Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Seanfhocail na Muimhneach</title><author><name type="main">Pádraig Ó Siochfhradha</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">M201</note>
                         <note type="L">I</note>
                         <note type="B">1926</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>M201</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Seanfhocail na Muimhneach</title><author>Pádraig Ó Siochfhradha</author><imprint><publisher>Comhlucht Oideachais na hÉireann</publisher><date>1926</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>SEANFHOCAIL NA </span>
<lb n="2"/><span>MUIMHNEACH</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>"AN SEABHAC"</span></p>
<lb n="5"/>
<lb n="6"/><p><span>Do bhailigh agus do chuir i n-eagar</span></p>
<lb n="7"/>
<lb n="8"/><p><span>(Fógarthar gach ceart ar cosnamh)</span></p>
<lb n="9"/>
<lb n="10"/><p><span>1926.</span>
<lb n="11"/></p>
</div>
<pb n="ii"/>
<div><lb n="12"/><p><span>Cló-chualacht Seandúna,</span>
<lb n="13"/><span>Corcaigh</span>
<lb n="14"/><span>do chlóbhuail</span>
<lb n="15"/></p>
</div>
<pb n="iii"/>
<div><lb n="16"/><p><span>Réamhthagradh.</span></p>
<lb n="17"/>
<lb n="18"/><p><span>Insa Mhumhain ó lucht Ghaedhilge do labhairt iseadh</span>
<lb n="19"/><span>fuaireas na seanfhocail agus na seanráidhte atá sa</span>
<lb n="20"/><span>leabhar so.  Níor chuireas ann seanfhocail ná sean-</span>
<lb n="21"/><span>ráidhte a chuala lasmuich de'n Mhumhain ná cainnteanna</span>
<lb n="22"/><span>a fuaireas i leabhraibh cló nó scríbhne.  I gCorca</span>
<lb n="23"/><span>Dhuibhne ar dtúis iseadh chuala urmhór dá bhfuil annso. </span>
<lb n="24"/><span>D'airigheas 'na dhiaidh sin iad i n-áiteannaibh eile ar</span>
<lb n="25"/><span>fuaid na Mumhan i ngach Gaeltacht agus Breac-</span>
<lb n="26"/><span>Ghaeltacht idir Bhéal na Leamhna agus Sléibhte an</span>
<lb n="27"/><span>Chumaraigh.  Ní dhearna cuardach ar bith i dTuadh-</span>
<lb n="28"/><span>Mhumhain.  Is dóigh go bhfuil urmhór na sean-chainnteanna</span>
<lb n="29"/><span>atá sa leabhar so ar marthainn i dTuadh-Mhumhan eile; ach</span>
<lb n="30"/><span>má tá aon ráidhte ar leith idir Shionainn agus Boirinn</span>
<lb n="31"/><span>ná fuil ar cleachtadh laisteas de'n tSionainn ní</span>
<lb n="32"/><span>fhaghthar sa leabhar so iad óir ní ráinig aon choidreamh</span>
<lb n="33"/><span>agam le Dál gCais 'na dtír féin. </span></p>
<lb n="34"/>
<lb n="35"/><p><span>Cúig bliana fichead ó shin do tosnuigheas ar an </span>
<lb n="36"/><span>mbailiú so a chur le chéile.  Níor cheapas ar dtúis</span>
<lb n="37"/><span>gur i gcomhair leabhair iad.  Le taitneamh dóibh féin</span>
<lb n="38"/><span>a chuireas ar leabhránaibh póca agus ar ghiotaíbh páipéir</span>
<lb n="39"/><span>agus ar seilbh mo chuimhne iad, óir is ionnta atá</span>
<lb n="40"/><span>fír-spioraid ár dteangan — i ndeilbh na cainnte, i </span>
<lb n="41"/><span>gcruinneas an aithisc, i nochtadh na smaointe.  Is </span>
<lb n="42"/><span>ionnta atá blas agus bláth agus slachtmhaireacht na</span></p>
</div>
<pb n="iv"/>
<div><lb n="43"/><p><span>Gaedhilge fé mar d'fhás is do ghluais sí le fás agus</span>
<lb n="44"/><span>le gluaiseacht ár gcine, ag fóghnamh dóibh agus ag</span>
<lb n="45"/><span>cumhdach innti féin na neithe do cruthuigheadh i n-aigne</span>
<lb n="46"/><span>na nGaedheal.  Is deimhin gur ionnta, leis, atá an </span>
<lb n="47"/><span>stilleadh is fírinnighe d'fheallsúnacht agus de mheon</span>
<lb n="48"/><span>na sinnsear Gaedheal ó dtánamar agus má tá an ní</span>
<lb n="49"/><span>sin go n-abarthar "aigne Gaedhealach" ann is dóigh</span>
<lb n="50"/><span>gur ins na seanfhoclaibh seo is soiléire atá san.</span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>Nuair a chuaidh an bailiú i méid do tuigeadh dom</span>
<lb n="53"/><span>gur ceart é chur ó bhaoghal a scaipthe i bhfuirm leabhair. </span>
<lb n="54"/><span>Cuireadh cuid mhaith d'ádhbhar an leabhair seo i gcló sa </span>
<lb n="55"/><span>"Lóchrann" idir 1916 agus 1920 agus bhí urmhór an </span>
<lb n="56"/><span>leabhair seo i gcló um Samhain, 1920, ach nuair a dhóigh</span>
<lb n="57"/><span>na Sasannaigh Cathair Chorcaighe an uair sin dhóghadar</span>
<lb n="58"/><span>cló an leabhair agus roinnt de'n scríbhinn.  Ní fhuaireas</span>
<lb n="59"/><span>caoi ar an ath-obair a dhéanamh ó shin go dtí le</span>
<lb n="60"/><span>déannaighe. </span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>Is do'n ghnáth-phoball do bheartuigheas an leabhar so </span>
<lb n="63"/><span>a chur amach — do'n dream gur taitneamh leo an </span>
<lb n="64"/><span>teanga dhúthchais agus a cuid litríochta, agus a bhíonn </span>
<lb n="65"/><span>d'iarraidh slacht agus maise a chur ar an nGaedhilg a </span>
<lb n="66"/><span>labhraid siad féin tré eolas d'fhagháil as na fuirmibh</span>
<lb n="67"/><span>is fearr agus is blasta atá innti.  I gcomhair lucht </span>
<lb n="68"/><span>na cainnte beo an leabhar so go sonnradhach ach tá</span>
<lb n="69"/><span>de dháníocht ionnam a cheapadh go bhfaghaidh lucht na</span>
<lb n="70"/><span>scoláireachta, leis, cuid mhaith ann gur fiú dhóibh spéir</span>
<lb n="71"/><span>a chur ann, agus a gcuid scoláireachta do chur i </span></p>
</div>
<pb n="v"/>
<div><lb n="72"/><p><span>bhfeidhm air.  Tá ádhbhar go flúirseach ann do lucht</span>
<lb n="73"/><span>taighde gramadaighe agus foghríochta agus sanais agus</span>
<lb n="74"/><span>feallsúnachta agus il-iomad neithe eile a ghabhas le </span>
<lb n="75"/><span>h-ealadhain teangtha agus a stair agus a gcoidreamh.  </span>
<lb n="76"/><span>Níor ghabhas orm aon chuid de'n staidéar sin a </span>
<lb n="77"/><span>dhéanamh annso ar an ádhbhar nach beag liom de mhéid</span>
<lb n="78"/><span>atá sa leabhar cheana agus an costas a ghabhas leis;</span>
<lb n="79"/><span>agus ar an dara ádhbhar, go bhfuil dóchas agam go</span>
<lb n="80"/><span>ngríosochaidh an leabhar féin daoine chun tuille cuar-</span>
<lb n="81"/><span>daigh a dhéanamh ar sheanfoclaibh agus go mb'fhéidir</span>
<lb n="82"/><span>go mbeadh toradh an chuardaigh sin ar fagháil i bhfuirm</span>
<lb n="83"/><span>leabhair mhóir 'na mbeadh bailiú iomlán ar son Éireann</span>
<lb n="84"/><span>uile, agus seanfhocail na litríochta faró.  Seo mo </span>
<lb n="85"/><span>chuid-se i gcomhair an leabhair sin.</span></p>
<lb n="86"/>
<lb n="87"/><p><span>Toisc nach fiú a áireamh an uimhir daoine gan</span>
<lb n="88"/><span>Ghaedhilg a chuirfeadh suim i gcainnteannaibh ár</span>
<lb n="89"/><span>sinnsear cheapas nár chall eadartheangú i n-Ainglis</span>
<lb n="90"/><span>a chur ar na seanráidhtibh seo.</span></p>
<lb n="91"/>
<lb n="92"/><p><span>Fuaireas lán-chead ó "Thórna" neithe bheith sa </span>
<lb n="93"/><span>bhailiú so a bhailigh sé agus a chuir sé féin i gcló</span>
<lb n="94"/><span>cheana i "Seanfhocail na Mumhan" sa bhliain 1901.</span>
<lb n="95"/><span>Do bheadh bearna mhór sa leabhar so dá gcaithinn iad </span>
<lb n="96"/><span>san do chur as.  Gabhaim mo bhuidheachas le "Tórna"</span>
<lb n="97"/><span>ar son a chineáltais. </span></p>
<lb n="98"/>
<lb n="99"/><p><span>Tá buidheachas ag dul uaim do n-a lán daoine do</span>
<lb n="100"/><span>chuir spéis i n-ádhbhar an leabhair seo, agus do dheineas </span>
<lb n="101"/><span>a chásamh, agus a thug congnamh agus comhairle dhom</span></p>
</div>
<pb n="vi"/>
<div><lb n="102"/><p><span>chun an ádhbhair sin a chur chun slaicht.  Ortha san tá</span>
<lb n="103"/><span>Tomás Ó Criomhthain, Seán Ó Dálaigh, O.S.; Seán ó</span>
<lb n="104"/><span>Dubhda, O.S.; Mícheál Ó Conchubhair, O.S.; Padraig Ó</span>
<lb n="105"/><span>Corcordha, Seán Ó Loingsigh, O.S., i gCorca Dhuibhne; </span>
<lb n="106"/><span>Pádraig Ó murchadha, O.S., agus Seán Ó Conaill</span>
<lb n="107"/><span>(Bhóluis), i n-Uibh Ráthach; Domhnall Ó Súilleabháin, O.S.,</span>
<lb n="108"/><span>i gCathair Domhnall; Peadar Ó h-Annracháin agus </span>
<lb n="109"/><span>Mícheál Ó Cuilleanáin, O.S., sa Scibirín; Seán Tóibín,</span>
<lb n="110"/><span>Cormac Ó Cadhla, M.A., Fionán Mac Coluim, Seán Ó</span>
<lb n="111"/><span>Cuill, Mícheál Ó Gríobhtha, "Fiachra Éilgeach," Mícheál Ó </span>
<lb n="112"/><span>Éilgeach," Mícheal Ó Flainn agus iomad eile.  Do chuireas a lán ceart</span>
<lb n="113"/><span>ortha-san agus is buidheach me ar son an eolais a </span>
<lb n="114"/><span>fuaireas, le fáilte.</span></p>
<lb n="115"/>
<lb n="116"/><p><span>Agus tá dream eile atá as slua na marbh agus </span>
<lb n="117"/><span>dob' áil liom focal a chur le n-a gcuimhne, ní h-amháin</span>
<lb n="118"/><span>ar son na seanfhocal a fuaireas uatha agus atá ar</span>
<lb n="119"/><span>buan-choimeád annso anois, ach gurbh iad a thug</span>
<lb n="120"/><span>Gaedhilg dom agus a thug eolas dom ar sheachas béil</span>
<lb n="121"/><span>agus as shean-oideas scéalíochta agus filíochta agus</span>
<lb n="122"/><span>ceolíochta na ndaoine tháinig romhainn.  Is mór agam</span>
<lb n="123"/><span>a gcuimhne.  Do bhí mar chomharsain agam sa bhaile</span>
<lb n="124"/><span>Seosamh Ó Gairbhidhe agus Cáit De Léis, i mBaile</span>
<lb n="125"/><span>Mhic an Daill, agus Seán bán Ó Conchubhair, i mBaile</span>
<lb n="126"/><span>Mín Bocht, agus Seán Ó Scannláin, i bPáirc an </span>
<lb n="127"/><span>tSalainn.  Is mó oidhche agus tráthnóna a chaitheas</span>
<lb n="128"/><span>faró agus mo pheannluaidhe go gnóthach.  Micí (na</span>
<lb n="129"/><span>gCloch) Ó Súilleabhán ón nDaingean, an scéalaidhe</span>
<lb n="130"/><span>dob' fhearr agus an Gaedhilgeóir ba bhlasta dá gcuala-</span></p>
</div>
<pb n="vii"/>
<div><lb n="131"/><p><span>sa riamh; Domhnall Ó h-Éaluighthe i gCéim a' Ghabha,</span>
<lb n="132"/><span>seanchaidhe Ua Ráthach; Pádraig Ó Siochfhradha, O.S., i </span>
<lb n="133"/><span>Maistir Gaoithe sa Dromaid do chéadthosnuigh ar</span>
<lb n="134"/><span>oideachas dá theanghthach i scoil náisiúnta sa mbln.</span>
<lb n="135"/><span>1905; Diarmuid bocht Stócs a stiúruigh mé go dtí</span>
<lb n="136"/><span>sean-Ghaedhilgeóirí na nDéise le linn a nirt agus a</span>
<lb n="137"/><span>mhaitheasa; agus gan dearmhad na gasraí de dhaoine</span>
<lb n="138"/><span>bochta dearóile go dtéighinn ag seanchas leo ins na</span>
<lb n="139"/><span>Tighthe Bocht sa Daingean, i gCathair Saidhbhín, i Sráid </span>
<lb n="140"/><span>a'Mhuilinn agus i gcill Mhic Thomáisín, &c., &c.  Do </span>
<lb n="141"/><span>dhearmhadaidís a ndearóile tamall ag sárú agus ag </span>
<lb n="142"/><span>breith buaidhe ar a chéile i gcúrsaí sean-aimsireachta</span>
<lb n="143"/><span>agus béal-oidis agsu Gaelíochta.  Dia go ndeinidh</span>
<lb n="144"/><span>trócaire ortha uile.  Is brónach an cuimhne é iad</span>
<lb n="145"/><span>imithe agus an saidhbhreas mór d'imigh leo gan fagháil</span>
<lb n="146"/><span>go bráth arís air.  Ba chuid de'n tseana-shaoghal iad</span>
<lb n="147"/><span>nár fhan le nár linn-ne dhe ach iarsmaí deiridh atá ag</span>
<lb n="148"/><span>éalú uainn agus ná fillfidh, pé Gaedhilg nó Gall</span>
<lb n="149"/><span>Bhéarla a mhairfeas mar ghnáth-theangain i nÉirinn. </span></p>
<lb n="150"/>
<lb n="151"/><p><span>Agus go ró speisialta is maith liom a luadh </span>
<lb n="152"/><span>annso ainm deagh-Ghaedhil do chuaidh uainn .i. Risteard</span>
<lb n="153"/><span>Mac Crócaigh, "An Fiach Dubh," R.I.P., duine dílis,</span>
<lb n="154"/><span>Fíor-lághach, agus fear gráidh do'n Ghaedhilg.  Siúd é</span>
<lb n="155"/><span>do ghríosuigh ar dtúis mé chun na seanfhocail seo do </span>
<lb n="156"/><span>chur le chéile.  D'éag sé sa mbliain 1919 i nDún</span>
<lb n="157"/><span>Dealgain.  Solus na bhFlaitheas go raibh aige.</span>
<lb n="158"/></p>
</div>
<pb n="viii"/>
<div><lb n="159"/><p><span>Fágaim fé'n léightheóir na seoda so ó'n tsean-</span>
<lb n="160"/><span>aimsir do scrúdú agus an taitneamh agus an tairbhe</span>
<lb n="161"/><span>a fuaireas féin ionnta do chuardach agus d'aithint</span>
<lb n="162"/><span>agus do shealbhú dó féin.</span></p>
<lb n="163"/>
<lb n="164"/><p><span>"An Seabhac,"</span></p>
<lb n="165"/>
<lb n="166"/><p><span>Lá Lughnasa, 1926. </span>
<lb n="167"/></p>
</div>
<pb n="1"/>
<div><lb n="168"/><p><span>FIR.</span></p>
<lb n="169"/>
<lb n="170"/><p><span>MNÁ.</span></p>
<lb n="171"/>
<lb n="172"/><p><span>LEANBHAÍ.</span></p>
<lb n="173"/>
<lb n="174"/><p><span>Urmhór na sean-fhocal atá ann is ag tagairt do'n</span>
<lb n="175"/><span>duine nó d'á thréithibh nó d'á bhéasaibh a déintear</span>
<lb n="176"/><span>úsáid díobh.  Is minic ins na cainnteannaibh sin ná</span>
<lb n="177"/><span>déintear trácht cruinn díreach ar an duine féin</span>
<lb n="178"/><span>i n-ao' chor ach ar ainmhidhe nó éan nó ar ní éigin</span>
<lb n="179"/><span>éagsúil eile gur féidir cosúlacht éigin d'fhagháil</span>
<lb n="180"/><span>ann ar rud éigin sa duine.  Níl aon chuid de’n</span>
<lb n="181"/><span>tsaghas deiridh sin sa chaibideal so.  Gheobhaidh an</span>
<lb n="182"/><span>léightheóir iad fé theideal an ruda atá ina phríomh-</span>
<lb n="183"/><span>thagairt ionnta.  Gheobhthar annso sean-ráidhte i bhfuil</span>
<lb n="184"/><span>trácht ar fhearaibh, ar mhnáibh agus ar leanbhaibh agus</span>
<lb n="185"/><span>iad i rannaibh fé na trí teidil sin.</span>
<lb n="186"/></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="187"/><p><span>FIR</span></p>
<lb n="188"/>
<lb n="189"/><p><span>1.  Fear dubh dána,</span>
<lb n="190"/><span>Fear fionn glibiúil,</span>
<lb n="191"/><span>Fear donn dualach,</span>
<lb n="192"/><span>Fear ruadh scigiúil.</span></p>
<lb n="193"/>
<lb n="194"/><p><span>2.  Is mairg tigh ná taithighid fir.</span>
<lb n="195"/><span>.i. Tigh ná bíonn ann ach mná.</span></p>
<lb n="196"/>
<lb n="197"/><p><span>3.  Is sirriam teallaigh gach fear ar a thinteán féin.</span></p>
<lb n="198"/>
<lb n="199"/><p><span>4.  Is minic a thuit fear maith i mbualtaigh.</span>
<lb n="200"/><span>É thuitim aon uair amháin tré mhí-thapadh nó cinniúint, ní</span>
<lb n="201"/><span>dhéanfadh san droch-fhear de dhuine.</span></p>
<lb n="202"/>
<lb n="203"/><p><span>5.  Ní raibh "cuibheasach" 'na thigheasach mhaith riamh</span>
<lb n="204"/><span>(nó: 'na thaoiseach.)</span>
<lb n="205"/><span>Duine ná bíonn dúthrachtach 'na ghnó iseadh an ní "cuibheasach."</span></p>
<lb n="206"/>
<lb n="207"/><p><span>6.  Fear óg díomhaoin adhbhar an tseanduine bhuain.</span></p>
<lb n="208"/>
<lb n="209"/><p><span>7.  Is minic a bhí fear maith i seanabhríste.</span></p>
<lb n="210"/>
<lb n="211"/><p><span>8.  Ní fear é ar aonach ná ar mhargadh ná ar phoball</span>
<lb n="212"/><span>an Aifrinn.</span>
<lb n="213"/><span>.i. Ní fear é ar chor ar bith.</span>
<lb n="214"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="215"/><p><span>9.  Ní h-iad na fir fhada a bhaineann an fómhar</span>
<lb n="216"/><span>go léir.</span>
<lb n="217"/><span>Daoine beaga adeir é sin 'á chur i gcéill ná bíd siad féin, leis,</span>
<lb n="218"/><span>go h-olc.</span></p>
<lb n="219"/>
<lb n="220"/><p><span>10.  Is fearr firín i bhfearaibh ná fear i bhfiríníbh.</span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>11.  Fear Beag ar árdán nó fear mór i n-ísleán.</span>
<lb n="223"/><span>Sin é an comhthrom.</span></p>
<lb n="224"/>
<lb n="225"/><p><span>12.  Níl laoch d'á thréine ná faghtar fear a chlóidh.</span>
<lb n="226"/><span>Tá tagairt d'fhearaibh ins na seanfhocail seo:</span>
<lb n="227"/><span>13, 14, 15, 450, 954, 958, 993, 1004, 1820.</span>
<lb n="228"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="229"/><p><span>MNÁ</span></p>
<lb n="230"/>
<lb n="231"/><p><span>13.  Frighdeóir fir nó raedóir mná.</span>
<lb n="232"/><span>Ní mhaith iad.</span></p>
<lb n="233"/>
<lb n="234"/><p><span>14.  Deire fir a shuan is bean 'á faire féin suas.</span>
<lb n="235"/><span>Tréithe conntrártha iad san i bhfearaibh is i mnáibh le linn a</span>
<lb n="236"/><span>sean-aoise.</span></p>
<lb n="237"/>
<lb n="238"/><p><span>15.  Is fearr lán duirn d'fhear ná lán gaid de</span>
<lb n="239"/><span>mhnaoi.</span>
<lb n="240"/><span>Chun oibre nó chun nirt.</span></p>
<lb n="241"/>
<lb n="242"/><p><span>16.  Bean gheal dubh an bhean is breaghtha amuich.</span></p>
<lb n="243"/>
<lb n="244"/><p><span>17.  Bean dubh ar tosach an uilc,</span>
<lb n="245"/><span>Bean bhán ar tosach na ngrást,</span>
<lb n="246"/><span>Bean ruadh ar tosach an tsluaigh.</span></p>
<lb n="247"/>
<lb n="248"/><p><span>18.  Is fearr bean bheag deas ná bean mhór ghránna.</span></p>
<lb n="249"/>
<lb n="250"/><p><span>19.  Cailín Domhnaigh nó gamhain Samhraidh.</span>
<lb n="251"/><span>Bíonn cuma breágh ortha ach b'fhéidir gur bláth bréige é.</span></p>
<lb n="252"/>
<lb n="253"/><p><span>20.  Bean nó muc istoidhche.</span>
<lb n="254"/><span>Sin é an uair is fearr fhéachaid — leis an solus.</span>
<lb n="255"/></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="256"/><p><span>21.  Bean gan aprún nó bó gan eirball.</span>
<lb n="257"/><span>Ní bhíonn an deallramh ceart ortha.</span></p>
<lb n="258"/>
<lb n="259"/><p><span>22.  Is leath beathadh bean mhaith tighe.</span></p>
<lb n="260"/>
<lb n="261"/><p><span>23.  Ní daoi go mnaoi dhrochmhéine.</span></p>
<lb n="262"/>
<lb n="263"/><p><span>24.  Bíonn múineadh ar fhear ó bhaois go bás,</span>
<lb n="264"/><span>Ach ní bhíonn múineadh ar bhean go Lá an Bhráth.</span>
<lb n="265"/><span>Féach Uimh. 854.</span></p>
<lb n="266"/>
<lb n="267"/><p><span>25.  Iarr ar mhnaoi é uair nó dhó,</span>
<lb n="268"/><span>Is mara dtagaid leat tar leo.</span>
<lb n="269"/><span>Níorbh' aon mhaith leanúint siar ar an argóint muna ngéillidís</span>
<lb n="270"/><span>ar dtúis.   Deirtear leis:</span></p>
<lb n="271"/>
<lb n="272"/><p><span>26.  Abair leo focal nó dhó, is mara dtagaid</span>
<lb n="273"/><span>leat tar leo.</span></p>
<lb n="274"/>
<lb n="275"/><p><span>27.  Cara mná tighe.</span>
<lb n="276"/><span>Do chomhairligh an Gobán Saor d'á mhac, pé áit i raghadh sé, bheith</span>
<lb n="277"/><span>go mór le bean an tighe.  Is mó maith bheadh ar a cumas.</span></p>
<lb n="278"/>
<lb n="279"/><p><span>28.  Ná bac aoinne ná bíonn buidheachas na mban air.</span></p>
<lb n="280"/>
<lb n="281"/><p><span>29.  An fhaid is beo í an bhean, mairfidh an spiagaidh-</span>
<lb n="282"/><span>eacht 'na súil.</span>
<lb n="283"/><span>.i. Beidh taithneamh aici do dhathanna agus do mhaisiúlacht éadaigh.</span></p>
<lb n="284"/>
<lb n="285"/><p><span>30.  Tabhair do ghrádh dod' mhnaoi is do rún dod'</span>
<lb n="286"/><span>mháthair.</span>
<lb n="287"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="288"/><p><span>31.  Ní fearr briathra diana dána do mhnaoi,</span>
<lb n="289"/><span>Ná í bheith ciallmhar rialta mánla mín.</span></p>
<lb n="290"/>
<lb n="291"/><p><span>32.  Is fearr dul ag fiafraighe na trágha ná dul</span>
<lb n="292"/><span>ag fiafraighe na droch-mhná.</span></p>
<lb n="293"/>
<lb n="294"/><p><span>33.  Is measa na mná ná an t-ól.</span>
<lb n="295"/><span>As an sean-amhrán an smaoineamh sin:</span>
<lb n="296"/><span>A dhuine! bí ciúin go fóil,</span>
<lb n="297"/><span>Is éist le glór an tseanchais;</span>
<lb n="298"/><span>Seachain na mná is an t-ól —</span>
<lb n="299"/><span>Bíodh deire 'gat go deo le n-a gcleachtadh san, & c., & c.</span></p>
<lb n="300"/>
<lb n="301"/><p><span>34.  Is deacair taobh a thabhairt leis na mnáibh.</span>
<lb n="302"/><span>Óir táid siad san uile ní go h-olc, má's fíor an scéal.</span></p>
<lb n="303"/>
<lb n="304"/><p><span>35.  Ní dheaghaidh aoinne riamh amach ar inntin mhná.</span>
<lb n="305"/><span>.i. Níor thuig aoinne riamh é.  Féach leat 57.</span></p>
<lb n="306"/>
<lb n="307"/><p><span>36.  Tár éis na mionn is fearr na mná.</span>
<lb n="308"/><span>Bíd siad go maith tar éis tocht na feirge a chur díobh.</span></p>
<lb n="309"/>
<lb n="310"/><p><span>37.  Smachtuigheann gach aoinne an bhean mhíneáireach</span>
<lb n="311"/><span>ach an té go mbíonn sí aige.</span>
<lb n="312"/><span>Deir gach fear go míneóchadh sé féin í d'á mb' aige bheadh sí.</span></p>
<lb n="313"/>
<lb n="314"/><p><span>38.  Is dána bean ná muc.</span></p>
<lb n="315"/>
<lb n="316"/><p><span>39.  Is dána bean ná muc 's is dána muc ná an</span>
<lb n="317"/><span>diabhal.</span>
<lb n="318"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="319"/><p><span>40.  Do bhuaidh an bhean ar an muic is do bhuaidh</span>
<lb n="320"/><span>an mhuc ar an aonach.</span></p>
<lb n="321"/>
<lb n="322"/><p><span>41.  Fead glaice ag mnaoi nó cearc ag glaodhach.</span>
<lb n="323"/><span>nó ar chuma eile:</span></p>
<lb n="324"/>
<lb n="325"/><p><span>42.  Sin dá rud nár órduigh Críost —</span>
<lb n="326"/><span>Bean ag feadghail nó cearc ag glaodhach.</span></p>
<lb n="327"/>
<lb n="328"/><p><span>43.  Coileach bán ar chearcaibh nó file mná i mbaile.</span>
<lb n="329"/><span>Ní maith ceachtar aca.  Deirtear, leis, "Biorbaire mná" nó</span>
<lb n="330"/><span>"braobaire mná."</span></p>
<lb n="331"/>
<lb n="332"/><p><span>44.  Beirt bhan nó scata géanna.</span>
<lb n="333"/><span>Mar a chéile iad chun gliadair, má's fíor.</span></p>
<lb n="334"/>
<lb n="335"/><p><span>45.  Díothú a cine bean bheag ghránna.</span>
<lb n="336"/><span>Ní bhíonn a clann go deas.</span></p>
<lb n="337"/>
<lb n="338"/><p><span>46.  Bean óg gan náire nó gáire gan éifeacht.</span>
<lb n="339"/><span>Dhá dhroch-rud.</span></p>
<lb n="340"/>
<lb n="341"/><p><span>47.  Bean táiliúra is bean tuinncéara —</span>
<lb n="342"/><span>Sin beirt bhan ná réidheann le chéile.</span></p>
<lb n="343"/>
<lb n="344"/><p><span>Is gnáth é sin 'á rádh i dtaobh ban a thuiteann amach le chéile.  As</span>
<lb n="345"/><span>an sean-amhrán "Ding-dong de-de-ró" do.</span></p>
<lb n="346"/>
<lb n="347"/><p><span>48.  Fallaí fuara do-ghní óinseacha,</span>
<lb n="348"/><span>nó</span>
<lb n="349"/><span>Fallaí fuara do-ghní beantighe ghuagach.</span>
<lb n="350"/><span>Tigh fuar folamh — ní chuireann sé fonn ar mhnaoi bheith slachtmhar,</span>
<lb n="351"/><span>críochnúil.</span>
<lb n="352"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="353"/><p><span>49.  Is fearr éagan caillighe ná éagan cailín.</span>
<lb n="354"/><span>.i. Is fearr seanabhean gan stuaim ná cailín óg gan chiall.</span></p>
<lb n="355"/>
<lb n="356"/><p><span>50.  An chailleach is sine 'sí is mine.</span></p>
<lb n="357"/>
<lb n="358"/><p><span>51.  Arm caillighe cloch.</span></p>
<lb n="359"/>
<lb n="360"/><p><span>52.  Urchar cam i láimh na mná.</span>
<lb n="361"/><span>Is beag díobh gur féidir leo rud d'aimsiú le h-urchar.</span></p>
<lb n="362"/>
<lb n="363"/><p><span>53.  Bhí Máire go maith ar dtúis ach d'imigh an</span>
<lb n="364"/><span>fonn san di.</span></p>
<lb n="365"/>
<lb n="366"/><p><span>Deirtear san i dtaobh cailín a bhíonn go fuadrach ar dtúis ach</span>
<lb n="367"/><span>go mbuaileann leisce chun na h-oibre í.</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>54.  Is giorra (goire) do mhnaoi leathscéal ná a</span>
<lb n="370"/><span>h-aprún,</span>
<lb n="371"/><span>Ach is fusa é chreidiúint ná dul ag cuardach</span>
<lb n="372"/><span>an scéil.</span></p>
<lb n="373"/>
<lb n="374"/><p><span>55.  Ní fhéachfadh bean siar chun leithscéal d'fhagháil.</span>
<lb n="375"/><span>Ní gádh dhi, do réir deallraimh.</span></p>
<lb n="376"/>
<lb n="377"/><p><span>56.  Innis do Mháire i gcogar é,</span>
<lb n="378"/><span>Is 'neosaidh Máire do'n phobal é.</span></p>
<lb n="379"/>
<lb n="380"/><p><span>57.  Ní luaithe ar an ngaoith ná ar inntin mhná.</span>
<lb n="381"/><span>[nó: inntin mhná idir bheirt fhear].</span></p>
<lb n="382"/>
<lb n="383"/><p><span>58.  An áit i mbíonn bó bíonn bean,</span>
<lb n="384"/><span>'S an áit i mbíonn bean bíonn bodhaire.</span>
<lb n="385"/><span>(nó: buaireamh).</span>
<lb n="386"/><span>Is cosúil gur aguisín magaidh atá san dara cuid de'n chainnt</span>
<lb n="387"/><span>sin.  Féach leat an cluiche ar aon litir atá ann.</span>
<lb n="388"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="389"/><p><span>59.  Is fearrde bean leanbh ach is miste dhi beirt.</span>
<lb n="390"/><span>.i. Beirt d'aon toircheas.</span></p>
<lb n="391"/>
<lb n="392"/><p><span>60. Bíonn tinneas a clainne ar an máthair i</span>
<lb n="393"/><span>gcomhnaidhe.</span></p>
<lb n="394"/>
<lb n="395"/><p><span>61.  Is uaisle banaltra ná banógarlach.</span>
<lb n="396"/><span>.i. Is uaisle máthair ná bean gan leanbh.</span></p>
<lb n="397"/>
<lb n="398"/><p><span>62.  An leanbh bán ag gol is an ghlibeach i dtigh</span>
<lb n="399"/><span>na gcomharsan.</span>
<lb n="400"/><span>i. An leanbh ag gol agus an straoileóg mháthar ag cainnt leis</span>
<lb n="401"/><span>na comharsain.</span></p>
<lb n="402"/>
<lb n="403"/><p><span>63.  Bean gan leanbh is fada é a céalacan.</span>
<lb n="404"/><span>Tá tagairt do mhnáibh ins na seanfhocail dárab uimhir —</span>
<lb n="405"/><span>199, 253, 256, 288, 289, 448, 449, 450, 519, 520, 523,</span>
<lb n="406"/><span>559, 560, 573, 851, 852, 853, 854, 864, 978, 986, 987, 1244,</span>
<lb n="407"/><span>1648, 1786, 1812, 1813, 1814, 1815, 1819, 1822, 1825, 1830,</span>
<lb n="408"/><span>1835, 1840, 1841, 1845, 1846, 1851, 1852, 1853, 1854, 1858,</span>
<lb n="409"/><span>1860 1966.</span>
<lb n="410"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="411"/><p><span>LEANBHAÍ</span></p>
<lb n="412"/>
<lb n="413"/><p><span>64.  Clann a thógas nó clann a leagas.</span>
<lb n="414"/><span>.i. Clann a chuireann an rath nó an mí-rath ar dhuine.</span></p>
<lb n="415"/>
<lb n="416"/><p><span>65.  Ní raibh a dhóthain clainne ag fear bocht riamh.</span></p>
<lb n="417"/>
<lb n="418"/><p><span>66.  Ag gol 's ag gáiridhe mar bhíonn na páistí.</span></p>
<lb n="419"/>
<lb n="420"/><p><span>67.  Máthair choséadtrom inghean chostrom.</span></p>
<lb n="421"/>
<lb n="422"/><p><span>68.  Deineann leanbh ciallmhar gasta</span>
<lb n="423"/><span>Athair subhach sólásach;</span>
<lb n="424"/><span>Is deineann leanbh baoth, big-chiallmhar</span>
<lb n="425"/><span>Máthair dhubhach dhólásach.</span></p>
<lb n="426"/>
<lb n="427"/><p><span>69.  Pé leis an leanbh is len' athair a ghuidhfidh sé.</span>
<lb n="428"/><span>.i. Pé duine thógfadh leanbh nó a thuitfeadh leis, is é déarfaidh</span>
<lb n="429"/><span>an leanbh tar éis na mbeart — "Beannacht Dé le h-anaman m'athar</span>
<lb n="430"/><span>is mo mháthar!" pé olc, maith a bhíodar.</span></p>
<lb n="431"/>
<lb n="432"/><p><span>70.  Bróga sa chliabhán ladhar sa lathaigh.</span>
<lb n="433"/><span>Díth céille iseadh bróga a chur ar leanbh ná féadfadh siubhal ná</span>
<lb n="434"/><span>seasamh ach lámhcán.</span></p>
<lb n="435"/>
<lb n="436"/><p><span>71.  Feoil a thabhairt do leanbh feoil a bhaint</span>
<lb n="437"/><span>de leanbh.</span>
<lb n="438"/><span>.i. Ní réidhtigheann feoil le leanbhaí óga.</span>
<lb n="439"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="440"/><p><span>72.  Cíos do thiarna nó biadh do leanbh.</span>
<lb n="441"/><span>Dhá rud a caithfear a sholáthar dóibh nó cloisfear uatha.</span></p>
<lb n="442"/>
<lb n="443"/><p><span>73.  Tabhair rud do'n ghárlach is tiocfaidh sé</span>
<lb n="444"/><span>amáireach.</span></p>
<lb n="445"/>
<lb n="446"/><p><span>nó:</span></p>
<lb n="447"/>
<lb n="448"/><p><span>74.  Tabhair rud do leanbh is tiocfaidh sé arís.</span></p>
<lb n="449"/>
<lb n="450"/><p><span>75.  Mealladh an tsein-leinbh.</span>
<lb n="451"/><span>D'iarraidh duine a mhealladh agus go mbeadh sé ró ghasta d'fhear</span>
<lb n="452"/><span>a mheallta.</span></p>
<lb n="453"/>
<lb n="454"/><p><span>76.  Mian mic a shúil [tabhair blúire do'n bhfireannach].</span>
<lb n="455"/><span>Ba mhaith leis gach ní chífeadh sé d'fhagháil.  Aguisín an dara cuid.</span></p>
<lb n="456"/>
<lb n="457"/><p><span>77.  Ní féidir ceann críona a chur ar cholainn óig.</span></p>
<lb n="458"/>
<lb n="459"/><p><span>78.  Buail sa tóin é is seachain sa cheann é.</span>
<lb n="460"/><span>An tslí chun leanbh mí-iomcharach a smachtú.</span></p>
<lb n="461"/>
<lb n="462"/><p><span>79.  Ní bhíonn an rath ach mar a mbíonn an smacht.</span>
<lb n="463"/><span>Is gnáthaighe é sin 'á rádh i dtaobh smachtú leanbh ná i dtaobh aon</span>
<lb n="464"/><span>dreama eile.</span></p>
<lb n="465"/>
<lb n="466"/><p><span>80.  Má thugann tú órdlach d'á shlí féin dod' mhac</span>
<lb n="467"/><span>tógfaidh sé bannláimhe.</span></p>
<lb n="468"/>
<lb n="469"/><p><span>81.  Mara smachtuighir do dhailtín</span>
<lb n="470"/><span>Is é choimeád go h-íseal;</span>
<lb n="471"/><span>Is measa dhuit le beathú é</span>
<lb n="472"/><span>Ná coileán machtíre.</span></p>
<lb n="473"/>
<lb n="474"/><p><span>82.  Is fearr smacht ná biadh.</span>
<lb n="475"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="476"/><p><span>83.  Is maith atá 'fhios ag gach máthair conus smacht</span>
<lb n="477"/><span>a chur ar leanbh iasachta.</span></p>
<lb n="478"/>
<lb n="479"/><p><span>84. Dubhairt an Mhaighdean Mhuire ná beadh aon</span>
<lb n="480"/><span>chion ag an máthair ar an leanbh mara</span>
<lb n="481"/><span>mbuaileadh sí é.</span></p>
<lb n="482"/>
<lb n="483"/><p><span>Chun a leasa agus chun a mhúinte.</span></p>
<lb n="484"/>
<lb n="485"/><p><span>85. Leanbh gan mháthair, ní binn é a ghol is ní</span>
<lb n="486"/><span>geal é a gháire.</span></p>
<lb n="487"/>
<lb n="488"/><p><span>86. Is cuma leis an leanbh cá mbíonn a aghaidh</span>
<lb n="489"/><span>nuair a ghoileann sé [nó: nuair a thagann</span>
<lb n="490"/><span>fonn guil air.]</span></p>
<lb n="491"/>
<lb n="492"/><p><span>87. Is mairg nár thóg a laogh féin nó a leanbh.</span></p>
<lb n="493"/>
<lb n="494"/><p><span>nó:</span></p>
<lb n="495"/>
<lb n="496"/><p><span>88.  Is mairg nár thóg leanbh ná laogh dho féin.</span>
<lb n="497"/><span>.i. Is trua daoine ná bíonn clann aca.</span></p>
<lb n="498"/>
<lb n="499"/><p><span>89.  Cad é an díobháil leanbh as leanbhaí nó leanbh</span>
<lb n="500"/><span>cailín seachas leanbh caillighe.</span></p>
<lb n="501"/>
<lb n="502"/><p><span>90.  Grianán tighe teine nó leanbh maith.</span></p>
<lb n="503"/>
<lb n="504"/><p><span>91.  Spéir gan réilthín teinteán gan leanbhaí.</span></p>
<lb n="505"/>
<lb n="506"/><p><span>92.  Mo leanbh mo leithscéal!</span></p>
<lb n="507"/>
<lb n="508"/><p><span>93.  An rud a chíonn an leanbh sé a ghníonn an</span>
<lb n="509"/><span>leanbh.</span>
<lb n="510"/></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="511"/><p><span>94.  Scoláirí na scoile, gobadáin na gorta, d'íos-</span>
<lb n="512"/><span>aidís na clocha dá bhféadaidís iad a chogaint.</span>
<lb n="513"/><span>nó: "dá bhfaghaidís iad a chogaint," mar adeirid Déisigh.</span></p>
<lb n="514"/>
<lb n="515"/><p><span>95.  Is fada cuimhne an tsein-leinbh [nó: an tsean-</span>
<lb n="516"/><span>ghárlaigh.]</span></p>
<lb n="517"/>
<lb n="518"/><p><span>96.  An rud is beag ag fear is mór ag leanbh é.</span>
<lb n="519"/><span>Agus níor cheart a bhaint de'n leanbh gan chúis, agus buairt a</span>
<lb n="520"/><span>chur air.</span></p>
<lb n="521"/>
<lb n="522"/><p><span>Gheobhthar tagairt do leanbhaí ag uimhireacha a —</span>
<lb n="523"/><span>235, 245, 259, 1067, 1826.</span>
<lb n="524"/></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="525"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="526"/>
<lb n="527"/><p><span>AN CORP.</span></p>
<lb n="528"/>
<lb n="529"/><p><span>SLÁINTE, EASLÁINTE, &c.</span></p>
<lb n="530"/>
<lb n="531"/><p><span>Insa chaibideal so tá gach seanfhocal a thagras</span>
<lb n="532"/><span>do chorp an duine, do shláinte agus d'easláinte,</span>
<lb n="533"/><span>do chruth, do mhaise agus do mhí-mhaise, do bheathaidh</span>
<lb n="534"/><span>agus do bhás, d'óige agus do shean-aois.</span>
<lb n="535"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="536"/><p><span>SLÁINTE AGUS EASLÁINTE.</span></p>
<lb n="537"/>
<lb n="538"/><p><span>97. Is beag rud is buaine ná an duine.</span></p>
<lb n="539"/>
<lb n="540"/><p><span>98. Is milis an rud an t-anam.</span></p>
<lb n="541"/>
<lb n="542"/><p><span>99. Is fearr an tsláinte ná na táinte.</span></p>
<lb n="543"/>
<lb n="544"/><p><span>100. Órduigheann Dia an aicíd a sheachnadh.</span></p>
<lb n="545"/>
<lb n="546"/><p><span>101. Caitheann gach aoinne deachmhadh na sláinte dhíol.</span>
<lb n="547"/><span>.i. Tagann tinneas nó breóiteacht ar gach duine.</span></p>
<lb n="548"/>
<lb n="549"/><p><span>102. Tosach sláinte codla.</span></p>
<lb n="550"/>
<lb n="551"/><p><span>103. Béal mór ó'n mochóirighe agus ní mó ná ó'n</span>
<lb n="552"/><span>síor-chodla.</span>
<lb n="553"/><span>.i. Mianfadhach.</span></p>
<lb n="554"/>
<lb n="555"/><p><span>104. Imighean an mianfaoidhe ó dhuine go duine,</span>
<lb n="556"/><span>Mar imigheann an spideóg ó bhile go bile.</span></p>
<lb n="557"/>
<lb n="558"/><p><span>105. Nuair a bhíonn an bolg lán is mian leis an</span>
<lb n="559"/><span>gcnámh síneadh.</span></p>
<lb n="560"/>
<lb n="561"/><p><span>106. Táim-se im' chodla is ná dúisighidh mé,</span></p>
<lb n="562"/>
<lb n="563"/><p><span>nó:</span></p>
<lb n="564"/>
<lb n="565"/><p><span>Táim-se im' chodla is gan codla ach ar shúil</span>
<lb n="566"/><span>liom.</span></p>
<lb n="567"/>
<lb n="568"/><p><span>.i. "Tuigim-se go maith cad tá ar siubhal ach bíodh go dtuigim</span>
<lb n="569"/><span>nílim 'á leigint orm go dtugaim aon ní fé ndeara."  Tá sean-</span>
<lb n="570"/><span>amhrán ar an ainm.</span>
<lb n="571"/></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="572"/><p><span>107. Deire sláinte osna.</span></p>
<lb n="573"/>
<lb n="574"/><p><span>108. Nuair a bhíonn táiliúir 'na shuidhe againn,</span>
<lb n="575"/><span>Bíonn táiliúir 'na luighe againn.</span>
<lb n="576"/><span>.i. Muinntir an tighe do theacht tinn duine ar dhuine.</span></p>
<lb n="577"/>
<lb n="578"/><p><span>109. Má's maith leat bheith buan, caith fuar agus te.</span></p>
<lb n="579"/>
<lb n="580"/><p><span>Do bhiadh an tagairt sin.  Atá scéal ar innsint i dtaobh an</span>
<lb n="581"/><span>tsean-fhocail sin.  Uasal de Ghaedhealaibh a bhí ar féasta ag</span>
<lb n="582"/><span>Sasannachaibh.  Cuireadh nimh sa bhiadh nó sa digh the dho.  Do bhí</span>
<lb n="583"/><span>Éireannach ar na seirbhíseachaibh ann, fuair sé fios an droch-</span>
<lb n="584"/><span>fhuadair.  Thug sé rabhadh do'n uasal.  "Caith fuar agus teich," ar</span>
<lb n="585"/><span>sé.  Do theich.</span></p>
<lb n="586"/>
<lb n="587"/><p><span>110. I dtosach na h-aicíde is fusa í leigheas,</span>
<lb n="588"/><span>nó:</span>
<lb n="589"/><span>111. I dtosach na h-aicíde ná bí mall,</span>
<lb n="590"/><span>Mar níl brí sa luibh ná fachtar i n-am.</span></p>
<lb n="591"/>
<lb n="592"/><p><span>112. Tagann leigheas is aicídí i gcoinnibh a chéile.</span></p>
<lb n="593"/>
<lb n="594"/><p><span>113. An luibh ná faghtar 'sí fhóireann.</span>
<lb n="595"/><span>Ceapann daoine d'á bhfaghaidís an rud ná bíonn le fagháil aca</span>
<lb n="596"/><span>go mbeadh gach scéal go maith.</span></p>
<lb n="597"/>
<lb n="598"/><p><span>114. Tá luibh ann le h-aghaidh gach tinnis,</span></p>
<lb n="599"/>
<lb n="600"/><p><span>115. Nuair a bhíonn an t-othar leighiste bíonn meidhir</span>
<lb n="601"/><span>fé'n dochtúir.</span></p>
<lb n="602"/>
<lb n="603"/><p><span>116. Is liagh gach othar tar éis a leighis.</span></p>
<lb n="604"/>
<lb n="605"/><p><span>117. Ceiridhe le tóin gan tinneas.</span></p>
<lb n="606"/>
<lb n="607"/><p><span>118. 'Sé an t-"ochón" é is an greim mór.</span>
<lb n="608"/><span>Breóiteacht bhréige ná goilleann ar ghoile duine.</span>
<lb n="609"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="610"/><p><span>119. Is mó an chainnt ná an chneadach.</span>
<lb n="611"/><span>Níl an teinneas chomh dian agus adeirtear é bheith.</span></p>
<lb n="612"/>
<lb n="613"/><p><span>120. Má tá bean an tighe tinn, níor chaill sí a goile!</span></p>
<lb n="614"/>
<lb n="615"/><p><span>121. Neanntóg do dhóigh me, cupóg do leighis me.</span>
<lb n="616"/><span>Cuirtear an chupóg sráide (.i. luibh) le dóghadh neanntóige chun</span>
<lb n="617"/><span>a leighiste.</span></p>
<lb n="618"/>
<lb n="619"/><p><span>122. Galar gan náire grádh nó tart ach do bhuaidh an</span>
<lb n="620"/><span>tochas ortha.</span></p>
<lb n="621"/>
<lb n="622"/><p><span>123. Is beag an dealg do-ghní braon,</span>
<lb n="623"/><span>nó:</span>
<lb n="624"/><span>124. Is minic do dhein dealg braon.</span></p>
<lb n="625"/>
<lb n="626"/><p><span>125. Is gránna an dúthchas maoile.</span></p>
<lb n="627"/>
<lb n="628"/><p><span>126. D'á dhonacht maol is measa mullóg.</span>
<lb n="629"/><span>Mullóg .i. barr an chinn a bheith maol.</span></p>
<lb n="630"/>
<lb n="631"/><p><span>127. Is fearr maol ná bheith gan cheann — ach níl ann</span>
<lb n="632"/><span>ach san.</span></p>
<lb n="633"/>
<lb n="634"/><p><span>128. Is fuirist fuiliú ar cheann charrach.</span>
<lb n="635"/><span>.i. Ceann tinn, is fuirist fuil a bhaint as.  Is fuirist droch-</span>
<lb n="636"/><span>iomchar a nochtadh i ndroch-dhaoinibh.</span></p>
<lb n="637"/>
<lb n="638"/><p><span>129. Ag priocadh ar ghirb.</span>
<lb n="639"/><span>.i. ag ath-oscailt seana-chréachta.</span></p>
<lb n="640"/>
<lb n="641"/><p><span>130. Is olc an dúthchas méiscridhe.</span></p>
<lb n="642"/>
<lb n="643"/><p><span>131. Is fad-shaoghalach iad lucht múchta.</span>
<lb n="644"/></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="645"/><p><span>132. Is dóigh leis an duine go bhfuil an liath-bhuidhe</span>
<lb n="646"/><span>air féin go bhfuil sé ar an saoghal.</span></p>
<lb n="647"/>
<lb n="648"/><p><span>133. As a ceann a gheibheann an bhean fuacht; as a</span>
<lb n="649"/><span>chosaibh an fear.</span></p>
<lb n="650"/>
<lb n="651"/><p><span>134. Fuacht na slinneán a bhreacas na luirgne.</span>
<lb n="652"/><span>Ó bheith i n-aice na teine.  Is amhlaidh is gnáth an chainnt sin a</span>
<lb n="653"/><span>rádh nuair a bhéarfadh gníomh i bhfad ó bhaile toradh ar rud ná</span>
<lb n="654"/><span>beadh, dar leat, aon bhaint chruinn aige leis an ngníomh.</span></p>
<lb n="655"/>
<lb n="656"/><p><span>135. An té bhíonn breóite ní bhíonn feoil air.</span></p>
<lb n="657"/>
<lb n="658"/><p><span>136. Níl aige ach an scrugall agus an t-iogán.</span>
<lb n="659"/><span>Le duine caol, caithte, adeirtear é sin.</span></p>
<lb n="660"/>
<lb n="661"/><p><span>137. Ní thairrngeochadh sé scadán de'n ghríosaigh.</span>
<lb n="662"/><span>.i. Duine lag.</span></p>
<lb n="663"/>
<lb n="664"/><p><span>138. Is measa an ath-iompáil ná an chéad fhiabhras.</span></p>
<lb n="665"/>
<lb n="666"/><p><span>139. Is measa scríob sa lurgain ná buille 'n tuaigh</span>
<lb n="667"/><span>sa cheathramhain.</span></p>
<lb n="668"/>
<lb n="669"/><p><span>140. Ní thagann éag gan adhbhar.</span></p>
<lb n="670"/>
<lb n="671"/><p><span>141. Ní bhíonn gearán gan adhbhar.</span>
<lb n="672"/><span>nó:</span>
<lb n="673"/><span>Ní bhíonn trúig gan adhbhar.</span></p>
<lb n="674"/>
<lb n="675"/><p><span>142. Is gairid ó'n inchinn an anchain.</span>
<lb n="676"/><span>.i. Níl idir iad ach sliogán tanaidhe an phlaoisc.</span></p>
<lb n="677"/>
<lb n="678"/><p><span>143. Is minic a báthadh duine i dtobar uisce (nó</span>
<lb n="679"/><span>i lochán na ngéanna).</span></p>
<lb n="680"/>
<lb n="681"/><p><span>144. Galar úna — cúram gan chion. (?)</span></p>
<lb n="682"/>
<lb n="683"/><p><span>Féach uimh., 298, 653, 654, 655, 656, 1857.</span>
<lb n="684"/></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="685"/><p><span>BÁS</span></p>
<lb n="686"/>
<lb n="687"/><p><span>145. Níl luibh ná leigheas i n-aghaidh an bháis.</span></p>
<lb n="688"/>
<lb n="689"/><p><span>146. Galar fada ní abrann síorraidhe bréag.</span>
<lb n="690"/><span>.i. Sé an bás a dheire.</span></p>
<lb n="691"/>
<lb n="692"/><p><span>147. Maireann an chraobh ar an bhfál</span>
<lb n="693"/><span>Is ní mhaireann an lámh a chuir.</span>
<lb n="694"/><span>nó:</span>
<lb n="695"/><span>Maireann an chuaille chríon sa bhfál, & c., & c.</span></p>
<lb n="696"/>
<lb n="697"/><p><span>148. Is fada bhíonn an féar ag fás 's is gearr a</span>
<lb n="698"/><span>bhíonn an bás 'á chlaoi.</span></p>
<lb n="699"/>
<lb n="700"/><p><span>149. Ní dóichighe an bás ná é,</span>
<lb n="701"/><span>Agus is maith an dóigh an bás a theacht luath nó mall.</span></p>
<lb n="702"/>
<lb n="703"/><p><span>150. Ní bheathuigheann an marbh an beó.</span>
<lb n="704"/><span>D'á bhrí sin bíodh deire le brón agus cuirimís faobhar orainn</span>
<lb n="705"/><span>féin chun gnó an tsaoghail.</span></p>
<lb n="706"/>
<lb n="707"/><p><span>151. Bíonn an bás ar aghaidh an tseanduine agus ar</span>
<lb n="708"/><span>chúlaibh an duine óig.</span></p>
<lb n="709"/>
<lb n="710"/><p><span>152. An Márta mharbhuigheann na daoine,</span>
<lb n="711"/><span>'S na Faoillí mharbhuigheann na caoire.</span></p>
<lb n="712"/>
<lb n="713"/><p><span>153. Oscluigheann Dia béal na h-uaighe</span>
<lb n="714"/><span>Chun naoidhe na truaighe leigean isteach.</span>
<lb n="715"/></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="716"/><p><span>154. Tugann béal na h-uaighe</span>
<lb n="717"/><span>Rud do naoidhe na truaighe.</span></p>
<lb n="718"/>
<lb n="719"/><p><span>155. Liagh gach boicht bás.</span></p>
<lb n="720"/>
<lb n="721"/><p><span>156. Ní bhfaghair ach comhra is bairrlín,</span>
<lb n="722"/><span>An rud a fuair Mór — is a cailín.</span>
<lb n="723"/><span>.i. Tar éis bháis.  Le duine bheadh tóirtéiseach as a chuid saidh-</span>
<lb n="724"/><span>bhris a deirtear é sin.  Ní fhuair an bheanuasal, Mór, tar éis bháis</span>
<lb n="725"/><span>ach an rud a fuair a cailín aimsire — ceithre cláracha comhrann</span>
<lb n="726"/><span>agus braitlín.</span></p>
<lb n="727"/>
<lb n="728"/><p><span>157. M'fhatuirse!  Tadhg sa Mhainistir is gnó sa</span>
<lb n="729"/><span>bhaile dho.</span>
<lb n="730"/><span>Sa Mhainistir .i. sa roilig.</span>
<lb n="731"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="732"/><p><span>RADHARC AGUS DAILLE.</span></p>
<lb n="733"/>
<lb n="734"/><p><span>158. Chífeadh sé ceann rua an fhrig.</span>
<lb n="735"/><span>Duine go mbeadh géire radhairc aige.</span></p>
<lb n="736"/>
<lb n="737"/><p><span>159. Chím an fhrig i súil an chléirigh.</span>
<lb n="738"/><span>Ach ní fheicim an bíoma im' cham-shúil féinig.</span>
<lb n="739"/><span>Cuirtear an chainnt sin i leith duine a ghní cáineadh ar chomharsain</span>
<lb n="740"/><span>a bheadh chomh maith (nó chomh h-olc) leis féin.</span></p>
<lb n="741"/>
<lb n="742"/><p><span>160. Radharc Caillighe Béara.</span>
<lb n="743"/><span>Bhí sí i mBéara lá agus chonnaic sí bó ag dul i ngort arbhair a</span>
<lb n="744"/><span>dreiféar i mBólus.  Do ghlaoidh sí ar an dreifír chun an bhó a</span>
<lb n="745"/><span>thiomáint!</span></p>
<lb n="746"/>
<lb n="747"/><p><span>161. Is fearr súil sa chúinne ná dhá shúil ar fuaid</span>
<lb n="748"/><span>an tighe.</span></p>
<lb n="749"/>
<lb n="750"/><p><span>162. Ní shásuighthear an tsúil le h-amharc ná ní</span>
<lb n="751"/><span>líontar an chluas le h-éisteacht.</span></p>
<lb n="752"/>
<lb n="753"/><p><span>163. Seachnuigheann súil an ní ná feiceann.</span></p>
<lb n="754"/>
<lb n="755"/><p><span>164. Ná feic a bhfeicfir.</span>
<lb n="756"/><span>.i. Leig ort bheith gan eolas.  Seo í an chomhairle go léir:</span>
<lb n="757"/><span>Ná feic a bhfeicfir</span>
<lb n="758"/><span>Is ná clois a gcloisfir,</span>
<lb n="759"/><span>Is má fiafruighthear díot</span>
<lb n="760"/><span>Abair ná feadrais.</span></p>
<lb n="761"/>
<lb n="762"/><p><span>165. Is dall súil i gcúil (nó: i gcúram) duine</span>
<lb n="763"/><span>eile.</span>
<lb n="764"/><span>"I gcúil" .i. i dtigh, nó in oifig duine eile.  Ní bhíonn fhios ag</span>
<lb n="765"/><span>súil deórata cá mbíonn aon rud i gcoimeád.</span>
<lb n="766"/></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="767"/><p><span>166. Ní martraithe go daille, ach is measa bheith ar</span>
<lb n="768"/><span>buile.</span></p>
<lb n="769"/>
<lb n="770"/><p><span>167. Is olc an dúthchas súile dearga.</span></p>
<lb n="771"/>
<lb n="772"/><p><span>168. Aimsigheann an dall a bhéal,</span>
<lb n="773"/><span>nó:</span>
<lb n="774"/><span>169. Is léir do'n dall a bhéal.</span></p>
<lb n="775"/>
<lb n="776"/><p><span>170. Ar lí ní breitheamh fear gan súile.</span></p>
<lb n="777"/>
<lb n="778"/><p><span>171. I ndomhan na ndall is rí fear aonruisc.</span>
<lb n="779"/><span>Deirtear, leis, "i ríocht" agus "fear aon tsúile."</span></p>
<lb n="780"/>
<lb n="781"/><p><span>172. Aon tsúil amháin i gceann, is cuma é bheith ann</span>
<lb n="782"/><span>nó as.</span></p>
<lb n="783"/>
<lb n="784"/><p><span>173. Is geall le fear gan aon tsúil fear ar aon</span>
<lb n="785"/><span>tsúil amháin.</span></p>
<lb n="786"/>
<lb n="787"/><p><span>174. Is minic a bheir dall ar ghirrfhiadh!</span>
<lb n="788"/><span>Dá mbeadh duine 'á rádh go ndéanfadh sé gaisce, nó rud a bheadh</span>
<lb n="789"/><span>thar a chumas, déarfadh lucht dí-chreidimh é sin leis.</span></p>
<lb n="790"/>
<lb n="791"/><p><span>Féach uimhreacha 240, 808, 1816, 1833.</span>
<lb n="792"/></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="793"/><p><span>ÉISTEACHT AGUS BODHAIRE.</span></p>
<lb n="794"/>
<lb n="795"/><p><span>175. D'aireochadh sé an féar ag fás.</span></p>
<lb n="796"/>
<lb n="797"/><p><span>176. Ná clois a gcloisfir.</span>
<lb n="798"/><span>Féach uimh. 164.</span></p>
<lb n="799"/>
<lb n="800"/><p><span>177. An rud ná cloiseann an chluas, ní chuireann sé</span>
<lb n="801"/><span>buairt ar an gcroidhe.</span></p>
<lb n="802"/>
<lb n="803"/><p><span>178. Bíonn cluas bhodhar ar fhear na foghla.</span>
<lb n="804"/><span>Agus ní fhanann leis an té bhíonn ag glaodhach 'na dhiaidh ar lorg</span>
<lb n="805"/><span>a choda bhíonn fuadaithe aige.</span></p>
<lb n="806"/>
<lb n="807"/><p><span>179. Beireann cluas bhodhar a lán féin léi.</span></p>
<lb n="808"/>
<lb n="809"/><p><span>Daoine, dar leat, a bhíonn bodhar do chloisfidís rud ná ceapfá</span>
<lb n="810"/><span>dhóibh a chlos.</span></p>
<lb n="811"/>
<lb n="812"/><p><span>180. Bíonn cluas ar an gcoill is dá thaobh ar an</span>
<lb n="813"/><span>gclaidhe.</span></p>
<lb n="814"/>
<lb n="815"/><p><span>.i. Ní bheadh fhios agat cá mbeadh duine ag éisteacht leat.</span></p>
<lb n="816"/>
<lb n="817"/><p><span>181. Éist le fuaim na h-abhann agus gheobhair breac.</span>
<lb n="818"/><span>Le searbhas is gnáth é sin a rádh le daoine ná cuireann fuin-</span>
<lb n="819"/><span>neamh ionnta féin chun a gcuid oibre.</span></p>
<lb n="820"/>
<lb n="821"/><p><span>182. Bodhaire Uí Laoghaire,</span>
<lb n="822"/><span>nó:</span>
<lb n="823"/><span>183. Bodhaire Mhic Mhathghamhna.</span>
<lb n="824"/><span>Bodhaire a leigeann daoine ortha nuair nach maith leo freagairt.</span></p>
<lb n="825"/>
<lb n="826"/><p><span>Féach uimh. 178 agus 179.</span>
<lb n="827"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="828"/><p><span>LÚTH AGUS BACAIGHE.</span></p>
<lb n="829"/>
<lb n="830"/><p><span>184. Neart a ritheann is mire a léimeann.</span></p>
<lb n="831"/>
<lb n="832"/><p><span>185. An té ná fuil léim aige cimligheadh sé a thón</span>
<lb n="833"/><span>de'n chlaidhe.</span></p>
<lb n="834"/>
<lb n="835"/><p><span>Féach uimhreacha — 550, 1700.</span></p>
<lb n="836"/>
<lb n="837"/><p><span>186. Is dána gach fear go tulaigh.</span></p>
<lb n="838"/>
<lb n="839"/><p><span>187. Is breágh an rud suidhe ach do bhain síneadh an</span>
<lb n="840"/><span>barr de.</span></p>
<lb n="841"/>
<lb n="842"/><p><span>188. Is fearr rith maith ná droch-sheasamh.</span>
<lb n="843"/><span>.i. Is fearr teicheadh ná an cath do dhul ort.</span></p>
<lb n="844"/>
<lb n="845"/><p><span>189. An té bhíonn bacach bíodh [is an té bhíonn tuir-</span>
<lb n="846"/><span>seach suidheadh].</span></p>
<lb n="847"/>
<lb n="848"/><p><span>190. Caitheann gach aoinne géilleadh d'á bhacaighe féin.</span>
<lb n="849"/><span>Ní h-i dtaobh bacaighe siúbhlóide amháin is gnáth an chainnt sin</span>
<lb n="850"/><span>'á rádh.</span></p>
<lb n="851"/>
<lb n="852"/><p><span>191. Cis ar chois nó sos do láimh.</span>
<lb n="853"/><span>.i. Nuair bheadh cos tinn ba cheart í choimeád ar siubhal agus</span>
<lb n="854"/><span>ba cheart sos a thabhairt do láimh thinn?  Cis?</span></p>
<lb n="855"/>
<lb n="856"/><p><span>192. Spor ar an gcois is gan an chos ann,</span>
<lb n="857"/><span>Is gan d'anam sa chorp ach mar bheadh cubhar na</span>
<lb n="858"/><span>h-abhann!</span></p>
<lb n="859"/>
<lb n="860"/><p><span>Duine lag ag cur chun gníomh gaiscidh a dhéanamh.</span></p>
<lb n="861"/>
<lb n="862"/><p><span>193. Cá raghair? cá ngeobhair?</span></p>
<lb n="863"/>
<lb n="864"/><p><span>Le duine go mbíonn órdóga a chos iompaithe amach ó chéile</span>
<lb n="865"/><span>nuair a bhíonn sé ag siubhal adeirtear é sin.  Sin é an rud a</span>
<lb n="866"/><span>bhíonn an dá chois a fhiafhraighe d'á chéile!</span>
<lb n="867"/></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="868"/><p><span>ÁILNEACHT AGUS GRÁINNEACHT.</span></p>
<lb n="869"/>
<lb n="870"/><p><span>194. Is minic a bhíonn gránna geanúil is dathúil</span>
<lb n="871"/><span>dona.</span></p>
<lb n="872"/>
<lb n="873"/><p><span>195. Is minic a bhíonn deáratach cailliúnach.</span></p>
<lb n="874"/>
<lb n="875"/><p><span>Deáratach .i. deallrathach.</span></p>
<lb n="876"/>
<lb n="877"/><p><span>196. Is minic a bhíonn breágh bréan.</span></p>
<lb n="878"/>
<lb n="879"/><p><span>197. Bíonn borb fé scéimh.</span></p>
<lb n="880"/>
<lb n="881"/><p><span>198. Is fearr béasa ná breághthacht.</span></p>
<lb n="882"/>
<lb n="883"/><p><span>199. Ní h-í an áilneacht a chuireann an corcán ar</span>
<lb n="884"/><span>fiuchaidh.</span>
<lb n="885"/><span>Uaireannta deirtear "Ní h-í an bhreáthacht, & c."  I dtaobh ban</span>
<lb n="886"/><span>is gnáth an chainnt 'á rádh.</span></p>
<lb n="887"/>
<lb n="888"/><p><span>200. Má's peacadh bheith buidhe tá na mílte damanta.</span></p>
<lb n="889"/>
<lb n="890"/><p><span>201. Má táim buidhe, tá croidhe geal agam.</span></p>
<lb n="891"/>
<lb n="892"/><p><span>202. Ní buidhe ó'n ngréin atá sé ach buidhe ó'n</span>
<lb n="893"/><span>bpréimh.</span></p>
<lb n="894"/>
<lb n="895"/><p><span>Féach an t-amhrán "Tadhg Buidhe":</span></p>
<lb n="896"/>
<lb n="897"/><p><span>"Má's Tadhg Buidhe mé, tá croidhe agam is gile ná an</span>
<lb n="898"/><span>chailc," & c.</span></p>
<lb n="899"/>
<lb n="900"/><p><span>203. Is mór órdlach de shróin duine.</span>
<lb n="901"/><span>Féach uimhir 270.</span>
<lb n="902"/></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="903"/><p><span>ÓIGE AGUS AOS.</span></p>
<lb n="904"/>
<lb n="905"/><p><span>204. Is mó croiceann (cor) a chuireann an óige dhi.</span></p>
<lb n="906"/>
<lb n="907"/><p><span>205. Mol an óige is tiocfaidh sí.</span></p>
<lb n="908"/>
<lb n="909"/><p><span>Aguisín leis sin:  "Buail sa tóin í is tuitfidh sí."</span></p>
<lb n="910"/>
<lb n="911"/><p><span>206. Ní thagann ciall roim aois.</span></p>
<lb n="912"/>
<lb n="913"/><p><span>207. Bíonn ceann caol ar an óige.</span></p>
<lb n="914"/>
<lb n="915"/><p><span>208. Is mór an óige orainn bheith gan chiall tamall.</span></p>
<lb n="916"/>
<lb n="917"/><p><span>209. Bíonn an óige ar buile.</span></p>
<lb n="918"/>
<lb n="919"/><p><span>210. Is mairg a thugann droch-mheas do'n óige.</span></p>
<lb n="920"/>
<lb n="921"/><p><span>211. Is mairg ná baineann ceol as an óige an fhaid</span>
<lb n="922"/><span>a bhíonn sí aige.</span>
<lb n="923"/><span>Féach an sean-amhrán — "Is buachaillín fíor-óg mé."</span></p>
<lb n="924"/>
<lb n="925"/><p><span>212. Is mairg a dhein ádhbhacht d'á shaoghal.</span>
<lb n="926"/><span>Óir ní scéal grinn ná adhbhar magaidh é.</span></p>
<lb n="927"/>
<lb n="928"/><p><span>213. Céalacan fada agus díth na mbróg,</span>
<lb n="929"/><span>A dheineann seanduine de'n duine óg.</span></p>
<lb n="930"/>
<lb n="931"/><p><span>214. Bíonn duine 'na leanbh dhá uair.</span>
<lb n="932"/><span>nó</span>
<lb n="933"/><span>Óg gach neach i n-aois óige,</span>
<lb n="934"/><span>Óg arís gach seanóire,</span>
<lb n="935"/><span>Óg deire aoise an duine,</span>
<lb n="936"/><span>Deire gach seanaoise óige.</span></p>
<lb n="937"/>
<lb n="938"/><p><span>215. Gol leinbh óig nó "ochón" seanduine.</span>
<lb n="939"/><span>Ní mór an tsuim a thuillid.</span>
<lb n="940"/></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="941"/><p><span>216. Tosach agus deire an duine ar an teine thriall-</span>
<lb n="942"/><span>ann sé.</span></p>
<lb n="943"/>
<lb n="944"/><p><span>217. Críneacht cinnteacht.</span></p>
<lb n="945"/>
<lb n="946"/><p><span>218. Is mór idir teacht is meath.</span>
<lb n="947"/><span>.i. Is mór an deifríocht idir duine óg agus seanduine.</span></p>
<lb n="948"/>
<lb n="949"/><p><span>219. Is olc an chomharsa an tseanndacht.</span></p>
<lb n="950"/>
<lb n="951"/><p><span>220. Ní brúighte go dul i n-aois.</span></p>
<lb n="952"/>
<lb n="953"/><p><span>221. Is mairg a mhaireann le bheith críona,</span>
<lb n="954"/><span>Nó a cailltear i mbaois na h-óige.</span></p>
<lb n="955"/>
<lb n="956"/><p><span>222. Cos insan uaigh agus cos eile ar a bruach.</span>
<lb n="957"/><span>Ag druidim leis an mbás.</span></p>
<lb n="958"/>
<lb n="959"/><p><span>223. Is fuirist aithne buille an tseanduine.</span>
<lb n="960"/><span>Cé ná bíonn sí láidir buailtear san áit cheart í.</span></p>
<lb n="961"/>
<lb n="962"/><p><span>224. Magadh fé sheanóir nó fonóid fé dhuine bocht.</span>
<lb n="963"/><span>Is náireach iad.  Deirtear leis: "aighneas le seanóir."</span></p>
<lb n="964"/>
<lb n="965"/><p><span>225. Fiche bliain ag fás,</span>
<lb n="966"/><span>Fiche bliain fé bhláth,</span>
<lb n="967"/><span>Fiche bliain ag trághadh.</span></p>
<lb n="968"/>
<lb n="969"/><p><span>226. Fiche bliain a bhíonn an fear ag fás,</span>
<lb n="970"/><span>Fiche bliain ag trácht ar a neart,</span>
<lb n="971"/><span>Fiche bliain ag casadh le bheith ann,</span>
<lb n="972"/><span>Is fiche bliain gur cuma dho ann nó as.</span></p>
<lb n="973"/>
<lb n="974"/><p><span>227. Na ceithre coda d'aois an duine:</span>
<lb n="975"/><span>Fiche bliain ag teacht,</span>
<lb n="976"/><span>Fiche bliain go maith (nó: ar stad),</span>
<lb n="977"/><span>Fiche bliain ag meath agus</span>
<lb n="978"/><span>Fiche bliain gan rath.</span></p>
<lb n="979"/>
<lb n="980"/><p><span>Féach uimhreacha, 77, 681. 682, 1284, 1832, 1848, 1856.</span>
<lb n="981"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="982"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="983"/>
<lb n="984"/><p><span>GRÁDH,</span>
<lb n="985"/><span>PÓSADH,</span>
<lb n="986"/><span>CLEAMHNAS, & c.</span></p>
<lb n="987"/>
<lb n="988"/><p><span>Tá roinnt mhaith seanfhocal ann ag tagairt do Ghrádh</span>
<lb n="989"/><span>agus do Phósadh.  Tá cuid mhaith seirbhthin i n-urmhór</span>
<lb n="990"/><span>na gcainnteanna san.  Dar le duine ortha níor mhór</span>
<lb n="991"/><span>an iontaoibh a bhí ag na daoine tháinig romhainn as an</span>
<lb n="992"/><span>ngrádh ná as buaine an ghrádha.  An pósadh féin —</span>
<lb n="993"/><span>mar le rud a bhí riamh agus atá fós fé mheas i</span>
<lb n="994"/><span>nÉirinn — is olc a théigheann sé ó fhaobhar na seanfhocal,</span>
<lb n="995"/><span>nó b'fhéidir is córa a rádh gur beag de'n tuigsint a</span>
<lb n="996"/><span>bhí i n-aigne ár sinnsear 'na dtaobh a chuireadar i n-iúl</span>
<lb n="997"/><span>i bhfuirm seanfhocal.  Tá cúis leis an scéal a bheith</span>
<lb n="998"/><span>amhlaidh b'fhéidir.  Greann agus magadh a shamhluighid</span>
<lb n="999"/><span>daoine de ghnáth leis an ngrádh agus, go rí-mhinic, leis</span>
<lb n="1000"/><span>an bpósadh féin.  Is amhlaidh is maith leo guth a thabhairt</span>
<lb n="1001"/><span>do'n chuid éadtrom neamh-thábhachtach de'n scéal, agus</span>
<lb n="1002"/><span>an taobh eile — an taobh thábhachtach, dáiríribh, doimhin a</span>
<lb n="1003"/><span>choimeád fé dheiscréid ó shúilibh agus ó chluasaibh an</span>
<lb n="1004"/><span>dreama ná tuigfeadh.</span>
<lb n="1005"/></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1006"/><p><span>GRÁDH</span></p>
<lb n="1007"/>
<lb n="1008"/><p><span>227a. Is mór an ní grádh nó eagla.</span></p>
<lb n="1009"/>
<lb n="1010"/><p><span>228. Galar an grádh ná leighiseann luibheanna.</span></p>
<lb n="1011"/>
<lb n="1012"/><p><span>239. Galar gan náire grádh nó tart.</span>
<lb n="1013"/><span>Féach uimh. 122.</span></p>
<lb n="1014"/>
<lb n="1015"/><p><span>230. Is olc an cineán an grádh.</span></p>
<lb n="1016"/>
<lb n="1017"/><p><span>231. Tart deire an óil, brón deire an ghrádha.</span></p>
<lb n="1018"/>
<lb n="1019"/><p><span>232. Ní raibh grádh mór riamh ná tiocfadh fuath 'na</span>
<lb n="1020"/><span>dhiaidh.</span></p>
<lb n="1021"/>
<lb n="1022"/><p><span>233. Comhfhaidh a théigheann fuacht agus teas,</span>
<lb n="1023"/><span>Comhfhaidh a théigheann fuath agus grádh.</span></p>
<lb n="1024"/>
<lb n="1025"/><p><span>234. An chéad ghrádh mná, an dara grádh fir.</span>
<lb n="1026"/><span>Sin iad is buaine bhíonn.</span></p>
<lb n="1027"/>
<lb n="1028"/><p><span>235. Cion i gan fhios do mhnaoi nó leanbh.</span>
<lb n="1029"/><span>Má bhíonn a fhios aca cion a bheith ortha bainfidh siad feidhm as</span>
<lb n="1030"/><span>an gcion san ar mhaithe leo féin gan beann aca ar mhaith an té</span>
<lb n="1031"/><span>bhíonn ceanúíl ortha!</span></p>
<lb n="1032"/>
<lb n="1033"/><p><span>236. Ní ghaibheann grádh le gnás is ní cheileann fuath</span>
<lb n="1034"/><span>a locht.</span></p>
<lb n="1035"/>
<lb n="1036"/><p><span>237. Ceileann searc ainnimh is locht.</span>
<lb n="1037"/><span>Pé'ca chítear nó ná feicthear an locht a bhíonn sa duine glacann</span>
<lb n="1038"/><span>grádh an duine agus a chuid locht gan chol.</span>
<lb n="1039"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1040"/><p><span>238. Bíonn an grádh riabhach (riach?) ann.</span>
<lb n="1041"/><span>.i. Grádh gan chiall, gan smacht.</span></p>
<lb n="1042"/>
<lb n="1043"/><p><span>239. An grádh ná bíonn láithreach fuarann sé.</span></p>
<lb n="1044"/>
<lb n="1045"/><p><span>240. Nuair a dhruideann an radharc ó'n tsúil druid-</span>
<lb n="1046"/><span>eann an grádh ó'n gcroidhe.</span></p>
<lb n="1047"/>
<lb n="1048"/><p><span>241. Nuair a laguigheann an lámh laguigheann an</span>
<lb n="1049"/><span>grádh.</span></p>
<lb n="1050"/>
<lb n="1051"/><p><span>242. Uireasbha mhéaduigheas cumha.</span></p>
<lb n="1052"/>
<lb n="1053"/><p><span>243. Soir atá mo thriall is siar atá mo ghrádh.</span>
<lb n="1054"/><span>Duine ag dul i n-áit agus go mb'fhearr leis gur i n-áit eile</span>
<lb n="1055"/><span>bheadh a thriall — nó duine go mb'fhearr leis bean éigin eile do</span>
<lb n="1056"/><span>phósadh seachas an bhean a bhíonn i n-áirithe dho.</span></p>
<lb n="1057"/>
<lb n="1058"/><p><span>244. I ndiaidh an tsochair a bhíonn an grádh.</span>
<lb n="1059"/><span>"I ndiaidh na comaoine" adeirtear go minic.  Mar a chéile</span>
<lb n="1060"/><span>ciall an tseanfhocail seo agus —</span></p>
<lb n="1061"/>
<lb n="1062"/><p><span>244a. "Mo ghrádh thu — an rud agat!"</span>
<lb n="1063"/><span>nó:  "Mo ghrádh thu agus rud agat."</span></p>
<lb n="1064"/>
<lb n="1065"/><p><span>245. Pógtar an leanbh le grádh do'n bhanaltrain.</span></p>
<lb n="1066"/>
<lb n="1067"/><p><span>246. Is fuar cumann caile [nó: caillighe].</span></p>
<lb n="1068"/>
<lb n="1069"/><p><span>247. Ní bhíonn grádh ag mnáibh do ghrogaire liath.</span></p>
<lb n="1070"/>
<lb n="1071"/><p><span>248. Cúirtéireacht Mhichíl Dáith.</span></p>
<lb n="1072"/>
<lb n="1073"/><p><span>Féach uimhreacha — 30, 1855.</span>
<lb n="1074"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1075"/><p><span>CLEAMHNAS AGUS PÓSADH</span></p>
<lb n="1076"/>
<lb n="1077"/><p><span>249. Níl aon chleamhnas is rathúla ná cleamhnas na</span>
<lb n="1078"/><span>luaithe.</span></p>
<lb n="1079"/>
<lb n="1080"/><p><span>250. Cleamhnas an chairn aoiligh nó cáirdeas Críost</span>
<lb n="1081"/><span>i bhfad amach.</span></p>
<lb n="1082"/>
<lb n="1083"/><p><span>251. Cleamhnas i n-imigéin nó cleamhnas ar dheis</span>
<lb n="1084"/><span>duine féin.</span>
<lb n="1085"/><span>Siad is fearr.</span></p>
<lb n="1086"/>
<lb n="1087"/><p><span>252. Fan go fóil go bpósaidh Síle [nó: Máire].</span></p>
<lb n="1088"/>
<lb n="1089"/><p><span>253. Níl aoinne go mbeadh budóg aige ná faghadh</span>
<lb n="1090"/><span>stupóg a chrúdhfadh í [nó: sudóg].</span></p>
<lb n="1091"/>
<lb n="1092"/><p><span>Aon fhear go mbeadh ba nó saidhbhreas ar bith eile aige gheobhadh</span>
<lb n="1093"/><span>sé bean a phósfadh é.  Féach 271.</span></p>
<lb n="1094"/>
<lb n="1095"/><p><span>254. Níl aon tseana-stoca ná faghann seana-bhróg.</span>
<lb n="1096"/><span>Ionnan é sin agus an ceann roimhe.</span></p>
<lb n="1097"/>
<lb n="1098"/><p><span>255. Níl aon "leaghadh Dia" ná faghann "lom</span>
<lb n="1099"/><span>amhgair."</span>
<lb n="1100"/><span>.i. Níl duine d'á dhonacht ná faghthaí duine eile a phósfadh é.</span></p>
<lb n="1101"/>
<lb n="1102"/><p><span>256. Toghaibh an bhean do réir a dúthchais.</span>
<lb n="1103"/><span>Comhairle mhaith nuair ná beadh aithne ró-mhór ag an duine</span>
<lb n="1104"/><span>uirthi — rud ná bíonn i gcomhnaidhe ag daoine go ndéintear</span>
<lb n="1105"/><span>cleamhnas dóibh.</span>
<lb n="1106"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1107"/><p><span>275. An chéad bhliain bliain na bpóg,</span>
<lb n="1108"/><span>An dara bliain bliain na ndorn.</span></p>
<lb n="1109"/>
<lb n="1110"/><p><span>258. An chéad mhí mí na meala,</span>
<lb n="1111"/><span>An dara mí mí na mísleán,</span>
<lb n="1112"/><span>An tríú mí isteach 's amach.</span>
<lb n="1113"/><span>An ceathrú mí "th anam 'on diabhal, a strap!"</span></p>
<lb n="1114"/>
<lb n="1115"/><p><span>259. Is mairg a loitfeadh mac maith le droch-mháthair.</span>
<lb n="1116"/><span>Deirtear é sin le duine sula bpósann sé.  Nuair dob é an</span>
<lb n="1117"/><span>cleamhnas an gléas chun póstaí a shocrú ba mhór an tsuim adeintí</span>
<lb n="1118"/><span>de shláinte agus de neart agus de dhúthchas na mná.</span></p>
<lb n="1119"/>
<lb n="1120"/><p><span>260. B'fhearr liom bean na fiche seift ná bean na</span>
<lb n="1121"/><span>fiche púnt.</span></p>
<lb n="1122"/>
<lb n="1123"/><p><span>261. B'fhearr liom bean 'na léine ná bean eile agus</span>
<lb n="1124"/><span>spré aici.</span></p>
<lb n="1125"/>
<lb n="1126"/><p><span>Is fearr bean chríochnúil ghasta gan aon spré ná straoile mná</span>
<lb n="1127"/><span>go mbeadh airgead aici.</span></p>
<lb n="1128"/>
<lb n="1129"/><p><span>262. Ná tóg mar céile an cúigiú glúin nó d'á</span>
<lb n="1130"/><span>dhruim sin raghair sa chré, i n-easba sleachta,</span>
<lb n="1131"/><span>i n-easba clú nó i ngiorracht saoghail.</span></p>
<lb n="1132"/>
<lb n="1133"/><p><span>263. Má phósann tú i n-ao' chor pós anuiridh.</span>
<lb n="1134"/><span>nó:</span>
<lb n="1135"/><span>Má dheineann tú i n-ao'chor é déin ó 'nuiridh é.</span>
<lb n="1136"/><span>.i. An pósadh.  Má oireann duit é dhéanamh déin láithreach é</span>
<lb n="1137"/><span>d'fhonm a dhuagh a bheith curtha dhíot agat.</span></p>
<lb n="1138"/>
<lb n="1139"/><p><span>264. Fear gan bean gan chlann fear gan beann ar</span>
<lb n="1140"/><span>aoinne.</span>
<lb n="1141"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1142"/><p><span>265. Is iad na fir mhaithe a ghlacann na mná gan</span>
<lb n="1143"/><span>spré.</span>
<lb n="1144"/><span>nó: "a phósann, & c."</span></p>
<lb n="1145"/>
<lb n="1146"/><p><span>266. Is mairg a phósfadh bean i ngioll ar chúig bhó —</span>
<lb n="1147"/><span>Téigheann bó aca leis an muir is báthann poll bó,</span>
<lb n="1148"/><span>Tagann machtíre ó'n gcnoc is itheann sé bó nó</span>
<lb n="1149"/><span>dhó,</span>
<lb n="1150"/><span>Is dár ndóigh, cé mór do'n donas an cúigiú bó.</span></p>
<lb n="1151"/>
<lb n="1152"/><p><span>Is é teagasc na gceithre rádh seo annso ach nach ceart d'fhear</span>
<lb n="1153"/><span>aon bhean mhí-scéimhiúil gan chrích a phósadh de ghrádh an airgid nó na</span>
<lb n="1154"/><span>maoine bheadh aici.  Is Iongna gan a shamhail de theagasc ann do</span>
<lb n="1155"/><span>mhnáibh liairní fear gan áird a sheachaint.</span></p>
<lb n="1156"/>
<lb n="1157"/><p><span>267. Imigheann an t-ór is fanann an óinseach.</span></p>
<lb n="1158"/>
<lb n="1159"/><p><span>nó:</span></p>
<lb n="1160"/>
<lb n="1161"/><p><span>268. Imigheann an chuid is fanann na puis.</span></p>
<lb n="1162"/>
<lb n="1163"/><p><span>nó:</span></p>
<lb n="1164"/>
<lb n="1165"/><p><span>269. Imigheann an bhó [an spré] leis an bhfaill,</span>
<lb n="1166"/><span>Ach fanann an bhreill ar an mnaoi.</span></p>
<lb n="1167"/>
<lb n="1168"/><p><span>Dá bhrí sin ná pós bean nach áil leat toisc go bhfuil spré aici.</span></p>
<lb n="1169"/>
<lb n="1170"/><p><span>270. "Má táim-se geanncach teannfar púint liom."</span></p>
<lb n="1171"/>
<lb n="1172"/><p><span>.i. Sólás an chailín nárbh álainn.</span></p>
<lb n="1173"/>
<lb n="1174"/><p><span>271. Dá mbeadh ba ag an gcat is maith do pósfaí é.</span></p>
<lb n="1175"/>
<lb n="1176"/><p><span>.i. D'á mhí-thaithneamhaighe aon duine, má bhíonn sé saidhbhir gheobh-</span>
<lb n="1177"/><span>thar bean a phósfaidh é.  Tá an chainnt sin leis mar líne san amhrán</span>
<lb n="1178"/><span>grádha — "Casadh an tSúgáin," nó "an Súisín Bán."  Féach 253.</span></p>
<lb n="1179"/>
<lb n="1180"/><p><span>272. Dá mbeadh ba ag an gcat ní fada go bpósfaí é;</span>
<lb n="1181"/><span>Is an cat gan ba is fada a seolfaidhear é.</span></p>
<lb n="1182"/>
<lb n="1183"/><p><span>273. Ní pósadh go súsa [nó: go sop].</span>
<lb n="1184"/></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1185"/><p><span>274. Is mac do mhac go bpósair é,</span>
<lb n="1186"/><span>Ach is inghean t'inghean go dtéighir 'on chré.</span></p>
<lb n="1187"/>
<lb n="1188"/><p><span>275. Óinseach bean gan pósadh.</span>
<lb n="1189"/><span>B'é sin feallsúnacht na nGaedheal.</span></p>
<lb n="1190"/>
<lb n="1191"/><p><span>276. Ag obair go deo 's gan pósadh choidhche.</span>
<lb n="1192"/><span>Gearán a bhí ag fear ná leigfeadh a mhuinntir do bean a thabhairt</span>
<lb n="1193"/><span>'on tigh.</span></p>
<lb n="1194"/>
<lb n="1195"/><p><span>277. Poll dóighte comhartha pósta.</span>
<lb n="1196"/><span>Piseóg é sin.  Nuair a dóightear ball éadaig le duine is gnáth</span>
<lb n="1197"/><span>é rádh leis.</span></p>
<lb n="1198"/>
<lb n="1199"/><p><span>278. Pósadh an Domhnaigh bíonn sé brónach.</span></p>
<lb n="1200"/>
<lb n="1201"/><p><span>279. Lá brónach 'á phósadh is lá deórach 'á chur.</span></p>
<lb n="1202"/>
<lb n="1203"/><p><span>Óir is lá donais do'n duine bocht aon lá aca!</span></p>
<lb n="1204"/>
<lb n="1205"/><p><span>280. Ní céasta go pósta [is ní féasta go rósta].</span></p>
<lb n="1206"/>
<lb n="1207"/><p><span>281. A bhuachaill, beir buartha go bpósair,</span>
<lb n="1208"/><span>Is annsan ní bheidh suaineas go deó ort</span>
<lb n="1209"/><span>nó:</span>
<lb n="1210"/><span>[Is ón uair sin ní suaineas go deo dhuit].</span></p>
<lb n="1211"/>
<lb n="1212"/><p><span>282. Donncha an Chaipín is Máirín an Trúis,</span>
<lb n="1213"/><span>Beidh siad 'á bpósadh an tseachtain seo chughainn.</span>
<lb n="1214"/><span>Dá éan bheaga iad san.</span></p>
<lb n="1215"/>
<lb n="1216"/><p><span>283. A trí 's a dó pósadh Sheáin Pheadair.</span>
<lb n="1217"/><span>Céim gaoil iseadh a trí is a dó.</span>
<lb n="1218"/></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1219"/><p><span>284. So-nuachar do'n do-nuachar.</span>
<lb n="1220"/><span>Deirtear é sin nuair a phósann duine fónta céile dona.</span></p>
<lb n="1221"/>
<lb n="1222"/><p><span>285. Is dá mhó a phósann ná a chothuigheann tighthe</span>
<lb n="1223"/><span>fónta.</span></p>
<lb n="1224"/>
<lb n="1225"/><p><span>286. Comhairle tar éis phósta nó aithrighe tar éis bháis.</span>
<lb n="1226"/><span>Ní h-aon mhaith do dhuine iad.</span></p>
<lb n="1227"/>
<lb n="1228"/><p><span>287. Ní h-i gcomhnaidhe bheidh Domhnall Buidhe 'á</span>
<lb n="1229"/><span>phósadh ná cóir aige chuige.</span></p>
<lb n="1230"/>
<lb n="1231"/><p><span>De threibh na gCárthach i n-Uibh Ráthach dob' eadh an Domhnall</span>
<lb n="1232"/><span>buidhe sin.  Deirtear go raibh sé 112 bl. d'aois nuair a cailleadh</span>
<lb n="1233"/><span>é.  Bhí sé cúig uaire pósta.  Bhí sé 84 nuair a phós sé an</span>
<lb n="1234"/><span>duine deireannach aca agus bhí ceathrar clainne aige léi.  Cailleadh</span>
<lb n="1235"/><span>é sa mbliain 1751. Fear ocrach a bhí ag ithe le h-airc ar a bhainis</span>
<lb n="1236"/><span>adubhairt an rádh so thuas.  Sé brí atá leis — deinimís ár ndícheall</span>
<lb n="1237"/><span>ar mhaithe linn féin ó tá caoi againn — ní fios cathain a bheidh arís.</span></p>
<lb n="1238"/>
<lb n="1239"/><p><span>288. A scéal féin scéal gach aoinne —</span>
<lb n="1240"/><span>Agus scéal na sean-mhná an seanduine.</span></p>
<lb n="1241"/>
<lb n="1242"/><p><span>289. Is olc an bhean bheo ná cuirfeadh bean mharbh.</span>
<lb n="1243"/><span>Dob olc í an dara bean a bheadh ag fear muna gcuireadh sí</span>
<lb n="1244"/><span>cuimhne na céad mhná as a cheann.</span></p>
<lb n="1245"/>
<lb n="1246"/><p><span>290. Ní raibh aon lá maith agam ó phósas Seán.</span>
<lb n="1247"/><span>Ní thug Seán bocht saoghal chomh maith dhi agus a cheap sí a</span>
<lb n="1248"/><span>thabharfadh.</span>
<lb n="1249"/></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1250"/><p><span>291. Is mairg a bhíonn fé ghad ag á mhnaoi —</span>
<lb n="1251"/><span>Is gan aoinne ar an dtalamh is measa ná í.</span>
<lb n="1252"/><span>Deirtear, leis, "fé ghádh."</span></p>
<lb n="1253"/>
<lb n="1254"/><p><span>292. Do phós liobar leadhb.</span>
<lb n="1255"/><span>Is gnáth é sin a rádh nuair a théigheann beirt gan chrích, gan eolas</span>
<lb n="1256"/><span>d'iarraidh gnótha éigin a dhéanamh i dteannta chéile agus gur</span>
<lb n="1257"/><span>measa duine aca chun a dhéanta ná an dara duine.</span></p>
<lb n="1258"/>
<lb n="1259"/><p><span>293. Bás na céad mhná nó báisteach tar éis dinnéir.</span>
<lb n="1260"/><span>Dob' fhéidir tubaist ba mheasa thuitim ar dhuine!  Gheobhthaí bean</span>
<lb n="1261"/><span>eile i gcás aca agus níorbh olc an rud an tamall díomhaointis</span>
<lb n="1262"/><span>sa dara cás!</span></p>
<lb n="1263"/>
<lb n="1264"/><p><span>Féach uimhreacha 616, 928, 929, 1398, 1809, 1853, 1858,</span>
<lb n="1265"/></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1266"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1267"/>
<lb n="1268"/><p><span>BIADH AGUS</span>
<lb n="1269"/><span>DEOCHA BIDH.</span></p>
<lb n="1270"/>
<lb n="1271"/><p><span>Níorbh' é cáil ár muinntire-ne riamh aon tsuim mhór</span>
<lb n="1272"/><span>a bheith i mbiadh aca.  Fós féin ní mór an tábhacht a</span>
<lb n="1273"/><span>ghníd siad de ach go mbeadh dóthain réasúnta aca le</span>
<lb n="1274"/><span>fagháil.  Ní gnáth leo bheith d'iarraidh a ngoile a</span>
<lb n="1275"/><span>mhealladh chun tuille agus a ndóthain d'ithe.  B'fhéidir</span>
<lb n="1276"/><span>go n-abrochadh lucht a gcáinte gurbh amhlaidh ná raibh</span>
<lb n="1277"/><span>riamh ag Gaedhealaibh le n-ithe ach "cuid Pháidín de'n</span>
<lb n="1278"/><span>mheacan" .i. an t-eirbaillín caol, agus dá mbeadh a</span>
<lb n="1279"/><span>mhalairt aca go bhfoghlmochaidís craos bidh a dhéanamh.</span>
<lb n="1280"/><span>Ach dar le duine ag léigheadh na seannráidhte seo i</span>
<lb n="1281"/><span>dtaobh bidh do, níor cheap ár sinsear riamh gur sóluis</span>
<lb n="1282"/><span>é; ach gur rud é ba riachtanach agus ná raibh cúis ithte</span>
<lb n="1283"/><span>ag duine ach an t-ocras.</span></p>
<lb n="1284"/>
<lb n="1285"/><p><span>Toisc nach béile bidh biadh gan deoch tá na gnáth-</span>
<lb n="1286"/><span>ráidhte i dtaobh deocha bidh sa chaibideal so, leis.  Níl</span>
<lb n="1287"/><span>tagairt ann do dheochaibh biotáile ná meisce óir tá</span>
<lb n="1288"/><span>caibideal futha-san féin agus faoi neithe ghabhann</span>
<lb n="1289"/><span>leo.  Féach leat ó ól agus meisce.</span>
<lb n="1290"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1291"/><p><span>BIADH AGUS DEOCHA BIDH.</span></p>
<lb n="1292"/>
<lb n="1293"/><p><span>294. Capall na h-oibre an biadh.</span>
<lb n="1294"/><span>An té bhíonn ag obair ní mór do biadh.</span></p>
<lb n="1295"/>
<lb n="1296"/><p><span>295. Arán do-ghní rinnce.</span>
<lb n="1297"/><span>.i. Cuireann sé fuinneamh i nduine.</span></p>
<lb n="1298"/>
<lb n="1299"/><p><span>296. Ní beo gan biadh sinn.</span>
<lb n="1300"/><span>Deir duine é sin má bhítear ag lorg air obair a dhéanamh agus</span>
<lb n="1301"/><span>ocras air.</span></p>
<lb n="1302"/>
<lb n="1303"/><p><span>297. Ní fhéadfadh mála folamh seasamh ná cat marbh</span>
<lb n="1304"/><span>siubhal.</span></p>
<lb n="1305"/>
<lb n="1306"/><p><span>298. Níl tart, oighear ná ocras air.</span>
<lb n="1307"/><span>Le duine go mbíonn a dhóthain aige adeirtear é sin.</span></p>
<lb n="1308"/>
<lb n="1309"/><p><span>299. Sé an chéad bhiadh a chuaidh ar shliogán chuige é.</span>
<lb n="1310"/><span>Ní le biadh adeirtear é sin ach le teagasc nó sompla nó nós a</span>
<lb n="1311"/><span>múintear go hóg do leanbh agus go bhfeictear a rian air.</span></p>
<lb n="1312"/>
<lb n="1313"/><p><span>300. Má's leat me bheith láidir tabhair arán agus</span>
<lb n="1314"/><span>bainne dhom.</span>
<lb n="1315"/><span>I leith leanbh a cuitear an chainnt sin.</span></p>
<lb n="1316"/>
<lb n="1317"/><p><span>301. Ní fearr biadh ná ciall.</span>
<lb n="1318"/><span>Féach uimh.  404.</span></p>
<lb n="1319"/>
<lb n="1320"/><p><span>302. An rud a bheathochadh duine sé a mharbhochadh</span>
<lb n="1321"/><span>duine [eile].</span>
<lb n="1322"/><span>San Ainglis adeirtear "feoil do dhuine nimh do dhuine eile."</span></p>
<lb n="1323"/>
<lb n="1324"/><p><span>303. Is fearr bheith ag lorg bidh ná bheith ag lorg</span>
<lb n="1325"/><span>goile.</span></p>
<lb n="1326"/>
<lb n="1327"/><p><span>304. Mara mbeir i mbaile an bhidh bí sa bhaile le n-a</span>
<lb n="1328"/><span>thaoibh.</span>
<lb n="1329"/><span>.i. Comhairle bheith comhgarach do'n bhiadh.</span>
<lb n="1330"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1331"/><p><span>305. I n-ithe na bulóige iseadh bhíonn a thástáil.</span>
<lb n="1332"/><span>D'fhéachaint ciaca olc nó maith é.</span></p>
<lb n="1333"/>
<lb n="1334"/><p><span>306. Blais é is tiocfaidh dúil agat ann.</span>
<lb n="1335"/><span>nó:</span>
<lb n="1336"/><span>Blais an biadh is íosair é.</span>
<lb n="1337"/><span>Is minic ná beadh dúil ag duine i mbiadh go dtosnochadh sé</span>
<lb n="1338"/><span>ar ithe.</span></p>
<lb n="1339"/>
<lb n="1340"/><p><span>307. As a bhlaiseadh is fearr é.</span>
<lb n="1341"/><span>Tá blas níos fearr ná a dheallramh air.</span></p>
<lb n="1342"/>
<lb n="1343"/><p><span>308. Biadh rí ruacain,</span>
<lb n="1344"/><span>Biadh buachalla [nó: tuatha] báirnigh</span>
<lb n="1345"/><span>Biadh caillighe miongáin —</span>
<lb n="1346"/><span>Is í 'á bpiocadh le snáthaid.</span></p>
<lb n="1347"/>
<lb n="1348"/><p><span>309. Ní fearr buidheacán ná feoil.</span></p>
<lb n="1349"/>
<lb n="1350"/><p><span>310. Bolgam fíona an t-ubh, bolgam nimhe é lot.</span></p>
<lb n="1351"/>
<lb n="1352"/><p><span>311. Is mó lá bheimíd ar thaobh an teampaill</span>
<lb n="1353"/><span>Is na h-iarrfaidh ár ndranndal biadh.</span>
<lb n="1354"/><span>D'á bhrí sin deinimís ithe agus ól agus subhachas.</span></p>
<lb n="1355"/>
<lb n="1356"/><p><span>312. I n-am an bhidh a rugadh tu.</span>
<lb n="1357"/><span>Deirtear é sin le duine thagann isteach i dtigh le linn biadh</span>
<lb n="1358"/><span>bheith 'á ithe.</span></p>
<lb n="1359"/>
<lb n="1360"/><p><span>313. An té go mbíonn dinnéar aige bíonn finnéidhe</span>
<lb n="1361"/><span>aige.</span></p>
<lb n="1362"/>
<lb n="1363"/><p><span>314. Ba cheart duit cuimhneamh ar an arán d'ithis.</span>
<lb n="1364"/><span>nó:</span>
<lb n="1365"/><span>Ní bhíonn cuimhne ar an arán a ithtear.</span>
<lb n="1366"/></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1367"/><p><span>315. An comhgar chun an bhidh is an tíompal chun na</span>
<lb n="1368"/><span>h-oibre!</span></p>
<lb n="1369"/>
<lb n="1370"/><p><span>316. Fuadar chun an bhidh agus saothar chun an óir.</span></p>
<lb n="1371"/>
<lb n="1372"/><p><span>317. Duine gan dinnéar beirt chun suipéir.</span>
<lb n="1373"/><span>Bíonn ocras beirte air.</span></p>
<lb n="1374"/>
<lb n="1375"/><p><span>318. Ní moill ar dhuine a chuid bidh.</span></p>
<lb n="1376"/>
<lb n="1377"/><p><span>319. An té bhíonn amuich fuarann a chuid.</span>
<lb n="1378"/><span>Agus ní do bhiadh amhain atá tagairt annsan.</span></p>
<lb n="1379"/>
<lb n="1380"/><p><span>320. Ocras tar éis athluighthe.</span>
<lb n="1381"/><span>nó:</span></p>
<lb n="1382"/>
<lb n="1383"/><p><span>321. Ná h-athluigh do bhiadh go mbeidh sé id' mhála.</span>
<lb n="1384"/><span>nó:</span>
<lb n="1385"/><span>Bheirim-se mo mhallacht d'aoinne choidhche d'ath-</span>
<lb n="1386"/><span>lochadh a bhéile go mbeadh sé caithte aige.</span></p>
<lb n="1387"/>
<lb n="1388"/><p><span>Madaruadh a bheir uair ar chirc fraoich agus do bhí ar tí í ithe.</span>
<lb n="1389"/><span>Do labhair an t-éan leis agus adubhairt gur mhór an náire dho,</span>
<lb n="1390"/><span>muna dtugadh sé buidheachas ar dtúis do Dhia ar son an bhidh a bhí</span>
<lb n="1391"/><span>le caitheamh aige.  Do ghéill an madaruadh simplidhe do'n chainnt</span>
<lb n="1392"/><span>sin agus d'árduigh a dhá lapa chun beannacht Dé d'iarraidh ar an</span>
<lb n="1393"/><span>mbiadh.  Leis sin d'eitil an chearc fraoich agus dubhairt an mada-</span>
<lb n="1394"/><span>ruadh mar atá thuas.</span></p>
<lb n="1395"/>
<lb n="1396"/><p><span>322. Is mairg a dhíolfadh é féin ar a n-íosadh fé.</span></p>
<lb n="1397"/>
<lb n="1398"/><p><span>323. Cnoc nó tráigh a chuireann ocras ar chách.</span>
<lb n="1399"/><span>.i. Nuair a bhíd ag obair ionnta.</span></p>
<lb n="1400"/>
<lb n="1401"/><p><span>324. Is maith an t-annlan an t-ocras.</span></p>
<lb n="1402"/>
<lb n="1403"/><p><span>325. Is maith an mustárd an sliabh.</span>
<lb n="1404"/><span>.i. Tar éis bheith tamall ag siubhal an tsléibhe thiocfadh goile</span>
<lb n="1405"/><span>ocrais do dhuine.</span>
<lb n="1406"/></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1407"/><p><span>326. Is fearrde an bolg an biadh.</span></p>
<lb n="1408"/>
<lb n="1409"/><p><span>327. Is fearr bolg seang ná rud a chur ann ná</span>
<lb n="1410"/><span>raghadh leis [nó: ná réidhfeadh leis].</span></p>
<lb n="1411"/>
<lb n="1412"/><p><span>328. Is trom an a-ualach putóga folmha.</span></p>
<lb n="1413"/>
<lb n="1414"/><p><span>329. D'íosadh sé an polca te.</span>
<lb n="1415"/><span>[Agus d'ólfadh sé an Mhágach (?)]</span>
<lb n="1416"/><span>An polca te .i. as an bpolcadh te — as an uisce te.</span></p>
<lb n="1417"/>
<lb n="1418"/><p><span>329a. D'íosadh sé an Mhuclach.</span>
<lb n="1419"/><span>Carraig mhór i gcuan Thráighlí iseadh An Mhuclach.</span></p>
<lb n="1420"/>
<lb n="1421"/><p><span>330. Do dhuine gan chuid ní beag de choin é féin.</span>
<lb n="1422"/><span>Duine ná bíonn ach a dhóthain féin aige ní ceart bheith ag braith</span>
<lb n="1423"/><span>air chun roinnt a thabhairt d'aoinne eile.</span></p>
<lb n="1424"/>
<lb n="1425"/><p><span>331. Is maith an rud an congnamh ach tiompall na</span>
<lb n="1426"/><span>méise.</span></p>
<lb n="1427"/>
<lb n="1428"/><p><span>332. Is measa duine sa chúinne ná beirt ag an</span>
<lb n="1429"/><span>mbórd.</span></p>
<lb n="1430"/>
<lb n="1431"/><p><span>333. Bolg ba bheag do.</span>
<lb n="1432"/><span>Fuair sé níos mó bidh ná mar fhéadfadh sé a ithe .i. daoine fiala</span>
<lb n="1433"/><span>b'eadh iad.  Féach 350.</span></p>
<lb n="1434"/>
<lb n="1435"/><p><span>334. Plúr an phráta a theas.</span></p>
<lb n="1436"/>
<lb n="1437"/><p><span>335. Prátaí miona mílse mórbhídh beag chroicinn.</span>
<lb n="1438"/><span>Deagh-cháil ar phrátaí bidh é sin.</span></p>
<lb n="1439"/>
<lb n="1440"/><p><span>336. Ola an chroidhe an t-im.</span></p>
<lb n="1441"/>
<lb n="1442"/><p><span>332. An té itheann an t-im bíonn dath an phróca air.</span>
<lb n="1443"/></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1444"/><p><span>338. Leamhnacht na h-athghamhnaighe, gráinneach na</span>
<lb n="1445"/><span>h-athghráinnighe agus raitheacha mairt.</span>
<lb n="1446"/><span>An biadh is fearr ar domhan.</span></p>
<lb n="1447"/>
<lb n="1448"/><p><span>339. Is buaine an t-únán ná an t-anbhruithe.</span>
<lb n="1449"/><span>.i. Is sia bheadh tairbhe bó ag duine agus í beo 'á crúdh aige ná</span>
<lb n="1450"/><span>mar bheadh dá mbeadh sí marbh agus a cuid feola aige.</span></p>
<lb n="1451"/>
<lb n="1452"/><p><span>340. Ní biadh bainne is ní bainne bláthach</span>
<lb n="1453"/><span>Is ní feóil putóg [nó: iasc] cé go ndeineann</span>
<lb n="1454"/><span>sé sásamh.</span></p>
<lb n="1455"/>
<lb n="1456"/><p><span>341. Díogh gach dighe an mheadhg má's sean.</span>
<lb n="1457"/><span>Féach uimh — 1819.</span></p>
<lb n="1458"/>
<lb n="1459"/><p><span>342. Fagháltaisí an ghrutha ag snámh ar an meidhg.</span>
<lb n="1460"/><span>Ní shnámhann an chuid fónta de'n ghruth ach bheadh uaireannta</span>
<lb n="1461"/><span>píosaí beaga éadtroma ar snámh.  Nuair ná bíonn ach beagán de</span>
<lb n="1462"/><span>rud le fagháil deirtear ná bíonn ann de ach mar bheadh "faghál-</span>
<lb n="1463"/><span>taisí an ghrutha, agus &rl."</span></p>
<lb n="1464"/>
<lb n="1465"/><p><span>343. Is fearr baighreán [nó: bláthach] is bainne</span>
<lb n="1466"/><span>gabhar ná dul go tigh ar domhan d'á mhéid.</span></p>
<lb n="1467"/>
<lb n="1468"/><p><span>Is fearr do chuid bhocht féin ná dul fé chomaoine duine eile</span>
<lb n="1469"/><span>d'iarraidh a mhalairt.  Deirtear, leis: "ná dul go h-abhainn, & c."</span></p>
<lb n="1470"/>
<lb n="1471"/><p><span>344. Ní féidir é bheith 'na ghruth 's 'na mheidhg.</span>
<lb n="1472"/><span>.i. Ní féidir do dhuine rud a bheith ar dhá shlí aige.</span></p>
<lb n="1473"/>
<lb n="1474"/><p><span>345. Is maith leis na mná dealbha an bhláthach.</span>
<lb n="1475"/><span>.i. Is maith an rud rud cuibheasach nuair nach féidir rud níos</span>
<lb n="1476"/><span>fearr d'fhagháil, nó nuair bhíonn duine gan aon rud.</span></p>
<lb n="1477"/>
<lb n="1478"/><p><span>346. Is beag orm bláthach — nuair a bhíonn mo bholg</span>
<lb n="1479"/><span>lán de.</span>
<lb n="1480"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1481"/><p><span>347. Bainne as dia(idh) feola nó uisce as dia(idh)</span>
<lb n="1482"/><span>éisc.</span>
<lb n="1483"/><span>Sin iad na deocha is fearr le n-ól i na ndiaidh sin araon.</span></p>
<lb n="1484"/>
<lb n="1485"/><p><span>348. Nuair a bhíonn an cupán lán 'seadh is giorra</span>
<lb n="1486"/><span>dho é dhortadh.</span></p>
<lb n="1487"/>
<lb n="1488"/><p><span>349. 'Sé 'á fhiafraighe é dhíom-sa an íosainn feoil.</span>
<lb n="1489"/><span>nó:</span>
<lb n="1490"/><span>'Sé 'á fhiafruighe de'n duine breoite é an ólfadh</span>
<lb n="1491"/><span>sé bainne [nó: deoch].</span></p>
<lb n="1492"/>
<lb n="1493"/><p><span>Deirtear é sin nuair a fiafruightear de dhuine an ndéanfadh sé</span>
<lb n="1494"/><span>rud go mbeadh, go bhfios do'n saoghal, a fhonn go léir chuige.</span></p>
<lb n="1495"/>
<lb n="1496"/><p><span>350. Arán mór is beagán taois,</span>
<lb n="1497"/><span>Muga mór maide</span>
<lb n="1498"/><span>Agus bainne 'bhfad síos.</span></p>
<lb n="1499"/>
<lb n="1500"/><p><span>Mar sin a fuair duine féile i n-áit éigin.  Féach 333.</span></p>
<lb n="1501"/>
<lb n="1502"/><p><span>351. Feoil go maidí scean.</span>
<lb n="1503"/><span>.i. flúirse mhór.</span></p>
<lb n="1504"/>
<lb n="1505"/><p><span>352. Ith smior mairt is bí cruaidh tapaidh</span>
<lb n="1506"/><span>Ith smior muice is bí mór meathta.</span>
<lb n="1507"/><span>Deirtear "feoil mhairt" agus "feoil mhuice."</span></p>
<lb n="1508"/>
<lb n="1509"/><p><span>353. Ní baintear an ainm de'n bhlonaig [go dtugtar</span>
<lb n="1510"/><span>"scraith" uirthi].</span>
<lb n="1511"/><span>Cuid bheag shuarach d'aon ní — deirtear é sin leis le searbhas go</span>
<lb n="1512"/><span>mór mór nuair a bheadh súil ag duine le roinn níos fearr.</span></p>
<lb n="1513"/>
<lb n="1514"/><p><span>354. Ól a bhfeicfidh do shúil d'anbhruithe úr mhairt.</span>
<lb n="1515"/><span>Is d'á moladh adeirtear é sin.  Deirtear, leis:  "Ibh a bhfeicfidh</span>
<lb n="1516"/><span>do shúil d'úr-anbhruithe mhairt."</span>
<lb n="1517"/></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1518"/><p><span>355. An té ná faghann an fheoil is mór an sógh leis</span>
<lb n="1519"/><span>an t-anbhruithe.</span></p>
<lb n="1520"/>
<lb n="1521"/><p><span>356. Nuair is gann é an biadh iseadh is fial é roinnt.</span>
<lb n="1522"/><span>Iseadh adeir lucht grinn — "sé an d—l é roinnt!"</span></p>
<lb n="1523"/>
<lb n="1524"/><p><span>357. Scadán idir chúigear.</span>
<lb n="1525"/><span>Cosúlóid ar ghanntan bidh.</span></p>
<lb n="1526"/>
<lb n="1527"/><p><span>358. Lá breágh Samhraidh gan biadh gan annlan.</span>
<lb n="1528"/><span>Nuair a bhíonn na prátaí gann sa Bhealtaine agus sa Mheitheamh.</span></p>
<lb n="1529"/>
<lb n="1530"/><p><span>359. Féasta anocht is gorta amáireach.</span>
<lb n="1531"/><span>Mar sin iseadh bhíonn biadh ag daoine áirithe.</span></p>
<lb n="1532"/>
<lb n="1533"/><p><span>360. Cuid Pháidín de'n mheacan.</span>
<lb n="1534"/><span>.i. An t-eirbaillín caol.  Do bhí Páidín beag lag, is baoghal,</span>
<lb n="1535"/><span>agus d'fhág san gan a cheart é.  Ní i dtaobh bidh amháin is gnáthach</span>
<lb n="1536"/><span>é rádh — féach uimh. 1661.</span></p>
<lb n="1537"/>
<lb n="1538"/><p><span>361. Franncaigh ag ithe aráin [nó: mine] agus fir</span>
<lb n="1539"/><span>áilne gan seoid.</span>
<lb n="1540"/><span>.i. Arbhar nó plúr a choimeád fé ghlas agus ocras ar dhaoine.</span></p>
<lb n="1541"/>
<lb n="1542"/><p><span>362. An náire is mó fuair Fionn riamh —</span>
<lb n="1543"/><span>Rud 'na bhéal is gan aon ní 'na dhorn [nó: 'na</span>
<lb n="1544"/><span>láimh].</span>
<lb n="1545"/><span>Chun an béal d'aithlíonadh.</span></p>
<lb n="1546"/>
<lb n="1547"/><p><span>363. An lá ná bíonn aon ní againn bíonn cabáiste</span>
<lb n="1548"/><span>againn.</span></p>
<lb n="1549"/>
<lb n="1550"/><p><span>364. Bíonn blas [nó: faghtar blas] ar an mbeagán.</span>
<lb n="1551"/><span>Nuair ná bíonn ann ach beagán de rud is mór ag duine cuid de.</span>
<lb n="1552"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1553"/><p><span>365. Log uisce ar phláta ní sásta an t-annlan é.</span></p>
<lb n="1554"/>
<lb n="1555"/><p><span>366. Is fearr leathbhairrghin ná bheith gan arán.</span></p>
<lb n="1556"/>
<lb n="1557"/><p><span>367. Is geall le h-ocras gannachas.</span></p>
<lb n="1558"/>
<lb n="1559"/><p><span>368. Ní bhrúchtuigheann go sáthuigheann.</span></p>
<lb n="1560"/>
<lb n="1561"/><p><span>369. Is fearr deire fleadha ná tosach bruighne.</span>
<lb n="1562"/><span>Sin é adeir an duine thagann déannach ar fleidh nó ar dinnéar.</span></p>
<lb n="1563"/>
<lb n="1564"/><p><span>370. Triúr féin sac Dia h-Aoine nuair a bhíonn na</span>
<lb n="1565"/><span>daoine lag.</span></p>
<lb n="1566"/>
<lb n="1567"/><p><span>371. Aoinne an Chéasta is mór an céasadh bainne</span>
<lb n="1568"/><span>d'ól,</span>
<lb n="1569"/><span>Domhnach Cásca is mór an náire bheith gan feóil,</span>
<lb n="1570"/><span>Céadaoin a' Luaithrigh bainfí an chluas de'n té</span>
<lb n="1571"/><span>íosadh feóil.</span></p>
<lb n="1572"/>
<lb n="1573"/><p><span>372. An dríodar an chuid is reimhre de'n phraisigh.</span>
<lb n="1574"/><span>Deirtear é sin le rudaí seachas praiseach.</span></p>
<lb n="1575"/>
<lb n="1576"/><p><span>373. Ní bhíonn suas ach fear fuartha na praisce.</span>
<lb n="1577"/><span>Mar bíonn súd 'á blaiseadh an fhaid a bhíonn an phraiseach 'á</span>
<lb n="1578"/><span>fuaradh aige agus bíonn roinnt di ithte aige sula roinntear ar</span>
<lb n="1579"/><span>na daoine eile í.</span></p>
<lb n="1580"/>
<lb n="1581"/><p><span>374. Clann na beirte dritheár an leite agus an</span>
<lb n="1582"/><span>sríobán.</span></p>
<lb n="1583"/>
<lb n="1584"/><p><span>375. Bíonn blas milis ar phuirseach na gcomharsan.</span>
<lb n="1585"/><span>Agus tá daoine ann agus b'fhearr leo é dh'ithe ná a gcuid féin.</span>
<lb n="1586"/><span>Bíonn an chainnt sin, leis, ag mnáibh tighe má bhíd a gcuid fear ag</span>
<lb n="1587"/><span>moladh cócaireachta ban eile.</span>
<lb n="1588"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1589"/><p><span>376. Leite na dtáiliúirí.</span>
<lb n="1590"/><span>Gach leite gan blas gan slacht.</span>
<lb n="1591"/><span>Féach uimh. 685.</span></p>
<lb n="1592"/>
<lb n="1593"/><p><span>377. Is fearr greim de choinín ná dhá ghreim de chat.</span>
<lb n="1594"/><span>.i. Is fearr beagán de rud fónta ná mórchuid de dhroch rud.</span></p>
<lb n="1595"/>
<lb n="1596"/><p><span>378. Marbhuigheann solaoidí muc.</span>
<lb n="1597"/><span>.i. Bheith ag triall saghaiseanna bidh uirthi.</span></p>
<lb n="1598"/>
<lb n="1599"/><p><span>379. Scruid áirneáin.</span>
<lb n="1600"/><span>.i. Béile beag ithtear go déannach istoidhche.</span></p>
<lb n="1601"/>
<lb n="1602"/><p><span>380. Bolgán eadarthra.</span>
<lb n="1603"/><span>Béile ithtear idir bhricfeast agus béile meadhon lae.</span></p>
<lb n="1604"/>
<lb n="1605"/><p><span>381. Gach aon tsáth' chun ceann an chalmóra [nó: chun</span>
<lb n="1606"/><span>mála na mine].</span>
<lb n="1607"/><span>.i. gach duine d'iarraidh a chuid — nó níos mó — do bheith aige de'n</span>
<lb n="1608"/><span>rud maith a bhíonn le fagháil go saoráideach.</span></p>
<lb n="1609"/>
<lb n="1610"/><p><span>382. An méid sin mine leis an méid sin uisce.</span>
<lb n="1611"/><span>.i. An comhthrom dleaghthach ó gach taobh.  Bíonn rudaí seachas</span>
<lb n="1612"/><span>min is uisce i gceist nuair a deirtear an chainnt sin.</span></p>
<lb n="1613"/>
<lb n="1614"/><p><span>383. Is fuirist fuinneadh i n-aice na mine.</span>
<lb n="1615"/><span>.i. Is fuirist do dhuine rud maith a dhéanamh nuair a bhíonn an</span>
<lb n="1616"/><span>chóir agus an t-adhbhar aige.</span></p>
<lb n="1617"/>
<lb n="1618"/><p><span>384. Is milse salann ná siúicre.</span>
<lb n="1619"/><span>.i. Is fearr dod' shláinte.</span></p>
<lb n="1620"/>
<lb n="1621"/><p><span>385. Mara n-ithidh an leanbh é íosaidh an bhanaltra é.</span>
<lb n="1622"/><span>Béas fé'n dtuaith é nuair a thagann clann ar lánúin bhoicht go</span>
<lb n="1623"/><span>mbeireann na comharsain bronntanaisí bidh, agus &rl., go dtí an</span>
<lb n="1624"/><span>leanbh óg.</span>
<lb n="1625"/></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1626"/><p><span>386. Pé duine an rí sí an té an bhainríon.</span>
<lb n="1627"/><span>Moladh ar thé é sin.</span></p>
<lb n="1628"/>
<lb n="1629"/><p><span>387. Caifí dhom féin is té dhom bhean.</span>
<lb n="1630"/><span>.i. Gach aoinne agus a rogha féin aige.</span></p>
<lb n="1631"/>
<lb n="1632"/><p><span>388. Ní féasta go rósta.</span></p>
<lb n="1633"/>
<lb n="1634"/><p><span>389. Is luaithe rósta ná beirbhiú.</span></p>
<lb n="1635"/>
<lb n="1636"/><p><span>390. Is fada bior gan feoil.</span></p>
<lb n="1637"/>
<lb n="1638"/><p><span>391. Is éascaighe bior ná oighean.</span>
<lb n="1639"/><span>.i. Is luaithe feoil a bhruith ar bhior ná i n-oighean.</span></p>
<lb n="1640"/>
<lb n="1641"/><p><span>392. Is maith an cócaire an cócaire fireann,</span></p>
<lb n="1642"/>
<lb n="1643"/><p><span>393. Beirbhiú buachalla d'íosadh cailín é.</span></p>
<lb n="1644"/>
<lb n="1645"/><p><span>394. Gach tart le teas.</span></p>
<lb n="1646"/>
<lb n="1647"/><p><span>395. Puirseach ó 'raer í!</span></p>
<lb n="1648"/>
<lb n="1649"/><p><span>Ní ag tagairt do phraisigh ar bith adeirtear an chainnt sin anois</span>
<lb n="1650"/><span>ach ag tagairt do bhotún a bheadh déanta nó do chainnt gan chiall</span>
<lb n="1651"/><span>ná creidfí.</span></p>
<lb n="1652"/>
<lb n="1653"/><p><span>Triúr Ciarraigheach a chuaidh ag tuilleamh soir go Tiobraid</span>
<lb n="1654"/><span>Árann uair agus tugadh árthach praisce dhóibh mar bhéile istoidhche.</span>
<lb n="1655"/><span>Bhí scanán tagaithe ar a bhárr agus níor thuig an chéad duine aca</span>
<lb n="1656"/><span>ná go raibh an phraiseach fuar.  Chuir sé ar a cheann an t-árthach</span>
<lb n="1657"/><span>agus d'ól bolgam.  Do dóghadh go croidhe é.  Níor ghearán sé, ámh.</span>
<lb n="1658"/><span>"Puirseach ó 'raer í," ar seisean, agus do shín do'n dara fear.</span>
<lb n="1659"/><span>D'ól an dara fear agus d'imigh an dálta céadna air sin, ach níor</span>
<lb n="1660"/><span>leig air.  "Is mairg nár théidh í," ar seisean.  Nuair d'ól an</span>
<lb n="1661"/><span>tríú fear a chuid do ghoill an teas air.  "Scalladh mo chléibh í,</span>
<lb n="1662"/><span>má's mar seo bhí sí agaibh go léireach!" ar sé.</span></p>
<lb n="1663"/>
<lb n="1664"/><p><span>396. Puirseach is rabh-dil-um!</span>
<lb n="1665"/><span>Focal magaidh fé ghnó gan chrích.</span></p>
<lb n="1666"/>
<lb n="1667"/><p><span>397. Ní béile bidh biadh gan deoch.</span></p>
<lb n="1668"/>
<lb n="1669"/><p><span>398. Cócaire Cornail Ramsey.</span>
<lb n="1670"/><span>Ainm droch-mheasa é sin ar dhuine loiteann an bia le linn</span>
<lb n="1671"/><span>cócaireachta.</span></p>
<lb n="1672"/>
<lb n="1673"/><p><span>Féach leat seanfhocail gurab uimhir dóibh — 71, 109, 345, 604, 605</span>
<lb n="1674"/><span>606, 958, 986, 1141, 1593, 1850.</span>
<lb n="1675"/></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1676"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1677"/>
<lb n="1678"/><p><span>ÓL AGUS MEISCE.</span></p>
<lb n="1679"/>
<lb n="1680"/><p><span>Cáineadh is mó deintear ar an ól i seanfhoclaibh</span>
<lb n="1681"/><span>Gaedhilge.  Droch-nós iseadh é.  Adhbhar náire iseadh</span>
<lb n="1682"/><span>meisce agus adhbhar magaidh an té do-ghní meisce, "ag</span>
<lb n="1683"/><span>tabhairt airgid go réidh ar son a chéille bhreith uaidh."</span>
<lb n="1684"/><span>Dob' é an t-ól measardha "an cupán beag is gan é</span>
<lb n="1685"/><span>lán is a leigean ar chlár i bhfad.  Ar nós a lán eile</span>
<lb n="1686"/><span>deaghtheagasca is baoghal ná h-éistightí go so-chomhair-</span>
<lb n="1687"/><span>leach leis.  Ba mhilis é an fíon ag a lán daoine agus</span>
<lb n="1688"/><span>d'ólaidís.  Deiridís nach le dúil ann é ach chun a</span>
<lb n="1689"/><span>gcroidhe d'árdú agus chun cuideachtanas agus féile</span>
<lb n="1690"/><span>do dhéanamh.</span>
<lb n="1691"/></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1692"/><p><span>ÓL AGUS MEISCE</span></p>
<lb n="1693"/>
<lb n="1694"/><p><span>399. Is túisce deoch ná scéal.</span></p>
<lb n="1695"/>
<lb n="1696"/><p><span>Má thagann duine chun do thighe cuir 'na shuidhe é agus tabhair</span>
<lb n="1697"/><span>deoch do sula bhfiafruighir de cad a thug é.</span></p>
<lb n="1698"/>
<lb n="1699"/><p><span>400. Is fearr mac le h-imirt ná mac le h-ol.</span>
<lb n="1700"/><span>Cé gur droch-bhéas an imirt féin.</span></p>
<lb n="1701"/>
<lb n="1702"/><p><span>401. An té ná h-ólann ach uisce ní bhíonn sé ar</span>
<lb n="1703"/><span>meisce.</span></p>
<lb n="1704"/>
<lb n="1705"/><p><span>402. Galar gan náire an tart.</span></p>
<lb n="1706"/>
<lb n="1707"/><p><span>403. Meisce mór do-ghní lionn —</span>
<lb n="1708"/><span>Beag iongna liom gan bheith buan;</span>
<lb n="1709"/><span>Airgead do-bheirim go réidh</span>
<lb n="1710"/><span>Ar son mo chéille bhreith uaim.</span></p>
<lb n="1711"/>
<lb n="1712"/><p><span>404. Ní fearr biadh ná ciall [agus níorbh' fhearr riamh</span>
<lb n="1713"/><span>iad ná an deoch].</span>
<lb n="1714"/><span>Is cosúil ná raibh an dara cuid sin thuas sa tseanfhocal ar</span>
<lb n="1715"/><span>dtúis.</span></p>
<lb n="1716"/>
<lb n="1717"/><p><span>405. Ól deoch an tarta nár tháinig.</span>
<lb n="1718"/><span>nó:</span>
<lb n="1719"/><span>Deoch an tarta nach tháinig agus tugaimís</span>
<lb n="1720"/><span>fáscadh fé.</span></p>
<lb n="1721"/>
<lb n="1722"/><p><span>406. Ól an deoch 's is beag an díth dhuit é —</span>
<lb n="1723"/><span>Is gur chuir an deoch so tort ar dhaoine araer.</span>
<lb n="1724"/></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="1725"/><p><span>407. Deoch roimh tart, deoch i ndiaidh tarta agus</span>
<lb n="1726"/><span>deoch i n-aghaidh tarta.</span>
<lb n="1727"/><span>Leathscéal magaidh chun tuille d'ól.</span></p>
<lb n="1728"/>
<lb n="1729"/><p><span>408. An té nár ól riamh cárt ná cnagaire bíonn</span>
<lb n="1730"/><span>aindise lá a bháis air.</span>
<lb n="1731"/><span>Lucht óil adeir sin.</span></p>
<lb n="1732"/>
<lb n="1733"/><p><span>409. Toghaibh do chuideachta sara dtéighir ag ól.</span>
<lb n="1734"/><span>Óir ar ball nuair bheir gan splannc céille agat beir ar a</span>
<lb n="1735"/><span>dtoil ag drochdhaoinibh má's iad a bhíonn farat.</span></p>
<lb n="1736"/>
<lb n="1737"/><p><span>410. Gléas tighe chun a bheith buan,</span>
<lb n="1738"/><span>Bean chruaidh is fear gan tart;</span>
<lb n="1739"/><span>Cupán beag is gan é lán,</span>
<lb n="1740"/><span>Is a leigean ar chlár i bhfad.</span></p>
<lb n="1741"/>
<lb n="1742"/><p><span>Tá a dheallramh ar an rann san gur lucht leabhar agus scríbhinne</span>
<lb n="1743"/><span>a cheap ar dtúis é.</span></p>
<lb n="1744"/>
<lb n="1745"/><p><span>411. Seachain tigh an tábhairne nó is báirnigh is beatha</span>
<lb n="1746"/><span>dhuit.</span>
<lb n="1747"/><span>.i. Ní bheidh agat ach báirnigh má leanair de'n ól.</span></p>
<lb n="1748"/>
<lb n="1749"/><p><span>412. An té is mó ólann 'sé is mó dúil ann.</span></p>
<lb n="1750"/>
<lb n="1751"/><p><span>413. D'á mhéid é an t-ól 'seadh is mó an tart.</span></p>
<lb n="1752"/>
<lb n="1753"/><p><span>414. Tart an bruach leanna.</span>
<lb n="1754"/><span>An deoch nó adhbhar na dighe ann ach gan é le n-ól.</span></p>
<lb n="1755"/>
<lb n="1756"/><p><span>415. Tart madra lá báistighe.</span></p>
<lb n="1757"/>
<lb n="1758"/><p><span>416. Tart Fhéidhlim.</span>
<lb n="1759"/><span>Tart nár múchadh riamh.</span>
<lb n="1760"/></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="1761"/><p><span>417. Ní mhothuigheann béal fliuch béal tirm.</span></p>
<lb n="1762"/>
<lb n="1763"/><p><span>418. Cad tá sa bhiotáille?</span></p>
<lb n="1764"/>
<lb n="1765"/><p><span>Tá sult is greann is carthannacht —</span>
<lb n="1766"/><span>Tá diabhail is deamhain is achrann.</span></p>
<lb n="1767"/>
<lb n="1768"/><p><span>419. Is maith an bhean chaointe an chiarsa.</span>
<lb n="1769"/><span>.i. Tiarsa — bairrle de lionn.  An té go mbeadh a leithéid ar</span>
<lb n="1770"/><span>a thórramh do bheadh lucht a chaointe ann — bíodh agus ná beidís</span>
<lb n="1771"/><span>croidhe-bhriste.</span></p>
<lb n="1772"/>
<lb n="1773"/><p><span>420. Is beag sochar na síor-mheisce.</span></p>
<lb n="1774"/>
<lb n="1775"/><p><span>421. D'ólfadh sé an tSiúir.</span>
<lb n="1776"/><span>nó:</span></p>
<lb n="1777"/>
<lb n="1778"/><p><span>422. D'ólfadh sé an sop as an srathar.</span>
<lb n="1779"/><span>nó:</span></p>
<lb n="1780"/>
<lb n="1781"/><p><span>423. D'ólfadh sé an bhólacht is an capaillín glas.</span>
<lb n="1782"/><span>nó:</span></p>
<lb n="1783"/>
<lb n="1784"/><p><span>424. D'ólfadh sé an abha d'á mbeadh gob caol uirthi.</span>
<lb n="1785"/><span>nó:</span></p>
<lb n="1786"/>
<lb n="1787"/><p><span>425. D'ólfadh sé an "braon anuas."</span>
<lb n="1788"/><span>Féach leat 329.</span></p>
<lb n="1789"/>
<lb n="1790"/><p><span>426. Baineann an drúncaer an díon d'á thigh féin</span>
<lb n="1791"/><span>agus cuireann ar thigh an tábhairne é.</span></p>
<lb n="1792"/>
<lb n="1793"/><p><span>427. Lá ar meisce is lá ag ól uisce.</span>
<lb n="1794"/><span>.i. Lá le flúirse is lá gan blaise aige.</span></p>
<lb n="1795"/>
<lb n="1796"/><p><span>428. Lá sa tábhairne is lá sa tsúsa is lá eile ag</span>
<lb n="1797"/><span>soláthar chúcha.</span>
<lb n="1798"/><span>.i. Lá meisce is lá craos-bhreoite is lá eile ag tuilleamh.</span>
<lb n="1799"/></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="1800"/><p><span>429. Meisce an phúca.</span>
<lb n="1801"/><span>Sin é meisce an té ná h-ólann ach istoidhche.</span></p>
<lb n="1802"/>
<lb n="1803"/><p><span>430. Oidhche shúgach agus maidin bhrónach, póca folamh</span>
<lb n="1804"/><span>agus cóta salach.</span>
<lb n="1805"/><span>.i. Toradh na dighe.</span></p>
<lb n="1806"/>
<lb n="1807"/><p><span>431. Scéidheann fíon fírinne.</span></p>
<lb n="1808"/>
<lb n="1809"/><p><span>432. Ní cheileann meisce rún.</span></p>
<lb n="1810"/>
<lb n="1811"/><p><span>433. Scéidheann meisce mí-rún.</span></p>
<lb n="1812"/>
<lb n="1813"/><p><span>An droch-aigne bhíonn fé cheilt istigh — scéidheann sí amach.</span></p>
<lb n="1814"/>
<lb n="1815"/><p><span>434. Canann meisce nó fearg fíor.</span></p>
<lb n="1816"/>
<lb n="1817"/><p><span>435. Is milis fíon, is searbh a íoc.</span></p>
<lb n="1818"/>
<lb n="1819"/><p><span>436. Is milis d'á ól é ach is searbh é íoc as</span>
<lb n="1820"/><span>[nó: d'á dhíol é].</span></p>
<lb n="1821"/>
<lb n="1822"/><p><span>437. Is minic do bheinn ar meisce ach le leisce bheith</span>
<lb n="1823"/><span>ag díol as.</span></p>
<lb n="1824"/>
<lb n="1825"/><p><span>438. Aoinne amháin a iarrann agus dáréag a ólann.</span></p>
<lb n="1826"/>
<lb n="1827"/><p><span>439. Pé duine ólfaidh é Domhnall a dhíolfaidh as.</span>
<lb n="1828"/><span>Déarfadh duine é sin nuair a bheadh rud 'á dhéanamh ag daoinibh</span>
<lb n="1829"/><span>agus gurab é féin a bheadh freagarthach ann.</span></p>
<lb n="1830"/>
<lb n="1831"/><p><span>440. Dhá dtrian cainnte ag lucht póite.</span></p>
<lb n="1832"/>
<lb n="1833"/><p><span>441. Ná bí cainnteach i dtigh an óil.</span></p>
<lb n="1834"/>
<lb n="1835"/><p><span>Agus gan do chainnt go ró éifeachtúil, b'fhéidir.</span>
<lb n="1836"/></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="1837"/><p><span>442. Níorbh' é boladh na gaoithe bhí uaidh.</span></p>
<lb n="1838"/>
<lb n="1839"/><p><span>.i. Ó n-a anál.  Bolath an óil do bhí uaidh.</span></p>
<lb n="1840"/>
<lb n="1841"/><p><span>443. Sé leigheas na póite ól arís.</span></p>
<lb n="1842"/>
<lb n="1843"/><p><span>nó:</span></p>
<lb n="1844"/>
<lb n="1845"/><p><span>444. Ribe de chlúmh na cún (con) a rug ort.</span></p>
<lb n="1846"/>
<lb n="1847"/><p><span>.i. Má bhíonn tú suaithte, brúighte, marbh, tnáithte,</span>
<lb n="1848"/><span>Ó shugha na n-ubhall gcumhra is an leanna láidir,</span>
<lb n="1849"/><span>Glac-se chughat, má's fiú leat teacht id' shláinte,</span>
<lb n="1850"/><span>Ribe de chlúmh na cún san, ar n-a mháireach.</span></p>
<lb n="1851"/>
<lb n="1852"/><p><span>445. Is gnáthach tart ar fhear siubhail.</span></p>
<lb n="1853"/>
<lb n="1854"/><p><span>Agus adeirtear, leis:</span></p>
<lb n="1855"/>
<lb n="1856"/><p><span>446. Is gnáthach siubhal ar fhear tarta.</span></p>
<lb n="1857"/>
<lb n="1858"/><p><span>Óir ólann sé a mbíonn aige agus caitheann an bóthar a ghabháil.</span></p>
<lb n="1859"/>
<lb n="1860"/><p><span>447. Domhnall ar meisce is a bhean ag ól uisce,</span>
<lb n="1861"/><span>is na páistí ag béicigh.</span></p>
<lb n="1862"/>
<lb n="1863"/><p><span>Deirtear "an píobaire" go minic i n-ionad "Domhnall" agus</span>
<lb n="1864"/><span>"na gárlaigh" i n-ionad "na páistí."</span></p>
<lb n="1865"/>
<lb n="1866"/><p><span>448. Tosach cuirn do mhnáibh.</span></p>
<lb n="1867"/>
<lb n="1868"/><p><span>449. Ní ólann na mná fíon ach imigheann sé le n-a</span>
<lb n="1869"/><span>linn.</span></p>
<lb n="1870"/>
<lb n="1871"/><p><span>.i. Amhras annsan go n-ólaid i gan fhios é.</span></p>
<lb n="1872"/>
<lb n="1873"/><p><span>450. Cad é an díobháil liom bean ar meisce ach</span>
<lb n="1874"/><span>stráille fir!</span></p>
<lb n="1875"/>
<lb n="1876"/><p><span>Sin é tuairim na mban ar an scéal.</span></p>
<lb n="1877"/>
<lb n="1878"/><p><span>451. Tart deire an óil.</span></p>
<lb n="1879"/>
<lb n="1880"/><p><span>Tá tagairt do'n ól ins na seanfhocail seo — 33, 1809, 1810, 1811,</span>
<lb n="1881"/><span>1851, 1854.</span>
<lb n="1882"/></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="1883"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="1884"/>
<lb n="1885"/><p><span>CAINNT</span></p>
<lb n="1886"/>
<lb n="1887"/><p><span>Gheobhthar annso feallsúnacht na ndaoine tháinig</span>
<lb n="1888"/><span>romhainn i dtaobh an fhocail bheo a thigeas ó'n</span>
<lb n="1889"/><span>dteangain.  Do mholaidís tost agus discréid labhartha</span>
<lb n="1890"/><span>agus cháinidís béalscaoilteacht agus bladhman.  Tá</span>
<lb n="1891"/><span>comhairlí ciallmhara annso i n-aghaidh an bhréithir mhir</span>
<lb n="1892"/><span>a dhéanfadh snaidhm ná scaoilfeadh t'fhiacla.  Seod</span>
<lb n="1893"/><span>feallsúnachta agus bláth litríochta gach ceann aca.</span>
<lb n="1894"/></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="1895"/><p><span>CAINNT</span></p>
<lb n="1896"/>
<lb n="1897"/><p><span>452. Is binn béal 'na thost.</span></p>
<lb n="1898"/>
<lb n="1899"/><p><span>453. Amhrán an bhéil dúnta</span></p>
<lb n="1900"/>
<lb n="1901"/><p><span>454. Is binn béal ar siubhal ach ní dhearna béal 'na</span>
<lb n="1902"/><span>chomhnaidhe aimhleas riamh.</span></p>
<lb n="1903"/>
<lb n="1904"/><p><span>455. Tá trí réidhteach is trí chur-amach ar gach aon</span>
<lb n="1905"/><span>fhocal.</span>
<lb n="1906"/><span>Agus cá mbíonn an fhírinne eatartha.</span>
<lb n="1907"/><span>Féach uimh. 562.</span></p>
<lb n="1908"/>
<lb n="1909"/><p><span>456. Ní dheineann béal 'na chomhnaidhe aighneas [nó: a</span>
<lb n="1910"/><span>aimhleas].</span></p>
<lb n="1911"/>
<lb n="1912"/><p><span>457. Deineann ceann ciallmhar béal iadhta.</span></p>
<lb n="1913"/>
<lb n="1914"/><p><span>458. Ní fearr a rádh ná cuimhneamh air.</span></p>
<lb n="1915"/>
<lb n="1916"/><p><span>459. Is mairg a labharfadh go teann.</span>
<lb n="1917"/><span>nó:</span></p>
<lb n="1918"/>
<lb n="1919"/><p><span>460. Is mairg ná cuireann srian le n-a ghuth.</span></p>
<lb n="1920"/>
<lb n="1921"/><p><span>Rann ann:</span></p>
<lb n="1922"/>
<lb n="1923"/><p><span>Is mairg ná bíonn aige ciall,</span>
<lb n="1924"/><span>'S is mairg ná cuireann srian le n-a ghuth;</span>
<lb n="1925"/><span>Anois ó imigh an fíon 's an fiadh,</span>
<lb n="1926"/><span>Is maith an biadh an chaora dhubh.</span></p>
<lb n="1927"/>
<lb n="1928"/><p><span>461. Scéal Caillighe an uathbháis.</span></p>
<lb n="1929"/>
<lb n="1930"/><p><span>Deirtear é sin le cainnt duine do ghní scéal mór uathbhásach de</span>
<lb n="1931"/><span>rud beag gan tábhacht.</span>
<lb n="1932"/></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="1933"/><p><span>462. Ní thug Dia fios d'á mháthair.</span>
<lb n="1934"/><span>.i. ba cheart do dhuine fios a chúraim a choimeád aige féin.</span></p>
<lb n="1935"/>
<lb n="1936"/><p><span>463. Is ciúin iad na linnte lána.</span></p>
<lb n="1937"/>
<lb n="1938"/><p><span>464. Ní fearr cainnt ná éisteacht.</span>
<lb n="1939"/><span>nó, mar adubhairt an bárdscológ:</span></p>
<lb n="1940"/>
<lb n="1941"/><p><span>Iomarca cainnte ag neach</span>
<lb n="1942"/><span>Do bheir neamhchion ar a chéill;</span>
<lb n="1943"/><span>'S is fíor go ndeineann feadán glór</span>
<lb n="1944"/><span>Spadán de'n chóir féin.</span></p>
<lb n="1945"/>
<lb n="1946"/><p><span>465. Seachain an duine ná labhrann puinn.</span></p>
<lb n="1947"/>
<lb n="1948"/><p><span>466. Is críonna an duine a ghníos rún air féin.</span></p>
<lb n="1949"/>
<lb n="1950"/><p><span>467. D'imeochadh rith focail ar shagart a' pharóiste.</span>
<lb n="1951"/><span>Dá bhrí sin ní ceart bheith milleánach ar dhuine eile ná beadh i</span>
<lb n="1952"/><span>n-ao' chor chomh tuiscionnach leis, má shleamhnuigheann focal neamh-</span>
<lb n="1953"/><span>dheischréideach uaidh.</span></p>
<lb n="1954"/>
<lb n="1955"/><p><span>468. Innis domh-sa innis do'n chloich é.</span>
<lb n="1956"/><span>Innis d'aoinne eile é innis do'n bhóthar.</span></p>
<lb n="1957"/>
<lb n="1958"/><p><span>469. An té thabharfadh scéal chughat bhéarfadh sé dhá</span>
<lb n="1959"/><span>scéal uait.</span></p>
<lb n="1960"/>
<lb n="1961"/><p><span>470. Is minic a cheanglochadh do theanga rud ná</span>
<lb n="1962"/><span>scaoilfeadh t'fhiacla.</span></p>
<lb n="1963"/>
<lb n="1964"/><p><span>471. Cé ná bíonn aon chnámh sa teangain is minic a</span>
<lb n="1965"/><span>bhris sí ceann duine.</span></p>
<lb n="1966"/>
<lb n="1967"/><p><span>472. Ná gearradh do theanga do scórnach.</span>
<lb n="1968"/><span>.i. Ná h-abair aon rud a thiocfadh id' choinne uair eile.</span>
<lb n="1969"/></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="1970"/><p><span>473. Beagán is a rádh go maith.</span></p>
<lb n="1971"/>
<lb n="1972"/><p><span>474. Dhéanfadh sé cat is dá eirball.</span>
<lb n="1973"/><span>Deirtear é sin i dtaobh duine bheadh ag maoidheamh as an ngaisce</span>
<lb n="1974"/><span>bhí sé chun a dhéanamh.  Nuair a bhí an Gobán Saor 'na fhear óg</span>
<lb n="1975"/><span>chuaidh sé lá ar lorg oibre.  Fuair sé obair .i. aire thabhairt do</span>
<lb n="1976"/><span>cheardchain an fhaid do bheadh na gaibhne ag ithe.  "Cad a bhead-sa a</span>
<lb n="1977"/><span>dhéanamh go dtagaidh sibh?" ars an Gobán.  "Cat is dá eirball,"</span>
<lb n="1978"/><span>ars an gabha leis le droch-mheas air.  Nuair thánadar thar n-ais bhí</span>
<lb n="1979"/><span>an cheardcha lán de chataibh dá eirball!</span></p>
<lb n="1980"/>
<lb n="1981"/><p><span>475. Dhéanfadh sé na h-uirc is na h-airc.</span></p>
<lb n="1982"/>
<lb n="1983"/><p><span>476. Soitheach folamh is mó torann.</span></p>
<lb n="1984"/>
<lb n="1985"/><p><span>477. Is árd glór 's is beag gníomh é.</span></p>
<lb n="1986"/>
<lb n="1987"/><p><span>478. Focal mór is gníomh beag.</span></p>
<lb n="1988"/>
<lb n="1989"/><p><span>479. Mórán cainnte ar bheagán cúise.</span>
<lb n="1990"/><span>Féach uimh. 801.</span></p>
<lb n="1991"/>
<lb n="1992"/><p><span>480. Buaileam sciath!</span></p>
<lb n="1993"/>
<lb n="1994"/><p><span>An ainm a tugtar ar dhuine ghníos maoidheamh mór as a ghaisce</span>
<lb n="1995"/><span>agus nárbh' fhiú an gaisce é.</span></p>
<lb n="1996"/>
<lb n="1997"/><p><span>481. Tá cainnt saor ir airgead ar thobac.</span></p>
<lb n="1998"/>
<lb n="1999"/><p><span>482. Fuitsiomó, Faitsiomó.  'Thaidhg Uí Laoghaire!</span>
<lb n="2000"/><span>Cainnt gan éifeacht.</span></p>
<lb n="2001"/>
<lb n="2002"/><p><span>483. Ní bhíonn aon chustam ar chainnt.</span></p>
<lb n="2003"/>
<lb n="2004"/><p><span>484. Glór mór i gceann beag.</span></p>
<lb n="2005"/>
<lb n="2006"/><p><span>485. Bíonn dá cheann ar gach caora,</span>
<lb n="2007"/><span>nó:</span>
<lb n="2008"/><span>Bíonn dá lomra ar do chaora-sa gach aon lá.</span></p>
<lb n="2009"/>
<lb n="2010"/><p><span>Le daoine bhíonn ag maoidheamh as a gcuid saidhbhreasa adeirtear</span>
<lb n="2011"/><span>na cainnteanna san.</span>
<lb n="2012"/></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2013"/><p><span>486. Bíonn dá cheann ar bhreac Trágha Móire.</span></p>
<lb n="2014"/>
<lb n="2015"/><p><span>487. Bíonn seacht srath ar gach iomaire aige.</span></p>
<lb n="2016"/>
<lb n="2017"/><p><span>488. Chuirfeadh sé cosa maide fé sna cearca.</span></p>
<lb n="2018"/>
<lb n="2019"/><p><span>489. Ba bheag orm bladar agus beagmhaitheas.</span></p>
<lb n="2020"/>
<lb n="2021"/><p><span>490. Fear i dtigh duine eile — stracfadh sé an dair</span>
<lb n="2022"/><span>as a phréa'cha.  ach dá bhfaghadh sé eirball cait</span>
<lb n="2023"/><span>ar bhloc 'na thigh féin ní bhainfeadh sé anuas é.</span></p>
<lb n="2024"/>
<lb n="2025"/><p><span>491. Ná glac duine choidhche ar a thuairisc féin.</span></p>
<lb n="2026"/>
<lb n="2027"/><p><span>492. An té is mó oscluigheann a bhéal sé is lugha</span>
<lb n="2028"/><span>oscluigheann a sparán.</span></p>
<lb n="2029"/>
<lb n="2030"/><p><span>493. Ná bíodh croidhe loin agus guth leomhain agat.</span></p>
<lb n="2031"/>
<lb n="2032"/><p><span>494. Leigheas gach bróin comhrádh.</span></p>
<lb n="2033"/>
<lb n="2034"/><p><span>495. Is minic a bhíonn ciúin cionntach.</span></p>
<lb n="2035"/>
<lb n="2036"/><p><span>496. A gcomhradh féin a dheineann pléisiúr do gach</span>
<lb n="2037"/><span>amadán is óinsigh.</span></p>
<lb n="2038"/>
<lb n="2039"/><p><span>497. Bíonn focal údair ag amadán.</span></p>
<lb n="2040"/>
<lb n="2041"/><p><span>498. Ná feic gach ní chítear duit —</span>
<lb n="2042"/><span>Beag an díobháil do-ghní tost;</span>
<lb n="2043"/><span>Éist le comhrádh daoine (n)glic</span>
<lb n="2044"/><span>Tuig is leig mórán thort.</span>
<lb n="2045"/></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2046"/><p><span>499. Is fada ó'n stuaim an stocaireacht.</span></p>
<lb n="2047"/>
<lb n="2048"/><p><span>500. Maoidheamh na gcloch (bh)folamh.</span>
<lb n="2049"/><span>.i. Glór agus beag-mhaith,</span>
<lb n="2050"/><span>nó:</span>
<lb n="2051"/><span>Maoidheamh na bhfaidhneóg bhfolamh.</span></p>
<lb n="2052"/>
<lb n="2053"/><p><span>501. Mheallfadh sé a tharr ó'n siongán.</span>
<lb n="2054"/><span>Le milse teangan agus bréithre meallta.</span></p>
<lb n="2055"/>
<lb n="2056"/><p><span>502. D'áiteochadh sé muc ar shagart [agus banbh ar</span>
<lb n="2057"/><span>chléireach].</span>
<lb n="2058"/><span>Sin é an chraobh san áiteamh.</span></p>
<lb n="2059"/>
<lb n="2060"/><p><span>503. Chuirfeadh sé an dubh 'na gheal ort.</span>
<lb n="2061"/><span>.i. Duine bheadh go maith chun áitimh.</span>
<lb n="2062"/><span>Féach uimh. 940.</span></p>
<lb n="2063"/>
<lb n="2064"/><p><span>504. Glór puich i muga.</span>
<lb n="2065"/><span>Glór beag nimhneach ag duine beag.</span></p>
<lb n="2066"/>
<lb n="2067"/><p><span>505. Glór i gcóitín.</span>
<lb n="2068"/><span>Cóitín .i. petti-coat.  Le duine beag suarach lag-bhrigheach</span>
<lb n="2069"/><span>adeirtear é sin nuair a chuireann sé cainnt bheag dhána as.</span></p>
<lb n="2070"/>
<lb n="2071"/><p><span>506. An rud is giorra [goire] do'n chroidhe sé is</span>
<lb n="2072"/><span>giorra do'n bhéal.</span></p>
<lb n="2073"/>
<lb n="2074"/><p><span>507. A scéal féin scéal gach aoinne [agus scéal na</span>
<lb n="2075"/><span>seana-mhná an seanduine, nó scéal Sheáin</span>
<lb n="2076"/><span>an t-airgead].</span></p>
<lb n="2077"/>
<lb n="2078"/><p><span>508. Gach file is fáigh ag trácht ar a ealadhain féin.</span>
<lb n="2079"/></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2080"/><p><span>509. Ní fearr scéalaidhe maith i dtigh ná droch</span>
<lb n="2081"/><span>scéalaidhe.</span>
<lb n="2082"/><span>Searbhas é sin adéarfadh scéalaidhe nuair bheadh daoine i láthair</span>
<lb n="2083"/><span>ná beadh ag éisteacht leis ná ag cur suime 'na scéal— d'á fheabhas é.</span></p>
<lb n="2084"/>
<lb n="2085"/><p><span>510. Scéal ó Shamhain go Bealtaine.</span>
<lb n="2086"/><span>Nuair a bheadh duine agus é ag gearán agus ag cnáimhseáil de</span>
<lb n="2087"/><span>shíor agus daoine ag eirghe tuirseach de déarfaidís leis:  "Sé an</span>
<lb n="2088"/><span>scéal ó Shamhain go Bealtaine agat é."</span></p>
<lb n="2089"/>
<lb n="2090"/><p><span>511. A scéal féin scéal gach aoinne [agus scéal</span>
<lb n="2091"/><span>Sheáin Bhuidhe an t-airgead] [nó: scéal na</span>
<lb n="2092"/><span>seana-mhná an seanduine].</span></p>
<lb n="2093"/>
<lb n="2094"/><p><span>512. An scéal i gcomhnaidhe is ní beag a bhrónaighe.</span>
<lb n="2095"/><span>[An corcán ró bheag agus nach féidir a líonadh].</span></p>
<lb n="2096"/>
<lb n="2097"/><p><span>513. Scéal an Chaipín Deirg.</span>
<lb n="2098"/><span>Aon scéal fada leadránach a bheadh ar siubhal ag duine agus go</span>
<lb n="2099"/><span>n-eireochaí tuirseach de.  Sean-scéal iseadh "Scéal an CH.D."</span></p>
<lb n="2100"/>
<lb n="2101"/><p><span>514. Scéal gan adhbhar!</span>
<lb n="2102"/><span>nó:</span>
<lb n="2103"/><span>515. Scéal gan deáramh!</span></p>
<lb n="2104"/>
<lb n="2105"/><p><span>Rud ná creidfeá déarfá é sin leis.</span></p>
<lb n="2106"/>
<lb n="2107"/><p><span>516. Scéal a thairrngeann scéal.</span></p>
<lb n="2108"/>
<lb n="2109"/><p><span>517. Is olc an scéal nach fiú é "huth" a rádh leis.</span></p>
<lb n="2110"/>
<lb n="2111"/><p><span>518. An scéal is a chomhartha le n-a chois.</span></p>
<lb n="2112"/>
<lb n="2113"/><p><span>519. Dubhairt bean liom go ndubhairt bean léi.</span>
<lb n="2114"/><span>Le ráflaí gan bunús is gnáth é sin a rádh.  Cuirtear leis sin</span>
<lb n="2115"/><span>mar seo.</span>
<lb n="2116"/><span>Dubhairt bean liom go ndubhairt bean léi gur innis bean di</span>
<lb n="2117"/><span>go gcuala sí idir mhná é.</span>
<lb n="2118"/></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2119"/><p><span>520. Comhrádh ban.</span>
<lb n="2120"/><span>.i. Cainnt gan áird.</span></p>
<lb n="2121"/>
<lb n="2122"/><p><span>521. Comhrádh ban ar chléith, comhrádh ná bíonn réidh.</span></p>
<lb n="2123"/>
<lb n="2124"/><p><span>522. Dubhairt sé dábhairt sé.</span>
<lb n="2125"/><span>.i. Cainnt gan bunús.</span></p>
<lb n="2126"/>
<lb n="2127"/><p><span>523. Is mairg a leigeas an cogar ciúin,</span>
<lb n="2128"/><span>Ná a leigeas a rún le mnaoi —</span>
<lb n="2129"/><span>Mar an rud a théigheann ó bheirt go triúr</span>
<lb n="2130"/><span>Imigheann súd ar fuaid an tsaoighil.</span></p>
<lb n="2131"/>
<lb n="2132"/><p><span>524. Tá a theanga 'na phóca.</span>
<lb n="2133"/><span>Duine ná labhrann nuair ba cheart do.</span></p>
<lb n="2134"/>
<lb n="2135"/><p><span>525. Tin tiartha ort.</span>
<lb n="2136"/><span>.i. "dein t'fhiafruighthe thart" — cainnt is gnáth a rádh le duine</span>
<lb n="2137"/><span>chuireas ceisteanna mí-mhúinte.</span></p>
<lb n="2138"/>
<lb n="2139"/><p><span>526. Ní coimeádthar tigh gan teanga.</span></p>
<lb n="2140"/>
<lb n="2141"/><p><span>527. Tuigeann gach aoinne a bhalbhán féin.</span></p>
<lb n="2142"/>
<lb n="2143"/><p><span>528. Má's gearr é do scéal is greannúr.</span></p>
<lb n="2144"/>
<lb n="2145"/><p><span>529. Is olc an scéal é mar le scéal gearr.</span>
<lb n="2146"/><span>Tubaist mhór a thárlochadh go h-obann.</span></p>
<lb n="2147"/>
<lb n="2148"/><p><span>530. Ná bí ag cainnt leis na cosaibh faid a bheidh an</span>
<lb n="2149"/><span>ceann agat.</span>
<lb n="2150"/><span>.i. Téigh ag cainnt leis an máighistir.</span></p>
<lb n="2151"/>
<lb n="2152"/><p><span>531. Ná bí ag déanamh "Máire Ní Ógáin" díot féin.</span>
<lb n="2153"/><span>Adéarfaí san le duine go mbeadh a lán cainnte aige agus gan</span>
<lb n="2154"/><span>aon chiall sa chainnt.</span>
<lb n="2155"/></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2156"/><p><span>532. Is fearr focal sa chúirt ná bonn sa sparán.</span>
<lb n="2157"/><span>Is minic adeirtear "púnt" i n-ionad "bonn."</span></p>
<lb n="2158"/>
<lb n="2159"/><p><span>533. Múchadh feirge so-fhreagra.</span></p>
<lb n="2160"/>
<lb n="2161"/><p><span>534. Níor bhris focal maith fiacal riamh.</span></p>
<lb n="2162"/>
<lb n="2163"/><p><span>535. Pé fhaid a bheir amuich ná beir droch-scéala,</span>
<lb n="2164"/><span>abhaile ort féin.</span></p>
<lb n="2165"/>
<lb n="2166"/><p><span>536. Is fearra dhuit do droch-fhocal féin ná droch-</span>
<lb n="2167"/><span>fhocal duine eile.</span></p>
<lb n="2168"/>
<lb n="2169"/><p><span>537. Duine nach eol do labhairt ní h-eol do éisteacht.</span>
<lb n="2170"/><span>Labhrann sé agus deineann sé botún.</span></p>
<lb n="2171"/>
<lb n="2172"/><p><span>538. Ní h-aon mhaith bheith ag caoine nuair imigheann</span>
<lb n="2173"/><span>an tsochraid.</span></p>
<lb n="2174"/>
<lb n="2175"/><p><span>539. Ní h-aon tairbhe bheith ag seanchus nuair bhíonn</span>
<lb n="2176"/><span>an anchain déanta.</span></p>
<lb n="2177"/>
<lb n="2178"/><p><span>540. Bíodh an chainnt is an cannrán agat-sa —</span>
<lb n="2179"/><span>Beidh an fheidhm is an éadáil agam-sa.</span></p>
<lb n="2180"/>
<lb n="2181"/><p><span>541. Adhbhar an mhagaidh ag déanamh magaidh.</span></p>
<lb n="2182"/>
<lb n="2183"/><p><span>542. Is olc a raghaidh sliocht an mhagaidh.</span>
<lb n="2184"/><span>nó:</span>
<lb n="2185"/><span>Is olc an chrích bheireas lucht cnáide.</span></p>
<lb n="2186"/>
<lb n="2187"/><p><span>543. Tadhg an dá thaobh.</span>
<lb n="2188"/><span>Duine leigfeadh air bheith liomsa is leatsa.</span></p>
<lb n="2189"/>
<lb n="2190"/><p><span>544. Ní féidir an seanfhocal a shárú.</span></p>
<lb n="2191"/>
<lb n="2192"/><p><span>545. Níor fhág an seanfhocal amuich iad.</span></p>
<lb n="2193"/>
<lb n="2194"/><p><span>Féach leat uimhreacha 25, 31, 36, 44 54, 55 56 440, 441.</span>
<lb n="2195"/></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2196"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="2197"/>
<lb n="2198"/><p><span>FÍRINNE AGUS ÉITHEACH.</span></p>
<lb n="2199"/>
<lb n="2200"/><p><span>Gach seanfhocal annso i dtaobh fíre agus bréige</span>
<lb n="2201"/><span>agus neithe bhaineas leo araon agus leis an lucht a</span>
<lb n="2202"/><span>chleachtas iad.</span>
<lb n="2203"/></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="2204"/><p><span>FÍRINNE AGUS ÉITHEACH.</span></p>
<lb n="2205"/>
<lb n="2206"/><p><span>546. Ar an bhfírinne is córa rath a bheith.</span></p>
<lb n="2207"/>
<lb n="2208"/><p><span>547. An rud adeir an saoghal is fíor é.</span></p>
<lb n="2209"/>
<lb n="2210"/><p><span>548. Beatha an staraidhe fírinne.</span></p>
<lb n="2211"/>
<lb n="2212"/><p><span>549. Ní bréag í an fhírinne.</span>
<lb n="2213"/><span>Scéal ná creidfí ar dtúis agus i gcionn aimsire gheobhthaí a</span>
<lb n="2214"/><span>fhios é bheith fíor — déarfaí mar sin leis.</span></p>
<lb n="2215"/>
<lb n="2216"/><p><span>550. Gach aon rud 'á chur ar an bhfear bodhar.</span>
<lb n="2217"/><span>.i. ar an bhfear nach féidir leis é féin a chosaint toisc gan é</span>
<lb n="2218"/><span>bheith i láthair nó é bheith marbh.</span></p>
<lb n="2219"/>
<lb n="2220"/><p><span>551. Is furuist bréag a chur ar na mairbh.</span></p>
<lb n="2221"/>
<lb n="2222"/><p><span>552. Os a chomhair is fusa bréag a chur ar dhuine.</span></p>
<lb n="2223"/>
<lb n="2224"/><p><span>553. Is mairg a chailleas a gheasa.</span></p>
<lb n="2225"/>
<lb n="2226"/><p><span>554. B'fhearr liom do bhéal a bheith briste ná bréagach.</span></p>
<lb n="2227"/>
<lb n="2228"/><p><span>555. Ní measa bithiúnach i mbaile ná fear aistrithe</span>
<lb n="2229"/><span>na fírinne.</span></p>
<lb n="2230"/>
<lb n="2231"/><p><span>556. Nár chuirimíd bréag ort!</span></p>
<lb n="2232"/>
<lb n="2233"/><p><span>557. Ní h-ionmhúin le Dia béal bréagach.</span></p>
<lb n="2234"/>
<lb n="2235"/><p><span>558. Is sia théigheann an t-éitheach ná an fhírinne.</span>
<lb n="2236"/><span>De bhrí, is dócha' go bhfuil claonadh nádúrtha chun uilc insa</span>
<lb n="2237"/><span>duine.</span>
<lb n="2238"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="2239"/><p><span>559. Fianaise an duine bhréagaigh a bhean.</span>
<lb n="2240"/><span>nó:</span>
<lb n="2241"/><span>560. Finnéidhe giolla an éithigh a bhean.</span></p>
<lb n="2242"/>
<lb n="2243"/><p><span>561. Imigheann an t-éitheach leis an ngaoith agus</span>
<lb n="2244"/><span>tagann an fhírinne 'na tan (?) féin.</span></p>
<lb n="2245"/>
<lb n="2246"/><p><span>562. Bíonn dá innsint ar scéal (agus dá ghabháil</span>
<lb n="2247"/><span>déag ar amhrán).</span></p>
<lb n="2248"/>
<lb n="2249"/><p><span>Deirtear é sin nuair a cloistear an "taobh eile" de scéal.</span>
<lb n="2250"/><span>Sé a bhrí sin nár cheart an chéad innsint a chreidiúnt "go mbeireadh</span>
<lb n="2251"/><span>an taobh eile ort."  Féach uimh. 455.</span></p>
<lb n="2252"/>
<lb n="2253"/><p><span>563. Is maith so go dtagann súd.</span>
<lb n="2254"/><span>.i. An chéad scéal agus an dara scéal.</span>
<lb n="2255"/><span>564. Is mairg a théigheann ar mí-scéal.</span></p>
<lb n="2256"/>
<lb n="2257"/><p><span>565. Ná bíodh deatach mór ar dhroch-theine agat.</span>
<lb n="2258"/><span>.i. Maoidheamh mór agus gan adhbhar maoidhimh agat.</span></p>
<lb n="2259"/>
<lb n="2260"/><p><span>566. Leasmuich de dhuine bhíonn a gháire.</span>
<lb n="2261"/><span>Bíonn rud nach gáire fé cheilt istigh ag daoine áirithe.</span></p>
<lb n="2262"/>
<lb n="2263"/><p><span>567. An taobh sleamhain amach 's an taobh cam isteach.</span>
<lb n="2264"/><span>.i. Áilneacht bhréige ar rud, nó droch chroidhe i nduine fé bhreig-</span>
<lb n="2265"/><span>riocht cneastachta.</span></p>
<lb n="2266"/>
<lb n="2267"/><p><span>568. Ná tabhair breith ar an gcéad scéal.</span>
<lb n="2268"/><span>B'fhéidir ná beadh lom agus lán na fírinne ann.</span></p>
<lb n="2269"/>
<lb n="2270"/><p><span>569. Ní h-anacra go h-éitheach.</span></p>
<lb n="2271"/>
<lb n="2272"/><p><span>570. Má tá bréag ann bíodh—ní mise chúm ná cheap é.</span>
<lb n="2273"/><span>Críochnú scéil fiann'íochta nó scéil nuaidh a gheobhthaí ó dhuine eile.</span>
<lb n="2274"/></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="2275"/><p><span>571. Is olc an rud droch-scéal a chur i bhfaid — bíodh</span>
<lb n="2276"/><span>sé fíor nó bíodh sé bréagach.</span></p>
<lb n="2277"/>
<lb n="2278"/><p><span>572. Ní chreidtear an fhírinne ó'n nduine bréagach.</span></p>
<lb n="2279"/>
<lb n="2280"/><p><span>573. Nuair a throidid mná na buaile [nó: na</span>
<lb n="2281"/><span>gcomharsan] sin é uair a gheibhim-se tuairisc</span>
<lb n="2282"/><span>mo mhuilt.</span>
<lb n="2283"/><span>Is dóigh gurbh amhlaidh a goideadh an molt agus gur scéidh na</span>
<lb n="2284"/><span>mná ar a chéile le linn na feirge.</span></p>
<lb n="2285"/>
<lb n="2286"/><p><span>574. Is minic a gheall táiliúir is ná tiocfadh sé.</span></p>
<lb n="2287"/>
<lb n="2288"/><p><span>Fadó théigheadh na táiliúirí ag déanamh éadaigh go tighthe na</span>
<lb n="2289"/><span>ndaoine fé'n dtuaith.  Bhíodh gach duine d'iarraidh iad a bhreith ar</span>
<lb n="2290"/><span>dtúis chun a thighe féin agus chun iad a mhealladh agus a shásamh.</span>
<lb n="2291"/><span>Is dócha go mbíodh ar na táiliúirí geallúintí bréige thabhairt</span>
<lb n="2292"/><span>uatha — rud nár dheacair le táiliúirí riamh do réir gach scéil ortha.</span></p>
<lb n="2293"/>
<lb n="2294"/><p><span>575. Bíonn an fhírinne searbh ach ní (bh)fhaghann sí</span>
<lb n="2295"/><span>náire go deo.</span></p>
<lb n="2296"/>
<lb n="2297"/><p><span>Féach leat uimhreacha 54, 55, 803, 809, 1829, 1856.</span>
<lb n="2298"/></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="2299"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="2300"/>
<lb n="2301"/><p><span>BEANNACHTAÍ</span>
<lb n="2302"/><span>AGUS</span>
<lb n="2303"/><span>CRÁIBHTHEACHT.</span></p>
<lb n="2304"/>
<lb n="2305"/><p><span>Tá rian creidimh Gaedheal go soiléir ar a dtean-</span>
<lb n="2306"/><span>gain.  Ní raibh aon teanga eile riamh ag gabháil leis</span>
<lb n="2307"/><span>an gcreideamh ameasc na ndaoine go dtí an lá fé</span>
<lb n="2308"/><span>dheire agus bhí oiread san greama ag an gcreideamh</span>
<lb n="2309"/><span>ortha gur fhág sé rian soiléir ar an dteangain gur</span>
<lb n="2310"/><span>mheodhan teagaisc do í.</span></p>
<lb n="2311"/>
<lb n="2312"/><p><span>Tá seanfhocail an chaibidil seo roinnte ar dó —</span>
<lb n="2313"/><span>beannachtaí a cleachtthar go laethúil le linn gnáth-</span>
<lb n="2314"/><span>ócáidí an tsaoghail, sin iad atá sa chéad chuid; agus</span>
<lb n="2315"/><span>tá cainnteanna crábhaidh agus teagasc um thoil,</span>
<lb n="2316"/><span>comhacht agus trócaire Dé, & c., san dara cuid.</span>
<lb n="2317"/></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="2318"/><p><span>BEANNACHTAÍ</span></p>
<lb n="2319"/>
<lb n="2320"/><p><span>576. Dia dhuit [nó: dhaoibh]!</span></p>
<lb n="2321"/>
<lb n="2322"/><p><span>577. Dia is Mhuire dhuit [dhaoibh]!</span></p>
<lb n="2323"/>
<lb n="2324"/><p><span>578. Dia 's Muire dhuit is Pádraig!</span></p>
<lb n="2325"/>
<lb n="2326"/><p><span>579. Bail ó Dhia ort [oraibh]!</span></p>
<lb n="2327"/>
<lb n="2328"/><p><span>580. Móra dhuit [dhaoibh]!</span></p>
<lb n="2329"/>
<lb n="2330"/><p><span>581. Mór is Muire dhuit!</span>
<lb n="2331"/><span>Nuair bhuailid daoine le chéile adeirid na cainnteanna san.</span>
<lb n="2332"/><span>Is minic adeirid cuid des na seandaoine "dhaoibh" i n-ionad</span>
<lb n="2333"/><span>"dhuit" nuair a bhuaileann duine aonair leo.  Adeirtear go</span>
<lb n="2334"/><span>mbeannuighthear do'n Airgeal Choimhdeachta a bhíonn fara an duine.</span>
<lb n="2335"/><span>"Dhíbh" adeirtear i n-ionad "dhaoibh."</span></p>
<lb n="2336"/>
<lb n="2337"/><p><span>582. Go mbeannuighidh Dia annso isteach!</span></p>
<lb n="2338"/>
<lb n="2339"/><p><span>Adeirtear le linn dul isteach i dtigh.</span></p>
<lb n="2340"/>
<lb n="2341"/><p><span>583. Dé 'bheatha-sa [nó:  Dé bheatha-sa it' shláinte]!</span>
<lb n="2342"/><span>Adeirtear é sin má bhíonn fáilte roimh an té thagann.  "Dé"</span>
<lb n="2343"/><span>airighthear i n-ionad "Dia."</span></p>
<lb n="2344"/>
<lb n="2345"/><p><span>584. Go mairir-se i bhfad!</span>
<lb n="2346"/><span>Freagra é sin ar "Fáilte romhat" nó ar "Dé bheatha-sa."</span></p>
<lb n="2347"/>
<lb n="2348"/><p><span>585. Slán leat [libh]!   Slán agat [agaibh]!</span></p>
<lb n="2349"/>
<lb n="2350"/><p><span>An té bhíonn le h-imeacht adeir "Slán agat."  An té fhanas</span>
<lb n="2351"/><span>adeir "Slán leat."</span></p>
<lb n="2352"/>
<lb n="2353"/><p><span>586. Go dtugaidh Dia lá [oidhche] maith dhuit [dhaoibh]!</span></p>
<lb n="2354"/>
<lb n="2355"/><p><span>587. Go n-eirighidh do bhóthar [do thurus, do phósadh,</span>
<lb n="2356"/><span>an lá an oidhche] leat!</span>
<lb n="2357"/></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="2358"/><p><span>588. Go mbeiridh Dia slán abhaile thu [sibh]!</span></p>
<lb n="2359"/>
<lb n="2360"/><p><span>589. Go n-éirighidh ádh leat [libh]!</span></p>
<lb n="2361"/>
<lb n="2362"/><p><span>590. Dul agus teacht slán [nó: go dtí do dhá</span>
<lb n="2363"/><span>thurus — dul agus teacht slán]!</span>
<lb n="2364"/><span>Nuair a bhíonn duine dul ar thurus deirtear é sin leis.</span></p>
<lb n="2365"/>
<lb n="2366"/><p><span>591. Aghaidh an uilc i bhfad uainn!</span></p>
<lb n="2367"/>
<lb n="2368"/><p><span>592. Duine oraibh is gan aoinne dhíbh!</span></p>
<lb n="2369"/>
<lb n="2370"/><p><span>593. Mara fearr nára measa!</span></p>
<lb n="2371"/>
<lb n="2372"/><p><span>594. Go ndearna (nó: ndéinidh) Dia trócaire ar</span>
<lb n="2373"/><span>a anam!</span>
<lb n="2374"/><span>nó:</span>
<lb n="2375"/><span>595. Go dtugaidh Dia an suaineas síoraidhe d'á</span>
<lb n="2376"/><span>anam!</span>
<lb n="2377"/><span>nó:</span>
<lb n="2378"/><span>596. Solais na bhFlaitheas d'á anam!</span>
<lb n="2379"/><span>nó:</span>
<lb n="2380"/><span>597. Go réidhidh Dia an bóthar d'á anam!</span>
<lb n="2381"/><span>Guidheanna le h-anam duine bheadh tar éis bháis.</span></p>
<lb n="2382"/>
<lb n="2383"/><p><span>598. Beannacht Dé le h-anmanna na marbh!</span>
<lb n="2384"/><span>Guidhe le linn snaoise nó tobac.</span></p>
<lb n="2385"/>
<lb n="2386"/><p><span>599. Dia linn is Muire!</span>
<lb n="2387"/><span>Adeirtear é sin nuair leigeann duine sraoth.</span></p>
<lb n="2388"/>
<lb n="2389"/><p><span>600. Go dtugaidh Dia solus na bhFlaitheas dúinn!</span>
<lb n="2390"/><span>Le linn solus a lasadh is gnáth é sin a rádh.</span>
<lb n="2391"/></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="2392"/><p><span>601. Go bhfóiridh Dia orainn!</span>
<lb n="2393"/><span>nó:</span>
<lb n="2394"/><span>602. Go bhféachaidh Dia orainn!</span>
<lb n="2395"/><span>nó:</span>
<lb n="2396"/><span>603. Go réidhidh Dia chughainn!</span>
<lb n="2397"/><span>Focail truaighbhéil iad san.</span></p>
<lb n="2398"/>
<lb n="2399"/><p><span>604. Go méaduighidh Dia im is bainne chughaibh!</span>
<lb n="2400"/><span>nó:</span>
<lb n="2401"/><span>605. Go méaduighidh Dia bainne agus a mháithreacha</span>
<lb n="2402"/><span>chughaibh!</span>
<lb n="2403"/><span>nó:</span>
<lb n="2404"/><span>606. Sláinte na bó!</span>
<lb n="2405"/><span>Nuair a gheibhtear deoch bhainne adeirtear é sin.</span></p>
<lb n="2406"/>
<lb n="2407"/><p><span>607. Go maithidh Dia dhom é!</span>
<lb n="2408"/><span>nó:</span>
<lb n="2409"/><span>608. Nár agraidh Dia orm é!</span></p>
<lb n="2410"/>
<lb n="2411"/><p><span>Is gnáth san a rádh nuair a bhíonn duine tar éis rud a dhéanamh</span>
<lb n="2412"/><span>agus go dtagann aithreachas 'na thaobh air.</span></p>
<lb n="2413"/>
<lb n="2414"/><p><span>609. Nár chloisidh ár namhaid sinn!</span>
<lb n="2415"/><span>Adeirtear nuair bhítear ag tagairt d'olcas daoine eile d'fhéad-</span>
<lb n="2416"/><span>fadh díobháil a dhéanamh do'n dream a bhíonn 'á gcáineadh.</span></p>
<lb n="2417"/>
<lb n="2418"/><p><span>610. Go mairir is go gcaithir é [iad]!</span>
<lb n="2419"/><span>Guidhe do dhuine nuair bhíonn culaith nua nó bróga nua air.</span></p>
<lb n="2420"/>
<lb n="2421"/><p><span>611. Go mairidh tú céad [is bliain chun aithrighe]!</span>
<lb n="2422"/><span>Adéarfaí le duine dhéanfadh áis do dhuine eile.</span></p>
<lb n="2423"/>
<lb n="2424"/><p><span>612. Bail ó Dhia air!</span>
<lb n="2425"/><span>nó:</span>
<lb n="2426"/><span>613. Dia 'á bheannachadh.</span></p>
<lb n="2427"/>
<lb n="2428"/><p><span>Is gnáth a rádh nuair a moltar duine nó rud.  Níor cheart dar</span>
<lb n="2429"/><span>le Gaedhil an moladh a dhéanamh gan an beannachadh a dhéanamh.</span>
<lb n="2430"/></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="2431"/><p><span>614. Bail ó Dhia ar an obair!</span>
<lb n="2432"/><span>Deir duine é sin nuair a thagann sé i láthair mar a mbíonn aon</span>
<lb n="2433"/><span>ghnó ar siubhal.</span></p>
<lb n="2434"/>
<lb n="2435"/><p><span>615. Dé (Dia) bheatha grásta Dé!</span>
<lb n="2436"/><span>Focal iongantais.</span></p>
<lb n="2437"/>
<lb n="2438"/><p><span>616. Sonuachar maith chughat!</span>
<lb n="2439"/><span>Guidhe do dhuine gan pósadh.</span></p>
<lb n="2440"/>
<lb n="2441"/><p><span>617. Nár bheiridh do namhaid ort!</span></p>
<lb n="2442"/>
<lb n="2443"/><p><span>618. Ná rabhair choidhche gan —</span>
<lb n="2444"/><span>(pé rud a gheibhtear ó dhuine).</span></p>
<lb n="2445"/>
<lb n="2446"/><p><span>619. Go rabhad age Dia!</span></p>
<lb n="2447"/>
<lb n="2448"/><p><span>620. Dia leat!</span>
<lb n="2449"/><span>nó:</span>
<lb n="2450"/><span>621 Dearna leat! nó: tar slán!</span>
<lb n="2451"/><span>Focail molta agus gríosaithe.</span></p>
<lb n="2452"/>
<lb n="2453"/><p><span>622. Nár iarraidh do lámh filig ná uachtar!</span>
<lb n="2454"/><span>Beannacht ar dhuine fhial.  Filig agus uachtar .i. leigheas do</span>
<lb n="2455"/><span>láimh thinn.</span></p>
<lb n="2456"/>
<lb n="2457"/><p><span>623. Nár chuiridh Dia do lámh ó roinnt.</span>
<lb n="2458"/><span>Le duine flaithiúil is gnáth é sin a rádh.</span></p>
<lb n="2459"/>
<lb n="2460"/><p><span>624. Sláinte chughat is cabhair, is dealbh go deo ná</span>
<lb n="2461"/><span>rabhair!</span>
<lb n="2462"/><span>Guidhe buidheachais é sin ar son féile ó dhuine eile.  Deirtear</span>
<lb n="2463"/><span>leis:</span></p>
<lb n="2464"/>
<lb n="2465"/><p><span>625. Go bhfágaidh Dia do shláinte agat!</span>
<lb n="2466"/><span>nó:</span>
<lb n="2467"/><span>626. Go mbuailidh Dia seans maith chughat!</span>
<lb n="2468"/></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="2469"/><p><span>627. Faid ar do shaoghal is gan aon phioc d'easba</span>
<lb n="2470"/><span>choidhche!</span>
<lb n="2471"/><span>nó:</span>
<lb n="2472"/><span>628. Faid ar do shaoghal is laetheannta geala!</span></p>
<lb n="2473"/>
<lb n="2474"/><p><span>629. Gan an fhaid sin de luigheachán bliana ort [ach</span>
<lb n="2475"/><span>an fhaid a bheir it' chodla]!</span>
<lb n="2476"/><span>Adéarfá é sin le duine dhéanfadh rud duit.</span></p>
<lb n="2477"/>
<lb n="2478"/><p><span>630. Odlaig fé mhaise dhuit!</span>
<lb n="2479"/><span>Um Nodlaig adeirtear é sin.</span></p>
<lb n="2480"/>
<lb n="2481"/><p><span>631. Gura seacht fearr a bheidh sibh bliain ó indiu!</span></p>
<lb n="2482"/>
<lb n="2483"/><p><span>632. Go mbeirimíd slán ar an dtráth so arís!</span></p>
<lb n="2484"/>
<lb n="2485"/><p><span>633. Go dtugaidh Dia ciall duit!</span></p>
<lb n="2486"/>
<lb n="2487"/><p><span>634. Cúis gháire chughainn!</span>
<lb n="2488"/><span>Deirtear é sin le linn áthais agus grinn tar éis tamaill bróin.</span></p>
<lb n="2489"/>
<lb n="2490"/><p><span>635. Grásta Dé chughainn is bás i nÉirinn!</span></p>
<lb n="2491"/>
<lb n="2492"/><p><span>636. Cabhair is cáirde is grásta ó Dhia chughainn,</span>
<lb n="2493"/><span>Cabhair gach lá atáim a iarraidh!</span></p>
<lb n="2494"/>
<lb n="2495"/><p><span>637. Dia 'á réidhteach!</span>
<lb n="2496"/><span>Adeirtear nuair thuiteann droch-rud amach.</span></p>
<lb n="2497"/>
<lb n="2498"/><p><span>638. Dia linn!</span>
<lb n="2499"/><span>nó:</span>
<lb n="2500"/><span>639. Dia lem' anam!</span>
<lb n="2501"/><span>nó:</span>
<lb n="2502"/><span>640. Dia linn, is Amen, a Tiarna!</span>
<lb n="2503"/><span>nó:</span></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="2504"/><p><span>641. A Mhuire, is trua!</span>
<lb n="2505"/><span>nó:</span>
<lb n="2506"/><span>642. A Mhuire, 'mháthair!</span></p>
<lb n="2507"/>
<lb n="2508"/><p><span>643. Moladh is buidheachas leat, a Dhia!</span>
<lb n="2509"/><span>nó:</span>
<lb n="2510"/><span>644. Dia go deo linn!</span>
<lb n="2511"/><span>Focail iongantais iad san.</span></p>
<lb n="2512"/>
<lb n="2513"/><p><span>645. Beannacht Dé dhuit!</span>
<lb n="2514"/><span>Is gnáth san a rádh le duine thugann scéala maithe leis.</span></p>
<lb n="2515"/>
<lb n="2516"/><p><span>646. Ciall id' cheann agus an chiall atá ann as.</span>
<lb n="2517"/><span>Déarfaí é sin le duine leanfadh de thuairim gan chiall d'aindeoin</span>
<lb n="2518"/><span>comhairle a thabharfaí dho.</span></p>
<lb n="2519"/>
<lb n="2520"/><p><span>647. Chugham aniar thu!</span>
<lb n="2521"/><span>nó:</span>
<lb n="2522"/><span>648. Chugham choidhchin aniar thu!</span>
<lb n="2523"/><span>Moladh an chéad cheann aca san ach searbhas atá sa dara ceann</span>
<lb n="2524"/><span>agus is gnáth a rádh le teachtaire mall nó le duine bheadh tar éis</span>
<lb n="2525"/><span>mí-ghníomh a dhéanamh.</span></p>
<lb n="2526"/>
<lb n="2527"/><p><span>649. A chonách san ort!</span>
<lb n="2528"/><span>Tar éis rud maith nó drochrud a thuitim amach do dhuine iseadh</span>
<lb n="2529"/><span>deirtear é sin leis.</span></p>
<lb n="2530"/>
<lb n="2531"/><p><span>650. Gura fearrde Naomh Pádraig teacht go hÉirinn!</span>
<lb n="2532"/></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="2533"/><p><span>SLÁINTÍ</span></p>
<lb n="2534"/>
<lb n="2535"/><p><span>651. Fé thuairim do shláinte!</span>
<lb n="2536"/><span>nó:</span>
<lb n="2537"/><span>652. Sláinte mhaith!</span>
<lb n="2538"/><span>nó:</span>
<lb n="2539"/><span>653. Sláinte gan slaghdán chughat!</span>
<lb n="2540"/><span>nó:</span>
<lb n="2541"/><span>654. Sláinte an bhradáin chughat — croidhe foláin</span>
<lb n="2542"/><span>agus gob fliuch!</span>
<lb n="2543"/><span>nó:</span>
<lb n="2544"/><span>655. Saoghal gadhair agus sláinte an bhradáin chughat!</span>
<lb n="2545"/><span>nó:</span>
<lb n="2546"/><span>656. Sláinte na bhfear is go mairidh na mná go deó!</span>
<lb n="2547"/><span>nó:</span>
<lb n="2548"/><span>657. Siúd órt!</span>
<lb n="2549"/><span>nó:</span>
<lb n="2550"/><span>658. Nár dheinidh an braon so díth ná dochar dúinn!</span>
<lb n="2551"/><span>Guidheanna le linn óil iad san uile.</span></p>
<lb n="2552"/>
<lb n="2553"/><p><span>659. Dia linn is deoch, is ná rabhad choidhche bocht!</span>
<lb n="2554"/></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="2555"/><p><span>TAGAIRT DO DHIA AGUS DO NA</span>
<lb n="2556"/><span>SUBHÁILCÍ.</span></p>
<lb n="2557"/>
<lb n="2558"/><p><span>660. Bíonn Dia foidhneach!</span></p>
<lb n="2559"/>
<lb n="2560"/><p><span>661. Is giorra (.i. goire) cabhair Dé ná an doras.</span></p>
<lb n="2561"/>
<lb n="2562"/><p><span>662. Roinneann Dia na subháilcí.</span>
<lb n="2563"/><span>Ní thugann sé iad go léir d'aoinne ná ní fhágann sé aoinne gan</span>
<lb n="2564"/><span>subháilce éigin.</span></p>
<lb n="2565"/>
<lb n="2566"/><p><span>663. Is mall Dia ach triallann A ghrásta.</span></p>
<lb n="2567"/>
<lb n="2568"/><p><span>664. Meilid muilte Dé go mall ach meilid mion, mín.</span></p>
<lb n="2569"/>
<lb n="2570"/><p><span>665. Is mairg gur beag leis Dia mar lón.</span></p>
<lb n="2571"/>
<lb n="2572"/><p><span>666. Is maith le Dia congnamh d'fhagháil.</span></p>
<lb n="2573"/>
<lb n="2574"/><p><span>667. Is maith Dia fé thrócaire — ach ní bhfaghthar bróga</span>
<lb n="2575"/><span>gan airgead.</span>
<lb n="2576"/><span>Duine éigin adubhairt é sin go raibh tinneas a chos, ar an saoghal</span>
<lb n="2577"/><span>so, ag cur níos mó imnidhe air ná tinneas a anma ar an saoghal eile.</span></p>
<lb n="2578"/>
<lb n="2579"/><p><span>668. Imeochaidh a dtiocfaidh is d'imigh a dtáinig riamh.</span>
<lb n="2580"/><span>Ach ní imeochaidh na grásta go bráth ó Dhia.</span>
<lb n="2581"/><span>Tá a shamhail sin sa dán atá san mbéal oideas .i. "An Moladh</span>
<lb n="2582"/><span>Beirte."</span></p>
<lb n="2583"/>
<lb n="2584"/><p><span>669. Is ag Dia is fearr 'fhios.</span></p>
<lb n="2585"/>
<lb n="2586"/><p><span>670. Níor dhún Dia beárna riamh ná h-osclochadh sé</span>
<lb n="2587"/><span>ceann eile.</span></p>
<lb n="2588"/>
<lb n="2589"/><p><span>671. Níor loit Dia aon ní riamh ná leighisfeadh sé.</span>
<lb n="2590"/></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="2591"/><p><span>672. Marbhuigheann Dia duine chun duine eile a</span>
<lb n="2592"/><span>thógaint.</span></p>
<lb n="2593"/>
<lb n="2594"/><p><span>673. Tá Dia láidir is máthair mhaith Aige.</span></p>
<lb n="2595"/>
<lb n="2596"/><p><span>674. Tugann Dia caitheamh is fagháil do gach aoinne.</span></p>
<lb n="2597"/>
<lb n="2598"/><p><span>675. Is minic a dhein Dia leas duine d'á aindeoin.</span></p>
<lb n="2599"/>
<lb n="2600"/><p><span>676. Níor chuir Dia sceach i mbéal a' chuain riamh.</span>
<lb n="2601"/><span>D'fhág Sé saoirse na fairrge ag an uile dhuine.</span></p>
<lb n="2602"/>
<lb n="2603"/><p><span>677. Ní órduigheann Dia an phian i gcomhnaidhe.</span>
<lb n="2604"/><span>.i. Tarraingeann duine féin air í go minic.</span></p>
<lb n="2605"/>
<lb n="2606"/><p><span>678. Ní fearra dhuit Dia buidheach díot ná an Dá</span>
<lb n="2607"/><span>Easbal Déag.</span>
<lb n="2608"/><span>.i. Ní fearr an máighistir buidheach díot ná lucht comhairlighthe</span>
<lb n="2609"/><span>an mhaighistir!</span></p>
<lb n="2610"/>
<lb n="2611"/><p><span>679. Má tá Dia i gcabhair duit deineadh an diabhal</span>
<lb n="2612"/><span>a dhícheall.</span></p>
<lb n="2613"/>
<lb n="2614"/><p><span>680. Is mall ach is díreach díoltas Dé.</span></p>
<lb n="2615"/>
<lb n="2616"/><p><span>681. Aithrigheach óg seana-dhiabhal aosta.</span>
<lb n="2617"/><span>nó:</span>
<lb n="2618"/><span>682. Duine óg diagaithe adhbhar diabhail seanduine.</span></p>
<lb n="2619"/>
<lb n="2620"/><p><span>683. Ní trua go trócaire.</span></p>
<lb n="2621"/>
<lb n="2622"/><p><span>684. Níl tuille ná trághann ach tuille na ngrást.</span></p>
<lb n="2623"/>
<lb n="2624"/><p><span>685. Cuid na dtáilliúirí de'n Aifreann.</span>
<lb n="2625"/><span>.i. a dheire!</span></p>
<lb n="2626"/>
<lb n="2627"/><p><span>686. Is minic a bhí fear fada gan a phaidreacha.</span>
<lb n="2628"/><span>Duine taidhseach gan eolas ar puinn aige.</span></p>
<lb n="2629"/>
<lb n="2630"/><p><span>687. Níor chuaidh fial riamh go h-Ifreann.</span>
<lb n="2631"/><span>Féach uimh. 462, 2018.</span>
<lb n="2632"/></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="2633"/><p><span>IX.</span></p>
<lb n="2634"/>
<lb n="2635"/><p><span>MALLACHTAÍ, MÓIDÍ, & c.</span></p>
<lb n="2636"/>
<lb n="2637"/><p><span>Tá mallachtaí láidre insa Ghaedhilg.  Táid siad</span>
<lb n="2638"/><span>chomh fada san insa chainnt agus iad chomh fighte innti</span>
<lb n="2639"/><span>agus a n-urmhór ag gabháil chomh dlúth san le h-ócáidí</span>
<lb n="2640"/><span>áirithe, ná bíonn de ghnáth brí na bhfocal atá ionnta</span>
<lb n="2641"/><span>go toiliúil i n-aigne na ndaoine úsáideann iad.  Ar</span>
<lb n="2642"/><span>ócáidí feirge, áfach, baintear úsáid asta chun an</span>
<lb n="2643"/><span>tocht a scaoileadh de'n chroidhe agus de'n aigne.  Ní</span>
<lb n="2644"/><span>ag brath ar cheann nó dhó a bhítear chuige sin — tá an</span>
<lb n="2645"/><span>Ghaedhilg níos treise agus níos iomadúla ná san, tá</span>
<lb n="2646"/><span>cainnt innte oireann do gach ócáid mhí-shásaimh!  Ní</span>
<lb n="2647"/><span>eile gur chóir a thabhairt fé ndeara: tá na mallachtaí</span>
<lb n="2648"/><span>agus na h-eascainithe seo d'á láidreacht iad, glan ó</span>
<lb n="2649"/><span>aon gharsúlacht.</span></p>
<lb n="2650"/>
<lb n="2651"/><p><span>688. Dar fia!</span></p>
<lb n="2652"/>
<lb n="2653"/><p><span>689. Dar Muire!</span></p>
<lb n="2654"/>
<lb n="2655"/><p><span>690. Dar muicis!</span></p>
<lb n="2656"/>
<lb n="2657"/><p><span>691. Dar mo bhriathar! [nó: m'fhocal].</span></p>
<lb n="2658"/>
<lb n="2659"/><p><span>692. Dar mh'anam!</span></p>
<lb n="2660"/>
<lb n="2661"/><p><span>693. Dar mo mhóide!</span></p>
<lb n="2662"/>
<lb n="2663"/><p><span>694. Dar a leabhar-sa!</span>
<lb n="2664"/></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="2665"/><p><span>695. Dar a bhfuil de ghabhair sa Mhaothail!</span></p>
<lb n="2666"/>
<lb n="2667"/><p><span>696. Dar mo láimh!</span></p>
<lb n="2668"/>
<lb n="2669"/><p><span>697. I ndomhnach!</span></p>
<lb n="2670"/>
<lb n="2671"/><p><span>698. Am baiste!</span></p>
<lb n="2672"/>
<lb n="2673"/><p><span>699. Ar mh'anam is ar mo shláinte!</span>
<lb n="2674"/><span>Móidí iad san go gnáthach i mbéalaibh daoine.</span></p>
<lb n="2675"/>
<lb n="2676"/><p><span>700. Th'anam 'on Diabhal!</span>
<lb n="2677"/><span>Gnáth-fhocal iongantais é sin anois agus ní mallacht.  Deirtear</span>
<lb n="2678"/><span>áfach —</span></p>
<lb n="2679"/>
<lb n="2680"/><p><span>701. Th'anam 'on Diabhal as do chorp!</span>
<lb n="2681"/><span>Nuair bhítear i bhfeirg chun duine.  Uaireannta nuair nach maith</span>
<lb n="2682"/><span>le duine bheith ró láidir deirtear "th'anam ó'n d — l," nó:</span>
<lb n="2683"/><span>"ó'n riabhach," nó: "'ón fial" nó: "'ón scian," agus rl., agus rl.</span></p>
<lb n="2684"/>
<lb n="2685"/><p><span>702. Croch árd lá gaoithe chughat!</span>
<lb n="2686"/><span>nó:</span>
<lb n="2687"/><span>703. Croch árd is gad chughat!</span></p>
<lb n="2688"/>
<lb n="2689"/><p><span>704. Bás na gcat sa dubhluachair chughat! [nó: san</span>
<lb n="2690"/><span>Earrach chughat]!</span>
<lb n="2691"/><span>.i. Bás 'cheal bainne.</span></p>
<lb n="2692"/>
<lb n="2693"/><p><span>705. Bás bíogadh [nó: bíogach] chughat lá saoire gan</span>
<lb n="2694"/><span>sochraid mar chat.</span></p>
<lb n="2695"/>
<lb n="2696"/><p><span>706. Go dtugaidh 'n diabhal coirce dhuit [agus eorna</span>
<lb n="2697"/><span>le cogaint duit]!</span>
<lb n="2698"/><span>Le mhí-shásam chun duine deirtear é sin leis.</span></p>
<lb n="2699"/>
<lb n="2700"/><p><span>707. Bíodh a' diabhal agat [agus féar muic' ar an</span>
<lb n="2701"/><span>mbóthar]!</span>
<lb n="2702"/><span>Muna ndeinir mo chomhairle agus me ar mhaithe leat.</span>
<lb n="2703"/></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="2704"/><p><span>708. Teacht an tseagail chughat — an teacht fada</span>
<lb n="2705"/><span>mall!</span>
<lb n="2706"/><span>Le duine leadránach is gnáth é sin a rádh.</span></p>
<lb n="2707"/>
<lb n="2708"/><p><span>709. Fán fada ort!</span></p>
<lb n="2709"/>
<lb n="2710"/><p><span>710. Imeacht gan teacht ort!</span>
<lb n="2711"/><span>nó:</span>
<lb n="2712"/><span>711. Imeacht gé an Oileáin ort — imeacht gan filleadh</span>
<lb n="2713"/><span>go bráth.</span></p>
<lb n="2714"/>
<lb n="2715"/><p><span>Deirid daoine áirithe gurab iad na "Géanna Fiaine" .i.</span>
<lb n="2716"/><span>Éireannaigh a théigheadh do'n Fhrainnc is do'n Spáinn i n-armáil na</span>
<lb n="2717"/><span>dtíortha san atá i gceist.  Oileán Ciarraighe, mar a mbíodh</span>
<lb n="2718"/><span>caisleán ag na Gearaltaigh, atá sa tagairt.</span></p>
<lb n="2719"/>
<lb n="2720"/><p><span>Tá seanscéal, ámh, a thugann míniú eile ar an seanfhocal:</span>
<lb n="2721"/><span>Duine de sna na Gearaltaigh a bhí i n-Oileán Ciarraighe.  Bhí</span>
<lb n="2722"/><span>draoidheacht aige.  Phós sé agus ní bheadh suaineas ar an mnaoi</span>
<lb n="2723"/><span>gan é do thaisbeáint cleasa draoidheachta agus deismireachta dhi.</span>
<lb n="2724"/><span>Do thoiligh sé sa deire é sin a dhéanamh ach do chuir fé gheasaibh í</span>
<lb n="2725"/><span>gan focal a labhairt ná lucht an chaisleáin a tharrang i láthair ar</span>
<lb n="2726"/><span>eagla go bhfeicidís é.</span></p>
<lb n="2727"/>
<lb n="2728"/><p><span>Do chuaidh sé san abhainn annsan ar thaobh an chaisleáin.  Dhein</span>
<lb n="2729"/><span>sé bradán de féin agus madra uisce agus do dhein cleasa</span>
<lb n="2730"/><span>iongantacha dhon mhnaoi.  Níor labhair sí aon fhocal gur chuir sé</span>
<lb n="2731"/><span>cuma oillphéiste air féin.  Leis sin, do scannruigh sí, chuir sí</span>
<lb n="2732"/><span>scréach aisti agus siúd amach lucht an chaisleáin.  Chuaidh an</span>
<lb n="2733"/><span>Gearaltach láithreach i riocht gé agus d'eitil sé leis go Loch Gair</span>
<lb n="2734"/><span>agus d'fhan ann.  Nuair a chuir sí scéala chuige filleadh sé freagra</span>
<lb n="2735"/><span>thug an gé uirthi ná so:</span></p>
<lb n="2736"/>
<lb n="2737"/><p><span>"Innis-se dhi-se ná rachad d'á fios</span>
<lb n="2738"/><span>Go n-iompuighidh an mhuir anoir adtuaidh.</span>
<lb n="2739"/><span>Go dtreabhaidh na caoire maola ar chúl a gcinn na cnuic</span>
<lb n="2740"/><span>Is go mbeiridh na muilt uain.</span></p>
<lb n="2741"/>
<lb n="2742"/><p><span>Innis-se dhi-se ná rachad d'á fios</span>
<lb n="2743"/><span>Go n-iompuighidh an mhuir anoir adtuaidh,*</span>
<lb n="2744"/><span>Go dtéighidh sean-Bhóinn is Drom Siceáin</span>
<lb n="2745"/><span>Ar dhrom mionáin go Bl' Áth' Luain.</span></p>
<lb n="2746"/>
<lb n="2747"/><p><span>Innis-se dhise ná rachad d'á fios</span>
<lb n="2748"/><span>Go n-iompuighidh an mhuir anoir adtuaidh,</span>
<lb n="2749"/><span>Go dtagaidh an breac atá sa linn</span>
<lb n="2750"/><span>Ag piocadh an chinn atá san uaigh.</span></p>
<lb n="2751"/>
<lb n="2752"/><p><span>*Adeirtear, leis, "adtoir a dtuaidh" agus "anoir anuaidh."</span>
<lb n="2753"/></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="2754"/><p><span>712. Lot leidhbe gan leasú ort!</span>
<lb n="2755"/><span>Lot thar fóir a deintear tré nea' chúram agus straoilteachta.</span></p>
<lb n="2756"/>
<lb n="2757"/><p><span>713. Tuille 'en tubaiste chughat!</span>
<lb n="2758"/><span>nó:</span>
<lb n="2759"/><span>714. Tuille 'n diabhal fút!</span>
<lb n="2760"/><span>nó:</span>
<lb n="2761"/><span>715. Conách a' diabhail ort é!</span>
<lb n="2762"/><span>Féach uimh. 649.</span></p>
<lb n="2763"/>
<lb n="2764"/><p><span>716. Nár gheibhir (fhaghair) slí i gcath, ná i gcrua-</span>
<lb n="2765"/><span>chomhrac!</span>
<lb n="2766"/><span>nó:</span>
<lb n="2767"/><span>717. Nár gheibhir slí i gcaiseal!</span>
<lb n="2768"/><span>Le duine neamh-shocair adeirtear é sin.</span></p>
<lb n="2769"/>
<lb n="2770"/><p><span>718. Seacht scaoba de chré chaisle ort!</span></p>
<lb n="2771"/>
<lb n="2772"/><p><span>719. Codla an tradhna chughat!</span>
<lb n="2773"/><span>Codla leithbhliana.</span></p>
<lb n="2774"/>
<lb n="2775"/><p><span>720. Codla an tsicín sa charn chughat!</span>
<lb n="2776"/><span>Carn arbhair atá i gceist.</span></p>
<lb n="2777"/>
<lb n="2778"/><p><span>721. Scread maidne ort.</span>
<lb n="2779"/><span>.i. Tu dod' fhagháil marbh ar maidin.</span></p>
<lb n="2780"/>
<lb n="2781"/><p><span>722. Fuil is gráin ort!</span>
<lb n="2782"/><span>nó:</span>
<lb n="2783"/><span>723. Faire fút!</span>
<lb n="2784"/><span>nó:</span>
<lb n="2785"/><span>724. Dearg náire chughat!</span>
<lb n="2786"/><span>Nuair a dheineann duine rud náireach deirtear é sin leis.</span></p>
<lb n="2787"/>
<lb n="2788"/><p><span>725. Greadadh chughat!</span>
<lb n="2789"/></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="2790"/><p><span>726. Greadadh chun an mhadra a rug a chnámh uaidh!</span>
<lb n="2791"/><span>Nuair a bhíonn duine ag gol agus gan puinn cúise aige deirtear</span>
<lb n="2792"/><span>é sin, le magadh, fé.</span></p>
<lb n="2793"/>
<lb n="2794"/><p><span>727. Nár leigidh Dia dhom thu!</span>
<lb n="2795"/><span>Deirtear "nár leigidh Dia ach amháin dom thu' chun an díobháil</span>
<lb n="2796"/><span>a bhaint as.</span></p>
<lb n="2797"/>
<lb n="2798"/><p><span>728. Íde Chlainne Mhóire ort [do seoladh leis an</span>
<lb n="2799"/><span>gcat fé dhraoidheacht]!</span>
<lb n="2800"/><span>Ag Tigh Mhóire i gCorca Dhuibhne thiar a bhíodar san.  Chonncadar</span>
<lb n="2801"/><span>long fé sheol.  Chuadar ar a bórd.  Ní raibh innte ach cat dubh</span>
<lb n="2802"/><span>draoidheachta.  Chuir an cat an long i bhfearras gluaiste agus</span>
<lb n="2803"/><span>níor fhill sí féin ná Clann Mhóire ó shin.  Sean-scéal fada é seo.</span>
<lb n="2804"/><span>Féach athdhéanamh air ins "An Baile Seo 'Gainne."</span></p>
<lb n="2805"/>
<lb n="2806"/><p><span>729. Nár gheibhir (fhaghair) aon lá dá thairbhe go bráth!</span></p>
<lb n="2807"/>
<lb n="2808"/><p><span>730. Leaghadh Dia air!</span>
<lb n="2809"/><span>Féach nach "L. Dé" adeirtear.</span></p>
<lb n="2810"/>
<lb n="2811"/><p><span>731. Mana dheór nár chuirir díot!</span>
<lb n="2812"/><span>.i. Go raibh cúis choidhche agat chun goil ó taoi anois' gan chúis,</span>
<lb n="2813"/><span>ag gol.</span></p>
<lb n="2814"/>
<lb n="2815"/><p><span>732. Masmus go gcuiridh sé ort!</span>
<lb n="2816"/><span>Droch-ghuidhe do dhuine bheadh ag lorg iomad le n-ithe nó le n-ól.</span></p>
<lb n="2817"/>
<lb n="2818"/><p><span>733. As do bholg nár thagaidh sé!</span>
<lb n="2819"/><span>An céadna.</span></p>
<lb n="2820"/>
<lb n="2821"/><p><span>734. Gurab é a labharfaidh leat!</span>
<lb n="2822"/><span>An céadna arís.</span></p>
<lb n="2823"/>
<lb n="2824"/><p><span>735. Díth is deacair ort!</span></p>
<lb n="2825"/>
<lb n="2826"/><p><span>736. Bascadh is brughadh ort!</span>
<lb n="2827"/></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="2828"/><p><span>737. Mallacht Dé ort!</span></p>
<lb n="2829"/>
<lb n="2830"/><p><span>738. Léan ort!</span>
<lb n="2831"/><span>nó:</span>
<lb n="2832"/><span>739. Léan léir ort!</span></p>
<lb n="2833"/>
<lb n="2834"/><p><span>740. Mó mhilleán anuas ort!</span></p>
<lb n="2835"/>
<lb n="2836"/><p><span>741. Gan geir ort!</span></p>
<lb n="2837"/>
<lb n="2838"/><p><span>Mallacht mhagaidh.</span></p>
<lb n="2839"/>
<lb n="2840"/><p><span>742. Dúlú ort! [nó: dubhluighe ort!]</span></p>
<lb n="2841"/>
<lb n="2842"/><p><span>743. Dubhluighe ar do chroidhe!</span></p>
<lb n="2843"/>
<lb n="2844"/><p><span>744. Diuc ort!</span>
<lb n="2845"/><span>Galar cearc é sin.</span></p>
<lb n="2846"/>
<lb n="2847"/><p><span>745. Loscadh doighe ort!</span></p>
<lb n="2848"/>
<lb n="2849"/><p><span>746. Loiscreán tinn dóighte ort!</span></p>
<lb n="2850"/>
<lb n="2851"/><p><span>747. Loiscreán marbh ort!</span></p>
<lb n="2852"/>
<lb n="2853"/><p><span>748. Lomadh an Luain ort!</span>
<lb n="2854"/><span>.i. Scrios Lae an bhreithiúntais ort.</span></p>
<lb n="2855"/>
<lb n="2856"/><p><span>749. Luan-scrios ort.</span>
<lb n="2857"/><span>An ní céadna.</span></p>
<lb n="2858"/>
<lb n="2859"/><p><span>750. Míle mí-chomhthrom ort!</span></p>
<lb n="2860"/>
<lb n="2861"/><p><span>751. Breith i mball cumhang ort!</span></p>
<lb n="2862"/>
<lb n="2863"/><p><span>752. Ciorrbhadh ort!</span>
<lb n="2864"/></p>
</div>
<pb n="95"/>
<div><lb n="2865"/><p><span>753. Ciorrbhadh gan leigheas ort!</span></p>
<lb n="2866"/>
<lb n="2867"/><p><span>754. Gan rath ort!</span>
<lb n="2868"/><span>nó:</span>
<lb n="2869"/><span>755. Beagán ratha ort!</span></p>
<lb n="2870"/>
<lb n="2871"/><p><span>756. Gan leigheas ort!</span>
<lb n="2872"/><span>Nuair bheadh duine 'á rádh go bréagach go raibh sé go dona.</span></p>
<lb n="2873"/>
<lb n="2874"/><p><span>757. Leathadh leathóige ort!</span>
<lb n="2875"/><span>Nuair a bhíonn leanbh, tré n-a chionnta féin, leathta leis an</span>
<lb n="2876"/><span>bhfuacht.</span></p>
<lb n="2877"/>
<lb n="2878"/><p><span>758. Droch-chrích ort!</span></p>
<lb n="2879"/>
<lb n="2880"/><p><span>759. Fuacht sa tsioc ort má ná fuacht indiu ort!</span></p>
<lb n="2881"/>
<lb n="2882"/><p><span>760. Fuacht failce ort!</span></p>
<lb n="2883"/>
<lb n="2884"/><p><span>761. Rás ort [ar muin chapaill anáirde!]</span></p>
<lb n="2885"/>
<lb n="2886"/><p><span>762. Lá fiadhaigh ort!</span>
<lb n="2887"/><span>Agus tú ag rith let' anam ód' namhaid.</span></p>
<lb n="2888"/>
<lb n="2889"/><p><span>763. Faoileáil Philib an Gheitire (.i. geataire) ort</span>
<lb n="2890"/><span>[a bhí ag faoileáil go raibh deire leis]!</span></p>
<lb n="2891"/>
<lb n="2892"/><p><span>Le duine guagach is gnáth é sin a rádh.  "Pilib a' Gheitire" an</span>
<lb n="2893"/><span>cleas a bhíonn ag leanbhaí le scolb giúise a thairrngid as an</span>
<lb n="2894"/><span>teine agus a bhíonn 'á chasadh nó á "faoileáil" .i. wheel-áil,</span>
<lb n="2895"/><span>tiompall aca.</span></p>
<lb n="2896"/>
<lb n="2897"/><p><span>764. Leaghadh cubhar na h-abhann ort!</span></p>
<lb n="2898"/>
<lb n="2899"/><p><span>765. Marbhfháisc ort!</span>
<lb n="2900"/><span>.i. Éadaighe an bháis id' thíompall.</span>
<lb n="2901"/></p>
</div>
<pb n="96"/>
<div><lb n="2902"/><p><span>766. Tnáthadh gan tonnachadh ort!</span>
<lb n="2903"/><span>.i. Tú tnáithte ag an mbás agus gan fagháil ar do chorp chun a</span>
<lb n="2904"/><span>nighte.</span></p>
<lb n="2905"/>
<lb n="2906"/><p><span>767. Bás gan sagart chughat!</span>
<lb n="2907"/><span>Bás obann.</span></p>
<lb n="2908"/>
<lb n="2909"/><p><span>768. Lá breá age d' cháirde — at' adhlacan!</span>
<lb n="2910"/><span>'Na eirball san atá an chealg fé mar atá sa cheann so:</span></p>
<lb n="2911"/>
<lb n="2912"/><p><span>768a.  Sliocht agus séan ort oiread le céad fear —</span>
<lb n="2913"/><span>a bheadh 'na n-éagmais.</span></p>
<lb n="2914"/>
<lb n="2915"/><p><span>769. Cosa circe fút is iad go briste fút!</span></p>
<lb n="2916"/>
<lb n="2917"/><p><span>770. Cosa glainne fúibh is iad go briste fúibh!</span>
<lb n="2918"/><span>Le cearcaibh adeirtear é sin.</span></p>
<lb n="2919"/>
<lb n="2920"/><p><span>771. Nár chúitighthear do shaothar leat!</span></p>
<lb n="2921"/>
<lb n="2922"/><p><span>772. Nár éirghe do bhóthar [do thurus, do shodar]</span>
<lb n="2923"/><span>leat!</span></p>
<lb n="2924"/>
<lb n="2925"/><p><span>773. Go mbeiridh an diabhal leis tu!</span></p>
<lb n="2926"/>
<lb n="2927"/><p><span>774. Go n-árduighidh an diabhal leis 'na mhála thu!</span></p>
<lb n="2928"/>
<lb n="2929"/><p><span>775. Gurab é an Fear Mór a bhéarfaidh leis tu!</span></p>
<lb n="2930"/>
<lb n="2931"/><p><span>776. Go mbeiridh an diabhal go h-Árd na gCreach tu!</span></p>
<lb n="2932"/>
<lb n="2933"/><p><span>I n-iarthar Chiarraighe atá an mhallacht san.  Tá árd na gCreach</span>
<lb n="2934"/><span>ag Córdal idir Oileán Ciarraighe agus Baile Rí Liam.  Is annsan</span>
<lb n="2935"/><span>a thagadh na foghlaithe oidhche ar na daoine ón iarthar a bhíodh ag</span>
<lb n="2936"/><span>filleadh ó mhargadh Chorcaighe tar éir a gcuid ime a dhíol.</span></p>
<lb n="2937"/>
<lb n="2938"/><p><span>777. Marbhú na Sasannach ort!</span>
<lb n="2939"/><span>nó:</span></p>
</div>
<pb n="97"/>
<div><lb n="2940"/><p><span>778. Marbhú an Dúna ort!</span>
<lb n="2941"/><span>.i. An marbhú fealltach a dhein na Sasannaigh ar na Spáin-</span>
<lb n="2942"/><span>neachaibh agus ar na Gaedhealaibh i nDún an Óir san mbliain 1580.</span>
<lb n="2943"/><span>I gCorca Dhuibhne thiar is gnáthach an chainnt sin.</span></p>
<lb n="2944"/>
<lb n="2945"/><p><span>779. Sceimhle ort!</span></p>
<lb n="2946"/>
<lb n="2947"/><p><span>780. Go ndeinidh an diabhal dréimire de chnámh do</span>
<lb n="2948"/><span>dhroma!</span>
<lb n="2949"/><span>[ag piocadh ubhall i ngáirdín Ifrinn].</span></p>
<lb n="2950"/>
<lb n="2951"/><p><span>781. Seasamh fada ar chosa laga chughat</span>
<lb n="2952"/><span>[I ndoras tighe gan aon truaighbhéil].</span></p>
<lb n="2953"/>
<lb n="2954"/><p><span>782. Do dhíth is do dhothairne ort.</span>
<lb n="2955"/><span>Le droch-rud a bheadh ar tí duine adeirtear é sin.  Dothairne —</span>
<lb n="2956"/><span>Doghraing.</span></p>
<lb n="2957"/>
<lb n="2958"/><p><span>783. Do bhárthan ort féin!</span>
<lb n="2959"/><span>.i. An t-olc atá agat chugham go dtuitidh sé ort féin.</span></p>
<lb n="2960"/>
<lb n="2961"/><p><span>784. Doigh ionnat!</span></p>
<lb n="2962"/>
<lb n="2963"/><p><span>785. Go mbrisidh an diabhal do dhá chois!</span></p>
<lb n="2964"/>
<lb n="2965"/><p><span>786. Súile dearga chun an té gheobhadh locht ort.</span></p>
<lb n="2966"/>
<lb n="2967"/><p><span>787. B'fhearr liom tu marbh ná bairrle eornan!</span></p>
<lb n="2968"/>
<lb n="2969"/><p><span>788. Madaruadh ar do dhubhán!</span>
<lb n="2970"/><span>Mallacht a tugtar d'iascaire chun ná marbhuigheadh sé aon iasc.</span>
<lb n="2971"/><span>Tá piseóg ag gabháil leis an bhfocal "ruadh" ameasc lucht</span>
<lb n="2972"/><span>iascaigh.</span></p>
<lb n="2973"/>
<lb n="2974"/><p><span>789. Maisle ort!</span>
<lb n="2975"/><span>Maisle = Masla.</span>
<lb n="2976"/></p>
</div>
<pb n="98"/>
<div><lb n="2977"/><p><span>790. Dearg-steaimpí chughat.</span>
<lb n="2978"/><span>Steaimpí .i. arán a deintí de phrátaí.  An teine á dhóghadh ort</span>
<lb n="2979"/><span>atá sa ghuidhe.</span></p>
<lb n="2980"/>
<lb n="2981"/><p><span>791. Sceimeadh is sceimhle chughat!</span></p>
<lb n="2982"/>
<lb n="2983"/><p><span>792. Basca na bpoc ar aill na mbroc ort.</span></p>
<lb n="2984"/>
<lb n="2985"/><p><span>793. Cloch ar do charn!</span>
<lb n="2986"/><span>Mallacht é sin ag guidhe báis do dhuine.  Adeirtear ar iomad</span>
<lb n="2987"/><span>slighthe é .i. "Ba bhreá an lá liom cloch a chur ar do charn."  "Nára</span>
<lb n="2988"/><span>fada uaim cloch a chur ar do charn, & c."</span></p>
<lb n="2989"/>
<lb n="2990"/><p><span>794. Go n-ithidh 'n cat tu is go n-ithidh an diabhal</span>
<lb n="2991"/><span>an cat!</span></p>
<lb n="2992"/>
<lb n="2993"/><p><span>795. Athair mo chéile 'na stéig ag an gcat,</span>
<lb n="2994"/><span>Is máthair mo chéile nár mhairidh sí i bhfad.</span></p>
<lb n="2995"/>
<lb n="2996"/><p><span>796. Bíonn uair na h-athchuinghe ann.</span>
<lb n="2997"/><span>Uair agus má iarrtar athchuinghe le n-a linn gheibhthear í pé olc</span>
<lb n="2998"/><span>maith í.</span></p>
<lb n="2999"/>
<lb n="3000"/><p><span>797. Is buan iad clann na mí-ghrást!</span>
<lb n="3001"/></p>
</div>
<pb n="99"/>
<div><lb n="3002"/><p><span>X.</span></p>
<lb n="3003"/>
<lb n="3004"/><p><span>A nDUBHAIRT SIÚD</span></p>
<lb n="3005"/>
<lb n="3006"/><p><span>Fé'n dteideal so thuas tá bailithe cainnteanna</span>
<lb n="3007"/><span>Gaedhilge a cuirtear i mbéalaibh daoine áirithe nó go</span>
<lb n="3008"/><span>gcuirtear a rádh i leith neithe eile seachas daoine.</span>
<lb n="3009"/><span>An chainnt adubharthas agus an té adubhairt í —</span>
<lb n="3010"/><span>luaidhtear iad araon sa tseanfhocal.  D'á scartaí</span>
<lb n="3011"/><span>an chainnt agus an cainnteóir ní fhágfadh san aon bhrí</span>
<lb n="3012"/><span>sa tseanfhocal.  Is amhlaidh a léirigheann ceann aca</span>
<lb n="3013"/><span>an ceann eile agus eatartha araon cuirid pictiúir os</span>
<lb n="3014"/><span>comhair an aigne ba dheacair a shárú ar shoiléire agus</span>
<lb n="3015"/><span>ar ghreann.</span></p>
<lb n="3016"/>
<lb n="3017"/><p><span>798. "A chonách san ar na daoine go bhfuil na ba</span>
<lb n="3018"/><span>aca!" a ndubhairt an fear bocht maidin</span>
<lb n="3019"/><span>sheaca.</span>
<lb n="3020"/><span>.i. Níor ghádh don duine gan ba dul as a leabaidh sa bhfuacht.</span>
<lb n="3021"/><span>Ní raibh bainne ná im aige, áfach.</span></p>
<lb n="3022"/>
<lb n="3023"/><p><span>799. "Aimsir mhaith chughainn!" mar adubhairt an</span>
<lb n="3024"/><span>bhean nuair a fuair sí a fear báithte.</span>
<lb n="3025"/><span>adeirtear leis:</span></p>
<lb n="3026"/>
<lb n="3027"/><p><span>800. "Cúis gháire chughainn!" mar adubhairt Peadar</span>
<lb n="3028"/><span>nuair a fuair sé an t-asal báithte.</span>
<lb n="3029"/><span>Agus gur cúis ghuil a bhí aige ach gur thuig sé nárbh' fhearr gol</span>
<lb n="3030"/><span>ná gáire nuair ná raibh leigheas ar an scéal.</span></p>
<lb n="3031"/>
<lb n="3032"/><p><span>801. "Glór mór ar bheagán olna," mar adubhairt</span>
<lb n="3033"/><span>an tAidhbhirseoir nuair a bhí sé ag bearradh</span>
<lb n="3034"/><span>na muice.</span>
<lb n="3035"/><span>nó:</span></p>
</div>
<pb n="100"/>
<div><lb n="3036"/><p><span>"Scaladh mór agus beagán olna," mar adubh-</span>
<lb n="3037"/><span>airt Maonus is é ag lomadh na muice.</span>
<lb n="3038"/><span>Féach uimh. 479.</span></p>
<lb n="3039"/>
<lb n="3040"/><p><span>802. "Gluais, a mhála, is go n-eirghe an t-ádh leat,"</span>
<lb n="3041"/><span>arsan bacach ar maidin.</span></p>
<lb n="3042"/>
<lb n="3043"/><p><span>803. "Bíonn an fhírinne searbh," arsa Cloch Labhrais</span>
<lb n="3044"/><span>ag preabadh.</span></p>
<lb n="3045"/>
<lb n="3046"/><p><span>Carraig mhór iseadh Cloch Labhrais ins na Déise, i ngoireacht</span>
<lb n="3047"/><span>cúpla míle de'n Sráidbhaile.  Sa tsean-shaoghal do ghníthí dearbhadh</span>
<lb n="3048"/><span>fírinne uirthi.  Chuir duine, uair, mí-iompar náireach i leith mná</span>
<lb n="3049"/><span>agus tugadh i láthair na carraige é chun a dhearbhtha.  D'innis sé</span>
<lb n="3050"/><span>an scéal i láthair na cloiche.  Níor thaithnigh an scéal léi sin.</span>
<lb n="3051"/><span>Leig sí búirth thóirnighe, agus do bhéic:  "Bíonn an fhírinne searbh."</span>
<lb n="3052"/><span>Annsan do phléasc sí agus níor labhair aon fhocal ó shin.</span></p>
<lb n="3053"/>
<lb n="3054"/><p><span>804. "Cuir an Domhnach ar cáirde," mar adubhairt</span>
<lb n="3055"/><span>Pádraig.</span></p>
<lb n="3056"/>
<lb n="3057"/><p><span>805. "Tá an ceart agat, a dhuine uasail bhreágh</span>
<lb n="3058"/><span>ghléigil," arsa Tadhg Ó Séaghdha leis an</span>
<lb n="3059"/><span>mBlack.</span></p>
<lb n="3060"/>
<lb n="3061"/><p><span>806. "More Water," arsan Sasannach agus é 'á</span>
<lb n="3062"/><span>bháthadh.</span></p>
<lb n="3063"/>
<lb n="3064"/><p><span>807. "Now for it!" mar adubhairt an chailleach</span>
<lb n="3065"/><span>agus í ag rith le na scáth.</span></p>
<lb n="3066"/>
<lb n="3067"/><p><span>808. "Má mhairimíd beo chífimíd súd," a ndubhairt</span>
<lb n="3068"/><span>an dall.</span></p>
<lb n="3069"/>
<lb n="3070"/><p><span>809. "Beir i bhfad mé!"</span>
<lb n="3071"/><span>Adeir bréag, droch-scéal, droch-nuacht é sin.  Adeirtear é sin:</span>
<lb n="3072"/><span>nuair a thugann duine rud beag uaidh ionnus go rachadh cáil mhór</span>
<lb n="3073"/><span>fhéile amach air.</span>
<lb n="3074"/></p>
</div>
<pb n="101"/>
<div><lb n="3075"/><p><span>810. "Mar a chéile dhíbh," mar adubhairt an gabhar</span>
<lb n="3076"/><span>le n-a chosa.</span>
<lb n="3077"/><span>Déarfaí é sin le beirt a bheadh mar a chéile i ngníomh agus nár</span>
<lb n="3078"/><span>ghníomh fónta é.</span></p>
<lb n="3079"/>
<lb n="3080"/><p><span>811. "Téanam ort!" arsan bás le Síle.</span>
<lb n="3081"/><span>.i. Cuireadh ná féadfaí a eiteach.</span></p>
<lb n="3082"/>
<lb n="3083"/><p><span>812. "Is luachmhar an rud an t-anam!" mar</span>
<lb n="3084"/><span>adubhairt an táilliúir agus é ag rith ó'n</span>
<lb n="3085"/><span>nganndal!</span></p>
<lb n="3086"/>
<lb n="3087"/><p><span>813. "Ní gearánta dhom," a ndubhairt fear na coise</span>
<lb n="3088"/><span>briste.</span>
<lb n="3089"/><span>.i. D'fhéadfadh an dá chois bheith briste.</span></p>
<lb n="3090"/>
<lb n="3091"/><p><span>814. "Ní lia ísleán sona ná árdán dona ann," mar</span>
<lb n="3092"/><span>adubhairt an fear [nó: an madaruadh] agus</span>
<lb n="3093"/><span>é ag ithe píobán an ghanndail.</span>
<lb n="3094"/><span>D'fhéadfadh duine an ní céadna a rádh i dtaobh a lán de chúrsaí</span>
<lb n="3095"/><span>an tsaoghail.</span></p>
<lb n="3096"/>
<lb n="3097"/><p><span>815. "Airgead!" a ndubhairt fear na feoirlinge</span>
<lb n="3098"/><span>nuair a bhain sé an glór as an lic.</span></p>
<lb n="3099"/>
<lb n="3100"/><p><span>816. "Is mór an ní an neart!" arsan dreóilín</span>
<lb n="3101"/><span>nuair a chaith sé an chiaróg leis an bhfaill</span>
<lb n="3102"/><span>[nó: "nuair a tharraing sé an phiast as an</span>
<lb n="3103"/><span>sioc," nó: "nuair a tharraing sé an fhrig</span>
<lb n="3104"/><span>as an mbualtach."]</span>
<lb n="3105"/><span>Déarfaí é sin nuair chífí duine beag lag agus fuadar gaisce fé.</span></p>
<lb n="3106"/>
<lb n="3107"/><p><span>817. "Cad dubhairt an púca sa tor?"  "Beagán</span>
<lb n="3108"/><span>d'á chúram bíodh ort!"</span>
<lb n="3109"/><span>Nuair bheadh duine fiosrach ad' cheistiú chuirfeá-sa an cheist air:</span>
<lb n="3110"/><span>"Cad dubhairt an púca sa tor?"  Bheadh freagra na ceiste aige</span>
<lb n="3111"/><span>féin agus thuigfeadh sé a bhrí.</span>
<lb n="3112"/></p>
</div>
<pb n="102"/>
<div><lb n="3113"/><p><span>818. "Tairrngidh ó chéile é," arsa fear láir an tsúsa.</span>
<lb n="3114"/><span>Triúr a bhí in aon leabaidh agus ní raibh an súsa leathan a</span>
<lb n="3115"/><span>ndóthain agus bhí an bheirt imeallach á tharrang ó n-a chéile.  Ba</span>
<lb n="3116"/><span>chuma dho'n fhear láir.  Deirtear é sin le rudaí seachas súsa.</span></p>
<lb n="3117"/>
<lb n="3118"/><p><span>819. "Iad araon!" arsan banbh maith [nó: an</span>
<lb n="3119"/><span>leanbh maith].</span></p>
<lb n="3120"/>
<lb n="3121"/><p><span>Banbh [nó leanbh] a bheadh sláintiúil láidir d'íosfadh sé gach a</span>
<lb n="3122"/><span>dtabharfaí dho, nó dhá shaghas bídh dá mbeadh le fagháil.  Nó is minic</span>
<lb n="3123"/><span>adeirtear i dtaobh leinbh é go bhfiafrochaí de ciaca b'fhearr leis a</span>
<lb n="3124"/><span>athair nó a mháthair.</span></p>
<lb n="3125"/>
<lb n="3126"/><p><span>820. "Go n-éirighidh leat go geal!" mar adubhairt</span>
<lb n="3127"/><span>an sweep le n-a mhac.</span></p>
<lb n="3128"/>
<lb n="3129"/><p><span>821. "Fan socair!" arsan ghaoth.</span>
<lb n="3130"/><span>Agus í féin ag séideadh an ruda ar a dícheall!</span></p>
<lb n="3131"/>
<lb n="3132"/><p><span>822. "Fill orm!" adeir an droch-ghnó ["agus déin</span>
<lb n="3133"/><span>arís me."]</span></p>
<lb n="3134"/>
<lb n="3135"/><p><span>823. "Táim ann, as," mar adubhairt an fear leis an:</span>
<lb n="3136"/><span>treabhadh.</span>
<lb n="3137"/><span>Ní ró mhaith a bhí an treabhadh 'á dhéanamh, is cosúil, ach an céachta</span>
<lb n="3138"/><span>síos is aníos aige.  Nó bíonn cos sa chlais agus an chos eile ar an</span>
<lb n="3139"/><span>mbruach.</span></p>
<lb n="3140"/>
<lb n="3141"/><p><span>824. "Chonnac cheana thu!" mar adubhairt an cat</span>
<lb n="3142"/><span>leis an mbainne beirbhithe.</span></p>
<lb n="3143"/>
<lb n="3144"/><p><span>825. "Ag réidhteach chuige!" mar adubhairt Tadhg</span>
<lb n="3145"/><span>na Spréach leis an bhfiacail.</span>
<lb n="3146"/><span>Fiacal mí-cheart a bhí tairrngthe aige tré dhearmhad ach b'shin é</span>
<lb n="3147"/><span>adubhairt sé a bhí ar siubhal aige nuair a ceistigheadh é cad n-a</span>
<lb n="3148"/><span>thaobh nár tharraing sé an ceann ceart.</span></p>
<lb n="3149"/>
<lb n="3150"/><p><span>826. "Tobac!" arsan madaruadh is é 'Tráigh Mhór</span>
<lb n="3151"/><span>soir.</span>
<lb n="3152"/><span>Nuair a bhíonn duine nó rud ag imeacht le fuinneamh deirtear</span>
<lb n="3153"/><span>é sin leis.</span>
<lb n="3154"/></p>
</div>
<pb n="103"/>
<div><lb n="3155"/><p><span>827. Adeireadh an Súisín Triopallach:  "Bíodh rud</span>
<lb n="3156"/><span>agat féin nó bí 'na uireasbha."</span></p>
<lb n="3157"/>
<lb n="3158"/><p><span>828. Arsa Cailleach Bhéara le Cailligh Mhuigheó:</span>
<lb n="3159"/><span>"An té bhíonn go maith dhuit bí go maith dhó."</span></p>
<lb n="3160"/>
<lb n="3161"/><p><span>829. "Fógraim miasma ort!"  ["Bronnaim an</span>
<lb n="3162"/><span>tOileán Tiar ort is a bhfuil d'iasc ann."]</span>
<lb n="3163"/><span>Mar sin adeir daoine i gCorca Dhuibhne le chéile trath na bliana</span>
<lb n="3164"/><span>nuaidhe, mar adeir Béarlóirí "Bronntanas nua-bhliana uait dom."</span>
<lb n="3165"/><span>bronntar an tOileán Tiar mar mhagadh .i. an Bloscaod.</span></p>
<lb n="3166"/>
<lb n="3167"/><p><span>830. "Is mó glór díomhaoin id' cheann" a ndubhairt</span>
<lb n="3168"/><span>an madaruadh leis an gclog [nó: le clog</span>
<lb n="3169"/><span>an teampaill].</span>
<lb n="3170"/><span>Deirtear é sin le duine go mbíonn iomad cainnte aige.</span></p>
<lb n="3171"/>
<lb n="3172"/><p><span>831. "A' lorg mná" a ndubhairt an gabhar</span>
<lb n="3173"/><span>nó:</span>
<lb n="3174"/><span>832. "Abhaile má fhéadaim!" a ndubhairt an gabhar.</span></p>
<lb n="3175"/>
<lb n="3176"/><p><span>Pocán gabhair do ghluais go h-aerach uaibhreach "ag lorg mná"</span>
<lb n="3177"/><span>a ndubhairt sé féin sa tsaosúr is gnáth le gabhraibh a leithéid a</span>
<lb n="3178"/><span>dhéanamh.  Tamall 'na dhiaidh sin bhuail sé chun na n-áite céadna</span>
<lb n="3179"/><span>arís agus é tuirseach tnáithte ón troid le pocánaibh eile um na</span>
<lb n="3180"/><span>ban-ghabhraibh.  Cuireadh ceist air cá raibh sé ag dul.  "Abhaile</span>
<lb n="3181"/><span>má féadaim," ar seisean.</span></p>
<lb n="3182"/>
<lb n="3183"/><p><span>833. Mar adubhairt an gabhar bacach:  "Ní fheadar</span>
<lb n="3184"/><span>ciaca is fearr luas nó moilleas."</span></p>
<lb n="3185"/>
<lb n="3186"/><p><span>834. "Fuaduigh me," arsan Fómhar.</span></p>
<lb n="3187"/>
<lb n="3188"/><p><span>835. "Nach é an fear é!" arsa Éamonn leis an</span>
<lb n="3189"/><span>reithe.</span>
<lb n="3190"/><span>nó:</span>
<lb n="3191"/><span>836. "Arú! nach é an fear é an báirneach," mar</span>
<lb n="3192"/><span>adubhairt an madaruadh.</span>
<lb n="3193"/><span>nó:</span></p>
</div>
<pb n="104"/>
<div><lb n="3194"/><p><span>"Arú! nach tú an fear agam!" a ndubhairt</span>
<lb n="3195"/><span>an madaruadh leis an mbáirneach.</span></p>
<lb n="3196"/>
<lb n="3197"/><p><span>Deirtear é sin le fear beag go mbíonn goithí móra chun gaisce</span>
<lb n="3198"/><span>aige.  Madaruadh a chuaidh lá breá ar an tráigh.  Bhí lagtrágha</span>
<lb n="3199"/><span>ann.  Chonnaic sé báirneach agus an sliogán árdaithe anáirde de'n</span>
<lb n="3200"/><span>chloich leis as ngréin.  Chuir an madaruadh a theanga fé'n mbáir-</span>
<lb n="3201"/><span>neach chun é bhaint de'n chloich.  D'fháisc an báirneach anuas ar an</span>
<lb n="3202"/><span>teangain agus do chongaibh an madaruadh bocht ann gur eirigh an</span>
<lb n="3203"/><span>taoide agus gur báthadh é.  Sular báthadh é dubhairt sé mar</span>
<lb n="3204"/><span>atá thuas.</span></p>
<lb n="3205"/>
<lb n="3206"/><p><span>837. "Seadh, tá an méid sin do ghnó an Earraigh</span>
<lb n="3207"/><span>déanta agam!" a ndubhairt an fear nuair</span>
<lb n="3208"/><span>a chuir sé a bhean.</span>
<lb n="3209"/><span>Ní le linn do dhuine a bhean a chur is gnáth do an chainnt sin a</span>
<lb n="3210"/><span>rádh anois ach mar chainnt ghrinn le linn aon choda de ghnó an</span>
<lb n="3211"/><span>Earraigh a bheith déanta aige.</span></p>
<lb n="3212"/>
<lb n="3213"/><p><span>838. "Dearbhuigh, a Chéin," "Dearbhochad," arsa</span>
<lb n="3214"/><span>Cian, "cad é féin?"</span>
<lb n="3215"/><span>Duine Cian, do réir deallraimh, do dhearbhochadh aon ní — fíor</span>
<lb n="3216"/><span>nó bréagach.  Deirtear an chainnt sin anois ag tagairt do</span>
<lb n="3217"/><span>leithéid Chéin.</span></p>
<lb n="3218"/>
<lb n="3219"/><p><span>839. "Is mairg a dhóighfeadh a thiompán leat," mar</span>
<lb n="3220"/><span>adubhairt an ceoltóir le n-a bhean.</span></p>
<lb n="3221"/>
<lb n="3222"/><p><span>Tiompánaidhe go raibh báirseach mhná aige adubhairt é.  Bhíodar</span>
<lb n="3223"/><span>araon uair ag dul thar cnoc ar aonach chun go dtuilleadh seisean</span>
<lb n="3224"/><span>beagán ag seinm.  Do bheir an droch-shíon ortha agus do ghoill go</span>
<lb n="3225"/><span>mór ar an mnaoi go raibh ag fagháil bháis de'n bhfuacht.  Bhí croidhe</span>
<lb n="3226"/><span>bog ag an bhfear agus bhris sé an tiompán agus do dhein teine dhe</span>
<lb n="3227"/><span>agus mar sin do shaor an bhean.  Chuadar ar an aonach.  Gach</span>
<lb n="3228"/><span>duine le h-ealadhain d'á raibh ann, bhíodar ag tuilleamh, ach an</span>
<lb n="3229"/><span>tiompánaidhe.  Bhí a thiompán imithe — a raibh 'n tsaoghal aige.</span>
<lb n="3230"/><span>D'éist an bhean tamall ach fé dheoidh do bhris ar an bhfoidhne aici.</span>
<lb n="3231"/><span>Thug sí íde béil do'n bhfear.  Tháinig fearg air sin "Is mairg,"</span>
<lb n="3232"/><span>ar sé, "a dhóighfeadh a thiompán leat," agus d'imigh sé uaithe.</span></p>
<lb n="3233"/>
<lb n="3234"/><p><span>840. Is fearr "seo é" ná "cá bhfuil sé?"</span></p>
<lb n="3235"/>
<lb n="3236"/><p><span>841. "Sin comaoin ort, a fhairrge mhór," mar</span>
<lb n="3237"/><span>adubhairt an dreóilín nuair a dhein sé</span>
<lb n="3238"/><span>a mhún sa bhfairrge.</span>
<lb n="3239"/></p>
</div>
<pb n="105"/>
<div><lb n="3240"/><p><span>XI.</span></p>
<lb n="3241"/>
<lb n="3242"/><p><span>COMHAIRLÍ</span></p>
<lb n="3243"/>
<lb n="3244"/><p><span>Bíodh gur comhairlí mór-chuid de sna seanráidhte</span>
<lb n="3245"/><span>atá sa leabhar so níl sa roinn bhig seo ach tagarthaí</span>
<lb n="3246"/><span>do'n ní féin is comhairle ann agus do'n dream a</span>
<lb n="3247"/><span>bheireas uatha iad.</span></p>
<lb n="3248"/>
<lb n="3249"/><p><span>842. Is ionnan comhairle agus congnamh.</span></p>
<lb n="3250"/>
<lb n="3251"/><p><span>843. Comhairle comhgarach neamh-chongantach.</span></p>
<lb n="3252"/>
<lb n="3253"/><p><span>.i. Comhairle gan mhaith a thugann duine uaidh ná tuigeann</span>
<lb n="3254"/><span>iomláine scéil an chruatain agus ná bhíonn feidhm sa chomhairle</span>
<lb n="3255"/><span>d'á bhrí sin.</span></p>
<lb n="3256"/>
<lb n="3257"/><p><span>844. Ná tabhair do chul le comhairle ar mhaithe leat.</span></p>
<lb n="3258"/>
<lb n="3259"/><p><span>845. Nuair thiocfaidh lá tiocfaidh comhairle.</span></p>
<lb n="3260"/>
<lb n="3261"/><p><span>846. Ní thug aoinne riamh comhairle uaidh ná raghadh</span>
<lb n="3262"/><span>cuid di ar mhaithe leis féin.</span>
<lb n="3263"/><span>.i. Dá dtuigeadh sé a scéal féin chífeadh sé a ghádh féin leis an</span>
<lb n="3264"/><span>gcomhairle — ach ní thuigeann.</span></p>
<lb n="3265"/>
<lb n="3266"/><p><span>847. Is fearr comhairle le ceannach ná comhairle</span>
<lb n="3267"/><span>in-aiscidh.</span>
<lb n="3268"/><span>Le ceannach = an t-eolas a gheibheann duine as an botún a</span>
<lb n="3269"/><span>dheineann sé 'na ghnó.</span></p>
<lb n="3270"/>
<lb n="3271"/><p><span>848. Is minic a bhí duine 'na dhroch-chomhairlidhe do</span>
<lb n="3272"/><span>féin agus 'na chomhairlidhe mhaith do dhaoine</span>
<lb n="3273"/><span>eile.</span></p>
<lb n="3274"/>
<lb n="3275"/><p><span>849. Comhairle an droch-chomhairligh [ná cuiridh suim an',</span>
<lb n="3276"/><span>Ach bíonn comhairle ar an óige ag an nduine</span>
<lb n="3277"/><span>gcríona].</span>
<lb n="3278"/></p>
</div>
<pb n="106"/>
<div><lb n="3279"/><p><span>850. An té ná gabhann comhairle gabhadh sé comhrac.</span>
<lb n="3280"/><span>.i. An té ná deineann comhairle ar mhaithe leis, déanfaidh sé</span>
<lb n="3281"/><span>rud a thairrngeochaidh clampar air agus beidh air féin an troid</span>
<lb n="3282"/><span>a fhreastal.  Deirtear, leis:</span></p>
<lb n="3283"/>
<lb n="3284"/><p><span>An té ná beidh ciall aige, bíodh an diabhal aige.</span></p>
<lb n="3285"/>
<lb n="3286"/><p><span>851. Comhairle mhná gan iarraidh ní raibh sí riamh</span>
<lb n="3287"/><span>ach sonaidhe.</span></p>
<lb n="3288"/>
<lb n="3289"/><p><span>852. Is mairg ná deineann comhairle deaghmhná.</span></p>
<lb n="3290"/>
<lb n="3291"/><p><span>853. Is mairg nach comhairlidhe dho bean.</span></p>
<lb n="3292"/>
<lb n="3293"/><p><span>854. Comhairle thabhairt do mhnaoi nó buille ribe ar</span>
<lb n="3294"/><span>iarann fhuar.</span></p>
<lb n="3295"/>
<lb n="3296"/><p><span>Ag so síos an cheathramha iomlán:</span></p>
<lb n="3297"/>
<lb n="3298"/><p><span>Adú teine le loch,</span>
<lb n="3299"/><span>Caitheamh cloch i n-aghaidh cuain,</span>
<lb n="3300"/><span>Comhairle thabhairt do mhnaoi bhuirb —</span>
<lb n="3301"/><span>Nó buille ribe ar iarann fhuar.</span></p>
<lb n="3302"/>
<lb n="3303"/><p><span>Saothar gan mhaith iad uile.</span></p>
<lb n="3304"/>
<lb n="3305"/><p><span>Féach uimh. 286.</span>
<lb n="3306"/></p>
</div>
<pb n="107"/>
<div><lb n="3307"/><p><span>XII.</span></p>
<lb n="3308"/>
<lb n="3309"/><p><span>ÉADACH</span></p>
<lb n="3310"/>
<lb n="3311"/><p><span>Sean-fhocail annso i dtaobh éadaigh, bróg, faisiúin,</span>
<lb n="3312"/><span>agus rl., a bhíonn ar dhaoine.</span></p>
<lb n="3313"/>
<lb n="3314"/><p><span>855. Sé an duine an t-éadach [agus is gréagach é</span>
<lb n="3315"/><span>an biadh].</span></p>
<lb n="3316"/>
<lb n="3317"/><p><span>856. Ní faisiún go dríoball.</span></p>
<lb n="3318"/>
<lb n="3319"/><p><span>Magadh é sin adeintí fé mhnáibh a scaoileadh eirball a ngúna sa</span>
<lb n="3320"/><span>lathaigh — nuúir a bhíodh gúnaí fada ar mhnáibh fad ó.</span></p>
<lb n="3321"/>
<lb n="3322"/><p><span>857. Meas smeartha, mar bhíonn ag an mbúistéir</span>
<lb n="3323"/><span>ar a aprún.</span></p>
<lb n="3324"/>
<lb n="3325"/><p><span>Gurab é sin an meas a bhíonn ar dhuine go mbíonn bearna éigin</span>
<lb n="3326"/><span>'na chlú.</span></p>
<lb n="3327"/>
<lb n="3328"/><p><span>858. Ní dona de é an brat má filltear é 'na</span>
<lb n="3329"/><span>cheart.</span></p>
<lb n="3330"/>
<lb n="3331"/><p><span>859. Ná leath do bhrat ach mar fhéadfair é chonnlach.</span></p>
<lb n="3332"/>
<lb n="3333"/><p><span>860. Ní h-ualach do dhuine a bhrat ná a bhróga.</span></p>
<lb n="3334"/>
<lb n="3335"/><p><span>861. An té gur cumhang leis a bhróg is beag</span>
<lb n="3336"/><span>leis an saoghal.</span></p>
<lb n="3337"/>
<lb n="3338"/><p><span>862. Ag duine féin is fearr 'fhios cá luigheann an</span>
<lb n="3339"/><span>bhróg air.</span></p>
<lb n="3340"/>
<lb n="3341"/><p><span>863. Ní mhaith an rud do dhuine bheith ró mhór d'á</span>
<lb n="3342"/><span>bhróga.</span>
<lb n="3343"/></p>
</div>
<pb n="108"/>
<div><lb n="3344"/><p><span>864. Níl aon bhean is gnáthaighe droch-bhróga (uirthi)</span>
<lb n="3345"/><span>ná bean an ghréasaighe.</span></p>
<lb n="3346"/>
<lb n="3347"/><p><span>Ar an ngréasaidhe a mhileán san, dar ndóigh. </span></p>
<lb n="3348"/>
<lb n="3349"/><p><span>865. Ní corthar fear leath-bhróige.  </span>
<lb n="3350"/><span> </span>
<lb n="3351"/><span>866. Seana-bhróg smeartha bhróg nua.</span></p>
<lb n="3352"/>
<lb n="3353"/><p><span>867. Is mór an mhaise ar sheana-bhróig búcla.</span></p>
<lb n="3354"/>
<lb n="3355"/><p><span>868. Is cuma le fear na mbróg cá gcuireann sé</span>
<lb n="3356"/><span>a chos.</span>
<lb n="3357"/><span>Sean-fhocal é sin ó'n saoghal nár ghnáth bróga chur ar dhaoine</span>
<lb n="3358"/><span>nuair bhídís i gcliabhánaibh.</span></p>
<lb n="3359"/>
<lb n="3360"/><p><span>869. Bríste bán ar Sheán is gan faic na ngrást</span>
<lb n="3361"/><span>ar a athair.</span>
<lb n="3362"/><span>Deirtear, leis —</span>
<lb n="3363"/><span>Síoda buidhe ar Shiobhán is na preabáin ar a h-athair.</span></p>
<lb n="3364"/>
<lb n="3365"/><p><span>870. Arís chughat, a sheana-bhríste nuair a shíleas</span>
<lb n="3366"/><span>bheith scartha leat.</span></p>
<lb n="3367"/>
<lb n="3368"/><p><span>Is cosúil gurbh' amhlaidh a bhí súil aige le culaith ab' fhearr ach</span>
<lb n="3369"/><span>gur mealladh é.  Is minic gur rud nach bríste bheadh i gceist.</span></p>
<lb n="3370"/>
<lb n="3371"/><p><span>871. Nuair is measa bhíonn éadach ar dhuine 'seadh is</span>
<lb n="3372"/><span>giorra d'éadach nua é.</span></p>
<lb n="3373"/>
<lb n="3374"/><p><span>Féach uimhreacha — 21, 70, 254, 513, 610, 987, 1042.</span>
<lb n="3375"/></p>
</div>
<pb n="109"/>
<div><lb n="3376"/><p><span>XIII.</span></p>
<lb n="3377"/>
<lb n="3378"/><p><span>TREABHA, DAOINE,</span>
<lb n="3379"/><span>ÁITEANNA</span></p>
<lb n="3380"/>
<lb n="3381"/><p><span>Gheobhthar annso seanfhocail agus gnáth-chainnteanna</span>
<lb n="3382"/><span>i dtaobh treabh agus dúithchí áirithe.  Cáil nó mí-chlú:</span>
<lb n="3383"/><span>iad uile beagnach.  Leas-ainmneacha nó comharthaí cine</span>
<lb n="3384"/><span>a thuille aca.  Is ionchurtha suim ionnta agus is fiú a</span>
<lb n="3385"/><span>gcur ar buanchoimeád ón mbás a bheir a lán eile</span>
<lb n="3386"/><span>uainn.</span></p>
<lb n="3387"/>
<lb n="3388"/><p><span>872. Is buan fear 'na dhúthaigh.</span></p>
<lb n="3389"/>
<lb n="3390"/><p><span>873. Tír gan teanga tír gan anam.</span></p>
<lb n="3391"/>
<lb n="3392"/><p><span>Is cosúil gur ceann nua-dhéanta é sin.</span></p>
<lb n="3393"/>
<lb n="3394"/><p><span>874. Ní lia tír ná gnás.</span></p>
<lb n="3395"/>
<lb n="3396"/><p><span>Gach tír d'á bhfuil ann tá a tréithe féin aici.</span></p>
<lb n="3397"/>
<lb n="3398"/><p><span>875. Ár gcéad Athair Ádhamh, ár gcéad Mháthair Ébha —</span>
<lb n="3399"/><span>Ná fuil a dtáinig uatha chomh h-uasal le na</span>
<lb n="3400"/><span>chéile.</span></p>
<lb n="3401"/>
<lb n="3402"/><p><span>876. An iallait is an gearrán,</span>
<lb n="3403"/><span>An saoghal agus an sparán —</span>
<lb n="3404"/><span>Ní dhéanfadh uile Ó Briain</span>
<lb n="3405"/><span>De Dhiarmaid Ó Méaráin.</span></p>
<lb n="3406"/>
<lb n="3407"/><p><span>nó:</span></p>
</div>
<pb n="110"/>
<div><lb n="3408"/><p><span>877. Ní Brianach tú id' ghiall ná id' chorrán,</span>
<lb n="3409"/><span>Ní Brianach tú id' chliabh ná id' chromán,</span>
<lb n="3410"/><span>Ní Brianach tú id' shliast ná id' thiarpán</span>
<lb n="3411"/><span>Agus baistim thu id' Dhiarmaid Ó Criadáin.</span></p>
<lb n="3412"/>
<lb n="3413"/><p><span>Bodach saidhbhir de mhuinntir mhéaráin [nó Chriadáin] a bhí uair sa</span>
<lb n="3414"/><span>chlár.  Níorbh uasal leis an sloinne bhí air agus b'áil leis a bheith</span>
<lb n="3415"/><span>'na bhrianach.  Bhí file iomráidhteach ar a aitheantas agus thug</span>
<lb n="3416"/><span>cuireadh ar féasta dho agus d'iarr air é bhaiste 'na Bhrianach, óir</span>
<lb n="3417"/><span>cheap sé dá ndeintí an baiste go filiúil go leanfadh an ainm de.</span>
<lb n="3418"/><span>Sin é thuas mar do rinne an file é.</span></p>
<lb n="3419"/>
<lb n="3420"/><p><span>878. Inntleacht Mhuinntir' Chéitig.</span>
<lb n="3421"/><span>.i. Céitinn.  Tá teist na h-inntleachta agus na géar chúise ar</span>
<lb n="3422"/><span>mhuinntir Chéitinn i n-Uibh Ráthach i gCiarraighe.</span></p>
<lb n="3423"/>
<lb n="3424"/><p><span>879. "Lámh láidir i n-uachtar!"</span>
<lb n="3425"/><span>Rosc na mBrianach.</span></p>
<lb n="3426"/>
<lb n="3427"/><p><span>880. Cuileann glas i gcoill iubhair,</span>
<lb n="3428"/><span>Séathra caolghéagach [nó: caolcrácach]</span>
<lb n="3429"/><span>Ó Donnchadha.</span>
<lb n="3430"/><span>.i. Ó Donnchádha Gleanna Fleisce.</span></p>
<lb n="3431"/>
<lb n="3432"/><p><span>881. Muinntir Choinnleáin (Caoindealbháin) ó'n</span>
<lb n="3433"/><span>Sliabh —</span>
<lb n="3434"/><span>Má tharcuisnigheadar sinn do tharcuisnigh-</span>
<lb n="3435"/><span>eamar-ne iad.</span>
<lb n="3436"/><span>I mBarrachaibh thoir a bhíonn an leathrann san 'á rádh.  Rud</span>
<lb n="3437"/><span>d'fhan ann é ó'n am a mbíodh na "faction fights" ar siubhal.</span></p>
<lb n="3438"/>
<lb n="3439"/><p><span>882. Teasbach mhuinntir' Laoghaire: ag poc-léimrigh</span>
<lb n="3440"/><span>leis an ocras.</span></p>
<lb n="3441"/>
<lb n="3442"/><p><span>883. Trí shórt Paorach ann — Paoraigh d'á uaisle,</span>
<lb n="3443"/><span>Paoraigh na luaithre agus Paoraigh d'eirigh</span>
<lb n="3444"/><span>ó'n suarachas.</span></p>
<lb n="3445"/>
<lb n="3446"/><p><span>884. Ó Scannláin, Ó Nuanáin agus Ó Bric — trí</span>
<lb n="3447"/><span>chine tháinig as colg eornan is bruscar móna</span>
<lb n="3448"/><span>is salachar muc.</span>
<lb n="3449"/><span>Aor é sin a dhein duine mí-labhartha éigin.</span>
<lb n="3450"/></p>
</div>
<pb n="111"/>
<div><lb n="3451"/><p><span>885. Má's maith leat muintir Dhála</span>
<lb n="3452"/><span>A bheith go sásta socair —</span>
<lb n="3453"/><span>Tabhair dóibh gach ní iarraid,</span>
<lb n="3454"/><span>Is ná h-iarr aon ní ortha.</span></p>
<lb n="3455"/>
<lb n="3456"/><p><span>Sin mar atá rann do rinne Aonguis na nAor ar Dhomhnallaigh</span>
<lb n="3457"/><span>ameasc na ndaoine sa Mumhain.  Adeirtear é i dtaobh na nDálach,</span>
<lb n="3458"/><span>na nGrádach, na gCárthach agus "na mbráithre."  An bhfuil an rann</span>
<lb n="3459"/><span>so beo i dTír Chonaill?</span></p>
<lb n="3460"/>
<lb n="3461"/><p><span>886. Muinntir Shiochfhradha an tsneachtaidh,</span>
<lb n="3462"/><span>agus</span>
<lb n="3463"/><span>Muinntir Shiochfhradha na sméar.</span></p>
<lb n="3464"/>
<lb n="3465"/><p><span>Dá dhream de'n chine chéadna atá i nUibh Ráthach.  Dream aca</span>
<lb n="3466"/><span>geal fionn agus an dream eile cas dubh.</span></p>
<lb n="3467"/>
<lb n="3468"/><p><span>887. Ó thigh Mhóire go Donncha Dí.</span>
<lb n="3469"/><span>Féach uimh. 728.</span></p>
<lb n="3470"/>
<lb n="3471"/><p><span>Dar leis na seandaoine dob iad san an dá áit ba shia ó chéile</span>
<lb n="3472"/><span>i nÉirinn.  I nDún Caoin i n-iarthar Duibhneach atá ionad Tighe</span>
<lb n="3473"/><span>Mhóire agus i n-oirtear an Dúin i nUltaibh atá Donncha Dí</span>
<lb n="3474"/><span>[.i. Domhnach Diadh].  Do réir an tsean-scéil bhí Mór agus Donncha</span>
<lb n="3475"/><span>pósta ach bhí sise chomh máighistriúil géar-chainnteach sin leis gur</span>
<lb n="3476"/><span>eirigh sé tuirseach d'á shaoghal.  D'fhulaing sé léi chomh foidhneach</span>
<lb n="3477"/><span>san go raibh Dia buidheach de agus do chuir Sé aingeal chuig Donncha</span>
<lb n="3478"/><span>agus thug trí ghuidhe dho.  Leis an deithneas a bhí ar Dhonncha ag</span>
<lb n="3479"/><span>breith an deagh scéil abhaile chun a mhná mhill sé guidhe aca.  Nuair</span>
<lb n="3480"/><span>a thuig sise é sin thug sí droch-íde le n-a teangain air.  Chuir san</span>
<lb n="3481"/><span>fearg ar Dhonncha.  "A bhraobaire, bh'fhearr liom leithead na</span>
<lb n="3482"/><span>hÉireann eadrainn!" ar seisean.  Do tógadh leo araon san aer —</span>
<lb n="3483"/><span>ise go Tigh Mhóire agus eiseann go Donncha Dí.</span></p>
<lb n="3484"/>
<lb n="3485"/><p><span>888. Má théigheann tú go Caiseal ní h-aistear duit</span>
<lb n="3486"/><span>dul go Fíodh Árd.</span></p>
<lb n="3487"/>
<lb n="3488"/><p><span>889. Is maith ann é Cuan Cromdha.</span></p>
<lb n="3489"/>
<lb n="3490"/><p><span>I n-Uibh Ráthach atá an cuan beag san.  Feadhmannach le Fáilbhe</span>
<lb n="3491"/><span>Ua Ráthaigh adubhairt an chainnt sin maidin fhiain tar éis oidhche</span>
<lb n="3492"/><span>anaithe agus gaoithe a chaitheamh ar an bhfairrge ag teacht ó'n</span>
<lb n="3493"/><span>Daingean.  Deirtear gurbh é gnó a thug 'on daingean é ná chun</span>
<lb n="3494"/><span>corp a dhritheár d'fhuadach ó mhuinntir na h-áite sin a bhí tar éis</span>
<lb n="3495"/><span>é d'adhlacadh sa Daingean.  Do ghluais sé féin agus gasra fear</span>
<lb n="3496"/><span>thar cuan agus d'eirigh leo istoidhche an chomhra thógaint agus a</span></p>
</div>
<pb n="112"/>
<div><lb n="3497"/><p><span>bhreith go dtí an bád.  Ach ghluais muinntir an daingin ar a dtóir</span>
<lb n="3498"/><span>an fhairrge amach agus bhí rás dian eatartha sa doircheacht gur</span>
<lb n="3499"/><span>bhuail stoirm aniar 'ndeas iad agus d'fhill bád an Daingin abhaile.</span>
<lb n="3500"/><span>Thug Ó Fáilbhe an oidhche ag troid leis an stoirm d'iarraidh Cuan</span>
<lb n="3501"/><span>Bhéil Ínse a bhaint amach.  Nuair tháinig an mhaidean agus iad</span>
<lb n="3502"/><span>tnáithte leathta sé áit i rabhadar ná ar aghaidh Cuan Chromdha.  Cé</span>
<lb n="3503"/><span>gurbh' fhearr leo an cuan eile dubhairt Ó Braonáin a bhí sa bhád:</span>
<lb n="3504"/><span>"Is maith ann é Cuan Cromdha" agus chuadar i dtír annsúd.</span></p>
<lb n="3505"/>
<lb n="3506"/><p><span>890. Bíodh san mar atá sé is Tráighlí mar a bhfuil sé.</span>
<lb n="3507"/><span>.i. Bíodh an scéal mar sin.  Deirtear "Baile Átha Cliath" go</span>
<lb n="3508"/><span>minic i n-ionad "Tráighlí."</span></p>
<lb n="3509"/>
<lb n="3510"/><p><span>891. Ceo ar Mhuisire is Clárach lom —</span>
<lb n="3511"/><span>An comhartha soininne is fearr ar domhan.</span>
<lb n="3512"/><span>I Múscraighe atá an dá mhaolchnoc san.</span></p>
<lb n="3513"/>
<lb n="3514"/><p><span>892. A leath ar gach taobh ar nós aonaigh an Ghleanna.</span>
<lb n="3515"/><span>Deirtear é sin i dtaobh deighilte nó roinnte i leathaibh.  Cuir-</span>
<lb n="3516"/><span>tear an scéal i leith dhá ghleann sa Mhumhain.</span></p>
<lb n="3517"/>
<lb n="3518"/><p><span>(a) Gleann Corbraighe i n-iarthar Luimnighe.  Bhíodh aonach mór</span>
<lb n="3519"/><span>ann an chéad lá de mhí na Nodlag.  Dá dhream a bhíodh ag troid a</span>
<lb n="3520"/><span>roinneadh an t-aonach .i. na "Cúilíní" agus na Maoilmhichiligh</span>
<lb n="3521"/><span>"Dubha."  Tá an seanfhocal fós ar marthain sa cheanntar sa</span>
<lb n="3522"/><span>Ghallbhéarla .i. "Split in the middle like the Fair of Glin."</span>
<lb n="3523"/><span>Bhuaileadh an dá dhream sin a chéile i n-áiteanna eile seachas</span>
<lb n="3524"/><span>annsúd.  Sa mblian 1845 (?) bhuaileadar cath ar a chéile ar Thráigh</span>
<lb n="3525"/><span>Bhaile Dhighe i n-aice le Baile an Bhunánaigh lá rás.  Do marbhuigheadh</span>
<lb n="3526"/><span>naoi nduine déag de sna Cuilíní.  Deireadh na daoine sa cheann-</span>
<lb n="3527"/><span>tar gur toisc na troda, agus na droch-oibre go léir, a tháinig</span>
<lb n="3528"/><span>an meath ar na prátaí.  Chuir an t-ocras deire leis an troid.</span></p>
<lb n="3529"/>
<lb n="3530"/><p><span>(b) I n-aice le Carraig na Siúire tá gleann eile 'na mbíodh</span>
<lb n="3531"/><span>aonach.  Siad na "Carabhataí" agus na "Seana-bhestanna" a</span>
<lb n="3532"/><span>bhíodh ar dhá thaobh an aonaigh sin.  Gleann an Phaoraigh é, measaim.</span></p>
<lb n="3533"/>
<lb n="3534"/><p><span>893. Gach rogha le fánaidh ach árdán Achadh d' Eó.</span>
<lb n="3535"/><span>[nó: "Árdán Dúithche Ealla."]</span>
<lb n="3536"/><span>.i. Is iad na h-ísleáin is gnáth sona ach ní fearr aon ísleán ná</span>
<lb n="3537"/><span>na h-árdáin atá ainmnithe sa tsean-rádh so thuas.</span></p>
<lb n="3538"/>
<lb n="3539"/><p><span>894. Aoibhinn Leamhain maidin cheodhach,</span>
<lb n="3540"/><span>Aoibhinn feorainn Locha Léin,</span>
<lb n="3541"/><span>Aoibhinn faithche Dúna Lóich,</span>
<lb n="3542"/><span>Aoibhinn Achadh d'Eó le gréin.</span></p>
<lb n="3543"/>
<lb n="3544"/><p><span>Le h-ais Locha léin atá na h-áiteanna aoibhne sin.</span>
<lb n="3545"/></p>
</div>
<pb n="113"/>
<div><lb n="3546"/><p><span>895. Dhá fhód agus cadhrán dhéanfadh roileán sa</span>
<lb n="3547"/><span>Mhachaire [nó: dhéanfadh teine do bhochtán].</span></p>
<lb n="3548"/>
<lb n="3549"/><p><span>Tá An Machaire i gCorca Dhuibhne — an rinn íseal gainnimhe atá</span>
<lb n="3550"/><span>amach i gCuan Thráighlí.  Níl portach ná móin le fagháil ann.</span>
<lb n="3551"/><span>Roileán: teine mhór.</span></p>
<lb n="3552"/>
<lb n="3553"/><p><span>896. Teine Chill' Moicheallóg: fód agus leathfhód.</span>
<lb n="3554"/><span>Ní cleachtaí teine mhór ann do réir na cainnte seo.</span></p>
<lb n="3555"/>
<lb n="3556"/><p><span>897. Bean ghlic ó'n Daingean.</span>
<lb n="3557"/><span>.i. Daingean Uí Chúise.</span></p>
<lb n="3558"/>
<lb n="3559"/><p><span>898. Níl a leithéid ag teacht idir cheithre gheata an</span>
<lb n="3560"/><span>Daingin isteach.</span>
<lb n="3561"/><span>Le feabhas nó le h-olcas adéarfaí é sin le duine i gCorca</span>
<lb n="3562"/><span>Dhuibhne.  Sin a bhfuil de chuimhne ná de chomhartha anois ar gheataí</span>
<lb n="3563"/><span>sin an Daingin.</span></p>
<lb n="3564"/>
<lb n="3565"/><p><span>899. Tá faobhar a' domhain ar pheann a' Daingin!</span>
<lb n="3566"/><span>Cainnt í sin a cuirtear i leith duine ó'n mBloscaod tráth fuair</span>
<lb n="3567"/><span>sé litir ó fhear siopa sa Daingean ag éileamh fiach.</span></p>
<lb n="3568"/>
<lb n="3569"/><p><span>900. Comh mhar a chéile Cléire is Corcaigh.</span>
<lb n="3570"/><span>Dá mbeitheá i n-áit aca níorb' fhada uait an áit eile.</span></p>
<lb n="3571"/>
<lb n="3572"/><p><span>901. Ní ceal móna i bPruthas é.</span>
<lb n="3573"/><span>Sé uair adeirtear é sin nuair a bhíonn duine ar lorg ruda go</span>
<lb n="3574"/><span>mbíonn a dhóthain mór de le fagháil aige.  Ceithre míle soir ó</span>
<lb n="3575"/><span>Shráid an Mhuilinn atá Pruthas agus bhíodh, agus tá fós, mórán</span>
<lb n="3576"/><span>móna ann.</span></p>
<lb n="3577"/>
<lb n="3578"/><p><span>902. Luimneach a bhí, Baile Átha Cliath atá agus</span>
<lb n="3579"/><span>Corcaigh a bheidh.</span>
<lb n="3580"/><span>'na príomh-chathair Éireann.</span></p>
<lb n="3581"/>
<lb n="3582"/><p><span>903. Inse Charraig' an Ime —</span>
<lb n="3583"/><span>Nár mhairidh sí a h-ainm ná a sloinne.</span>
<lb n="3584"/><span>I gCo. Chorcaighe i n-aice leis an gcathair iseadh atá Carraig</span>
<lb n="3585"/><span>an Ime.</span>
<lb n="3586"/></p>
</div>
<pb n="114"/>
<div><lb n="3587"/><p><span>904. Gleann Fleisce na gcrann,</span>
<lb n="3588"/><span>Ní bhíonn ann ach an gorta;</span>
<lb n="3589"/><span>Is mara mbeir istigh i n-am —</span>
<lb n="3590"/><span>Beir d'á cheann san id' throscadh.</span></p>
<lb n="3591"/>
<lb n="3592"/><p><span>Ag tagairt do'n áit chéadna dubhairt Aonghus na n-Aor fad' ó:</span>
<lb n="3593"/><span>Is mairg a mhairbh a dhearbhráthair</span>
<lb n="3594"/><span>Fá oighreacht ghleanna fleisce,</span>
<lb n="3595"/><span>Is muna raibh ó'n ndearg-bhláthaigh</span>
<lb n="3596"/><span>Ná raibh neach ann riamh ar meisce.</span></p>
<lb n="3597"/>
<lb n="3598"/><p><span>905. Com Coláin is Gurrán Ceóil</span>
<lb n="3599"/><span>Agus Sliabh Mis fí dhó,</span>
<lb n="3600"/><span>Do shiubhluigh bean i n-aon ló.</span></p>
<lb n="3601"/>
<lb n="3602"/><p><span>Do chuaidh díom scéal na mná san d'fhagháil.  I gCorca Dhuibhne</span>
<lb n="3603"/><span>(sa Leithtriúch) atá C.C. agus G.C.</span></p>
<lb n="3604"/>
<lb n="3605"/><p><span>906. Baile na Buaile — baile na fuaire,</span>
<lb n="3606"/><span>Baile gan teine, gan uisce, gan luaithre.</span></p>
<lb n="3607"/>
<lb n="3608"/><p><span>I bparóiste Dhaingin Uí Chúise atá Baile na Buaile — níl móin</span>
<lb n="3609"/><span>ná tobar ann.</span></p>
<lb n="3610"/>
<lb n="3611"/><p><span>907. Gleann Fleisce na mbitheamhnach.</span>
<lb n="3612"/><span>Ní leis an mhuinntir mhacánta atá anois ann adeirtear sin ach</span>
<lb n="3613"/><span>is ann a bhí an "Gadaidhe Dubh nó Gadaidhe mór Gleanna Fleisce."</span>
<lb n="3614"/><span>Tá an uaimh nó an phluais mar a mbíodh sé fós ann.  Poll an</span>
<lb n="3615"/><span>Deamhain an ainm atá fós uirthi.</span></p>
<lb n="3616"/>
<lb n="3617"/><p><span>908. Baile Mhúirne (nó Bhoirne) na mbacach.</span>
<lb n="3618"/><span>Tré fheabhas féile lucht na h-áite agus ós ann a bhí comhgar na</span>
<lb n="3619"/><span>ród idir Chorcaigh is Chiarraighe do ghabhadh iomad de bhacachaibh na</span>
<lb n="3620"/><span>Mumhan tríd an mbaile sin nuair ba ghnáth lucht siubhail ar an</span>
<lb n="3621"/><span>mbóthar.  Cuirid muinntir na h-áite an focal "múinte" leis</span>
<lb n="3622"/><span>an seanfhocal agus deirid gur beirt dritheár léigheannta a bhí</span>
<lb n="3623"/><span>ann agus cáil ortha.  Bhíodar araon bacach.</span></p>
<lb n="3624"/>
<lb n="3625"/><p><span>909. Siubhluigh Éire 's an domhan le chéile</span>
<lb n="3626"/><span>Ach gaibh go réidh tré Bhaile Mhúirne.</span></p>
<lb n="3627"/>
<lb n="3628"/><p><span>910. Siubhluigh Éire 's gaibh go réidh tré Chalainn.</span>
<lb n="3629"/><span>.i. Bhí cead siubhail ar fuaid na h-Éireann gan imreas ach</span>
<lb n="3630"/><span>amháin i gCalainn, má's fíor.  Calainn Co. Chille Coinnigh atá</span>
<lb n="3631"/><span>i gceist.</span>
<lb n="3632"/></p>
</div>
<pb n="115"/>
<div><lb n="3633"/><p><span>911. B'fhearr seachtain sa Phriaireacht ná bliain ar</span>
<lb n="3634"/><span>scoil.</span>
<lb n="3635"/><span>Tá paróiste na Priaireachta i nUibh Ráthach i gCiarraighe.  Tá</span>
<lb n="3636"/><span>cáil an ghliocais ar mhuinntir na h-áite.</span></p>
<lb n="3637"/>
<lb n="3638"/><p><span>912. Trí trioblóidí mná na Rinne: páistí, prátaí</span>
<lb n="3639"/><span>agus trioscar.</span>
<lb n="3640"/><span>.i. Rinn ó gCuanach na nDéise.</span></p>
<lb n="3641"/>
<lb n="3642"/><p><span>913. Muinntir Chiarraighe ag fiafraighe a chéile.</span>
<lb n="3643"/><span>Pé áit i mbíd siad ar fán ó Chiarraighe, deirtear go ndeinid</span>
<lb n="3644"/><span>siad leanúnachas agus coidreamh ar a chéile.</span>
<lb n="3645"/><span>Tá cáilíocht na Mumhan uile sa chainnt seo leanas:</span></p>
<lb n="3646"/>
<lb n="3647"/><p><span>914. Conndae an Chláir na bláthaighe géire,</span>
<lb n="3648"/><span>Conndae Luimnighe na luimpirí méithe,</span>
<lb n="3649"/><span>Conndae Chiarraighe ag fiafraighe 'chéile,</span>
<lb n="3650"/><span>Conndae Chorcaighe is gortaighe i nÉirinn,</span>
<lb n="3651"/><span>Conndae Phortláirge ag iarraidh déirce, is</span>
<lb n="3652"/><span>Conndae Thiobrad Árann is breághtha i nÉirinn.</span></p>
<lb n="3653"/>
<lb n="3654"/><p><span>915. Is mairg a théigheann go Baile na bhFaoiteach —</span>
<lb n="3655"/><span>Bíonn clocha ceangailte is madraí scaoilte</span>
<lb n="3656"/><span>ann.</span>
<lb n="3657"/><span>Is gnáthach é sin do rádh i dtaobh urmhór bailte i nÉirinn.</span>
<lb n="3658"/><span>Duine éigin ná fuair féile a dhiongbhála annsúd lá seaca agus</span>
<lb n="3659"/><span>reóidh.  Nuair bhí madraí an bhaile ar a thóir ní raibh na clocha féin</span>
<lb n="3660"/><span>le fagháil aige.</span></p>
<lb n="3661"/>
<lb n="3662"/><p><span>916. Muimhneach lághach agus Connachtach spleádhach</span>
<lb n="3663"/><span>[nó Laighneach spleádhach].</span>
<lb n="3664"/><span>Is minic cúige 'á cur i n-ionad na cúige sa tseanfhocal san.</span></p>
<lb n="3665"/>
<lb n="3666"/><p><span>917. Gach Ultach ar an nguna,</span>
<lb n="3667"/><span>Gach Connachtach ar an bpíce,</span>
<lb n="3668"/><span>Gach Laighneach ar an gcapall,</span>
<lb n="3669"/><span>Siad rogha na bhfear na Muimhnigh.</span>
<lb n="3670"/><span>Is maith an dóigh gur fear andeas adubhairt an rann san.</span>
<lb n="3671"/></p>
</div>
<pb n="116"/>
<div><lb n="3672"/><p><span>918. Leathbhróg ghallda is leathbhróg Ghaedhealach a bhí</span>
<lb n="3673"/><span>ar Shéamas nuair a chaill sé Éire.</span>
<lb n="3674"/><span>Séamas Rí Shasanna atá i gceist.</span></p>
<lb n="3675"/>
<lb n="3676"/><p><span>919. Níor cuireadh Éireannach riamh ar bhior ná</span>
<lb n="3677"/><span>faghthaí Éireannach eile chasfadh é.</span></p>
<lb n="3678"/>
<lb n="3679"/><p><span>920. An tÉireannach ar leath-mheisce, an Sasannach</span>
<lb n="3680"/><span>is a bholg lán, agus an tAlbanach is ocras air.</span>
<lb n="3681"/><span>Ar an gcuma san is fearr iad, má's fíor.</span></p>
<lb n="3682"/>
<lb n="3683"/><p><span>921. Éire i bpáirt Éire ar lár,</span>
<lb n="3684"/><span>nó:</span>
<lb n="3685"/><span>Nuair bhíonn Éire i bpáirt meathann sí</span>
<lb n="3686"/><span>nó:</span>
<lb n="3687"/><span>922. Nuair bhíonn Éire i gcomhar meathann sí.</span></p>
<lb n="3688"/>
<lb n="3689"/><p><span>923. Ceathrar Franncach gan bheith buidhe.</span>
<lb n="3690"/><span>Féach uimh. 945.</span></p>
<lb n="3691"/>
<lb n="3692"/><p><span>924. Gáire an tSasannaigh.</span>
<lb n="3693"/><span>Ceann de na neithe ná féadfadh Éireannaigh ionntaoibh leo.  Bhí</span>
<lb n="3694"/><span>ceithre neithe mar sin ann .i. adharc bhó, crúb chapaill, drannadh</span>
<lb n="3695"/><span>madra agus gáire Sasannaigh.  Nuair bhí na Sasanaigh sa tír seo</span>
<lb n="3696"/><span>deirtí go mbíodh an gáire lághach ar n-aghaidh agus an t-olc ar</span>
<lb n="3697"/><span>fiuchadh 'na gcroidhe.</span></p>
<lb n="3698"/>
<lb n="3699"/><p><span>925. Drannadh madra nó gáire Sasannaigh.</span>
<lb n="3700"/><span>B'ionnan iad.</span></p>
<lb n="3701"/>
<lb n="3702"/><p><span>926. Má théighir 'ón Róimh bí id' Rómhánach leo.</span></p>
<lb n="3703"/>
<lb n="3704"/><p><span>927. Dá mba fuighleach ceiridhe (?) Connacht.</span>
<lb n="3705"/><span>Ruaine ní raghadh im' béal de.</span></p>
<lb n="3706"/>
<lb n="3707"/><p><span>928. Pós bean aniar is pófsair a bhfuil thiar ar fad.</span>
<lb n="3708"/><span>nó:</span></p>
</div>
<pb n="117"/>
<div><lb n="3709"/><p><span>929. Pós Bean Ó Bhéara is pósfair Béara go léir.</span>
<lb n="3710"/><span>Táid lucht an iarthair (nó Béara) leanúnach, do réir deallraimh,</span>
<lb n="3711"/><span>agus is duine leo féin tú má phósann tú bean d'á mnáibh — ach bíd</span>
<lb n="3712"/><span>siad ag éileamh an bháigíocht chéadna ar a son féin ó'n gcliamhain!</span></p>
<lb n="3713"/>
<lb n="3714"/><p><span>930. Muinntir Chonaill ó Dhaoghad</span>
<lb n="3715"/><span>Is muinntir Shéaghdha ó Dhairbhre.</span>
<lb n="3716"/><span>Dá dhream i n-Uibh Ráthach a bhíodh ar tí a chéile sa tsean-aimsir.</span>
<lb n="3717"/><span>Daoghad .i. Taobh Dhaoghad = "an taobh thall de'n Ghóilín" ó Chathair</span>
<lb n="3718"/><span>Saidhbhín.  Chuir fear mioscaise agus mío-rúin leathrann leis sin</span>
<lb n="3719"/><span>agus adubhairt:</span></p>
<lb n="3720"/>
<lb n="3721"/><p><span>Lucht na gcorcan méith</span>
<lb n="3722"/><span>Is nach leo féin ach an t-anbhruithe.</span></p>
<lb n="3723"/>
<lb n="3724"/><p><span>931. Cailliúint Caisleáin na gCorra.</span>
<lb n="3725"/><span>Féach uimhreacha 486, 711, 776, 778, 1863.</span>
<lb n="3726"/></p>
</div>
<pb n="119"/>
<div><lb n="3727"/><p><span>XIV.</span></p>
<lb n="3728"/>
<lb n="3729"/><p><span>AN EAGLAIS AGUS</span>
<lb n="3730"/><span>AN CHLÉIR</span></p>
<lb n="3731"/>
<lb n="3732"/><p><span>An té léighfeadh na seanfhocail atá againn i dtaobh</span>
<lb n="3733"/><span>na hEaglaise agus na cléire do thuigfeadh sé de'n</span>
<lb n="3734"/><span>chéad léigheadh gur mhór mar bhí na daoine i n-aghaidh</span>
<lb n="3735"/><span>na cléire i nÉirinn.  Ach tá a dheallramh ar chuid de</span>
<lb n="3736"/><span>na cainnteanna gur aor nó magadh iad agus gur ar</span>
<lb n="3737"/><span>son a bheith dána, agus a bheith cáilmhear d'á chionn sin,</span>
<lb n="3738"/><span>a cleachtaí cuid de na ráidhte.</span></p>
<lb n="3739"/>
<lb n="3740"/><p><span>932. Sagart balbh sagart dealbh.</span></p>
<lb n="3741"/>
<lb n="3742"/><p><span>933. Ní fhaghann sagart balbh beatha.</span></p>
<lb n="3743"/>
<lb n="3744"/><p><span>934. Ní bheathuighid na bréithre na bráithre.</span>
<lb n="3745"/><span>.i. Ní mór dóibh bia agus deoch agus dá bhrí sin ní mór dóibh</span>
<lb n="3746"/><span>airgead d'fhagháil.</span></p>
<lb n="3747"/>
<lb n="3748"/><p><span>935. Dein mar adeirid siad is ná dein mar a</span>
<lb n="3749"/><span>dheinid siad.</span>
<lb n="3750"/><span>.i. Má bhíonn teagasc na sagart agus a n-iomchar bun os</span>
<lb n="3751"/><span>cionn le n-a chéile lean-se an teagasc.  Ní mar adubhairt Eoghan</span>
<lb n="3752"/><span>Rua is ceart:</span></p>
<lb n="3753"/>
<lb n="3754"/><p><span>Má tá an tAthair-mhac mar an Eaglais,</span>
<lb n="3755"/><span>Níl brí n-ár nglór;</span>
<lb n="3756"/><span>Is ní fearr dul go dtí an tAifreann</span>
<lb n="3757"/><span>Ná suidhe ar an móin.</span></p>
<lb n="3758"/>
<lb n="3759"/><p><span>936. Ní raibh ann ach sagairt is bráithre is d'imigh na</span>
<lb n="3760"/><span>báirnigh eatartha.</span>
<lb n="3761"/></p>
</div>
<pb n="120"/>
<div><lb n="3762"/><p><span>937. Sliocht mhinistir nó geamhar ithreach.</span>
<lb n="3763"/><span>Rud ná tagann chun tortha ná chun maitheasa iseadh geamhar</span>
<lb n="3764"/><span>ithreach.  Ní moladh ar chlainn aon duine iad a shamhlú leis an</span>
<lb n="3765"/><span>ngeamhar san.</span></p>
<lb n="3766"/>
<lb n="3767"/><p><span>938. Seachain feadhmannas cille.</span>
<lb n="3768"/><span>Do bí san ar cheann de chomhairlí na Bárd-scolóige i dteannta</span>
<lb n="3769"/><span>a láin eile mí-theiste ar an gcléir.</span></p>
<lb n="3770"/>
<lb n="3771"/><p><span>939. Ná bí ró bheag ná ró mhór leis an gcléir.</span></p>
<lb n="3772"/>
<lb n="3773"/><p><span>940. D'áiteochadh sé muc ar shagart [agus banbh ar</span>
<lb n="3774"/><span>chléireach].</span>
<lb n="3775"/><span>Cé gur lucht foghluma sagairt agus go mbíonn Laidean ag</span>
<lb n="3776"/><span>cléireachaibh.  Le duine a bhíonn thar barr chun cainnte agus</span>
<lb n="3777"/><span>argóna adeirtear é sin.</span></p>
<lb n="3778"/>
<lb n="3779"/><p><span>941. An té is reimhre caoire is leis a ghuidhid na</span>
<lb n="3780"/><span>bráithre.</span></p>
<lb n="3781"/>
<lb n="3782"/><p><span>942. Ná cuir moill ar shagart ocrais.</span></p>
<lb n="3783"/>
<lb n="3784"/><p><span>943. Do bhuail clog sa chill</span>
<lb n="3785"/><span>Is níor bhinn é an clog;</span>
<lb n="3786"/><span>Do bhuail clog eile sa chill</span>
<lb n="3787"/><span>A dhein clog binn de'n chlog.</span></p>
<lb n="3788"/>
<lb n="3789"/><p><span>.i. Glór aonair ní binn é, ach nuair do ghní gotha eile comh-</span>
<lb n="3790"/><span>cheol leis do ghní sin binneas.  Ní h-amháin gur fíor sin i dtaobh</span>
<lb n="3791"/><span>ceoil ach bíonn sé amhlaidh 'na lán eile gnóthaí.</span></p>
<lb n="3792"/>
<lb n="3793"/><p><span>944. Sagart gan sainnt ní (bh)fhaghainn ar mh'aithne.</span></p>
<lb n="3794"/>
<lb n="3795"/><p><span>945. Ceathrar sagart gan bheith sanntach.</span></p>
<lb n="3796"/>
<lb n="3797"/><p><span>Tá sean-cheathramha filíochta ann:</span></p>
<lb n="3798"/>
<lb n="3799"/><p><span>Ceathrar sagart gan a bheith sanntach,</span>
<lb n="3800"/><span>Ceathrar Franncach gan a bheith buidhe,</span>
<lb n="3801"/><span>Cheathrar gréasaidhthe gan a bheith bréagach</span>
<lb n="3802"/><span>Dáréag de'n tsaghas san ní bhfhaghainn sa tír.</span></p>
<lb n="3803"/>
<lb n="3804"/><p><span>Is minic sa chéad líne: ceathrar cailleach gan a bheith manntach.</span>
<lb n="3805"/></p>
</div>
<pb n="121"/>
<div><lb n="3806"/><p><span>946. Giolla píobaire nó cléireach sagairt,</span>
<lb n="3807"/><span>An dá dhailtín is mó le fagháil.</span></p>
<lb n="3808"/>
<lb n="3809"/><p><span>947. Ní maith sagart gan cléireach.</span>
<lb n="3810"/><span>Nuair adeir duine cainnt agus annsan duine eile do chur</span>
<lb n="3811"/><span>slachta agus cruinnis ar an scéal le beagán focal, is gnáth a rádh</span>
<lb n="3812"/><span>"ní maith sagart, & c."</span></p>
<lb n="3813"/>
<lb n="3814"/><p><span>948. Dearmhad an chléirigh ar a chlog.</span>
<lb n="3815"/><span>Gach dearmhad a déantar ar ghléas oibre ná féadfaí aon rud a</span>
<lb n="3816"/><span>dhéanamh d'á iongnais.  Déaglán Naomhtha a bhí uair ar thurus na</span>
<lb n="3817"/><span>Rómha agus thug an Pápa clog Aifrinn do.  Thug seisean do'n</span>
<lb n="3818"/><span>chléireach óg é chun a choimeádtha.  D'fhág an cléireach óg ar an</span>
<lb n="3819"/><span>tráigh é tré dhearmhad lá ná rabhadar ag dul ar muir chun teacht</span>
<lb n="3820"/><span>go hÉirinn.  Nuair a bhí Déaglán chun Aifrinn a rádh ní raibh an</span>
<lb n="3821"/><span>clog ag an gcléireach óg.  Do ghuidh Déaglán Dia d'iarraidh an</span>
<lb n="3822"/><span>chluig agus tré mhíorbhailt Dé do shnáimh an clog agus an charraig</span>
<lb n="3823"/><span>ar a raibh sí i ndiaidh na luinge gur shroicheadar Árdmhór na</span>
<lb n="3824"/><span>nDéise.  Tá an chloch ann ó shin:  Cloch Dhéagláin.</span></p>
<lb n="3825"/>
<lb n="3826"/><p><span>949. Deire gach soiscéil an t-airgead.</span>
<lb n="3827"/><span>.i. Aon ní a ceaptar a dhéanamh tiocfaidh scéal an airgid isteach</span>
<lb n="3828"/><span>ann luath nó mall.  Is gádh airgead chun aon ghnó, beagnach, a</span>
<lb n="3829"/><span>dhéanamh.</span>
<lb n="3830"/><span>Féach uimhreacha 467, 1828, 1967.</span>
<lb n="3831"/></p>
</div>
<pb n="123"/>
<div><lb n="3832"/><p><span>XV.</span></p>
<lb n="3833"/>
<lb n="3834"/><p><span>OBAIR AGUS GNÓ</span></p>
<lb n="3835"/>
<lb n="3836"/><p><span>Sé atá sa Chaibideal so ná gach seanrádh fuair-</span>
<lb n="3837"/><span>eamair i dtaobh oibre agus gnótha agus na neithe</span>
<lb n="3838"/><span>bhaineas leo san .i. saothar, leisce, dícheall, slacht</span>
<lb n="3839"/><span>agus neamhshlacht, faillighe, lucht céirde agus a gceard.</span>
<lb n="3840"/><span>Níl tagairt do ghnóthaí feirme ná talmhan ann óir tá</span>
<lb n="3841"/><span>a gcuid seanfhocal san i n-áit eile.  Le linn na</span>
<lb n="3842"/><span>seanfhocail atá sa chaibideal so a léigheadh thuigfeadh</span>
<lb n="3843"/><span>duine gur mhór an lucht saothair agus díchill na daoine</span>
<lb n="3844"/><span>cheap iad agus gur lucht tuigsiona chomh maith iad.  Is</span>
<lb n="3845"/><span>cosúil gur mór an t-athrú atá tagaithe orainn.  An</span>
<lb n="3846"/><span>lucht céirde atá anois ann agus a tógadh le h-Ainglis</span>
<lb n="3847"/><span>ní gnáth aon chainnteanna snasta mar iad so aca ag</span>
<lb n="3848"/><span>tagairt dá gcuid oibre agus is dearbh go bhfuair an</span>
<lb n="3849"/><span>dícheall bás.</span></p>
<lb n="3850"/>
<lb n="3851"/><p><span>950. Bíonn gach tosnú lag.</span></p>
<lb n="3852"/>
<lb n="3853"/><p><span>951. Tosnú maith leath na h-oibre.</span>
<lb n="3854"/><span>[nó "tosach maith, & c."]</span></p>
<lb n="3855"/>
<lb n="3856"/><p><span>952. Gach aoinne is a chúram féin air.</span></p>
<lb n="3857"/>
<lb n="3858"/><p><span>953. Do ghnó féin déin a dhuine; ná bac mo ghnó-sa</span>
<lb n="3859"/><span>ná mise.</span></p>
<lb n="3860"/>
<lb n="3861"/><p><span>954. An fear láidir nuair is mian leis é</span>
<lb n="3862"/><span>Agus an fear lag nuair a fhéadann sé.</span>
<lb n="3863"/><span>Deineann sé a ghnó.</span>
<lb n="3864"/></p>
</div>
<pb n="124"/>
<div><lb n="3865"/><p><span>955. Gach fear do réir a acmhuinne.</span></p>
<lb n="3866"/>
<lb n="3867"/><p><span>956. Caithfhidh sé a mhaide tosaigh a chur amach.</span>
<lb n="3868"/><span>.i. Teipfidh air an gnó do dhéanamh muna ndeinidh sé dícheall.</span>
<lb n="3869"/><span>Maide rámha atá sa tsean-fhocal.</span></p>
<lb n="3870"/>
<lb n="3871"/><p><span>957. Leig sé a mhaide le sruth.</span>
<lb n="3872"/><span>An fearas amháin a bhí aige chun cothrom an tsaoghail a bhaint</span>
<lb n="3873"/><span>amach, scaoil sé uaidh é .i. post oibre nó siopa nó seilbh:  Maide</span>
<lb n="3874"/><span>rámha atá i gceist.</span></p>
<lb n="3875"/>
<lb n="3876"/><p><span>958. Is maith iad na fir go h-am caithte cuid.</span>
<lb n="3877"/><span>.i. go h-am bidh.  Deinid saothar mór ar an mbiadh, leis, ach ní</span>
<lb n="3878"/><span>moltar an saothar san.</span></p>
<lb n="3879"/>
<lb n="3880"/><p><span>959. As a thaithighe is fearr é.</span>
<lb n="3881"/><span>.i. Obair nó gléas, cluiche, biadh, duine, agus rl.</span></p>
<lb n="3882"/>
<lb n="3883"/><p><span>960. Tá go breá, a tháilliúir, má chaillis do</span>
<lb n="3884"/><span>mhéaracán.</span>
<lb n="3885"/><span>Deirtear é sin le h-aon duine go mbíonn úirlisí a ghnótha</span>
<lb n="3886"/><span>caillte aige.</span></p>
<lb n="3887"/>
<lb n="3888"/><p><span>961. Táiliúir a dhéanfadh é is táiliúir ná déanfadh</span>
<lb n="3889"/><span>é [táiliúir a dhéanfadh é — bríste do mhnáibh].</span>
<lb n="3890"/><span>Deirtear é sin le h-aon gnó ná beadh gach duine toilteannach</span>
<lb n="3891"/><span>é dhéanamh.  Aguisín déanach an dara líne.</span></p>
<lb n="3892"/>
<lb n="3893"/><p><span>962. Cloch ar a faobhar ní saor a chuirfeadh í.</span></p>
<lb n="3894"/>
<lb n="3895"/><p><span>963. Dá chloich ar chloich agus cloch ar dhá chloich.</span>
<lb n="3896"/><span>Sin é an cuma 'nar cheart clocha nó bríceanna a chur i bhfalla.</span></p>
<lb n="3897"/>
<lb n="3898"/><p><span>964. Gach saor go binn is gach treabhaidhe go caol-</span>
<lb n="3899"/><span>fhód cam.</span>
<lb n="3900"/><span>Sin iad a thriallann a gclisteacht.</span></p>
<lb n="3901"/>
<lb n="3902"/><p><span>965. Gach ceard ag dul i bhfeabhas ach an tsaoirseacht.</span>
<lb n="3903"/><span>.i. Saoirseacht chloch.</span>
<lb n="3904"/></p>
</div>
<pb n="125"/>
<div><lb n="3905"/><p><span>966. I ndiaidh a chéile iseadh déantar na caisleáin.</span>
<lb n="3906"/><span>.i. Ní mór a bheith foidhneach le h-obair mhóir.</span></p>
<lb n="3907"/>
<lb n="3908"/><p><span>967. Níor tógadh an Róimh i n-aon ló.</span></p>
<lb n="3909"/>
<lb n="3910"/><p><span>968. Mac an tsaoir adhbhar an tuata.</span>
<lb n="3911"/><span>Is minic ná bíonn clisteacht an athar san mac.</span></p>
<lb n="3912"/>
<lb n="3913"/><p><span>969. Is fearr saor síor-bhuailteach ná saor sár-</span>
<lb n="3914"/><span>bhuailteach.</span>
<lb n="3915"/><span>.i. Ní bhíonn tréan buan.</span></p>
<lb n="3916"/>
<lb n="3917"/><p><span>970. Ag baint an tuaigh as láimh an tsaoir.</span>
<lb n="3918"/><span>.i. Ag baint comhacht chun maitheasa as láimh an duine bheadh ar</span>
<lb n="3919"/><span>tí maith a dhéanamh.</span></p>
<lb n="3920"/>
<lb n="3921"/><p><span>971. Is cruinne súil ghabha ná miosúr táiliúra.</span>
<lb n="3922"/><span>.i. Chun tomhais.</span></p>
<lb n="3923"/>
<lb n="3924"/><p><span>972. Uain cheardchan.</span>
<lb n="3925"/><span>An té is túisce thagann bíonn "uain" aige ar an duine thagann 'na</span>
<lb n="3926"/><span>dhiaidh.  Is minic daoine ag rith le chéile chun "uain ceardchan" a</span>
<lb n="3927"/><span>bhreith ó chéile.</span></p>
<lb n="3928"/>
<lb n="3929"/><p><span>973. Buail an t-iarann te.</span></p>
<lb n="3930"/>
<lb n="3931"/><p><span>974. Tuirse na ngaibhne.</span>
<lb n="3932"/><span>An tuirse is mó.</span></p>
<lb n="3933"/>
<lb n="3934"/><p><span>975. Bíonn tuirse na ngaibhne ar na buachaillí bó.</span>
<lb n="3935"/><span>Agus gan oiread cúise aca .i. cuireann a ghnó féin tuirse ar</span>
<lb n="3936"/><span>gach aoinne.</span></p>
<lb n="3937"/>
<lb n="3938"/><p><span>976. Tuirse istoidhche is fuirse sa ló.</span>
<lb n="3939"/><span>Saoghal lucht saothair.</span></p>
<lb n="3940"/>
<lb n="3941"/><p><span>977. Túirní socra agus mná gan ocras.</span>
<lb n="3942"/><span>.i. Cóir mhaith chun sníomhtha.</span>
<lb n="3943"/></p>
</div>
<pb n="126"/>
<div><lb n="3944"/><p><span>978. Ní bheadh sí 'na codla is an líon ar an lochta.</span>
<lb n="3945"/><span>.i. Bheadh sí ag sníomh.  Le bean dícheallach adeirtear é sin.</span></p>
<lb n="3946"/>
<lb n="3947"/><p><span>979. Ní h-ag cur coigeáil i láimh óinsighe é thabhairt</span>
<lb n="3948"/><span>duit-se.</span>
<lb n="3949"/><span>.i. Is maith an sás tu chun an ghnótha a dhéanamh go slachtmhar.</span></p>
<lb n="3950"/>
<lb n="3951"/><p><span>980. Tuinnte fada na h-óinsighe agus</span>
<lb n="3952"/><span>Tuinnte gearra na bunóirsighe.</span>
<lb n="3953"/><span>.i. Tuinnte olna ag sníomh.</span></p>
<lb n="3954"/>
<lb n="3955"/><p><span>981. Inghean na bunóirsighe adhbhar na h-óinsighe.</span></p>
<lb n="3956"/>
<lb n="3957"/><p><span>Toisc ná bíodh an bhunóirseach i mbun gnótha a tighe féin ní</span>
<lb n="3958"/><span>tugtar an t-eolas ar thigeas do'n inghin.</span></p>
<lb n="3959"/>
<lb n="3960"/><p><span>982. Ní de'n abhras an chéad shnáth [ach cuirid droch-</span>
<lb n="3961"/><span>mhná an bhaile chúcha é].</span>
<lb n="3962"/><span>.i. Ní bhíonn an t-éadach mar bhíonn an chéad shnáth fightear sa</span>
<lb n="3963"/><span>tseol.  Is minic ná bhíonn scéal mar innstear ar dtúis é agus</span>
<lb n="3964"/><span>d'á bhrí sin ba cheart é go léir a bhreithniú sula dtugtaí breith ar.  </span></p>
<lb n="3965"/>
<lb n="3966"/><p><span>983. Cíoraidís fé mar shlámaidís.</span>
<lb n="3967"/><span>.i. Má shlámadar ar dtúis go h-olc bíodh an cíoradh anois go</span>
<lb n="3968"/><span>docht aca.  Sin le rádh — an dream do-ghní mí-iomchar bíodh a thoradh</span>
<lb n="3969"/><span>anois ortha féin.</span></p>
<lb n="3970"/>
<lb n="3971"/><p><span>984. Abhras na mná moiche — ní déannach ná ní moch é.</span>
<lb n="3972"/><span>Chun obair a bheith déanta i dtráth ní gádh mochóirghe ná áirneán</span>
<lb n="3973"/><span>mí-réasúnta, ach dícheall agus slacht.</span></p>
<lb n="3974"/>
<lb n="3975"/><p><span>985. An olann a bhíonn ag briseadh sa tsníomh bíonn</span>
<lb n="3976"/><span>sé righin sa tseol.</span></p>
<lb n="3977"/>
<lb n="3978"/><p><span>986. Is mór é dóthain droch-mhnátighe d'á cuid droch-</span>
<lb n="3979"/><span>bhláthaighe féin.</span></p>
<lb n="3980"/>
<lb n="3981"/><p><span>Ba mhaith léi a chur 'na luighe ar dhuine gur bhláthach bhreá í agus</span>
<lb n="3982"/><span>bheadh sí 'á tathant air.  Deirtear é le rudaí eile seachas bláthach.</span>
<lb n="3983"/></p>
</div>
<pb n="127"/>
<div><lb n="3984"/><p><span>987. Is minic síos droch-bheantighe is le droch-</span>
<lb n="3985"/><span>bhainistidhe caitheann sí bróga [nó: le D.</span>
<lb n="3986"/><span>ní thugann sí leath a dóthain ar an mbórd léi].</span>
<lb n="3987"/><span>.i. Is minic ar an mbóthar í nuair a dhéanfadh bean eile an dá</span>
<lb n="3988"/><span>ghnó go léir d'aon iarracht.</span></p>
<lb n="3989"/>
<lb n="3990"/><p><span>988. Fé mar bhuaileann an muileann é sloigeann an</span>
<lb n="3991"/><span>mála é.</span>
<lb n="3992"/><span>An t-arbhar.  Deirtear é sin le duine a chaithfeadh airgead chomh</span>
<lb n="3993"/><span>tiugh agus thuillfeadh daoine eile dho é.</span></p>
<lb n="3994"/>
<lb n="3995"/><p><span>989. Uain mhuilinn.</span>
<lb n="3996"/><span>Féach uimh. 972.</span></p>
<lb n="3997"/>
<lb n="3998"/><p><span>990. Is olc a mheileann leath-bhró.</span>
<lb n="3999"/><span>Gan an leathbhró eile anuas uirthi.  Is mó ocáid ar a ndéantar</span>
<lb n="4000"/><span>úsáid de'n chainnt sin nuair a bhíonn droch-fhearras ag duine chun</span>
<lb n="4001"/><span>a ghnótha a dhéanamh.</span></p>
<lb n="4002"/>
<lb n="4003"/><p><span>991. Is túisce tuilleamh ná tuarastal.</span></p>
<lb n="4004"/>
<lb n="4005"/><p><span>992. Allus a mhaoil féin a ghriogas gach n-aon.</span></p>
<lb n="4006"/>
<lb n="4007"/><p><span>993. Is tinn fear coiste 's is ocrach fear láimhe.</span></p>
<lb n="4008"/>
<lb n="4009"/><p><span>994. Tuinnte mear luaimneach ar uair an tráthnóna.</span>
<lb n="4010"/><span>.i. Greas fuinniúil oibre i ndeire an lae.</span></p>
<lb n="4011"/>
<lb n="4012"/><p><span>995. B'fhusa liom bás de'n bhfuacht d'fhagháil ná me</span>
<lb n="4013"/><span>féin a théidheamh lem' ghnó.</span>
<lb n="4014"/><span>Fear leisciúil a bhíonn i gceist nuair adeirtear é sin.</span></p>
<lb n="4015"/>
<lb n="4016"/><p><span>996. Uallach giolla leisc — beireadh leis nó fágadh.</span>
<lb n="4017"/><span>Le leisce dhá thurus a thabhairt bheadh sé ag iarraidh é go léir do</span>
<lb n="4018"/><span>bhreith leis d'aon iarracht is is minic a thuitfeadh sé go léir uaidh.</span></p>
<lb n="4019"/>
<lb n="4020"/><p><span>997. Imigheann an tuirse is fanann an tairbhe.</span>
<lb n="4021"/></p>
</div>
<pb n="128"/>
<div><lb n="4022"/><p><span>998. 'Na shuidhe go meadhon oidhche is 'na luighe go</span>
<lb n="4023"/><span>meadhon lae.</span></p>
<lb n="4024"/>
<lb n="4025"/><p><span>999. Solus Dé d'á chodladh is solus an bhodaigh d'á</span>
<lb n="4026"/><span>dhóghadh.</span>
<lb n="4027"/><span>.i. An lá d'á chaitheamh sa leabaidh agus an oidhche le h-airneán.</span></p>
<lb n="4028"/>
<lb n="4029"/><p><span>1000. Ag caitheamh an tsoluis istoidhche agus ag</span>
<lb n="4030"/><span>caitheamh an tsúsa sa ló.</span></p>
<lb n="4031"/>
<lb n="4032"/><p><span>1001. Ag portfheadghail istoidhche 's ag scéal-</span>
<lb n="4033"/><span>fiannaidheacht sa ló.</span>
<lb n="4034"/><span>I n-ionad codla macánta agus saothair.  Ag cáineadh duine</span>
<lb n="4035"/><span>iseadh curtar na droch-bhéasa san 'na leith.</span></p>
<lb n="4036"/>
<lb n="4037"/><p><span>1002. Níor fhág fear siubhalta an drúchta crumh ag</span>
<lb n="4038"/><span>fear an chodalta [go h-eadarthrath].</span>
<lb n="4039"/><span>Fear siubhalta druchta .i. duine eirigheas go moch.</span>
<lb n="4040"/><span>Crumh = cnumh.</span></p>
<lb n="4041"/>
<lb n="4042"/><p><span>1003. Deineann gach moch a ghnó agus ní le h-eirghe</span>
<lb n="4043"/><span>doich é.</span>
<lb n="4044"/><span>Deirtear "dorcha" i n-áit "doich" uaireannta.</span></p>
<lb n="4045"/>
<lb n="4046"/><p><span>1004. Fear díomhaoin is buairt é.</span></p>
<lb n="4047"/>
<lb n="4048"/><p><span>1005. Níor chuimhnigh riamh air ach diabhal díomhaoin.</span>
<lb n="4049"/><span>Sin mar adeir lucht na sean-nós le gléas laghdaithe saothair.</span></p>
<lb n="4050"/>
<lb n="4051"/><p><span>1006. Is mó rud a chuimhnigheann an té bhíonn</span>
<lb n="4052"/><span>díomhaoin.</span></p>
<lb n="4053"/>
<lb n="4054"/><p><span>1007. Ní fhanann tráigh le fear mall.</span></p>
<lb n="4055"/>
<lb n="4056"/><p><span>1008. Beir ar do ghnó nó bhéarfaidh do ghnó ort.</span>
<lb n="4057"/></p>
</div>
<pb n="129"/>
<div><lb n="4058"/><p><span>1009. Bíonn an fear deirinneach dícheallach.</span>
<lb n="4059"/><span>D'iarraidh breith ar a ghnó.</span></p>
<lb n="4060"/>
<lb n="4061"/><p><span>1010. Is minic a bheir an mhoill an bárr leis.</span>
<lb n="4062"/><span>Bheadh an t-ádh ar fhear mhall uaireannta.</span></p>
<lb n="4063"/>
<lb n="4064"/><p><span>1011. Ní h-é lá na gaoithe lá na scolb.</span>
<lb n="4065"/><span>.i. ba cheart do dhuine rudaí bheith ullamh roim ré aige agus</span>
<lb n="4066"/><span>gan fanúint leis an lá go mbeadh gádh an ruda air.</span></p>
<lb n="4067"/>
<lb n="4068"/><p><span>1012. Ná bac aoinne ná téidheann é féin leis an</span>
<lb n="4069"/><span>lasóig nuair bhíonn an lasóg aige.</span>
<lb n="4070"/><span>.i. Is mairg ná baineann áis as an gcaoi a gheibheann sé.</span></p>
<lb n="4071"/>
<lb n="4072"/><p><span>1013. An saoghal go léir ag lorg céirde is ná</span>
<lb n="4073"/><span>raghainn-se thar an díomhaointeas.</span></p>
<lb n="4074"/>
<lb n="4075"/><p><span>1014. Ar a sháimhín sógha</span>
<lb n="4076"/><span>nó:</span>
<lb n="4077"/><span>Ar a chúilín tseabhrach.</span>
<lb n="4078"/><span>Duine bhíonn go seascair socair a bhíonn amhlaidh.</span></p>
<lb n="4079"/>
<lb n="4080"/><p><span>1015. Is fearr a bheith díomhaoin ná droch-ghnóthach.</span></p>
<lb n="4081"/>
<lb n="4082"/><p><span>1016. Bíonn oiriúint ar gach ní d'á mb'í an</span>
<lb n="4083"/><span>tsrathaireacht í.</span></p>
<lb n="4084"/>
<lb n="4085"/><p><span>1017. Is maith an rud stró ach ní maith an rud</span>
<lb n="4086"/><span>ró-stró.</span></p>
<lb n="4087"/>
<lb n="4088"/><p><span>1018. Is maith an fear é an fonn.</span></p>
<lb n="4089"/>
<lb n="4090"/><p><span>1019. Is furus le neamh-fhonn leithscéal d'fhagháil.</span></p>
<lb n="4091"/>
<lb n="4092"/><p><span>1020. Táim-se cortha is ní moltar mo shaothar,</span>
<lb n="4093"/><span>Is tar éis mo dhíchill ní bhítear buidheach díom.</span>
<lb n="4094"/></p>
</div>
<pb n="130"/>
<div><lb n="4095"/><p><span>1021. An rud ná déantar ar ais is minic a déantar</span>
<lb n="4096"/><span>ar éigean é.</span></p>
<lb n="4097"/>
<lb n="4098"/><p><span>1022. Is geall le sos malairt oibre.</span></p>
<lb n="4099"/>
<lb n="4100"/><p><span>1023. An rud a théigheann i bhfaid téigheann sé i</span>
<lb n="4101"/><span>bhfuaire.</span></p>
<lb n="4102"/>
<lb n="4103"/><p><span>Aon ghnó ná cuirtear chun cinn láithreach imigheann an fuadar</span>
<lb n="4104"/><span>de'n té bhíonn 'na bhun agus ar deire dearmhadtar ar gnó.</span></p>
<lb n="4105"/>
<lb n="4106"/><p><span>1024. Tá seacht gcúirimí an tsléibhe air,</span>
<lb n="4107"/><span>nó:</span>
<lb n="4108"/><span>Tá na seacht séidhte ar dearg-lasadh aige.</span>
<lb n="4109"/><span>.i. Bheith bruidiúil, gnóthach.</span></p>
<lb n="4110"/>
<lb n="4111"/><p><span>1025. Gheibheann cos ar siubhal rud éigin.</span></p>
<lb n="4112"/>
<lb n="4113"/><p><span>1026. An té go bhfuil scian aige feannadh sé.</span>
<lb n="4114"/><span>.i. An duine go bhfuil úirlis aige bíodh sé ag obair.</span></p>
<lb n="4115"/>
<lb n="4116"/><p><span>1027. Speal bramaigh.</span>
<lb n="4117"/><span>Gaisce oibre ar feadh tamaill agus annsan eirghe ar fad as.</span></p>
<lb n="4118"/>
<lb n="4119"/><p><span>1028. Fogha foisighe.</span>
<lb n="4120"/><span>An ní céadna.</span></p>
<lb n="4121"/>
<lb n="4122"/><p><span>1029. Ní bhíonn tréan buan.</span></p>
<lb n="4123"/>
<lb n="4124"/><p><span>1030. Is fearr síor-ualach ná sár-ualach.</span></p>
<lb n="4125"/>
<lb n="4126"/><p><span>1031. Druididh siar ó ghaoith mo mhaide,</span>
<lb n="4127"/><span>Is cuiridh mo hata ar chrúca!</span>
<lb n="4128"/><span>Deirtear é sin le duine a chuireann goithí móra air féin chun</span>
<lb n="4129"/><span>gnótha agus go mbíonn a fhios ag daoine ná mairfeadh an fuadar</span>
<lb n="4130"/><span>san.</span>
<lb n="4131"/></p>
</div>
<pb n="131"/>
<div><lb n="4132"/><p><span>1032. Molann an obair an fear,</span>
<lb n="4133"/><span>nó:</span>
<lb n="4134"/><span>1033. Is cosúil le gach fear a ghnó [nó: "le gach moch"]</span>
<lb n="4135"/><span>deirtear leis:</span></p>
<lb n="4136"/>
<lb n="4137"/><p><span>1034. Is deallrathach le gach fear a ghnó,</span>
<lb n="4138"/><span>'S is deallrathach le Domhnall Crón a bhean.</span></p>
<lb n="4139"/>
<lb n="4140"/><p><span>1035. Má tá céad gnó againn tá céad ló againn.</span>
<lb n="4141"/><span>Ní gádh, d'á bhrí sin, bheith ár marbhú féin le deabhadh.</span></p>
<lb n="4142"/>
<lb n="4143"/><p><span>1036. Aon ní gur fiú é dhéanamh is fiú é dhéanamh</span>
<lb n="4144"/><span>go maith.</span></p>
<lb n="4145"/>
<lb n="4146"/><p><span>1037. Déin aon uair amháin é agus beidh sé déanta</span>
<lb n="4147"/><span>fé dheoidh.</span></p>
<lb n="4148"/>
<lb n="4149"/><p><span>1038. Ní fearr luathlámhas ná léireacht.</span></p>
<lb n="4150"/>
<lb n="4151"/><p><span>1039. Is máighistir gach n-aon ar a ghnó féin.</span></p>
<lb n="4152"/>
<lb n="4153"/><p><span>1040. Is fearr crích ná gnó.</span></p>
<lb n="4154"/>
<lb n="4155"/><p><span>1041. Teachtaire an chriathair.</span>
<lb n="4156"/><span>.i. Teachtaire chaillfeadh a theachtaireacht.</span></p>
<lb n="4157"/>
<lb n="4158"/><p><span>1042. Tá balcaisí a ghnótha air.</span>
<lb n="4159"/><span>.i. Tá cruth oibre air.</span></p>
<lb n="4160"/>
<lb n="4161"/><p><span>1043. Is leór ó Mhóir a dícheall.</span>
<lb n="4162"/><span>Cé ná beadh sé chomh maith agus ba cheart.</span></p>
<lb n="4163"/>
<lb n="4164"/><p><span>1044. Sé an sop i n-ionad na scuaibe é.</span>
<lb n="4165"/><span>Droch-chóir nó droch-ghléas oibre i n-ionad gléasa fónta.</span></p>
<lb n="4166"/>
<lb n="4167"/><p><span>1045. An scuab nua is fearr a scuabann an tigh.</span>
<lb n="4168"/></p>
</div>
<pb n="132"/>
<div><lb n="4169"/><p><span>1046. An té ná bíonn 'na mháighistir ar a chúram</span>
<lb n="4170"/><span>bíonn a chúram 'na mháighistir air.</span></p>
<lb n="4171"/>
<lb n="4172"/><p><span>1047. Ar thuitim do'n drúcht tagann fonn ar an</span>
<lb n="4173"/><span>droch-sheirbhíseach.</span></p>
<lb n="4174"/>
<lb n="4175"/><p><span>1048. Ní dheaghaidh an tuathal amú ar aoinne riamh.</span></p>
<lb n="4176"/>
<lb n="4177"/><p><span>1049. Is umhall éascaidh droch-sheirbhíseach i dtigh</span>
<lb n="4178"/><span>duine eile.</span></p>
<lb n="4179"/>
<lb n="4180"/><p><span>1050. Lúb ar lár is gearr go mbeidh 'na pholl.</span>
<lb n="4181"/><span>.i. I stoca; ach is gnáth é rádh i dtaobh aon ghnótha ná déantar</span>
<lb n="4182"/><span>an lúb ar lár ann a dheisiú.</span></p>
<lb n="4183"/>
<lb n="4184"/><p><span>1051. Leath-scéal chun mine.</span></p>
<lb n="4185"/>
<lb n="4186"/><p><span>Gnó ná beadh ann ach leathscéal chun tuarastal nó maitheas a</span>
<lb n="4187"/><span>thuilleamh ar a scáth.  Le linn an ghorta mhóir do bhí fear ar thaoibh</span>
<lb n="4188"/><span>bóthair ag bualadh cloch le h-iarann smúdála mar'dheadh gur ag</span>
<lb n="4189"/><span>briseadh cloch a bhí sé.  Nuair a fiafruigheadh de cad é a bhí ar</span>
<lb n="4190"/><span>siubhal aige dubhairt sé gur "leath-scéal chun mine."  Min an</span>
<lb n="4191"/><span>tuarastal a bhíodh le fagháil.</span></p>
<lb n="4192"/>
<lb n="4193"/><p><span>1052. Ní thagann an dá thráigh leis an ngobadán.</span>
<lb n="4194"/><span>.i. Ní féidir do dhuine bheith i dhá n-áit an uair chéadna.</span></p>
<lb n="4195"/>
<lb n="4196"/><p><span>1053. Ní féidir bheith ag feadghail is ag ithe mine.</span></p>
<lb n="4197"/>
<lb n="4198"/><p><span>1054. An rud nach féidir ní féidir é.</span></p>
<lb n="4199"/>
<lb n="4200"/><p><span>1055. Ag cimilt do mhéire de chloich.</span>
<lb n="4201"/><span>Saothar gan toradh.</span></p>
<lb n="4202"/>
<lb n="4203"/><p><span>1056. Ag cimilt do mhéire i n-áirde an aeir.</span>
<lb n="4204"/><span>.i. D'iarraidh rud a dhéanamh ná beadh ar do chumas.</span></p>
<lb n="4205"/>
<lb n="4206"/><p><span>1057. Ní h-aon ghnó amháin a chothuigheann tigh.</span>
<lb n="4207"/></p>
</div>
<pb n="133"/>
<div><lb n="4208"/><p><span>1058. Ní neart go cur le chéile.</span></p>
<lb n="4209"/>
<lb n="4210"/><p><span>1059. Ar scáth a chéile mhairid na daoine.</span>
<lb n="4211"/><span>.i. Muna mbeadh an fear thall ní mhairfeadh an fear i bhfus.</span></p>
<lb n="4212"/>
<lb n="4213"/><p><span>1060. Righeacht gan duagh ní dual go bhfaghtar.</span></p>
<lb n="4214"/>
<lb n="4215"/><p><span>1061. Ní bhíonn buadh mór gan chonntúirt.</span></p>
<lb n="4216"/>
<lb n="4217"/><p><span>1062. Sé dícheall an scéil meath.</span>
<lb n="4218"/><span>.i. Tugaimís fé'n obair — ní fhéadfadh rath níos measa bheith ar</span>
<lb n="4219"/><span>an obair ná í do theip orainn.</span></p>
<lb n="4220"/>
<lb n="4221"/><p><span>1063. Is fearr gnó ná cainnt: imigheann an chainnt</span>
<lb n="4222"/><span>is fanann an gnó.</span></p>
<lb n="4223"/>
<lb n="4224"/><p><span>1064. Do dhuine gan náire is fusa a ghnó a dhéanamh.</span>
<lb n="4225"/><span>Nuair is gnó náireach a bhíonn ar siubhal aige.</span></p>
<lb n="4226"/>
<lb n="4227"/><p><span>1065. Ag scúbhadh geaitirí.</span>
<lb n="4228"/><span>Obair leadránach mhall nár mhór foidhne mhór chun a dhéanta.</span>
<lb n="4229"/><span>Nuair a bheadh duine 'á rádh go raibh deire na foidhne caithte aige</span>
<lb n="4230"/><span>leis an té bheadh 'á chrádh déarfadh sé ná beadh sé "ag scúbhadh</span>
<lb n="4231"/><span>geaitirí" a thuille dho agus d'éireochadh sé 'na choinnibh.</span></p>
<lb n="4232"/>
<lb n="4233"/><p><span>1066. Ag suathadh laithighe.</span>
<lb n="4234"/><span>Nuair bheadh ar dhuine rud a dhéanamh ná taithneochadh leis déar-</span>
<lb n="4235"/><span>fadh sé go mb'fhearr leis bheith "ag suathadh laithighe" ná bheith á</span>
<lb n="4236"/><span>dhéanamh.</span></p>
<lb n="4237"/>
<lb n="4238"/><p><span>1067. Garsún go h-am dinnéir is fear an lá go léir.</span>
<lb n="4239"/><span>Chun oibre.</span></p>
<lb n="4240"/>
<lb n="4241"/><p><span>1068. Tosnú an tSathairn is fada go gcríochnuighthear.</span></p>
<lb n="4242"/>
<lb n="4243"/><p><span>Ní bhíonn ann ach smaoineamh deire seachtaine agus tar éis</span>
<lb n="4244"/><span>machtnamh an Domhnaigh ar an scéal is minic a thagann atharrach</span>
<lb n="4245"/><span>comhairle.</span></p>
<lb n="4246"/>
<lb n="4247"/><p><span>1069. Nigheachán riabhach an tSathairn bíonn sé geal</span>
<lb n="4248"/><span>Dia Domhnaigh.</span>
<lb n="4249"/><span>Féach uimhreacha 9 15, 22, 48, 144, 223, 292, 574, 822, 1251,</span>
<lb n="4250"/><span>1370, 1401, 1538, 1763, 1769.</span>
<lb n="4251"/></p>
</div>
<pb n="135"/>
<div><lb n="4252"/><p><span>XVI.</span></p>
<lb n="4253"/>
<lb n="4254"/><p><span>SAIDHBHREAS AGUS</span>
<lb n="4255"/><span>DAIDHBHREAS</span></p>
<lb n="4256"/>
<lb n="4257"/><p><span>Gach seanfhocal i dtaobh an dá ní seo thuas d'á</span>
<lb n="4258"/><span>dtáinig 'nár dtreo táid siad le fagháil sa chaibideal</span>
<lb n="4259"/><span>so.  Tá tagairt ionnta d'iomad neithe bhaineas leis</span>
<lb n="4260"/><span>an dá thaobh .i. airgead, seilbh, ór agus a chaitheamh</span>
<lb n="4261"/><span>agus a choimeád, sainnt agus cruas croidhe, deacraí</span>
<lb n="4262"/><span>na bochtaineachta agus neamh-spleachas lucht airgid.</span>
<lb n="4263"/><span>Chomh maith agus a thuig aon daoine eile ar dhruim</span>
<lb n="4264"/><span>domhain thuig ár muinntir-ne cruas scéil an duine</span>
<lb n="4265"/><span>bhoicht agus tábhacht na seilbhe agus an chnuasaigh agus</span>
<lb n="4266"/><span>tá a dtuairim i dtaobh an scéil ar buan-choimeád ins</span>
<lb n="4267"/><span>na seanfhocail seo.</span></p>
<lb n="4268"/>
<lb n="4269"/><p><span>1070. Deineann seilbh sásamh.</span></p>
<lb n="4270"/>
<lb n="4271"/><p><span>1071. An gleann 's a bhfuil ann.</span>
<lb n="4272"/><span>Duine saidhbhir, deirtear go mbíonn san aige.</span></p>
<lb n="4273"/>
<lb n="4274"/><p><span>1072. Saidhbhreas do ghní fonn, uireasbha do ghní cumha.</span></p>
<lb n="4275"/>
<lb n="4276"/><p><span>1073. Ní raibh dubhán riamh ag duine ab fhearr ná</span>
<lb n="4277"/><span>dubhán airgid.</span></p>
<lb n="4278"/>
<lb n="4279"/><p><span>1074. Sé an t-airgead an saoghal go léir.</span></p>
<lb n="4280"/>
<lb n="4281"/><p><span>1075. Thug an t-airgead an leabhar an té ná beadh</span>
<lb n="4282"/><span>cion aige air ná beadh sé aige.</span>
<lb n="4283"/></p>
</div>
<pb n="136"/>
<div><lb n="4284"/><p><span>1076. An té ná tabharfaidh aire do'n scilling ní</span>
<lb n="4285"/><span>bheidh sí aige.</span></p>
<lb n="4286"/>
<lb n="4287"/><p><span>1077. Do chaithfeadh aoinne airgead ach is fear gasta</span>
<lb n="4288"/><span>a bhaileochadh é.</span>
<lb n="4289"/><span>nó deirtear:</span>
<lb n="4290"/><span>Do thuillfeadh aoinne airgead ach is fear</span>
<lb n="4291"/><span>gasta choimeádfadh é.</span></p>
<lb n="4292"/>
<lb n="4293"/><p><span>1078. Slán mar a n-innstear é! móin ag Síle</span>
<lb n="4294"/><span>Sheáin.</span>
<lb n="4295"/><span>.i. Rud ná tagann ach de bharr crua-shaothair agus cúraim agus</span>
<lb n="4296"/><span>é anois ag duine nár ghnáth dícheallach ná cúramach.</span></p>
<lb n="4297"/>
<lb n="4298"/><p><span>1079. Cuir sa chófra é is gheobhaidh tú gnó dho.</span>
<lb n="4299"/><span>.i. Rud a cuirtear i gcoimeád gheibhtear oiriúint do uair éigin</span></p>
<lb n="4300"/>
<lb n="4301"/><p><span>1080. Ag spáráil na pingne is ag caitheamh na</span>
<lb n="4302"/><span>scillinge.</span></p>
<lb n="4303"/>
<lb n="4304"/><p><span>1081. I mbéal an mhála bhíonn an bhainistighe.</span>
<lb n="4305"/><span>.i. An mhin a théigheann as an mála sin caithte í.</span></p>
<lb n="4306"/>
<lb n="4307"/><p><span>1082. Taobhán teann, bain as — ní bheam ann ó</span>
<lb n="4308"/><span>Shamhain amach.</span>
<lb n="4309"/><span>Súil aige an Siriam 'á chur amach toisc gan cíos a bheith díolta.</span>
<lb n="4310"/><span>D'á bhrí sin níor dhíobháil leis taobhán an tighe a ghearradh chun teine.</span>
<lb n="4311"/><span>Bheadh ar dhuine eile ceann nua d'fhagháil.  Deirtear "tarraing</span>
<lb n="4312"/><span>as" freisin.</span></p>
<lb n="4313"/>
<lb n="4314"/><p><span>1083. Bainistighe thuill anáirde — is fada ó'n áit</span>
<lb n="4315"/><span>seo bheimíd arís!</span>
<lb n="4316"/><span>.i. Nuair nach sinn a bhéas ann amáireach ní gádh dhúinn bheith</span>
<lb n="4317"/><span>cnóisciúnta.  Folmhuigh mar sin gach árthach is mála agus caith</span>
<lb n="4318"/><span>uait toll anáirde iad!</span></p>
<lb n="4319"/>
<lb n="4320"/><p><span>1084. An té ná bíonn bólacht ar chnoc aige</span>
<lb n="4321"/><span>Bíonn suaineas ar shop aige.</span>
<lb n="4322"/><span>Ní gádh do eirghe go moch chun freastail ar na buaibh; ach mar</span>
<lb n="4323"/><span>sin féin is leabadh sop a bhíonn aige agus ní leabadh clúimh.  Is</span>
<lb n="4324"/><span>minic adeir duine leisciúil:</span>
<lb n="4325"/></p>
</div>
<pb n="137"/>
<div><lb n="4326"/><p><span>1085. Is fearr suaineas ar shop</span>
<lb n="4327"/><span>Ná céad bó ar an gnoc.</span>
<lb n="4328"/><span>nó:</span>
<lb n="4329"/><span>1086. Is fearr goradh cúil chos ná céad bó ar</span>
<lb n="4330"/><span>an gcnoc.</span>
<lb n="4331"/><span>Is dócha gur duine gan ba aige féin adubhairt an chainnt sin ar</span>
<lb n="4332"/><span>dtúis — nó duine leisciúil éigin.  Féach uimh. 798.</span></p>
<lb n="4333"/>
<lb n="4334"/><p><span>1087. Duine mór fear dá bhó,</span>
<lb n="4335"/><span>Duine ró mhór fear a trí,</span>
<lb n="4336"/><span>Ní fhaghann fear a sé nó a seacht</span>
<lb n="4337"/><span>Cóir ná ceart ó fhear a naoi.</span>
<lb n="4338"/><span>Sin go cliste an mhór-chúis a thig ar a lán daoine gan chiall</span>
<lb n="4339"/><span>nuair a bhíonn beagán de'n rath saoghalta ortha.</span></p>
<lb n="4340"/>
<lb n="4341"/><p><span>1088. An cíos díolta is díon ar an dtigh.</span>
<lb n="4342"/><span>Deirtear go mbíonn san ag duine nuair a bhíonn sé go seascar</span>
<lb n="4343"/><span>sa tsaoghal agus imshníomh i gcóir an lae amáirigh air.</span>
<lb n="4344"/><span>Féach "Bia agus Deoch," uimh. 298.</span></p>
<lb n="4345"/>
<lb n="4346"/><p><span>1089. Tuill ór is caith é.</span></p>
<lb n="4347"/>
<lb n="4348"/><p><span>1090. Ní cortar fear na h-éadála.</span></p>
<lb n="4349"/>
<lb n="4350"/><p><span>An té go mbíonn maoin aige bíonn sé go dícheallach 'á freastal.</span></p>
<lb n="4351"/>
<lb n="4352"/><p><span>1091. Duine saidhbhir ag déanamh grinn —</span>
<lb n="4353"/><span>Deir gach duine gur binn a ghlór;</span>
<lb n="4354"/><span>Ach is seirbhe ná an searbhán guirt</span>
<lb n="4355"/><span>An duine bocht ag déanamh ceoil.</span></p>
<lb n="4356"/>
<lb n="4357"/><p><span>1092. Is mó fear folamh sa tsolas ná cúig ar árd.</span></p>
<lb n="4358"/>
<lb n="4359"/><p><span>1093. Go réidh! a bhéan na dtrí mbó!</span></p>
<lb n="4360"/>
<lb n="4361"/><p><span>Adeirtí é sin le daoine go mbíodh tóirtéis agus eirghe anáirde</span>
<lb n="4362"/><span>ortha leis an ngustal beag a bhíodh aca.  Ní fios ciarbh í an chéad</span>
<lb n="4363"/><span>bhean úd go raibh na trí ba aici agus an mórtas uirthi.  Féach</span>
<lb n="4364"/><span>dán darab ainm "Go réidh, a bhean na dtrí mbó, &c."</span>
<lb n="4365"/></p>
</div>
<pb n="138"/>
<div><lb n="4366"/><p><span>1094. Is beag orm cóistí is pócaí folmha.</span></p>
<lb n="4367"/>
<lb n="4368"/><p><span>Droch-mheas é sin ar dhaoine go mbíonn tóirtéis agus éirghe</span>
<lb n="4369"/><span>anáirde thar a ngustal ortha.</span></p>
<lb n="4370"/>
<lb n="4371"/><p><span>1095. Níl mustar is measa ná mustar gan gustal.</span></p>
<lb n="4372"/>
<lb n="4373"/><p><span>1096. Ní maith é mustar is mór-chúis gan bior gan</span>
<lb n="4374"/><span>briogún.</span>
<lb n="4375"/><span>.i. Ní maith thagainn tóirtéis do dhuine gan gustal.</span></p>
<lb n="4376"/>
<lb n="4377"/><p><span>1097. Teasbach dearg nó fíor-riachtanas — dá ní nach</span>
<lb n="4378"/><span>féidir a cheilt.</span></p>
<lb n="4379"/>
<lb n="4380"/><p><span>1098. Is mairg a bhíonn go h-olc is a bhíonn go bocht</span>
<lb n="4381"/><span>'na dhiaidh.</span>
<lb n="4382"/><span>.i. Deintear a chuid mí-ghníomh a chur i n-iúl do agus d'agairt</span>
<lb n="4383"/><span>air.  Is cosúil ná déanfaidhe sin dá leanadh sé 'na dhuine shaidhbhir.</span></p>
<lb n="4384"/>
<lb n="4385"/><p><span>Deirtear leis:</span></p>
<lb n="4386"/>
<lb n="4387"/><p><span>1099. Is mairg a bhíonn anntréan,</span>
<lb n="4388"/><span>Is a ghiorracht a bhíonn an léan ag teacht.</span></p>
<lb n="4389"/>
<lb n="4390"/><p><span>1100. Ó sna tighthe beaga téightear 'sna tighthe móra.</span></p>
<lb n="4391"/>
<lb n="4392"/><p><span>1101. Is mairg do'n duine ná bíonn 'á chuimilt féin</span>
<lb n="4393"/><span>leis na h-uaisle.</span>
<lb n="4394"/><span>Iarsma ó'n droch-shaoghal tíoránta é sin.</span></p>
<lb n="4395"/>
<lb n="4396"/><p><span>1102. Dia bheatha an saidhbhreas, tagann an bhochtain-</span>
<lb n="4397"/><span>eacht uaithe féin.</span></p>
<lb n="4398"/>
<lb n="4399"/><p><span>1103. Bíodh buachaill na mbróg amuich.</span>
<lb n="4400"/><span>.i. An buachaill go bhfuil na bróga aige 'sé a dhualgas dul</span>
<lb n="4401"/><span>amach sa bhfuacht .i. bíonn dualgaisí cruadha ag gabháil le seilbh.</span></p>
<lb n="4402"/>
<lb n="4403"/><p><span>1104. Is fusa airgead a rádh ná é do bhailiú.</span>
<lb n="4404"/></p>
</div>
<pb n="139"/>
<div><lb n="4405"/><p><span>1105. Gan easba, gan iomarca.</span>
<lb n="4406"/><span>.i. go h-iomlán.  Tá leathrann ann:</span>
<lb n="4407"/><span>Gan easba gan uireasba,</span>
<lb n="4408"/><span>Coinnibh an tsrian id' ghlaic.</span></p>
<lb n="4409"/>
<lb n="4410"/><p><span>1106. An té bhíonn suas óltar deoch air,</span>
<lb n="4411"/><span>Is an té bhíonn síos buailtear cos air.</span></p>
<lb n="4412"/>
<lb n="4413"/><p><span>1107. An té is mó airgead is é is mó dúil ann.</span></p>
<lb n="4414"/>
<lb n="4415"/><p><span>1108. Bíodh rud agat féin nó bí 'á uireasbha.</span>
<lb n="4416"/><span>.i. An té ná bíonn rud aige féin is olc an brath dho bheith 'á</span>
<lb n="4417"/><span>lorg ar iasacht ó dhaoinibh eile.</span></p>
<lb n="4418"/>
<lb n="4419"/><p><span>1109. Saidhbhreas bodaigh nó bochtaineacht duine</span>
<lb n="4420"/><span>uasail.</span></p>
<lb n="4421"/>
<lb n="4422"/><p><span>Is trua go mbeadh a leithéidí ann.</span></p>
<lb n="4423"/>
<lb n="4424"/><p><span>1110. Mar a leagtar an crann is ann a bhíonn na</span>
<lb n="4425"/><span>slisneacha.</span>
<lb n="4426"/><span>.i. Bíonn mion-tsaidhbhreas le fagháil i n-aice le mór shaidhbhreas.</span></p>
<lb n="4427"/>
<lb n="4428"/><p><span>1111. Is fearr réal indiu ná scilling amáireach.</span></p>
<lb n="4429"/>
<lb n="4430"/><p><span>1112. Beathuigheann an fagháltas an leisce.</span></p>
<lb n="4431"/>
<lb n="4432"/><p><span>1113. Dá dtrian a dtaiscithear ní fios cé chaitheann é.</span></p>
<lb n="4433"/>
<lb n="4434"/><p><span>1114. Cnósach na gráinneóige.</span>
<lb n="4435"/><span>Bailigheann sí prátaí, &c. agus cuireann i bhfolach iad i gcomhair</span>
<lb n="4436"/><span>an gheimhridh ach nuair thagann an Geimhreadh uirthi ní fhéadann sí an</span>
<lb n="4437"/><span>áit mar ar fhág sí iad d'aimsiú.</span></p>
<lb n="4438"/>
<lb n="4439"/><p><span>Nó, do réir innsinte eile, sé chialluigheann sé ná an nós na</span>
<lb n="4440"/><span>ndeineann sí rud a bhreith léi .i. luigheann sé ar a druim ar an</span>
<lb n="4441"/><span>ubhall nó ar an bpráta go sáidheann na deilgne ann agus</span>
<lb n="4442"/><span>beireann léi mar sin é.</span></p>
<lb n="4443"/>
<lb n="4444"/><p><span>1115. Ní tháinig cruinnitheóir riamh ná tiocfadh</span>
<lb n="4445"/><span>scaipitheóir 'na dhiaidh.</span>
<lb n="4446"/></p>
</div>
<pb n="140"/>
<div><lb n="4447"/><p><span>1116. An rud a bailightear go bocht imigheann sé</span>
<lb n="4448"/><span>go h-olc.</span></p>
<lb n="4449"/>
<lb n="4450"/><p><span>1117. An rud a gheibhtear de dhruim an diabhail</span>
<lb n="4451"/><span>imigheann sé fé n-a bholg.</span></p>
<lb n="4452"/>
<lb n="4453"/><p><span>1118. An rud a bhailigheann an cníopaire scaipeann</span>
<lb n="4454"/><span>an rábaire é.</span></p>
<lb n="4455"/>
<lb n="4456"/><p><span>1119. Nuair a bhíonn lomra ag an óinsigh bíonn cóta</span>
<lb n="4457"/><span>ar an scuaib [nó: ar an mbrobh].</span></p>
<lb n="4458"/>
<lb n="4459"/><p><span>.i. Imigheann sé uaithe le straoile — ar an úrlár nó ar luachair</span>
<lb n="4460"/><span>na páirce.  Ní i dtaobh olna amháin adeirtear san.</span></p>
<lb n="4461"/>
<lb n="4462"/><p><span>1120. Ní bhailigheann cloch reatha cúnlach (.i. caonach).</span></p>
<lb n="4463"/>
<lb n="4464"/><p><span>1121. Imigheann [nó: caithtear] gach maith le mion-</span>
<lb n="4465"/><span>chaitheamh.</span></p>
<lb n="4466"/>
<lb n="4467"/><p><span>1122. Mara bhfuil teine agat féin déin do ghoradh</span>
<lb n="4468"/><span>le gréin.</span></p>
<lb n="4469"/>
<lb n="4470"/><p><span>nó:</span></p>
<lb n="4471"/>
<lb n="4472"/><p><span>1123. Mara bhfuil rud agat féin</span>
<lb n="4473"/><span>Tabhair do bholg leis an ngréin.</span></p>
<lb n="4474"/>
<lb n="4475"/><p><span>1124. Ceangail leis an lom agus ceanglochaidh an</span>
<lb n="4476"/><span>lom leat.</span></p>
<lb n="4477"/>
<lb n="4478"/><p><span>nó:</span></p>
<lb n="4479"/>
<lb n="4480"/><p><span>1125. Má dhruideann tú leis an luime druidfidh an</span>
<lb n="4481"/><span>luime leat.</span></p>
<lb n="4482"/>
<lb n="4483"/><p><span>1126. Gan Murchadh gan Maonus.</span></p>
<lb n="4484"/>
<lb n="4485"/><p><span>.i. Gan so gan súd tas éis "so" do chailliúint ar son súd</span>
<lb n="4486"/><span>d'fhagháil.  Bean do bhí ann agus í pósta le Murchadh ach gur do</span>
<lb n="4487"/><span>Mhaonus a bhí grádh aici.  Thug sí nimh do Mhurchad agus do mhairbh</span>
<lb n="4488"/><span>é.  Nuair a chualaidh Maonus an droch-íde d'imigh ar an gcéad</span>
<lb n="4489"/><span>fhear ní phósfadh sé féin i n-ao'chor í agus bhí sí annsan "gan</span>
<lb n="4490"/><span>Murchadh gan Maonus."</span>
<lb n="4491"/></p>
</div>
<pb n="141"/>
<div><lb n="4492"/><p><span>1127. Is fearr a bheith beagán spriúnlaithe ná</span>
<lb n="4493"/><span>mórán caillte.</span></p>
<lb n="4494"/>
<lb n="4495"/><p><span>1128. Ar eagla ná h-easbaidhe</span>
<lb n="4496"/><span>Is maith bheith coimeádach;</span>
<lb n="4497"/><span>Ach ní abraim leat</span>
<lb n="4498"/><span>Bheith leamh na spadánta.</span></p>
<lb n="4499"/>
<lb n="4500"/><p><span>1129. Gan lón gan charaid.</span>
<lb n="4501"/><span>An chéad easnamh fé ndeara do'n easnamh eile bheith ar dhuine.</span></p>
<lb n="4502"/>
<lb n="4503"/><p><span>1130. Buille ó gach aoinne ar mhadra an duine</span>
<lb n="4504"/><span>bhoicht.</span></p>
<lb n="4505"/>
<lb n="4506"/><p><span>1131. Is mairg a bhíonn i mbothán bocht</span>
<lb n="4507"/><span>Is mairg a bhíonn gan maith nó olc.</span>
<lb n="4508"/><span>.i. D'á dhonacht é bheith i dtigh bocht is donaidhe ná san bheith gan</span>
<lb n="4509"/><span>tigh ar bith aige — olc ná maith.</span></p>
<lb n="4510"/>
<lb n="4511"/><p><span>1132. Is fearr aon ní ná an duibheagán folamh</span>
<lb n="4512"/><span>[nó: an ball folamh].</span></p>
<lb n="4513"/>
<lb n="4514"/><p><span>1133. Is fearr lom ná léan.</span></p>
<lb n="4515"/>
<lb n="4516"/><p><span>1134. Is fearr leath ná meath.</span></p>
<lb n="4517"/>
<lb n="4518"/><p><span>1135. Ní thagann aon reidhse ar an mbeagán.</span></p>
<lb n="4519"/>
<lb n="4520"/><p><span>1136. Dá laighead é is mór an ní é cé gur gearr</span>
<lb n="4521"/><span>le dul é.</span></p>
<lb n="4522"/>
<lb n="4523"/><p><span>1137. Is buidheach le gach bocht a bhfaghann.</span></p>
<lb n="4524"/>
<lb n="4525"/><p><span>1138. Ní gnáthach fear náireach éadálach.</span>
<lb n="4526"/><span>Óir bheadh náire air maoin a bhailiú go spriúnlaithe.</span>
<lb n="4527"/></p>
</div>
<pb n="142"/>
<div><lb n="4528"/><p><span>1139. Caithtear connradh do réir sparáin.</span></p>
<lb n="4529"/>
<lb n="4530"/><p><span>1140. An laogh ithte i mbolg na bó [aige].</span>
<lb n="4531"/><span>Deirtear é sin le daoinibh a théigheann i bhfiachaibh agus a bhíonn</span>
<lb n="4532"/><span>ag brath ar an maith a bhíonn ag teacht chun na fiacha san d'íoc.</span></p>
<lb n="4533"/>
<lb n="4534"/><p><span>nó:</span></p>
<lb n="4535"/>
<lb n="4536"/><p><span>Closdrum dranndal, clampar dála,</span>
<lb n="4537"/><span>An laogh ithte i mbolg a mháthar.</span></p>
<lb n="4538"/>
<lb n="4539"/><p><span>Clampar dála:  Duine dona go mbíonn an donas air.</span></p>
<lb n="4540"/>
<lb n="4541"/><p><span>1141. Ní bheireann an gruth ar an meidhg aige.</span>
<lb n="4542"/><span>.i. Ní bheireann cuid an lae seo go cuid an lae amáirigh é.</span>
<lb n="4543"/><span>Deirtear é le duine a chaitheann níos luaithe ná mar a gheibheann.</span></p>
<lb n="4544"/>
<lb n="4545"/><p><span>1142. An taos leis an iarta.</span>
<lb n="4546"/><span>Bíonn san ag duine fír-dhealbh.</span></p>
<lb n="4547"/>
<lb n="4548"/><p><span>1143. Gádhtar a néas feilli-bheart.</span></p>
<lb n="4549"/>
<lb n="4550"/><p><span>1144. An gádhtar a chuir an cat ag ithe cátha san</span>
<lb n="4551"/><span>Earrach.</span></p>
<lb n="4552"/>
<lb n="4553"/><p><span>1145. Ag imirt na bochtaineachta ar a chéile.</span>
<lb n="4554"/><span>Daoine d'iarraidh a chur 'na luighe ar a chéile nár cheart bheith 'á</span>
<lb n="4555"/><span>éileamh ortha féin so ná súd a dhíol toisc an té aca bheadh ag cainnt</span>
<lb n="4556"/><span>a bheith níos boichte ná cách eile.</span></p>
<lb n="4557"/>
<lb n="4558"/><p><span>1146. Is mairg ná bíonn sásta le n-a chuid féin.</span>
<lb n="4559"/><span>.i. Gan bheith ag éileamh ná ag sanntú nó ag goid coda a</span>
<lb n="4560"/><span>chomharsan.</span></p>
<lb n="4561"/>
<lb n="4562"/><p><span>1147. Má bhíonn tú go giobalach bí go cruinni-</span>
<lb n="4563"/><span>ghiobalach.</span>
<lb n="4564"/><span>.i. Má's duit a bheith bocht ní gádh dhuit gan bheith go slachtmhar</span>
<lb n="4565"/><span>glan.</span></p>
<lb n="4566"/>
<lb n="4567"/><p><span>1148. Maoidhtear ar dhuine bocht bás d'fhagháil.</span>
<lb n="4568"/><span>An mhaith is lugha ar domhan maoidhtear ar dhuine bocht é de ghnáth.</span></p>
<lb n="4569"/>
<lb n="4570"/><p><span>1149. Bíonn béal mór ar bhothán bocht.</span>
<lb n="4571"/><span>Féach uimhreacha 345, 492, 815, 1809, 1854, 1861.</span>
<lb n="4572"/></p>
</div>
<pb n="143"/>
<div><lb n="4573"/><p><span>XVII.</span></p>
<lb n="4574"/>
<lb n="4575"/><p><span>SONAS, DONAS, MAITHEAS,</span>
<lb n="4576"/><span>OLCAS, RATH, MÍ-RATH.</span></p>
<lb n="4577"/>
<lb n="4578"/><p><span>Insa chaibideal so tá bailithe gach tagairt do shonas</span>
<lb n="4579"/><span>agus do dhonas, do mhaith agus d'olc, do rath agus</span>
<lb n="4580"/><span>do mí-rath dár bhuail linn i gcainnt na Muimhneach.</span>
<lb n="4581"/><span>Tá feallsúnacht ár sinnsear ionnta agus toradh a</span>
<lb n="4582"/><span>machtnaimh agus a dtuigseanna ar chúrsaíbh an</span>
<lb n="4583"/><span>tsaoghail bhuartha so.</span></p>
<lb n="4584"/>
<lb n="4585"/><p><span>1150. Níl de mhoill ar dhuine shona ach a bhreith.</span>
<lb n="4586"/><span>.i. Ní rugadh fós riamh é, nó: má eirigheann leis é bhreith níl</span>
<lb n="4587"/><span>ní ar bith chun é chosc ó dhul ar aghaidh.</span></p>
<lb n="4588"/>
<lb n="4589"/><p><span>1151. Cuir do cheann i gcúinne an iarta</span>
<lb n="4590"/><span>Is gheobhair pé foirtiún do gheall Dia dhuit.</span>
<lb n="4591"/><span>.i. Pé rud atá indán do dhuine sin é a gheobhaidh sé.</span></p>
<lb n="4592"/>
<lb n="4593"/><p><span>1152. An té go mbíonn an rath ar maidin air bíonn</span>
<lb n="4594"/><span>sé air tráthnóna.</span>
<lb n="4595"/><span>Deirtear san le duine ádhmharach.</span></p>
<lb n="4596"/>
<lb n="4597"/><p><span>1153. An té go mbíonn an rath air féin bíonn sé ar</span>
<lb n="4598"/><span>a chuid cabáiste.</span>
<lb n="4599"/><span>Bíonn daoine ann agus éirigheann le gach gnó go gcuirid siad</span>
<lb n="4600"/><span>a lámha leis.</span></p>
<lb n="4601"/>
<lb n="4602"/><p><span>1154. An té ná bíonn an rath air féin ní bhíonn sé</span>
<lb n="4603"/><span>ar a chat ná ar a mhadra.</span>
<lb n="4604"/></p>
</div>
<pb n="144"/>
<div><lb n="4605"/><p><span>1155. Is deacair a rath féin a bhaint d'aoinne.</span>
<lb n="4606"/><span>Duine go mbíonn an donas air, dar leat, agus gan fagháil ar</span>
<lb n="4607"/><span>shéan aige, thuitfeadh rud obann amach gan coinne thógfad ó'n</span>
<lb n="4608"/><span>ainise é.</span></p>
<lb n="4609"/>
<lb n="4610"/><p><span>nó:</span></p>
<lb n="4611"/>
<lb n="4612"/><p><span>1156. Is minic d'fhan fear sonaidhe le séan —</span>
<lb n="4613"/><span>Is do bheir fear donaidhe do—léim [nó:</span>
<lb n="4614"/><span>de léim].</span></p>
<lb n="4615"/>
<lb n="4616"/><p><span>nó:</span></p>
<lb n="4617"/>
<lb n="4618"/><p><span>1157. Beireann duine dona duibhléim.</span></p>
<lb n="4619"/>
<lb n="4620"/><p><span>1158. Is fearr aon leóithne amháin de ghaoith an</span>
<lb n="4621"/><span>tsonais ná tu bheith ag cur alluis do chnámh</span>
<lb n="4622"/><span>go deo.</span></p>
<lb n="4623"/>
<lb n="4624"/><p><span>1159. Is minic a fuair "last" áthas.</span>
<lb n="4625"/><span>.i. Is minic a bheir an fear deiridh ar rud maith.</span>
<lb n="4626"/><span>nó:</span>
<lb n="4627"/><span>1160. Is minic a fuair last ailp; is níor dhóichighe</span>
<lb n="4628"/><span>san ná a bheith gan faic.</span></p>
<lb n="4629"/>
<lb n="4630"/><p><span>1161. Is fearrde duine sona duine dona bheith láimh</span>
<lb n="4631"/><span>leis.</span></p>
<lb n="4632"/>
<lb n="4633"/><p><span>1162. Dia 'bheatha, 'aindise! is ní h-é sin t'ainm-se.</span>
<lb n="4634"/><span>Déarfaí é sin le magadh fé dhuine mhí-ádhmharach; nó, ar chúis</span>
<lb n="4635"/><span>chonntrártha, le duine bheadh ag teacht le rud fónta.</span></p>
<lb n="4636"/>
<lb n="4637"/><p><span>1163. Bíonn na h-aistrithe sonaidhe.</span></p>
<lb n="4638"/>
<lb n="4639"/><p><span>1164. Bíonn an rath idir dhá cheann an tighe.</span></p>
<lb n="4640"/>
<lb n="4641"/><p><span>1165. Bíonn an rath i mbun an cheisnimh.</span>
<lb n="4642"/><span>Daoine bhíonn ag síor-ghearán ar olcas an tsaoghail is minic</span>
<lb n="4643"/><span>gur mhó de'n rath ná de'n mhí-rath a bheadh ortha.</span></p>
<lb n="4644"/>
<lb n="4645"/><p><span>1166. Ní déannach í an mhaith aon uair.</span>
<lb n="4646"/></p>
</div>
<pb n="145"/>
<div><lb n="4647"/><p><span>1167. Níl aon tsólás ná leanann a dhólás féin é.</span></p>
<lb n="4648"/>
<lb n="4649"/><p><span>1168. Ní bhíonn sonas gan donas 'na órdlaíbh tríd.</span></p>
<lb n="4650"/>
<lb n="4651"/><p><span>1169. Níl cíos, cás ná cathú air.</span>
<lb n="4652"/><span>Adeirtear é sin le duine go mbíonn an saoghal ar a thoil aige.</span>
<lb n="4653"/><span>Féach uimh. 298.</span></p>
<lb n="4654"/>
<lb n="4655"/><p><span>1170. Ná cuir an mhaith ar cáirde.</span></p>
<lb n="4656"/>
<lb n="4657"/><p><span>1171. Bíonn an sonas i ndiaidh na simplíochta.</span></p>
<lb n="4658"/>
<lb n="4659"/><p><span>1172. Bíonn an sonas i ndiaidh na straoile.</span>
<lb n="4660"/><span>Cuirtear leis sin:  "Is 'na diaidh a bhíonn sí is ní 'na fochair."</span></p>
<lb n="4661"/>
<lb n="4662"/><p><span>1173. Bíonn an donas i ndiaidh na sraoileachta.</span></p>
<lb n="4663"/>
<lb n="4664"/><p><span>1174. Ní fachtar maith a mugha [nó: le mugha].</span>
<lb n="4665"/><span>.i. Cruinneas agus slacht is gádh chuige.</span></p>
<lb n="4666"/>
<lb n="4667"/><p><span>1175. Bíonn an rath ar an srimileáil.</span></p>
<lb n="4668"/>
<lb n="4669"/><p><span>1176. Leanann an rath an chrích.</span></p>
<lb n="4670"/>
<lb n="4671"/><p><span>1177. Moladh gach aoinne an t-ádh mar gheobhaidh.</span>
<lb n="4672"/><span>A chuid féin dé do réir a méid nó a laghaid.</span>
<lb n="4673"/><span>Féach uimhreacha 79, 1894.</span></p>
<lb n="4674"/>
<lb n="4675"/><p><span>1178. Is é a locht a laighead.</span>
<lb n="4676"/><span>.i. É bheith beag — sin a raibh de locht air.</span></p>
<lb n="4677"/>
<lb n="4678"/><p><span>1179. Má's maith é ní beag é.</span></p>
<lb n="4679"/>
<lb n="4680"/><p><span>1180. Is fearr fairsing ná fónta.</span>
<lb n="4681"/></p>
</div>
<pb n="146"/>
<div><lb n="4682"/><p><span>1181. Sé lár do leasa é an tráth is measa leat.</span>
<lb n="4683"/><span>nó:</span>
<lb n="4684"/><span>An rud ba mheasa leat ar domhan n'fheadrais</span>
<lb n="4685"/><span>ná gurab é lár do leasa é.</span></p>
<lb n="4686"/>
<lb n="4687"/><p><span>1182. Is fearr ísleán sona ná árdán dona.</span>
<lb n="4688"/><span>.i. Is minic ná bíonn seilbh an tsonais ag na daoinibh i</span>
<lb n="4689"/><span>n-ionadaibh árda an tsaoghail — agus bheadh sonas i n-áit íseal.</span>
<lb n="4690"/><span>Féach uimh. 814.</span></p>
<lb n="4691"/>
<lb n="4692"/><p><span>1183. Is minic a tháinig gráinne ón scilgeadh.</span>
<lb n="4693"/><span>.i. Slán ó mheilt an dá bhrón.  Raghadh an donas thar duine gur</span>
<lb n="4694"/><span>dhóigh leat ná raibh aon dul uaidh aige.</span>
<lb n="4695"/><span>deirtear:</span>
<lb n="4696"/><span>Sceinneann gráinne ón scilgeadh</span></p>
<lb n="4697"/>
<lb n="4698"/><p><span>1184. Bliain le duine is bliain eile 'na choinne.</span></p>
<lb n="4699"/>
<lb n="4700"/><p><span>1185. An té bhíonn síos indiu bíonn sé suas</span>
<lb n="4701"/><span>amáireach.</span>
<lb n="4702"/><span>nó:</span>
<lb n="4703"/><span>Ní íseal ná uasal ach síos seal is suas seal.</span></p>
<lb n="4704"/>
<lb n="4705"/><p><span>1186. Ní raibh riamh ar deire ná beadh ar tosach uair</span>
<lb n="4706"/><span>éigin.</span></p>
<lb n="4707"/>
<lb n="4708"/><p><span>1187. Buadhann an t-imshníomh [an fhoidhne, an</span>
<lb n="4709"/><span>t-aireachas] ar an gcinniúint.</span>
<lb n="4710"/><span>.i. An té bhíonn imshníomhach [foidhneach, aireach] seachnuigheann</span>
<lb n="4711"/><span>sé an t-olc.</span></p>
<lb n="4712"/>
<lb n="4713"/><p><span>1188. Ní fál go h-aer é.</span>
<lb n="4714"/><span>Fál go h-aer = rud ná féadfaí dul thairis.  D'á bhrí sin aon</span>
<lb n="4715"/><span>droch-rud is féidir a leigheas, nó a chur i gceart, ní fál go h-aer é.</span></p>
<lb n="4716"/>
<lb n="4717"/><p><span>1189. Is mór an ní annró na marc'íochta.</span>
<lb n="4718"/><span>B'fhiú do dhuine trioblóid bheag d'fhulang d'fhonn áise dhéanamh</span>
<lb n="4719"/><span>do féin.</span>
<lb n="4720"/></p>
</div>
<pb n="147"/>
<div><lb n="4721"/><p><span>1190. Is fearr preabán ná poll is níl ann ach san.</span></p>
<lb n="4722"/>
<lb n="4723"/><p><span>1191. D'imigh sé idir an lic 's an losaid.</span>
<lb n="4724"/><span>An rud maith a cheapas a bhí buaidhte no gabhtha tarla tubaist</span>
<lb n="4725"/><span>obann agus chailleas é.  Taos aráin d'imigh idir an lic agus an</span>
<lb n="4726"/><span>losaid.</span></p>
<lb n="4727"/>
<lb n="4728"/><p><span>1192. Sé buadh an uilc lot an tsár-mhaith.</span>
<lb n="4729"/><span>nó:</span>
<lb n="4730"/><span>1193. An rud is fearr nuair is maith é 'sé is measa</span>
<lb n="4731"/><span>nuair is olc é.</span>
<lb n="4732"/><span>"Optimi corruptio pessima."</span></p>
<lb n="4733"/>
<lb n="4734"/><p><span>1194. Is lugha ná frighid máthair an uilc, nó:  Ní</span>
<lb n="4735"/><span>lugha an fhrig ná máthair an uilc.</span>
<lb n="4736"/><span>.i. Is beag, suarach an chúis fé ndeara, uaireannta, an t-olc</span>
<lb n="4737"/><span>a theacht.</span></p>
<lb n="4738"/>
<lb n="4739"/><p><span>1195. Nuair imigheann an séan d'aon bhuidhinn.</span>
<lb n="4740"/><span>Is gnáthach ar an gclainn ná fanann rath.</span></p>
<lb n="4741"/>
<lb n="4742"/><p><span>1196. Is fusa an t-olc a chosc i n-am ná i n-anntráth.</span></p>
<lb n="4743"/>
<lb n="4744"/><p><span>1197. Aithnigheann an donas a dhuine féin.</span>
<lb n="4745"/><span>.i. Duine go mbíonn a dhóthain de'n donas cheana air.</span></p>
<lb n="4746"/>
<lb n="4747"/><p><span>1198. Cuir an donas ar cáirde [go dtí maidin</span>
<lb n="4748"/><span>amáireach].</span>
<lb n="4749"/><span>.i. "Ná beannuigh don diabhal go mbuailir leis."</span></p>
<lb n="4750"/>
<lb n="4751"/><p><span>1199. An té go mbíonn an donas ar maidin air</span>
<lb n="4752"/><span>bíonn sé air tráthnóna.</span></p>
<lb n="4753"/>
<lb n="4754"/><p><span>1200. Bain de'n donas a bhféadfair.</span></p>
<lb n="4755"/>
<lb n="4756"/><p><span>1201. D'imigh sé chun an donais.</span>
<lb n="4757"/><span>Rud ar bith théigheann go h-olc.</span>
<lb n="4758"/></p>
</div>
<pb n="148"/>
<div><lb n="4759"/><p><span>1202. Bíonn an fear deirinneach díobhálach.</span>
<lb n="4760"/><span>.i. Ní bhíonn rogha an duine tosaigh aige.</span></p>
<lb n="4761"/>
<lb n="4762"/><p><span>1203. B'fhearr dhuit bheith ag scubhadh brobh ná ag</span>
<lb n="4763"/><span>déanamh ruda i n-aghaidh do leasa.</span></p>
<lb n="4764"/>
<lb n="4765"/><p><span>1204. Ní thabharfadh sé a chuid de'n donas ar</span>
<lb n="4766"/><span>thuistiún.</span>
<lb n="4767"/><span>Go magúil adeirtear é sin le duine go mbíonn an rath air 'na</span>
<lb n="4768"/><span>ghnó ach go gcoimeádann an gnó ar fuadar é.</span></p>
<lb n="4769"/>
<lb n="4770"/><p><span>1205. Gach aoinne is a thruaghbhéil féin aige.</span></p>
<lb n="4771"/>
<lb n="4772"/><p><span>1206. Gabhann an donas baile is leath Éireann.</span>
<lb n="4773"/><span>.i. Is mó théigheann le donas ná le sonas.</span></p>
<lb n="4774"/>
<lb n="4775"/><p><span>1207. Ar uairibh thagaid na h-anacraí, agus is fearr</span>
<lb n="4776"/><span>san ná iad a theacht i n-éineacht.</span></p>
<lb n="4777"/>
<lb n="4778"/><p><span>1208. Ní tháinig trioblóid riamh 'na h-aonar.</span></p>
<lb n="4779"/>
<lb n="4780"/><p><span>1209. Is mairg a bhíonn druinn roim deacair.</span>
<lb n="4781"/><span>Druinn .i. cromtha fé chruatan an tsaoghail.  An tráth thig</span>
<lb n="4782"/><span>deacair eile ar a leithéid sin milleann sí ar fad é.</span></p>
<lb n="4783"/>
<lb n="4784"/><p><span>1210. Srathar na h-aindise ar chapall na tubaiste.</span>
<lb n="4785"/><span>.i. Ualach de'n donas do theacht ar dhuine go raibh a dhóthain de'n</span>
<lb n="4786"/><span>mhí-ádh cheana air.</span></p>
<lb n="4787"/>
<lb n="4788"/><p><span>1211. Ag dul ó'n ngríosachán go dtí an teine.</span>
<lb n="4789"/><span>nó:</span>
<lb n="4790"/><span>Ag dul ó thigh an diabhail go tigh an deamhain.</span>
<lb n="4791"/><span>.i. Ag dul ó olc go ró-olc.</span></p>
<lb n="4792"/>
<lb n="4793"/><p><span>1212. Buaileann an tubaist i lár an bhóthair le</span>
<lb n="4794"/><span>duine.</span>
<lb n="4795"/><span>.i. I n-áit ná beadh coinne léi.</span>
<lb n="4796"/></p>
</div>
<pb n="149"/>
<div><lb n="4797"/><p><span>1213. Bíonn an donas i mballaibh eile féin.</span>
<lb n="4798"/><span>Nuair a chloisfeadh fear an donais go raibh an mí-ádh, leis, ar</span>
<lb n="4799"/><span>dhuine eile déarfad sé mar sin.</span></p>
<lb n="4800"/>
<lb n="4801"/><p><span>1214. Níor cheannuigh riamh an suaineas ach an té ná</span>
<lb n="4802"/><span>fuair í.</span></p>
<lb n="4803"/>
<lb n="4804"/><p><span>1215. Is tearc neach ar a mbíonn rath</span>
<lb n="4805"/><span>Ná bíonn meath ar chuid d'á chlainn.</span></p>
<lb n="4806"/>
<lb n="4807"/><p><span>1216. Lean ar an meath is tiocfaidh sí.</span>
<lb n="4808"/><span>An té chleachtas béasa meathlaithe do-ghní sin meathlathóir de</span>
<lb n="4809"/><span>féin fé dheire.</span></p>
<lb n="4810"/>
<lb n="4811"/><p><span>1217. Lomann bruid cinéal; lomann lom coingheall.</span>
<lb n="4812"/><span>.i. Creachann agus scriosann bruid namhad an cinéal a bhíonn</span>
<lb n="4813"/><span>fé smacht; briseann fíor-bhochtaineacht geallúna onóra.</span></p>
<lb n="4814"/>
<lb n="4815"/><p><span>1218. Chonnaic sé Murchadh nó an rud ba ghiorra dho.</span>
<lb n="4816"/><span>Deirtear é sin le duine bhíonn tar éis gabháil tré chruatan</span>
<lb n="4817"/><span>agus annró mór.  Murchadh .i. Murchadh an Tóiteáin Ó Briain a</span>
<lb n="4818"/><span>tógadh i gcúirt Eilíse, Bainrioghan Shasanna, agus a tháinig i</span>
<lb n="4819"/><span>nÉirinn le h-arm gur dhóigh agus gur chreach an Mhumha.</span></p>
<lb n="4820"/>
<lb n="4821"/><p><span>1219. Éirigheann le Cairiú 'cheal a shárú.</span>
<lb n="4822"/><span>Éirigheann le droch-dhuine toisc ná cuirtear'na choinne.  Cairiú =</span>
<lb n="4823"/><span>fear scriosta na Mumhan le linn Eilíse.</span></p>
<lb n="4824"/>
<lb n="4825"/><p><span>1220. Ní tháinig olc i dtír nárbh' fhearr de duine</span>
<lb n="4826"/><span>éigin é.</span></p>
<lb n="4827"/>
<lb n="4828"/><p><span>1221. Is fusa de an donas orm féin é bheith ar mo</span>
<lb n="4829"/><span>chomharsain.</span></p>
<lb n="4830"/>
<lb n="4831"/><p><span>1222. An té go mbíonn an donas air ní chuirfeadh</span>
<lb n="4832"/><span>Éire an sonas air.</span></p>
<lb n="4833"/>
<lb n="4834"/><p><span>1223. Ní chuireann an chinniúint a cos fúithe.</span>
<lb n="4835"/><span>.i. Bíonn sí gan stad ag gluaiseacht.  Olc nó mí-ádh a thuigid</span>
<lb n="4836"/><span>lucht labhartha Gaedhilge leis an bhfocal "cinniúint."</span>
<lb n="4837"/></p>
</div>
<pb n="150"/>
<div><lb n="4838"/><p><span>1224. D'á olcas é Séartha b'fhearr é ná bheith 'na</span>
<lb n="4839"/><span>éagmais.</span>
<lb n="4840"/><span>Is minic "Séamas" in-ionad "Séartha."</span></p>
<lb n="4841"/>
<lb n="4842"/><p><span>1225. Is deacair rogha bhaint as dhá dhígh.</span></p>
<lb n="4843"/>
<lb n="4844"/><p><span>1226. Nuair is cruaidh do'n chailligh caithfidh sí rith.</span>
<lb n="4845"/><span>Nuair a bhíonn an gádh nó an baoghal ag druidim le duine</span>
<lb n="4846"/><span>caithfidh sé géilleadh.</span></p>
<lb n="4847"/>
<lb n="4848"/><p><span>1227. Ní maith ar muir ná ar tír í.</span></p>
<lb n="4849"/>
<lb n="4850"/><p><span>1228. Ní tairbhe bheith ag seanchas nuair bhíonn an</span>
<lb n="4851"/><span>anachain déanta.</span></p>
<lb n="4852"/>
<lb n="4853"/><p><span>1229. An rud nach fiú é lorg ní fiú é d'fhagháil.</span></p>
<lb n="4854"/>
<lb n="4855"/><p><span>1230. Ní fiú an salann sa phraisigh é.</span></p>
<lb n="4856"/>
<lb n="4857"/><p><span>1231. Ní fiú trúmpa gan teanga é [ná madra-</span>
<lb n="4858"/><span>allaidh gan fiacla].</span></p>
<lb n="4859"/>
<lb n="4860"/><p><span>1232. Dá olcas mar bhí is measa mar atá.</span></p>
<lb n="4861"/>
<lb n="4862"/><p><span>1233. Is mairg a gheibheann sólás i ndólás a</span>
<lb n="4863"/><span>chomharsan.</span></p>
<lb n="4864"/>
<lb n="4865"/><p><span>1234. Is mairg a bhíonn síos an chéad lá [nó: ar an</span>
<lb n="4866"/><span>gcéad bhuille, nó: ar an gcéad bhearnain].</span></p>
<lb n="4867"/>
<lb n="4868"/><p><span>1235. An té bhíonn síos an chéad lá bíonn sé síos</span>
<lb n="4869"/><span>go bráth.</span></p>
<lb n="4870"/>
<lb n="4871"/><p><span>1236. Is fearr an té eirigheas ná an té thuiteas.</span></p>
<lb n="4872"/>
<lb n="4873"/><p><span>1237. Seachain an t-olc is ná gaibh i leathtaoibh.</span>
<lb n="4874"/><span>Féach an "ná."</span>
<lb n="4875"/></p>
</div>
<pb n="151"/>
<div><lb n="4876"/><p><span>1238. Seachain an t-olc is déin an mhaith.</span></p>
<lb n="4877"/>
<lb n="4878"/><p><span>1239. Seachain go bráth bearna an bhaoghail</span>
<lb n="4879"/><span>Chun go dtagaidh do lá ní thiocfaidh do shaoghal.</span>
<lb n="4880"/><span>Deirtear freisin: "ná seachain, & c."</span></p>
<lb n="4881"/>
<lb n="4882"/><p><span>1240. Fear deifreach a bhíonn amuich deireannach —</span>
<lb n="4883"/><span>Cúl le h-ádh agus giolla na gcros.</span></p>
<lb n="4884"/>
<lb n="4885"/><p><span>1241. An té go mbíonn breall air bíonn amhras gach</span>
<lb n="4886"/><span>aoinne air.</span></p>
<lb n="4887"/>
<lb n="4888"/><p><span>1242. Mac an duine shona adhbhar an duine dona.</span></p>
<lb n="4889"/>
<lb n="4890"/><p><span>Nó mar atá sa tsean-rann:</span>
<lb n="4891"/><span>Is annamh gort gan déise fiadh —</span>
<lb n="4892"/><span>Tuigeadh cách ciall mo rainn —</span>
<lb n="4893"/><span>Is tearc neach ar a mbí rath</span>
<lb n="4894"/><span>Ná bíonn meath ar chuid d'á chlainn.</span></p>
<lb n="4895"/>
<lb n="4896"/><p><span>1243. Deire seana-chapaill bháin nó deire seana-</span>
<lb n="4897"/><span>mháighistir scoile.</span>
<lb n="4898"/><span>nó:</span>
<lb n="4899"/><span>Seana-chapall, cliathán seana-bháid nó seana-</span>
<lb n="4900"/><span>mháighistir scoile.</span>
<lb n="4901"/><span>nó:</span>
<lb n="4902"/><span>Seana-long, seana-bhád, seana-chapall bán</span>
<lb n="4903"/><span>nó píobaire.</span></p>
<lb n="4904"/>
<lb n="4905"/><p><span>Ní bhíonn an rath ortha ar deire thiar.</span></p>
<lb n="4906"/>
<lb n="4907"/><p><span>1244. Ar mo ghabháil amach ar maidin do bhuail an</span>
<lb n="4908"/><span>bhean ruadh liom, chonnac an girrfhiadh dubh</span>
<lb n="4909"/><span>ar an drúcht, chuala an chuach im' chúl agus</span>
<lb n="4910"/><span>annsan d'aithnigheas ná beadh an bhliain sin</span>
<lb n="4911"/><span>liúm.</span></p>
<lb n="4912"/>
<lb n="4913"/><p><span>Comharthaí donais a bheith ag teacht na neithe sin d'fheiscint an</span>
<lb n="4914"/><span>chéad rud ar maidin.</span>
<lb n="4915"/></p>
</div>
<pb n="153"/>
<div><lb n="4916"/><p><span>XVIII.</span></p>
<lb n="4917"/>
<lb n="4918"/><p><span>FOGHLUIM AGUS EOLAS.</span></p>
<lb n="4919"/>
<lb n="4920"/><p><span>Annso atá tagarthaí agus sean-ráidhte i dtaobh</span>
<lb n="4921"/><span>léighin agus oideachais agus oiliúna, i dtaobh eolais</span>
<lb n="4922"/><span>is tuigseanna, i dtaobh feasa agus ainbhfeasa.</span></p>
<lb n="4923"/>
<lb n="4924"/><p><span>1245. Ní h-ualach do dhuine an fhoghluim.</span></p>
<lb n="4925"/>
<lb n="4926"/><p><span>Tá rann filíochta ann:</span>
<lb n="4927"/><span>Aoibhinn do lucht an eolais,</span>
<lb n="4928"/><span>Mar is dóibh is aithnid Dia;</span>
<lb n="4929"/><span>An cnoc is aoirde sé is fuaire</span>
<lb n="4930"/><span>Cé gur uaidh is giorra an ghrian.</span></p>
<lb n="4931"/>
<lb n="4932"/><p><span>1246. Is éadtrom an fhuip an t-eolas.</span>
<lb n="4933"/><span>Is cosúil nach ró fhada do'n chainnt sin 'na sheanfhocal.</span></p>
<lb n="4934"/>
<lb n="4935"/><p><span>1247. Is fearr oiliúint ná oideachas.</span>
<lb n="4936"/><span>.i. Dá mbeadh oideachas uile na scol ar dhuine níor dhuine</span>
<lb n="4937"/><span>fónta é gan an deaghbhéas agus na tréithe ionmholta eile do-bheir</span>
<lb n="4938"/><span>an oiliúint mhaith ar an té gheibheas í.</span></p>
<lb n="4939"/>
<lb n="4940"/><p><span>1248. Is cruaidh an rud an léigheann so, má's chomh</span>
<lb n="4941"/><span>cruaidh liom-sa gheibheann gach aoinne í.</span>
<lb n="4942"/><span>Rádh micléighinn sin.</span></p>
<lb n="4943"/>
<lb n="4944"/><p><span>1249. Cailleann duine rud le n-a mhúineadh óir ní</span>
<lb n="4945"/><span>(bh)fhachtar léigheann is leamhnacht.</span></p>
<lb n="4946"/>
<lb n="4947"/><p><span>1250. Gach dalta mar oiltear (is an lacha ar an</span>
<lb n="4948"/><span>uisce).</span>
<lb n="4949"/><span>Sárú ar an gcéad chuid de'n chainnt iseadh an t-aguisín sin</span>
<lb n="4950"/><span>i dtaobh na lachann.  Ní de bharr oiliúna a théigheann san sa tsnámh</span>
<lb n="4951"/><span>ach gurab é a dúthchas é.</span>
<lb n="4952"/></p>
</div>
<pb n="154"/>
<div><lb n="4953"/><p><span>1251. Is namha an cheard gan a foghluim.</span></p>
<lb n="4954"/>
<lb n="4955"/><p><span>1252. An glór ná tuigeann an ceann is cuma é</span>
<lb n="4956"/><span>bheith ann nó as.</span>
<lb n="4957"/><span>Leath-cheathramha sa dán dárab tosach: "a leinbh, i dtúis do</span>
<lb n="4958"/><span>shaoghail, & c." —</span></p>
<lb n="4959"/>
<lb n="4960"/><p><span>1253. Tuigim agus ní léighim [ach tuigeann fear</span>
<lb n="4961"/><span>léighinn leath-fhocal].</span>
<lb n="4962"/><span>.i. Tuigim an rud ach ní h-eol dom a chúis.</span></p>
<lb n="4963"/>
<lb n="4964"/><p><span>1254. Ní beag nod d'eolach.</span>
<lb n="4965"/><span>nó:</span>
<lb n="4966"/><span>1255. Tuigeann fear léighinn leath-fhocal.</span></p>
<lb n="4967"/>
<lb n="4968"/><p><span>As an "nod" nó as an "leathfhocal" thuigfead an té go mbeadh</span>
<lb n="4969"/><span>eolas an scéil ar fad aige cad do go mbeifí ag tagairt.  Ní</span>
<lb n="4970"/><span>bainfeadh an duine ain-eolach aon tuiscint as "nod" nó as</span>
<lb n="4971"/><span>"leathfhocal."</span></p>
<lb n="4972"/>
<lb n="4973"/><p><span>1256. An rud a scríobhann an púca léigheann sé</span>
<lb n="4974"/><span>féin é.</span></p>
<lb n="4975"/>
<lb n="4976"/><p><span>1257. Ní mhúinfeadh an saoghal é ná cogadh na</span>
<lb n="4977"/><span>bpléar.</span>
<lb n="4978"/><span>Sin é is gnáth a rádh le duine gur deacair ciall a mhúineadh dho.</span>
<lb n="4979"/><span>Is d'á leithéid sin an rann so:</span></p>
<lb n="4980"/>
<lb n="4981"/><p><span>Ní ghabhann aineolach dall</span>
<lb n="4982"/><span>Eolas ó neach d'á maireann;</span>
<lb n="4983"/><span>Bheith gan eolas is fearr leis</span>
<lb n="4984"/><span>Ná a rádh go mbeadh i n-ainbhfios.</span></p>
<lb n="4985"/>
<lb n="4986"/><p><span>1258. Nuair a bhíonn an leabhar againn ní bhíonn an</span>
<lb n="4987"/><span>léigheann againn.</span></p>
<lb n="4988"/>
<lb n="4989"/><p><span>1259. Ní fearr iomarca léighinn ná fé n-a bhun.</span>
<lb n="4990"/><span>Do cheapadh tuataigh nuair a tugtaí "iomarca" léighinn ar</span>
<lb n="4991"/><span>duine ná fágadh san iomarca de'n fhonn air ná de'n fheabhas ann</span>
<lb n="4992"/><span>chun gnóthaí tábhachtacha ar nós romhair agus treabhtha a dhéanamh.</span>
<lb n="4993"/></p>
</div>
<pb n="155"/>
<div><lb n="4994"/><p><span>1260. Is minic a chuaidh beart d'údar.</span>
<lb n="4995"/><span>Is minic ná féadfadh duine cliste ponnc áirithe do réidhteach.</span></p>
<lb n="4996"/>
<lb n="4997"/><p><span>1261. Nílim im' scoláire is ní h-áil liom a bheith.</span>
<lb n="4998"/><span>Óir tuigtear gur baoghalach an rud eolas go minic.</span>
<lb n="4999"/><span>Asal agus madaruadh a bhí ag gabháil na slí lá.  Do bhí olc ag</span>
<lb n="5000"/><span>an madaruadh chun an asail agus ba mhaith leis deire a chur leis.</span>
<lb n="5001"/><span>"Bhfuilir id' scoláire?" ars an madaruadh leis an asal.  "Is</span>
<lb n="5002"/><span>mé atá," ars an scaothaire asail.  "A' bhfeadraís cad tá scríobhtha</span>
<lb n="5003"/><span>ar chrúib an chapaill úd thall?"  "Ní fheadar," ars an t-asal,"</span>
<lb n="5004"/><span>"Nár léighis féin é?"  "Ó! nílim-se im' scoláire is ní h-áil</span>
<lb n="5005"/><span>liom a bheith," ars an madaruadh glic; "Téirigh-se anonn agus léigh</span>
<lb n="5006"/><span>é ós tú an scoláire."  D'imigh an t-asal mar a raibh an capall</span>
<lb n="5007"/><span>agus d'iarr air an chrú a thaisbeáint do.  Do bhuail an capall</span>
<lb n="5008"/><span>speach sa mhalainn air agus do mhairbh é.</span></p>
<lb n="5009"/>
<lb n="5010"/><p><span>1262. Ní cuirtear síol na sméar is is annamh an</span>
<lb n="5011"/><span>treise ag fear gan léigheann.</span></p>
<lb n="5012"/>
<lb n="5013"/><p><span>1263. Ní féidir teacht suas le lá scoile ná le</span>
<lb n="5014"/><span>rabharta feamnaighe.</span></p>
<lb n="5015"/>
<lb n="5016"/><p><span>1264. Ná bac aoinne ná stuacáltar i dtigh na</span>
<lb n="5017"/><span>scoile.</span></p>
<lb n="5018"/>
<lb n="5019"/><p><span>1265. As an obair a gheibhtear an fhoghluim.</span></p>
<lb n="5020"/>
<lb n="5021"/><p><span>1266. Pé olc maith an ealadh —</span>
<lb n="5022"/><span>Taithighe do-ghní máighistreacht.</span></p>
<lb n="5023"/>
<lb n="5024"/><p><span>nó:</span></p>
<lb n="5025"/>
<lb n="5026"/><p><span>1267. Deineann taithighe treorach.</span>
<lb n="5027"/><span>Mar a chéile an dá cheann san agus uimh.</span></p>
<lb n="5028"/>
<lb n="5029"/><p><span>1268. Gnáthamh na h-oibre an t-eolas.</span>
<lb n="5030"/><span>Taithighe ar an obair do bheir an t-eolas ceart uirthi.</span></p>
<lb n="5031"/>
<lb n="5032"/><p><span>1269. Gnóthuigheann taithighe tarcuisne.</span>
<lb n="5033"/><span>nó:</span></p>
</div>
<pb n="156"/>
<div><lb n="5034"/><p><span>1270. Iomad de'n aithne mhéaduigheas an tarcuisne.</span>
<lb n="5035"/><span>.i. Nuair bheadh eolas iomlán ag duine ar ní nó ar dhuine eile —</span>
<lb n="5036"/><span>ní bheadh oiread eagla air roimhe, ná meas aige air, b'fhéidir.</span></p>
<lb n="5037"/>
<lb n="5038"/><p><span>1271. Is mó madra gearra agus droch-bheantighe a</span>
<lb n="5039"/><span>chuir sé dhe:</span>
<lb n="5040"/><span>.i. Tá eolas maith aige ar chruadhtan an tsaoghail.</span></p>
<lb n="5041"/>
<lb n="5042"/><p><span>1272. As a eolas is fearr é.</span>
<lb n="5043"/><span>.i. Nuair a gheibhtear eolas air sin é uair a thaithnigheann sé le</span>
<lb n="5044"/><span>daoine.</span></p>
<lb n="5045"/>
<lb n="5046"/><p><span>1273. Deacracht gach deacrachta an ní a cleachtathar</span>
<lb n="5047"/><span>a chur i ndearmad.</span></p>
<lb n="5048"/>
<lb n="5049"/><p><span>1274. Is maith an t-eolaidhe deire an lae.</span></p>
<lb n="5050"/>
<lb n="5051"/><p><span>1275. Ná mol is ná dí-mhol daoi mar ní gnáthach</span>
<lb n="5052"/><span>saoi gan locht.</span>
<lb n="5053"/><span>nó:</span>
<lb n="5054"/><span>1276. Ní bhíonn saoi gan locht.</span>
<lb n="5055"/><span>.i. Ní ceart a bheith ró dhian ar dhaoine gan eolas óir do-ghníd</span>
<lb n="5056"/><span>luct eolais féin botúin.</span></p>
<lb n="5057"/>
<lb n="5058"/><p><span>1277. D'aithneochainn beirbhithe i bpraisigh é.</span>
<lb n="5059"/><span>Rud nó duine go mbeadh oiread san aithne agat air ná féadfaí</span>
<lb n="5060"/><span>é cur ar neamh-aithne duit.</span></p>
<lb n="5061"/>
<lb n="5062"/><p><span>1278. Ag imeacht is a mhéar 'na bhéal aige.</span></p>
<lb n="5063"/>
<lb n="5064"/><p><span>1279. Tuata tuiscionnach is buartha beatha dho.</span>
<lb n="5065"/><span>Dá mbeadh sé chomh neamh-thuigsionnach leis an slua ní bheadh de</span>
<lb n="5066"/><span>chúis bhuartha aige ach oiread leo-san.</span>
<lb n="5067"/></p>
</div>
<pb n="157"/>
<div><lb n="5068"/><p><span>1280. Tuata tuiscionnach nó tuathalán láidir.</span>
<lb n="5069"/><span>.i. Gur maith do thuata é bheith tuiscionnach.  Muna mbí sé</span>
<lb n="5070"/><span>tuiscionnach sé an chéad rud eile b'fhearra dho é bheith 'na thuathalán</span>
<lb n="5071"/><span>láidir.</span></p>
<lb n="5072"/>
<lb n="5073"/><p><span>1281. Údarás gan eolas.</span>
<lb n="5074"/><span>A bhíonn ag an dream a labhras go h-údarásach i dtaobh gnótha</span>
<lb n="5075"/><span>ná bíonn ach beagán d'á eolas aca.</span></p>
<lb n="5076"/>
<lb n="5077"/><p><span>1282. Dá mbeadh fios agat do bheadh leigheas agat.</span>
<lb n="5078"/><span>Mar a chéile é sin agus an seanfhocal roimhe.</span></p>
<lb n="5079"/>
<lb n="5080"/><p><span>1283. Is maith an aire an fhógairt.</span>
<lb n="5081"/><span>.i. Fógairt roimré go raibh rud le tuitim amach — thabharfadh</span>
<lb n="5082"/><span>san caoi do dhuine an t-olc do sheachaint.</span></p>
<lb n="5083"/>
<lb n="5084"/><p><span>1284. An té gheibheann sáth saoghail gheibheann sé</span>
<lb n="5085"/><span>sáth scéil.</span>
<lb n="5086"/><span>.i. Gheibheann sé mórán eolais.</span>
<lb n="5087"/><span>Féach uimh. 1824.</span>
<lb n="5088"/></p>
</div>
<pb n="159"/>
<div><lb n="5089"/><p><span>XIX.</span></p>
<lb n="5090"/>
<lb n="5091"/><p><span>DÓCHAS AGUS FOIDHNE.</span></p>
<lb n="5092"/>
<lb n="5093"/><p><span>Foidhne agus dóchas, feitheamh agus mío-fhoidhne is</span>
<lb n="5094"/><span>adhbhar d'á bhfuil sa chaibideal so.</span></p>
<lb n="5095"/>
<lb n="5096"/><p><span>1285. Is mór an ní an fhoidhne.</span></p>
<lb n="5097"/>
<lb n="5098"/><p><span>1286. Is maith an scéalaidhe an aimsir.</span></p>
<lb n="5099"/>
<lb n="5100"/><p><span>1287. Tagann gach maith le cairde (agus grásta le</span>
<lb n="5101"/><span>foidhne).</span>
<lb n="5102"/><span>Deirtear san le daoine a bhíonn go imnidheach, mí-fhoidhneach le</span>
<lb n="5103"/><span>linn moille nó leadráin.</span></p>
<lb n="5104"/>
<lb n="5105"/><p><span>1288. Is mór é luach na foidhne.</span></p>
<lb n="5106"/>
<lb n="5107"/><p><span>1289. Is ceiridhe do gach uile chréacht an fhoidhne.</span>
<lb n="5108"/><span>Féach uimh. 1187.</span></p>
<lb n="5109"/>
<lb n="5110"/><p><span>1290. An rud ná fuil leigheas air foidhne is fearr</span>
<lb n="5111"/><span>air.</span></p>
<lb n="5112"/>
<lb n="5113"/><p><span>1291. Is fearr déannach ná ró dhéannach.</span></p>
<lb n="5114"/>
<lb n="5115"/><p><span>1292. Is fearr go mall ná go bráth.</span></p>
<lb n="5116"/>
<lb n="5117"/><p><span>1293. Má's maith é is mithid.</span>
<lb n="5118"/><span>Is gnáth san do rádh le rud maith nuair thagann sé mall.</span></p>
<lb n="5119"/>
<lb n="5120"/><p><span>1294. Bí choidhche ag faire agus gheobhair uair na</span>
<lb n="5121"/><span>faille.</span>
<lb n="5122"/></p>
</div>
<pb n="160"/>
<div><lb n="5123"/><p><span>1295. Ní mar síltear a bhítear.</span></p>
<lb n="5124"/>
<lb n="5125"/><p><span>1296. Ní breac é go mbíonn sé ar an bport.</span>
<lb n="5126"/><span>Is ionnan ciall do san agus do'n rádh san ainglis nach ceart</span>
<lb n="5127"/><span>siciní do chomhaireamh go mbeidís as na sliogáin.</span></p>
<lb n="5128"/>
<lb n="5129"/><p><span>1297. Ná bí ag déanamh na gcróite roime na</span>
<lb n="5130"/><span>torcaibh [nó: roimis na h-oirc].</span></p>
<lb n="5131"/>
<lb n="5132"/><p><span>Ná dein deimhne dhe go bhfaghaidh tú rud go mbí an rud sin</span>
<lb n="5133"/><span>fachta agat.  Féach uimh. 1304.</span></p>
<lb n="5134"/>
<lb n="5135"/><p><span>1298. Feitheamh fada ar chosa laga i ndoras tighe</span>
<lb n="5136"/><span>gan aon truaighmhéil.</span></p>
<lb n="5137"/>
<lb n="5138"/><p><span>1299. Caitheann síor-shileadh an chloch.</span></p>
<lb n="5139"/>
<lb n="5140"/><p><span>1300. Níl aon bhanna ná tagann a dháta.</span>
<lb n="5141"/><span>Tá cuma ur-nua ar an ngnáth-chainnt sin.</span></p>
<lb n="5142"/>
<lb n="5143"/><p><span>1301. Is maith an rud an fhoidhne ach is olc í an</span>
<lb n="5144"/><span>fhaillighe.</span></p>
<lb n="5145"/>
<lb n="5146"/><p><span>1302. Níl aon leigheas ar an gcathú ach é mharbhú le</span>
<lb n="5147"/><span>foidhne.</span></p>
<lb n="5148"/>
<lb n="5149"/><p><span>1303. Nuair a thagann an t-am tagann an chlann.</span></p>
<lb n="5150"/>
<lb n="5151"/><p><span>1304. Is mairg a dheineann deimhin d'á dhóigh [nó d'á</span>
<lb n="5152"/><span>dhóchas].</span>
<lb n="5153"/><span>Comh-bhrí leis an rádh Sacsbhéarla: "ná cóimhrimh na siciní go</span>
<lb n="5154"/><span>mbí siad as na h-uibhe."</span></p>
<lb n="5155"/>
<lb n="5156"/><p><span>1305. Sé an bhraich gan lionn é.</span>
<lb n="5157"/><span>.i. An duagh agus an saothar déanta agus gan súil le maith a</span>
<lb n="5158"/><span>theacht as.</span></p>
<lb n="5159"/>
<lb n="5160"/><p><span>1306. Súil nár síleadh.</span>
<lb n="5161"/><span>.i. Rud maith a theacht i gcrích gan coinne leis nó tar éis a</span>
<lb n="5162"/><span>cheapadh dho ná tiocfadh fé choidhche chun maitheasa.</span>
<lb n="5163"/></p>
</div>
<pb n="161"/>
<div><lb n="5164"/><p><span>1307. Is treise deimhin ná dóigh [nó: ná dóchas].</span></p>
<lb n="5165"/>
<lb n="5166"/><p><span>1308. Nuair is mó an anachain 'seadh is goire do'n</span>
<lb n="5167"/><span>chabhair é.</span></p>
<lb n="5168"/>
<lb n="5169"/><p><span>1309. Ní daortha go breith an bhreithimh.</span></p>
<lb n="5170"/>
<lb n="5171"/><p><span>1310. Mair, a chapaill, is 'gheobhair féar.</span>
<lb n="5172"/><span>Éadóchas nuair bheadh an mhaith ró mhall.</span></p>
<lb n="5173"/>
<lb n="5174"/><p><span>1311. D'á fhaid é an lá tagann an oidhche fé dheoidh,</span>
<lb n="5175"/><span>nó:</span>
<lb n="5176"/><span>D'á fhaid é an lá sé dán na h-oidhche teacht.</span></p>
<lb n="5177"/>
<lb n="5178"/><p><span>1312. Is fearr súil le béal na con ná súil le béal</span>
<lb n="5179"/><span>na h-uagha.</span></p>
<lb n="5180"/>
<lb n="5181"/><p><span>1313. Is fearr súil le glas na súil le h-uaigh [nó le</span>
<lb n="5182"/><span>h-úir].</span>
<lb n="5183"/><span>.i. Osclochar an carcar uair éigin agus scaoilfear an cime ach</span>
<lb n="5184"/><span>má daorthar chun báis é ní fhillfidh sé choidhche ó'n uaigh.</span></p>
<lb n="5185"/>
<lb n="5186"/><p><span>1314. Is fearr dóigh ná andóigh.</span></p>
<lb n="5187"/>
<lb n="5188"/><p><span>1315. Beidh lá eile ag an bPaorach</span>
<lb n="5189"/><span>Is cead aeir ag á chailíní.</span>
<lb n="5190"/><span>[nó: agus lá eile agá chléireach].</span>
<lb n="5191"/><span>.i. Tiocfaidh caoi eile arís nuair a féadfar an rud a dhéanamh</span>
<lb n="5192"/><span>a theip an turus so orainn.</span></p>
<lb n="5193"/>
<lb n="5194"/><p><span>1316. Is mó lá i mbliain is fiche,</span>
<lb n="5195"/><span>Is níl lá aca-san ná tigeann.</span></p>
<lb n="5196"/>
<lb n="5197"/><p><span>1317. Nuair thiocfaidh an lá amáireach tiocfaidh a</span>
<lb n="5198"/><span>chuid le n-a chois.</span>
<lb n="5199"/><span>D'á bhrí sin ná bíodh imnidhe an lae amáirigh orainn.</span>
<lb n="5200"/></p>
</div>
<pb n="163"/>
<div><lb n="5201"/><p><span>XX.</span></p>
<lb n="5202"/>
<lb n="5203"/><p><span>CEART AGUS AIN-CHEART.</span></p>
<lb n="5204"/>
<lb n="5205"/><p><span>Cóir, éagcóir; macántacht, mío-mhacántacht; dlí,</span>
<lb n="5206"/><span>aindlí; goid, dul chun dlí, & c., & c.  — sin iad adhbhar</span>
<lb n="5207"/><span>an chaibidil seo.</span></p>
<lb n="5208"/>
<lb n="5209"/><p><span>1318. Rogha gach inntleachta an mhacántacht.</span></p>
<lb n="5210"/>
<lb n="5211"/><p><span>1319. Má's le bheith ceartach duit bí cruinni-cheartach.</span></p>
<lb n="5212"/>
<lb n="5213"/><p><span>1320. Is geall le h-ain-cheart lom-cheart [nó — is</span>
<lb n="5214"/><span>cuma nó, &c.].</span></p>
<lb n="5215"/>
<lb n="5216"/><p><span>1321. Bíonn an ceart féin ró dhian ar uairibh.</span></p>
<lb n="5217"/>
<lb n="5218"/><p><span>1322. Ná h-éilimh do cheart go bhfeicir do neart.</span>
<lb n="5219"/><span>.i. Neart lámh nó neart dlí.</span></p>
<lb n="5220"/>
<lb n="5221"/><p><span>1323. Moladh beirte na Faille Móire — an fear is</span>
<lb n="5222"/><span>treise bheith i n-uachtar!</span>
<lb n="5223"/><span>I nUibh Ráthach atá an Fhaill Mhór — paróiste.  Ceist airgid a bhí</span>
<lb n="5224"/><span>le réidhteach.  Do fágadh an réidhteach fé "mholadh beirte."  Dá</span>
<lb n="5225"/><span>bhata draighin an bheirt!</span></p>
<lb n="5226"/>
<lb n="5227"/><p><span>1324. (a) Ní raibh feall riamh ná fillfeadh,</span>
<lb n="5228"/><span>nó:</span>
<lb n="5229"/><span>(b) Filleann an feall ar an bhfeallaire,</span>
<lb n="5230"/><span>nó:</span>
<lb n="5231"/><span>(c) Níor fealladh riamh ná fillfeadh.</span></p>
<lb n="5232"/>
<lb n="5233"/><p><span>1325. An té gur cumhang leis fágadh.</span>
<lb n="5234"/></p>
</div>
<pb n="164"/>
<div><lb n="5235"/><p><span>1326. Ná bí bog is ná bí cruaidh.</span>
<lb n="5236"/><span>I gcúrsaí cirt.</span></p>
<lb n="5237"/>
<lb n="5238"/><p><span>1327. Eirigheann an mhacántacht seacht n-uaire.</span></p>
<lb n="5239"/>
<lb n="5240"/><p><span>1328. Is mór an trua an ceart nuair a bhíonn sí</span>
<lb n="5241"/><span>gan neart.</span></p>
<lb n="5242"/>
<lb n="5243"/><p><span>1329. Claoidheann neart ceart.</span></p>
<lb n="5244"/>
<lb n="5245"/><p><span>1330. Ní ghaibheann neart ceart, is ní bhfaghann fear</span>
<lb n="5246"/><span>lag cóir ná ceart.</span>
<lb n="5247"/><span>Cé go mbeadh neart i n-uachtar ní fhágann san ar leith i leith go</span>
<lb n="5248"/><span>mbíonn an ceart ann.  Is so-thuigseach an dara cuid de'n rádh</span>
<lb n="5249"/><span>thuas.</span></p>
<lb n="5250"/>
<lb n="5251"/><p><span>1331. Ag dul chun dlí leis an Diabhal is an chúirt i</span>
<lb n="5252"/><span>n-Ifreann.</span></p>
<lb n="5253"/>
<lb n="5254"/><p><span>1332. An té nach truagh leis do chás ná déin do</span>
<lb n="5255"/><span>ghearán leis.</span></p>
<lb n="5256"/>
<lb n="5257"/><p><span>1333. Is fearr cóir ná dul chun dlí.</span></p>
<lb n="5258"/>
<lb n="5259"/><p><span>1334. Ní córa do Mhóir ná do "bhreallsún."</span>
<lb n="5260"/><span>.i. Ní ceart go mbeadh cead ag Móir, an bhean uasal, rud a</span>
<lb n="5261"/><span>dhéanamh gan an cead céadna bheith ag daoine níos lugha le rádh ná</span>
<lb n="5262"/><span>í.  Is cosúil go raibh sise tar éis "breallsún" a thabhairt ar</span>
<lb n="5263"/><span>dhuine éigin bhí d'iarraidh, coimh-cheart d'fhagháil do féin.  Deirtear</span>
<lb n="5264"/><span>san Ainglis:  An ní is annlan do'n ghé is annlan é do'n ghanndal.</span></p>
<lb n="5265"/>
<lb n="5266"/><p><span>1335. Ná dein reacht is ná bris reacht.</span>
<lb n="5267"/><span>Is minic "nós" i n-ionad "reacht."</span></p>
<lb n="5268"/>
<lb n="5269"/><p><span>1336. Ponnc de'n dlí bheith séantach.</span></p>
<lb n="5270"/>
<lb n="5271"/><p><span>1337. Is maith an dlíodóir an cúiseadóir.</span>
<lb n="5272"/></p>
</div>
<pb n="165"/>
<div><lb n="5273"/><p><span>1338. Ní ghabhann dlí le riachtanas.</span></p>
<lb n="5274"/>
<lb n="5275"/><p><span>1339. Caoi do-ghní sladaire.</span></p>
<lb n="5276"/>
<lb n="5277"/><p><span>1340. Do ghoid bithiúnach léinteacha.  Thug an sagart</span>
<lb n="5278"/><span>eascaine dho agus an tarna h-eascaine do'n</span>
<lb n="5279"/><span>té d'fhág aige iad.</span>
<lb n="5280"/><span>Óir "caoi do-ghní sladaire."</span></p>
<lb n="5281"/>
<lb n="5282"/><p><span>1341. Ní fearra dhuit cáth it' mhála ná min.</span></p>
<lb n="5283"/>
<lb n="5284"/><p><span>San ainglis adeirtear "comh mhaith duit tu dod' chrochadh i leith</span>
<lb n="5285"/><span>caorach nó i leith uain."</span></p>
<lb n="5286"/>
<lb n="5287"/><p><span>1342. Goid ó ghadaidhe goid gan peaca í.</span></p>
<lb n="5288"/>
<lb n="5289"/><p><span>1343. D'oirfeadh san duit chomh maith is d'oir do'n</span>
<lb n="5290"/><span>Ghadaidhe Dubh é chrochadh.</span></p>
<lb n="5291"/>
<lb n="5292"/><p><span>1344. Ná cuir do chos i n-ionad coise an ghadaidhe.</span>
<lb n="5293"/><span>.i. Rian coise an ghadaidhe agus comhartha ar ciarbh é féin.  Má</span>
<lb n="5294"/><span>cheileann tusa rian a choise sin is tusa bhéas síos leis an ngoid.</span></p>
<lb n="5295"/>
<lb n="5296"/><p><span>1345. Peacadh an tomhais.</span>
<lb n="5297"/><span>Peacadh go mbíodh fuath ós meodhon do lucht a dhéanta.</span></p>
<lb n="5298"/>
<lb n="5299"/><p><span>1346. An fear atá cam sa bhaile seo beidh sé cam</span>
<lb n="5300"/><span>sa bhaile thall.</span></p>
<lb n="5301"/>
<lb n="5302"/><p><span>1347. An rógaire is caime deineann an bás fear</span>
<lb n="5303"/><span>díreach de.</span></p>
<lb n="5304"/>
<lb n="5305"/><p><span>1348. Lámh láidir is lámh láidir eile — eatartha féin</span>
<lb n="5306"/><span>bíodh.</span></p>
<lb n="5307"/>
<lb n="5308"/><p><span>1349. Is fada an chiach do-bheir iarsma drochbhirte</span>
<lb n="5309"/><span>[nó: is fada siar a théigheann, & c.]</span>
<lb n="5310"/></p>
</div>
<pb n="166"/>
<div><lb n="5311"/><p><span>1350. Déin mar ba mhaith leat go ndéanfaí leat.</span></p>
<lb n="5312"/>
<lb n="5313"/><p><span>1351. "Leig-se dhomh-sa is leigfead-sa dhuit-se."</span>
<lb n="5314"/><span>Adeirid daoine macánta le chéile.</span></p>
<lb n="5315"/>
<lb n="5316"/><p><span>1352. "Leigh-se liom-sa is leigfead-sa leat-sa."</span>
<lb n="5317"/><span>Adeirid na rógairí.</span></p>
<lb n="5318"/>
<lb n="5319"/><p><span>1353. Roinnt Éamoinn Mhag Craith ar an bhfiadh.</span>
<lb n="5320"/><span>Roinnt leithleach.  Lucht seilge ná féadfadh réidhteach le chéile</span>
<lb n="5321"/><span>conus a roinnfidís fiadh a bhí marbh aca, d'fhágadar fé Éamonn</span>
<lb n="5322"/><span>Mhág Craith, file, é dhéanamh.  Ar seisean:</span></p>
<lb n="5323"/>
<lb n="5324"/><p><span>"A cheathramha 's a leath d'Éamonn Mhág Craith,</span>
<lb n="5325"/><span>'S an cheathramha gan cóimhreamh d'Éamonn Mhág Craith;</span>
<lb n="5326"/><span>A chosa 's a cheann d'fhiagaithe an domhain</span>
<lb n="5327"/><span>'S a chroiceann chun bróga d'Éamonn Mhág Craith."</span></p>
<lb n="5328"/>
<lb n="5329"/><p><span>1354. An roinnt a thug Cian ar an iasc.</span></p>
<lb n="5330"/>
<lb n="5331"/><p><span>Roinnt mhí-chomhthrom.  Do chuaidh Cian oidhche chun na h-abhann ag</span>
<lb n="5332"/><span>marbhú bradán.  Bheir sé cliabh agus cleith leis.  Bheir sé fear</span>
<lb n="5333"/><span>eile 'na theannta.  Do mharbhuigheadar trí bradáin agus eascú.</span>
<lb n="5334"/><span>Nuair bhíodar ag dul abhaile do roinn Cian an t-iasc:</span></p>
<lb n="5335"/>
<lb n="5336"/><p><span>"Seo, 'Chéin," ar seisean le bradán.  "Seo, 'chléibh; seo,</span>
<lb n="5337"/><span>'chleith," le dhá bhradán eile; "agus seo, 'Eóin Wise, eascú dhuit!"</span></p>
<lb n="5338"/>
<lb n="5339"/><p><span>1355. Roinnt na caillighe mar is áil léi féin.</span>
<lb n="5340"/><span>Deirtear sa Chlár — "bíodh ag an gcailligh mar is áin léi féin."</span></p>
<lb n="5341"/>
<lb n="5342"/><p><span>1356. Roinnfead-sa is m'athair an talamh le chéile,</span>
<lb n="5343"/><span>Beidh Corcaigh ag m'athair is Ciarraighe agam</span>
<lb n="5344"/><span>féinig.</span></p>
<lb n="5345"/>
<lb n="5346"/><p><span>1357. An té bhí ag roinnt na hÉireann níor fhág sé</span>
<lb n="5347"/><span>é féin chun deiridh.</span></p>
<lb n="5348"/>
<lb n="5349"/><p><span>Is gnáthach é sin a rádh nuair chítear duine ag gabháil na coda</span>
<lb n="5350"/><span>is fearr de rud do féin — mar dhein na Sasannaigh i nÉirinn.</span></p>
<lb n="5351"/>
<lb n="5352"/><p><span>1358. An té órduigh neamh is talamh níor órduigh sé</span>
<lb n="5353"/><span>é féin chun deiridh.</span>
<lb n="5354"/></p>
</div>
<pb n="167"/>
<div><lb n="5355"/><p><span>1359. Is maith é an comhar — an té gheobhadh a thosach.</span></p>
<lb n="5356"/>
<lb n="5357"/><p><span>1360. Ag agairt na gcionnta ar dhaoine neamh-</span>
<lb n="5358"/><span>chionntacha.</span></p>
<lb n="5359"/>
<lb n="5360"/><p><span>1361. Mara n-oireann an caipín duit ná caith é.</span></p>
<lb n="5361"/>
<lb n="5362"/><p><span>1362. Cuir orm-sa é i dteannta na gceirthlíní.</span>
<lb n="5363"/><span>.i. Cuir milleán an mhí-ghnímh sin, leis, orm-sa i dteannta gach</span>
<lb n="5364"/><span>milleáin eile atá d'á chur go h-éagcórach cheana orm.</span></p>
<lb n="5365"/>
<lb n="5366"/><p><span>1363. Cuir an tsrathar ar an gcapall cóir.</span>
<lb n="5367"/><span>.i. Cuir an milleán ar an duine atá cionntach.</span></p>
<lb n="5368"/>
<lb n="5369"/><p><span>1364. "Scaoil me chun an bhodaigh ach ná scaoil an</span>
<lb n="5370"/><span>bodach chugham."</span>
<lb n="5371"/><span>.i. Leig dom gaisce a dhéanamh air ach ná tabhair cead do-san</span>
<lb n="5372"/><span>mise a bhualadh!</span></p>
<lb n="5373"/>
<lb n="5374"/><p><span>1365. Tiocfaidh anuiridh arís.</span></p>
<lb n="5375"/>
<lb n="5376"/><p><span>1366. Tiocfaidh anuiridh i mbliana is gheobhair-se</span>
<lb n="5377"/><span>siar arís.</span>
<lb n="5378"/><span>.i. An té a dhein éagcóir orm agus a bheir na cosa slán leis</span>
<lb n="5379"/><span>uaim, tiocfaidh lá fós go mbainfead-sa sásamh de.</span></p>
<lb n="5380"/>
<lb n="5381"/><p><span>1367. Buige le buige go mbraithir an duine,</span>
<lb n="5382"/><span>Mar ghearrfaidh sé chughat gearr-se chuige.</span>
<lb n="5383"/><span>Is dá scoilteadh sé an ribe é scoltadh 'na</span>
<lb n="5384"/><span>choinne.</span></p>
<lb n="5385"/>
<lb n="5386"/><p><span>1368. Le fear na bó an laogh.</span></p>
<lb n="5387"/>
<lb n="5388"/><p><span>1369. Ní h-é an té is fearr a thuilleann is mó a</span>
<lb n="5389"/><span>gheibheann.</span></p>
<lb n="5390"/>
<lb n="5391"/><p><span>1370. Ní h-é an sclábaidhe is fearr is mó rath.</span></p>
<lb n="5392"/>
<lb n="5393"/><p><span>1371. Is fearr olc Sheáin ná maith Thaidhg.</span>
<lb n="5394"/><span>Do bhíodh cion ar Sheán agus moltaí é pé ní a dheineadh sé.</span>
<lb n="5395"/></p>
</div>
<pb n="169"/>
<div><lb n="5396"/><p><span>XXI.</span></p>
<lb n="5397"/>
<lb n="5398"/><p><span>TALAMH AGUS</span>
<lb n="5399"/><span>CURADÓIREACHT.</span></p>
<lb n="5400"/>
<lb n="5401"/><p><span>Is beag d'á bhfuil de sheanfhoclaibh i dteangthachaibh</span>
<lb n="5402"/><span>an domhain nach iad lucht na tuaithe i ngach tír do</span>
<lb n="5403"/><span>cheap iad.  Is beag de dhéantús lucht cathrach ná an</span>
<lb n="5404"/><span>mhóir-léighinn atá ortha.  Is fíor san go dearbhtha</span>
<lb n="5405"/><span>i dtaobh seanfhocail na Gaedhilge — is iad na daoine</span>
<lb n="5406"/><span>chomhnuigh ar an dtalamh, i gcoidreamh leis an nádúir,</span>
<lb n="5407"/><span>a cheap beagnach a bhfuil ar fagháil sa chainnt de neithe</span>
<lb n="5408"/><span>i bhfuirm seanfhocal agus gnáth chainnteanna.  An té</span>
<lb n="5409"/><span>léighfidh an leabhar so chífidh sé é sin go soiléir.  Seo</span>
<lb n="5410"/><span>againn sa chaibideal so an chuid díobh a bhaineas leis</span>
<lb n="5411"/><span>an talamh agus le n-a shaotharú agus le na neithe</span>
<lb n="5412"/><span>fhásas as.</span></p>
<lb n="5413"/>
<lb n="5414"/><p><span>1372. Mol an sliabh is ná taobhuigh í agus</span>
<lb n="5415"/><span>Cáin an tír is ná tréig í.</span>
<lb n="5416"/><span>nó:</span>
<lb n="5417"/><span>Dí-mhol an choill is ná fág í,</span>
<lb n="5418"/><span>Mol an machaire is ná taobhuigh í.</span></p>
<lb n="5419"/>
<lb n="5420"/><p><span>1373. Gach seans le cnoc is gach donas le muir.</span></p>
<lb n="5421"/>
<lb n="5422"/><p><span>1374. Is glas iad na cnuic i bhfad uainn.</span></p>
<lb n="5423"/>
<lb n="5424"/><p><span>1375. Tagann an chré bhuidhe aníos.</span>
<lb n="5425"/><span>.i. Tagann an droch thréith nó an droch-dhúthchas amach má bhíonn</span>
<lb n="5426"/><span>istigh.</span>
<lb n="5427"/></p>
</div>
<pb n="170"/>
<div><lb n="5428"/><p><span>1376. Mol gort agus ná mol geamhar.</span></p>
<lb n="5429"/>
<lb n="5430"/><p><span>1377. (a) Cúl le gaoith agus aghaidh le teas.</span>
<lb n="5431"/><span>.i. Talamh maith agus é árd thoir thuaidh agus a aghaidh siar 's</span>
<lb n="5432"/><span>ó dheas.</span></p>
<lb n="5433"/>
<lb n="5434"/><p><span>nó:</span></p>
<lb n="5435"/>
<lb n="5436"/><p><span>(b) Bascadh 'na lár is báthadh 'na bhun, a chúl</span>
<lb n="5437"/><span>leis an ngréin is a aghaidh ar an sioc.</span></p>
<lb n="5438"/>
<lb n="5439"/><p><span>Cáineadh a dhein Máire Ní Duibh ar thalamh a bhítheas a thathant</span>
<lb n="5440"/><span>uirthi a cheannach.</span></p>
<lb n="5441"/>
<lb n="5442"/><p><span>1378. Bíonn an rath ar an gcéachta.</span></p>
<lb n="5443"/>
<lb n="5444"/><p><span>1379. An té leanann béal an chéachta ní folamh a</span>
<lb n="5445"/><span>bhíonn a shac.</span></p>
<lb n="5446"/>
<lb n="5447"/><p><span>1380. Is aoirde fear céachta ar a chosaibh ná duine</span>
<lb n="5448"/><span>uasal ar a ghlúinibh.</span></p>
<lb n="5449"/>
<lb n="5450"/><p><span>1381. Treabhadh soir agus fuirse siar.</span></p>
<lb n="5451"/>
<lb n="5452"/><p><span>1382. Gach treabhaidhe go caolfhód cam.</span>
<lb n="5453"/><span>Sin é thriallann a chlisteacht.</span></p>
<lb n="5454"/>
<lb n="5455"/><p><span>1383. An soc thall is an colltar i bhfus.</span></p>
<lb n="5456"/>
<lb n="5457"/><p><span>1384. Treabhadh seaca nó fuirse báistighe.</span>
<lb n="5458"/><span>Ní cóir iad a dhéanamh.</span></p>
<lb n="5459"/>
<lb n="5460"/><p><span>1385. Ní fearra dho slí go dtreabhfaidh sé [ná a</span>
<lb n="5461"/><span>shoc ar a ghualainn].</span>
<lb n="5462"/><span>Nuair is é an buidheachas céadna bheidh ar dhuine — pé aca é bheith</span>
<lb n="5463"/><span>olc nó maith.</span></p>
<lb n="5464"/>
<lb n="5465"/><p><span>1386. Gach ní ar deiseal ach an tseisreach ar</span>
<lb n="5466"/><span>dtuathal.</span>
<lb n="5467"/><span>.i. Chun iad a chasadh.</span>
<lb n="5468"/></p>
</div>
<pb n="171"/>
<div><lb n="5469"/><p><span>1387. Ní féidir treabhadh agus tiomáint.</span>
<lb n="5470"/><span>Má gluaistear ró-mhear ní bhíonn an treabhadh ar fónamh.</span></p>
<lb n="5471"/>
<lb n="5472"/><p><span>1388. Treabh an t-iomaire atá romhat.</span></p>
<lb n="5473"/>
<lb n="5474"/><p><span>1389. Treabhadh muinntire Múrnáin</span>
<lb n="5475"/><span>[nó: "A Mharbháin].</span>
<lb n="5476"/><span>.i. Gaisce mór 'á dhéanamh istoidhche aca ar a dteangain agus</span>
<lb n="5477"/><span>gan aon rud mór do dhéanamh lá ar n-a mháireach.</span>
<lb n="5478"/><span>nó:</span></p>
<lb n="5479"/>
<lb n="5480"/><p><span>1390. Treabhadh na mBrianach.</span>
<lb n="5481"/><span>An ní céadna.</span></p>
<lb n="5482"/>
<lb n="5483"/><p><span>1391. Feirmeóireacht cois luaithe.</span>
<lb n="5484"/><span>.i. Is furus í dhéanamh go maith agus obair lucht an ghuirt a</span>
<lb n="5485"/><span>cháineadh.</span></p>
<lb n="5486"/>
<lb n="5487"/><p><span>1392. Ins an Márta is fearr an síoladóir.</span></p>
<lb n="5488"/>
<lb n="5489"/><p><span>1393. Creachadóir tíreach síoladóir fánach.</span></p>
<lb n="5490"/>
<lb n="5491"/><p><span>1394. An síol a bhíonn caoch sa chré ní thagann sé.</span>
<lb n="5492"/><span>Caoch .i. gan súil, gan piacán, gan brí fáis.</span></p>
<lb n="5493"/>
<lb n="5494"/><p><span>1395. Cur na bhFaoille toradh gan tuighe,</span>
<lb n="5495"/><span>Cur na Márta tuighe gan toradh,</span>
<lb n="5496"/><span>Cur an Abráin tuighe agus toradh.</span></p>
<lb n="5497"/>
<lb n="5498"/><p><span>.i. Le cur arbhair adeirtear é sin.</span></p>
<lb n="5499"/>
<lb n="5500"/><p><span>1396. Leasú seacht mblian brúcht mhaith shneachtaidh.</span></p>
<lb n="5501"/>
<lb n="5502"/><p><span>1397. An punann a ceangaltar sa bhFómhar scaoil-</span>
<lb n="5503"/><span>tear san Earrach é.</span>
<lb n="5504"/><span>nó:</span></p>
<lb n="5505"/>
<lb n="5506"/><p><span>1398. Pósadh an Fhómhair scaoileadh an Earraigh.</span></p>
<lb n="5507"/>
<lb n="5508"/><p><span>Ní le pósadh a bhaineann san i n-ao' chor ach leis an gceangal</span>
<lb n="5509"/><span>adeintear ar phunannaibh arbhair.</span>
<lb n="5510"/></p>
</div>
<pb n="172"/>
<div><lb n="5511"/><p><span>1399. Punann is a locht.</span>
<lb n="5512"/><span>Deirtear "Tháinig punann 'sa locht" nuair thagann níos mó</span>
<lb n="5513"/><span>daoine ná mar bhí súil leo.</span></p>
<lb n="5514"/>
<lb n="5515"/><p><span>1400. Mara gcuirir san Earrach ní bhainfir sa</span>
<lb n="5516"/><span>bhFómhar.</span></p>
<lb n="5517"/>
<lb n="5518"/><p><span>1401. Breacluirgneacht Earraigh do-ghní formadacht</span>
<lb n="5519"/><span>Fómhair.</span>
<lb n="5520"/><span>.i. An té chaitheann an tEarrach cois na teine ní bheidh Fomhar le</span>
<lb n="5521"/><span>baint aige agus beidh formad aige leis na daoine go mbeidh iothla</span>
<lb n="5522"/><span>lán aca.</span></p>
<lb n="5523"/>
<lb n="5524"/><p><span>1402. Nuair stadann an síol stadann an fuirse.</span></p>
<lb n="5525"/>
<lb n="5526"/><p><span>1403. Ní rí agus ní rath gan an oiread agus a</span>
<lb n="5527"/><span>seacht n-oirid a chuiris a theacht.</span></p>
<lb n="5528"/>
<lb n="5529"/><p><span>1404. Is fearr curadóireacht déannach ná ceann-</span>
<lb n="5530"/><span>aidheacht luath.</span>
<lb n="5531"/><span>Ceannaidheacht luath .i. bheith ag ceannach lóin a bheadh ag duine</span>
<lb n="5532"/><span>dhá ndeineadh sé an cur.</span></p>
<lb n="5533"/>
<lb n="5534"/><p><span>1405. Teacht an tseaghail — an teacht fada mall.</span></p>
<lb n="5535"/>
<lb n="5536"/><p><span>1406. Brisfidh an seagal a chroidhe nó beidh sé 'na</span>
<lb n="5537"/><span>chraoibh Lá Shan Seáin.</span></p>
<lb n="5538"/>
<lb n="5539"/><p><span>1407. Níl foghail is measa ná foghail an chorráin.</span>
<lb n="5540"/><span>.i. Bheith ag baint choirce glais le corrán.  Ní bhíonn aon toradh</span>
<lb n="5541"/><span>eile an bhliain sin ar an áit a baintear mar sin.</span></p>
<lb n="5542"/>
<lb n="5543"/><p><span>1408. Coirce cuaiche is leis nár luadhadh a mhin.</span>
<lb n="5544"/><span>.i. Coirce ná cuirtear go dtagann an chuach ní maith an</span>
<lb n="5545"/><span>gráinne thagann air.</span></p>
<lb n="5546"/>
<lb n="5547"/><p><span>1409. Is annamh gort gan déise fiadh.</span>
<lb n="5548"/><span>Féach uimh. 1242.</span>
<lb n="5549"/></p>
</div>
<pb n="173"/>
<div><lb n="5550"/><p><span>Méaduigheann brobh beart agus do-ghníd birt</span>
<lb n="5551"/><span>stáca.</span></p>
<lb n="5552"/>
<lb n="5553"/><p><span>1411. Sé an dias is truime is ísle chromann a</span>
<lb n="5554"/><span>cheann.</span>
<lb n="5555"/><span>.i. Sé an duine fónta is lugha go mbíonn eirghe anáirde air.</span></p>
<lb n="5556"/>
<lb n="5557"/><p><span>1412. Coirce cúbach craobhach a bhainfeadh as capall</span>
<lb n="5558"/><span>sraodh amach i lár an lae.</span>
<lb n="5559"/><span>"Craoch" adeirtear.</span></p>
<lb n="5560"/>
<lb n="5561"/><p><span>1413. Dein an fómhar nuair a gheobhair an ghrian árd.</span></p>
<lb n="5562"/>
<lb n="5563"/><p><span>1414. Nuair a chuirfidh tú do shop cuirfidh tú do</span>
<lb n="5564"/><span>shúgán.</span>
<lb n="5565"/><span>.i. Ceangaltar cruach féir le súgán de féin.</span></p>
<lb n="5566"/>
<lb n="5567"/><p><span>1415. Sean-fhéar sean-ór.</span></p>
<lb n="5568"/>
<lb n="5569"/><p><span>1416. Sop siúirdín nó gas práta.</span>
<lb n="5570"/><span>Sop siúirdín .i. sop féir nó tuighe a castar ar a chéile chun a</span>
<lb n="5571"/><span>lasadh sa teine chun píopa a lasadh nó coinneall.  Baintí an</span>
<lb n="5572"/><span>fheidhm chéadna as gasaibh an phráta.</span></p>
<lb n="5573"/>
<lb n="5574"/><p><span>1417. Gal suip.</span>
<lb n="5575"/><span>Rud ná maireann ach tamall beag gearr ní bhíonn ann ach gal</span>
<lb n="5576"/><span>suip a cuirfí tré theine.</span></p>
<lb n="5577"/>
<lb n="5578"/><p><span>1418. Bain d'á thóin é is cuir ar a cheann é.</span>
<lb n="5579"/><span>Le linn coca féir a bheith 'á dhéanamh is gnáth é sin a rádh.</span></p>
<lb n="5580"/>
<lb n="5581"/><p><span>1419. Is úr gach brobh go Nodlaig.</span>
<lb n="5582"/><span>Ní bhíonn féar feochta ar fad go Nodlaig.</span></p>
<lb n="5583"/>
<lb n="5584"/><p><span>1420. Fál Samhraidh nó claidhe Geimhridh.</span>
<lb n="5585"/><span>Fál draighin is maith sa tSamhradh óir bíonn sé ionfhuar gaothúil.</span>
<lb n="5586"/><span>Claidhe is fearr sa Gheimhreadh ar a chluthmhaire.</span>
<lb n="5587"/></p>
</div>
<pb n="174"/>
<div><lb n="5588"/><p><span>1421. Falla feidín — falla ar feadh dín.</span>
<lb n="5589"/><span>Falla tighe adeintí de chré bhuidhe agus de thuighe.  An fhaid do</span>
<lb n="5590"/><span>bheadh díon os a chionn d'fhanfadh sé slán.</span></p>
<lb n="5591"/>
<lb n="5592"/><p><span>1422. Fód as an díg — dá fhód ar an gclaidhe.</span>
<lb n="5593"/><span>Nuair a bhítear ag tógáil cladhthach is gnáth é sin a rádh.</span></p>
<lb n="5594"/>
<lb n="5595"/><p><span>1423. Lá móna teine bhliana.</span>
<lb n="5596"/><span>.i. Lá meithille ag baint mhóna.</span></p>
<lb n="5597"/>
<lb n="5598"/><p><span>1424. Cruach féir nó cruach mhóna: dhá rud nár</span>
<lb n="5599"/><span>chuaidh gan ídiú.</span>
<lb n="5600"/><span>Minic a bhíonn "ná deaghaidh" i n-áit "nár chuaidh."</span></p>
<lb n="5601"/>
<lb n="5602"/><p><span>1425. Ní dearnadh cruach mhóna riamh ná go mbeadh</span>
<lb n="5603"/><span>gan cadhrán 'na dhiaidh.</span>
<lb n="5604"/><span>Deirtear "níor deineadh," freisin:</span></p>
<lb n="5605"/>
<lb n="5606"/><p><span>1426. Lá millte na móna lá fómhair an chabáiste.</span>
<lb n="5607"/><span>An bháisteach a mhilleas an mhóin is í a chuireas fás faoi</span>
<lb n="5608"/><span>chabáiste.</span></p>
<lb n="5609"/>
<lb n="5610"/><p><span>1427. Cré romhat is móin it' dhiaidh.</span>
<lb n="5611"/><span>Ba cheart an chré a bheith romhat nuair a bheifeá ag cur cré ar</span>
<lb n="5612"/><span>iomaire agus an mhóin a bheith it' dhiaidh chun ná beadh sí ag teacht</span>
<lb n="5613"/><span>sa tslí ort.</span></p>
<lb n="5614"/>
<lb n="5615"/><p><span>1428. Meitheal Domhnaill Spirín — duine is beirt</span>
<lb n="5616"/><span>[gharsún].</span>
<lb n="5617"/><span>Gach meitheall beag lag gan bhrí.</span></p>
<lb n="5618"/>
<lb n="5619"/><p><span>1429. Is mó a sciobal ná a iothla.</span>
<lb n="5620"/><span>Goithí móra agus teasbánadh ag duine gan puinn ghustail.</span></p>
<lb n="5621"/>
<lb n="5622"/><p><span>1430. Ní moill faobhar ach is mór an mhoill bheith</span>
<lb n="5623"/><span>gan é.</span>
<lb n="5624"/><span>.i. Faobhar ar speil nó ar úirlis eile oibre.</span>
<lb n="5625"/></p>
</div>
<pb n="175"/>
<div><lb n="5626"/><p><span>1431. Mian buachalla na mbó:  An ghaoth anuaidh,</span>
<lb n="5627"/><span>an ghrian andeas, claidhe cluthmhar, bolg</span>
<lb n="5628"/><span>lán is sláinte mhaith.</span></p>
<lb n="5629"/>
<lb n="5630"/><p><span>1432. Do chuir fear na luaithe fear na cruaiche amach.</span>
<lb n="5631"/><span>Ó'n teine!</span></p>
<lb n="5632"/>
<lb n="5633"/><p><span>1433. Ní lugha sméar sa bhFómhar ná é.</span></p>
<lb n="5634"/>
<lb n="5635"/><p><span>1434. Coll is cuileann rogha na coille.</span></p>
<lb n="5636"/>
<lb n="5637"/><p><span>1435. Tá crainn sa choill thar an gcárthain (caorthain).</span></p>
<lb n="5638"/>
<lb n="5639"/><p><span>Déarfaí é sin nuair ba ghádh a chur i n-iúl do dhuine go raibh</span>
<lb n="5640"/><span>daoine eile chomh maith leis féin ann.</span></p>
<lb n="5641"/>
<lb n="5642"/><p><span>1436. Ding de'n leamhán a scoilteann í féin.</span>
<lb n="5643"/><span>Ní leamhán ná adhmad is minicí i gceist le linn an chainnt sin</span>
<lb n="5644"/><span>d'úsáid.</span></p>
<lb n="5645"/>
<lb n="5646"/><p><span>1437. As an óige is usa an tslat a lúbadh.</span>
<lb n="5647"/><span>nó:</span>
<lb n="5648"/><span>Nuair a chruadhann an tslat is deacair í</span>
<lb n="5649"/><span>lúbadh.</span>
<lb n="5650"/><span>nó:</span>
<lb n="5651"/><span>Nuair fhásann an crann is deacair é shníomh</span>
<lb n="5652"/><span>'na ghad.</span></p>
<lb n="5653"/>
<lb n="5654"/><p><span>1438. Is minic a mheath an tslat nár chríon dóchas,</span>
<lb n="5655"/><span>Agus tháinig an tslat a mheasfá d'fheodhfadh.</span></p>
<lb n="5656"/>
<lb n="5657"/><p><span>1439. Mar a leagtar an crann</span>
<lb n="5658"/><span>Is ann a bhíonn na slisneacha.</span></p>
<lb n="5659"/>
<lb n="5660"/><p><span>.i. An áit i mbíonn an mhaith mhór bíonn mion-mhaitheas 'na</span>
<lb n="5661"/><span>comhgar.  Is amhlaidh a thárla: Beirt shladaithe i gCiarraighe a</span>
<lb n="5662"/><span>ghoid mart.  Ó thaobh na Leamhna dhóibh — duine gach taobh.  Nuair</span>
<lb n="5663"/><span>thánadar go bruach na Leamhna bheartuigheadar an mart a mharbhú</span>
<lb n="5664"/><span>chun a roinnte.  Do labhair an fear a chomhnuigheadh ar an taobh i</span>
<lb n="5665"/><span>rabhadar — b'fhearr leis go marbhuighthí an mart ar a thaobh féin</span>
<lb n="5666"/><span>de'n leamhain:</span></p>
<lb n="5667"/>
<lb n="5668"/><p><span>"Tá tuile mhór san abhainn," ar sé,</span>
<lb n="5669"/><span>"Is is sleamhain iad na leacacha."</span>
<lb n="5670"/><span>"Um!" arsan fear eile 'á fhreagairt:</span>
<lb n="5671"/><span>"Mar a leagtar an crann</span>
<lb n="5672"/><span>Is ann a bhíonn na slisneacha."</span></p>
<lb n="5673"/>
<lb n="5674"/><p><span>Féach uimhreacha 487, 834, 975, 1084, 1797, 1810, 1811, agus</span>
<lb n="5675"/><span>"Ba" i gcaibideal XXIV.</span>
<lb n="5676"/></p>
</div>
<pb n="177"/>
<div><lb n="5677"/><p><span>XXII.</span></p>
<lb n="5678"/>
<lb n="5679"/><p><span>SÍON AGUS AIMSIR.</span></p>
<lb n="5680"/>
<lb n="5681"/><p><span>Is mór an tsuim a bhíodh riamh, agus atá fós, ag</span>
<lb n="5682"/><span>daoine i gcúrsaí na síne agus na h-aimsire.  Sí an</span>
<lb n="5683"/><span>tsíon an chéad adhbhar cainnte ag daoinibh pé áit i</span>
<lb n="5684"/><span>mbuailid le n-a chéile.  Ins na gnáth-chainnteanna</span>
<lb n="5685"/><span>atá sa chaibideal so tá tagairt d'fhearthainn, do cheo,</span>
<lb n="5686"/><span>do thiormacht, do shneachta, do shioc, d'fhuacht is do</span>
<lb n="5687"/><span>theas, do ghaoith agus do chiúineas.  Do bhíodh comharthaí</span>
<lb n="5688"/><span>síne ag na seandaoine ar na spéartha agus na</span>
<lb n="5689"/><span>scamaill, agus ar ranna neimhe agus ar éanlaithe an</span>
<lb n="5690"/><span>aeir,  Bhídís aca ar na h-ainmhidhthe agus ar na neithe</span>
<lb n="5691"/><span>fhásas as an dtalamh.  Bhíodh tráthanna de'n bhliain</span>
<lb n="5692"/><span>agus laethe de'n tseachtain mar chomharthaí eolais aca</span>
<lb n="5693"/><span>ar an slí céadna.</span></p>
<lb n="5694"/>
<lb n="5695"/><p><span>1440. Tosach ceatha ceo.</span></p>
<lb n="5696"/>
<lb n="5697"/><p><span>1441. Ceo soininne ar aibhnibh; ceo doininne ar</span>
<lb n="5698"/><span>chnocaibh.</span></p>
<lb n="5699"/>
<lb n="5700"/><p><span>1442. Mar a leigfeá tré chriathar é.</span>
<lb n="5701"/><span>Fearthainn trom a bhíonn ag tuitim mar sin.</span></p>
<lb n="5702"/>
<lb n="5703"/><p><span>1443. Fearthainn a chiúnuigheas gaoth.</span>
<lb n="5704"/><span>Má thagann fearthainn le linn anfaidh laguigheann san an ghaoth.</span></p>
<lb n="5705"/>
<lb n="5706"/><p><span>1444. Éist le gaoith na mbeann agus traochfaidh na</span>
<lb n="5707"/><span>h-uiscí.</span>
<lb n="5708"/></p>
</div>
<pb n="178"/>
<div><lb n="5709"/><p><span>1445. Is fuar gach fliuch 's is dubh gach déannach.</span></p>
<lb n="5710"/>
<lb n="5711"/><p><span>1446. Mara mbí sé tirm is fliuch is fearr é.</span></p>
<lb n="5712"/>
<lb n="5713"/><p><span>1447. Tiocfaidh an bháisteach lá nach teasaidhe,</span>
<lb n="5714"/><span>Is ní dhéanfaidh mo chaipín scáth dhom.</span>
<lb n="5715"/><span>Le linn brothail adeirtear é sin.</span></p>
<lb n="5716"/>
<lb n="5717"/><p><span>1448. Báisteach ó Dhia chughainn ach gan é bheith fliuch;</span>
<lb n="5718"/><span>Cuid an lae amáirigh go ndeinidh sé indiu</span>
<lb n="5719"/><span>[nó: anocht].</span></p>
<lb n="5720"/>
<lb n="5721"/><p><span>1449. Gach dream d'á dtigidh ag dul i mine is i</span>
<lb n="5722"/><span>mbréagaighe.</span>
<lb n="5723"/><span>Is gach fómhar d'á dtigidh ag dul i bhfliche is</span>
<lb n="5724"/><span>i ndéannaighe.</span>
<lb n="5725"/><span>Athair adubhairt é sin le n-a mhac uair.  Do fhreagair an mac:</span>
<lb n="5726"/><span>"Chonnac-sa an mac ná a athair ba mhó gan amhras,</span>
<lb n="5727"/><span>Agus an bhliain seo caithte baineadh an fómhar sa tSamhradh."</span></p>
<lb n="5728"/>
<lb n="5729"/><p><span>1450. Má deireann tú amáireach le muir beidh an</span>
<lb n="5730"/><span>lá amáireach fliuch.</span>
<lb n="5731"/><span>A dhóichighe de an lá amáireach a bheith fliuch má cheapann tú dul</span>
<lb n="5732"/><span>i n-aon áit.</span></p>
<lb n="5733"/>
<lb n="5734"/><p><span>1451. Stad! Stad! a bháistigh, tá na páistí cois</span>
<lb n="5735"/><span>an chlaidhe.</span>
<lb n="5736"/><span>Rádh é sin ag leanbhaí scoile nuair bhíd fé scáth ó'n bhfearthainn</span>
<lb n="5737"/><span>ar thaobh bóthair.</span></p>
<lb n="5738"/>
<lb n="5739"/><p><span>1452. Is olc an ghaoth ná séideann [maith] do dhuine</span>
<lb n="5740"/><span>éigin.</span></p>
<lb n="5741"/>
<lb n="5742"/><p><span>1453. Nuair a raghaidh an ghaoth i n-éag iarr andeas í.</span>
<lb n="5743"/><span>Mar is í an ghaoth andeas an ghaoth is fearr.</span></p>
<lb n="5744"/>
<lb n="5745"/><p><span>1454. Ní anaithe go gaoith andeas.</span>
<lb n="5746"/></p>
</div>
<pb n="179"/>
<div><lb n="5747"/><p><span>1455. An ghaoth adtuaidh bíonn sí fuar is cuireann</span>
<lb n="5748"/><span>sí gruaim ar dhaoine.</span>
<lb n="5749"/><span>An ghaoth andeas bíonn sí tais is cuireann sí</span>
<lb n="5750"/><span>rath ar shíolta,</span>
<lb n="5751"/><span>An ghaoth anoir bíonn sí trim is cuireann sí</span>
<lb n="5752"/><span>bruit ar chaoire</span>
<lb n="5753"/><span>An ghaoth aniar bíonn sí fial is cuireann sí</span>
<lb n="5754"/><span>iasc i líonta [nó: chun tíre].</span></p>
<lb n="5755"/>
<lb n="5756"/><p><span>1456. Is maith an bhean cháithte an ghaoth.</span></p>
<lb n="5757"/>
<lb n="5758"/><p><span>1457. Is teo aon phuth amháin de'n ghaoith andeas ná</span>
<lb n="5759"/><span>teinte ceap an domhain.</span>
<lb n="5760"/><span>Cuireann sí teas sa chré agus bogann sí an uile rud chun fáis.</span></p>
<lb n="5761"/>
<lb n="5762"/><p><span>1458. Cosa gaoithe ar maidin is cosa cailm</span>
<lb n="5763"/><span>tráthnóna.</span>
<lb n="5764"/><span>Gatha ó'n ngréin na "cosa" atá i gceist.</span></p>
<lb n="5765"/>
<lb n="5766"/><p><span>1459. Is mairg a báithear le linn anaithe:</span>
<lb n="5767"/><span>Is go dtagann an ghrian indiaidh na fearthainne.</span></p>
<lb n="5768"/>
<lb n="5769"/><p><span>1460. Is mairg ná toilleann ar an taob cluthair</span>
<lb n="5770"/><span>de'n tor.</span></p>
<lb n="5771"/>
<lb n="5772"/><p><span>1461. An té go mbíonn long is lón aige gheobhaidh</span>
<lb n="5773"/><span>sé cóir uair éigin.</span>
<lb n="5774"/><span>Cóir ghaoithe.</span></p>
<lb n="5775"/>
<lb n="5776"/><p><span>1462. "Gaoth, a bhádóir!"</span>
<lb n="5777"/><span>Deirtear é sin nuair a bhíonn duine ag cainnt go bladhmannach.</span></p>
<lb n="5778"/>
<lb n="5779"/><p><span>1463. An ghaoth anoir is an ghrian aniar is mise ar</span>
<lb n="5780"/><span>an taobh thiar de'n chlaidhe.</span>
<lb n="5781"/><span>Fothain is teas is tiormacht.  Duine díomhaoin adubhairt gurbh</span>
<lb n="5782"/><span>é sin a mhian.</span>
<lb n="5783"/><span>Féach uimh. 1431.</span>
<lb n="5784"/></p>
</div>
<pb n="180"/>
<div><lb n="5785"/><p><span>1464. Dá lá gaoithe, dhá shaoire agus dhá lá</span>
<lb n="5786"/><span>fearthanna.</span>
<lb n="5787"/><span>nó:</span>
<lb n="5788"/><span>Dhá lá shoininne shaoire,</span>
<lb n="5789"/><span>Dhá lá gaoithe 'gus fearthanna,</span>
<lb n="5790"/><span>Dhá lá eile chun críche —</span>
<lb n="5791"/><span>Sin mar do ghuidhfinn an tseachtain duit.</span></p>
<lb n="5792"/>
<lb n="5793"/><p><span>1465. Díogh gach síona sioc.</span>
<lb n="5794"/><span>nó:</span></p>
<lb n="5795"/>
<lb n="5796"/><p><span>1466. Olc sion an sioc,</span>
<lb n="5797"/><span>Is fearr sioc ná sneachta,</span>
<lb n="5798"/><span>Agus is fearr sneachta ná síor-bháisteach.</span></p>
<lb n="5799"/>
<lb n="5800"/><p><span>1467. Cuid mhór duibheann is beagán fearthanna.</span>
<lb n="5801"/><span>.i. Aimsir chruaidh ghaothmhar.</span></p>
<lb n="5802"/>
<lb n="5803"/><p><span>1468. Tiocfaidh lá fós go mbeidh gnó ag an mbó</span>
<lb n="5804"/><span>d'á h-eirball.</span>
<lb n="5805"/><span>nó:</span></p>
<lb n="5806"/>
<lb n="5807"/><p><span>… go n-oirfeadh a h-eirball do'n bhó.</span>
<lb n="5808"/><span>.i. D'á fhuaire atá an aimsir anois tiocfaidh brothal fós agus</span>
<lb n="5809"/><span>beidh cuileanna ag imirt ar an mbuin agus beidh a h-eirball go</span>
<lb n="5810"/><span>gnóthach aici.</span></p>
<lb n="5811"/>
<lb n="5812"/><p><span>1469. Beidh ba ag gaidheal fós.</span>
<lb n="5813"/><span>.i. Tiocfaidh aimsir bhrothalach fós nuair bhéas na ba ag "rith"</span>
<lb n="5814"/><span>leis an teas.</span></p>
<lb n="5815"/>
<lb n="5816"/><p><span>1470. Ní tháinig gorta le tiormacht riamh.</span></p>
<lb n="5817"/>
<lb n="5818"/><p><span>1471. Comhfhaid a théigheann fuacht agus teas.</span>
<lb n="5819"/><span>Féach uimh. 33.</span></p>
<lb n="5820"/>
<lb n="5821"/><p><span>1472. Dá mbeadh an ghrian ag scoltadh na gcrann</span>
<lb n="5822"/><span>ba mhaith leis an bhfuarthéidhe teas.</span>
<lb n="5823"/></p>
</div>
<pb n="181"/>
<div><lb n="5824"/><p><span>1473. Bhainfeadh sé an croiceann d'fhíogach.</span>
<lb n="5825"/><span>Deirtear san le h-aimsir fhuair sheaca.</span></p>
<lb n="5826"/>
<lb n="5827"/><p><span>1474. Is mairg a loitfeadh lá maith le droch-mhaidin.</span>
<lb n="5828"/><span>.i. Ná raghadh ag obair toisc cith bheith ann ar maidin agus</span>
<lb n="5829"/><span>annsan go mbreáthochadh an lá.</span></p>
<lb n="5830"/>
<lb n="5831"/><p><span>1475. Is fearrde an lá a gcuirfidh sé dhe.</span>
<lb n="5832"/><span>.i. Ag dul i bhfeabhas iseadh bheidh sé.</span></p>
<lb n="5833"/>
<lb n="5834"/><p><span>1476. Ciúnú na h-oidhche buanú na síne.</span>
<lb n="5835"/><span>.i. Beidh séideán arís fé maidin ann.</span>
<lb n="5836"/><span>nó:</span></p>
<lb n="5837"/>
<lb n="5838"/><p><span>1477. Comhartha na doininne an oidhche bheith soineann.</span></p>
<lb n="5839"/>
<lb n="5840"/><p><span>1478. Mol an lá um thráthnóna.</span></p>
<lb n="5841"/>
<lb n="5842"/><p><span>1479. Gach ré mar an treas ré nó a sé nó a seacht,</span>
<lb n="5843"/><span>nó mar an Déardaoin déannach dein</span>
<lb n="5844"/><span>tsean-ré.</span>
<lb n="5845"/><span>Tá piseóg ann:  Aon duine buailfí breoite "an Dardaoin</span>
<lb n="5846"/><span>déannach de'n tseann-ré" ná téarnochadh sé.</span></p>
<lb n="5847"/>
<lb n="5848"/><p><span>1480. Lá idir dhá shín.</span>
<lb n="5849"/><span>.i. Lá maith thiocfadh idir dhroch-laethe.</span></p>
<lb n="5850"/>
<lb n="5851"/><p><span>1481. Ní torann tréan go tóirthneach.</span></p>
<lb n="5852"/>
<lb n="5853"/><p><span>1482. Ní fheicfeá méar a chur it' shúil.</span>
<lb n="5854"/><span>Bhí doircheacht chomh mór san ann.</span></p>
<lb n="5855"/>
<lb n="5856"/><p><span>1483. Ná creid fionnóg is ná creid fiach,</span>
<lb n="5857"/><span>Is ná creid briathra mná;</span>
<lb n="5858"/><span>Pé moch mall d'eirigh an ghrian</span>
<lb n="5859"/><span>Mar is toil le Dia seadh bhéas an lá.</span>
<lb n="5860"/></p>
</div>
<pb n="182"/>
<div><lb n="5861"/><p><span>1484. Tá eirball an chait sa ghríosach.</span>
<lb n="5862"/><span>Comhartha báistighe.</span></p>
<lb n="5863"/>
<lb n="5864"/><p><span>1485. Do bhí an préachán ag cur a theangan amach.</span>
<lb n="5865"/><span>Comhartha brothail.</span></p>
<lb n="5866"/>
<lb n="5867"/><p><span>1486. Lá Conchubhair d'á chaoiribh [agus lá Síle d'á</span>
<lb n="5868"/><span>gabhraibh].</span>
<lb n="5869"/><span>Ní raibh ag C.  ach aon chaora.  Aon drochlá thagadh deireadh sé go</span>
<lb n="5870"/><span>díombádhach:  "Och, ní mhairfidh caora ag aoinne tar éis an lae</span>
<lb n="5871"/><span>indiu!"  Deirtear an chainnt thuas ó shin 'na aithris mhagaidh ar</span>
<lb n="5872"/><span>Chonchubhar.  Is dóigh gur aguisín an chuid i dtaobh Shíle.</span></p>
<lb n="5873"/>
<lb n="5874"/><p><span>1487. Spéartha dearg suas — fearthainn is fuacht,</span>
<lb n="5875"/><span>Spéartha dearg soir — sneachta go glúin fir,</span>
<lb n="5876"/><span>Spéartha dearg siar — triomalach is grian,</span>
<lb n="5877"/><span>Spéartha dearg síos — fearthainn agus gaoith.</span></p>
<lb n="5878"/>
<lb n="5879"/><p><span>1488. Is maith an congnamh an lá breá.</span></p>
<lb n="5880"/>
<lb n="5881"/><p><span>1489. Fothain an lae fhuair is fionnuaradh an</span>
<lb n="5882"/><span>lae the.</span>
<lb n="5883"/><span>Le h-éadach, nó tigh, nó crann adeirtear é sin.</span></p>
<lb n="5884"/>
<lb n="5885"/><p><span>1490. Fearthainn do laogh</span>
<lb n="5886"/><span>Nó gaoth do shearrach,</span>
<lb n="5887"/><span>Uisce do ghé</span>
<lb n="5888"/><span>Nó déirc do bhacach.</span></p>
<lb n="5889"/>
<lb n="5890"/><p><span>Sin iad is dual dóibh.</span></p>
<lb n="5891"/>
<lb n="5892"/><p><span>1491. Aghaidh na mbó ar an macha,</span>
<lb n="5893"/><span>Agus súil na gcat ar an luaith.</span></p>
<lb n="5894"/>
<lb n="5895"/><p><span>Le coimh-fheascar lae agus oidhche a bhíd amhlaidh.  Ins na sean-</span>
<lb n="5896"/><span>scéalta ba ghnáth an sean-fhocal san ag tagairt d' "Fhuinne neól</span>
<lb n="5897"/><span>nóna agus deire lae."</span>
<lb n="5898"/></p>
</div>
<pb n="183"/>
<div><lb n="5899"/><p><span>1492. Ní thagann fuacht go dtagann Earrach.</span></p>
<lb n="5900"/>
<lb n="5901"/><p><span>1493. D'á fhaid é an t-Earrach ní as a raghaidh.</span>
<lb n="5902"/><span>.i. Droch-aimsir an earraigh caithfidh sí teacht.</span></p>
<lb n="5903"/>
<lb n="5904"/><p><span>1494. Scríob liath an Earraigh.</span>
<lb n="5905"/><span>Ainm ghnáth do'n Earrach fuar ocrach bocht.</span></p>
<lb n="5906"/>
<lb n="5907"/><p><span>1495. Bíonn srón dubh ar gach maidin Earraigh</span>
<lb n="5908"/><span>Agus eirball searraigh as san siar.</span></p>
<lb n="5909"/>
<lb n="5910"/><p><span>1496. Ceann confadhach ar maidin Earraigh,</span>
<lb n="5911"/><span>Agus ceann Earraigh ar maidin Gheimhridh.</span></p>
<lb n="5912"/>
<lb n="5913"/><p><span>1497. Is mairg go mbeireann Earrach an deagh-</span>
<lb n="5914"/><span>Gheimhridh air.</span></p>
<lb n="5915"/>
<lb n="5916"/><p><span>1498. Stoirm Shamhraidh nó calm Gheimhridh.</span>
<lb n="5917"/><span>Ní buan iad.</span></p>
<lb n="5918"/>
<lb n="5919"/><p><span>1499. Is fada an cáirde lá Samhraidh.</span></p>
<lb n="5920"/>
<lb n="5921"/><p><span>1500. Samhradh riabhach is Fómhar grianmhar.</span>
<lb n="5922"/><span>Gach 'ra fliuch is tirm sa tSamhradh agus brothal an Fhómhair —</span>
<lb n="5923"/><span>sin é an rogha slí dhóibh!</span></p>
<lb n="5924"/>
<lb n="5925"/><p><span>1501. Ní tháinig Fómhar riamh ná tiocfadh Earrach</span>
<lb n="5926"/><span>'na dhiaidh d'íosadh é.</span></p>
<lb n="5927"/>
<lb n="5928"/><p><span>1502. Fómhar féarmhar Earrach éagmhar.</span></p>
<lb n="5929"/>
<lb n="5930"/><p><span>1503. Is mó cor a chuireann oidhche fhada Fhómhair di.</span></p>
<lb n="5931"/>
<lb n="5932"/><p><span>1504. Ní dheaghaidh Aristotle amach ar oidhche Fhómhair.</span>
<lb n="5933"/><span>Níor thuig sé conus a bheadh sí fé mhaidin.</span>
<lb n="5934"/></p>
</div>
<pb n="184"/>
<div><lb n="5935"/><p><span>1505. Geimhreadh ceodhach, Earrach reodhach, Samhradh</span>
<lb n="5936"/><span>grianmhar is Fómhar breá biadhmhar.</span>
<lb n="5937"/><span>.i. Na trí cinn tosaigh do bheith mar sin do bheir Fómhar go</span>
<lb n="5938"/><span>biadhmhar.</span></p>
<lb n="5939"/>
<lb n="5940"/><p><span>1506. Mara líonaidh na Faoillí na fuarlaigh</span>
<lb n="5941"/><span>Líonfaidh an Márta go bruach iad.</span>
<lb n="5942"/><span>.i. Mara dtagaidh fliuchán i mí Feabhra tiocfaidh go leor de</span>
<lb n="5943"/><span>sa Mhárta.</span></p>
<lb n="5944"/>
<lb n="5945"/><p><span>1507. Gach aon lochán lán le h-aghaidh an Mhárta.</span></p>
<lb n="5946"/>
<lb n="5947"/><p><span>1508. An Márta cruaidh, gaothmhar.</span></p>
<lb n="5948"/>
<lb n="5949"/><p><span>1509. Is mó atharú a chuireann lá Márta dhe.</span></p>
<lb n="5950"/>
<lb n="5951"/><p><span>1510. Luaithreamhán Márta.</span>
<lb n="5952"/><span>Cré ithreach chomh tirm sin go mbíonn sí ag eirghe le gaoith nuair</span>
<lb n="5953"/><span>cuirtear cliath fuirse uirthi.  Is aoibhinn le feirmeóirí sin.</span></p>
<lb n="5954"/>
<lb n="5955"/><p><span>1511. Laetheannta na Riabhaiche.</span>
<lb n="5956"/><span>Bó dob' eadh An Riabhach.  Trí laetheannta Earraigh iseadh iad na</span>
<lb n="5957"/><span>laetheannta — an dá lá deiridh de'n Mhárta agus lá d'Abrán, nó</span>
<lb n="5958"/><span>do réir áirimh eile — an lá deiridh de'n Mhárta agus dá lá de'n</span>
<lb n="5959"/><span>Abrán.  Is amhlaidh a thug An Riabhach a dubhshlán fé'n Márta nuair</span>
<lb n="5960"/><span>a bhraith sí deire na míosa chuiche ach fuair an Márta lá nó dó ar</span>
<lb n="5961"/><span>iasacht ó'n Abrán agus do marbhuigheadh an Riabhach bhocht.</span></p>
<lb n="5962"/>
<lb n="5963"/><p><span>1512. Is mairg a thugann a shlán fé aon mar thug</span>
<lb n="5964"/><span>An Bhó Riabhach leis an Márta.</span></p>
<lb n="5965"/>
<lb n="5966"/><p><span>1513. Abrán bog braonach.</span></p>
<lb n="5967"/>
<lb n="5968"/><p><span>1514. Scairbhín na gCuach is garbh í 's is fuar.</span>
<lb n="5969"/><span>"Gairbhshíon" a thagann ar feadh roinnt laetheannta um deire</span>
<lb n="5970"/><span>Aibreáin.</span>
<lb n="5971"/></p>
</div>
<pb n="185"/>
<div><lb n="5972"/><p><span>1515. Bíonn ceathanna sneachtaidh um Bhealtaine,</span>
<lb n="5973"/><span>agus cailleacha ar leabaidh ag sranntarnaigh</span>
<lb n="5974"/><span>agus mairbh ag tarrac ar theampallaibh.</span></p>
<lb n="5975"/>
<lb n="5976"/><p><span>Rud annamh iongantach um Bhealtaine an sneachtadh, cé go</span>
<lb n="5977"/><span>mbíonn ann uaireannta; ach chun go dtuigthí gur annamh a thuit-</span>
<lb n="5978"/><span>eann a leithéid amach tá an comórtas á dhéanamh leis an dá ní</span>
<lb n="5979"/><span>neamh ghnáthacha eile!</span></p>
<lb n="5980"/>
<lb n="5981"/><p><span>1516. Dá dtagadh an Bhealtaine bhéilfhliuch (nó:</span>
<lb n="5982"/><span>mhéidhleach),</span>
<lb n="5983"/><span>Ní cháiseochainn mo cheasna le h-aoinne.</span></p>
<lb n="5984"/>
<lb n="5985"/><p><span>1517. July an chabáiste.</span></p>
<lb n="5986"/>
<lb n="5987"/><p><span>1518. Dá mbeadh soineann go Samhain do bheadh</span>
<lb n="5988"/><span>breall ar dhuine éigin.</span>
<lb n="5989"/><span>Le leadrán ní bheadh an Fómhar déanta aige.</span></p>
<lb n="5990"/>
<lb n="5991"/><p><span>1519. Faid choiscéim choiligh oidhche Choille,</span>
<lb n="5992"/><span>Beirbhiú spóla Lá Nodlag Beag,</span>
<lb n="5993"/><span>Cóir fir nó capaill lá 'le Brighde.</span></p>
<lb n="5994"/>
<lb n="5995"/><p><span>An méid sin d'fhaid a bhíonn tagaithe sa ló.</span></p>
<lb n="5996"/>
<lb n="5997"/><p><span>1520. Samhradh gach síon go Nodlaig.</span></p>
<lb n="5998"/>
<lb n="5999"/><p><span>1521. Nodlaig ghrianmhar do ghní roilig bhiadhmhar.</span></p>
<lb n="6000"/>
<lb n="6001"/><p><span>1522. Ní buan sneachta ar chraoibh ó Lá 'le Brighde</span>
<lb n="6002"/><span>amach.</span></p>
<lb n="6003"/>
<lb n="6004"/><p><span>1523. Ó Lá 'le Brighde amach</span>
<lb n="6005"/><span>Bíonn na h-éin ag déanamh nead,</span>
<lb n="6006"/><span>Bíonn na caoire ag breith na n-uan,</span>
<lb n="6007"/><span>Is an uain ag dul i dteas.</span>
<lb n="6008"/></p>
</div>
<pb n="186"/>
<div><lb n="6009"/><p><span>1524. Gach 'ra lá go maith ó Lá 'le Brighde amach,</span>
<lb n="6010"/><span>Agus gach lá ó Lá 'le Pádraig.</span>
<lb n="6011"/><span>"Agus leath mo lae-se, leis," arsa Pádraig.</span></p>
<lb n="6012"/>
<lb n="6013"/><p><span>Sin mar do socruigheadh idir Bhrighid agus Phádraig ar Neamh,</span>
<lb n="6014"/><span>adeirtear.</span></p>
<lb n="6015"/>
<lb n="6016"/><p><span>1525. Gach 'ra lá go h-aoibhinn álainn,</span>
<lb n="6017"/><span>Ó lá 'le Brighde go lá 'le Pádraig.</span></p>
<lb n="6018"/>
<lb n="6019"/><p><span>1526. Dachad lá is lá Shan Switín.</span>
<lb n="6020"/><span>Fé mar bhíonn an lá san bíonn dachad lá 'na dhiaidh.</span></p>
<lb n="6021"/>
<lb n="6022"/><p><span>1527. Samhradh beag na Féile Michíl.</span>
<lb n="6023"/><span>Aimsir bhreá thagann tuairim an lae sin.</span></p>
<lb n="6024"/>
<lb n="6025"/><p><span>1528. Ní théigheann doineann thar Domhnach</span>
<lb n="6026"/><span>[Ná rabharta thar Céadaoin].</span></p>
<lb n="6027"/>
<lb n="6028"/><p><span>1529. Tosach Aoine nó deire Sathairn,</span>
<lb n="6029"/><span>Níor bhris riamh ná raibh 'na bhathraigh</span>
<lb n="6030"/><span>nó:</span></p>
<lb n="6031"/>
<lb n="6032"/><p><span>1530. Tosach Aoine nó deire Sathairn nó tar éis</span>
<lb n="6033"/><span>Aifrinn Dé Domhnaigh.</span>
<lb n="6034"/><span>Sin iad na trátha is dóichighe do'n aimsir briseadh.</span></p>
<lb n="6035"/>
<lb n="6036"/><p><span>1531. Bíonn an Aoine bun os cionn leis an</span>
<lb n="6037"/><span>tseachtain.</span>
<lb n="6038"/><span>Tagann atharú aimsire an lá san.</span></p>
<lb n="6039"/>
<lb n="6040"/><p><span>1532. Níl aon tSathairn sa bhliain ná spalpann an</span>
<lb n="6041"/><span>ghrian.</span>
<lb n="6042"/><span>Féach uimhreacha 293, 799, 1274, 1396, 1816, 1856.</span>
<lb n="6043"/></p>
</div>
<pb n="187"/>
<div><lb n="6044"/><p><span>XXIII.</span></p>
<lb n="6045"/>
<lb n="6046"/><p><span>LAETHE, TRÁTHANNA AGUS</span>
<lb n="6047"/><span>ÁIRITHE.</span></p>
<lb n="6048"/>
<lb n="6049"/><p><span>Laethe áirithe de'n tseachtain agus de'n bhliain tá</span>
<lb n="6050"/><span>cáil nó piseóg á samhlú leo agus é sin ar marthain i</span>
<lb n="6051"/><span>bhfuirm seanráidhte nó seanfhocal.  Ba mhinic cuid</span>
<lb n="6052"/><span>de sna féilte sin mar chomharthaí ar imeacht na</span>
<lb n="6053"/><span>h-aimsire agus na bliana ag na daoine.  Is beag an</span>
<lb n="6054"/><span>trácht a ghníthí i n-ao' chor ar an dá mhí déag.  Is iad</span>
<lb n="6055"/><span>Lá 'le Brighde, Lá 'le Pádraig, Lá Bealtaine,</span>
<lb n="6056"/><span>Lá Lughnasa, Lá 'le Michíl, Oidhche Shamhna, Lá</span>
<lb n="6057"/><span>Nodlag, &c., &c., a stiúruigheadh iad ar feadh na</span>
<lb n="6058"/><span>bliana.</span></p>
<lb n="6059"/>
<lb n="6060"/><p><span>1533. Eadartha bó,</span>
<lb n="6061"/><span>nó:</span>
<lb n="6062"/><span>Eadartha buidhe.</span>
<lb n="6063"/><span>Go déannach sa mhaidin.</span></p>
<lb n="6064"/>
<lb n="6065"/><p><span>1534. Domhnach na n-eadartha,</span>
<lb n="6066"/><span>nó:</span></p>
<lb n="6067"/>
<lb n="6068"/><p><span>1535. Lá buidhe Bealtaine [Samhra] is Domhnach na</span>
<lb n="6069"/><span>n-Eadarthaí.</span></p>
<lb n="6070"/>
<lb n="6071"/><p><span>Domhnach na n-eadartha (nó: "na h-eadartha") .i. Domhnach éigin</span>
<lb n="6072"/><span>sa Bhealtaine adeirtear.  Tiompall an Domhnaigh sin do tosnuighthí</span>
<lb n="6073"/><span>ar bha a chrúdh um eadarthrath .i. a 10 nó a 11 a chlog ar maidin.</span>
<lb n="6074"/><span>Bhídís ar tuar nó i gcró ar feadh na h-oidhche agus cuirtí ar féar</span>
<lb n="6075"/><span>iad tamall de'n mhaidin roimh a gcrúdh.  Ar feadh an Earraigh roimh</span>
<lb n="6076"/><span>Domhnach na n-eadarthrath do crúidhtí go moch ar maidin iad.  Ar</span>
<lb n="6077"/><span>na Faidhre i gCiarraighe bhíodh aonach ann go dtugtaí "Aonach na</span>
<lb n="6078"/><span>h-Eadarthaí" air.</span>
<lb n="6079"/></p>
</div>
<pb n="188"/>
<div><lb n="6080"/><p><span>1536. Domhnach na meadra agus Domhnach na</span>
<lb n="6081"/><span>h-Eadartha.</span>
<lb n="6082"/><span>?  Domhnach na Meadara.</span></p>
<lb n="6083"/>
<lb n="6084"/><p><span>1537. Lomadh an Luain.</span>
<lb n="6085"/><span>Sean-phiseóg a bhíodh ag Gaedhealaibh nár mhaith leo lomadh ná</span>
<lb n="6086"/><span>bearradh ná gearradh a dhéanamh ar an Luan.  Leanann san fós de</span>
<lb n="6087"/><span>tháiliúirí tuaithe i dtaobh éadaigh a ghearradh.  Fadó má bhíodh duine</span>
<lb n="6088"/><span>le h-adhlacadh Dia luain baintí scraith de'n uaigh Dia Domhnaigh.</span>
<lb n="6089"/><span>Is minic "Lomadh an Luain ort" mar mhallacht ag Gaedhilgeóirí.</span>
<lb n="6090"/><span>Is é thuigid leis sin ná scriosadh Luain an bhreithiúntais Deiridh.</span>
<lb n="6091"/><span>Deirid freisin:  "Luan-scrios ort."</span></p>
<lb n="6092"/>
<lb n="6093"/><p><span>1538. Buille luath an Luain nó buille déannach an</span>
<lb n="6094"/><span>tSathairn.</span>
<lb n="6095"/><span>Buillí oibre atá i gceist.  Bhíodh piseóg ann ná bíodh an rath ar</span>
<lb n="6096"/><span>dhaoine thosnuigheadh go luath Dia Luain ar obair nó a léanfadh di</span>
<lb n="6097"/><span>go déannach Dia Sathairn.</span></p>
<lb n="6098"/>
<lb n="6099"/><p><span>1539. Deilbh an Luain ag dul ar an uaigh.</span>
<lb n="6100"/><span>Deilbh na Máirte ag dul ar na cnámha suas,</span>
<lb n="6101"/><span>Deilbh na h-Aoine ag dul ar na daoine</span>
<lb n="6102"/><span>Deilbh an tSathairn ag dul ar an margadh.</span></p>
<lb n="6103"/>
<lb n="6104"/><p><span>1540. Ná h-eitigh aon ní ach buillí Dia Luain.</span>
<lb n="6105"/><span>D'á ndeinteá ní (bh)fhaghthá aon ní le glacadh an chuid eile de'n</span>
<lb n="6106"/><span>tseachtain.</span></p>
<lb n="6107"/>
<lb n="6108"/><p><span>1541. Imrighe an Luain ó thuaidh</span>
<lb n="6109"/><span>Is imrighe na h-Aoine ó dheas</span>
<lb n="6110"/><span>Mara mbeadh agat ach caora is uan</span>
<lb n="6111"/><span>Ní dual gurbh é do leas.</span>
<lb n="6112"/><span>nó:</span></p>
<lb n="6113"/>
<lb n="6114"/><p><span>1542. Aistriú an Luain ó thuaidh</span>
<lb n="6115"/><span>Nó aistriú na h-Aoine ó dheas</span>
<lb n="6116"/><span>Nó aistriú an tSathairn siar</span>
<lb n="6117"/><span>Níor h-áirmhigheadh iad riamh go maith.</span>
<lb n="6118"/></p>
</div>
<pb n="189"/>
<div><lb n="6119"/><p><span>1543. Luan na mban mbeadaidhe, Máirt na corr-</span>
<lb n="6120"/><span>ad'íola agus Céadaoin na n-asmhuchán.</span></p>
<lb n="6121"/>
<lb n="6122"/><p><span>1544. Leath móna is leath lóin Lá 'le Brighde.</span></p>
<lb n="6123"/>
<lb n="6124"/><p><span>1545. Lá 'le Brighde saoire ar chastaibh [nó: chasaibh].</span>
<lb n="6125"/><span>Bhíodh lá saoire ag mná snímh agus bunóirseacha an la san.</span></p>
<lb n="6126"/>
<lb n="6127"/><p><span>1546. Lá 'le Brighde bricín —</span>
<lb n="6128"/><span>Cuir do scian sa bhfeircín,</span>
<lb n="6129"/><span>is tabhair a sháth do'n dailtín.</span>
<lb n="6130"/><span>Ní bhíonn bainne ag buaibh agus d'á bhrí sin ní bhíonn im úr le</span>
<lb n="6131"/><span>fagháil.</span></p>
<lb n="6132"/>
<lb n="6133"/><p><span>1547. Lá 'le Pádraig Earraigh;</span>
<lb n="6134"/><span>Bíonn nead ar gach coill,</span>
<lb n="6135"/><span>Breac ar gach linn,</span>
<lb n="6136"/><span>Agus laogh i ngach cró i nÉirinn.</span></p>
<lb n="6137"/>
<lb n="6138"/><p><span>1548. Comhfhaid lá is oidhche Lá 'le Pádraig.</span></p>
<lb n="6139"/>
<lb n="6140"/><p><span>1549. Ní dírighe fhásann an drom sa lachainn</span>
<lb n="6141"/><span>Ná Lá 'le Pádraig i lár an Earraigh.</span></p>
<lb n="6142"/>
<lb n="6143"/><p><span>Deirtear, leis: Ní dírighe bradán i lár an easaigh ná lá</span>
<lb n="6144"/><span>'le Pádraig, &c.</span></p>
<lb n="6145"/>
<lb n="6146"/><p><span>1550. Nuair a labharfaidh an chuach ar chrann gan</span>
<lb n="6147"/><span>duille,</span>
<lb n="6148"/><span>Agus tiocfaidh Domhnach Cásca roim Lá 'le</span>
<lb n="6149"/><span>Muire,</span>
<lb n="6150"/><span>Díol do stoc is ceannuigh lón.</span></p>
<lb n="6151"/>
<lb n="6152"/><p><span>"An chuach ar chrann gan duille" .i. an tEarrach a bheith chomh</span>
<lb n="6153"/><span>h-olc agus chomh déanach san ná beadh duille ar chrannaibh ar theacht</span>
<lb n="6154"/><span>do'n chuaich.</span>
<lb n="6155"/></p>
</div>
<pb n="190"/>
<div><lb n="6156"/><p><span>1551. Amadán! Amadán! céad lá 'Abrán.</span></p>
<lb n="6157"/>
<lb n="6158"/><p><span>1552. Sceimhle! sceimhle! céad lá 'Gheimhreadh,</span>
<lb n="6159"/><span>Scannradh! scannradh! céad lá 'Shamhradh,</span>
<lb n="6160"/><span>Amadán! amadán! céad lá 'Abrán.</span></p>
<lb n="6161"/>
<lb n="6162"/><p><span>1553. Geimheal lorgánaigh Geimhreadh gortach.</span></p>
<lb n="6163"/>
<lb n="6164"/><p><span>1554. Gheobhair i n-aoileach na Bealtaine é.</span>
<lb n="6165"/><span>.i. Rud a caillfí — déarfadh duine, chun t'aigne do shásamh, go</span>
<lb n="6166"/><span>bhfaghthaí é nuair a bheifí ag bailiú aoiligh an gheimhridh as na cróite</span>
<lb n="6167"/><span>um Bhealtaine.</span></p>
<lb n="6168"/>
<lb n="6169"/><p><span>1555. Lá Saoire sa Gheimhreadh is a throscadh sa</span>
<lb n="6170"/><span>bhFómhar.</span>
<lb n="6171"/><span>.i. Lá Samhna.</span></p>
<lb n="6172"/>
<lb n="6173"/><p><span>1556. Aon oidhche déag is oidhche gan áireamh,</span>
<lb n="6174"/><span>Ó oidhche Shamhna go h-oidhche 'le Mártain.</span></p>
<lb n="6175"/>
<lb n="6176"/><p><span>1557. Seacht seachtainí reamhra ó Shamhain go Nodlaig.</span></p>
<lb n="6177"/>
<lb n="6178"/><p><span>1558. Is maith an bhliain d'á dtigh</span>
<lb n="6179"/><span>Nodlaig i dtúis geallaighe;</span>
<lb n="6180"/><span>Ach na claochlódh má thig</span>
<lb n="6181"/><span>Bíonn an bhliain sin saith go minic.</span></p>
<lb n="6182"/>
<lb n="6183"/><p><span>1559. Bia is deoch i gcóir na Nodlag, éadach nua</span>
<lb n="6184"/><span>i gcóir na Cásca.</span></p>
<lb n="6185"/>
<lb n="6186"/><p><span>1560. Oidhche Nodlag ní h-obair dom innsint,</span>
<lb n="6187"/><span>Dul a chodla gan bogadh beag rinnce.</span>
<lb n="6188"/></p>
</div>
<pb n="191"/>
<div><lb n="6189"/><p><span>1561. An Aoine roimh Nodlaig is an Aoine roimh</span>
<lb n="6190"/><span>Cháisc is an oidhche roimh Féil Michíl seadh</span>
<lb n="6191"/><span>chuimhnigheann fear a' bháis.</span></p>
<lb n="6192"/>
<lb n="6193"/><p><span>1562. Nodlaig na bhFear — Nodlaig mhór mhaith,</span>
<lb n="6194"/><span>Nodlaig na mBan — Nodlaig a mheath [nó:  N.</span>
<lb n="6195"/><span>gan mhaith].</span></p>
<lb n="6196"/>
<lb n="6197"/><p><span>"Odlaig" adeirtear.  Is amhlaidh a bhíonn gach rud ithte, ólta</span>
<lb n="6198"/><span>sula dtagann Lá Nodlag beag .i. Nodlaig na mBan.</span></p>
<lb n="6199"/>
<lb n="6200"/><p><span>1563. Biadh glan na Nodlag agus éadach glan na</span>
<lb n="6201"/><span>Cásca.</span>
<lb n="6202"/><span>Féach uimhir 152 agus caibidil XXI agus XXII.</span>
<lb n="6203"/></p>
</div>
<pb n="193"/>
<div><lb n="6204"/><p><span>XXIV.</span></p>
<lb n="6205"/>
<lb n="6206"/><p><span>AINMHIDHTHE.</span></p>
<lb n="6207"/>
<lb n="6208"/><p><span>Tar éis béasa agus tréithe an duine féin is iad</span>
<lb n="6209"/><span>tréithe agus béasa na n-ainmhidhthe is mó atá 'na</span>
<lb n="6210"/><span>n-adhbhar sean-fhocal agus 'na dtagairt feallsúnachta.</span>
<lb n="6211"/><span>Is ar éigean go bhfuil cáil i gceann ar bith aca ná</span>
<lb n="6212"/><span>fuil i gcló gnáthfhocail agus é ag teacht go luath,</span>
<lb n="6213"/><span>éascaidh de bharraibh a dteangan ag Gaedhilgeóirí a</span>
<lb n="6214"/><span>fuair a gcuid Ghaedhilge go nádurtha tré éisteacht a</span>
<lb n="6215"/><span>gcluas le linn a n-óige.  Chun go mb' usaide iad</span>
<lb n="6216"/><span>d'aimsiú tá na ráidhte bhaineann le h-aon ainmhidhe</span>
<lb n="6217"/><span>áirithe bailithe fé ainm an ainmhidhe sin.  Is minic</span>
<lb n="6218"/><span>ainm dá ainmhidhe nó trí i seanfhocal agus, dá bhrí sin,</span>
<lb n="6219"/><span>is cóir do'n léightheóir an chrostagairt a gheobhaidh sé</span>
<lb n="6220"/><span>ins na h-uimhreacha i mbun gach caibidil a iniúchadh</span>
<lb n="6221"/><span>má's áil leis aithne iomlán a chur ar "ghabháltas"</span>
<lb n="6222"/><span>aon ainmhidhe i seanfhoclaibh Ghaedhilge na Muimhneach.</span>
<lb n="6223"/><span>Tabharfaidh an léightheóir fé ndeara gurab iad na</span>
<lb n="6224"/><span>h-ainmhidhthe is mó go mbíodh coidreamh ag daoine leo</span>
<lb n="6225"/><span>is minicí i dtagairt seanfhocal .i. ba, capaill, cait,</span>
<lb n="6226"/><span>gadhair go h-iomráiteach agus an león i dtaoibh le</span>
<lb n="6227"/><span>beag-rádh.  Is nádurtha sin go dearbhtha.</span></p>
<lb n="6228"/>
<lb n="6229"/><p><span>BA, LAOIGH, BAINNE, & c.</span></p>
<lb n="6230"/>
<lb n="6231"/><p><span>1563. B'fhearr liom bó d'á báthadh is bó d'á bascadh</span>
<lb n="6232"/><span>Ná bád d'á sáthadh is bád d'á tarrang.</span>
<lb n="6233"/><span>.i. B'fhearr aon tsaghas feirmeóireachta ná bheith ag brath ar an</span>
<lb n="6234"/><span>bhfairrge chun beatha a thuilleamh.</span>
<lb n="6235"/></p>
</div>
<pb n="194"/>
<div><lb n="6236"/><p><span>1564. Is maith í an bhó,</span>
<lb n="6237"/><span>Is bainne í le n-ól,</span>
<lb n="6238"/><span>Is im í agus is feoil,</span>
<lb n="6239"/><span>Is solas geal í ar bórd;</span>
<lb n="6240"/><span>Deineann a h-eirball rón</span>
<lb n="6241"/><span>Agus a h-adharc ceol</span>
<lb n="6242"/><span>Agus is maith í a leathar chun na mbróg.</span></p>
<lb n="6243"/>
<lb n="6244"/><p><span>Roinn de "chrónán" nó d'"amhrán" molta bó é sin atá</span>
<lb n="6245"/><span>coitchianta i Múscraidhe agus i gCiarraighe.</span></p>
<lb n="6246"/>
<lb n="6247"/><p><span>1565. Is beag é toradh bó aonair.</span></p>
<lb n="6248"/>
<lb n="6249"/><p><span>1566. Fear na h-aon-bhó fear gan aon bhó.</span></p>
<lb n="6250"/>
<lb n="6251"/><p><span>1567. Ba tháiliúra ar chnoc.</span>
<lb n="6252"/><span>.i. bheith gan aon bhó.</span></p>
<lb n="6253"/>
<lb n="6254"/><p><span>1568. Ná díol bó mhaol,</span>
<lb n="6255"/><span>Ná ceannuigh bó mhaol,</span>
<lb n="6256"/><span>Is ná bí gan bó mhaol.</span></p>
<lb n="6257"/>
<lb n="6258"/><p><span>Ná díol í — mar is fearr í ná aon bhó eile.  Ná ceannuigh í — mar</span>
<lb n="6259"/><span>ní bheadh duine d'iarraidh a leithéid a dhíol muna mbeadh go raibh</span>
<lb n="6260"/><span>locht éigin uirthi.</span></p>
<lb n="6261"/>
<lb n="6262"/><p><span>1569. Bó leis an íoc, bó leis an gcíos,</span>
<lb n="6263"/><span>Bó leis an ngalar géimneach</span>
<lb n="6264"/><span>Bó insa pholl, bó ar a drom</span>
<lb n="6265"/><span>Is an bábáinín óg ag géarghol.</span></p>
<lb n="6266"/>
<lb n="6267"/><p><span>An mío-ádh a thagann uaireannta ar mhacha breágh bó.</span></p>
<lb n="6268"/>
<lb n="6269"/><p><span>1570. Blightear na ba buidhe</span>
<lb n="6270"/><span>Agus óltar a gcuid bainne,</span>
<lb n="6271"/><span>Agus tagann na ba bána</span>
<lb n="6272"/><span>Gan tál chun a' bhaile.</span></p>
<lb n="6273"/>
<lb n="6274"/><p><span>"Ba buidhe" — ba nó daoine ná bíonn meas ortha féibh mar</span>
<lb n="6275"/><span>thuillid siad.  "Ba bána" = ba nó daoine go mbíonn meas nách</span>
<lb n="6276"/><span>fiú iad é ortha.</span>
<lb n="6277"/></p>
</div>
<pb n="195"/>
<div><lb n="6278"/><p><span>1571. Is minic ná deaghaidh bó le bólacht.</span></p>
<lb n="6279"/>
<lb n="6280"/><p><span>1572. Is minic nár chuaidh bó le bó-dhúthchas.</span>
<lb n="6281"/><span>Deirtear é sin le rudaí seach is ba.</span></p>
<lb n="6282"/>
<lb n="6283"/><p><span>1573. Ní mharbhochadh an saoghal bó Earraigh.</span></p>
<lb n="6284"/>
<lb n="6285"/><p><span>1574. Molaim-se an bhó do mhac mo dhritheár.</span></p>
<lb n="6286"/>
<lb n="6287"/><p><span>1575. Is fearr gamhnach cáirt bhainne ná píle seacht</span>
<lb n="6288"/><span>bpúnt.</span>
<lb n="6289"/><span>Ba ghnáth é sin a rádh chun a chur i n-iúl do dhuine gurbh' fhearr</span>
<lb n="6290"/><span>do aire thabhairt d'á chuid eallaigh i n-ionad bheith ag imeacht ag</span>
<lb n="6291"/><span>iascach bradán.</span></p>
<lb n="6292"/>
<lb n="6293"/><p><span>1576. Fear na bó féin fé na h-eirball.</span>
<lb n="6294"/><span>Nuair a théigheann bó duine i bpoll portaigh is do féin is cirte</span>
<lb n="6295"/><span>teacht chun an chuid is truime dhi a thógaint.  Deirtear an sean-</span>
<lb n="6296"/><span>fhocal céadna i dtaobh gnóthaí eile leis.</span></p>
<lb n="6297"/>
<lb n="6298"/><p><span>1577. Rith na bó laige le fánaidh</span>
<lb n="6299"/><span>nó:</span>
<lb n="6300"/><span>Aghaidh na bó laige le fánaidh.</span>
<lb n="6301"/><span>.i. An ród is usa ach nach uaisle.</span></p>
<lb n="6302"/>
<lb n="6303"/><p><span>1578. Chím an bhó bhán agus chíonn an bhó bhán an</span>
<lb n="6304"/><span>chuid eile.</span>
<lb n="6305"/><span>Teachtaire cuirfí d'fhéachaint na mbó agus d'fhillfeadh tar éis</span>
<lb n="6306"/><span>ceann aca nó cuid aca d'fheiscint agus a ghlacfadh 'na dheimhin an</span>
<lb n="6307"/><span>dóigh go raibh an chuid eile ann slán — is ar ócáid mar sin adéar-</span>
<lb n="6308"/><span>faí an chainnt leis an teachtaire.</span></p>
<lb n="6309"/>
<lb n="6310"/><p><span>1579 An bhó is sailche (salaiche) eirball sí is</span>
<lb n="6311"/><span>aoirde géim.</span>
<lb n="6312"/><span>.i. Daoine dár cheart gur náire agus ceann fé do bheadh ortha</span>
<lb n="6313"/><span>tré n-a mí-ghníomh féin is minic gurab iad is mó cháineas locht i</span>
<lb n="6314"/><span>ndaoine eile nó a mhaoidheas as a n-ionnracas féin.</span>
<lb n="6315"/></p>
</div>
<pb n="196"/>
<div><lb n="6316"/><p><span>1580. Géim bó i dtír namhad.</span>
<lb n="6317"/><span>Ní dhéanfadh aoinne ach amadán a ghuth d'árdú i dtír a namhad —</span>
<lb n="6318"/><span>an cogar íseal dob' fhearr.</span></p>
<lb n="6319"/>
<lb n="6320"/><p><span>1581. Is taidhbhseach iad adharca na mbó thar lear.</span></p>
<lb n="6321"/>
<lb n="6322"/><p><span>1582. Bí bog, cruaidh, ar nós eirball na bó.</span>
<lb n="6323"/><span>.i. Bí mar sin le daoine an tsaoghail.</span></p>
<lb n="6324"/>
<lb n="6325"/><p><span>1583. Troid na mbó maol.</span>
<lb n="6326"/><span>Ní ghortuighid a chéile go ró mhór!</span></p>
<lb n="6327"/>
<lb n="6328"/><p><span>1584. Siad na ba siar iad, a Mhathghamhain!</span>
<lb n="6329"/><span>Agus na ba aniar iad, a Mhathghamhain!</span>
<lb n="6330"/><span>Is gnáth é sin a rádh nuair a gheibhtear órdú rud a dhéanamh a</span>
<lb n="6331"/><span>bheadh bun ós cionn leis an órdú a fuarthas ó chianaibh.  Buachaill</span>
<lb n="6332"/><span>aimsire Mathghamhain sin is dóigh.</span></p>
<lb n="6333"/>
<lb n="6334"/><p><span>1585. Bíonn gach duine go lághach go dtéigheann bó</span>
<lb n="6335"/><span>'na gharrdha.</span>
<lb n="6336"/><span>Tá géarchúis agus greann sa tsean-chainnt sin.</span></p>
<lb n="6337"/>
<lb n="6338"/><p><span>1586. Téigheann an bainne sa Gheimhreadh go h-adharca</span>
<lb n="6339"/><span>na mbó.</span>
<lb n="6340"/><span>.i. Ní thagann sé ach 'na shruth chaol ó na siní.</span></p>
<lb n="6341"/>
<lb n="6342"/><p><span>1587. Bainne milis Earraigh, bainne dealbh Gheimhridh.</span></p>
<lb n="6343"/>
<lb n="6344"/><p><span>1588. Is fearr buaile seasc ná buaile folamh.</span></p>
<lb n="6345"/>
<lb n="6346"/><p><span>1589. Íochtar is uachtar is maith an t-adhbhar cuig-</span>
<lb n="6347"/><span>inne é.</span></p>
<lb n="6348"/>
<lb n="6349"/><p><span>1590. Is fearr droch-bhláthach ná droch-chuigeann.</span></p>
<lb n="6350"/>
<lb n="6351"/><p><span>1591. Ba mhór an bogadh ar an mbláthaigh é.</span>
<lb n="6352"/><span>.i. Mhaolochadh sé an cruatan atá orainn.</span>
<lb n="6353"/></p>
</div>
<pb n="197"/>
<div><lb n="6354"/><p><span>1592. Sé an breac sa bhainne é.</span>
<lb n="6355"/><span>.i. "An chuil san ómbra" — conus a thárla do bheith ann?</span></p>
<lb n="6356"/>
<lb n="6357"/><p><span>1593. Ní fachtar bainne beirbhithe gan eirball fliuch.</span>
<lb n="6358"/><span>An duine go mbíonn bó aige bíonn air bheith amuich fé'n</span>
<lb n="6359"/><span>bhfearthainn ag soláthar di.</span></p>
<lb n="6360"/>
<lb n="6361"/><p><span>1594. Bainne na bó sopaithe.</span></p>
<lb n="6362"/>
<lb n="6363"/><p><span>1595. Is beag an mhaith bó a doirteann a cuid</span>
<lb n="6364"/><span>bainne.</span>
<lb n="6365"/><span>Nó duine a scaoileann a chuid uaidh go réidh.</span></p>
<lb n="6366"/>
<lb n="6367"/><p><span>1596. Crúdhtar bó an tsneachtaidh agus suathtar</span>
<lb n="6368"/><span>bó an tseaca.</span>
<lb n="6369"/><span>Ní ghoilleann an sneachtadh ar bhuaibh fé mar dheineann an sioc.</span></p>
<lb n="6370"/>
<lb n="6371"/><p><span>1597. Árach neambuan buarach iasachta.</span>
<lb n="6372"/><span>.i. Ní fada fágfaí agat é.</span></p>
<lb n="6373"/>
<lb n="6374"/><p><span>1598. Búirt thairbh sa Dubhluachair.</span>
<lb n="6375"/><span>.i. San Earrach nuair a bhíonn ganntan an bhidh ag baint an</span>
<lb n="6376"/><span>teaspaigh de na h-ainmhithib eile.  Idir Nodlaig agus Lá 'le Brighde</span>
<lb n="6377"/><span>an Dubhluachair.</span></p>
<lb n="6378"/>
<lb n="6379"/><p><span>1599. Is leithe de bualtach satailt air.</span>
<lb n="6380"/><span>Méadú ar olc droch-scéil iseadh bheith á' chásamh nó ag tagairt do.</span></p>
<lb n="6381"/>
<lb n="6382"/><p><span>1600. Ná tabhair ionntaoibh le mac na bó.</span>
<lb n="6383"/><span>.i. Le tarbh.  Ní h-eadh go raibh aon olc 'na mháthair ach toisc</span>
<lb n="6384"/><span>gur tarbh é féin.</span></p>
<lb n="6385"/>
<lb n="6386"/><p><span>1601. Bhéarfaidh bó éigin gamhain éigin lá éigin.</span>
<lb n="6387"/><span>Sin é dóchas an duine go mb'fhearr leis fanúint leis an rath ná</span>
<lb n="6388"/><span>dul d'á chuardach.</span>
<lb n="6389"/></p>
</div>
<pb n="198"/>
<div><lb n="6390"/><p><span>1602. Tórmach mór sé teacht na marbhlaogh.</span>
<lb n="6391"/><span>A fhios ag liaghaibh beithidheach an fíor san.</span></p>
<lb n="6392"/>
<lb n="6393"/><p><span>1603. Is sásta bhíonn an bhó nuair a bhíonn an laogh</span>
<lb n="6394"/><span>le n-a cois.</span>
<lb n="6395"/><span>Deirtear é sin le h-aon tsaghas máthar.</span></p>
<lb n="6396"/>
<lb n="6397"/><p><span>1604. Ní sleamhain laogh ná ligheann a mháthair (é),</span>
<lb n="6398"/><span>nó:</span>
<lb n="6399"/><span>Is ocrach laogh ná ligheann a mháthair (é).</span>
<lb n="6400"/><span>i.  Laogh ná fágtar le cois a mháthar agus bainne na máthar aige.</span></p>
<lb n="6401"/>
<lb n="6402"/><p><span>1605. Teasbáin an laogh ceannfhionn buidhe ach ná</span>
<lb n="6403"/><span>teasbáin a shiní ná a shreabh.</span>
<lb n="6404"/><span>Deirtear é sin le caoine ná 'nneosadh ach an chuid de scéal ba</span>
<lb n="6405"/><span>mhaith dóibh féin agus a cheilfeadh an chuid de a tharrngochadh mileán</span>
<lb n="6406"/><span>ortha.  Laogh breá iseadh laogh ceannfhionn buidhe ach ní bheadh 'na bhó</span>
<lb n="6407"/><span>mhaith bainne.</span></p>
<lb n="6408"/>
<lb n="6409"/><p><span>Tuille seanfhocal i dtaobh bó ag uimhreacha 19, 21, 58 253, 266,</span>
<lb n="6410"/><span>269, 271, 338, 339, 344, 423, 798, 1087, 1093, 1140, 1141, 1368,</span>
<lb n="6411"/><span>1468, 1469, 1490, 1491, 1511, 1547, 1606 — 10, 1811, 1825,</span>
<lb n="6412"/><span>1841, 1826, 1843.</span></p>
<lb n="6413"/>
<lb n="6414"/><p><span>BA AGUS CAPAILL, &c.</span></p>
<lb n="6415"/>
<lb n="6416"/><p><span>1606. Bó bhórach nó capall córach.</span></p>
<lb n="6417"/>
<lb n="6418"/><p><span>1607. Díol an bhó, ceannuigh an chaora is ná bí</span>
<lb n="6419"/><span>choidhche gan capall.</span></p>
<lb n="6420"/>
<lb n="6421"/><p><span>1608. An bhó anoir agus an capall aniar.</span>
<lb n="6422"/><span>nó</span></p>
</div>
<pb n="199"/>
<div><lb n="6423"/><p><span>1609 An bhó anoir, an capall aniar,</span>
<lb n="6424"/><span>An laogh anuaidh (adtuaidh) agus an t-uan</span>
<lb n="6425"/><span>andeas.</span></p>
<lb n="6426"/>
<lb n="6427"/><p><span>1610. Bó le bata is capall le ceannsacht.</span>
<lb n="6428"/><span>Sin é an tslí is fearr chun iad a thiomáint.</span></p>
<lb n="6429"/>
<lb n="6430"/><p><span>1611. Gach bó d'á aindeise agus gach capall</span>
<lb n="6431"/><span>d'á dheise.</span>
<lb n="6432"/><span>Sin mar ba cheart iad.</span></p>
<lb n="6433"/>
<lb n="6434"/><p><span>CAPAILL, SEARRAIGH, BRAMAIGH, &c.</span></p>
<lb n="6435"/>
<lb n="6436"/><p><span>1611a.  Ceannuigh ar a trí is díol ar a seacht is ní</span>
<lb n="6437"/><span>bheir choidhche gan chapall maith.</span>
<lb n="6438"/><span>Ar an tslí sin is fearr iad.</span></p>
<lb n="6439"/>
<lb n="6440"/><p><span>1612. Láir sheang nó cairiún teann.</span>
<lb n="6441"/><span>Sin mar ba cheart dóibh a bheith.</span></p>
<lb n="6442"/>
<lb n="6443"/><p><span>1613. Capall beag na mbonn mór agus capall mór</span>
<lb n="6444"/><span>na mbonn mbeag.</span></p>
<lb n="6445"/>
<lb n="6446"/><p><span>1614. Bonn mór ar an gcapall mbeag.</span></p>
<lb n="6447"/>
<lb n="6448"/><p><span>1615. Ná bí ag rith i ndiaidh capaill ná fanfaidh leat.</span></p>
<lb n="6449"/>
<lb n="6450"/><p><span>1616. Stad stagúin i mbéal beárnan.</span>
<lb n="6451"/><span>An stad san a thagann i nduine nuair nach maith leis rud áirithe</span>
<lb n="6452"/><span>a dhéanamh agus go dtagann fearg air leis an dtathant a bhítear</span>
<lb n="6453"/><span>a dhéanamh air.</span>
<lb n="6454"/></p>
</div>
<pb n="200"/>
<div><lb n="6455"/><p><span>1617. Faghann (gheibheann) an capall bás faid a</span>
<lb n="6456"/><span>bhíonn an féar ag fás.</span></p>
<lb n="6457"/>
<lb n="6458"/><p><span>1618. Mair, a chapaill, agus gheobhair féar!</span>
<lb n="6459"/><span>Deirtear é sin nuair a cuirtear cabhair ar cáirde.</span></p>
<lb n="6460"/>
<lb n="6461"/><p><span>1619. Tosach staile nó deire lárach.</span>
<lb n="6462"/><span>Ba cheart gur sa chuid sin díobh a bheadh an neart agus an cumas.</span></p>
<lb n="6463"/>
<lb n="6464"/><p><span>1620. Capall donn ar dhath na n-ae,</span>
<lb n="6465"/><span>Drom gearr is fada fé.</span>
<lb n="6466"/><span>Sin togha capaill.</span></p>
<lb n="6467"/>
<lb n="6468"/><p><span>1621. Is maith an capall ná faghann barrathuisle.</span></p>
<lb n="6469"/>
<lb n="6470"/><p><span>1622. Dá dtairrngigheadh an capall an choill do</span>
<lb n="6471"/><span>mharbhochadh aon ualach amháin é.</span>
<lb n="6472"/><span>Bhéarfadh sé leis mórán 'na ualaighe beaga ach gan aon ualach</span>
<lb n="6473"/><span>bheith ró mhór air.</span></p>
<lb n="6474"/>
<lb n="6475"/><p><span>1623. Do spuir féin agus capall duine eile.</span>
<lb n="6476"/><span>Tiomáin ar do dhícheall, mar sin.  Deirtear san le h-aon rud</span>
<lb n="6477"/><span>a bheadh ar iasacht ag duine.</span></p>
<lb n="6478"/>
<lb n="6479"/><p><span>1624. Is géire spuir ná bacaighe.</span>
<lb n="6480"/><span>.i. Nuair a cuirtear na spuir i bhfeidhm deintear dearmhad ar</span>
<lb n="6481"/><span>an mbacaighe.</span></p>
<lb n="6482"/>
<lb n="6483"/><p><span>1625. Sé an scéal é d'á innsint do'n chapall is an</span>
<lb n="6484"/><span>capall 'na chodla.</span>
<lb n="6485"/><span>.i. Bheith ag rádh ruda le duine ná beadh aon tsuim sa scéal</span>
<lb n="6486"/><span>aige nó ná tuigfeadh é.</span></p>
<lb n="6487"/>
<lb n="6488"/><p><span>1626. Ar iompáil na n-each tigh atharach na scéal.</span>
<lb n="6489"/><span>An capall treabhtha a bhí ar an iomaire ag dul soir sé bheidh sa</span>
<lb n="6490"/><span>chlais ag gabháil anoir:  Deirtear "fé ghabháil na n-each, &c."</span>
<lb n="6491"/></p>
</div>
<pb n="201"/>
<div><lb n="6492"/><p><span>1627. Ná bíodh ionntaoibh agat as cois deiridh an</span>
<lb n="6493"/><span>chapaill bháin go bhfeicir ag imeacht ar</span>
<lb n="6494"/><span>ghualainn an mhadra í.</span>
<lb n="6495"/><span>.i. Go mbeidh an capall bán marbh.</span></p>
<lb n="6496"/>
<lb n="6497"/><p><span>1628. Feoil chapaill an fheoil is daoire.</span></p>
<lb n="6498"/>
<lb n="6499"/><p><span>1629. Is fearr deire capaill ná tosach staigín.</span></p>
<lb n="6500"/>
<lb n="6501"/><p><span>1630. Ag lorg a chapaill is gan fios a dhatha 'ge.</span></p>
<lb n="6502"/>
<lb n="6503"/><p><span>1631. Ná spáráil do bhean ná do chapall choidhche.</span>
<lb n="6504"/><span>Dá bhfaghthá bás amáireach níorbh éascaidhe</span>
<lb n="6505"/><span>do mhadra féin chúcha ná madra do chomharsan.</span></p>
<lb n="6506"/>
<lb n="6507"/><p><span>1632. Capall gan adhastar nó bó gan eirball.</span>
<lb n="6508"/><span>Ní bhíonn cruth slachtmhar ortha.</span></p>
<lb n="6509"/>
<lb n="6510"/><p><span>1633. Capall ar comhartha nó capall gan aon</span>
<lb n="6511"/><span>chomhartha.</span></p>
<lb n="6512"/>
<lb n="6513"/><p><span>1634. An t-ualach is mó ar an gcapall is míne.</span>
<lb n="6514"/><span>An té is cneasta a dheineann obair is air is mó a cuirtear obair.</span></p>
<lb n="6515"/>
<lb n="6516"/><p><span>1635. Is ceart san is ní h-aon chall é</span>
<lb n="6517"/><span>Capall a chur mar a dtreabhann sé.</span>
<lb n="6518"/><span>.i. Capall (nó duine) a chur ag déanamh na h-oibre is fearr</span>
<lb n="6519"/><span>atá ar a chumas.</span></p>
<lb n="6520"/>
<lb n="6521"/><p><span>1636. An Giolla Deacair is an capall nach éascaidh.</span>
<lb n="6522"/><span>Le teachtaire mall adeirtear é sin.  Tagairt do'n tsean-scéal</span>
<lb n="6523"/><span>fiannaidheachta atá ann is dearbh.</span></p>
<lb n="6524"/>
<lb n="6525"/><p><span>1637. Ní dhéanfadh an saoghal capall ráis d'asal.</span>
<lb n="6526"/></p>
</div>
<pb n="202"/>
<div><lb n="6527"/><p><span>1638. An té ná téigheann ag marcaidheacht ach go</span>
<lb n="6528"/><span>h-annamh bíonn a chuid spur ar iarraidh.</span>
<lb n="6529"/><span>.i. Ní bhíd le fagháil.</span></p>
<lb n="6530"/>
<lb n="6531"/><p><span>1639. Bíonn searrach 'na ghearrán go Nodlaig.</span></p>
<lb n="6532"/>
<lb n="6533"/><p><span>1640. Is minic a dheineann braimichín giobalach</span>
<lb n="6534"/><span>capaillín cumasach.</span></p>
<lb n="6535"/>
<lb n="6536"/><p><span>1641. Níl aon bhraimichín is aoirde chaitheann a thón</span>
<lb n="6537"/><span>ná an braimichín is mó mairc.</span>
<lb n="6538"/><span>Daoine go mbíonn scéal náireach ag baint leo is minic nach ag</span>
<lb n="6539"/><span>éalú i bhfolach ó radharc daoine a bhíd siad.</span></p>
<lb n="6540"/>
<lb n="6541"/><p><span>1642. Ná tabhair ionntaoibh le miúil dubh go mbeadh</span>
<lb n="6542"/><span>pus bán uirthi ná le h-asal ceannfhionn</span>
<lb n="6543"/><span>gleabach liath go mbeadh scothfhinne ann.</span></p>
<lb n="6544"/>
<lb n="6545"/><p><span>1643. Aos capaill na gcomharsan—a seacht ag</span>
<lb n="6546"/><span>eirghe a h-ocht.</span>
<lb n="6547"/><span>Droch-mheas é sin .i. ní fios cad é an t-aos a bheadh ag capall</span>
<lb n="6548"/><span>mar sin.  Deirtear ná h-aithnightear aos capaill ar a fhiacla tar</span>
<lb n="6549"/><span>éis aoise a h-ocht mbliana amach agus dar ndóigh bheadh an chomharsa</span>
<lb n="6550"/><span>á rádh ná raibh d'aois ag á chapall féin ach an méid sin.</span></p>
<lb n="6551"/>
<lb n="6552"/><p><span>1644. Capall dubh gan ball bíonn an feall 'na</span>
<lb n="6553"/><span>chroidhe.</span></p>
<lb n="6554"/>
<lb n="6555"/><p><span>Gan ball bán 'n-a éadan.</span></p>
<lb n="6556"/>
<lb n="6557"/><p><span>1645. Srathar na h-aindeise ar chapall na tubaiste.</span>
<lb n="6558"/><span>Ar an té go mbíonn mí-adh cheana air iseadh thuiteann an tubaist.</span></p>
<lb n="6559"/>
<lb n="6560"/><p><span>1646. Rí gach datha an donn ach an capall buidhe go</span>
<lb n="6561"/><span>mbeadh síog 'n-a dhrom.</span>
<lb n="6562"/></p>
</div>
<pb n="203"/>
<div><lb n="6563"/><p><span>1647. Ní fios cioca is searrach na deagh-lárach.</span>
<lb n="6564"/><span>Deirtear é sin go magúil i dtaobh daoine bhíonn ag sárú a</span>
<lb n="6565"/><span>chéile fá uaisleacht na sinsear ó dtánadar.</span></p>
<lb n="6566"/>
<lb n="6567"/><p><span>1648. Iomarca capall i mbaile gan treabhaireacht,</span>
<lb n="6568"/><span>nó iomarca ban gan abhras.</span>
<lb n="6569"/><span>Ní ceart agus ní maith iad.</span>
<lb n="6570"/><span>Féach uimhreacha 423, 1210, 1243, 1310, 1363, 1490, 1606 — 10,</span>
<lb n="6571"/><span>1812.</span></p>
<lb n="6572"/>
<lb n="6573"/><p><span>MADRAÍ, GADHAIR, COILEÁIN, &C.</span></p>
<lb n="6574"/>
<lb n="6575"/><p><span>1649. Is fearr madra beo ná león marbh,</span></p>
<lb n="6576"/>
<lb n="6577"/><p><span>1650. Nuair a bheidh do lámh i mbéal an mhadra</span>
<lb n="6578"/><span>tarraing go réidh í.</span></p>
<lb n="6579"/>
<lb n="6580"/><p><span>1651. Ná bac aoinne go mbíonn a lámh i mbéal an</span>
<lb n="6581"/><span>mhadra aige.</span>
<lb n="6582"/><span>Lámh i mbéal madra .i. duine ná beadh ar a thoil féin ach é fé</span>
<lb n="6583"/><span>chumas duine d'fhéadfadh díobháil mhór a déanamh do.</span></p>
<lb n="6584"/>
<lb n="6585"/><p><span>1652. Tabhair droch-ainm ar mhadra is leanfaidh</span>
<lb n="6586"/><span>sé dhe.</span>
<lb n="6587"/><span>nó:</span>
<lb n="6588"/><span>Tabhair droch-ainm ar ghadhar agus caithfidh</span>
<lb n="6589"/><span>gach aoinne cloch leis.</span></p>
<lb n="6590"/>
<lb n="6591"/><p><span>1653. Is dána gach madra 'na atrainn féin,</span>
<lb n="6592"/><span>[nó: i ndoras a thighe féin, nó: ar a charn</span>
<lb n="6593"/><span>aoiligh féin].</span>
<lb n="6594"/><span>Agus ní madraí amháin a bhíonn amhlaidh.</span>
<lb n="6595"/></p>
</div>
<pb n="204"/>
<div><lb n="6596"/><p><span>1654. Meas madra ar a athair.</span>
<lb n="6597"/><span>Throidfeadh sé le n-a athair chomh fonnmhar agus a throidfeadh le</span>
<lb n="6598"/><span>h-aon mhadra eile.</span></p>
<lb n="6599"/>
<lb n="6600"/><p><span>1655. Is maith an rud eagla a chur ar an madra.</span>
<lb n="6601"/><span>.i. Níl slí eile chun lucht uilc a riar ach bheith go dian ortha.</span></p>
<lb n="6602"/>
<lb n="6603"/><p><span>1656. Is minic cú mall sona.</span></p>
<lb n="6604"/>
<lb n="6605"/><p><span>1657. Is olc an chú nach fiú fead a leigeann uirthi.</span></p>
<lb n="6606"/>
<lb n="6607"/><p><span>1658. B'fhearra dhuit madraí an bhaile ag lútáil</span>
<lb n="6608"/><span>ort ná aon mhadra amháin ag amhastraigh ort.</span>
<lb n="6609"/><span>.i. Bíodh nach mór is fiú cáirdeas daoine suaracha is lugha ná</span>
<lb n="6610"/><span>san an tairbhe a namhdas.</span></p>
<lb n="6611"/>
<lb n="6612"/><p><span>1659. Ní baoghal duit an madra a sceamhfaidh ort.</span>
<lb n="6613"/><span>Sé an duine dhéanfadh an díobháil ós íseal duit an baoghal.</span></p>
<lb n="6614"/>
<lb n="6615"/><p><span>1660. Congaibh an cnámh agus leanfaidh an madra thu.</span>
<lb n="6616"/><span>.i. Geall breab do dhroch-dhuine agus gheobhaidh tú tairbhe as nó</span>
<lb n="6617"/><span>ní dhéanfaidh díobháil duit.</span></p>
<lb n="6618"/>
<lb n="6619"/><p><span>1661. Is minic cnámh mór ag droch-mhadra.</span></p>
<lb n="6620"/>
<lb n="6621"/><p><span>1661a. Cuid an mhadra bhig.</span>
<lb n="6622"/><span>.i. An chuid d'fhágfadh an madra mór 'na dhiaidh.</span></p>
<lb n="6623"/>
<lb n="6624"/><p><span>1662. Rith an mhadra chun na falluinge.</span>
<lb n="6625"/><span>Deirtear é sin nuair a chítear duine ag lorg na seascaireachta.</span></p>
<lb n="6626"/>
<lb n="6627"/><p><span>1663. Dálta madra an dá chás.</span>
<lb n="6628"/><span>nó:</span>
<lb n="6629"/><span>Ní thagann rith agus amhastrach leis.</span>
<lb n="6630"/><span>.i. Ní thig le madra bheith ag rith agus ag sceamhghail san uair</span>
<lb n="6631"/><span>chéadna.  "Ní féidir bheith ag feadghail is ag ithe mine."</span>
<lb n="6632"/></p>
</div>
<pb n="205"/>
<div><lb n="6633"/><p><span>1664. Ag imeacht agus a eirball tré n-a ghabhal aige.</span>
<lb n="6634"/><span>Mar do bheadh madra go mbeadh mí-ghníomh déanta aige agus</span>
<lb n="6635"/><span>eagla pionósa air.</span></p>
<lb n="6636"/>
<lb n="6637"/><p><span>1665. An té bhuailfeadh mo mhadra bhuailfeadh</span>
<lb n="6638"/><span>me féin.</span>
<lb n="6639"/><span>Bladhmann bagartha bruighne é sin.  Mar adubhairt Toirdhealbhach</span>
<lb n="6640"/><span>láidir:</span></p>
<lb n="6641"/>
<lb n="6642"/><p><span>"Hurú! Cé bhuailfeadh mo mhadra?</span>
<lb n="6643"/><span>Hurú! Cé stracfadh mo chába?</span>
<lb n="6644"/><span>Hurú! Cé déarfadh nach gaige me?</span>
<lb n="6645"/><span>Is gurab ainm dom Toirdhéalbhach Láidir."</span></p>
<lb n="6646"/>
<lb n="6647"/><p><span>1666. I gcosaibh con bhíonn (nó: bhíos) a cuid.</span>
<lb n="6648"/><span>nó:</span></p>
<lb n="6649"/>
<lb n="6650"/><p><span>I gcosaibh con bhíos a cuid,</span>
<lb n="6651"/><span>Deirim leat, a dhuine ghlic!</span>
<lb n="6652"/><span>Sean-fhocal agus é fíor!</span>
<lb n="6653"/><span>Ní gnáthach siubhal síor seisc.</span></p>
<lb n="6654"/>
<lb n="6655"/><p><span>1667. Is fearr an chú bhíonn ar siubhal ná an chú</span>
<lb n="6656"/><span>bhíonn 'na lúib.</span>
<lb n="6657"/><span>'na lúib .i. 'na codla.</span></p>
<lb n="6658"/>
<lb n="6659"/><p><span>1668. Bád gan stiúir nó cú gan eirball.</span>
<lb n="6660"/><span>Ní bhíonn feidhm ná maitheas ionnta.</span></p>
<lb n="6661"/>
<lb n="6662"/><p><span>1669. Aithnigheann na coin croiceann a chéile.</span></p>
<lb n="6663"/>
<lb n="6664"/><p><span>1670. Ní h-ionnan aon ní agus comhrac an tseana-</span>
<lb n="6665"/><span>mhadra.</span></p>
<lb n="6666"/>
<lb n="6667"/><p><span>1671. Ag lorg a mhadra is gan fios a dhatha aige.</span>
<lb n="6668"/><span>Duine ar lorg ruda agus gan a thuairisc go cruinn aige, nó</span>
<lb n="6669"/><span>duine bheadh ag déanamh ruda agus gan a fhios ró chruinn aige cad</span>
<lb n="6670"/><span>chuige an obair.</span>
<lb n="6671"/></p>
</div>
<pb n="206"/>
<div><lb n="6672"/><p><span>1672. Cuimhnigheann an giolla gannach ar a choin.</span>
<lb n="6673"/><span>Duine go mbíonn cion ar a mhadra aige roinnfeadh sé a bhéile</span>
<lb n="6674"/><span>féin leis.</span></p>
<lb n="6675"/>
<lb n="6676"/><p><span>1673. Coileáin d'aon ál iseadh iad.</span>
<lb n="6677"/><span>.i. Is dual dóibh bheith mar a chéile.</span></p>
<lb n="6678"/>
<lb n="6679"/><p><span>1674. Coileán an charbaill duibh an t-adhbhar gadhair</span>
<lb n="6680"/><span>is fearr.</span></p>
<lb n="6681"/>
<lb n="6682"/><p><span>1675. I ndeire a gcoda 'seadh throidid na coileáin.</span>
<lb n="6683"/><span>Nuair ná bíonn ann fós le n-ithe ach an beagán bíd siad</span>
<lb n="6684"/><span>d'iarraidh é bhreith ó chéile.</span></p>
<lb n="6685"/>
<lb n="6686"/><p><span>1676. Annsúd do báthadh a choileáin.</span>
<lb n="6687"/><span>Nuair chítear duine go h-an-mhinic i n-áit áirithe agus go dtuig-</span>
<lb n="6688"/><span>tear go mbíonn cúis seachas cúis ghnótha aige chun a bheith ann —</span>
<lb n="6689"/><span>deirtear é sin na thaobh.  Is gnáth le máthair coileán teacht go</span>
<lb n="6690"/><span>minic ag lorg a h-áil san áit i mbáthfaí iad.</span>
<lb n="6691"/><span>Féach uimhreacha 444, 925, 1154, 1271, 1821.</span></p>
<lb n="6692"/>
<lb n="6693"/><p><span>CAIT.</span></p>
<lb n="6694"/>
<lb n="6695"/><p><span>1676a. Gnó cait luch a mharbhú.</span></p>
<lb n="6696"/>
<lb n="6697"/><p><span>1676b. Cad a dhéanfadh mac an chait ach luch a mharbhú.</span>
<lb n="6698"/><span>Is minic sin 'á rádh le mac go bhfeicfí droch-dhúchas a athar ann.</span></p>
<lb n="6699"/>
<lb n="6700"/><p><span>1677. Nuair a bhíonn an cat amuich bíonn an luch ag</span>
<lb n="6701"/><span>rinnce [nó: bíonn na luchaigh, & c.].</span></p>
<lb n="6702"/>
<lb n="6703"/><p><span>1678. Fé bhais cait.</span>
<lb n="6704"/><span>Mar bhíonn luch uaireannta — agus gur dona an tslí bheith amhlaidh.</span>
<lb n="6705"/></p>
</div>
<pb n="207"/>
<div><lb n="6706"/><p><span>1679. Briseann an dúchas tré shúilibh an chait.</span>
<lb n="6707"/><span>Tar éis gach díchill d'iarraidh rudaí eile a mhúineadh dho.</span></p>
<lb n="6708"/>
<lb n="6709"/><p><span>1680. Dearmhad bhean a' tighe ag an gcat.</span>
<lb n="6710"/><span>.i. An t-im nó an bainne ná cuireann sí i bhfolach.  Adeirtear</span>
<lb n="6711"/><span>go raibh trí pingne ag an gcat agus gur cheannuigh sé ortha buadh</span>
<lb n="6712"/><span>radhairce istoidhche, siubhal ná cloisfí agus dearmhad bhean a'tighe.</span>
<lb n="6713"/><span>Táid ó shin aige.</span></p>
<lb n="6714"/>
<lb n="6715"/><p><span>1681. An rud a choigleas na mná itheann an cat é.</span></p>
<lb n="6716"/>
<lb n="6717"/><p><span>1682. Dá mbeadh cuigeann ag an gcat ba mhinic a</span>
<lb n="6718"/><span>lapa féin ann.</span></p>
<lb n="6719"/>
<lb n="6720"/><p><span>1683. Is minic a raghadh an cat 'on tráigh ach le</span>
<lb n="6721"/><span>leisce a lapa 'fhliuchadh.</span>
<lb n="6722"/><span>nó:</span>
<lb n="6723"/><span>Is ait leis an gcat an t-iasc ach ní h-áil leis</span>
<lb n="6724"/><span>a chosa fhliuchadh.</span></p>
<lb n="6725"/>
<lb n="6726"/><p><span>1684. D'íosadh cat ciúin coinneall [nó: páideóg].</span>
<lb n="6727"/><span>.i. Is minic a bheadh ciúin cionntach.</span></p>
<lb n="6728"/>
<lb n="6729"/><p><span>1685. Dúil an chait sa phraisigh.</span></p>
<lb n="6730"/>
<lb n="6731"/><p><span>1686. Fuadach an chait ar an domblas.</span>
<lb n="6732"/><span>Deirtear é sin nuair théigheann duine i mbaoghal d'iarraidh ruda</span>
<lb n="6733"/><span>agus gur rud gan mhaith é nuair a bhíonn gabhtha aige.  Sciobann</span>
<lb n="6734"/><span>an cat an domblas ó'n mbúistéir a chaitheann uaidh é tar éis é</span>
<lb n="6735"/><span>bhaint as an ainmhidhe marbh.  Ní bhíonn a fhios ag an gcat gur</span>
<lb n="6736"/><span>domblas a bhíonn aige go gcromann ar a shuaineas 'á ithe.</span></p>
<lb n="6737"/>
<lb n="6738"/><p><span>1687. Ath-ghairid an chait tríd an ngríosaigh.</span>
<lb n="6739"/><span>.i. Comhgar gurbh' fhearr gan a ghabháil.</span></p>
<lb n="6740"/>
<lb n="6741"/><p><span>1688. Troscadh an chait cheannfhinn: ithim feoil ach</span>
<lb n="6742"/><span>ní ólaim bainne.</span>
<lb n="6743"/><span>Nuair bheadh a dhóthain feola ithte aige ba bheag air bainne.</span>
<lb n="6744"/><span>gníomh an té ghoidfeadh do phúnt agus a mholfadh é féin toisc gur</span>
<lb n="6745"/><span>fhág sé agat do phinginn.</span>
<lb n="6746"/></p>
</div>
<pb n="208"/>
<div><lb n="6747"/><p><span>1689. Ar mhaithe leis féin iseadh dheineann an cat</span>
<lb n="6748"/><span>crónán.</span>
<lb n="6749"/><span>Bheadh rud ar siubhal ag duine agus ní tuigfí a chúis, ach ar ball</span>
<lb n="6750"/><span>gheobhthaí a fhios go raibh cúis mhaith leis; nó déarfaí é le h-amhras</span>
<lb n="6751"/><span>ar dhuine nuair ná tuigfí cad chuige bhí rud áirithe'á dhéanamh aige.</span></p>
<lb n="6752"/>
<lb n="6753"/><p><span>1690. Ó b'annamh leis an gcat srathar a bheith air.</span>
<lb n="6754"/><span>.i. Ó thárla feidhm ghnótha ar dhuine nach gnáthach leis é.</span></p>
<lb n="6755"/>
<lb n="6756"/><p><span>1691. Féadann cat a leaca 'lighe is tá cead aige</span>
<lb n="6757"/><span>féachaint ar an rí.</span>
<lb n="6758"/><span>.i. Tá a gceart beag féin ag daoine beaga d'á shuaraighe.</span></p>
<lb n="6759"/>
<lb n="6760"/><p><span>1692. Creach an chait a puisín [nó: a piscín].</span>
<lb n="6761"/><span>Do bheadh an bia go léir aici muna mbeadh an puisín.</span></p>
<lb n="6762"/>
<lb n="6763"/><p><span>1693. Níor dhóigh seana-chat riamh é féin.</span>
<lb n="6764"/><span>Ó bhí sé 'na chat óg gan chiall agus go dtáinig ciall cheannaigh do.</span></p>
<lb n="6765"/>
<lb n="6766"/><p><span>1694. Slí d'á chait chun rinnce.</span>
<lb n="6767"/><span>Sin é adeirtear a bhíonn ó dhuine a thagann go mí-iomcharach ag</span>
<lb n="6768"/><span>déanamh cumhgaraigh ar dhaoine eile agus gan gádh aige leis an</span>
<lb n="6769"/><span>bhfairsinge ach chun mian teasbaigh éigin a shásamh.</span></p>
<lb n="6770"/>
<lb n="6771"/><p><span>1695. Is geall ar an gcat a chroiceann.</span>
<lb n="6772"/><span>Deirtear san i dtaobh urraidheachta agus aon ní cosúil léi.</span>
<lb n="6773"/><span>Nuair bheadh croicean an chait agat gurbh urraidheacht é sin ar an</span>
<lb n="6774"/><span>gcuid eile dhe.</span></p>
<lb n="6775"/>
<lb n="6776"/><p><span>1696. Cat i mbunnach.</span>
<lb n="6777"/><span>.i. Fillte casta istigh ann .i. seascair.</span></p>
<lb n="6778"/>
<lb n="6779"/><p><span>1697. Ag borradh is ag at mar a bheadh cat i mála.</span>
<lb n="6780"/><span>Féach freisin uimhreacha — 297, 377, 474, 490, 704, 824, 1144,</span>
<lb n="6781"/><span>1154, 1491, 1757, 1838, 1854, 1858, 1968.</span>
<lb n="6782"/></p>
</div>
<pb n="209"/>
<div><lb n="6783"/><p><span>MUCA.</span></p>
<lb n="6784"/>
<lb n="6785"/><p><span>1698. Dá gcuirtheá síoda buidhe ar mhuic b'é binneas</span>
<lb n="6786"/><span>a béil gnúsacht.</span></p>
<lb n="6787"/>
<lb n="6788"/><p><span>1699. Nár chaithidh an mhuc a laincis [nó: a laincide].</span>
<lb n="6789"/><span>Déarfaí é sin le duine go mbeadh gléas agus faisiúin air nár</span>
<lb n="6790"/><span>dhual do.</span></p>
<lb n="6791"/>
<lb n="6792"/><p><span>1700. Tá éisteacht na muice bradaighe aige.</span>
<lb n="6793"/><span>Déarfaí é sin le duine go mbeadh cluasa maithe aige.</span></p>
<lb n="6794"/>
<lb n="6795"/><p><span>1701. Muc i sac.</span>
<lb n="6796"/><span>Rud nach ceart do dhuine a cheannach.</span></p>
<lb n="6797"/>
<lb n="6798"/><p><span>1702. Coinsias muice i ngarrdha.</span>
<lb n="6799"/><span>.i. Coinsias a leigeann di réabadh agus slad agus goid a</span>
<lb n="6800"/><span>dhéanamh gan chathú.</span></p>
<lb n="6801"/>
<lb n="6802"/><p><span>1703. Má's maith í an chráin ní beag liom banbh</span>
<lb n="6803"/><span>d'á h-ál.</span></p>
<lb n="6804"/>
<lb n="6805"/><p><span>1704. Is olc an banbh ascala agat é.</span>
<lb n="6806"/><span>Déarfaí é sin i dtaobh duine go mbeifeá le fada ag déanamh</span>
<lb n="6807"/><span>cineáltais agus tairbhe dho agus annsan d'iompochadh ort.</span></p>
<lb n="6808"/>
<lb n="6809"/><p><span>1705. Ní banbh gan chró é.</span>
<lb n="6810"/><span>Ní duine é gur gádh dho bheith ag iarraidh lóistín ar aoinne .i. tá</span>
<lb n="6811"/><span>airgead nó cáirde go leór aige chun foithin a sholáthar do.</span></p>
<lb n="6812"/>
<lb n="6813"/><p>
<lb n="6814"/><span>1706. Saill bhuidhe d'á cur ar dhruim muice méithe.</span>
<lb n="6815"/><span>nó:</span>
<lb n="6816"/><span>Ag cuimilt bhlonaige de thóin muice.</span>
<lb n="6817"/><span>Ag cur iomarca le flúirse.</span>
<lb n="6818"/></p>
</div>
<pb n="210"/>
<div><lb n="6819"/><p><span>1707. Na muca ciúine itheann an triosc [nó: an mhin].</span></p>
<lb n="6820"/>
<lb n="6821"/><p><span>1708. Is cuma nó muc duine gan seift.</span></p>
<lb n="6822"/>
<lb n="6823"/><p><span>1709. Chuirfeadh sé muc ag aisioc.</span>
<lb n="6824"/><span>Rud gráiniúil.</span></p>
<lb n="6825"/>
<lb n="6826"/><p><span>1710. Col an chulaigh le na mhucaibh féin.</span>
<lb n="6827"/><span>Deirtear san le daoinibh a thabharfadh an droch-íde ar a</span>
<lb n="6828"/><span>muinntir féin a thabharfaidís ar chách eile.  Ní bhíonn col ar bith</span>
<lb n="6829"/><span>ag an gculach le n-a mhucaibh féin.</span></p>
<lb n="6830"/>
<lb n="6831"/><p><span>1711. Péarlaí i gcluasaibh muc.</span></p>
<lb n="6832"/>
<lb n="6833"/><p><span>Muc iseadh fós í d'aimhdheoin na bpéarlaí.</span></p>
<lb n="6834"/>
<lb n="6835"/><p><span>1712. Má bheireann tú ar mhuic beir ar chois uirthi.</span>
<lb n="6836"/><span>.i. Ar chois tosaigh.  Sin é an tslí is fearr chun í chongbháil.</span></p>
<lb n="6837"/>
<lb n="6838"/><p><span>1713. Muc ar gach malainn.</span>
<lb n="6839"/><span>Bíonn san ar dhuine go mbíonn cuma dúr mí-shásta air go minic.</span>
<lb n="6840"/><span>Féach uimhreacha 20, 39, 40, 378, 819, 90, 1777, 1823.</span></p>
<lb n="6841"/>
<lb n="6842"/><p><span>CAOIRIGH.</span>
<lb n="6843"/><span>1714. Luigh le h-uanaibh agus éirigh le h-éanaibh.</span></p>
<lb n="6844"/>
<lb n="6845"/><p><span>1715. An t-uan ag múineadh méidhlighe d'á mháthair.</span>
<lb n="6846"/><span>.i. Duine gan eolas ag múineadh a oide.</span></p>
<lb n="6847"/>
<lb n="6848"/><p><span>1716. Is minic a bhí uan bán ag caora dhubh.</span>
<lb n="6849"/><span>Is minic mac maith ag droch-athair nó droch-mháthair.</span></p>
<lb n="6850"/>
<lb n="6851"/><p><span>1717. Bearr an t-uan is caith uait an olann.</span></p>
<lb n="6852"/>
<lb n="6853"/><p><span>1718. Ní truime de an chaora a h-olann.</span>
<lb n="6854"/></p>
</div>
<pb n="211"/>
<div><lb n="6855"/><p><span>1719. Bíonn caora dhubh ar an tréad is gile.</span></p>
<lb n="6856"/>
<lb n="6857"/><p><span>1720. Bíonn an chaora bhacach ar tosach uair éigin.</span></p>
<lb n="6858"/>
<lb n="6859"/><p><span>1721. Ní bhíonn aon tréad gan raimín.</span></p>
<lb n="6860"/>
<lb n="6861"/><p><span>1722. Is deacair a h-uan a bhaint de'n tseana-</span>
<lb n="6862"/><span>chaora.</span>
<lb n="6863"/><span>Bíonn sí imnidheach glic.</span></p>
<lb n="6864"/>
<lb n="6865"/><p><span>1723. Bíonn caora dhubh ar tosach uair éigin.</span>
<lb n="6866"/><span>Agus seoltar na caoire geala go léir ar aimhleas.</span></p>
<lb n="6867"/>
<lb n="6868"/><p><span>1724. Caora mhór an t-uan i bhfad.</span>
<lb n="6869"/><span>Nuair bheadh ualach beag i bhfad ort bheadh sé, dar leat, 'na</span>
<lb n="6870"/><span>ualac ró trom go léir.</span></p>
<lb n="6871"/>
<lb n="6872"/><p><span>1725. Ná bac aoinne ná fuil bearradh a chaorach</span>
<lb n="6873"/><span>féin aige.</span>
<lb n="6874"/><span>.i. Is dealbh an duine ná bíonn caora aige.  Bíonn sé gan olann</span>
<lb n="6875"/><span>gan éadach.  Nó — is mairg do'n té go mbíonn tairbhe a shaothair</span>
<lb n="6876"/><span>ag duine eile.</span></p>
<lb n="6877"/>
<lb n="6878"/><p><span>1726. Fliuchann fear aon chaorach a bhrat</span>
<lb n="6879"/><span>Chomh maith le fear a sé nó a seacht.</span>
<lb n="6880"/><span>Caithfidh fear aon chaorach bheith amuich fé'n mbáistigh chomh maith</span>
<lb n="6881"/><span>agus dá mbeadh tréad aige.</span></p>
<lb n="6882"/>
<lb n="6883"/><p><span>1727. Is fearr cinn ná ceann mara mbeadh ann ach</span>
<lb n="6884"/><span>dhá cheann seana-chaorach.</span></p>
<lb n="6885"/>
<lb n="6886"/><p><span>1728. Fear na caorach beirbhithe.</span>
<lb n="6887"/><span>Bhí féasta aige ach bhí sé feasta gan aon chaora.</span></p>
<lb n="6888"/>
<lb n="6889"/><p><span>1729. Is minic a Cailleadh caora i ngioll ar luach</span>
<lb n="6890"/><span>leathphingne de tharra.</span>
<lb n="6891"/><span>Chun comhartha a chur ortha an tarra.</span>
<lb n="6892"/><span>Féach uimhreacha 152, 485, 573, 1486, 1739.</span>
<lb n="6893"/></p>
</div>
<pb n="212"/>
<div><lb n="6894"/><p><span>GIRRFHIADH.</span></p>
<lb n="6895"/>
<lb n="6896"/><p><span>1730. Codla an ghirrfhiaidh.</span>
<lb n="6897"/><span>Agus a leath-shúil oscailte.</span></p>
<lb n="6898"/>
<lb n="6899"/><p><span>1731. Léim ghirrfhiaidh [nó: girrfhéidh].</span></p>
<lb n="6900"/>
<lb n="6901"/><p><span>1732. Má's gasta an míolmuighe gabhtar é fé dheire.</span></p>
<lb n="6902"/>
<lb n="6903"/><p><span>1733. Is deacair girrfhiadh a chur as tor ná bíonn</span>
<lb n="6904"/><span>sé [ann].</span></p>
<lb n="6905"/>
<lb n="6906"/><p><span>1734. Tabhair póg do chois an ghirrfhiaidh!</span>
<lb n="6907"/><span>Nuair bhíonn duine 'á chomhairliú luathas a dhéanamh chun teacht:</span>
<lb n="6908"/><span>suas le rud éigin a bhíonn imithe, deirtear é sin le seirbhthean</span>
<lb n="6909"/><span>nuair a ceaptar ná fuil fagháil ar bhreith air.</span></p>
<lb n="6910"/>
<lb n="6911"/><p><span>1735. Gach 'ra bliain bíonn an girrfhiadh fireann</span>
<lb n="6912"/><span>agus baineann.</span></p>
<lb n="6913"/>
<lb n="6914"/><p><span>Na patacháin óga bhíonn amhlaidh, má's fíor.</span></p>
<lb n="6915"/>
<lb n="6916"/><p><span>1736. Geach 're mbliain a bhíonn na fiadhna fireann.</span></p>
<lb n="6917"/>
<lb n="6918"/><p><span>1737. Girrfhiadh idir chonartaibh.</span>
<lb n="6919"/><span>Aon ruidín bocht lag ná bíonn trua ag iomad namhad do.</span>
<lb n="6920"/><span>Féach uimhreacha 1244, 1844.</span></p>
<lb n="6921"/>
<lb n="6922"/><p><span>GABHAIR.</span></p>
<lb n="6923"/>
<lb n="6924"/><p><span>1738. A thiarcais a' domhain! mar ithid na gabhair</span>
<lb n="6925"/><span>cabáiste.</span></p>
<lb n="6926"/>
<lb n="6927"/><p><span>1739. Bolgam do'n mhionán is a sháth do'n uan.</span>
<lb n="6928"/></p>
</div>
<pb n="213"/>
<div><lb n="6929"/><p><span>1740. Is deacair rogha bhaint as dá ghabhar chaocha.</span></p>
<lb n="6930"/>
<lb n="6931"/><p><span>1741. Nuair a théigheann an gabhar 'on teampall ní</span>
<lb n="6932"/><span>stadann go h-althóir.</span></p>
<lb n="6933"/>
<lb n="6934"/><p><span>1742. Is fearr marcaidheacht ar ghabhar ná coisidheacht</span>
<lb n="6935"/><span>d'á fheabhas.</span></p>
<lb n="6936"/>
<lb n="6937"/><p><span>1743. Is maith liom do bhainne, a ghabhair bhréin!</span>
<lb n="6938"/><span>Ach ní maith liom tu féin ná do dhath.</span></p>
<lb n="6939"/>
<lb n="6940"/><p><span>1744. Olann a bhaint de ghabhar nó iarraidh abhrais ar</span>
<lb n="6941"/><span>phocán.</span></p>
<lb n="6942"/>
<lb n="6943"/><p><span>Rudaí nach féidir a dhéanamh.</span></p>
<lb n="6944"/>
<lb n="6945"/><p><span>1745. Mara mbeadh agat ach pocán gabhair bí i lár</span>
<lb n="6946"/><span>an aonaigh leis.</span>
<lb n="6947"/><span>.i. Pé gnó bheidh 'á dhéanamh agat ná bíodh cúthaileacht ná</span>
<lb n="6948"/><span>scáthúlacht ort 'á dhéanamh.</span></p>
<lb n="6949"/>
<lb n="6950"/><p><span>1746. I n-adhairc ghabhair</span>
<lb n="6951"/><span>.i. I dteannta, i n-ocáid do sháraithe.</span></p>
<lb n="6952"/>
<lb n="6953"/><p><span>1747. Is maith iad na gabhair lá na stoirmeach.</span></p>
<lb n="6954"/>
<lb n="6955"/><p><span>1748. Is gearr go mbeidh an mhínseach níos measa</span>
<lb n="6956"/><span>ná an seana-ghabhar.</span>
<lb n="6957"/><span>Déarfaí é sin nuair a bheadh duine óg ag gabháil le droch-nósaibh</span>
<lb n="6958"/><span>athar nó máthar.</span></p>
<lb n="6959"/>
<lb n="6960"/><p><span>1749. Tá an gabhar dubh 's a h-ál ann</span>
<lb n="6961"/><span>An madra bán 's a chlann.</span>
<lb n="6962"/><span>.i. Níl aon duine ann.  Ní "ál" ná "clann" a bhíonn ag gabhar</span>
<lb n="6963"/><span>ná ag madra.</span>
<lb n="6964"/><span>Féach uimhreacha 343, 810, 831-3, 1839.</span>
<lb n="6965"/></p>
</div>
<pb n="214"/>
<div><lb n="6966"/><p><span>AINMHIDHTHE ÉAGSÚLA.</span></p>
<lb n="6967"/>
<lb n="6968"/><p><span>1750. Níor chuir an madaruadh aoinne riamh amach</span>
<lb n="6969"/><span>do b'fhearr ná é féin.</span>
<lb n="6970"/><span>.i. Chun soláthair do.  Deirtear san le daoinibh go mbíonn</span>
<lb n="6971"/><span>ainm rógaire ortha.</span></p>
<lb n="6972"/>
<lb n="6973"/><p><span>1751. Madaruadh dá uair ní mealltar é.</span>
<lb n="6974"/><span>Ní mealltar sa tslí céadna é.</span></p>
<lb n="6975"/>
<lb n="6976"/><p><span>1752. An madaruadh i mbun na gcearc.</span></p>
<lb n="6977"/>
<lb n="6978"/><p><span>1753. D'á fhaid a ritheann leis an madaruadh</span>
<lb n="6979"/><span>beirtear air fé dheire.</span></p>
<lb n="6980"/>
<lb n="6981"/><p><span>1754. Dáltha an mhadaruadh agus na silíní.</span>
<lb n="6982"/><span>Nuair nárbh fhéidir leis iad d'fhagháil dubhairt sé go rabhadar</span>
<lb n="6983"/><span>searbh.</span>
<lb n="6984"/><span>Féach uimhreacha 788. 814, 826, 830, 836, 1261.</span></p>
<lb n="6985"/>
<lb n="6986"/><p><span>1755. Téigheann luch fé stáca</span>
<lb n="6987"/><span>nó:</span>
<lb n="6988"/><span>Is minic a chuaidh luch fé stáca</span>
<lb n="6989"/><span>nó:</span>
<lb n="6990"/><span>Iomcharuigheann an luch an stáca.</span></p>
<lb n="6991"/>
<lb n="6992"/><p><span>1756. Cnoc ag tórmach ar feadh seacht mblian agus</span>
<lb n="6993"/><span>nár tháinig uaidh ach luch.</span>
<lb n="6994"/><span>.i. Geallúintí nó bagarthaí móra agus cóimhlíonadh suarach.</span></p>
<lb n="6995"/>
<lb n="6996"/><p><span>1757. Nuair bhíonn an cat amuich bíonn an luch ag</span>
<lb n="6997"/><span>rinnce.</span></p>
<lb n="6998"/>
<lb n="6999"/><p><span>1758. Bhearrfadh sé luch 'na codla.</span>
<lb n="7000"/><span>Duine aiclidhe dhéanfadh é sin, nó faobhar maith.</span>
<lb n="7001"/></p>
</div>
<pb n="215"/>
<div><lb n="7002"/><p><span>1759. Ba dhual do laogh an fhiaigh rith a bheith aige.</span>
<lb n="7003"/><span>Deirtear é sin nuair chítear tréithe a athar nó a shinsear 'á</span>
<lb n="7004"/><span>dtaisbeáint féin ann i nduine óg.</span></p>
<lb n="7005"/>
<lb n="7006"/><p><span>1760. Coinín i bpoll is a cheann amach.</span>
<lb n="7007"/><span>Le duine bheadh i bhfolach le h-eagla is gnáth é sin a rádh.</span></p>
<lb n="7008"/>
<lb n="7009"/><p><span>1761. Tá an airc luachra 'na bholg.</span>
<lb n="7010"/><span>Le duine itheann mór-chuid bídh is gnáth é sin a rádh.  Creidtear</span>
<lb n="7011"/><span>go dtéigheann airc uaireannta isteach i ngoile daoine má dheinid</span>
<lb n="7012"/><span>codla amuich agus go n-itheann sí biadh chomh tiugh agus shluigeann</span>
<lb n="7013"/><span>an duine é.</span></p>
<lb n="7014"/>
<lb n="7015"/><p><span>1762. Ní lugha liom airc luachra ná é.</span>
<lb n="7016"/><span>Le rud go mbeadh an ghráin agat air adéarfá é sin.</span></p>
<lb n="7017"/>
<lb n="7018"/><p><span>1763. Is fuirist féasóg an leomhain chuthaigh a stathadh</span>
<lb n="7019"/><span>nuair a bhíonn sé féin marbh.</span></p>
<lb n="7020"/>
<lb n="7021"/><p><span>1764. Ní fearr an croicean ná an clúmh.</span></p>
<lb n="7022"/>
<lb n="7023"/><p><span>1765. Ó bearradh na róinte.</span>
<lb n="7024"/><span>I bhfad ó shin.  Chomh fada san siar nach cuimhin le h-aoinne é.</span></p>
<lb n="7025"/>
<lb n="7026"/><p><span>1766. Aithnigheann ciaróg ciaróg eile.</span></p>
<lb n="7027"/>
<lb n="7028"/><p><span>1767. Gach dubhán alla ag tochrais ar a cheirthlín féin.</span>
<lb n="7029"/><span>Deirid lucht na h-ainglise:  Tá sé ag tarrang uisce chun a</span>
<lb n="7030"/><span>mhuilinn féin.</span>
<lb n="7031"/><span>Féach uimhreacha 174, 493, 800.</span>
<lb n="7032"/></p>
</div>
<pb n="217"/>
<div><lb n="7033"/><p><span>XXV.</span></p>
<lb n="7034"/>
<lb n="7035"/><p><span>ÉANLAITHE.</span></p>
<lb n="7036"/>
<lb n="7037"/><p><span>Tá tréithe i n-éanaibh agus is maith an chosmhalóid</span>
<lb n="7038"/><span>iad do chúrsaí daoine agus an tsaoghail agus d'á bhrí</span>
<lb n="7039"/><span>sin tá roinn mhaith seanfhocal sa Ghaedhilg ag tagairt</span>
<lb n="7040"/><span>d'éanaibh.  Ó b'í an chearc tighe is gnáthaighe bhíodh os</span>
<lb n="7041"/><span>comhair súl daoine is fearr a tugadh fé ndeara a</span>
<lb n="7042"/><span>tréithe sin ná tréithe na n-éan eile agus is mó de</span>
<lb n="7043"/><span>seanráidhte atá ann 'na taobh.</span></p>
<lb n="7044"/>
<lb n="7045"/><p><span>1768. Ag díol circe lá fliuch.</span>
<lb n="7046"/><span>Ní duine tuiscionnach a dhéanfadh é, óir nuair a fliuchtar cearc</span>
<lb n="7047"/><span>ní fearr de a deallramh chun í dhíol.</span></p>
<lb n="7048"/>
<lb n="7049"/><p><span>1769. Ní cearc ag breith amuich í.</span>
<lb n="7050"/><span>Déarfaí é sin le duine bheadh cnóisciúnta, gasta.</span></p>
<lb n="7051"/>
<lb n="7052"/><p><span>1770. An chearc ar fad 's an anbhruithe.</span>
<lb n="7053"/><span>.i. An scéal nó an rud go léir.</span></p>
<lb n="7054"/>
<lb n="7055"/><p><span>1771. Ag ithe is ag gearán ar nós cearc ghuir.</span></p>
<lb n="7056"/>
<lb n="7057"/><p><span>1772. Is olc an chearc ná scríobfadh di féin.</span></p>
<lb n="7058"/>
<lb n="7059"/><p><span>1773. Trom cearc i bhfad.</span>
<lb n="7060"/><span>Nuair bheadh ar dhuine í d'iomchur i bhfad, dar leis go mbeadh</span>
<lb n="7061"/><span>meáchaint mhór innti.</span></p>
<lb n="7062"/>
<lb n="7063"/><p><span>1774. Níor reamhruigh cearc ghuir riamh.</span></p>
<lb n="7064"/>
<lb n="7065"/><p><span>1775. Chomh gnóthach le circ go mbeadh ubh aici.</span>
<lb n="7066"/></p>
</div>
<pb n="218"/>
<div><lb n="7067"/><p><span>1776. Ubh na circe duibhe [nó: an tsicín duibh].</span>
<lb n="7068"/><span>Rud gur mhór ag duine é, nó rud go mbeadh meas air nár thuill</span>
<lb n="7069"/><span>sé tré n-a fheabhas féin ach gur leis an "gCirc Duibh" é.  "An</span>
<lb n="7070"/><span>Chearc Dhubh:" duine go mbítear ceanúil air.</span></p>
<lb n="7071"/>
<lb n="7072"/><p><span>1777. Cearc ag glaodhach nó muc ag amhastraigh.</span></p>
<lb n="7073"/>
<lb n="7074"/><p><span>1778. Cearca Samhraidh nó coileacha Fómhair.</span>
<lb n="7075"/><span>Ní maith iad.</span></p>
<lb n="7076"/>
<lb n="7077"/><p><span>1779. Glaodhann gach coileach go dána ar a charn-</span>
<lb n="7078"/><span>aoiligh féin.</span></p>
<lb n="7079"/>
<lb n="7080"/><p><span>1780. Léim choiligh ar charn aoiligh.</span>
<lb n="7081"/><span>Léim dhána, thiarnúil.</span></p>
<lb n="7082"/>
<lb n="7083"/><p><span>1781. Sicíní Fómhair píopairí Earraigh.</span></p>
<lb n="7084"/>
<lb n="7085"/><p><span>1782. Bíonn cearc an tsicín amháin gnóthach.</span>
<lb n="7086"/><span>Ag scríobadh chomh dícheallach agus dá mbeadh ál mór aici.</span></p>
<lb n="7087"/>
<lb n="7088"/><p><span>1783. Níor thacht an biadh riamh máthair na sicíní.</span>
<lb n="7089"/><span>Mar ní mór de bhíonn aici nuair a bhíonn na sicíní sásta.</span></p>
<lb n="7090"/>
<lb n="7091"/><p><span>1784. Ní sia gob an ghé ná gob an ghanndail.</span>
<lb n="7092"/><span>.i. Ní ceart leathchuma dhéanamh ar dhuine agus cothrom do</span>
<lb n="7093"/><span>dhuine eile.</span></p>
<lb n="7094"/>
<lb n="7095"/><p><span>1785. Borradh an aon ghé.</span>
<lb n="7096"/><span>Nuair ná bíonn ann ach aon ghé óg amháin bíonn an biadh go léir</span>
<lb n="7097"/><span>aige-sin agus, dá bhrí sin, tagann fás mór air.  Deirtear i dtaobh</span>
<lb n="7098"/><span>leinbh toirtiúil láidir go mbíonn "borradh an aon ghé fé."</span></p>
<lb n="7099"/>
<lb n="7100"/><p><span>1786. An áit i mbíonn gé bíonn ganndal ann.</span>
<lb n="7101"/><span>['S an áit i mbíonn bean bíonn clampar ann].</span></p>
<lb n="7102"/>
<lb n="7103"/><p><span>1787. Nuair bhíonn an gé ar gor bíonn an ganndal</span>
<lb n="7104"/><span>breoite.</span>
<lb n="7105"/></p>
</div>
<pb n="219"/>
<div><lb n="7106"/><p><span>1788. Mar a chéile é — de'n ghé an t-eirball.</span>
<lb n="7107"/><span>Déarfaí é sin i dtaobh duine go mbeadh gaol aige le dream</span>
<lb n="7108"/><span>éigin go mbeadh mí-chlú ortha tré dhroch-ghníomh éigin .i. "ós duine</span>
<lb n="7109"/><span>aca é tá sé chomh cionntach leo."</span></p>
<lb n="7110"/>
<lb n="7111"/><p><span>1789. Nuair a luighean gé luigheann siad go léir.</span>
<lb n="7112"/><span>Deirtear é sin nuair a dheineann duine rud a chíonn sé 'á</span>
<lb n="7113"/><span>dhéanam ag duine eile.</span></p>
<lb n="7114"/>
<lb n="7115"/><p><span>1790. Éanlaithe aon-chlúdach is dlúth iad le chéile</span>
<lb n="7116"/><span>nó:</span>
<lb n="7117"/><span>1791. Éanlaithe aon chleite fé aon sceich.</span></p>
<lb n="7118"/>
<lb n="7119"/><p><span>1792. Is fearr éan amháin ar láimh ná dhá éan ar</span>
<lb n="7120"/><span>an dtor.</span>
<lb n="7121"/><span>Mar adubhairt Eoghan Ruadh ó Súilleabháin:</span>
<lb n="7122"/><span>"An t-éan a bhéas agat i dtaisce 's i ndíon it' dhóid,</span>
<lb n="7123"/><span>Ná tréig ar a shamhail bheadh ar bharra na craoibhe 'od' dheoin."</span></p>
<lb n="7124"/>
<lb n="7125"/><p><span>1793. Is minic a rug na cleití an fheoil leó.</span>
<lb n="7126"/><span>.i. Bheireadar ar eitilt ó'n namhaid an t-éan.</span></p>
<lb n="7127"/>
<lb n="7128"/><p><span>1794. An gobadán i mbéal na cuaiche.</span>
<lb n="7129"/><span>Áit ná beidh sé choidhche.  Sé an gobadán an t-éinín a leanann</span>
<lb n="7130"/><span>an chuach i gcomhnaidhe.  Nuair a raghaidh sé 'na béal isteach tuitfidh,</span>
<lb n="7131"/><span>an spéir agus an talamh ar a chéile!</span></p>
<lb n="7132"/>
<lb n="7133"/><p><span>1795. Ní thagann an dá thráigh leis an ngobadán.</span>
<lb n="7134"/><span>Ní féidir do dhuine bheith i dhá n-áit ar an uair chéadna, nó ní</span>
<lb n="7135"/><span>féidir do dhuine bheith leis an dá thaobh, caithfidh sé claoidhe le h-aon</span>
<lb n="7136"/><span>taobh amháin.</span></p>
<lb n="7137"/>
<lb n="7138"/><p><span>1796. Tionnlacan an philbín ó n-a nid.</span>
<lb n="7139"/><span>Nuair thagann duine i gcomhgar nide pilbín preabann sí amach</span>
<lb n="7140"/><span>agus leigeann uirthi go mbíonn sí leointe go meallann sí an</span>
<lb n="7141"/><span>duine 'na diaidh tamall ó'n nid.  Imigheann sí ar eitilt annsan.</span>
<lb n="7142"/><span>Deineann cearc fraoich an rud céadna — agus deinid daoine</span>
<lb n="7143"/><span>aithris ortha.</span></p>
<lb n="7144"/>
<lb n="7145"/><p><span>1797. Cuireadh an ghealbhain chun arbhair na gcomharsan.</span>
<lb n="7146"/><span>Déarfaí é sin le duine a bheadh fial le cuid duine eile.</span>
<lb n="7147"/></p>
</div>
<pb n="220"/>
<div><lb n="7148"/><p><span>1798. Is annamh súd lacha gan dúil i snámh.</span>
<lb n="7149"/><span>Duine go mbíonn dúil i rud aige adeir é sin nuair a fiafruigh-</span>
<lb n="7150"/><span>thear de ar mhaith leis cuid de'n rud san.</span></p>
<lb n="7151"/>
<lb n="7152"/><p><span>1799. Dálta na circe fraoich agus an fraoch.</span>
<lb n="7153"/><span>Deirtear nach maith leis an gcirc fraoich an fraoch d'ithe ar</span>
<lb n="7154"/><span>eagla ná beadh a dóithin aici dhe uair eile.  Deirtear é sin le</span>
<lb n="7155"/><span>duine a bhíonn spárálach le rud a bhíonn go flúirseach aige.</span></p>
<lb n="7156"/>
<lb n="7157"/><p><span>1800. Má's gréagach an phéacóg ní pioctar a chnámh.</span>
<lb n="7158"/><span>Gréagach = álainn.  Ní ithtear feoil phéacóige agus, d'á bhrí sin,</span>
<lb n="7159"/><span>níl san áilne ach rud gan tairbhe!</span></p>
<lb n="7160"/>
<lb n="7161"/><p><span>1801. An fhaid a bheidh naosc ar móin is gob uirthi.</span>
<lb n="7162"/><span>.i. go deo.</span></p>
<lb n="7163"/>
<lb n="7164"/><p><span>1802. Teachtaire an fhiaigh ó'n Áirc.</span>
<lb n="7165"/><span>.i. An fiach a chuir Nóá amach agus nár fhill.  I dtaobh teachtaire</span>
<lb n="7166"/><span>mall ná filleann adeirtear é.</span></p>
<lb n="7167"/>
<lb n="7168"/><p><span>1803. Is geal leis an bhfiach dubh a ghearrcach féin.</span></p>
<lb n="7169"/>
<lb n="7170"/><p><span>1804. Áirneán an phréacháin bhunnaigh (?).</span></p>
<lb n="7171"/>
<lb n="7172"/><p><span>1805. Is mór an náire do Mháire Ní Dhála bheith ar</span>
<lb n="7173"/><span>deire, bheith ar deire.</span>
<lb n="7174"/><span>Sin é adeirid na páistí leis an bpréachán a bhíonn ar deire ag</span>
<lb n="7175"/><span>teacht abhaile tráthnóna, brostuigheann an préachán annsan!</span></p>
<lb n="7176"/>
<lb n="7177"/><p><span>1806. Préachán an tráthnóna.</span>
<lb n="7178"/><span>Leadránaidhe duine ná deineann a ghnó go mbeireann an doir-</span>
<lb n="7179"/><span>cheacht air.  Tráthnóna thiar iseadh filleann préacháin abhaile.</span></p>
<lb n="7180"/>
<lb n="7181"/><p><span>1807. Beidh rud ag faoilean fós is faoilean eile</span>
<lb n="7182"/><span>gan seóid.</span>
<lb n="7183"/><span>Déarfadh duine é sin le duine eile d'eiteochadh fé rud éigin é.</span></p>
<lb n="7184"/>
<lb n="7185"/><p><span>1808. Ní h-aon mhoill an fhaoilean nuair thagann an</span>
<lb n="7186"/><span>scadán.</span>
<lb n="7187"/><span>Tagaid na faoilin ar thóir na scadán, agus comhartha ar na</span>
<lb n="7188"/><span>scadáin a bheith ann iseadh na faoilin d'fheiscint ag cluiche i n-áit</span>
<lb n="7189"/><span>áirithe sa bhfairrge.</span>
<lb n="7190"/><span>Féach uimhreacha 41, 42, 43, 44. 282, 488, 493, 814, 816, 1244,</span>
<lb n="7191"/><span>1490, 1547, 1550.</span>
<lb n="7192"/></p>
</div>
<pb n="221"/>
<div><lb n="7193"/><p><span>XXVI.</span></p>
<lb n="7194"/>
<lb n="7195"/><p><span>TRÉIDÍ.</span></p>
<lb n="7196"/>
<lb n="7197"/><p><span>Is taithneamhach an t-ádhbhar suime na seanráidhte</span>
<lb n="7198"/><span>atá sa chaibideal so.  Tá an tréide i litríocht na</span>
<lb n="7199"/><span>Gaedhilg ó'n gcéad aimsir go bhfuil aon eolas againn</span>
<lb n="7200"/><span>'na taobh agus tá an cuma céadna agus na tréithe</span>
<lb n="7201"/><span>céadna ag gabháil anois leis a ghabhadh riamh bíodh gur</span>
<lb n="7202"/><span>tréidí nua-Ghaedhilge iad so uile.  Tá tréithe meoin</span>
<lb n="7203"/><span>Gaedheal scéidhte, leis, ionnta .i. comhgar cainnte,</span>
<lb n="7204"/><span>eolas ar nádúir agus fonn aoir agus grinn.  Tá</span>
<lb n="7205"/><span>clisteacht i dtoghadh na dtrí neithe go ngabhann tréith</span>
<lb n="7206"/><span>amháin leo i dtriúr ach ná bíonn a gcuid tréithe eile</span>
<lb n="7207"/><span>ar aon dul ar chor ar bith.  Tá comparáid magaidh</span>
<lb n="7208"/><span>'na lán aca ar son grinn nó aortha.  Tugtar fé</span>
<lb n="7209"/><span>ndeara an ceangal meadrachta nó comh-fhuama nó,</span>
<lb n="7210"/><span>comh-litrithe atá ortha.</span></p>
<lb n="7211"/>
<lb n="7212"/><p><span>1809. Airgead úis, cubhar na gcárt, gaol na gcnámh —</span>
<lb n="7213"/><span>trí neithe gan rath.</span>
<lb n="7214"/><span>Ús thar ceart, airgead tighe óil agus pósadh lucht gaoil.</span></p>
<lb n="7215"/>
<lb n="7216"/><p><span>1810. Beagán clainne ag rí,</span>
<lb n="7217"/><span>Beagán síl i n-ithir mhéith</span>
<lb n="7218"/><span>Beagán banbh i gcró</span>
<lb n="7219"/><span>[Beagán bó is mórán féir].</span>
<lb n="7220"/><span>Na trí beagáin is fearr.</span>
<lb n="7221"/></p>
</div>
<pb n="222"/>
<div><lb n="7222"/><p><span>1811. Beagán síl i dtalamh cóir,</span>
<lb n="7223"/><span>Beagán bó i bhféar maith,</span>
<lb n="7224"/><span>Beagán cáirde i dtigh an óil —</span>
<lb n="7225"/><span>Ná trí neithe is fearr amuich.</span></p>
<lb n="7226"/>
<lb n="7227"/><p><span>1812. Bean bhreá, capall bán nó tigh ar árd — trí</span>
<lb n="7228"/><span>neithe ná bíonn ádhmharach.</span>
<lb n="7229"/><span>Deirtear "bó" i n-áit "capall" uaireannta.</span></p>
<lb n="7230"/>
<lb n="7231"/><p><span>1813. Guidhe an Luchradáin: bean ghránna agat,</span>
<lb n="7232"/><span>ba bána agat agus teach ar mhullach an</span>
<lb n="7233"/><span>chnuic.</span>
<lb n="7234"/><span>Adeirtear gur guidhe fónta ar mhaithe leat é sin.</span>
<lb n="7235"/><span>Féach uimh. 1840.</span></p>
<lb n="7236"/>
<lb n="7237"/><p><span>1814. Bean mar mhuic, bean mar chirc, bean mar</span>
<lb n="7238"/><span>chaora.</span>
<lb n="7239"/><span>Trí shaghas ban.  Bíonn muc go ceanntréan, cearc go guagach,</span>
<lb n="7240"/><span>caora go cneasta.</span></p>
<lb n="7241"/>
<lb n="7242"/><p><span>1815. Bean trom, maide ar a cheann, long ar</span>
<lb n="7243"/><span>an bpoll.</span>
<lb n="7244"/><span>Mar sin is éifeachtaighe iad.</span></p>
<lb n="7245"/>
<lb n="7246"/><p><span>1816. Ceo i ndeire lae,</span>
<lb n="7247"/><span>Fearthainn i ndeire rae,</span>
<lb n="7248"/><span>Agus galar súl seanduine.</span></p>
<lb n="7249"/>
<lb n="7250"/><p><span>1817. Cumhangrach tighe, cumhangrach croidhe agus</span>
<lb n="7251"/><span>cumhangrach corcáin — trí anacraí móra.</span></p>
<lb n="7252"/>
<lb n="7253"/><p><span>1818. Deire seana-bháid, deire capaill bháin nó</span>
<lb n="7254"/><span>deire máighistir scoile.</span>
<lb n="7255"/><span>Féach uimh. 1243.</span>
<lb n="7256"/></p>
</div>
<pb n="223"/>
<div><lb n="7257"/><p><span>1819. Díogh gach dighe an mheadhg má's sean,</span>
<lb n="7258"/><span>Díogh gach crainn an cárthan glas</span>
<lb n="7259"/><span>Is a ndíogh go léir droch-bhean.</span></p>
<lb n="7260"/>
<lb n="7261"/><p><span>1820. Fear graftha, fear fiaigh agus fear gaoithe.</span>
<lb n="7262"/><span>Trí shaghas fear a bhíonn ann.</span></p>
<lb n="7263"/>
<lb n="7264"/><p><span>1821. Fiacal con, dealg láibe nó focal amadáin —</span>
<lb n="7265"/><span>na trí neithe is géire amuich.</span></p>
<lb n="7266"/>
<lb n="7267"/><p><span>1822. Glúin fir, srón con, cíoch mhná — na trí neithe</span>
<lb n="7268"/><span>is fuaire ar bith.</span></p>
<lb n="7269"/>
<lb n="7270"/><p><span>1823. Gréasaidhe, úcaire is muc — an triúr is sailche</span>
<lb n="7271"/><span>[bréine] amuich.</span>
<lb n="7272"/><span>Is gnáth, leis, "figheadóir" a rádh i n-ionad "gréasaidhe."</span></p>
<lb n="7273"/>
<lb n="7274"/><p><span>1824. Lá ó scoil, Domhnach ó Aifreann, lá ó chéird —</span>
<lb n="7275"/><span>trí neithe nach féidir leo casadh go bráth.</span></p>
<lb n="7276"/>
<lb n="7277"/><p><span>1825. Na trí beaga is fearr — beag na curcóige,</span>
<lb n="7278"/><span>beag na caorach is beag na mná.</span></p>
<lb n="7279"/>
<lb n="7280"/><p><span>1826. Na trí glórtha is binne — meilt bhró, géimreach</span>
<lb n="7281"/><span>bhó is béic leinbh.</span></p>
<lb n="7282"/>
<lb n="7283"/><p><span>1827. Na trí h-éisc is mire:  Ruth, rón agus</span>
<lb n="7284"/><span>ronnach.</span></p>
<lb n="7285"/>
<lb n="7286"/><p><span>1828. Na trí peata is measa — peata sagairt,</span>
<lb n="7287"/><span>peata bacaigh, peata muice [nó: peata</span>
<lb n="7288"/><span>leinbh, peata muice, peata sagairt].</span></p>
<lb n="7289"/>
<lb n="7290"/><p><span>1829. Na trí reatha is mó — rith uisce, rith teine,</span>
<lb n="7291"/><span>rith éithigh.</span>
<lb n="7292"/></p>
</div>
<pb n="224"/>
<div><lb n="7293"/><p><span>1830. Na trí riain is giorra fhanas — rian éin ar</span>
<lb n="7294"/><span>chraoibh, rian bric ar linn, rian fir ar</span>
<lb n="7295"/><span>mhnaoi.</span></p>
<lb n="7296"/>
<lb n="7297"/><p><span>1831. Na trí rian is sia fhanas — rian guail ar</span>
<lb n="7298"/><span>muing, rian cairte i gclaidhe, rian céachta</span>
<lb n="7299"/><span>i gcrích.</span></p>
<lb n="7300"/>
<lb n="7301"/><p><span>1832. Na trí saoghail is sia:</span>
<lb n="7302"/><span>Saoghal an iubhair,</span>
<lb n="7303"/><span>Saoghal an iolair agus</span>
<lb n="7304"/><span>Saoghal Chaillighe Béara</span></p>
<lb n="7305"/>
<lb n="7306"/><p><span>1833. Na trí súile is géire:</span>
<lb n="7307"/><span>Súil na circe i ndiaidh an ghráinne,</span>
<lb n="7308"/><span>Súil an ghabha i ndiaidh an táirrnge,</span>
<lb n="7309"/><span>Agus súil an fhir [? ainnir] i ndiaidh a</span>
<lb n="7310"/><span>ghrádha ghil.</span></p>
<lb n="7311"/>
<lb n="7312"/><p><span>Féach uimh. 1865.</span></p>
<lb n="7313"/>
<lb n="7314"/><p><span>1834. Seanduine, anduine nó leanbh — triúr is beag</span>
<lb n="7315"/><span>maith comaoin a chur ortha.</span>
<lb n="7316"/><span>nó:</span>
<lb n="7317"/><span>Maith ar anduine, maith ar sheanduine nó maith</span>
<lb n="7318"/><span>ar leanbh.</span>
<lb n="7319"/><span>Trí maithe ná faghtar buidheachas d'á gcionn.</span></p>
<lb n="7320"/>
<lb n="7321"/><p><span>1835. "Sílim," "b'fhearr liom," "b'fhéidir" — trí</span>
<lb n="7322"/><span>ní gan bhrí, gan éifeacht.</span></p>
<lb n="7323"/>
<lb n="7324"/><p><span>1336. Síoladóir tiugh, díonadóir fliuch nó beantighe</span>
<lb n="7325"/><span>bheadh ag goid [nó: b.t. nea'-mianach].</span>
<lb n="7326"/><span>Trí donais iseadh iad.</span></p>
<lb n="7327"/>
<lb n="7328"/><p><span>1837. Súil, glúin, uile — na trí ruda is usa a ghortú.</span>
<lb n="7329"/></p>
</div>
<pb n="225"/>
<div><lb n="7330"/><p><span>1838. Táiliúirí, scríbhneóirí is cuit — sin triúr ná</span>
<lb n="7331"/><span>h-oibrigheann gan chruit.</span></p>
<lb n="7332"/>
<lb n="7333"/><p><span>1839. Táiliúir, píobaire is gabhar — an triúr is</span>
<lb n="7334"/><span>aeraighe ar domhan.</span></p>
<lb n="7335"/>
<lb n="7336"/><p><span>1840. Tigh i lúib, ba dubha agus bean mheirgeach.</span>
<lb n="7337"/><span>Trí neithe go mbíonn an rath ortha.</span>
<lb n="7338"/><span>Féach uimh. 1812-3.</span></p>
<lb n="7339"/>
<lb n="7340"/><p><span>1841. Trí breaghtha bréagacha:</span>
<lb n="7341"/><span>Bean Domhnaigh,</span>
<lb n="7342"/><span>Capall Samhraidh,</span>
<lb n="7343"/><span>Bó aonaigh.</span></p>
<lb n="7344"/>
<lb n="7345"/><p><span>Bíonn breáthacht ionnta nach gnáthach ar uairibh eile.  Deirtear</span>
<lb n="7346"/><span>leis "Cailín Domhnaigh, gamhain Samhraidh, bó aonaigh."</span></p>
<lb n="7347"/>
<lb n="7348"/><p><span>1842. Trí bliana fál,</span>
<lb n="7349"/><span>Trí fál each,</span>
<lb n="7350"/><span>Trí each marcach,</span>
<lb n="7351"/><span>Trí marcach iolar,</span>
<lb n="7352"/><span>Trí iolar iubhar,</span>
<lb n="7353"/><span>Trí iubhar crích [nó: iomaire críche].</span>
<lb n="7354"/><span>Trí crích deire domhain.</span></p>
<lb n="7355"/>
<lb n="7356"/><p><span>nó:  Trí cuaille i bhfál, trí fáil do choin, trí coin each… &c.</span></p>
<lb n="7357"/>
<lb n="7358"/><p><span>1843. Trí comharthaí tairbh:</span>
<lb n="7359"/><span>Súil teann,</span>
<lb n="7360"/><span>Muineál reamhar agus</span>
<lb n="7361"/><span>Éadan dána.</span></p>
<lb n="7362"/>
<lb n="7363"/><p><span>1844. Trí ghníomh ó mhíolmuighe: rith géar, léim árd,</span>
<lb n="7364"/><span>filleadh grod.</span></p>
<lb n="7365"/>
<lb n="7366"/><p><span>1845. Trí ghníomh ó mhnaoi — com seang, toll reamhar</span>
<lb n="7367"/><span>agus meanma uallach.</span>
<lb n="7368"/></p>
</div>
<pb n="226"/>
<div><lb n="7369"/><p><span>1846. Trí mí-fhoirtiúin i dtigh duine — báirseach mhná,</span>
<lb n="7370"/><span>seimné deataigh, agus díon tighe ag leigint</span>
<lb n="7371"/><span>tríd.</span></p>
<lb n="7372"/>
<lb n="7373"/><p><span>1847. Trí neithe bhaineas le bligeárd — feirc, fead-</span>
<lb n="7374"/><span>ghail agus fiafruitheacht.</span></p>
<lb n="7375"/>
<lb n="7376"/><p><span>1848. Trí neithe bhaineas le críneacht — sainnt,</span>
<lb n="7377"/><span>clúmh agus ingne.</span></p>
<lb n="7378"/>
<lb n="7379"/><p><span>1849. Trí neithe bhaineas le sonas — fál, fascadh</span>
<lb n="7380"/><span>agus mochóirghe.</span></p>
<lb n="7381"/>
<lb n="7382"/><p><span>1850. Trí neithe chomh maith leis na neithe is fearr le</span>
<lb n="7383"/><span>fagháil — uisce salach ag múchadh teine, casóg</span>
<lb n="7384"/><span>bhréide lá seaca, arán dubh i n-am gortan.</span></p>
<lb n="7385"/>
<lb n="7386"/><p><span>1851. Trí neithe chomh maith le neithe is fearr ná</span>
<lb n="7387"/><span>iad — claidheamh adhmaid ag fear meathta,</span>
<lb n="7388"/><span>bhean ghránna ag dall, droch-éadach ar</span>
<lb n="7389"/><span>dhrúncaer.</span></p>
<lb n="7390"/>
<lb n="7391"/><p><span>1852. Trí neithe chuaidh d'Aristotle a thuiscint —</span>
<lb n="7392"/><span>intinn na mban, obair na mbeach agus</span>
<lb n="7393"/><span>teacht is imeacht na taoide.</span></p>
<lb n="7394"/>
<lb n="7395"/><p><span>1853. Trí neithe nach ceart bheith 'na n-easba — an</span>
<lb n="7396"/><span>cat, an seimné, agus bean an tighe.</span></p>
<lb n="7397"/>
<lb n="7398"/><p><span>1854. Trí neithe nach ceart d'fhear maoidheamh asta —</span>
<lb n="7399"/><span>méid a sparáin, breáthacht a mhná agus</span>
<lb n="7400"/><span>milseacht a chuid leanna.</span></p>
<lb n="7401"/>
<lb n="7402"/><p><span>1855. Trí ní nach féidir a dh'fheiscint — faobhar, gaoth</span>
<lb n="7403"/><span>agus grádh [nó: faobhar, grádh, agus an</span>
<lb n="7404"/><span>drúcht ag tuitim].</span>
<lb n="7405"/></p>
</div>
<pb n="227"/>
<div><lb n="7406"/><p><span>1856. Trí neithe ná fuil aon ionntaoibh ionnta — lá</span>
<lb n="7407"/><span>breá sa Gheimhreadh, sláinte duine críona,</span>
<lb n="7408"/><span>focal duine uasail gan scríbhinn.</span></p>
<lb n="7409"/>
<lb n="7410"/><p><span>1857. Trí neithe ná múintear: guth, féile ná</span>
<lb n="7411"/><span>filidheacht.</span></p>
<lb n="7412"/>
<lb n="7413"/><p><span>1858. Trí neithe ná réidhtigheann le chéile — beirt</span>
<lb n="7414"/><span>bhan pósta i n-aon tigh, dá chat ós cionn</span>
<lb n="7415"/><span>aon luiche, beirt fhear i ndiaidh aon ógmhná.</span></p>
<lb n="7416"/>
<lb n="7417"/><p><span>1859. Trí ruda ná raibh riamh—nead ag luich i</span>
<lb n="7418"/><span>gcluais [.i. clúid] cait, girrfhiadh i seid</span>
<lb n="7419"/><span>con, gé ar gor i bpluais mhadaruaidh.</span></p>
<lb n="7420"/>
<lb n="7421"/><p><span>1860. Trí ruda ná tagann meirg ortha — teanga</span>
<lb n="7422"/><span>mhná, cruidhte capaill bhúistéara agus air-</span>
<lb n="7423"/><span>gead lucht carthannachta.</span></p>
<lb n="7424"/>
<lb n="7425"/><p><span>1861. Trí shaghas bocht — duine bocht le toil Dé,</span>
<lb n="7426"/><span>duine bocht le n-a thoil fhéin, agus duine</span>
<lb n="7427"/><span>bocht dá mbeadh an saoghal aige.</span></p>
<lb n="7428"/>
<lb n="7429"/><p><span>1862. Trí shaghas inchinn — inchinn reatha, inchinn chloiche,</span>
<lb n="7430"/><span>inchinn chéarach</span></p>
<lb n="7431"/>
<lb n="7432"/><p><span>1863. Trí trioblóidí mná na Rinne — páistí, prátaí</span>
<lb n="7433"/><span>a's trioscar.</span>
<lb n="7434"/><span>I ndéisibh Mumhan atá an Rinn.</span></p>
<lb n="7435"/>
<lb n="7436"/><p><span>1864. Triúr gan feidhm — máighistir scoile gan sciain,</span>
<lb n="7437"/><span>píobaire gan dos nó táiliúir gan méaracán.</span></p>
<lb n="7438"/>
<lb n="7439"/><p><span>1865. Triúr is géire radharc — seabhac ar chrann, cú</span>
<lb n="7440"/><span>i ngleann, nó cailín i lár cruinnithe.</span>
<lb n="7441"/><span>Féach uimh. 1833 agus 1951.</span>
<lb n="7442"/></p>
</div>
<pb n="229"/>
<div><lb n="7443"/><p><span>XXVII.</span></p>
<lb n="7444"/>
<lb n="7445"/><p><span>CLUICHÍ.</span></p>
<lb n="7446"/>
<lb n="7447"/><p><span>Imirt chártaí an t-aon chluiche go bhfuil aon roinn</span>
<lb n="7448"/><span>sean-ráidhte ag gabháil leis.  Is iongna san agus a</span>
<lb n="7449"/><span>fhaid atá cluichí áirithe 'á n-imirt ag Gaedhilgeóirí.</span></p>
<lb n="7450"/>
<lb n="7451"/><p><span>CÁRTAÍ.</span></p>
<lb n="7452"/>
<lb n="7453"/><p><span>1866. An muileat maol a mheilt is an cuireat caol</span>
<lb n="7454"/><span>a cheilt.</span>
<lb n="7455"/><span>Is fearr an muileat lag d'imirt go luath agus an cuireat</span>
<lb n="7456"/><span>aonair a choimeád go deire, má's féidir.</span></p>
<lb n="7457"/>
<lb n="7458"/><p><span>1867. An té bheireann ar dtúis cailleann ar trúis.</span>
<lb n="7459"/><span>Fé dheire ní h-aige bhíonn an cluiche.  "Ar trúis" comh-fhuaim le</span>
<lb n="7460"/><span>"ar dtúis."</span></p>
<lb n="7461"/>
<lb n="7462"/><p><span>1868. Aon, cuireat is cíonádh — triúr nách minic ar</span>
<lb n="7463"/><span>aon láimh.</span></p>
<lb n="7464"/>
<lb n="7465"/><p><span>1869. Cearrbhach ag cailliúnt is ná gearrfadh sé</span>
<lb n="7466"/><span>doimhin [nó:… is ná bainfeadh sé</span>
<lb n="7467"/><span>doimhin díobh].</span></p>
<lb n="7468"/>
<lb n="7469"/><p><span>1870. Fáinne óir ort!</span></p>
<lb n="7470"/>
<lb n="7471"/><p><span>Adeir cearrbhach le n-a pháirtidhe 'á ghuidhe dho an t-aon mádha</span>
<lb n="7472"/><span>bheith 'na láim.</span></p>
<lb n="7473"/>
<lb n="7474"/><p><span>1871. Gach cárta go Muileat.</span>
<lb n="7475"/><span>.i. Ní maith Muileataí.</span></p>
<lb n="7476"/>
<lb n="7477"/><p><span>1872. Imir arís, a ghiolla bhí dána</span>
<lb n="7478"/><span>nó:</span></p>
<lb n="7479"/>
<lb n="7480"/><p><span>1873. Imir arís ó bhís chomh dána.</span>
<lb n="7481"/><span>nó:</span>
<lb n="7482"/></p>
</div>
<pb n="230"/>
<div><lb n="7483"/><p><span>1874. Imir arís is ná maoidhimh go rugais ach beart.</span>
<lb n="7484"/><span>Adeir an duine é a chailleann cúig le cearrbhach eile go raibh</span>
<lb n="7485"/><span>súil aige féin leis agus a bhíonn ceapaithe díoltas a dhéanamh air.</span></p>
<lb n="7486"/>
<lb n="7487"/><p><span>1875. Is dealbh an ball a dh'fhág sé.</span>
<lb n="7488"/><span>Is gnáthach é sin a rádh nuair a chítear droch-chárta 'á imirt ag</span>
<lb n="7489"/><span>duine agus cúig ag imeacht uaidh a bhuaidhfeadh sé dá mbeadh aon</span>
<lb n="7490"/><span>chárta fónta 'na láimh.</span></p>
<lb n="7491"/>
<lb n="7492"/><p><span>1876. Is fearr an t-aon a gheibheann cúig ná an</span>
<lb n="7493"/><span>t-aon a ghaibheann amú.</span></p>
<lb n="7494"/>
<lb n="7495"/><p><span>1877. Is furaist gabháil thar doras duine mhairbh</span>
<lb n="7496"/><span>nuair ná bíonn sé féin ná a mhadra istigh.</span>
<lb n="7497"/><span>Nó:  Is fuirist féasóg an leomhain a stathadh nuair a bhíonn sé</span>
<lb n="7498"/><span>féin marbh.</span>
<lb n="7499"/><span>Féac 1883.</span></p>
<lb n="7500"/>
<lb n="7501"/><p><span>1878. Is mairg a bhíonn i dtaoibh leis an aon gheall.</span>
<lb n="7502"/><span>Óir má beirtear é sin uaidh ní bhíonn an síol féin aige chun</span>
<lb n="7503"/><span>leasaithe an fhortúna.</span></p>
<lb n="7504"/>
<lb n="7505"/><p><span>1879. Is mairg d'imreochadh a mháthair ortha.</span>
<lb n="7506"/><span>Adeir duine é sin nuair a bhíonn droch-lámh cártaí aige.</span></p>
<lb n="7507"/>
<lb n="7508"/><p><span>1880. Is minic a bheir fear a deich ar a dachad.</span>
<lb n="7509"/><span>I gcluiche cártaí.</span></p>
<lb n="7510"/>
<lb n="7511"/><p><span>1881. Lot a láimhe féin ar an gcearrbhach.</span></p>
<lb n="7512"/>
<lb n="7513"/><p><span>1882. Muileat an mádh, is maith an drá Spéarat.</span></p>
<lb n="7514"/>
<lb n="7515"/><p><span>1883. Ní rabhas féin ná mo mhaidrín istigh.</span>
<lb n="7516"/><span>.i. Ní raibh cárta mádha ná cárta maith agam chun cosc a chur</span>
<lb n="7517"/><span>leis an gcearrbhach eile.</span></p>
<lb n="7518"/>
<lb n="7519"/><p><span>1884. Seacht an mádh is bíonn sé ádhmharach.</span>
<lb n="7520"/></p>
</div>
<pb n="231"/>
<div><lb n="7521"/><p><span>1885. Scaoil ortha an mála.</span>
<lb n="7522"/><span>.i. Scaoil amach na mádhanna móra agus scrios an bórd.</span></p>
<lb n="7523"/>
<lb n="7524"/><p><span>1886. Sin í an chúig a chaill é.</span></p>
<lb n="7525"/>
<lb n="7526"/><p><span>1887. Súil le breith a lomann an cearrbhach.</span>
<lb n="7527"/><span>.i. Dóchas gurab é bhuaidhfeas an chéad chluiche eile a mheallann</span>
<lb n="7528"/><span>chun imeartha é go mbíonn sé gan leith phingne.</span></p>
<lb n="7529"/>
<lb n="7530"/><p><span>RINNCE, CEOL, IOMÁINT, &c.</span></p>
<lb n="7531"/>
<lb n="7532"/><p><span>1888. B'fhearr liom ná bó go mbeadh rinnce agam.</span>
<lb n="7533"/><span>Is dá mbeadh ní phósfainn an píobaire.</span>
<lb n="7534"/><span>.i. is deas an rud bheith inniúil chun rinnce dhéanamh ach tar éis</span>
<lb n="7535"/><span>an tsaoghail níl ann ach rud neamh-thábhachtach seachas gnóthaí cruadha</span>
<lb n="7536"/><span>an tsaoghail.</span></p>
<lb n="7537"/>
<lb n="7538"/><p><span>1889. Dá dtrian rinnce goithí.</span>
<lb n="7539"/><span>Agus is mó is fíor é sin i dtaobh rinnce na h-aimsire seo ná i</span>
<lb n="7540"/><span>dtaobh na sean-rinncí féin.</span></p>
<lb n="7541"/>
<lb n="7542"/><p><span>1890. Nuair a stadann an ceol stadann an rinnce.</span></p>
<lb n="7543"/>
<lb n="7544"/><p><span>Ní i dtaobh rinnce is minicí an chainnt sin 'á rádh.</span></p>
<lb n="7545"/>
<lb n="7546"/><p><span>1891. Píobaire an aon phuirt.</span>
<lb n="7547"/><span>Duine go mbíonn aon rud amháin i gcomhnaidhe mar adhbhar</span>
<lb n="7548"/><span>cainnte aige.</span></p>
<lb n="7549"/>
<lb n="7550"/><p><span>1892. Fan le píobaireacht is gheobhair í.</span>
<lb n="7551"/><span>.i. Is mall an ealadha le foghluim í an phíobaireacht.</span></p>
<lb n="7552"/>
<lb n="7553"/><p><span>1893. Píobaire gan dos.</span>
<lb n="7554"/></p>
</div>
<pb n="232"/>
<div><lb n="7555"/><p><span>1894. Is searbh an síor-phort.</span>
<lb n="7556"/><span>.i. Is deacair foighneamh le síor-rud, go mór mór muna deagh-</span>
<lb n="7557"/><span>rud é.</span></p>
<lb n="7558"/>
<lb n="7559"/><p><span>1895. Is maith an tiománaidhe an té bhíonn ar an</span>
<lb n="7560"/><span>gclaidhe.</span>
<lb n="7561"/><span>Is maith de ghnáth é chun fear na h-imeartha a cháineadh agus chun</span>
<lb n="7562"/><span>a innsint conus ba cheart an imirt a dhéanamh.</span></p>
<lb n="7563"/>
<lb n="7564"/><p><span>1896. Buail an liathróid ar an gcéad luascadh.</span></p>
<lb n="7565"/>
<lb n="7566"/><p><span>1897. Fonn a dheineann fiadhach.</span></p>
<lb n="7567"/>
<lb n="7568"/><p><span>1898. Fiach nó iascach ní raibh air riamh an rath</span>
<lb n="7569"/><span>Ach an té leanann béal an chéachta ní folamh</span>
<lb n="7570"/><span>a bhíonn a shac.</span>
<lb n="7571"/><span>Daoine a bhíonn ró thugtha do'n chaitheamh aimsire is leo adeirtear</span>
<lb n="7572"/><span>é sin.</span></p>
<lb n="7573"/>
<lb n="7574"/><p><span>1899. Nuair is mó an spórt is cóir stad de,</span>
<lb n="7575"/><span>nó:</span></p>
<lb n="7576"/>
<lb n="7577"/><p><span>1900. Nuair a bhíonn an greann 'na theas,</span>
<lb n="7578"/><span>Annsan is fearr eirghe as.</span>
<lb n="7579"/><span>.i. Is fearr eirghe as an spórt sara dtagaidh a thuirse ort.</span>
<lb n="7580"/></p>
</div>
<pb n="233"/>
<div><lb n="7581"/><p><span>XXVIII.</span></p>
<lb n="7582"/>
<lb n="7583"/><p><span>COSMHALÓIDÍ AGUS</span>
<lb n="7584"/><span>COMÓRTAISÍ.</span></p>
<lb n="7585"/>
<lb n="7586"/><p><span>Ag trácht ar rud do dhaoinibh agus chun a chur i</span>
<lb n="7587"/><span>n-iúl tréith nó buadh áirithe bheith ann deirid go mbíonn</span>
<lb n="7588"/><span>an rud chomh bán, dubh, láidir, glic, &c., &c., le rud</span>
<lb n="7589"/><span>éigin gurab é a phríomh-cháil dath nó buadh éigin mar</span>
<lb n="7590"/><span>sin a bheith ann.  Tá mórán do'n tsaghas san cosmhal-</span>
<lb n="7591"/><span>óidí sa Ghaedhilg agus is gnáth-ráidhte iad i mbéalaibh</span>
<lb n="7592"/><span>cainnteoirí blasta.  Bhíodh cosmhalóid do'n uile buadh</span>
<lb n="7593"/><span>nó tréith ag na sean-chainnteóirí agus ní bhíodh puinn</span>
<lb n="7594"/><span>ortha de'n lagachar cainnte a ghabhann le nua-Ainglis —</span>
<lb n="7595"/><span>gurab é aon chosmhalóid agus síor-chomórtas aca gach</span>
<lb n="7596"/><span>ní bheith chomh-ionnan leis an Aidhbhirseóir nó le n-a áit</span>
<lb n="7597"/><span>chomhnaithe.</span></p>
<lb n="7598"/>
<lb n="7599"/><p><span>'Na dteannta san tá saghas eile comórtas comh-</span>
<lb n="7600"/><span>ionnanais sa dara cuid de'n chaibideal.  Tá cuma</span>
<lb n="7601"/><span>fíor-Ghaedhlach ortha agus saghas grinn ag dul leo.</span></p>
<lb n="7602"/>
<lb n="7603"/><p><span>1901. Chomh bán le cailc.</span></p>
<lb n="7604"/>
<lb n="7605"/><p><span>1902. Chomh bán le h-eala.</span></p>
<lb n="7606"/>
<lb n="7607"/><p><span>1903. Chomh bán le sneachta.</span></p>
<lb n="7608"/>
<lb n="7609"/><p><span>1904. Chomh baoth le laogh na bó.</span>
<lb n="7610"/></p>
</div>
<pb n="234"/>
<div><lb n="7611"/><p><span>1905. Chomh beathuighthe le broc.</span></p>
<lb n="7612"/>
<lb n="7613"/><p><span>1906. Chomh binn le smólach.</span></p>
<lb n="7614"/>
<lb n="7615"/><p><span>1907. Chomh bleachtmhar leis an nGlas Ghaibhneach.</span></p>
<lb n="7616"/>
<lb n="7617"/><p><span>B'í an Ghlas Ghaibhneach an bhó dob' fhearr a bhí i n-Éirinn riamh.</span>
<lb n="7618"/><span>Bó dhraoidheachta dob' eadh í a thagadh d'á crúdh ag daoinibh bochta</span>
<lb n="7619"/><span>ná bíodh bó aca féin.  Níorbh' fhéidir í do shniugadh, d'á mhéid é an</span>
<lb n="7620"/><span>t-árthach a bhíodh le líonadh, bhíodh an oiread san bainne aici.  Do bhí</span>
<lb n="7621"/><span>bean ann adubhairt go sniugfadh sí féin í.  Fuair sí criathar agus</span>
<lb n="7622"/><span>do chrom ar an bhó a chrúdh ann.  Do lean sí uirthi go raibh loch</span>
<lb n="7623"/><span>bainne sa pháirc.  Níor éirigh sí as an gcrúdh gur éirigh an loch</span>
<lb n="7624"/><span>bainne chomh h-árd san gurbh éigean do'n mhnaoi teicheadh ar eagla</span>
<lb n="7625"/><span>a báithte.  D'imigh an Ghlas Ghaibhneach léi agus ní fheacathas riamh</span>
<lb n="7626"/><span>ó shin i nÉirinn í.</span></p>
<lb n="7627"/>
<lb n="7628"/><p><span>1908. Chomh bodhar le slis.</span></p>
<lb n="7629"/>
<lb n="7630"/><p><span>1909. Chomh bog le gruth.</span></p>
<lb n="7631"/>
<lb n="7632"/><p><span>1910. Chomh bréan le pluais an mhadaruaidh.</span></p>
<lb n="7633"/>
<lb n="7634"/><p><span>1911. Chomh bréan le brocamas.</span></p>
<lb n="7635"/>
<lb n="7636"/><p><span>1912. Chomh buidhe le h-ór.</span></p>
<lb n="7637"/>
<lb n="7638"/><p><span>1913. Chomh cam le h-adhairc reithe.</span></p>
<lb n="7639"/>
<lb n="7640"/><p><span>1914. Chomh ceann-dána le muic.</span></p>
<lb n="7641"/>
<lb n="7642"/><p><span>1915. Chomh ciúin le luich.</span></p>
<lb n="7643"/>
<lb n="7644"/><p><span>1916. Chomh ciúin le cat.</span></p>
<lb n="7645"/>
<lb n="7646"/><p><span>1717. Chomh comhthrom le clár.</span></p>
<lb n="7647"/>
<lb n="7648"/><p><span>1918. Chomh corra-thónach leis an ngaoith Mhárta.</span>
<lb n="7649"/></p>
</div>
<pb n="235"/>
<div><lb n="7650"/><p><span>1919. Chomh cortha is bhíonn an bacach d'á mhála.</span></p>
<lb n="7651"/>
<lb n="7652"/><p><span>1919a. Chomh cúlmhánta le cailín.</span></p>
<lb n="7653"/>
<lb n="7654"/><p><span>1920. Chomh daingean leis an gcois insa tuairgín.</span></p>
<lb n="7655"/>
<lb n="7656"/><p><span>1921. Chomh dall le sciathá leathair.</span></p>
<lb n="7657"/>
<lb n="7658"/><p><span>1922. Chomh dána le tarbh [le muic].</span></p>
<lb n="7659"/>
<lb n="7660"/><p><span>1923. Chomh daor le dhá ubh ar phinginn.</span></p>
<lb n="7661"/>
<lb n="7662"/><p><span>1924. Chomh dearg le fuil.</span></p>
<lb n="7663"/>
<lb n="7664"/><p><span>1925. Chomh dícheallach leis na beacha.</span></p>
<lb n="7665"/>
<lb n="7666"/><p><span>1926. Chomh díomhaoin le lúidín a' phíobaire.</span></p>
<lb n="7667"/>
<lb n="7668"/><p><span>1927. Comh díreach le riaghail.</span></p>
<lb n="7669"/>
<lb n="7670"/><p><span>1928. Chomh díreach le bradán i lár na h-abhann.</span></p>
<lb n="7671"/>
<lb n="7672"/><p><span>1929. Chomh doimhin leis an bhfairrge.</span></p>
<lb n="7673"/>
<lb n="7674"/><p><span>1930. Chomh dorca le tóin an phúca.</span></p>
<lb n="7675"/>
<lb n="7676"/><p><span>1931. Chomh dubh le daol.</span></p>
<lb n="7677"/>
<lb n="7678"/><p><span>1932. Chomh dubh le pic.</span></p>
<lb n="7679"/>
<lb n="7680"/><p><span>1933. Chomh dubh le sméar.</span></p>
<lb n="7681"/>
<lb n="7682"/><p><span>1934. Chomh h-éadtrom le h-éan.</span></p>
<lb n="7683"/>
<lb n="7684"/><p><span>1935. Chomh h-éadtrom le sop.</span>
<lb n="7685"/></p>
</div>
<pb n="236"/>
<div><lb n="7686"/><p><span>1936. Chomh h-éaganta le circ.</span></p>
<lb n="7687"/>
<lb n="7688"/><p><span>1937. Chomh fada uaidh is tá an réilthean ó'n Spáin</span>
<lb n="7689"/><span>[ó'n mbán].</span></p>
<lb n="7690"/>
<lb n="7691"/><p><span>1938. Chomh fliuch le h-aoileach.</span></p>
<lb n="7692"/>
<lb n="7693"/><p><span>1939. Chomh fliuch le muing.</span></p>
<lb n="7694"/>
<lb n="7695"/><p><span>1940. Chomh foláin le breac.</span></p>
<lb n="7696"/>
<lb n="7697"/><p><span>1941. Chomh folamh le Jób.</span></p>
<lb n="7698"/>
<lb n="7699"/><p><span>1942. Chomh fuar leis an éag.</span></p>
<lb n="7700"/>
<lb n="7701"/><p><span>1943. Chomh fuar leis an leicoidhre.</span></p>
<lb n="7702"/>
<lb n="7703"/><p><span>1944. Chomh geal leis an ngréin.</span></p>
<lb n="7704"/>
<lb n="7705"/><p><span>1945. Chomh geal le sneachta.</span></p>
<lb n="7706"/>
<lb n="7707"/><p><span>1946. Chomh geal le h-airgead [nó: le scilling].</span></p>
<lb n="7708"/>
<lb n="7709"/><p><span>1947. Chomh géar le snáthaid.</span></p>
<lb n="7710"/>
<lb n="7711"/><p><span>1948. Chomh géar le súil chailín i lár cuideachtan.</span></p>
<lb n="7712"/>
<lb n="7713"/><p><span>1949. Chomh géar le nimh.</span></p>
<lb n="7714"/>
<lb n="7715"/><p><span>1950. Chomh géar le bó mhaol.</span></p>
<lb n="7716"/>
<lb n="7717"/><p><span>Cainnt mhagaidh an ceann deiridh sin.</span></p>
<lb n="7718"/>
<lb n="7719"/><p><span>1951. Chomh géar-radharcach le gainéad.</span></p>
<lb n="7720"/>
<lb n="7721"/><p><span>1952. Chomh glan leis an ngath gréine.</span>
<lb n="7722"/></p>
</div>
<pb n="237"/>
<div><lb n="7723"/><p><span>1953. Chomh glas le geamhar.</span></p>
<lb n="7724"/>
<lb n="7725"/><p><span>1954. Chomh glic leis an madaruadh [nó: le sionnach].</span></p>
<lb n="7726"/>
<lb n="7727"/><p><span>1955. Chomh glic le Písín.</span>
<lb n="7728"/><span>? Písín.</span></p>
<lb n="7729"/>
<lb n="7730"/><p><span>1956. Chomh glic le fear na méaracán.</span></p>
<lb n="7731"/>
<lb n="7732"/><p><span>1957. Chomh lag le h-uisce.</span></p>
<lb n="7733"/>
<lb n="7734"/><p><span>1958. Chomh lag le luing ar chuan gan tuinn.</span></p>
<lb n="7735"/>
<lb n="7736"/><p><span>1959. Chomh láidir le capall [le stail].</span></p>
<lb n="7737"/>
<lb n="7738"/><p><span>1960. Chomh leamh le h-uisce portaigh.</span></p>
<lb n="7739"/>
<lb n="7740"/><p><span>1961. Chomh leathan leis an bhfairrge.</span></p>
<lb n="7741"/>
<lb n="7742"/><p><span>1961a. Chomh leochailleach leis an éan turcaí.</span></p>
<lb n="7743"/>
<lb n="7744"/><p><span>1962. Chomh liath le broc.</span></p>
<lb n="7745"/>
<lb n="7746"/><p><span>1963. Chomh luath le girrfhiadh.</span></p>
<lb n="7747"/>
<lb n="7748"/><p><span>1964. Chomh luath leis an splannc.</span></p>
<lb n="7749"/>
<lb n="7750"/><p><span>1965. Chomh luath le seabhac tré choill.</span></p>
<lb n="7751"/>
<lb n="7752"/><p><span>1966. Chomh luath le h-intinn mhná idir bheirt fhear.</span></p>
<lb n="7753"/>
<lb n="7754"/><p><span>1967. Chomh macánta leis an sagart.</span></p>
<lb n="7755"/>
<lb n="7756"/><p><span>1968. Chomh marbh le cat.</span>
<lb n="7757"/><span>Toisc gurab é is deacra a mharbhú bíonn an t-anam dairíribh as</span>
<lb n="7758"/><span>nuair bhíonn sé marbh.</span>
<lb n="7759"/></p>
</div>
<pb n="238"/>
<div><lb n="7760"/><p><span>1969. Chomh marbh le h-Art.</span>
<lb n="7761"/><span>.i. Art Aonair ba rí Éireann dá mhíle bliain ó shin.</span></p>
<lb n="7762"/>
<lb n="7763"/><p><span>1970. Chomh milis le mil.</span></p>
<lb n="7764"/>
<lb n="7765"/><p><span>1971. Chomh míneáireach le muic.</span>
<lb n="7766"/><span>Féach uimh. 1914 agus 1922.</span></p>
<lb n="7767"/>
<lb n="7768"/><p><span>1972. Chomh mín le síoda.</span></p>
<lb n="7769"/>
<lb n="7770"/><p><span>1973. Chomh mín le h-uan.</span>
<lb n="7771"/><span>.i. Cneasta.</span></p>
<lb n="7772"/>
<lb n="7773"/><p><span>1974. Chomh mór le cnoc.</span></p>
<lb n="7774"/>
<lb n="7775"/><p><span>1975. Chomh neamh-urchóideach leis an leanbh.</span></p>
<lb n="7776"/>
<lb n="7777"/><p><span>1976. Chomh pollta le criathar.</span></p>
<lb n="7778"/>
<lb n="7779"/><p><span>1977. Chomh rathmhar le coinín.</span>
<lb n="7780"/><span>.i. Clannmhar.</span></p>
<lb n="7781"/>
<lb n="7782"/><p><span>1978. Chomh reamhar le rón.</span></p>
<lb n="7783"/>
<lb n="7784"/><p><span>1979. Chomh reamhar le muic.</span></p>
<lb n="7785"/>
<lb n="7786"/><p><span>1980. Chomh reamhar le broc.</span></p>
<lb n="7787"/>
<lb n="7788"/><p><span>1981. Chomh righin le gad cárthan.</span></p>
<lb n="7789"/>
<lb n="7790"/><p><span>1982. Chomh righin le h-eirball na bó.</span></p>
<lb n="7791"/>
<lb n="7792"/><p><span>1983. Chomh righin le bálta [sál] mo bhróige.</span></p>
<lb n="7793"/>
<lb n="7794"/><p><span>1984. Chomh righin (.i. mall) le h-asal bacach.</span>
<lb n="7795"/></p>
</div>
<pb n="239"/>
<div><lb n="7796"/><p><span>1985. Chomh righin le táithfhéilean.</span></p>
<lb n="7797"/>
<lb n="7798"/><p><span>1986. Chomh saidhbhir le Déamar.</span></p>
<lb n="7799"/>
<lb n="7800"/><p><span>1987. Chomh sáirlíonta le bairrle.</span></p>
<lb n="7801"/>
<lb n="7802"/><p><span>1988. Chomh sámh le liop-a-da-leap.</span>
<lb n="7803"/><span>.i. Saghas péiste muiridhe ar nós smugairle róin.</span></p>
<lb n="7804"/>
<lb n="7805"/><p><span>1989. Chomh scartha leis is tá an adharc leis an muic.</span></p>
<lb n="7806"/>
<lb n="7807"/><p><span>1990. Chomh searbh le súithe.</span></p>
<lb n="7808"/>
<lb n="7809"/><p><span>1991. Chomh searbh leis an domblas.</span></p>
<lb n="7810"/>
<lb n="7811"/><p><span>1992. Chomh siúrálta is tá bianna ar mhaide bacaigh.</span></p>
<lb n="7812"/>
<lb n="7813"/><p><span>1993. Chomh siúrálta is tá grian ar neamh.</span></p>
<lb n="7814"/>
<lb n="7815"/><p><span>1994. Chomh siúrálta is tá pus ar an asal.</span></p>
<lb n="7816"/>
<lb n="7817"/><p><span>1995. Chomh sleamhain le h-eascú [nó: le bolg</span>
<lb n="7818"/><span>eascún].</span></p>
<lb n="7819"/>
<lb n="7820"/><p><span>1996. Chomh sleamhain le gloine.</span></p>
<lb n="7821"/>
<lb n="7822"/><p><span>1997. Chomh teann le mála an phíobaire.</span></p>
<lb n="7823"/>
<lb n="7824"/><p><span>1998. Chomh tinn le neascóid.</span></p>
<lb n="7825"/>
<lb n="7826"/><p><span>1999. Chomh tirm le snaois.</span></p>
<lb n="7827"/>
<lb n="7828"/><p><span>2000. Chomh tiugh le grean.</span></p>
<lb n="7829"/>
<lb n="7830"/><p><span>2001. Chomh tiugh le gainnimh na trágha.</span>
<lb n="7831"/></p>
</div>
<pb n="240"/>
<div><lb n="7832"/><p><span>2002. Chomh tiugh le clár.</span></p>
<lb n="7833"/>
<lb n="7834"/><p><span>2003. Chomh tiugh le dair.</span></p>
<lb n="7835"/>
<lb n="7836"/><p><span>2004. Chomh trom le cloich.</span></p>
<lb n="7837"/>
<lb n="7838"/><p><span>2005. Aoinne 'mháin Risteard is Dick.</span></p>
<lb n="7839"/>
<lb n="7840"/><p><span>2006. Ba chuma Donnchadh um Nodlaig nó a shamhail</span>
<lb n="7841"/><span>um Cháisc.</span></p>
<lb n="7842"/>
<lb n="7843"/><p><span>2007. De'n chuainthe an callaire.</span>
<lb n="7844"/><span>An béiceachán go mbíonn náire ortha i dtaobh a chuid baoth-chainnte</span>
<lb n="7845"/><span>is díobh é, d'á uaisle iad.</span></p>
<lb n="7846"/>
<lb n="7847"/><p><span>2008. Dritheáir do Thadhg riabhach Domhnall gránna.</span>
<lb n="7848"/><span>Iad cosúil le chéile i n-olcas.</span></p>
<lb n="7849"/>
<lb n="7850"/><p><span>2009. Dritheáir do'n mbás an codla.</span>
<lb n="7851"/><span>Rann ann:</span></p>
<lb n="7852"/>
<lb n="7853"/><p><span>Céile do'n leabaidh an uaigh,</span>
<lb n="7854"/><span>Céile do'n tsuan an bás,</span>
<lb n="7855"/><span>Céile do'n oidhche Ifreann fuar —</span>
<lb n="7856"/><span>Tuig, a dhuine! gur cruaidh do chás.</span></p>
<lb n="7857"/>
<lb n="7858"/><p><span>2010. Dritheáir do'n ghrafán an turn.</span></p>
<lb n="7859"/>
<lb n="7860"/><p><span>2011. Dritheáir do'n Diabhal an beart.</span></p>
<lb n="7861"/>
<lb n="7862"/><p><span>2012. Faid an lae 'máirigh.</span></p>
<lb n="7863"/>
<lb n="7864"/><p><span>2013. Fé mar scéidhfeadh fíogach fíogach eile.</span>
<lb n="7865"/><span>Saghas éisc an fíogach.</span></p>
<lb n="7866"/>
<lb n="7867"/><p><span>2014. Fé mar leigfeadh an colúr d'á bhais é.</span>
<lb n="7868"/></p>
</div>
<pb n="241"/>
<div><lb n="7869"/><p><span>2015. Is geall le h-Éire a luach.</span></p>
<lb n="7870"/>
<lb n="7871"/><p><span>2016. Mar a chéile é — dá réal scilling.</span></p>
<lb n="7872"/>
<lb n="7873"/><p><span>2017. Ní fearr a thúis ná a dheire, nó: "is cuma a</span>
<lb n="7874"/><span>thúis nó a dheire."</span></p>
<lb n="7875"/>
<lb n="7876"/><p><span>2018. Ní bhíonn a mhór ach mar bhíonn a bheag.</span></p>
<lb n="7877"/>
<lb n="7878"/><p><span>2019. Ní h-ionnan duine bocht is Dia.</span></p>
<lb n="7879"/>
<lb n="7880"/><p><span>Agus d'á bhrí sin, is dóigh, níor cheart bheith ag súil le neithe</span>
<lb n="7881"/><span>móra uaisle uaidh.</span></p>
<lb n="7882"/>
<lb n="7883"/><p><span>2020. Ní h-ionnan dul go tigh an rí [nó: do'n bhaile</span>
<lb n="7884"/><span>mór] agus teacht as.</span></p>
<lb n="7885"/>
<lb n="7886"/><p><span>2021. Ní mar a chéile Seán Ó Dálaigh agus Barún</span>
<lb n="7887"/><span>Mhagh Chromtha.</span></p>
<lb n="7888"/>
<lb n="7889"/><p><span>2022. Ní measa cách ná Conchubhar.</span>
<lb n="7890"/><span>.i. Tá Conchubhar chomh h-olc leis an gcuid eile.</span></p>
<lb n="7891"/>
<lb n="7892"/><p><span>2023. Ní raibh oighre riamh ar — ach —.</span>
<lb n="7893"/><span>.i. An cuma céadna bhí ortha.</span></p>
<lb n="7894"/>
<lb n="7895"/><p><span>2024. Lick alike — Tadhg 's a mháthair.</span></p>
<lb n="7896"/>
<lb n="7897"/><p><span>2025. Lom, slán ar nós an tseanstoca.</span></p>
<lb n="7898"/>
<lb n="7899"/><p><span>2026. Srathar na h-aindise an cliabh.</span>
<lb n="7900"/></p>
</div>
<pb n="243"/>
<div><lb n="7901"/><p><span>XXIX.</span></p>
<lb n="7902"/>
<lb n="7903"/><p><span>SEANFHOCAIL ÉAGSÚLA.</span></p>
<lb n="7904"/>
<lb n="7905"/><p><span>Insa roinn seo de'n leabhar tá seanfhocail éagsúla</span>
<lb n="7906"/><span>nárbh' fhéidir a chur i n-aon chaibideal fé leith agus a</span>
<lb n="7907"/><span>thuille aca a tháinig ar cuimhne dhúinn go deirinneach.</span></p>
<lb n="7908"/>
<lb n="7909"/><p><span>2027. Ag dul le báinidhe [imithe bán].</span>
<lb n="7910"/><span>.i. Ar gealaigh, as a mheabhair le feirg nó le dúil i rud.</span></p>
<lb n="7911"/>
<lb n="7912"/><p><span>2028. Ag marcaidheacht síos is ag feadghail aníos.</span></p>
<lb n="7913"/>
<lb n="7914"/><p><span>2029. Airgead síos.</span>
<lb n="7915"/><span>.i. Bíodh deire le cainnt agus le geallúintí — déin an gníomh —</span>
<lb n="7916"/><span>amach leis an airgead!</span></p>
<lb n="7917"/>
<lb n="7918"/><p><span>2030. An áit i mbíonn deatach bíonn teine.</span></p>
<lb n="7919"/>
<lb n="7920"/><p><span>Tá rann iomlán ag gabháil leis sin —</span>
<lb n="7921"/><span>an áit i mbíonn deatach bíonn teine,</span>
<lb n="7922"/><span>an áit i mbíonn teine bíonn teas,</span>
<lb n="7923"/><span>An áit i mbíonn teas bíonn mná —</span>
<lb n="7924"/><span>'S an áit i mbíonn mná bíonn geab!</span></p>
<lb n="7925"/>
<lb n="7926"/><p><span>2031. An croicean 's a luach.</span></p>
<lb n="7927"/>
<lb n="7928"/><p><span>Nuair a bhí an Gobán Saor ar lorg mná d'á mhac, agus toisc go</span>
<lb n="7929"/><span>raibh an mac baoth, cheap sé bean d'fhagháil dó a bheadh deaghmheabhrach,</span>
<lb n="7930"/><span>gasta.  B'é triail a chuir sé ar na mná ná a iarraidh ortha dul ar</span>
<lb n="7931"/><span>an aonach agus croicean caorach a bhreith leo agus "an croicean</span>
<lb n="7932"/><span>agus a luach" a bhreith abhaile leo.  Dhiúltuigh na mná go léir do'n</span>
<lb n="7933"/><span>triail ach aoinne amháin aca.  Bheir sise léi an croicean.  D'aimsigh</span>
<lb n="7934"/><span>sí deimheas agus do bhearr an olann de'n chroicean agus do dhíol.</span>
<lb n="7935"/><span>Bheir sí léi abhaile "an croicean 's a luach" go dtí an Gobán.</span>
<lb n="7936"/><span>Pósadh í féin agus an mac.  Tá an chainnt 'na seanfhocal ó shin.</span>
<lb n="7937"/></p>
</div>
<pb n="244"/>
<div><lb n="7938"/><p><span>2032. An gad is giorra (goire) do'n scórnaigh is</span>
<lb n="7939"/><span>córa a réidhteach ar dtúis.</span></p>
<lb n="7940"/>
<lb n="7941"/><p><span>2033. An rud is annamh is iongantach.</span></p>
<lb n="7942"/>
<lb n="7943"/><p><span>2034. An rud is giorra is géire.</span></p>
<lb n="7944"/>
<lb n="7945"/><p><span>2035. An rud ná baineann liom, bíonn sé ar sileadh</span>
<lb n="7946"/><span>liom.</span></p>
<lb n="7947"/>
<lb n="7948"/><p><span>2036. An rud ná cailltear [nó: ná goidtear]</span>
<lb n="7949"/><span>gheibhtear é.</span></p>
<lb n="7950"/>
<lb n="7951"/><p><span>2037. An té atá go h-olc san iasacht bíonn sé go</span>
<lb n="7952"/><span>maith sa tsealadóireacht.</span></p>
<lb n="7953"/>
<lb n="7954"/><p><span>2038. An té ná cuireann snaidhm cailleann sé</span>
<lb n="7955"/><span>an chéad ghreim.</span>
<lb n="7956"/><span>Ó'n bhfuagháil a tháinig an rádh san.</span></p>
<lb n="7957"/>
<lb n="7958"/><p><span>2039. An té beirtear chun a bháth' ní bhíonn aon</span>
<lb n="7959"/><span>bhaoghal dóighte air.</span></p>
<lb n="7960"/>
<lb n="7961"/><p><span>2040. Baile 'bhfad siar Na Cúla,</span>
<lb n="7962"/><span>Ach tá baile is sia siar ná súd ann.</span>
<lb n="7963"/><span>Sa Phriaireacht i n-Uibh Ráthach atá Na Cúla.</span>
<lb n="7964"/><span>Féach uimhir 2083.</span></p>
<lb n="7965"/>
<lb n="7966"/><p><span>2041. Beidh do chos ar do bhaclainn agat.</span>
<lb n="7967"/><span>.i. Beidh tú bacach nó beidh tú gan feidhm.</span></p>
<lb n="7968"/>
<lb n="7969"/><p><span>2042. Bheireann deór ó'n tsúil suaineas do'n chroidhe.</span>
<lb n="7970"/></p>
</div>
<pb n="245"/>
<div><lb n="7971"/><p><span>2043. B'fhearr liom bheith ag fáscadh gainnimhe fém'</span>
<lb n="7972"/><span>fhiaclaibh.</span>
<lb n="7973"/><span>Rud nach maith linn a dhéanamh deirimíd mar sin leis.</span></p>
<lb n="7974"/>
<lb n="7975"/><p><span>2044. Biadh nuadh agus sean-éadach ag an rabhcánaidhe.</span></p>
<lb n="7976"/>
<lb n="7977"/><p><span>2045. Bíonn eagla ar an té dóightear.</span>
<lb n="7978"/><span>Bíonn eagla air baint go neamh-chúramach leis an ní a dhóigh (nó</span>
<lb n="7979"/><span>a ghortuigh) é.</span></p>
<lb n="7980"/>
<lb n="7981"/><p><span>2046. Bíonn an mhoill ar tí an deabhaidh.</span></p>
<lb n="7982"/>
<lb n="7983"/><p><span>2047. Bliain an duine díomhaoin:</span>
<lb n="7984"/><span>An Nodlaig i n-aghaidh an ráithe</span>
<lb n="7985"/><span>Is An Cháisc i n-aghaidh na seachtaine,</span>
<lb n="7986"/><span>An Domhnach gach 'ra lá</span>
<lb n="7987"/><span>Is lá saoire eatartha.</span></p>
<lb n="7988"/>
<lb n="7989"/><p><span>2048. Bligeárd sráide nó scoláire tuaithe.</span>
<lb n="7990"/><span>Comh-olc le chéile iad le droch-mhúineadh.</span></p>
<lb n="7991"/>
<lb n="7992"/><p><span>2049. Bog an Béarla!</span>
<lb n="7993"/><span>Deirtear é sin le duine a úsáideann cainnt mhór-fhoclach</span>
<lb n="7994"/><span>léigheanta.</span></p>
<lb n="7995"/>
<lb n="7996"/><p><span>2050. Bradghal na Clainne Léithe</span>
<lb n="7997"/><span>Inntleacht Mhuinntir Chéitig (.i. Céitinn)</span>
<lb n="7998"/><span>Agus clampar Mhuinntir Dhálaigh.</span>
<lb n="7999"/><span>I n-Uibh Ráthach a bhíonn an chasint sin.  Féach 1140.</span></p>
<lb n="8000"/>
<lb n="8001"/><p><span>2051. Breagh, breagh cnocán is searbhán muinntire.</span>
<lb n="8002"/><span>Sin mar is gnáth a rádh le duine bhíonn go lághach amuich ach a</span>
<lb n="8003"/><span>bhíonn go mí-chuibheasach 'na thigh féin.</span></p>
<lb n="8004"/>
<lb n="8005"/><p><span>2052. Breithnigh an abha sara dtéighir 'na cuilithe.</span>
<lb n="8006"/></p>
</div>
<pb n="246"/>
<div><lb n="8007"/><p><span>2053. Cailleadh na h-óinseacha bheireadh na h-amadáin.</span>
<lb n="8008"/><span>.i. Tá an saoghal dulta i nglice — níl daoine chomh baoth agus</span>
<lb n="8009"/><span>bhídís.</span></p>
<lb n="8010"/>
<lb n="8011"/><p><span>2054. Caitheann gach mála a lán féin a thabhairt uaidh.</span></p>
<lb n="8012"/>
<lb n="8013"/><p><span>2055. Ceannuigh an maor is ní baoghal duit an</span>
<lb n="8014"/><span>máighistir.</span>
<lb n="8015"/><span>Ceannuigh .i. tabhair breab do.</span></p>
<lb n="8016"/>
<lb n="8017"/><p><span>2056. "Ceannúig" mar leasú lé Málainn</span>
<lb n="8018"/><span>Agus "Cúmasdabha" le fánaidh.</span>
<lb n="8019"/><span>Bailte i n-Uibh Ráthach iad san.  Ní h-eol dúinn an litriú ceart</span>
<lb n="8020"/><span>ar "Ceannúig" ná "cúm-as-dabha."</span></p>
<lb n="8021"/>
<lb n="8022"/><p><span>2057. Cogadh gan eagla nó ampla gan uireasbha.</span></p>
<lb n="8023"/>
<lb n="8024"/><p><span>2058. Cos agus córda agus is cos go deo í.</span>
<lb n="8025"/><span>Sámhthach raimhne nó sluaiste atá i gceist.  Ceann aca a scoilt-</span>
<lb n="8026"/><span>feadh agus go gcasfaí córda ar feadh na scoilte uirthi bheadh sí</span>
<lb n="8027"/><span>chomh láidir agus bhí sí riamh.</span></p>
<lb n="8028"/>
<lb n="8029"/><p><span>2059. Cor i n-aghaidh an chaim agus cam i n-aghaidh</span>
<lb n="8030"/><span>an chuir.</span>
<lb n="8031"/><span>.i. Clisteacht i n-aghaidh rógaireachta.  An Gobán Saor agus a</span>
<lb n="8032"/><span>mhac do bhí ag tógáil caisleáin do rí éigin.  Nuair a bhí an caisleán</span>
<lb n="8033"/><span>críochnaithe bhí an rí chun an Gobán a mharbhú chun ná tógadh sé aon</span>
<lb n="8034"/><span>chaisleán eile bheadh chomh breágh le n-a cheann féin.  Do thuig an</span>
<lb n="8035"/><span>Gobán an drochfhuadar agus cheap sé cleas.  Dubhairt sé leis an</span>
<lb n="8036"/><span>rí ná féadfadh sé an caisleán a chríochnu nó go bhfaghadh sé gléas a</span>
<lb n="8037"/><span>bhí sa bhaile 'na dhiaidh.</span></p>
<lb n="8038"/>
<lb n="8039"/><p><span>"Cad é féin?" ars an rí.</span></p>
<lb n="8040"/>
<lb n="8041"/><p><span>"Cor-i n-aghaidh-an-chaim-agus-cam-i n-aghaidh-an-chuir," ars an</span>
<lb n="8042"/><span>Gobán.</span></p>
<lb n="8043"/>
<lb n="8044"/><p><span>Chuir an rí a mhac féin go tigh an Ghobáin d'iarraidh an ghléasa.</span>
<lb n="8045"/><span>Nuair a dubhairt mac an rí ainm na h-úirlise, dar leis, do bhain</span>
<lb n="8046"/><span>bean mhic an ghobáin an bhrí cheart as.  Thuig sí go raibh feall 'á</span>
<lb n="8047"/><span>dhéanamh ar na fearaibh.  D'oscail sí comhra agus dubhairt sí leis</span>
<lb n="8048"/><span>go raibh an úirlis thíos ann.  Nuair a chrom sé síos do chaith sí</span>
<lb n="8049"/><span>isteach sa chomhrainn é agus do chongaibh ann é gur cuireadh an</span>
<lb n="8050"/><span>Gobán agus a mhac slán abhaile chúiche.</span>
<lb n="8051"/></p>
</div>
<pb n="247"/>
<div><lb n="8052"/><p><span>2060. Chuaidh san díot mar chuaidh an chlann de'n</span>
<lb n="8053"/><span>tseana-mhnaoi.</span>
<lb n="8054"/><span>Chuaidh díot .i. theip ort a dhéanamh.</span></p>
<lb n="8055"/>
<lb n="8056"/><p><span>2061. Cuid ded' chuid ar son do cháinte.</span></p>
<lb n="8057"/>
<lb n="8058"/><p><span>2062. Cúil Aodha is gach aon tsaghas daoine ann —</span>
<lb n="8059"/><span>An gabha, an saor is an máighistir rinnce.</span></p>
<lb n="8060"/>
<lb n="8061"/><p><span>2063. Cuirfí an punann go cuibhreach,</span>
<lb n="8062"/><span>Tré n-a chroidhe ag an bhfear thall.</span>
<lb n="8063"/><span>Fuinneamh chun saothair.  Ó'n bhFiannaidheacht an tagairt sin.</span>
<lb n="8064"/><span>Deirtear é le linn bheith ag innsint i dtaobh saothair mhóir agus</span>
<lb n="8065"/><span>gaisce nirt.</span></p>
<lb n="8066"/>
<lb n="8067"/><p><span>2064. (a) Dhá dtrian baoise ag an óige.</span>
<lb n="8068"/><span>(b) Dhá dtrian rinnce goithí.</span>
<lb n="8069"/><span>(c) Dhá dtrian uisce ar mhóintibh.</span>
<lb n="8070"/><span>(d) Dhá dtrian gaoithe i gcrannaibh.</span>
<lb n="8071"/><span>(e) Dhá dtrian sneachta ar shléibhtibh.</span>
<lb n="8072"/><span>(f) Dhá dtrian sainnte ag lucht saidhbhris.</span>
<lb n="8073"/><span>(g) Dhá dtrian cainnte ag lucht póite.</span>
<lb n="8074"/><span>(h) Dhá dtrian galair san oidhche.</span></p>
<lb n="8075"/>
<lb n="8076"/><p><span>2065. Dálta reithe Sheáin na Buile.</span>
<lb n="8077"/><span>I n-Uibh Ráthach iseadh bhí Seán.  Bhí dúil san ól aige agus</span>
<lb n="8078"/><span>théigheadh sé ar gach aonach i gCathair Saidhbhín le sean-reithe bhí aige</span>
<lb n="8079"/><span>ach ní chun a dhíolta é ach mar leithscéal chun dul ar an aonach.  Bhí</span>
<lb n="8080"/><span>an reithe chomh h-eolasach san ar an tslí abhaile go dtagadh uaidh</span>
<lb n="8081"/><span>féin.  Rudaí a thagann abhaile mar sin — sin teacht "dálta reithe</span>
<lb n="8082"/><span>Sheáin na Buile."</span></p>
<lb n="8083"/>
<lb n="8084"/><p><span>2066. Deire gach cuirme cáineadh.</span>
<lb n="8085"/></p>
</div>
<pb n="248"/>
<div><lb n="8086"/><p><span>2067. Do chuid is do chlú.</span>
<lb n="8087"/><span>Bíonn sin ag duine a thaisbeánann go mbíonn sé ar aigne gníomh</span>
<lb n="8088"/><span>carthannachta nó cabhrach a dhéanamh agus go dtárlann annsan nach</span>
<lb n="8089"/><span>gádh an gníomh, nó nach féidir é déanamh.</span></p>
<lb n="8090"/>
<lb n="8091"/><p><span>2068. Dúngarbhán na seanbhád seolta.</span></p>
<lb n="8092"/>
<lb n="8093"/><p><span>2069. Éad cucóil gan pósadh.</span>
<lb n="8094"/><span>Éad gan údarás.  Dá mbeadh sé pósta bheadh réasúntacht san</span>
<lb n="8095"/><span>éad.</span></p>
<lb n="8096"/>
<lb n="8097"/><p><span>2070. Fear croidhe mhóir i mbaile mór gan airgead.</span>
<lb n="8098"/><span>Is cráidhte an scéal é.</span></p>
<lb n="8099"/>
<lb n="8100"/><p><span>2071. Fómhar naonbhair ag lánúin gan leanbh.</span>
<lb n="8101"/><span>Agus nach gádh dhóibh é ar chor ar bith.</span></p>
<lb n="8102"/>
<lb n="8103"/><p><span>2072. Gach aon ní mar is cóir —</span>
<lb n="8104"/><span>Is an pota seómra ar an dresser!</span>
<lb n="8105"/><span>Searbhas é sin adeirtear i gCorca Dhuibhne agus ar fuaid na</span>
<lb n="8106"/><span>Mumhan le gnó gan slacht nó le gnó straoile mná.</span></p>
<lb n="8107"/>
<lb n="8108"/><p><span>2073. Gach ceárd d'á meathann rachaid ag iascach.</span>
<lb n="8109"/><span>.i. Nuair theipeann an uile cheard ar dhaoine téighid leis an</span>
<lb n="8110"/><span>iascaireacht.</span></p>
<lb n="8111"/>
<lb n="8112"/><p><span>2074. Gaol madr' Úna le madr' Ána — a cúigdéag</span>
<lb n="8113"/><span>'s a deich.</span>
<lb n="8114"/><span>Gach gaol i bhfad amach.</span></p>
<lb n="8115"/>
<lb n="8116"/><p><span>2075. Gile Bhaile na Blamhna (?)</span>
<lb n="8117"/><span>Nó Gamhnach Achadh Tiobraid —</span>
<lb n="8118"/><span>An dá uisce is fearr i nÉirinn.</span></p>
<lb n="8119"/>
<lb n="8120"/><p><span>I n-Uibh Ráthach dóibh seo thuas.</span>
<lb n="8121"/></p>
</div>
<pb n="249"/>
<div><lb n="8122"/><p><span>2076. Giolla 'm a leithéid.</span>
<lb n="8123"/><span>Deirtear "ní h-aon ghiolla 'm a leithéid mise agat" .i. ní</span>
<lb n="8124"/><span>amadán mise agat.</span></p>
<lb n="8125"/>
<lb n="8126"/><p><span>2077. Go dtagaidh an mhuir adtuaidh [nó: go</span>
<lb n="8127"/><span>n-iompuighidh].</span>
<lb n="8128"/><span>.i. Go bráth — ná tuitfidh amach go deo.</span></p>
<lb n="8129"/>
<lb n="8130"/><p><span>2078. Greim an fhir bháithte.</span>
<lb n="8131"/><span>Greim daingean, docht.</span></p>
<lb n="8132"/>
<lb n="8133"/><p><span>2079. Is beo duine gan a cháirde ach ní beo é gan</span>
<lb n="8134"/><span>gal 'na phíp.</span></p>
<lb n="8135"/>
<lb n="8136"/><p><span>2080. Is cumhang a bhí Éire ort!</span>
<lb n="8137"/><span>Deirtear é sin le duine a théigheann nó a thagann i n-áit nár</span>
<lb n="8138"/><span>chóir dó, nó nár mhaith dó.</span></p>
<lb n="8139"/>
<lb n="8140"/><p><span>2081. Is dubh í an sméar ach is milis í</span>
<lb n="8141"/><span>Sí an mhéinn mhaith a leigheasas an uile ní.</span>
<lb n="8142"/><span>Leath-rann d'amhrán é sin.</span></p>
<lb n="8143"/>
<lb n="8144"/><p><span>2082. Is fada siar cuimhne do sheana-mháthar agat.</span>
<lb n="8145"/><span>Deirtear é le duine a chuimhnigheann ar rud gurbh' fhearr le</span>
<lb n="8146"/><span>duine eile go ndéanfaí é dhearmad.</span></p>
<lb n="8147"/>
<lb n="8148"/><p><span>2083. Is fada siar Márthain is an baile atá láimh</span>
<lb n="8149"/><span>leis.</span>
<lb n="8150"/><span>I gCorca Dhuibhne atá Márthain.  Deirtear an chainnt sin thuas</span>
<lb n="8151"/><span>i gC. Dh. nuair bhíonn trácht ar áit nó ar chúram i bhfad ó bhaile.</span>
<lb n="8152"/><span>Féach uimhir 2040.</span></p>
<lb n="8153"/>
<lb n="8154"/><p><span>2084. Is fearr an té fhanas ná an té imigheas.</span>
<lb n="8155"/></p>
</div>
<pb n="250"/>
<div><lb n="8156"/><p><span>2085. Is fearr an t-imreas [an troid] ná an</span>
<lb n="8157"/><span>t-uaigneas.</span></p>
<lb n="8158"/>
<lb n="8159"/><p><span>2086. Is fearr aon fhéachaint amháin romhat ná dhá</span>
<lb n="8160"/><span>fhéachaint it' dhiaidh.</span></p>
<lb n="8161"/>
<lb n="8162"/><p><span>2087. Is fearr bheith i n-áirithe ná i n-aithreachas.</span></p>
<lb n="8163"/>
<lb n="8164"/><p><span>2088. Is fearr suidhe 'na aice ná suidhe 'na áit.</span></p>
<lb n="8165"/>
<lb n="8166"/><p><span>2089. Is fearr tigh folamh ná droch-thionóntaidhe.</span></p>
<lb n="8167"/>
<lb n="8168"/><p><span>2090. Is fusa greim a chur ar an ngiobóig ná</span>
<lb n="8169"/><span>greim a chur ar an bputóig.</span></p>
<lb n="8170"/>
<lb n="8171"/><p><span>2091. Is goire dhuit tigh do chomharsan ná tigh do</span>
<lb n="8172"/><span>ghaolta.</span></p>
<lb n="8173"/>
<lb n="8174"/><p><span>2092. Is mairg a thiocfadh eatartha — clann an dá</span>
<lb n="8175"/><span>Nóra.</span></p>
<lb n="8176"/>
<lb n="8177"/><p><span>2093. Is mairg go mbíonn buana iasachta aige.</span></p>
<lb n="8178"/>
<lb n="8179"/><p><span>Tagairt annsan do'n saoghal nuair bhíodh saighdiúir nó amhas ar</span>
<lb n="8180"/><span>buanacht nó ar ceathrúin i dtighthe na ndaoine agus gurbh éigean</span>
<lb n="8181"/><span>iad a chothú i n-aisce, cé gur beag an fháilte bhíodh rómpa.</span></p>
<lb n="8182"/>
<lb n="8183"/><p><span>2094. Is mairg ná bíonn buairt iasachta air.</span></p>
<lb n="8184"/>
<lb n="8185"/><p><span>2095. Is maith an t-eolaidhe an t-uireasba.</span>
<lb n="8186"/><span>.i. Múineann an gádh do dhuine an tslí chun an gádh d'fhuascailt.</span></p>
<lb n="8187"/>
<lb n="8188"/><p><span>2096. Is measa do dhuine comharsa béil dorais ná</span>
<lb n="8189"/><span>duine muinnteardha i bhfad uaidh.</span>
<lb n="8190"/><span>Is measa do = is mó is fiú do.</span>
<lb n="8191"/></p>
</div>
<pb n="251"/>
<div><lb n="8192"/><p><span>2097. Is minic do chuir a chuid féin eascáirdeas ar</span>
<lb n="8193"/><span>dhuine.</span></p>
<lb n="8194"/>
<lb n="8195"/><p><span>2098. Is mór an ní duine ar dhaoine gan aoinne.</span></p>
<lb n="8196"/>
<lb n="8197"/><p><span>2099. Is mór an tsochraid a leath.</span>
<lb n="8198"/><span>Adéarfaí le gasra maith daoine.</span></p>
<lb n="8199"/>
<lb n="8200"/><p><span>2100. Is mó saighead 'na bhogha san.</span>
<lb n="8201"/><span>.i. Is mó rud go dtugann sé iarracht fé nó go mbíonn a</span>
<lb n="8202"/><span>shuim ann.</span></p>
<lb n="8203"/>
<lb n="8204"/><p><span>2101. Is olc an máighistir an teine ach is maith an</span>
<lb n="8205"/><span>seirbhíseach í.</span></p>
<lb n="8206"/>
<lb n="8207"/><p><span>2102. Laistia sa bhliain nua chughainn!</span>
<lb n="8208"/><span>? Laistia.  Guidhe é sin adeirtear nuair a bhítear ag baint</span>
<lb n="8209"/><span>phrátaí nua, &c.</span></p>
<lb n="8210"/>
<lb n="8211"/><p><span>2103. Leasmháthair a thógfadh air é.</span>
<lb n="8212"/><span>Nuair a dheineann duine rud nach ceart ach gur rud é bhéarfadh</span>
<lb n="8213"/><span>tairbhe nó aoibhneas do — deirtear mar sin leis.  "Thógfadh air" .i.</span>
<lb n="8214"/><span>chuirfeadh mileán air.</span></p>
<lb n="8215"/>
<lb n="8216"/><p><span>2104. Leisce na h-ordóige a chuireann an sál i bhfad.</span>
<lb n="8217"/><span>.i. Leisce turus beag gearr a dhéanamh chún féachaint i ndiaidh</span>
<lb n="8218"/><span>ruda i n-am is minic do bheir sin ar duine turus fada thabhairt</span>
<lb n="8219"/><span>air féin.</span></p>
<lb n="8220"/>
<lb n="8221"/><p><span>2105. Luimneach na long.</span></p>
<lb n="8222"/>
<lb n="8223"/><p><span>2106. Maith an áit i rabhais.</span>
<lb n="8224"/><span>Deirtear é sin le duine a chuireann focal cliste géar isteach</span>
<lb n="8225"/><span>sa chomhrádh agus a chuireann brí scéil i n-iúl go comhgarach, nó le</span>
<lb n="8226"/><span>duine imrigheann cárta ná raibh coinne leis agus a bhuaidheann</span>
<lb n="8227"/><span>cúig gur mór le rádh san imirt í.</span>
<lb n="8228"/></p>
</div>
<pb n="252"/>
<div><lb n="8229"/><p><span>2107. Má mheathann caraid lá tiocfadh sé lá eile.</span></p>
<lb n="8230"/>
<lb n="8231"/><p><span>2108. Mara bhfuil sé díreach ní foláir do bheith cam.</span>
<lb n="8232"/><span>nó:</span>
<lb n="8233"/><span>Mara bhfuil sé díreach sé a dhícheall bheith cam.</span></p>
<lb n="8234"/>
<lb n="8235"/><p><span>2109. Mar bheadh an nimh ar an aithne.</span>
<lb n="8236"/><span>Aithne .i. ordú, smacht.</span></p>
<lb n="8237"/>
<lb n="8238"/><p><span>2110. Marcaidheacht Ghearóid na Gráige.</span>
<lb n="8239"/><span>.i. Siubhal a chos féin.</span></p>
<lb n="8240"/>
<lb n="8241"/><p><span>2111. Mar dhéanfadh máthair Sheáin Bháin [Óig].</span>
<lb n="8242"/><span>Bean neamh-shlachtmhar go leór dob' eadh í agus is le magadh</span>
<lb n="8243"/><span>adeirtear rud a dhéanamh fé mar dheineadh sise:  "Dein mar sin</span>
<lb n="8244"/><span>é — fé mar dhéanfadh máthair Sheáin bháin!"</span></p>
<lb n="8245"/>
<lb n="8246"/><p><span>2112. Má's ag siubhal dúinn bímís súgach.</span></p>
<lb n="8247"/>
<lb n="8248"/><p><span>2113. Má's cam slí is réidh ród.</span>
<lb n="8249"/><span>.i. is fearr an bóthar mór réidh, d'á fhaid é, ná an casán cam</span>
<lb n="8250"/><span>achrannach cé gur comhgar é.</span></p>
<lb n="8251"/>
<lb n="8252"/><p><span>2114. Má théigheann tú ag iomrascáil leis an</span>
<lb n="8253"/><span>salachar, bí thíos nó thuas saileochar thú.</span></p>
<lb n="8254"/>
<lb n="8255"/><p><span>2115. Moladh na máthar cáineadh na h-inghne.</span>
<lb n="8256"/><span>.i. An mháthair ag á moladh is ionnan sin agus cáineadh ar an</span>
<lb n="8257"/><span>inghin.</span></p>
<lb n="8258"/>
<lb n="8259"/><p><span>2116. Muirear maith ar a shaothar iseadh é.</span>
<lb n="8260"/><span>.i. An mhéid a thuilleann sé caitheann sé féin arís é.</span>
<lb n="8261"/></p>
</div>
<pb n="253"/>
<div><lb n="8262"/><p><span>2117. Ná bí i bhfus is a bheith thall,</span>
<lb n="8263"/><span>Ná bí thall is bheith i bhfus;</span>
<lb n="8264"/><span>Nó má bhíonn tú i bhfus is a bheith thall</span>
<lb n="8265"/><span>Ní bheidh tú thall ná i bhfus.</span></p>
<lb n="8266"/>
<lb n="8267"/><p><span>2118. Ná bí i dtúis eannaigh ná i ndeire coille.</span>
<lb n="8268"/><span>Adeirtear "tosach féithe nó deire coille."</span></p>
<lb n="8269"/>
<lb n="8270"/><p><span>2119. Ná téire' ach go h-annamh go tigh do charad is</span>
<lb n="8271"/><span>gheobhair fáilte.</span>
<lb n="8272"/><span>[Téire' ann go minic is beidh romhat dearg —</span>
<lb n="8273"/><span>chnáide].</span></p>
<lb n="8274"/>
<lb n="8275"/><p><span>2120. Ní abarthar maith le mú [mugha] is ní abarthar</span>
<lb n="8276"/><span>clú le déirc.</span></p>
<lb n="8277"/>
<lb n="8278"/><p><span>2121. Ní bhainfeadh Éire [an saoghal, Arístotle, an</span>
<lb n="8279"/><span>diabhal, Dáth Dubh, &c.] aon cheart de.</span></p>
<lb n="8280"/>
<lb n="8281"/><p><span>2122. Ní bhainfeadh úird mhuilinn an iarainn aon</span>
<lb n="8282"/><span>cheart de.</span>
<lb n="8283"/><span>.i. Duine is deacair a riar nó a smachtú.</span></p>
<lb n="8284"/>
<lb n="8285"/><p><span>2123. Ní bhíonn sprid na púca gan fios a chúise aige-</span>
<lb n="8286"/><span>féin.</span></p>
<lb n="8287"/>
<lb n="8288"/><p><span>2124. Ní cathair mar a tuairisc í.</span>
<lb n="8289"/><span>Áit nó gnó go mbíonn cáil air seachas mar a thuilleann sé — sin</span>
<lb n="8290"/><span>mar adeirtear leis.</span></p>
<lb n="8291"/>
<lb n="8292"/><p><span>2125. Ní dheaghaidh aoinne riamh go Bólus</span>
<lb n="8293"/><span>Ach i ndóchas rud d'fhagháil ann.</span>
<lb n="8294"/><span>Ar an tír mhóir taobh istigh de'n Sceilg atá Bólus.</span>
<lb n="8295"/></p>
</div>
<pb n="254"/>
<div><lb n="8296"/><p><span>2126. Ní fachtar as na bairrilí ach an lán a bhíonn</span>
<lb n="8297"/><span>ionnta.</span></p>
<lb n="8298"/>
<lb n="8299"/><p><span>2127. Ní fhéadfadh sé bheith 'na phic is 'na mhála.</span></p>
<lb n="8300"/>
<lb n="8301"/><p><span>2128. Ní fearr ag an nGaibhlean Gabha é.</span>
<lb n="8302"/><span>Tá iomad tagarthaí do'n ghabha san i seanchas na ndaoine, féibh</span>
<lb n="8303"/><span>mar atá ar an nGobán Saor.  Sé scéal atá ann ar an seanfhocal</span>
<lb n="8304"/><span>so:  Duine bhí ann agus dúil ana-mhór i n-ór aige.  Le h-eagla</span>
<lb n="8305"/><span>go ngoidfí uaidh a raibh aige dhe chuir sé poll i gceap crainn agus</span>
<lb n="8306"/><span>do chuir an t-ór i bhfolach isteach ann.  Tháinig tuille mhór san</span>
<lb n="8307"/><span>abhainn agus do bheir sí léi an ceap agus níor fhan a thuairisc ag</span>
<lb n="8308"/><span>fear an óir.  Fuair an Gaibhlean Gabha an ceap crainn agus do</span>
<lb n="8309"/><span>bheir leis d'á cheárdchain é agus do chuir mar cheap fé'n inneoin é</span>
<lb n="8310"/><span>agus gach uair do bhuaileadh buille ar an inneoin do dheineadh an</span>
<lb n="8311"/><span>t-ór ceol sa cheap.  Mar sin nuair a gheibheann daoine faill ar</span>
<lb n="8312"/><span>chuid duine spriúnlaithe beirid leo cuid de agus deirid "ní fearr</span>
<lb n="8313"/><span>ag an nGaibhlean Gabha é."</span></p>
<lb n="8314"/>
<lb n="8315"/><p><span>2129. Ní fearr cuirm ná cuíbheas.</span>
<lb n="8316"/><span>.i. Ní fearr breis ná dóthain.</span></p>
<lb n="8317"/>
<lb n="8318"/><p><span>2130. Ní fial má iarrtar agus ní oineach má</span>
<lb n="8319"/><span>maoidhtear.</span></p>
<lb n="8320"/>
<lb n="8321"/><p><span>2131. Ní gnáth ceisneamh ar ndíth tiarna.</span>
<lb n="8322"/><span>ach "Le Roi est mort, vive le Roi!"</span></p>
<lb n="8323"/>
<lb n="8324"/><p><span>2132. Ní h-uaisle mac rí ná a chuid.</span></p>
<lb n="8325"/>
<lb n="8326"/><p><span>2133. Ní i gcomhnaidhe a bhíonn an deargán ar a ghob.</span>
<lb n="8327"/><span>Ní i gchomhnaidhe bhíonn an duine eile fonnmhar.  Deargán .i. Bream.</span></p>
<lb n="8328"/>
<lb n="8329"/><p><span>2134. Níl a luaithe nach fearrde.</span>
<lb n="8330"/></p>
</div>
<pb n="255"/>
<div><lb n="8331"/><p><span>2135. Níl baoghal go deó ort ach gabháil lár an</span>
<lb n="8332"/><span>bhóthair.</span></p>
<lb n="8333"/>
<lb n="8334"/><p><span>2135a. Níl Písín maith a dhóthain do.</span>
<lb n="8335"/><span>Duine fír-ghlic dob' eadh Písín, pérbh' é féin.</span></p>
<lb n="8336"/>
<lb n="8337"/><p><span>2136. Níl puinn sógha i dtionntódh léine salaighe.</span></p>
<lb n="8338"/>
<lb n="8339"/><p><span>2137. Níor thrua liom fear gan bó ná caora,</span>
<lb n="8340"/><span>Níor thrua liom fear gan aon bhean tighe 'ge,</span>
<lb n="8341"/><span>Ach ba thrua liom fear gan gal na phíopa.</span></p>
<lb n="8342"/>
<lb n="8343"/><p><span>2138. Ní raibh Críostaidhe Mhic an Luain ann.</span>
<lb n="8344"/><span>.i. Ní raibh aon duine ann.</span></p>
<lb n="8345"/>
<lb n="8346"/><p><span>2139. Ní téigheann fear na h-eadarghabhála as.</span>
<lb n="8347"/><span>nó:</span>
<lb n="8348"/><span>Ní thagann fear an eadargáin as.</span></p>
<lb n="8349"/>
<lb n="8350"/><p><span>Is minic iompuighid an dá thaobh air.</span></p>
<lb n="8351"/>
<lb n="8352"/><p><span>2140. Nuair a bheidh tigh do chomharsan tré theine</span>
<lb n="8353"/><span>tabhair aire dod' thigh féin.</span></p>
<lb n="8354"/>
<lb n="8355"/><p><span>2141. Nuair a cuirtear teine leis an gcloich</span>
<lb n="8356"/><span>pléascann sí.</span></p>
<lb n="8357"/>
<lb n="8358"/><p><span>2142. Nuair is fuar é an teachtaire is fuar é an</span>
<lb n="8359"/><span>freagra.</span>
<lb n="8360"/><span>Má's duine leamh a cuirtear ar lorg ruda ní gnáth gur d'á</span>
<lb n="8361"/><span>leithéid is túisce thabharfaí é.</span></p>
<lb n="8362"/>
<lb n="8363"/><p><span>2143. Oisín i ndiaidh na Féinne.</span>
<lb n="8364"/><span>Duine go mbíonn a cháirde agus lucht choidrimh a óige imithe uaidh</span>
<lb n="8365"/><span>agus é go diacrach agus go brónach 'na ndiaidh.</span>
<lb n="8366"/></p>
</div>
<pb n="256"/>
<div><lb n="8367"/><p><span>2144. Sáth mhná gan náire!</span>
<lb n="8368"/><span>Is mór é.</span></p>
<lb n="8369"/>
<lb n="8370"/><p><span>2145. Solus fé bhéal daibhche.</span>
<lb n="8371"/><span>.i. Fóntacht duine 'á cheilt aige féin tré náire agus támáilt.</span></p>
<lb n="8372"/>
<lb n="8373"/><p><span>2146. Spior-spear.</span>
<lb n="8374"/><span>Deinimís "spior-spear" de .i. deinimís neamh-ní dhe.  Nuair a</span>
<lb n="8375"/><span>bhíonn cáineadh nó pionós tuillte ag duine agus go maithtear do,</span>
<lb n="8376"/><span>deirtear go ndearnadh spior-spear de'n scéal.</span></p>
<lb n="8377"/>
<lb n="8378"/><p><span>2147. Táid siad chomh te is bheidís lá Shan Seáin.</span>
<lb n="8379"/><span>Cainnt ghrinn í sin i dtaobh prátaí beirbhithe nó aráin, té, &c., &c.</span></p>
<lb n="8380"/>
<lb n="8381"/><p><span>2148. Teanga beadaidhe tóin teasaidhe.</span></p>
<lb n="8382"/>
<lb n="8383"/><p><span>2149. Teasbach gan dúchas, teasbach gach iompar.</span></p>
<lb n="8384"/>
<lb n="8385"/><p><span>2150. Tráighlí mhór na luingeas.</span></p>
<lb n="8386"/>
<lb n="8387"/><p><span>2151. Trí briseadh uisce le fánaidh agus trí</span>
<lb n="8388"/><span>briseadh móna chun reatha.</span></p>
<lb n="8389"/>
<lb n="8390"/><p><span>2152. Trí ní is mó giodam —</span>
<lb n="8391"/><span>Baintreach óg mhná,</span>
<lb n="8392"/><span>Piscín cait,</span>
<lb n="8393"/><span>Mionán gabhair.</span>
<lb n="8394"/></p>
</div>
<pb n="257"/>
<div><lb n="8395"/><p><span>GLUAIS.</span></p>
<lb n="8396"/>
<lb n="8397"/><p><span>Focail annso atá neamh-choitchionnta i mbrí nó i litriú.  Gheobhthar</span>
<lb n="8398"/><span>an chuid eile i bh"Foclóir Uí Dhuinnín."</span></p>
<lb n="8399"/>
<lb n="8400"/><p><span>Uimhir</span></p>
<lb n="8401"/>
<lb n="8402"/><p><span>13. Frighdeóir —?  Duine bhíonn tugtha do bheith beag, suarach</span>
<lb n="8403"/><span>'na mheón.</span></p>
<lb n="8404"/>
<lb n="8405"/><p><span>13. Raedóir —?  Duine bhíonn ag déanamh staidéir ar reannaibh</span>
<lb n="8406"/><span>na spéire.</span></p>
<lb n="8407"/>
<lb n="8408"/><p><span>29. Spiagaidheacht — dúil i ndathannaibh, i maise éadaigh, &c.</span></p>
<lb n="8409"/>
<lb n="8410"/><p><span>39. Míneáireach — (míonáireach), do-chomhairleach, mí-iomcharach.</span></p>
<lb n="8411"/>
<lb n="8412"/><p><span>48. Guagach — neamh-shocair, mí-shuaimhneasach.</span></p>
<lb n="8413"/>
<lb n="8414"/><p><span>49. Éagan — Duine gan chiall, duine mí-stuamdha.</span></p>
<lb n="8415"/>
<lb n="8416"/><p><span>61. Banaltra — bean a thógas leanbh.</span></p>
<lb n="8417"/>
<lb n="8418"/><p><span>61. Banógarlach — (Banóglach), bean gan leanbh.</span></p>
<lb n="8419"/>
<lb n="8420"/><p><span>75. Sean-leanbh — leanbh glic go mbíonn eolas tagaithe le</span>
<lb n="8421"/><span>blianta dho.</span></p>
<lb n="8422"/>
<lb n="8423"/><p><span>83. Leanbh iasachta — Clann daoine eile.</span></p>
<lb n="8424"/>
<lb n="8425"/><p><span>104. Mianfaoidhe — (Mianfach, méanfach, méanfadhghail).</span></p>
<lb n="8426"/>
<lb n="8427"/><p><span>109. Caith — ith nó ól.</span></p>
<lb n="8428"/>
<lb n="8429"/><p><span>130. Méiscridhe — (Méirscridhe).</span></p>
<lb n="8430"/>
<lb n="8431"/><p><span>131. Múchadh — An galar "Bronchitis."</span></p>
<lb n="8432"/>
<lb n="8433"/><p><span>138. Ath-iompáil — An galar do theacht ath-uair.</span></p>
<lb n="8434"/>
<lb n="8435"/><p><span>156. Bairrlín — brat lín leabthan.</span></p>
<lb n="8436"/>
<lb n="8437"/><p><span>160, 828, 1822. Cailleach Bhéara — Cailleach is cáilmhear i litridh-</span>
<lb n="8438"/><span>eacht, agus go mór mór i mbéal oideas na Gaedhilge.</span></p>
<lb n="8439"/>
<lb n="8440"/><p><span>171. Aonrosc — Súil aonair.</span></p>
<lb n="8441"/>
<lb n="8442"/><p><span>191. Cis —?</span></p>
<lb n="8443"/>
<lb n="8444"/><p><span>224. Fonóid — (Fonómhaid) magadh.</span></p>
<lb n="8445"/>
<lb n="8446"/><p><span>230. Cineán —?  Peata.</span>
<lb n="8447"/></p>
</div>
<pb n="258"/>
<div><lb n="8448"/><p><span>247. Grogaire — Seanduine cromtha.</span></p>
<lb n="8449"/>
<lb n="8450"/><p><span>251. Imigéin — i bhfad ó bhaile.</span></p>
<lb n="8451"/>
<lb n="8452"/><p><span>255. Leaghadh Dia — Duine dona, rud ná bíonn rath ná bláth air.</span></p>
<lb n="8453"/>
<lb n="8454"/><p><span>269. Breill — (Breall) cruth leibideach.</span></p>
<lb n="8455"/>
<lb n="8456"/><p><span>338. Ath ghamhnach — (Gabhnach) bó.</span></p>
<lb n="8457"/>
<lb n="8458"/><p><span>338. Ath ghráinneach — Cruithneacht, nó arbhar eile.</span></p>
<lb n="8459"/>
<lb n="8460"/><p><span>338. Raitheacha — (Rightheacha).</span></p>
<lb n="8461"/>
<lb n="8462"/><p><span>339. Únán — An cubhar a thigeas ar bhainne le linn crúidhte.</span></p>
<lb n="8463"/>
<lb n="8464"/><p><span>343. Baighreán — Flummery.</span></p>
<lb n="8465"/>
<lb n="8466"/><p><span>374. Sríobán — Saghas fliuch bidh a deintí d'arbhar.</span></p>
<lb n="8467"/>
<lb n="8468"/><p><span>375. Puirseach — (praiseach) saghas leitean.</span></p>
<lb n="8469"/>
<lb n="8470"/><p><span>379. Scruid — (? Scoróid) ainm ar bhéile éadtrom.</span></p>
<lb n="8471"/>
<lb n="8472"/><p><span>504. Puch — Saghas beiche .i. wasp.</span></p>
<lb n="8473"/>
<lb n="8474"/><p><span>521. Cliath — Cliath fuaghála (.i. gasra ban ag obair uirthi i dtigh</span>
<lb n="8475"/><span>agus ag cainnt).</span></p>
<lb n="8476"/>
<lb n="8477"/><p><span>622. Filig —(fligh) saghas luibhe.</span></p>
<lb n="8478"/>
<lb n="8479"/><p><span>717. Caiseal — Uaigh adhlaicthe sa chás so.</span></p>
<lb n="8480"/>
<lb n="8481"/><p><span>731. Mana — (manadh) comhartha roimhré:  Tochus súl — Manadh</span>
<lb n="8482"/><span>dheor; Tochus baise — manadh airgid; Tochus cluaise —</span>
<lb n="8483"/><span>Manadh cúl-chainnte, &c.</span></p>
<lb n="8484"/>
<lb n="8485"/><p><span>745. loscadh doighe — Dóghadh croidhe.</span></p>
<lb n="8486"/>
<lb n="8487"/><p><span>748. luan — lá an Breithiúntais.</span></p>
<lb n="8488"/>
<lb n="8489"/><p><span>856. Dríoball — salachar an bhóthair ar íochtar éadaigh duine.</span></p>
<lb n="8490"/>
<lb n="8491"/><p><span>859. Connlach — (Connlú) rud a chruinniú nó a bhailiú isteach.</span></p>
<lb n="8492"/>
<lb n="8493"/><p><span>880. Caolchrácach — (Caol — chrágach), neamh fhlaithiúil.</span></p>
<lb n="8494"/>
<lb n="8495"/><p><span>971. Cruinn — Géar, i gcumas do tomhas gan mhearbhall a dhéanam.</span></p>
<lb n="8496"/>
<lb n="8497"/><p><span>980. Bunóirseach — (Ban-abhraiseach), bean a ghníos sníomh.</span></p>
<lb n="8498"/>
<lb n="8499"/><p><span>1014. Sáimhín sógha</span>
<lb n="8500"/><span>Cúilín tseabhrach</span></p>
<lb n="8501"/>
<lb n="8502"/><p><span>Compórd cuirp.</span>
<lb n="8503"/></p>
</div>
<pb n="259"/>
<div><lb n="8504"/><p><span>1027. Speal — Saothar dian gearr-shaoghalach.</span></p>
<lb n="8505"/>
<lb n="8506"/><p><span>1028. Fogha foisighe — Fogha obann gairid.</span></p>
<lb n="8507"/>
<lb n="8508"/><p><span>1040. Crích — Slachtmhar i n-obair agus cur gach neithe chun</span>
<lb n="8509"/><span>maitheasa agus coimeádtha.</span></p>
<lb n="8510"/>
<lb n="8511"/><p><span>1081. Bainistighe — Cosc ar gach caitheam neamh-ghádhtarach.</span></p>
<lb n="8512"/>
<lb n="8513"/><p><span>1127. Spriúnlaithe — (Sprionnluighthe).</span></p>
<lb n="8514"/>
<lb n="8515"/><p><span>1140. Clostrum dranndal — Focail áiféise a chialluigheas duine</span>
<lb n="8516"/><span>gan rath ná bíonn an lá amáireach ag cur tinnis air agus</span>
<lb n="8517"/><span>gan aon ní aige 'n-a chomhair.</span></p>
<lb n="8518"/>
<lb n="8519"/><p><span>1217. Cinéal — cine nó fine nó náisiún daoine.</span></p>
<lb n="8520"/>
<lb n="8521"/><p><span>1240. Deifreach — Trodach, achrannach.</span></p>
<lb n="8522"/>
<lb n="8523"/><p><span>1262. Rabharta feamnaighe — Na rabhartaí a thagann san Earrach</span>
<lb n="8524"/><span>agus go mbaintear feamnach le n-a linn.</span></p>
<lb n="8525"/>
<lb n="8526"/><p><span>1264. Stuacáltar — Cóirightear, líontar (d'fhoghluim).</span></p>
<lb n="8527"/>
<lb n="8528"/><p><span>1267. Treórach — Cumasach agus eólasach san obair.</span></p>
<lb n="8529"/>
<lb n="8530"/><p><span>1337. Cúiseadóir — An té ghníos an geárán sa chúis.</span></p>
<lb n="8531"/>
<lb n="8532"/><p><span>1372. Ná taobhuigh — Ná gaibh le.</span></p>
<lb n="8533"/>
<lb n="8534"/><p><span>1395, 1506. Na Faoillí — Sean-mhí Feabhra.</span></p>
<lb n="8535"/>
<lb n="8536"/><p><span>1460. Toilleann — Luigheann isteach ann nó fé.</span></p>
<lb n="8537"/>
<lb n="8538"/><p><span>1469. Gaidheal — (Gadghail), léimeadh nó rith le teas mar ghní ba.</span></p>
<lb n="8539"/>
<lb n="8540"/><p><span>1487. Triomlach — An ní is tirm.</span></p>
<lb n="8541"/>
<lb n="8542"/><p><span>1516. Cáiseochainn — Ghearánfainn.</span></p>
<lb n="8543"/>
<lb n="8544"/><p><span>1519. Oidhche Coille — (Oidhche Cailne), oidhche deiridh na bliana.</span></p>
<lb n="8545"/>
<lb n="8546"/><p><span>1529. Bathrach — Duartan mór báistighe.</span></p>
<lb n="8547"/>
<lb n="8548"/><p><span>1541. Imrighe — Gluaiseacht, aistriú ionaid chomhnaidhthe.</span></p>
<lb n="8549"/>
<lb n="8550"/><p><span>1575. Píle — Bradán beag.</span></p>
<lb n="8551"/>
<lb n="8552"/><p><span>1642. Scothfhinne — Gruaig fhionn i muing nó i n-eirball leis.</span></p>
<lb n="8553"/>
<lb n="8554"/><p><span>1653. Atrainn — (Otrainn), bannrach tighe bó.</span></p>
<lb n="8555"/>
<lb n="8556"/><p><span>1672. Gannach — gann fá bhiadh.</span>
<lb n="8557"/></p>
</div>
<pb n="260"/>
<div><lb n="8558"/><p><span>1721. Raimín — Caora bheag, ghioblach, gan mhaith.</span></p>
<lb n="8559"/>
<lb n="8560"/><p><span>1781. Píopairí — sicíní beaga laga.</span></p>
<lb n="8561"/>
<lb n="8562"/><p><span>1809. Ús — Gaimbín mí-réasúnta do-gheibheann úsaire.</span></p>
<lb n="8563"/>
<lb n="8564"/><p><span>1827. Ruth — (Rotha) iasc leathan go bhfuil eirball deilgneach</span>
<lb n="8565"/><span>air .i. Ray.</span></p>
<lb n="8566"/>
<lb n="8567"/><p><span>1827. Ronnach — (Runnach) iasc .i. mackerel.</span></p>
<lb n="8568"/>
<lb n="8569"/><p><span>1889. Goithí — (Gothaí) figiúirí, cumaí.</span></p>
<lb n="8570"/>
<lb n="8571"/><p><span>1919a. Cúlmhánta — (cúlánta), náireach.</span></p>
<lb n="8572"/>
<lb n="8573"/><p><span>1936. Éaganta — gan chiall, mí-stuamdha.</span></p>
<lb n="8574"/>
<lb n="8575"/><p><span>2148. Beadaidhe — Drochmhúinte.</span></p>
<lb n="8576"/>
<lb n="8577"/><p/>
<lb n="8578"/>
<lb n="8579"/><p>
<lb n="8580"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Seanfhocail na Muimhneach

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Seanfhocail na Muimhneach

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
