos ar ghníomhartha saighdiúirí na h-Éireann</span>
<lb n="1551"/><span>sa chogadh.</span></p>
<lb n="1552"/>
<lb n="1553"/><p><span>Tá féith an mhagaidh i M.  Tréguiz leis, ach ní magadh ró-oscailte é.  Ach</span>
<lb n="1554"/><span>bainfidh cainnt mar seo gáire as Gaedheal: "Le parti nationaliste, les yeux</span>
<lb n="1555"/><span>fix és sur l' étoile mystique de Home Rule, poursuivait sa pers évérante marche</span>
<lb n="1556"/><span>parlementaire."  Tá an peictiúr greannmhar san iomlán annsan aige - an</span>
<lb n="1557"/><span>Pártí agus a súile ar an réilthín acu agus gan fhios acu an tré phortaighthe</span>
<lb n="1558"/><span>fliucha, salacha nó ar bhóithre fada bána a bhí a dtriall.  Agus ní dóigh liom</span>
<lb n="1559"/><span>gur féidir an abairt seó a shárú: Le "ráiméis" est la rhétorique des meetings</span>
<lb n="1560"/><span>politiques.</span></p>
<lb n="1561"/>
<lb n="1562"/><p><span>MÁIRÉAD NÍ GHRÁDA.</span>
<lb n="1563"/></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1564"/><p><span>Taoiseach airm ba mhór clú a fuair bás i nInis Ghlais anuraidh .i. sa</span>
<lb n="1565"/><span>mbliadhain 1980 d'aois ár dTighearna.  Sul leag an bás lámh air tháinic</span>
<lb n="1566"/><span>sé i n-a cheann sgéal a bheathadh do sgríobhadh.  Rinne sé sin.  Sílfidhe nach</span>
<lb n="1567"/><span>mbéadh aon chur síos aige acht ar ghníomharthaibh móra gaisge agus goile,</span>
<lb n="1568"/><span>ar chathaibh fuilteacha fíochmhara, agus ar dhearg-ár gan truagh gan trócaire.</span>
<lb n="1569"/><span>Acht ní hamhlaidh do bhí, agus seo é an chéad-sgéal d'ar sgríobh sé.</span></p>
<lb n="1570"/>
<lb n="1571"/><p><span>Cá bhfios céard atá i ndán dúinn agus a rádh gur le síoda do dhéanamh</span>
<lb n="1572"/><span>agus do dhíol do rugadh mise?  Nach beag an ní chuireas athrughadh ar</span>
<lb n="1573"/><span>ár saoghal go minic?</span></p>
<lb n="1574"/>
<lb n="1575"/><p><span>Ag déanamh síoda i mBáin-linn .i. i bpríomh-chathair Inse Glaise, do</span>
<lb n="1576"/><span>bhí m'athair agus mo sheacht sinnsir romham, agus ba chosamhail go raibh</span>
<lb n="1577"/><span>mise freisin le dul leis an gcéird sin.  Acht, má táim in mo thaoiseach airm</span>
<lb n="1578"/><span>anois, is iad neithe ba siocair leis sin .i. dólás agus doilgheas do bheith ar mo</span>
<lb n="1579"/><span>mháthair agus, thar gach rud eile, druma Pháidín.</span></p>
<lb n="1580"/>
<lb n="1581"/><p><span>Is é fáth a dtáinic an dólás ar mo mháthair .i. gan mórán suilt ná grinn</span>
<lb n="1582"/><span>ná caithimh aimsire do bheith aici san áit uaignigh iargcúlaigh i n-a raibh</span>
<lb n="1583"/><span>comhnaidhe orainn san am sin.  Cailleadh m'athair nuair do bhí mo mháthair</span>
<lb n="1584"/><span>sé bliadhna ar fhichid d'aois agus d'fhágaibh sé teach mór déantúis aici.  Blas</span>
<lb n="1585"/><span>eólais ní raibh aici ar chéird an tsíoda do dhéanamh ná ar chúrsaibh tráchtála</span>
<lb n="1586"/><span>agus, d'á bhrígh sin, do bhí a muintear ag a thafant uirthi pósadh ath-uair.</span>
<lb n="1587"/><span>Dar leóbhtha siúd níor mhór dhi fear céile d'fhagháil agus cleachtadh maith</span>
<lb n="1588"/><span>aige ar an gcéird.  Do bhí fear d'á leithid sin le n-a haghaidh aca.  Is é ainm do</span>
<lb n="1589"/><span>bhí air Tomás Ó Súilleabháin agus do bhí sé cúig bliadhna déag ar fhichid</span>
<lb n="1590"/><span>d'aois.  Fear saidhbhir do bhí ann agus do bhí an oiread airgid aige is bhí</span>
<lb n="1591"/><span>againn fhéin.  'N-a theannta sin do bhí clú mór air i gcéird an tsíoda.</span></p>
<lb n="1592"/>
<lb n="1593"/><p><span>Le sgéal fada do dhéanamh gearr ba hé meas muintire mo mháthar gurbh'</span>
<lb n="1594"/><span>é a díol d'fhear céile é.  Acht níorbh' é sin an bharamhail do bhí ag mo mháth-</span>
<lb n="1595"/><span>air.  Do mheas sise, dá dtéigheadh an cleamhnas chun tairbhe do'n tsíoda,</span>
<lb n="1596"/><span>nach rachadh sé chun sochair agus suaimhnis d'á croidhe sise.  Is d'á bhárr</span>
<lb n="1597"/><span>sin a tháinic an dólás úd uirthi ar dtús.  Do bhris ar an bhfoighid</span>
<lb n="1598"/><span>aici fá dheireadh agus do chuir sí i n-a ceann imtheacht de mhaol a mainge</span>
<lb n="1599"/><span>fhéin ar éalódh ó chainnt a muintire agus an tuath do thabhairt uirthi fhéin.</span>
<lb n="1600"/><span>Ar gceapadh na comhairle sin di níor léithi do b'fhaillighe é agus do</span>
<lb n="1601"/><span>ghluaiseamar romhainn i n-ár mbeirt go dtí an Cnoc Mór, áit uaigneach</span>
<lb n="1602"/><span>iargcúlach mar dubhras cheana.</span>
<lb n="1603"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1604"/><p><span>Ba tamall fada i n-a dhiaidh sin do chualas-sa an sgéal.  San am atá i</span>
<lb n="1605"/><span>gceist agam ní raibh ionnam acht paitrín beag bídeach deich mbliadhna d'aois</span>
<lb n="1606"/><span>agus níor bhfios dom dada acht gur bheag greann do bhí le fagháil sa tigh.</span>
<lb n="1607"/><span>Ar an ádhbhar sin ní chaithinn mórán ama ann acht do bhínn amuigh fá'n</span>
<lb n="1608"/><span>aer ag súgradh le Páidín, le mac ár ngarradóra.  Acht ní súgradh an focal</span>
<lb n="1609"/><span>feileamhnach.  Badh chóra dhom a rádh gur ab ag caitheamh léim thar</span>
<lb n="1610"/><span>chlaidheachaibh agus ag siubhal agus ag rith romhainn ar fud na dúithche</span>
<lb n="1611"/><span>thart timcheall orainn do bhímis an chuid ba mhó de'n am.  Do théighmis</span>
<lb n="1612"/><span>thar gharrdha amach go dtí an sráid-bhaile agus as sin suas ar an gcriathrach</span>
<lb n="1613"/><span>agus fá'n sliabh i n-éinfheacht le malrachaibh na háite.</span></p>
<lb n="1614"/>
<lb n="1615"/><p><span>Do bhí sé de chúram ar an ngarradóir agus ar a mhnaoi áirdeall do choin-</span>
<lb n="1616"/><span>neál orainn.  Acht ba mhór an garrdha do bhí againn agus ní raibh ceachtar</span>
<lb n="1617"/><span>de'n tsean-lánamhain ró-áirdealach ná ró-chruaidh orainn.  B'aoibhinn linn</span>
<lb n="1618"/><span>bheith ag taisteal na mbóthar.  B'fhurasta strapadh thar na ballaibh agus</span>
<lb n="1619"/><span>ní misde a rádh gur ghlic an gasúr é Páidín.  Ni raibh aon righeachan le n-a</span>
<lb n="1620"/><span>chuid ealadhan agus baillséire.  Níor ghleacaidhe go dtí é.</span></p>
<lb n="1621"/>
<lb n="1622"/><p><span>'nDomhnach!  Nárbh' aoibhinn na siubhlóidí úd agus nach againn do</span>
<lb n="1623"/><span>bhíodh an greann agus an éirghe i n-áirde!  Cuimhnighim ortha fós chomh</span>
<lb n="1624"/><span>maith is dá mbéinn ann indiu.  Agus an dá lá is mhairfeas mé dearmad ní</span>
<lb n="1625"/><span>dhéanfad ar aon lá amháin de na laetheanntaibh úd.  Nárbh' e sin an chéad-</span>
<lb n="1626"/><span>turas cogaidh d'á dtugas?  Is fíor a rádh gur ab annsin do thosuigheas ar</span>
<lb n="1627"/><span>m'aimsir saighdiúrachta.  Tig liom fós mé fhéin agus na gearr-bhodaigh eile</span>
<lb n="1628"/><span>d'fheiceál agus sinn tionólta, tiomsuighthe agus gléasta i n-ár mbuidhin saigh-</span>
<lb n="1629"/><span>diúirí ag Páidín cliste.</span></p>
<lb n="1630"/>
<lb n="1631"/><p><span>Do bhí Páidín aon bhliadhain déag d'aois agus, d'á bhrígh sin, ba dhó-</span>
<lb n="1632"/><span>san badh chóir bheith i n-a thaoiseach orainn go léir acht do bhí urraim</span>
<lb n="1633"/><span>mhór aige dhom-sa agus ba dhíom-sa do rinne sé taoiseach.</span></p>
<lb n="1634"/>
<lb n="1635"/><p><span>Ba hé líon ár sluaigh aon duine dhéag.  Thug Páidín gunna do gach duine</span>
<lb n="1636"/><span>agus is é féin do rinne na gunnaí de mhaidíbh taca agus de chosaibh sguab.</span>
<lb n="1637"/><span>Ba chlaidheamh do rinne sé dhom-sa.  Níor chlaidheamh ádhmuid do bhí ann</span>
<lb n="1638"/><span>acht ceann déanta de mhiotal cruaidh.  Fuair sé sean-fhriochtán do bhí</span>
<lb n="1639"/><span>caithte amach ag an gcócaire.  Do bhain sé an chos de agus rinne sé claidheamh</span>
<lb n="1640"/><span>dhi.  Annsin do chuir sé iorball coiligh ar mo chaipín agus do bhí an oiread sin</span>
<lb n="1641"/><span>náire ar an gcoileach bocht d'uireasbhaidh a iorbaill is go dtug sé an faradh</span>
<lb n="1642"/><span>air fhéin i n-a dhiaidh sin agus go ndeachaidh i bhfalach air.</span></p>
<lb n="1643"/>
<lb n="1644"/><p><span>Annsin chuaidh Páidín ag soláthairt druma dhó fhéin.  Ní gan duadh</span>
<lb n="1645"/><span>fuair sé é.  De phota beag ba mhian leis ar dtús úsáid do dhéanamh, acht</span>
<lb n="1646"/><span>do bhí an cócaire san áirdeall air agus níor éirigh leis.  Fá dheireadh rug</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1647"/><p><span>sé ar shean-hata le n'athair agus do bhain sé an t-imeall de.  Ní raibh ann, 'ar</span>
<lb n="1648"/><span>ndóigh, acht balbhán de dhruma.  Níor bh'fhéidir mórán fothraim do bhaint</span>
<lb n="1649"/><span>as agus, ag éisteacht leis, sílfidhe gur ab ar shochraid do bhéithí ag tiodhlacan</span>
<lb n="1650"/><span>cuirp chun na roilige.</span></p>
<lb n="1651"/>
<lb n="1652"/><p><span>Acht ba chuma sin.  Ar mbeith réidh do gach rud níor linn do b'fhaillighe</span>
<lb n="1653"/><span>é, acht do ghluaiseamar romhainn, líon sluaigh agus sochaidhe, le buaidh do</span>
<lb n="1654"/><span>bhreith ar na hubhallaibh agus ar na péaraibh.  Do bhíos-sa ag siubhal i ndiaidh</span>
<lb n="1655"/><span>Pháidín agus mo chlaidheamh chomh lonnrach fá sholas na gréine is do b'fhéidir</span>
<lb n="1656"/><span>le cois fhriochtáin agus í smeartha le bealadh.  Do chuamar thríd an sráid-</span>
<lb n="1657"/><span>bhaile ar dtús agus annsin amach fá'n tuaith agus sinn fá réir le foghail do</span>
<lb n="1658"/><span>dhéanamh ar na garrantaibh.  D'éirigh dásacht aignidh dhúinn ag éisteacht</span>
<lb n="1659"/><span>le torann an druma dhuibh.</span></p>
<lb n="1660"/>
<lb n="1661"/><p><span>Acht dheamhan i bhfad do bhí curtha dhínn againn go gcualamar an</span>
<lb n="1662"/><span>glór borb ag coirnéal de'n bhóthar.  Níor aithnigheamar an glór sin acht,</span>
<lb n="1663"/><span>dar fiadh, do chuirfeadh sé crith-eagla ar dhuine agus a bhuirbe is bhí sé.</span></p>
<lb n="1664"/>
<lb n="1665"/><p><span>"Stadaidh!  Cé tá ann?  Gabhaidh i leith agus abraidh an focal faire."</span></p>
<lb n="1666"/>
<lb n="1667"/><p><span>'nDomhnach!  Do bhí an namha os ár gcomhair!</span></p>
<lb n="1668"/>
<lb n="1669"/><p><span>Is fíor nach raibh ann acht aon fhear amháin.  Acht ba fíor-shaighdiúir</span>
<lb n="1670"/><span>é!  Oifigeach do bhí ann!  Do bhí croiméal casta ar a bhruas uachtair agus</span>
<lb n="1671"/><span>truaill chlaidhimh le n-a shlios.  Dar uadhacht an tsiogáin!  Nach orainn</span>
<lb n="1672"/><span>do bhí an sgannradh!  Do ghlac ár sluagh eagla agus uathbhás agus le iom-</span>
<lb n="1673"/><span>pódh do bhoise do sgaipeadar de sgiotán ar gach taobh.  Do chaitheadar a</span>
<lb n="1674"/><span>ngunnaí ar talamh agus as go bráth leóbhtha i mbárr na bhfásgaí ar nós</span>
<lb n="1675"/><span>sgatha gealbhan!</span></p>
<lb n="1676"/>
<lb n="1677"/><p><span>Níor sheas fód acht an mac seo agus Páidín.  Maidir liom-sa, cé go mba</span>
<lb n="1678"/><span>mise an taoiseach, do bhí faitchíos mo dhóthain orm agus do sgiorr mo chlaidh-</span>
<lb n="1679"/><span>eamh as mo láimh le teann uathbháis.  Do thuit sé ag cois an ríogh-ghais-</span>
<lb n="1680"/><span>gidhigh sin.  Acht preab ná geit níor baineadh as Páidín.  Faitchíos ná</span>
<lb n="1681"/><span>eagla ní raibh air.  Is amhlaidh do chuir sé a dhruma ar a cheann ionnus</span>
<lb n="1682"/><span>go mbéadh cosamhlacht tádhbhachta air agus d'fhreagair go dána.</span></p>
<lb n="1683"/>
<lb n="1684"/><p><span>""Inis Ghlas," a Chornail."</span></p>
<lb n="1685"/>
<lb n="1686"/><p><span>Ní raibh san oifigeach acht tánaiste nó fó-chaiptín agus do leig sé a</span>
<lb n="1687"/><span>shean-sgairt gháire.</span></p>
<lb n="1688"/>
<lb n="1689"/><p><span>"Agus cá bhfuil sibh ag dul ar an nós sin, a shaighdiúirí beaga?" ar</span>
<lb n="1690"/><span>seisean.</span></p>
<lb n="1691"/>
<lb n="1692"/><p><span>"Mh'anam gur le cogadh a dhéanamh atámuid fá réir, a Chaiptín," arsa</span>
<lb n="1693"/><span>Páidín.  D'ísligh sé céim an oifigigh de bhrígh nár ghábhadh leis sgáth do</span>
<lb n="1694"/><span>bheith air feasta roimh dhuine do dhéanfadh gáire.</span>
<lb n="1695"/></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1696"/><p><span>"Tá go maith," ars' an t-oifigeach.  "An toil libh cogadh a dhéanamh</span>
<lb n="1697"/><span>fá mo spraic-se?  Táim anois díreach ag brath ar ionnsuidhe a thabhairt ar</span>
<lb n="1698"/><span>dhínnéar.  Déanaigidh an t-eólas dom go dtí an teach ósta is goire dhúinn</span>
<lb n="1699"/><span>agus íocfad dornán milseán libh."</span></p>
<lb n="1700"/>
<lb n="1701"/><p><span>Do thaisbeán srón Pháidín ar an nóiméad sin go raibh sé idir dhá chomh-</span>
<lb n="1702"/><span>airle.  'Ar ndóigh, do bhí fonn air na milseáin do thuilleadh acht i n-a ain-</span>
<lb n="1703"/><span>deóin sin ba crádh croidhe leis éirgheas a thuras cogaidh.  Dar leis do bhí</span>
<lb n="1704"/><span>an t-oifigeach seo ró-lághach ar fad.  Ar an ádhbhar sin níor fhreagair sé</span>
<lb n="1705"/><span>acht d'fhan i n-a thost go tarcuisneach.</span></p>
<lb n="1706"/>
<lb n="1707"/><p><span>"Cheal, nach áil libh a dhéanamh?" ars' an t-oifigeach.  "'Ar ndóigh,</span>
<lb n="1708"/><span>ní féidir go bhfuil sibh chomh faitcheach sin.  Agus céard adeireas tusa, a</span>
<lb n="1709"/><span>thaoisigh bhig?  Tá cosamhlacht dheas ort-sa."</span></p>
<lb n="1710"/>
<lb n="1711"/><p><span>Do bhain sé líomóg as mo ghruaidh agus é ag a iarraidh mé do mhealladh.</span></p>
<lb n="1712"/>
<lb n="1713"/><p><span>"Mh'ainín gur deas lághach an t-oifigeach é seo," arsa mise liom fhéin,</span>
<lb n="1714"/><span>"agus d'á mhéid d'á bhfeicim dhe is amhlaidh is mó a thaithnigheas sé liom."</span></p>
<lb n="1715"/>
<lb n="1716"/><p><span>Fear óg árd do bhí ann.  É chomh díreach le slait.  Éadan fosgailteach</span>
<lb n="1717"/><span>air.  Agus d'aindeoin go raibh cuma ghaisgeamhail ar a chroiméal is amhlaidh</span>
<lb n="1718"/><span>ba bhuigide buige a shúl é.  Do leag sé a leath-lámh ar mo chloigeann.</span></p>
<lb n="1719"/>
<lb n="1720"/><p><span>Agus annsin, a fhad is bhí Páidín idir dhá chomhairle, tháinic smaoineadh</span>
<lb n="1721"/><span>in mo cheann go tobann.  Do b'ait liom an smaoineadh, b'ait sin.</span></p>
<lb n="1722"/>
<lb n="1723"/><p><span>"Tá go maith," arsa mise, "tá a fhios agam an áit a bhfuil an teach ósta</span>
<lb n="1724"/><span>agus múinfead an t-eólas go dtí é dhuit."</span></p>
<lb n="1725"/>
<lb n="1726"/><p><span>"Ara, cá bhfuil sé?" arsa Páidín agus iongnadh air óir ní raibh aon</span>
<lb n="1727"/><span>teach ósta i bhfoisgeacht deich míle dhúinn.</span></p>
<lb n="1728"/>
<lb n="1729"/><p><span>"Maise, ag ár dtigh s'againne," arsa mise agus do sméideas an tsúil air.</span></p>
<lb n="1730"/>
<lb n="1731"/><p><span>Do thuig Páidín ar áit na mbonn céard do bhí in m'intinn agus d'fhreagair.-</span></p>
<lb n="1732"/>
<lb n="1733"/><p><span>"Is fíor sin, 'd eile.  Mh'ainín gur ab ait liom sin."</span></p>
<lb n="1734"/>
<lb n="1735"/><p><span>"Tarra uait," arsa mise annsin leis an oifigeach, "agus bímid ag bogadh</span>
<lb n="1736"/><span>linn."</span></p>
<lb n="1737"/>
<lb n="1738"/><p><span>Ní móide go dtug an t-oifigeach fá deara an cineál éadaigh do bhí orm-sa.</span>
<lb n="1739"/><span>Is é r'd do shíl sé go mba mhac óstóra mé agus do lean sé mé gan aon amhras</span>
<lb n="1740"/><span>aige orm.</span></p>
<lb n="1741"/>
<lb n="1742"/><p><span>"Is dócha go mbíonn biadh maith agaibh san tigh ósta," ar sé ar an</span>
<lb n="1743"/><span>mbealach dhúinn.</span></p>
<lb n="1744"/>
<lb n="1745"/><p><span>"Maise, dheamhan a mbíonn basgtha dhe," arsa mise.</span></p>
<lb n="1746"/>
<lb n="1747"/><p><span>"Nuadh gach bídh agus sean gach dighe," arsa Páidín.</span></p>
<lb n="1748"/>
<lb n="1749"/><p><span>Ní raibh pioc sgátha air fá'n am sin roimh an oifigeach óir is amhlaidh</span>
<lb n="1750"/><span>do bhí cosamhlacht air-sean bheith gabhtha againne.</span>
<lb n="1751"/></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1752"/><p><span>Ar sroichint an tighe dhúinn do bhí mo mháthair ag spaisdeóireacht san</span>
<lb n="1753"/><span>ngarrdha in a haonar agus í go dubhach dólásach mar ba ghnáth léithi.  Ní túisge</span>
<lb n="1754"/><span>do chonnaic an t-oifigeach mo mháthair agus an teach mór maiseach os a</span>
<lb n="1755"/><span>chomhair ná do bhí a fhios aige go ndearnadh bail odhar dhe.  Do bhí sé i n-a</span>
<lb n="1756"/><span>bhambairne go ceann tamaillín agus ní raibh a fhios aige beirthe ná beó céard</span>
<lb n="1757"/><span>badh chóir dhó a rádh.  Acht annsin tháinic sé chuige fhéin agus rinne sé a</span>
<lb n="1758"/><span>dhícheall le n-a leith-sgéal do ghabháil le mo mháthair.  Dubhairt sé gurbh'</span>
<lb n="1759"/><span>oifigeach d'arm na poblachta é; gurbh' amhlaidh tháinic sé anoir ó'n mbaile</span>
<lb n="1760"/><span>mór le léar-sgáil de'n dúthaigh do dhéanamh; go raibh an t-achar ró-fhada</span>
<lb n="1761"/><span>le dul ar ais chun a dhínnéir; agus annsin - gur mheall na bitheamhnaigh</span>
<lb n="1762"/><span>bheaga seo é nuair d'iarr sé ortha an t-eólas go tigh ósta do mhúnadh dhó!</span>
<lb n="1763"/><span>Maidir le mo mháthair, ba léar dhom gur thaithnigh an t-oifigeach chomh</span>
<lb n="1764"/><span>maith léithi-se is do thaithnigh sé liom-sa.</span></p>
<lb n="1765"/>
<lb n="1766"/><p><span>Do bhuail seisean bosóg éadtrom ar mo ghruaidh gur dhubhairt -</span></p>
<lb n="1767"/>
<lb n="1768"/><p><span>"Is é an bitheamhnach beag deas seo a chuir amudha mé.  Gabh mo</span>
<lb n="1769"/><span>mhíle leith-sgéal, a bhean uasal, má chuireas as duit."</span></p>
<lb n="1770"/>
<lb n="1771"/><p><span>"Maise, go deimhin, níor chuiris as dom ar chor ar bith," ar sise.  "Ní</span>
<lb n="1772"/><span>misde liom do thigheacht agus ní'l aon mhúisiam orm mar gheall air.  Tá</span>
<lb n="1773"/><span>céad fáilte romhat.  Tá ár ndínnéar bunáite réidh.  Fan agus déan comhar</span>
<lb n="1774"/><span>linn."</span></p>
<lb n="1775"/>
<lb n="1776"/><p><span>Le sgéal gearr do dhéanamh dhe, d'fhan sé againn agus do chaith sé a</span>
<lb n="1777"/><span>dhínnéar i n-ár gcuideachta.  Agus dheamhan a raibh de dheifir air ag imth-</span>
<lb n="1778"/><span>eacht, óir d'fhan sé ar feadh an tráthnóna agus níor imthigh go coinfheasgar</span>
<lb n="1779"/><span>na hoidhche.  Ba léar go mba gheal le mo mháthair é.</span></p>
<lb n="1780"/>
<lb n="1781"/><p><span>Ó'n lá úd amach ba chosamhail go mba thábhachtach an áit le haghaidh</span>
<lb n="1782"/><span>saighdiúireachta é ár dteach sinne, óir is annsin do ghníthí mórán forrach-</span>
<lb n="1783"/><span>ánachta.  Is cinnte gur cuireadh go beacht ar an léar-sgáil gach ball de na</span>
<lb n="1784"/><span>bailtibh timcheall na mbólaí sin agus go mór mhór an garrdha s'againne,</span>
<lb n="1785"/><span>óir do bhí sé de ghnás ag an oifigeach tigheacht chuige gach lá le sgrúdughadh</span>
<lb n="1786"/><span>do dhéanamh air.  Is mion minic do thomhais sé na casáin ar a fhad agus</span>
<lb n="1787"/><span>ar a leithead.  Ba chosamhail freisin gur chuir a chulaidh ghaisge</span>
<lb n="1788"/><span>rith agus ruaig ar dhólás mo mháthar.  D'imthigh an lionndubh</span>
<lb n="1789"/><span>uaithi ó'n gcéad lá a dtáinic an t-oifigeach.</span></p>
<lb n="1790"/>
<lb n="1791"/><p><span>D'éirigh sí glionndarach arís agus do bhí an glionndar ag borradh agus</span>
<lb n="1792"/><span>ag dul i méid go dtí an lá ar chuir sí dhi sloinneadh m'athar agus ar ghlac sí</span>
<lb n="1793"/><span>le sloinneadh eile acht, 'ar ndóigh, níorbh' é sin sloinneadh Thomáis Uí Shúil-</span>
<lb n="1794"/><span>leabháin!  D'éirigheamar as déanamh an tsíoda agus do díoladh an teach</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1795"/><p><span>déantúis.  Is baoghal gur chorruigh ár seacht sinnsir san uaigh mar gheall</span>
<lb n="1796"/><span>ar ár bhfeill.  Acht ba chuma liom má chorruigh agus go deimhin ní'l aon</span>
<lb n="1797"/><span>aithmhéala orm go dtí an lá atá indiu ann.</span></p>
<lb n="1798"/>
<lb n="1799"/><p><span>Do chuadhas le céird uasail mo leas-athar.  I leabaidh díol agus ceannacht</span>
<lb n="1800"/><span>d'fhoghluim is amhlaidh d'fhoghluimeas pionnsaidheacht agus marcaidheacht</span>
<lb n="1801"/><span>agus neithe eile theastuigheas ó dhuine le bheith i n-a shaighdiúir.  Agus,</span>
<lb n="1802"/><span>a bhuidhe sin do dhólás mo mháthar agus go mór mhór do dhruma Pháidín,</span>
<lb n="1803"/><span>ag seo mé anois in mo thaoiseach airm.</span></p>
<lb n="1804"/>
<lb n="1805"/><p><span>Acht chuadhas le mo shinnsearaibh san méid seo ar chaoi ar bith - tá</span>
<lb n="1806"/><span>aon chineál síoda amháin ar a bhfuil togha eólais agam .i. síoda na mbratach.</span></p>
<lb n="1807"/>
<lb n="1808"/><p><span>(A chríoch).</span></p>
<lb n="1809"/>
<lb n="1810"/><p><span>As an bhFrainncis do tionntuigheadh an sgéal seo agus do cuireadh cuma</span>
<lb n="1811"/><span>Ghaedhealach air.  Jean Richepin do chéad-sgríobh é agus "Le Tambour</span>
<lb n="1812"/><span>de Totor" is tiodal dó.</span></p>
<lb n="1813"/>
<lb n="1814"/><p><span>SEAGHÁN P.  MAC ÉNRÍ.</span>
<lb n="1815"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1816"/><p><span>Rudaí Reatha.</span></p>
<lb n="1817"/>
<lb n="1818"/><p><span>Bolshéveachas.</span></p>
<lb n="1819"/>
<lb n="1820"/><p><span>B'anamh le lucht na sainnte gan a n-aimhleas féin a dhéanamh.  Tá an</span>
<lb n="1821"/><span>Úngáir tréis teacht tímpal chun Bolshéveachais, agus isé sainnt lucht na</span>
<lb n="1822"/><span>Comhdhála i bPáras, é sin agus eagla na Frainnce roimis an nGearmáin, fé</span>
<lb n="1823"/><span>ndear é.  Do shocraig an Chomhdháil i mí Feabhra so 'imig tharainn leigeant</span>
<lb n="1824"/><span>do sna Rúmáinig dul a thuille isteach 'on Úngáir mar "Arm Cúncais."  Do</span>
<lb n="1825"/><span>bheartuigheadar ar an gcuma san an talamh is saidhbhre san Úngáir a chúibleáil</span>
<lb n="1826"/><span>chúcha féin, agus san am chéadna díngc a thiomáint idir í agus an Rúis sa</span>
<lb n="1827"/><span>tslí is ná féadfaidís aon chonnbharsáid a bheith acu lena chéile.  Ach do</span>
<lb n="1828"/><span>thuig Karolyi, fear rialtais na hÚngáire, cad a bhí 'na n-aigne agus do chuir</span>
<lb n="1829"/><span>sé 'na gcoinne á rá go raibh an rud a theastaig uatha a dhéanamh i gcoinne</span>
<lb n="1830"/><span>an Arm-staid.  Nuair ná fuair sé aon tora uatha ní raibh de leigheas aige ar</span>
<lb n="1831"/><span>an sgéal ach rialtas na tíreach a thúirt suas do sna daoine, no mar aduairt</span>
<lb n="1832"/><span>sé féin - "Iompaighim ó Chomhdháil Phárais go dtí íseal-aicme an domhain</span>
<lb n="1833"/><span>chun ceart agus cóir d'fháil."</span></p>
<lb n="1834"/>
<lb n="1835"/><p><span>Do tugadh an Rialtas suas do sna Cumannaig agus do ghlacadar-san go</span>
<lb n="1836"/><span>fonnmhar é, agus do chrom ar rudaí a chur i dtreo.  Níorbh fhada an mhoill</span>
<lb n="1837"/><span>ortha Uachtarán agus Ministéirí a thogha.  Do tógadh Budapest láithreach,</span>
<lb n="1838"/><span>agus do dúnadh teorantacht na hÚngáire go léir.  Do chuir an rialtas nua é</span>
<lb n="1839"/><span>féin fé choimirce Rialtais Mhoscó; do coisgeadh biotáille; do fógraigheadh</span>
<lb n="1840"/><span>léigear bheith ar an ndúthaig, agus duarthas go poiblí go gcosnófaí talamh na</span>
<lb n="1841"/><span>hÚngáire i gcoinne na gCzech agus na Rúmáineach.  Tá gachaon deallramh</span>
<lb n="1842"/><span>go bhfuil muinntir na hÚngáire go léir leis an rialtas nua, mar ní haon chúrsaí</span>
<lb n="1843"/><span>Stáit amháin é, ach cúrsaí bídh agus beatha do sna daoine, agus tuigean siad</span>
<lb n="1844"/><span>go gcaithfid iad féin a chosaint ar an namhaid ar an slí is fearr a fhéadfaid ó</span>
<lb n="1845"/><span>ná fuil an Rialtas ábalta ar éinni a dhéanamh dóibh.</span></p>
<lb n="1846"/>
<lb n="1847"/><p><span>Fear díreach iseadh Karolyi atá ar son na hÚngáire.  Tá sé ag cabhra</span>
<lb n="1848"/><span>leis an rialtas nua anois, agus mar chomhartha air, tá sé t'réis 60,000 acra dá</span>
<lb n="1849"/><span>eastáit féin a thúirt suas don Stát.  Bhí fonn air riamh an Úngáir a chimeád</span>
<lb n="1850"/><span>'na haon-dúthaig gan roinnt, ach bhí na Czecheana agus na Rúmáinig ag obair</span>
<lb n="1851"/><span>ró-dhian 'na choinne, toisg an lé a bhí leo i gComhdháil na Síochána, agus</span>
<lb n="1852"/><span>b'éigean do eirghe as mar sgéal.  Tá sé féin agus na Cumannaig ar aon fhocal</span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1853"/><p><span>agus ar aon aigne nách féidir an tír a shábháil ach le Bolshéveachas, i.e., an</span>
<lb n="1854"/><span>rialtas a thúirt suas do sna daoine go hiomlán.  Ar Chomhdháil na Síochána</span>
<lb n="1855"/><span>féin bíodh a mhilleán san má tá tír mhór eile curtha chun Bolshéveachais acu.</span>
<lb n="1856"/><span>Bhíodar ró-dhian san éileamh, ró-shanntach agus ró-eaglach.  Níor fhéad</span>
<lb n="1857"/><span>Rialtas na hÚngáire iad a shásamh gan an tír a chreacha, agus b'éigean dóibh</span>
<lb n="1858"/><span>titim siar ar na daoine.  Béidir nárbh fhearr riamh mar sgéal é.  Duairt</span>
<lb n="1859"/><span>Karolyi leo go raibh an rud a bhíodar d'éileamh air i gcoinne téarmaí an</span>
<lb n="1860"/><span>Arm-staid, agus rud eile dho, ná feádfadh sé aon tsocarú a dhéanfadh an</span>
<lb n="1861"/><span>Chomhdhail d'admháil mar ná fuair sé féin aon chuire chun na Comhdhála.</span>
<lb n="1862"/><span>Níor tugadh aon tora air.  Deirean sé leo anois féachaint cad fhéadfa siad a</span>
<lb n="1863"/><span>dhéanamh leis na daoine nuair ná socróidís leis féin.</span></p>
<lb n="1864"/>
<lb n="1865"/><p><span>'Na theannta san tá Soviet curtha ar bun i Munich i mBavaria.  Deirtear,</span>
<lb n="1866"/><span>ámhthach, ná fuil muinntir ua tuaithe leis na Bolshévicí ann, agus ós ag braith</span>
<lb n="1867"/><span>ar an dtuaith atáid chun bídh ní féidir a rá an fada a sheasóid.  Ach níl aon</span>
<lb n="1868"/><span>chúntas againn 'á fháil i dtaobh na Gearmáine go déanach, - d'fhéadfadh</span>
<lb n="1869"/><span>éinní bheith ag titim amach ann i ganas dúinn.</span></p>
<lb n="1870"/>
<lb n="1871"/><p><span>Cloisimíd mórán tráchta na laetheanta so ar an Soviet Government.  Cadé</span>
<lb n="1872"/><span>an rud é?  Isé rud an Soviet ná comhairle, no coisde do sna daoine.  I sna</span>
<lb n="1873"/><span>hoibreacha, ar an dtuaith, i sna bailte móra agus beaga, i sna mianaig, san</span>
<lb n="1874"/><span>Arm agus sa Chabhlach tá a gcomhairlí acu is gachaon áit.  Tagan an lucht</span>
<lb n="1875"/><span>oibre le chéile agus toghaid teachtaí don Soviet, - teachta dos gachaon 5</span>
<lb n="1876"/><span>duine.  Ní sheasuighean teachta ach do 500 duine, agus má imighean éinní</span>
<lb n="1877"/><span>air, é 'chailliúint no gan é 'dhéanamh mar ba chóir, is furaiste duine eile a</span>
<lb n="1878"/><span>thogha 'na inead.  Siné an Soviet bunaig, no an bhun-chomhairle.  Déanfaidh</span>
<lb n="1879"/><span>an chomhairle sin sgrúdú agus taighde ar chúrsaí oibre 'na gceanntar, no 'na</span>
<lb n="1880"/><span>n-oibreacha féin, agus toghfaid teachta eile chun tora an sgrúdaithe sin a</span>
<lb n="1881"/><span>bhreith leis go dtí an Árd-Chomhairle.  Má rithean an Árd-Chomhairle é, as</span>
<lb n="1882"/><span>san leis go dtí an Coisde Gnótha mar a ndéanfar dlí dhe.  Tá sé bun os cionn</span>
<lb n="1883"/><span>ar fad leis an saghas rialtais go bhfuil taithí air i sna tíortha so, sa méid go</span>
<lb n="1884"/><span>n-oibrighean sé suas ó sna daoine go dtí an Rialtas in inead ón Rialtas anuas</span>
<lb n="1885"/><span>go dtí sna daoine.  Ar an gcuma san dintear dlí don rud a theastaighean ó</span>
<lb n="1886"/><span>sna daoine, in inead an dlí a dhéanamh ar dtúis, pe'ca thaithnighean sé leis</span>
<lb n="1887"/><span>na daoine no ná taithnighean, agus í dh'fhórsáil ortha ansan.  Dheallródh</span>
<lb n="1888"/><span>an sgéal gur rialtas maith ciallmhar é.</span></p>
<lb n="1889"/>
<lb n="1890"/><p><span>Fé'n rialtas so na Soviet, níl bhót ag lucht airgid, ag tiarnaí talmhan, ag</span></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1891"/><p><span>lucht bainnc is margaidh ná ag an mbourgeois.  I bhfocal amháin níl bhót ag</span>
<lb n="1892"/><span>éinne ná tuillean a bheatha ar chuma éigin agus ná tairbhighean don Stát.</span>
<lb n="1893"/><span>Isé brí atá leis an méid sin ná an chomhacht a bhí ag an ndream san a bhrise</span>
<lb n="1894"/><span>ar fad ar fad, i dtreo is ná féadfa siad an tír a rialú mar mhaithe leo féin agus</span>
<lb n="1895"/><span>mar mhí-mhaithe leis an íseal-aicme mar a dhinidís roime seo.  Deir siad go</span>
<lb n="1896"/><span>dtéidhean an Stát i dtreise fé Rialtas Caipiteálach d'réir mar a cimeádtar an</span>
<lb n="1897"/><span>íseal-aicme thíos, mar go bhfuil Caipiteálachas i gcoinne maitheasna ndaoine;</span>
<lb n="1898"/><span>ach go dtéidhean an Stát i dtreise fé Rialtasna Soviet, no Bolshéveachas,</span>
<lb n="1899"/><span>d'réir mar a théidhean feabhas ar an íseal-aicme, mar gurab ionan an Stát</span>
<lb n="1900"/><span>agus na daoine ansan, agus ná féadfadh an Stát bheith go maith gan na daoine</span>
<lb n="1901"/><span>bheith go maith.  Chuige sin ní leigtar d'éinne ná fuil mar mhaithe leis na</span>
<lb n="1902"/><span>daoine bhótáil, ná aon lámh a bheith aige i rialú na tíreach: "Mara n-oibreóir,</span>
<lb n="1903"/><span>ní bhótálfair."</span></p>
<lb n="1904"/>
<lb n="1905"/><p><span>Tá dlúth-bhaint ag Bolshéveachas le Comh-oibreachas.  Is trí Chomh-</span>
<lb n="1906"/><span>oibreachas a dintear na hoibreacha móra agus gnóthaí tionnsgail na tíreach</span>
<lb n="1907"/><span>a riara.  Fanan an caipiteál, no an saidhbhreas, ann i gcomhnuí, ach níl aon</span>
<lb n="1908"/><span>ghnó don gcaipiteálaí, no an fear saidhbhir.  Tá seana-thaithí ag muinntir</span>
<lb n="1909"/><span>na Rúise riamh ar chomh-oibreachas.  Tá an "Mir" acu leis na céadta blian,</span>
<lb n="1910"/><span>isé sin cumann beag comh-oibreachais ag lucht oibre is gachaon cheanntar,</span>
<lb n="1911"/><span>i sna hoibreacha chomh maith lear an dtuaith.  Níl do dheifríocht idir an</span>
<lb n="1912"/><span>"Mir" agus an "Soviet" atá anois acu ach dlí agus rialtas dleathach a bheith</span>
<lb n="1913"/><span>déanta dhe.  Áirmhitear go bhfuil 50,000 cumann comh-oibreachais fé lán</span>
<lb n="1914"/><span>tseoil sa Rúis anois.</span></p>
<lb n="1915"/>
<lb n="1916"/><p><span>Cé gur síocháin agus comh-oibriú mar mhaithe leis na daoine atá ó sna</span>
<lb n="1917"/><span>Bolshévicí, ní fhágan san ná go bhfuilid ábalta ar iad féin a chosaint ar na</span>
<lb n="1918"/><span>naimhde atá a d'iaraidh iad a mhille.  Tá arm fé riar is fé órdú ag muinntir</span>
<lb n="1919"/><span>na Rúise agus tá siad t'réis na Franncaig a chur amach as Odessa.  Ach</span>
<lb n="1920"/><span>d'ainneóin a gcloisimíd i dtaobh cogaidh sa Rúis do dheallródh an sgéal ná</span>
<lb n="1921"/><span>raibh aon troid dáiríribh in aon áit ann, agus ná fuil i sna cúntaisí go léir ach</span>
<lb n="1922"/><span>leath-sgéal chun arm mór a chur go dtí an Rúis mar mhaithe le Caipiteálachas.</span>
<lb n="1923"/><span>Tuigean lucht an airgid go maith má eirghean leis an Rúis go mbeidh sí 'na</span>
<lb n="1924"/><span>sompla do thíortha eile, agus má bheartaighean an íseal-aicme ar fuaid an</span>
<lb n="1925"/><span>domhain ar an sompla san a leanúint gur gearaid an ré a bheidh acu féin.</span>
<lb n="1926"/><span>'Na theannta-san, tá mór-chuid airgid leis an bhFrainnc curtha i ngnóthaí</span>
<lb n="1927"/><span>sa Rúis, agus tá siad ar fionnraoi anois 'na thaobh.  Ach pé seans a bhí acu</span>
<lb n="1928"/><span>ar an airgead san a shábháil go dtí so, do loiteadar iad féin nuair a chuireadar</span></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1929"/><p><span>saighdiúirí i gcoinne na nBolshévicí, mar tá muinntir na Rúise iompaithe 'na</span>
<lb n="1930"/><span>gcoinne ar fad anois agus is fada go mbeifar baoch díobh arís ann ná go mbeidh</span>
<lb n="1931"/><span>ionntaoibh asta.</span></p>
<lb n="1932"/>
<lb n="1933"/><p><span>Admhuighean páipéir Shasana féin anois (ach amháin páipéir le Caipi-</span>
<lb n="1934"/><span>teálachas) ná raibh i sna sgéalta san ón Rúis i dtaobh búistéireachta agus</span>
<lb n="1935"/><span>éirlig ach éitheach, agus gurbh éitheach, leis, an sgéal san i dtaobh staid na</span>
<lb n="1936"/><span>mban fé Bholshéveachas.  'Na inead san, is amhla' tá an rialtas ann go glan</span>
<lb n="1937"/><span>agus saor ó bhreib agus ag dul chun cinn go maith le gnóthaí Stáit agus le</span>
<lb n="1938"/><span>cúrsaí saothair na treach.  Do marbhadh Captaen Cromie is fíor, ach is mar</span>
<lb n="1939"/><span>gheall ar na Sasanaig agus na Franncaig bheith ag cur cuir-isteach ar ghnóthaí</span>
<lb n="1940"/><span>nár bhain leo a marbhadh é.</span></p>
<lb n="1941"/>
<lb n="1942"/><p><span>An Éigipt.</span></p>
<lb n="1943"/>
<lb n="1944"/><p><span>Tá eirghe amach t'réis a bheith san Éigipt, agus, ar léigheamh do dhuine</span>
<lb n="1945"/><span>mar gheall air i sna paípéir nuachta, ba dhó' leis gur mar gheall ar an dtír</span>
<lb n="1946"/><span>seo bheadh sé ag leigheamh.  Na focail chéadna, na cainteana céadna, na</span>
<lb n="1947"/><span>cúntaisí céadna agus - an seana-leath-sgéal céadna.  Tá sé t'réis críochnú,</span>
<lb n="1948"/><span>leis, díreach mar a chríochnaig an t-eirghe amach so againne, isé sin, do ghéill</span>
<lb n="1949"/><span>Rialtas Shasana (no do leigeadar ortha géille ba chirte a rá) nuair a bhí an</span>
<lb n="1950"/><span>marbha agus an t-éirleach déanta agus mórán daoine curtha chun báis.  Ní</span>
<lb n="1951"/><span>mór "socarú" a dhéanamh anois agus saghas éigin Home Rule a thúirt do</span>
<lb n="1952"/><span>sna hÉigipteánaig, adeir siad.  Má sé saghas "socarú" a dhineadar anso</span>
<lb n="1953"/><span>a dhéanfa siad san Eigipt ní maoite ar mhuinntir bhocht na hÉigipte é.</span></p>
<lb n="1954"/>
<lb n="1955"/><p><span>Sé ba bhun leis an mbuairt ná taoisig thoghtha na n-Éigipteánach a</span>
<lb n="1956"/><span>thógaint agus a chur an loch amach.  Do toghadh na taoisig sin chun teacht</span>
<lb n="1957"/><span>go hIúróip chun cúis na hÉigiptea phlé.  Duairt na Sasanaig ann ná raibh</span>
<lb n="1958"/><span>aon údarthás acu a leithéid a dhéanamh, gur "dhaoine fiadhaine neamh-</span>
<lb n="1959"/><span>fhreagarthacha" iad agus gur "amadántúil áiféiseach" na neithe a bhíodar</span>
<lb n="1960"/><span>d'éileamh don Éigipt.  Níorbh é sin tuairim Phrímh-Mhinistéara na hÉigipte</span>
<lb n="1961"/><span>(fear atá le Sasana) na dtaobh, ámhthach, mar do chuir sé suas do theacht</span>
<lb n="1962"/><span>anall, é féin, mara leigfí do sna treóraithe náisiúnta teacht chomh maith.</span>
<lb n="1963"/><span>Do toghadh mar theachtaí iad le dhá mhilliún daoine, agus do toghfaí le abhfad</span>
<lb n="1964"/><span>níos mó ná san iad nara mbeadh gur stop lucht an Airm an bhótáil.  Níor</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1965"/><p><span>éisteadh leis an bPrímh-Mhinistéir, do tógadh na taoisig, agus do thosnuig</span>
<lb n="1966"/><span>an bhuairt.</span></p>
<lb n="1967"/>
<lb n="1968"/><p><span>Tá siad leigthe amach anois agus ar a slí anall i dteannta an Phrímh-</span>
<lb n="1969"/><span>Mhinistéara ach ní gan marbha mór agus mórán buartha é.</span></p>
<lb n="1970"/>
<lb n="1971"/><p><span>Le linn an Chogaidh Mhóir, nuair a bhí Tír na dTurcach ag troid ar</span>
<lb n="1972"/><span>thaobh na Gearmáine, do thóg Sasana an Éigipt chuiche féin mar protectorate.</span>
<lb n="1973"/><span>Ní raibh le bheith ann ach socarú sealadach go deire an chogaidh nuair a</span>
<lb n="1974"/><span>ceartófaí gach éinní.  D'fhan muinntir na hÉigipte ciúin socair i rith an</span>
<lb n="1975"/><span>chogaidh ar chomhairle a dtaoiseach féin, ar a shon go raibh an sgéal ag dul</span>
<lb n="1976"/><span>in olcas acu in aghaidh an lae.  Ag braith air go gcoimhlíonfaí na geallúintí</span>
<lb n="1977"/><span>a tugadh dóibh a bhíodar.  Do dineadh presáil ortha le fórsa, théidheadh</span>
<lb n="1978"/><span>saighdiúirí Sasanacha go dtí sna bailte beaga tuaithe ist oidhche agus thógaidís</span>
<lb n="1979"/><span>na daoine leo le láimh láidir.  Má chuiridís suas d'obair a dhéanamh ansan</span>
<lb n="1980"/><span>sgiúrsáltí iad, agus ní tugtí a ndóthain le n-ithe dhóibh.  Fuair mórán acu</span>
<lb n="1981"/><span>bás do dheasgaibh na droch-úsáide sin.  Do coisgeadh na páipéir nuachta</span>
<lb n="1982"/><span>agus caint phoiblí.  Níor leigeadh díosbóireacht pholitíochta ná páipéar</span>
<lb n="1983"/><span>Éigipteánach a léigheamh i sgoileana an Stáit.  Do robáladh iad.  Dá</span>
<lb n="1984"/><span>ainneoin sin is uile níor chorruigheadar le linn an chogaidh.  Nuair a stad an</span>
<lb n="1985"/><span>cogadh agus bhí súil ag muinntir na hÉigipte le coimhlíona na ngeallúintí,</span>
<lb n="1986"/><span>duairt na Sasanaig ná raibh sé d'uain acu dul isteach sa sgéal.  Do tógadh</span>
<lb n="1987"/><span>na treóraithe náisiúnta ansan agus do bhris ar an bhfoighne ag sna hÉigip-</span>
<lb n="1988"/><span>teánaig.</span></p>
<lb n="1989"/>
<lb n="1990"/><p><span>Níorbh aon chúrsaí creidimh fé ndear é mar duarthas i sna páipéir anso,</span>
<lb n="1991"/><span>mar bhí an dá chreideamh ann, Copt agus Mohammedan, ag obair as láimh a</span>
<lb n="1992"/><span>chéile.  Ná ní raibh sé ar mhaithe leis na Turcaig, ná i gcoinne na n-Arméni-</span>
<lb n="1993"/><span>anach.  Is fíor go bhfuil fuath do sna hArménianaig san Éigipt, ach isé is</span>
<lb n="1994"/><span>cúis leis ná gurab iad is mó a dhinean spiaireacht don Rialtas ann, agus má</span>
<lb n="1995"/><span>imrigheadh díoltas ortha is dócha ná fuaireadar ach an méid a bhí tuillte acu.</span>
<lb n="1996"/><span>Admhuightear anois nárbh aon cheann do sna neithe sin fé ndear an bhuairt,</span>
<lb n="1997"/><span>ach tógaint na dtreóraithe, annsmacht, agus neamh-choimhlíona na</span>
<lb n="1998"/><span>ngeallúintí a tugadh dóibh le linn an chogaidh.  Tá deire leis an mbuairt</span>
<lb n="1999"/><span>anois, ámhthach, agus na príosúnaig leigthe amach.  Moltar an cosg a thógaint</span>
<lb n="2000"/><span>do sna páipéir nuachta; leigeant le díosbóireacht agus le caint phoiblí; stad</span>
<lb n="2001"/><span>do phresáil le láimh láidir i gcoinne toil na ndaoine, agus deire a chur le Dlí</span>
<lb n="2002"/><span>Airm sa tír chomh luath agus is féidir.  'Na theannta san táthar chun Coisde</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="2003"/><p><span>no Comhairle, no Chomhdháil, no Convention a chur ar bun chun dul isteach</span>
<lb n="2004"/><span>sa sgéal féachaint an féidir socarú a dhéanamh.  Beidh Éigipteánaig ar an</span>
<lb n="2005"/><span>gcoisde sin.  Sidé an cleas Stáit is déanaí acu d'réir deallraimh.  Trí bliana</span>
<lb n="2006"/><span>ó shoin do himrigheadh orainne anso é agus is fada ó shocarú fós sinn.</span></p>
<lb n="2007"/>
<lb n="2008"/><p><span>I dteannta na hÉigipte tá an India fé bhuairt, leis, na laetheanta so.  Na</span>
<lb n="2009"/><span>Rowlatt Bills fé ndear an toirmeasg san India.  Billí iad-san atá ag túirt</span>
<lb n="2010"/><span>chomhachta do sna póilíní cuardach a dhéanamh agus daoine a thógaint in</span>
<lb n="2011"/><span>aon áit go bhfuil seditious agitation, agus ar chuma na hÉigipte tá muinntir</span>
<lb n="2012"/><span>gachaon treibhe agus creidimh ann t'réis teacht le chéile ag cur 'na gcoinne.</span>
<lb n="2013"/><span>Tá éirleach agus marbha 'á dhéanamh ag an Rialtas ann mar is gnáth, - an</span>
<lb n="2014"/><span>t-aon leigheas amháin ar gachaon sgéal.</span>
<lb n="2015"/></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="2016"/><p><span>Leabhra.</span></p>
<lb n="2017"/>
<lb n="2018"/><p><span>Beithil agus Brighid Chille-Dara.  Mícheál Mac Craith, C.Í., do sgríobh.</span>
<lb n="2019"/><span>Áth Cliath: Comhlucht na Fírinne Catoilice i nÉirinn.  2d. a fhiacha,</span>
<lb n="2020"/><span>21/2d. tríd an bpost.</span></p>
<lb n="2021"/>
<lb n="2022"/><p><span>Ar an dtaobh amuich de chúrsaí creidimh, tá obair mhaith ag Comhlucht</span>
<lb n="2023"/><span>na Fírinne Catoilice i nÉirinn 'á dhéanamh nuair a bheartuighean siad ar</span>
<lb n="2024"/><span>leabhar bheag Ghaedhilge a chur amach.  Is anamh a dhinid, go deimhin,</span>
<lb n="2025"/><span>ach dá anamhacht é bíon fáilte roimis an leabharín nuair a thagan sé.  An</span>
<lb n="2026"/><span>leabhar is déanaí uatha, is ó pheann an sgríbhneóra chliste sin, an t-Ath.</span>
<lb n="2027"/><span>Mícheál Mac Craith, C.Í., é agus tá idir phrós agus fhilíocht ann.  Beithil</span>
<lb n="2028"/><span>agus Brighid Chille-Dara an teideal a chuirean sé ar an leabhar, ach tá dhá</span>
<lb n="2029"/><span>chuid sa leabhar le ceart agus níl aon bhaint acu le chéile.  Sa chéad chuid</span>
<lb n="2030"/><span>tá cuir-síos ar theacht Chríost ar an saol so sa mhainnséar i mBeithil chun</span>
<lb n="2031"/><span>"an tslighe do mhúineadh dhúinn 'nar chóir dúinn triall ar na flaithis."  Tá</span>
<lb n="2032"/><span>sé sgríbhte go maith dúthrachtach i stíl thaithneamhach, agus má tá aon</span>
<lb n="2033"/><span>locht le fáil air, isé locht é ná an stíl a bheith beagáinín ró-árd do dhaoine</span>
<lb n="2034"/><span>comónta ná fuil puinn taithí acu ar Ghaedhilg a léigheamh.  Leabhra de</span>
<lb n="2035"/><span>shaghas leabhra Chomhlucht na Fírinne Catoilice, ní fhéadfaidís bheith ró-</span>
<lb n="2036"/><span>shimplí ná ró-dhíreach 'ná stíl má tá siad chun tairbhiú do sna daoine gur</span>
<lb n="2037"/><span>ceapadh 'na gcóir iad.  Tá Beithil ana-sho-léighte ar a shon san; agus 'na</span>
<lb n="2038"/><span>theannta tá dhá dhuan bheaga, Duainín Nodlag agus Triall Mhuire ar Bheithil,</span>
<lb n="2039"/><span>a thaithneóidh go mór le léitheóirí.</span></p>
<lb n="2040"/>
<lb n="2041"/><p><span>Cuir-síos beag ar Bhrighid Chille-Dara atá sa tarna cuid  - Trócaire</span>
<lb n="2042"/><span>Bhrighide - agus tagairt don ndroch-shaol atá ag daoine bochta i gcathair</span>
<lb n="2043"/><span>Bhaile Átha Cliath anois, agus comhairle do chailíní agus do mhná na cathrach</span>
<lb n="2044"/><span>sompla Bhrighide a leanúint ag fóirithint ortha.  Taraigighean an t-ughdar</span>
<lb n="2045"/><span>peictiúir truaimhéileach do chruatan is do dhroch-shaol na mbocht i gcathair</span>
<lb n="2046"/><span>mhóir, agus tugan a gceart féin de mhola do sna daoine atá a d'iaraidh an</span>
<lb n="2047"/><span>sgéal a bhoga dhóibh.  "Comhrádh a tugadh do chomhdhaltaíbh Cualacht</span>
<lb n="2048"/><span>Bhrighide" iseadh an chuid seo den leabhar, agus éinne a bhí ag éisteacht</span>
<lb n="2049"/><span>leis an Ath.  Mac Craith ag déanamh an "chomhráidh" sin, níl aon bhaol ná</span>
<lb n="2050"/><span>gur bhreá leo é bheith acu i gcló anois.  I ndeire an leabhair tá amhrán deas,</span>
<lb n="2051"/><span>Bhéara mé Ceann do Bhrighdín.  Tá súil againn nách fada go mbeidh leabhar</span>
<lb n="2052"/><span>Gaedhilge eile againn ó Chomhlucht na Fírinne Catoilice i nÉirinn.</span>
<lb n="2053"/></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="2054"/><p><span>Explanatory Grammar of Modern Irish.  By Seaghán ó Catháin. M.H.</span>
<lb n="2055"/><span>Gill and Son, Ltd. is. glan.</span></p>
<lb n="2056"/>
<lb n="2057"/><p><span>Maidir le teangain atá 'á múineadh chomh fóirleitheadúil i sgoileanna</span>
<lb n="2058"/><span>agus tá an Ghaedhilg is iongantach ná fuil níos mó leabhar graiméir againn</span>
<lb n="2059"/><span>innte.  B'fhéidir gurab é an "Modh Díreach" fé ndear é, no "Modh na</span>
<lb n="2060"/><span>Ráidhte," no Modh éigin eile chun múinteóireachta, ach isí an fhírinne gur</span>
<lb n="2061"/><span>beag leabhar againn gur féidir Graiméar Gaedhilge a thabhairt air.  Agus</span>
<lb n="2062"/><span>tá graiméar chomh riachtanach d'fhoghluimeóir Gaedhilge agus tá drilleáil</span>
<lb n="2063"/><span>do shaighdiúir.  Déanfaidh an "Modh Díreach," no "Modh na Ráidhte,"</span>
<lb n="2064"/><span>é 'chur ar an mbóthar chun bheith 'na chainnteóir Gaedhilge lá éigin, b'fhéidir,</span>
<lb n="2065"/><span>má leanann sé den obair, ach nuair a theastóghaidh uaidh í 'léigheamh go</span>
<lb n="2066"/><span>tuisgeanach, no í 'sgríobhadh i gceart, no í 'mhúineadh caithfidh sé graiméar</span>
<lb n="2067"/><span>a tharac chuige agus gabháil tríd.  Ní mór do ansan leabhar a mhíneoghaidh</span>
<lb n="2068"/><span>do an chainnt atá 'na bhéal, leabhar ná beidh de sheandacht ann ach an méid</span>
<lb n="2069"/><span>is gádh chun tuisgint cheart a bhaint as na rialacha.  Tá a leithéid sin de</span>
<lb n="2070"/><span>leabhar ann, - an leabhar so Sheagháin Uí Chatháin.</span></p>
<lb n="2071"/>
<lb n="2072"/><p><span>Ní leabhar nua ar fad an Explanatory Grammar of Modern Irish, - bhí</span>
<lb n="2073"/><span>sé againn cheana mar chuid de Cheachta Cainnte Gramadaighe.  Ach ós</span>
<lb n="2074"/><span>leabhar do mhúinteóirí ar leithrig an leabhar san, is maith a deineadh agus</span>
<lb n="2075"/><span>an méid de bhaineann le graiméar amháin a thabhairt dúinn leis féin.  Níl</span>
<lb n="2076"/><span>éinne go bhfuil suim aige sa Ghaedhilg ná faghaidh rud éigín spéisiúil ann.</span>
<lb n="2077"/><span>An foghluimeóir, an cainnteóir, an múinteóir agus an sgoláire Gaedhilge,</span>
<lb n="2078"/><span>gheobha siad go léir tairbhe éigin as, mar tá sé lán d'eolas, bailighthe, criath-</span>
<lb n="2079"/><span>artha agus curtha in eagar go cúramach.  Deirtear gurab é an Briathar</span>
<lb n="2080"/><span>an focal is tábhachtaí i dteangain, agus má fhéadann duine an rógaire sin a</span>
<lb n="2081"/><span>láimhseáil i gceart nách fada an mhoill air an teanga go léir a shmachtú.</span>
<lb n="2082"/><span>Gheobha sé congnamh maith ón nGraiméar so, mar tá geall le leath an leabhair</span>
<lb n="2083"/><span>fén mBriathar.  Tugann an t-ughdar déanamh ana-shoiléir do sna Bréithre</span>
<lb n="2084"/><span>Neamh-rialta, agus maidir le conas d'fhásadar, tá appendix aige a léighfar</span>
<lb n="2085"/><span>le spéis agus a raghaidh abhfad ar pé deacracht a bhí ionnta go dtí so a bhaint</span>
<lb n="2086"/><span>díobh.  Tá summary i ndeire an leabhair mar a bhfaghfar Díochlaonadh,</span>
<lb n="2087"/><span>Réimniughadh, etc.; foclóir úsáideach de théarmaí gramadaighe, agus foclóir</span>
<lb n="2088"/><span>do gach focal Gaedhilge atá sa leabhar.  Is fiú d'éinne, foghluimeóir no eile,</span>
<lb n="2089"/><span>an Explanatory Grammar of Modern Irish a léigheamh.</span>
<lb n="2090"/></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="2091"/><p><span>Tabharfad £2 per 1,000 focal ar sgéal, no sgéalta, ag baint le saoghal an</span>
<lb n="2092"/><span>lae indiu a bheidh oiriúnach do leanbhaí idir 5 agus 8 mbliana d'aois.  Éinne</span>
<lb n="2093"/><span>gur mhaith leis tabhairt fé, cuireadh sé cúntas gearra ar an sgéal chugham</span>
<lb n="2094"/><span>agus tímpal le 500 focal den sgéal féin mar shompla.  Ba cheart 10,000 focal,</span>
<lb n="2095"/><span>no mar sin, a bheith sa sgéal.</span></p>
<lb n="2096"/>
<lb n="2097"/><p><span>Cuirfead téarmaí foillsighthe agus triall ar an té is oiriúnaí sgéal, im thuairim,</span>
<lb n="2098"/><span>a chuirfidh cúntas agus sompla chugham.</span></p>
<lb n="2099"/>
<lb n="2100"/><p><span>Mise,</span></p>
<lb n="2101"/>
<lb n="2102"/><p><span>Leanbh,</span>
<lb n="2103"/><span>fé chúram Eagarthóra an Bhranair.</span>
<lb n="2104"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Oideachas san Oileán Úr

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Oideachas san Oileán Úr

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
