Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Sean-Fhocail na Mumhain — 1</title><author><name type="main">Tadhg Ua Donnchadha</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">M195</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1902</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>M195</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Sean-Fhocail na Mumhain — 1</title><author>Tadhg Ua Donnchadha</author><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>1902</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>SEAN-FHOCAIL NA MUMHAN. — 1.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>TADHG UA DONNCHADHA</span>
<lb n="4"/><span>do chruinnigh.</span></p>
<lb n="5"/>
<lb n="6"/><p><span>RÉAMHRÁDH.  Cá bhfuarthas na sean-fhocail seo?  Ní</span>
<lb n="7"/><span>deacair an cheist sin do réidhteach.  Sid iad na háiteanna:</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>1. I ndeireadh an leabhair bhig úd darab ainm, “The Irish</span>
<lb n="10"/><span>Language Miscellany,” chuir Seaghán O Dálaigh i gcló.</span></p>
<lb n="11"/>
<lb n="12"/><p><span>2. Cnuasach sean-fhocal do chuir Micheál Óg O Longáin</span>
<lb n="13"/><span>síos i láimhsgribhinn leis atá i nAgadamh Ríoghdha na</span>
<lb n="14"/><span>hÉireann i mBaile Átha Cliath.  “An Seanduine” ainm an</span>
<lb n="15"/><span>leabhair seo.</span></p>
<lb n="16"/>
<lb n="17"/><p><span>3. Cnuasach sean-fhocal do chuireas féin síos a béalaibh</span>
<lb n="18"/><span>Muimhneach.</span></p>
<lb n="19"/>
<lb n="20"/><p><span>Táthar chum sean-fhocail na gCúigí do chur amach i leabhair-</span>
<lb n="21"/><span>íníbh mar seo.  Do hiarradh orm-sa páirt Chúigeadh Mumhan</span>
<lb n="22"/><span>do ghabháil.  Is í seo an chéad bheart uaim.  Tá tuilleadh ag</span>
<lb n="23"/><span>teacht le congnamh Dé.</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>Tá a fhios agam go maith go bhfuil mórán sean-fhocal 'gá</span>
<lb n="26"/><span>n-úsáid ná fuil thíos againn i n-éan-chor, & go mbadh cheart</span>
<lb n="27"/><span>iad do bhailiughadh & do chur i gcló.  Dá bhrigh sin, iarraim</span>
<lb n="28"/><span>mar athchuinge ar gach duine, na sean-fhocail do chloisfidh sé</span>
<lb n="29"/><span>& ná fuil ins an leabhairín seo, do chur ag triall orm i gcóir</span>
<lb n="30"/><span>leabhairín eile.</span></p>
<lb n="31"/>
<lb n="32"/><p><span>Níor bhacas-sa puinn leis an gcanamhaint, cé go bhfuil</span>
<lb n="33"/><span>fo-fhocal i gcuid an Longánaigh ná fuil ró-coitcheanta anois,</span>
<lb n="34"/><span>b'fhéidir.</span></p>
<lb n="35"/>
<lb n="36"/><p><span>Go dtéidh ar saothar, do dheóin Dé, i dtairbhe dho'n</span>
<lb n="37"/><span>Ghaedhilg & do lucht na Gaedhilge léigheamh & labhairt.</span></p>
<lb n="38"/>
<lb n="39"/><p><span>TADHG O DONNCHADHA.</span></p>
<lb n="40"/>
<lb n="41"/><p><span>Baile Átha Cliath,</span>
<lb n="42"/><span>Lá Fhéile Bríghde,</span>
<lb n="43"/><span>1901.</span>
<lb n="44"/></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="45"/><p><span>SEAN-FHOCAIL NA MUMHAN.</span></p>
<lb n="46"/>
<lb n="47"/><p><span>Ag bualadh láimhe ar na réaltaibh.</span></p>
<lb n="48"/>
<lb n="49"/><p><span>Ag díol meala & ag ceannach misleán.</span></p>
<lb n="50"/>
<lb n="51"/><p><span>Ag duine féin is fearr fhios cá luigheann an bhróg air.</span></p>
<lb n="52"/>
<lb n="53"/><p><span>Ag imirt na bochtaineachta ar a chéile.</span></p>
<lb n="54"/>
<lb n="55"/><p><span>Ag imtheacht mar sgeamh ó'n ngadhar.</span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>Ag imtheacht ó thigh an Diabhail go tigh an Deamhain.</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>Ag ithe is ag gearán ar nós cearc guir.</span></p>
<lb n="60"/>
<lb n="61"/><p><span>Ag ithe na gcreachán & ag díol na bhfadhbán.</span></p>
<lb n="62"/>
<lb n="63"/><p><span>Ag marcaigheacht síos & ag feadaíl aníos.</span></p>
<lb n="64"/>
<lb n="65"/><p><span>Ag suidhe go meadhán oidhche & ag luighe go meadhán lae.</span></p>
<lb n="66"/>
<lb n="67"/><p><span>Ag súil le cúiteamh is eadh lomann an cearrbhach (nó ag</span>
<lb n="68"/><span>tnúth le breith is eadh, &c.)</span></p>
<lb n="69"/>
<lb n="70"/><p><span>Aithnigheann an fhuil a céile.</span></p>
<lb n="71"/>
<lb n="72"/><p><span>Aithnigheann fear na holna dhíol fear na holna cheannach.</span></p>
<lb n="73"/>
<lb n="74"/><p><span>Allus a mhaoile féin do loisgeann gach éinne.</span></p>
<lb n="75"/>
<lb n="76"/><p><span>A' mb' fhearr leat bean na fiche seift ná bean na fiche punt?</span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p><span>An chearc istigh 's an t-ubh amuigh.</span></p>
<lb n="79"/>
<lb n="80"/><p><span>An corcán ró-bheag & ná líontar é.</span></p>
<lb n="81"/>
<lb n="82"/><p><span>An gad is girre do'n sgórnach is cóir a réidhteach ar dtús.</span></p>
<lb n="83"/>
<lb n="84"/><p><span>An iomad do'n aithne méaduigheann sé an tarcuisne.</span></p>
<lb n="85"/>
<lb n="86"/><p><span>An luibh ná fachtar fóireann.</span></p>
<lb n="87"/>
<lb n="88"/><p><span>An méid do bhailigheann an cníopaire sgaipeann an rábaire.</span></p>
<lb n="89"/>
<lb n="90"/><p><span>An phunann do ceangaltar san bhFoghmhar sgaoiltear í san</span>
<lb n="91"/><span>Earrach.</span></p>
<lb n="92"/>
<lb n="93"/><p><span>An rud do-gheibhtear ar dhruim an Diabhail, imthigheann sé</span>
<lb n="94"/><span>fé n-a bholg.</span></p>
<lb n="95"/>
<lb n="96"/><p><span>An rud do-gheibhtear go bog, caithtear go bog (nó go holc).</span></p>
<lb n="97"/>
<lb n="98"/><p><span>An rud do sgríobhann an Púca léigheann sé féin é.</span></p>
<lb n="99"/>
<lb n="100"/><p><span>An rud do thaithneó'dh liom-sa ní thaithneó'dh leat-sa.</span></p>
<lb n="101"/>
<lb n="102"/><p><span>An rud do théidheann i bhfad téidheann sé i bhfuaire.</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>An rud do thógfadh duine is é mharbhó'dh duine eile.</span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>An rud is annamh is iongantach.</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>An rud is girre is géire.</span></p>
<lb n="109"/>
<lb n="110"/><p><span>An rud is mí-fhortúnaighe dá bhfacaís riamh ní fheadraís ná</span>
<lb n="111"/><span>gurab é lár do leasa é.</span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>An rud ná bacann (nó baineann) leat, ná bac (nó bain) leis.</span></p>
<lb n="114"/>
<lb n="115"/><p><span>An rud ná caitheann tú féin caitheann do námhaid é.</span></p>
<lb n="116"/>
<lb n="117"/><p><span>An rud ná cloisfidh an chluas ní chuirfidh se buadhairt ar an</span>
<lb n="118"/><span>gcroidhe.</span></p>
<lb n="119"/>
<lb n="120"/><p><span>An sguab nuadh is fearr sguabann an tigh.</span></p>
<lb n="121"/>
<lb n="122"/><p><span>An té bhíonn ag sír-shiubhal meileann sé mín & garbh.</span></p>
<lb n="123"/>
<lb n="124"/><p><span>An té bhíonn amuigh fuarann a chuid.</span>
<lb n="125"/></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="126"/><p><span>An té bhíonn bog fé n-a thóin bíonn sé bog fé n-a dheór.</span></p>
<lb n="127"/>
<lb n="128"/><p><span>An té bhíonn bothánach bíonn sé sgéalthach.</span></p>
<lb n="129"/>
<lb n="130"/><p><span>An té bhíonn síos luightear cos air; 's an té bhíonn suas</span>
<lb n="131"/><span>óltar deoch air.</span></p>
<lb n="132"/>
<lb n="133"/><p><span>An té bhuaileann Jack díolann sé as.</span></p>
<lb n="134"/>
<lb n="135"/><p><span>An té bhuailfeadh mo mhadradh, bhuailfeadh mé féin.</span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>An té go mbíonn breall air bíonn amhrus ag gach éinne air.</span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>An té go mbíonn dinnéar aige bíonn finné aige.</span></p>
<lb n="140"/>
<lb n="141"/><p><span>An té ghrádhann an dainséar (baoghal), caillfear ann é.</span></p>
<lb n="142"/>
<lb n="143"/><p><span>An té gur cumhang leis, fágadh.</span></p>
<lb n="144"/>
<lb n="145"/><p><span>An té is lugha thuilleann is é is mó gheibheann.</span></p>
<lb n="146"/>
<lb n="147"/><p><span>An té is mó ólann is é is mó dúil ann.</span></p>
<lb n="148"/>
<lb n="149"/><p><span>An té ná béidh bólacht ar chnoc aige, beidh suaimhneas ar</span>
<lb n="150"/><span>shop aige.</span></p>
<lb n="151"/>
<lb n="152"/><p><span>An té ná béidh ciall aige béidh fán air.</span></p>
<lb n="153"/>
<lb n="154"/><p><span>An té ná faghann an fheóil is mór is sóghail leis an t-anbhruith.</span></p>
<lb n="155"/>
<lb n="156"/><p><span>An té ná fuil láidir ní fuláir dó bheith glic.</span></p>
<lb n="157"/>
<lb n="158"/><p><span>An té ná fuil léim aige cuimleó'idh sé é féin do'n chlaidhe.</span></p>
<lb n="159"/>
<lb n="160"/><p><span>An té ná ghabhann comhairle gabhadh sé comhrac.</span></p>
<lb n="161"/>
<lb n="162"/><p><span>An té ná múineann Dia ní mhúinid daoine é.</span></p>
<lb n="163"/>
<lb n="164"/><p><span>An t-uan ag múineadh méilidhe dá mháthair.</span></p>
<lb n="165"/>
<lb n="166"/><p><span>Ar an rud nach féidir do leigheas is í an fhoidhne is fearr.</span></p>
<lb n="167"/>
<lb n="168"/><p><span>Ar eagla na heasbhadh is maith bheith coimeádthac;</span>
<lb n="169"/><span>Acht ní abraim leat bheith leamh ná spadánta.</span></p>
<lb n="170"/>
<lb n="171"/><p><span>Ar uairibh tagaid na hanacraí; is fearr soin 'ná a dteacht</span>
<lb n="172"/><span>i n-éinfheacht.</span></p>
<lb n="173"/>
<lb n="174"/><p><span>As an taithighe is fearr é.</span></p>
<lb n="175"/>
<lb n="176"/><p><span>A sgéal féin sgéal gach éinne.</span></p>
<lb n="177"/>
<lb n="178"/><p><span>Badh cheart duit cuimhneamh ar an arán d'ithis.</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p><span>Bhainfinn súil asam féin d'fhonn dá shúil do bhaint as duine</span>
<lb n="181"/><span>eile.</span></p>
<lb n="182"/>
<lb n="183"/><p><span>Baist do leanbh féin ar dtúis.</span></p>
<lb n="184"/>
<lb n="185"/><p><span>Ba mhinic do chaith duine sprot amach chum breith ar cholmóir.</span></p>
<lb n="186"/>
<lb n="187"/><p><span>Ba mhinic ná deaghaidh bó le bó-dhuthchas.</span></p>
<lb n="188"/>
<lb n="189"/><p><span>Ba mhinic nár bh'fhearr bheith first ná last.</span></p>
<lb n="190"/>
<lb n="191"/><p><span>B'annamh leis an gcat srathar do bheith air.</span></p>
<lb n="192"/>
<lb n="193"/><p><span>Beagán & a rádh go maith.</span></p>
<lb n="194"/>
<lb n="195"/><p><span>Bean ar meisge, bean i n-aisge.</span></p>
<lb n="196"/>
<lb n="197"/><p><span>Bean mhic & máthair chéile, mar bhéadh cat is luch le chéile.</span></p>
<lb n="198"/>
<lb n="199"/><p><span>Béart gan leigheas foidhne is fearr air.</span></p>
<lb n="200"/>
<lb n="201"/><p><span>Béidh lá eile ag an bPaorach.</span></p>
<lb n="202"/>
<lb n="203"/><p><span>Béir ann do ló, béir as do ló.</span></p>
<lb n="204"/>
<lb n="205"/><p><span>Bheirbh birrín dam & beireó'd birrín duit (& a dhuine gan</span>
<lb n="206"/><span>birrín is danaíd duit).</span></p>
<lb n="207"/>
<lb n="208"/><p><span>Beireann fear sleamhain fiacha leis.</span>
<lb n="209"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="210"/><p><span>B'fhearr do dhuine an madradh féin go luth-gháireach roimhe</span>
<lb n="211"/><span>'ná ag amhastraigh air.</span></p>
<lb n="212"/>
<lb n="213"/><p><span>Biadh nuadh & sean-éadach do'n ramhcánuidhe.</span></p>
<lb n="214"/>
<lb n="215"/><p><span>Bíodh a leath ar gach taobh ar nós aonaigh an Ghleanna (le</span>
<lb n="216"/><span>hais Charraig na Siúire).</span></p>
<lb n="217"/>
<lb n="218"/><p><span>Bíodh eagla ort & ní baoghal duit.</span></p>
<lb n="219"/>
<lb n="220"/><p><span>Bíodh eagla ort roimh Dhia, & coimeád A aitheanta.</span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>Bíodh rud agat féin no bí 'n-a éaghmuis.</span></p>
<lb n="223"/>
<lb n="224"/><p><span>Bíonn an aithrighe mhall contabharthach.</span></p>
<lb n="225"/>
<lb n="226"/><p><span>Bíonn an fear deireannach díoghbhálach.</span></p>
<lb n="227"/>
<lb n="228"/><p><span>Bíonn an fhírinne féin searbh.</span></p>
<lb n="229"/>
<lb n="230"/><p><span>“Bíonn an fhírinne searbh,” adubhairt Cloch Labhráis ag</span>
<lb n="231"/><span>preabadh.</span></p>
<lb n="232"/>
<lb n="233"/><p><span>Bíonn an rath i mbun na sona.</span></p>
<lb n="234"/>
<lb n="235"/><p><span>Bíonn ceann caol ar an óige.</span></p>
<lb n="236"/>
<lb n="237"/><p><span>Bíonn ciall ag dul a ceann duine aosda.</span></p>
<lb n="238"/>
<lb n="239"/><p><span>Bíonn cluasa ar na claitheachaibh (no frathachaibh).</span></p>
<lb n="240"/>
<lb n="241"/><p><span>Bíonn cluas bhodhar ag an bhfear foghla.</span></p>
<lb n="242"/>
<lb n="243"/><p><span>Bíonn searrach 'n-a ghearrán go Nodlaig.</span></p>
<lb n="244"/>
<lb n="245"/><p><span>Bó bhóthrach nó capall córach.</span></p>
<lb n="246"/>
<lb n="247"/><p><span>Bonn mór ag an gcapall beag.</span></p>
<lb n="248"/>
<lb n="249"/><p><span>Briseann an duthchas tré shúilibh an chait.</span></p>
<lb n="250"/>
<lb n="251"/><p><span>Buaidheann an fhoidhne ar an gcineamhaint.</span></p>
<lb n="252"/>
<lb n="253"/><p><span>Cad do chrom srón Firín ort?</span></p>
<lb n="254"/>
<lb n="255"/><p><span>Cad do-ghéanadh mac an chait acht luch do mharbhadh?</span></p>
<lb n="256"/>
<lb n="257"/><p><span>Cailín ag Móir & Mór ag iarraidh déirce.</span></p>
<lb n="258"/>
<lb n="259"/><p><span>Cáirde go Fóghmhar & cáirde go deóidh.</span></p>
<lb n="260"/>
<lb n="261"/><p><span>Caithtear gach maith le mion-chaitheamh.</span></p>
<lb n="262"/>
<lb n="263"/><p><span>Canann meisge nó fearg fíor.</span></p>
<lb n="264"/>
<lb n="265"/><p><span>Céadlonga (ciallacan) fada & ceal na mbróg, do-ghní</span>
<lb n="266"/><span>(dho dhineann) seanduine do dhuine óg.</span></p>
<lb n="267"/>
<lb n="268"/><p><span>Ceangal lae & bliadhna mar do-ghin Fionn le 'n-a churrachán.</span></p>
<lb n="269"/>
<lb n="270"/><p><span>Ceann cíortha dhíolann na cosa.</span></p>
<lb n="271"/>
<lb n="272"/><p><span>Ceannuigh an droch-dhuine & ní baoghal duit an duine</span>
<lb n="273"/><span>macánta.</span></p>
<lb n="274"/>
<lb n="275"/><p><span>Ceannuigh an sean-rud & béir gan éan-rud.</span></p>
<lb n="276"/>
<lb n="277"/><p><span>Ceannuigh daor, díol saor, & béidh an botún ort.</span></p>
<lb n="278"/>
<lb n="279"/><p><span>Ceileann searc ainnimh is locht.</span></p>
<lb n="280"/>
<lb n="281"/><p><span>Ceileann súil an nídh ná feiceann.</span></p>
<lb n="282"/>
<lb n="283"/><p><span>Ceithre coda d'aois an duine: fiche bliadhain ag teacht;</span>
<lb n="284"/><span>fiche bliadhain ar stad; fiche bliadhain ar meath; & fiche</span>
<lb n="285"/><span>bliadhain gur cuma ann nó as.</span></p>
<lb n="286"/>
<lb n="287"/><p><span>Ceithre nidhthe ná tiocfadh le hÉireannach iontaoibh leó:</span>
<lb n="288"/><span>Adharc bó;  Crúb capaill;  Drannadh madraidh;  Gáire</span>
<lb n="289"/><span>Shasannaigh.</span>
<lb n="290"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="291"/><p><span>Cé ná bíonn éan-chnámh sa theangain, is minic do bhris sí</span>
<lb n="292"/><span>ceann duine.</span></p>
<lb n="293"/>
<lb n="294"/><p><span>Ciall & mí-chiall nuair theangmhuighid siad le chéile; is dóigh</span>
<lb n="295"/><span>leis an bhfear gan éin-chiall gurab é féin fear na céille.</span></p>
<lb n="296"/>
<lb n="297"/><p><span>Ciall id' cheann, & an chiall atá ann, as.</span></p>
<lb n="298"/>
<lb n="299"/><p><span>Cion a gan fhios do mhnaoi nó leanbh.</span></p>
<lb n="300"/>
<lb n="301"/><p><span>Cionnus do bhéadh an t-ubhaillín acht mar bhéadh an t-ubhaillín.</span></p>
<lb n="302"/>
<lb n="303"/><p><span>Cíos do thighearna nó biadh do leanbh.</span></p>
<lb n="304"/>
<lb n="305"/><p><span>Clann na beirt' dearbhrátair, an leite & an sríobán</span>
<lb n="306"/><span>(sríobún).</span></p>
<lb n="307"/>
<lb n="308"/><p><span>Claoidheann neart ceart.</span></p>
<lb n="309"/>
<lb n="310"/><p><span>Cloch ar a faobhar ní saor do chuirfeadh í.</span></p>
<lb n="311"/>
<lb n="312"/><p><span>Cnuasuigheann triopall beart.</span></p>
<lb n="313"/>
<lb n="314"/><p><span>Cogadh gan eagla & gorta gan riachtanas.</span></p>
<lb n="315"/>
<lb n="316"/><p><span>Cogadh na gcarad, ní buan do bhíonn eatorra.</span></p>
<lb n="317"/>
<lb n="318"/><p><span>Coimeád do shiopa, & coimeádfaidh do shiopa thu.</span></p>
<lb n="319"/>
<lb n="320"/><p><span>Coinnigh an chnámh & leanfaidh an madradh thu.</span></p>
<lb n="321"/>
<lb n="322"/><p><span>Cómhairle chomhgarach neamh-chailleamhnach.</span></p>
<lb n="323"/>
<lb n="324"/><p><span>Chonnairc sé Murchadh, nó an rud ba ghirre dhó.</span></p>
<lb n="325"/>
<lb n="326"/><p><span>Cuarduigh dóth & an-dóth.</span></p>
<lb n="327"/>
<lb n="328"/><p><span>Cuimhnigh dá gcaillfeá do chuid do'n tsaoghal, do chreideamh</span>
<lb n="329"/><span>do choimeád; & má chailleann tú soin ní fiú náid thú.</span></p>
<lb n="330"/>
<lb n="331"/><p><span>Cuimhnigh sula labhrair, & féach sula léimir.</span></p>
<lb n="332"/>
<lb n="333"/><p><span>Cuir smacht ar do leanbh i laetheantaibh a óige.</span></p>
<lb n="334"/>
<lb n="335"/><p><span>Dhá chloich ar chloich & cloch ar dhá chloich.</span></p>
<lb n="336"/>
<lb n="337"/><p><span>Dá dtarraingeó'dh capall an choill, do mharbhó'dh éan-ualach</span>
<lb n="338"/><span>amháin é.</span></p>
<lb n="339"/>
<lb n="340"/><p><span>Dhá dtrian goithí rinnce.</span></p>
<lb n="341"/>
<lb n="342"/><p><span>Dá fhaid bhíonn an crúisgín ag dul go dtí an t-uisge, is é a</span>
<lb n="343"/><span>chríoch a bhriseadh.</span></p>
<lb n="344"/>
<lb n="345"/><p><span>Dá fhaid é an tEarrach ní as a rachaidh</span></p>
<lb n="346"/>
<lb n="347"/><p><span>Dá fhaid lá tagann oidhche air.</span></p>
<lb n="348"/>
<lb n="349"/><p><span>Dá ghirreacht duit do chóta is girre dhuit do léine.</span></p>
<lb n="350"/>
<lb n="351"/><p><span>D'aireó'dh sé an féar ag fás.</span></p>
<lb n="352"/>
<lb n="353"/><p><span>Dáltha an mhadraidh ruaidh & na silíní.</span></p>
<lb n="354"/>
<lb n="355"/><p><span>Dá mbéadh an ghrian ag sgoilteadh na gcrann, badh mhaith leis</span>
<lb n="356"/><span>an bhfuair-thé teas.</span></p>
<lb n="357"/>
<lb n="358"/><p><span>Dá mbéadh fios agat, bhéadh leigheas agat.</span></p>
<lb n="359"/>
<lb n="360"/><p><span>Dá mbéadh soindeann go Samhain, bhéadh breall ar dhuine éigin.</span></p>
<lb n="361"/>
<lb n="362"/><p><span>Dhá nídh gan náire, grádh & tart; acht rug an tochas an barr leis.</span></p>
<lb n="363"/>
<lb n="364"/><p><span>Dá olcas é Séamus, is fearr 'ná bheith 'n-a éaghmuis.</span></p>
<lb n="365"/>
<lb n="366"/><p><span>Dealg láibe nó focal amadáin.</span></p>
<lb n="367"/>
<lb n="368"/><p><span>Dearbhráthair do'n bhás an codladh.</span></p>
<lb n="369"/>
<lb n="370"/><p><span>Dearbhráthair do'n leadránacht an t-ólachán.</span></p>
<lb n="371"/>
<lb n="372"/><p><span>Dearbhráthair do Thadhg (riabhach) Domhnall (gránda).</span>
<lb n="373"/></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="374"/><p><span>Dé bheatha a aindeise, & ní hé sin t'ainm-se.</span></p>
<lb n="375"/>
<lb n="376"/><p><span>Déin an Fóghmhar nuair géabhaidh tú an ghrian árd.</span></p>
<lb n="377"/>
<lb n="378"/><p><span>Déin connradh do réir sparáin.</span></p>
<lb n="379"/>
<lb n="380"/><p><span>Déineann breac-luirgneacht Earraigh formadacht Foghmhair.</span></p>
<lb n="381"/>
<lb n="382"/><p><span>Déineann ceann ciallmhar béal iadhta.</span></p>
<lb n="383"/>
<lb n="384"/><p><span>Déineann gach muc a gnó.</span></p>
<lb n="385"/>
<lb n="386"/><p><span>Déineann leanbh ciallmhar gasda</span>
<lb n="387"/><span>Athair subhach sólásac;</span>
<lb n="388"/><span>Is déineann leanbh baoth big-chiallmhar</span>
<lb n="389"/><span>Máthair dhubhach dhólásach.</span></p>
<lb n="390"/>
<lb n="391"/><p><span>Déineann na goithí dhá dtrian na hoibre.</span></p>
<lb n="392"/>
<lb n="393"/><p><span>Déineann seilbh sásamh.</span></p>
<lb n="394"/>
<lb n="395"/><p><span>Déin éan-uair amháin é, & tá sé déanta fá dhó (? fá dheóidh).</span></p>
<lb n="396"/>
<lb n="397"/><p><span>Déin gáire & do chealg sáithte.</span></p>
<lb n="398"/>
<lb n="399"/><p><span>D'fhear chogaidh comhailtear síothcháin.</span></p>
<lb n="400"/>
<lb n="401"/><p><span>Díomhaointeas mian an amadáin.</span></p>
<lb n="402"/>
<lb n="403"/><p><span>Dlighe na hiasachta an t-iarrach do bheith briste.</span></p>
<lb n="404"/>
<lb n="405"/><p><span>Do chaithfeadh éan-duine airgead & is fear gasta bhaileó'dh é.</span></p>
<lb n="406"/>
<lb n="407"/><p><span>Do-gheibheann an capall bás, fad do bhíonn an féar ag fás.</span></p>
<lb n="408"/>
<lb n="409"/><p><span>D'ólfadh sé an bhólacht & an capaillín glas.</span></p>
<lb n="410"/>
<lb n="411"/><p><span>Do mholadh Dé ná bí tuirseach; bíd A ghrásta ag triall go</span>
<lb n="412"/><span>mall.</span></p>
<lb n="413"/>
<lb n="414"/><p><span>D' orduigh Dia aonach gan gnó.</span></p>
<lb n="415"/>
<lb n="416"/><p><span>Do thairrngeó'dh súgán sneachtaidh é.</span></p>
<lb n="417"/>
<lb n="418"/><p><span>Druid le fear na bruide & ghéabhair connradh.</span></p>
<lb n="419"/>
<lb n="420"/><p><span>Dubhairt bean liom go ndubhairt bean léi.</span></p>
<lb n="421"/>
<lb n="422"/><p><span>Dúnadh an dorais tar éis na foghla.</span></p>
<lb n="423"/>
<lb n="424"/><p><span>Éan-tsúil amháin i gceann is cuma í bheith ann no as.</span></p>
<lb n="425"/>
<lb n="426"/><p><span>Éist le fuaim na habhann & gheóbhaidh tú breac!</span></p>
<lb n="427"/>
<lb n="428"/><p><span>Eólas gan ughdarás.</span></p>
<lb n="429"/>
<lb n="430"/><p><span>Fáilte Uí Cheallaigh.</span></p>
<lb n="431"/>
<lb n="432"/><p><span>Fál ar an ngort tar éis na foghla</span></p>
<lb n="433"/>
<lb n="434"/><p><span>Féadann cat a leaca lighe, is tá cead aige féachaint ar an</span>
<lb n="435"/><span>righ.</span></p>
<lb n="436"/>
<lb n="437"/><p><span>Fear díomhaoin is buadhairt é.</span></p>
<lb n="438"/>
<lb n="439"/><p><span>Fuacht na slinneán a bhreacann na luirgne</span></p>
<lb n="440"/>
<lb n="441"/><p><span>Gach bliadhain dá dtiocfaidh</span>
<lb n="442"/><span>Ag dul i bhfliche 's i ndéidheannaighe;</span>
<lb n="443"/><span>Is gach dream dá dtiocfaidh</span>
<lb n="444"/><span>Ag dul i mine 's i mbréagaighe.</span></p>
<lb n="445"/>
<lb n="446"/><p><span>Gach bocht le muir is gach saidhbhir le sliabh.</span></p>
<lb n="447"/>
<lb n="448"/><p><span>Gach bó dá haindeise is gach capall dá dheise.</span>
<lb n="449"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="450"/><p><span>Gach daltha mar do hoiltear (& an lacha ar an uisge).</span></p>
<lb n="451"/>
<lb n="452"/><p><span>Gach re bliadhain bíonn an girrfhiadh fireann is buineann</span>
<lb n="453"/><span>(nó, gach re bliadhain bíd na fiadha fireann).</span></p>
<lb n="454"/>
<lb n="455"/><p><span>Galar gan náire an tart, acht bhuadhuigh an tochas air.</span></p>
<lb n="456"/>
<lb n="457"/><p><span>Gan blas gan buidheachas.</span></p>
<lb n="458"/>
<lb n="459"/><p><span>Gan easbha gan iomarca</span>
<lb n="460"/><span>Coinnigh an iall id' ghlaic;</span>
<lb n="461"/><span>'S gur mealladh an duine</span>
<lb n="462"/><span>Ná bainfeadh an t-iasacht as.</span></p>
<lb n="463"/>
<lb n="464"/><p><span>Glac an mhuc ar a cois nuair do-gheóbhair í</span></p>
<lb n="465"/>
<lb n="466"/><p><span>Glac an rud do-gheóbhair.</span></p>
<lb n="467"/>
<lb n="468"/><p><span>Glór mór i gceann beag.</span></p>
<lb n="469"/>
<lb n="470"/><p><span>Gnáthamh na hoibre an t-eólas.</span></p>
<lb n="471"/>
<lb n="472"/><p><span>Greim an fhir bháidhte.</span></p>
<lb n="473"/>
<lb n="474"/><p><span>Iarr ar mhnaoi é uair nó dhó, & muna dtagaid leat tar leó.</span></p>
<lb n="475"/>
<lb n="476"/><p><span>Iasacht na hiasachta.</span></p>
<lb n="477"/>
<lb n="478"/><p><span>I gcosaibh na con do bhíonn a cuid.</span></p>
<lb n="479"/>
<lb n="480"/><p><span>I mbéal an mhála bhíonn an bhainistighe.</span></p>
<lb n="481"/>
<lb n="482"/><p><span>Imtheó'idh a dtiocfaidh 's a dtáinig riamh;</span>
<lb n="483"/><span>Acht ní imtheó'idh na grásta go bráth ó Dhia.</span></p>
<lb n="484"/>
<lb n="485"/><p><span>Imthigheann an spré leis an ngaoith, & fanann an bhreill ar</span>
<lb n="486"/><span>an mnaoi.</span></p>
<lb n="487"/>
<lb n="488"/><p><span>I ndeireadh a gcoda do throidid na coileáin.</span></p>
<lb n="489"/>
<lb n="490"/><p><span>I ndiaidh an tsochair do bhíonn an grádh.</span></p>
<lb n="491"/>
<lb n="492"/><p><span>I ndomhan na ndall is rí fear éan-ruisg.</span></p>
<lb n="493"/>
<lb n="494"/><p><span>I n-ionad (i ndiaidh) a chéile thógtar na caisleáin.</span></p>
<lb n="495"/>
<lb n="496"/><p><span>I n-ithe na putóige do bhíonn a thástáil.</span></p>
<lb n="497"/>
<lb n="498"/><p><span>Innis dam cia leis go raghair, & inneósad duit cad do-</span>
<lb n="499"/><span>ghéanair (no, innis dam do chuideachta, & inneósad cia</span>
<lb n="500"/><span>hé thú).</span></p>
<lb n="501"/>
<lb n="502"/><p><span>Iomad do'n aithne, méaduigheann sé an tarcuisne.</span></p>
<lb n="503"/>
<lb n="504"/><p><span>Íomhaigh an bháis, an codladh.</span></p>
<lb n="505"/>
<lb n="506"/><p><span>Is áil liom é acht ní háil liom é.</span></p>
<lb n="507"/>
<lb n="508"/><p><span>Is ait leis na daoinibh dealbha an bhláthach.</span></p>
<lb n="509"/>
<lb n="510"/><p><span>Is árd fuaim na n-uisgí n-éadtrom.</span></p>
<lb n="511"/>
<lb n="512"/><p><span>Is báidheach lucht éin-chinidh.</span></p>
<lb n="513"/>
<lb n="514"/><p><span>Is beag an dealg do-ghní braon.</span></p>
<lb n="515"/>
<lb n="516"/><p><span>Is beag an mhaith an mhaith do mhaoidhtear;</span>
<lb n="517"/><span>Agus ní lugha é 'ná an mhaith ná hadmhuighthear.</span></p>
<lb n="518"/>
<lb n="519"/><p><span>Is beag sochar na sír-mheisge.</span></p>
<lb n="520"/>
<lb n="521"/><p><span>Is beag toradh bó aonair.</span></p>
<lb n="522"/>
<lb n="523"/><p><span>Is binn an béal bhéidh iadhta.</span></p>
<lb n="524"/>
<lb n="525"/><p><span>Is breagh an rud an t-óigeacht do'n té chuireann ar fóghnamh é.</span></p>
<lb n="526"/>
<lb n="527"/><p><span>Is buaine bládh (nó clú) 'ná saoghal.</span>
<lb n="528"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="529"/><p><span>Is buan fear 'n-a dhuthaidh;</span>
<lb n="530"/><span>Níor cailleadh riamh i measg a chuainne.</span></p>
<lb n="531"/>
<lb n="532"/><p><span>Is caora an t-uan i bhfad.</span></p>
<lb n="533"/>
<lb n="534"/><p><span>Is ceirín do gach uile chréacht an fhoidhne (nó, is leigheas do</span>
<lb n="535"/><span>gach lot an fhoidhne).</span></p>
<lb n="536"/>
<lb n="537"/><p><span>Is creach do'n chat a puisín.</span></p>
<lb n="538"/>
<lb n="539"/><p><span>Is cuma le fear na mbróg cá gcuirfidh sé a chos.</span></p>
<lb n="540"/>
<lb n="541"/><p><span>Is dall súil i gcúil duine eile.</span></p>
<lb n="542"/>
<lb n="543"/><p><span>Is dána gach fear go tulaigh.</span></p>
<lb n="544"/>
<lb n="545"/><p><span>Is dána gach madradh i ndoras a thighe féin.</span></p>
<lb n="546"/>
<lb n="547"/><p><span>Is deacair a huan do bhaint de'n tsean-chaoirigh.</span></p>
<lb n="548"/>
<lb n="549"/><p><span>Is deacair an sean-fhocal do shárughadh.</span></p>
<lb n="550"/>
<lb n="551"/><p><span>Is deacair ceann críonna chur ar ghuailnibh óga.</span></p>
<lb n="552"/>
<lb n="553"/><p><span>Is deacair girrfhiadh do chur as an tor ná béadh sé ann.</span></p>
<lb n="554"/>
<lb n="555"/><p><span>Is deacair rogha bhaint a dá ghabhair chaocha.</span></p>
<lb n="556"/>
<lb n="557"/><p><span>Is deacair taobh do thabhairt leis na mnáibh.</span></p>
<lb n="558"/>
<lb n="559"/><p><span>Is dóigh le gaduidhe na gcruach gur bradach an sluagh.</span></p>
<lb n="560"/>
<lb n="561"/><p><span>Is dual riaghlughadh do réir oideachais.</span></p>
<lb n="562"/>
<lb n="563"/><p><span>Is é an duine an t-éadach; & is gréagach é an biadh.</span></p>
<lb n="564"/>
<lb n="565"/><p><span>Is éasgaidhe bior 'ná aidhean.</span></p>
<lb n="566"/>
<lb n="567"/><p><span>Is éasgaidhe neóin 'ná maidin.</span></p>
<lb n="568"/>
<lb n="569"/><p><span>Is é ordughadh na caillighe mar dob' áil léi féin.</span></p>
<lb n="570"/>
<lb n="571"/><p><span>Is é sin olann do bhaint a gabhar, & iarraidh abhrais ar phocán.</span></p>
<lb n="572"/>
<lb n="573"/><p><span>Is é teacht an tseagail é, an teacht fada mall.</span></p>
<lb n="574"/>
<lb n="575"/><p><span>Is é tionlac an philbín ó n-a neid é.</span></p>
<lb n="576"/>
<lb n="577"/><p><span>Is fada an rud bior gan biadh.</span></p>
<lb n="578"/>
<lb n="579"/><p><span>Is fada bhéidh do ghníomhartha féin baistthe ort.</span></p>
<lb n="580"/>
<lb n="581"/><p><span>Is fada cuimhneamh sean-leinbh (nó, sean-ghárlaigh).</span></p>
<lb n="582"/>
<lb n="583"/><p><span>Is fada deasga (nó iarsma) na droich-bheirte.</span></p>
<lb n="584"/>
<lb n="585"/><p><span>Is fearr áise na srathrach 'ná iasacht na hiallaite.</span></p>
<lb n="586"/>
<lb n="587"/><p><span>Is fearr am 'ná dóth.</span></p>
<lb n="588"/>
<lb n="589"/><p><span>Is fearr an mhaith atá 'ná an mhaith do bhí.</span></p>
<lb n="590"/>
<lb n="591"/><p><span>Is fearr ann é 'ná an ball follamh.</span></p>
<lb n="592"/>
<lb n="593"/><p><span>Is fearr an té éirgheann 'ná an té thuiteann.</span></p>
<lb n="594"/>
<lb n="595"/><p><span>Is fearr an té fhanann 'ná an té imthigheann.</span></p>
<lb n="596"/>
<lb n="597"/><p><span>Is fearr a oileamhaint 'na a oideachas.</span></p>
<lb n="598"/>
<lb n="599"/><p><span>Is fearr baighreán is bainne gabhair 'ná dul chum tighe ar</span>
<lb n="600"/><span>domhan dá mhéid.</span></p>
<lb n="601"/>
<lb n="602"/><p><span>Is fearr beagán de'n ghaois 'ná mórán de'n aitheantas.</span></p>
<lb n="603"/>
<lb n="604"/><p><span>Is fearr beagán sprionnluighthe 'ná mórán caillte.</span></p>
<lb n="605"/>
<lb n="606"/><p><span>Is fearr béasa 'ná breaghthacht.</span></p>
<lb n="607"/>
<lb n="608"/><p><span>Is fearr bheith díomhaoin 'ná bheith droch-ghnóthach.</span></p>
<lb n="609"/>
<lb n="610"/><p><span>Is fearr dhá cheann 'ná éin-cheann amháin.</span></p>
<lb n="611"/>
<lb n="612"/><p><span>Is fearrde bean leanbh, acht is misde dhi beirt.</span></p>
<lb n="613"/>
<lb n="614"/><p><span>Is fearr déidheannach 'ná ró-dhéidheannach.</span></p>
<lb n="615"/>
<lb n="616"/><p><span>Is fearr deireadh fleidhe 'ná tosach bruighne.</span>
<lb n="617"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="618"/><p><span>Is fearr éan amháin ar láimh 'ná dhá cheann ar thor.</span></p>
<lb n="619"/>
<lb n="620"/><p><span>Is fearr éan-ghaoth fhortúin amháin 'ná dá mbéitheá ag briseadh</span>
<lb n="621"/><span>do chroidhe go deóidh.</span></p>
<lb n="622"/>
<lb n="623"/><p><span>Is fearr éin-chiall do cheannuighthear 'ná dhá chiall do mhúintear.</span></p>
<lb n="624"/>
<lb n="625"/><p><span>Is fearr éin-fhéachaint romhat 'ná dhá fhéachaint id' dhiaidh.</span></p>
<lb n="626"/>
<lb n="627"/><p><span>Is fearr focal sa chúirt na púnt (nó bonn) sa sparán.</span></p>
<lb n="628"/>
<lb n="629"/><p><span>Is fearr go deireannach 'ná choidhche.</span></p>
<lb n="630"/>
<lb n="631"/><p><span>Is fearr imreas 'ná uaigneas.</span></p>
<lb n="632"/>
<lb n="633"/><p><span>Is fearr leath-bhairín 'ná bheith gan arán.</span></p>
<lb n="634"/>
<lb n="635"/><p><span>Is fearr mac le himirt ná mac le hól.</span></p>
<lb n="636"/>
<lb n="637"/><p><span>Is fearr marcaigheacht ar ghabhar 'ná coisidheacht dá fheabhas.</span></p>
<lb n="638"/>
<lb n="639"/><p><span>Is fearr preabán (nó píosa) 'ná poll, & is fearr lom 'ná léan.</span></p>
<lb n="640"/>
<lb n="641"/><p><span>Is fearr rith (nó teicheadh) maith 'ná droich-sheasamh.</span></p>
<lb n="642"/>
<lb n="643"/><p><span>Is fearr Séamus 'ná bheith 'na éaghmuis.</span></p>
<lb n="644"/>
<lb n="645"/><p><span>Is fearr sean-fhiacha 'ná sean-fhala.</span></p>
<lb n="646"/>
<lb n="647"/><p><span>Is fearr síor-ualach 'ná sár-ualach.</span></p>
<lb n="648"/>
<lb n="649"/><p><span>Is fearr suidhe 'n-a aice 'ná suidhe n-a ionad (nó, 'n-a áit).</span></p>
<lb n="650"/>
<lb n="651"/><p><span>Is fearr súil le béal na con 'ná súil le béal na huamha.</span></p>
<lb n="652"/>
<lb n="653"/><p><span>Is fearr súil le glas 'ná súil le huaigh (nó, le críon, nó, le</span>
<lb n="654"/><span>húir).</span></p>
<lb n="655"/>
<lb n="656"/><p><span>Is fearr tigh follamh 'ná droich-thionóntuidhe.</span></p>
<lb n="657"/>
<lb n="658"/><p><span>Is fiú oineach mall druidim 'na choinnibh.</span></p>
<lb n="659"/>
<lb n="660"/><p><span>Is foidhneach fear gan fearg.</span></p>
<lb n="661"/>
<lb n="662"/><p><span>Is fuar an rud clú gan caraid.</span></p>
<lb n="663"/>
<lb n="664"/><p><span>Is fuar gach fliuch & is dubh gach déanach</span></p>
<lb n="665"/>
<lb n="666"/><p><span>Is furuist aithne an duine mhuinnteardha i gcruadh-chás.</span></p>
<lb n="667"/>
<lb n="668"/><p><span>Is furuist aithne buille an tsean-duine.</span></p>
<lb n="669"/>
<lb n="670"/><p><span>Is furuist deargadh ar aithinne fhor-loisgthe.</span></p>
<lb n="671"/>
<lb n="672"/><p><span>Is furuiste airgead do rádh 'ná do bhailiughadh.</span></p>
<lb n="673"/>
<lb n="674"/><p><span>Is furuist fuineadh i n-aice mine.</span></p>
<lb n="675"/>
<lb n="676"/><p><span>Is geal leis an bhfiach dhubh a gearrcach féin.</span></p>
<lb n="677"/>
<lb n="678"/><p><span>Is géire súil sa chúil 'ná dhá shúil ar fuid an tighe.</span></p>
<lb n="679"/>
<lb n="680"/><p><span>Is girre cabhair Dé 'ná an doras (nó, 'ná, iadhadh an dorais).</span></p>
<lb n="681"/>
<lb n="682"/><p><span>Is girre (nó, is túisge) deoch 'ná sgéal.</span></p>
<lb n="683"/>
<lb n="684"/><p><span>Is glas an rud an Foghmhar.</span></p>
<lb n="685"/>
<lb n="686"/><p><span>Is gnáthach an rud is girre do'n chroidhe gurab é is girre do'n</span>
<lb n="687"/><span>bhéal.</span></p>
<lb n="688"/>
<lb n="689"/><p><span>Is iad na péarlaí i gcluasaibh muc iad.</span></p>
<lb n="690"/>
<lb n="691"/><p><span>Is iomdha croicean chuireann an óige dhi.</span></p>
<lb n="692"/>
<lb n="693"/><p><span>Is iomdha lá i mbliadhain is fiche, & ní'l éan-lá dhíobh ná</span>
<lb n="694"/><span>tigeann.</span></p>
<lb n="695"/>
<lb n="696"/><p><span>Is iomdha rud do mheabhruigheann (nó, mhúineann) an díomhaoin-</span>
<lb n="697"/><span>teas.  Is iomdha rud do chuimhnigheann an té bhíonn</span>
<lb n="698"/><span>díomhaoin.</span></p>
<lb n="699"/>
<lb n="700"/><p><span>Is iomdha saighead ar a bogha siúd.</span></p>
<lb n="701"/>
<lb n="702"/><p><span>Is iongnadh fear aitheanta na luchta bheith go holc um an mbiadh.</span>
<lb n="703"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="704"/><p><span>Is leath beathadh bean mhaith thighe.</span></p>
<lb n="705"/>
<lb n="706"/><p><span>Is leór ó Mhóir a dicheall.</span></p>
<lb n="707"/>
<lb n="708"/><p><span>Is mairg bhíonn go holc, & bheith go bocht 'n-a dhiaidh.</span></p>
<lb n="709"/>
<lb n="710"/><p><span>Is mairg bhíonn i dtir gan duine aige féin (nó, i dtír ná</span>
<lb n="711"/><span>haitheantar é).</span></p>
<lb n="712"/>
<lb n="713"/><p><span>Is mairg bhíonn thíos do'n chéad bhuille.</span></p>
<lb n="714"/>
<lb n="715"/><p><span>Is mairg chailleann a gheasa.</span></p>
<lb n="716"/>
<lb n="717"/><p><span>Is mairg do bháithtear i n-am an anfhaithe;</span>
<lb n="718"/><span>Mar tagann an ghrian i ndiaidh na fearthainne.</span></p>
<lb n="719"/>
<lb n="720"/><p><span>Is mairg do-bheir rogha dá chomhursain.</span></p>
<lb n="721"/>
<lb n="722"/><p><span>Is mairg do-ghní deimhin dá bharamhail.</span></p>
<lb n="723"/>
<lb n="724"/><p><span>Is mairg do thóg leanbh 'n-a laogh dhó fhéin.</span></p>
<lb n="725"/>
<lb n="726"/><p><span>Is mairg fhanann leis an lá déidheannach.</span></p>
<lb n="727"/>
<lb n="728"/><p><span>Is mairg gur beag leis Dia mar lón.</span></p>
<lb n="729"/>
<lb n="730"/><p><span>Is mairg ná bíonn buaidheartha iasachta air.</span></p>
<lb n="731"/>
<lb n="732"/><p><span>Is mairg ná bíonn fear a bhrait n-a chuibhreann.</span></p>
<lb n="733"/>
<lb n="734"/><p><span>Is mairg nach comhairlidhe dhó bean.</span></p>
<lb n="735"/>
<lb n="736"/><p><span>Is mairg ná déanann comhairle dheagh-mhná.</span></p>
<lb n="737"/>
<lb n="738"/><p><span>Is mairg tigh ná tathuighid fir.</span></p>
<lb n="739"/>
<lb n="740"/><p><span>Is maith an bhean chaithte an ghaoth.</span></p>
<lb n="741"/>
<lb n="742"/><p><span>Is maith an bhean chaointe an ciarsa (baraille).</span></p>
<lb n="743"/>
<lb n="744"/><p><span>Is maith an chara; & do b'olc bheith 'n-a heasbhaidh.</span></p>
<lb n="745"/>
<lb n="746"/><p><span>Is maith an cócaire an cócaire fireann.</span></p>
<lb n="747"/>
<lb n="748"/><p><span>Is maith an comhartha an cheannrach.</span></p>
<lb n="749"/>
<lb n="750"/><p><span>Is maith an mustárd an sliabh.</span></p>
<lb n="751"/>
<lb n="752"/><p><span>Is maith an sgéaluidhe an aimsir.</span></p>
<lb n="753"/>
<lb n="754"/><p><span>Is maith an t-anlan an t-ocras.</span></p>
<lb n="755"/>
<lb n="756"/><p><span>Is maith an t-iománuidhe an té bhíonn ar an gclaidhe.</span></p>
<lb n="757"/>
<lb n="758"/><p><span>Is mall Dia, acht triallann A ghrásta.</span></p>
<lb n="759"/>
<lb n="760"/><p><span>Is maol guala gan bráthair; & is mairg bhíonn gan dear-</span>
<lb n="761"/><span>bhráthair.</span></p>
<lb n="762"/>
<lb n="763"/><p><span>Is milis an rud an t-anam.</span></p>
<lb n="764"/>
<lb n="765"/><p><span>Is milis dá ól é, & is searbh dá dhíol é.</span></p>
<lb n="766"/>
<lb n="767"/><p><span>Is minic bhí an ciúin ciontach.</span></p>
<lb n="768"/>
<lb n="769"/><p><span>Is minic bhí braimín (searaichín) giobalach 'n-a ghillín (fhiadh-</span>
<lb n="770"/><span>guidhe) chumasach.</span></p>
<lb n="771"/>
<lb n="772"/><p><span>Is minic bhí cú mall subháilceach.</span></p>
<lb n="773"/>
<lb n="774"/><p><span>Is minic bhí duine 'n-a dhroch-chomhairlidhe dhó féin, & 'n-a</span>
<lb n="775"/><span>chomhairlidhe mhaith do dhuine eile.</span></p>
<lb n="776"/>
<lb n="777"/><p><span>Is minic bhí eagla ar dhuine, & gan gábhadh aige chuige.</span></p>
<lb n="778"/>
<lb n="779"/><p><span>Is minic bhí gránda greannmhar & dathamhail dona.</span></p>
<lb n="780"/>
<lb n="781"/><p><span>Is minic d'fhan fear sona le séan, & do thug (do-bheir) fear</span>
<lb n="782"/><span>dona do-léim.</span></p>
<lb n="783"/>
<lb n="784"/><p><span>Is minic do bhain duine slat chum a bhualadh féin.</span></p>
<lb n="785"/>
<lb n="786"/><p><span>Is minic do cailleadh long láimh le cuan (nó, i ngar do</span>
<lb n="787"/><span>chuan).</span>
<lb n="788"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="789"/><p><span>Is minic gur sia théidheann an bhréag 'ná an fhírinne.</span></p>
<lb n="790"/>
<lb n="791"/><p><span>Is minic nár bh'fhearr bheith ró-dheas 'ná bheith id' chleas-</span>
<lb n="792"/><span>mhargaidh.</span></p>
<lb n="793"/>
<lb n="794"/><p><span>Is minic rug na cleití an fheóil leó.</span></p>
<lb n="795"/>
<lb n="796"/><p><span>Is mó an chaint 'ná an cneadaidh.</span></p>
<lb n="797"/>
<lb n="798"/><p><span>Is mó an tuilleadh 'ná an comhaireamh.</span></p>
<lb n="799"/>
<lb n="800"/><p><span>Is mór an mhaise ar shean-bhróig búcla.</span></p>
<lb n="801"/>
<lb n="802"/><p><span>Is mór an nídh buile an tsean-duine.</span></p>
<lb n="803"/>
<lb n="804"/><p><span>Is mór í an fhírinne & buaidhfidh sí.</span></p>
<lb n="805"/>
<lb n="806"/><p><span>Is mór-thaidhbhseach (breagh) iad adharca na mbó thar lear.</span></p>
<lb n="807"/>
<lb n="808"/><p><span>Is olc an chú nach fiú í fead do leigean uirri.</span></p>
<lb n="809"/>
<lb n="810"/><p><span>Is olc an tslighe do dhuine bheith ar lorg a mhadraidh & gan</span>
<lb n="811"/><span>fios a dhaith aige.</span></p>
<lb n="812"/>
<lb n="813"/><p><span>Is olc mheileann leath-bhró.</span></p>
<lb n="814"/>
<lb n="815"/><p><span>Is san obair do-gheibhtear an fhoghluim.</span></p>
<lb n="816"/>
<lb n="817"/><p><span>Is searbh an síor-phort.</span></p>
<lb n="818"/>
<lb n="819"/><p><span>Is treise duthchas 'ná oileamhaint.</span></p>
<lb n="820"/>
<lb n="821"/><p><span>Is trom an t-ualach, ualach do phutógaibh folmha.</span></p>
<lb n="822"/>
<lb n="823"/><p><span>Is úr (fial) stiall de leathar dhuine eile.</span></p>
<lb n="824"/>
<lb n="825"/><p><span>Ith smior mairt is bí cruaidh tapaidh;</span>
<lb n="826"/><span>It smior muice is bí mór meathta.</span></p>
<lb n="827"/>
<lb n="828"/><p><span>Lá ar meisge & lá ag ól uisge.</span></p>
<lb n="829"/>
<lb n="830"/><p><span>Lá brónach dá phósadh, & lá deórach dá chur.</span></p>
<lb n="831"/>
<lb n="832"/><p><span>Láir sheang nó carúin teann.</span></p>
<lb n="833"/>
<lb n="834"/><p><span>Lean ar an meath & tiocfaidh sí.</span></p>
<lb n="835"/>
<lb n="836"/><p><span>Le duthracht & le háthas.</span></p>
<lb n="837"/>
<lb n="838"/><p><span>Leig chum an bhodaigh mé, acht ná leig an bodach chugam.</span></p>
<lb n="839"/>
<lb n="840"/><p><span>Léim choiligh ar charn aoiligh.</span></p>
<lb n="841"/>
<lb n="842"/><p><span>Má déantar i n-éan-chor é, déantar ó anuraidh é.</span></p>
<lb n="843"/>
<lb n="844"/><p><span>Mara n-oireann an caipín duit ná caith é.</span></p>
<lb n="845"/>
<lb n="846"/><p><span>Mar dtuiteann an crann, is ann do-geibhtear na slisneacha.</span></p>
<lb n="847"/>
<lb n="848"/><p><span>Mar mhaithe leis féin is eadh do-ghní (dhineann) an cat crónán</span></p>
<lb n="849"/>
<lb n="850"/><p><span>Má's cam slighe is réidh ród</span></p>
<lb n="851"/>
<lb n="852"/><p><span>Má's fuar (fáltha) an teachtaire is fuar (fáltha) an freagra.</span></p>
<lb n="853"/>
<lb n="854"/><p><span>Má's le bheith ceartach dhuit bí cruinn-cheartach.</span></p>
<lb n="855"/>
<lb n="856"/><p><span>Má's maith é is mithid é.</span></p>
<lb n="857"/>
<lb n="858"/><p><span>Má's maith leat bheith buan caith (ól) fuar & te (teic).</span></p>
<lb n="859"/>
<lb n="860"/><p><span>Má's peachadh bheith buidhe tá na mílte damanta.</span></p>
<lb n="861"/>
<lb n="862"/><p><span>Má tá bréag ann, bíodh.</span></p>
<lb n="863"/>
<lb n="864"/><p><span>Má thídhir ag imreasgáil leis an salchar, bí thíos thuas,</span>
<lb n="865"/><span>saileó'idh sé thú.</span></p>
<lb n="866"/>
<lb n="867"/><p><span>Mo ghrádh thú an rud agat.</span></p>
<lb n="868"/>
<lb n="869"/><p><span>Molann an obair an fear.</span></p>
<lb n="870"/>
<lb n="871"/><p><span>Mol an óige & tiocfaidh sí.</span>
<lb n="872"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="873"/><p><span>Mol gort & ná mol geamhar.</span></p>
<lb n="874"/>
<lb n="875"/><p><span>Múchadh feirge, so-fhreagra.</span></p>
<lb n="876"/>
<lb n="877"/><p><span>Muna bhfuil sé díreach ní féidir dó gan bheith cam (nó, ní</span>
<lb n="878"/><span>fuláir dó bheith cam).</span></p>
<lb n="879"/>
<lb n="880"/><p><span>Muna mbéadh acht puisín agam, bhéinn i lár an aonaigh leis.</span></p>
<lb n="881"/>
<lb n="882"/><p><span>Muna mbéidh sé tirim, is fliuch is fearr é.</span></p>
<lb n="883"/>
<lb n="884"/><p><span>Muna raibh sé indé agat beidh sé indiu agat.</span></p>
<lb n="885"/>
<lb n="886"/><p><span>Ná bac éinne ná béidh a bheag nó a mhór éifeacht aige.</span></p>
<lb n="887"/>
<lb n="888"/><p><span>Ná bí ag déanamh na cróite go mbéidh súil leis na tuirc</span>
<lb n="889"/><span>agat.</span></p>
<lb n="890"/>
<lb n="891"/><p><span>Ná bí bocht ná spadánta.</span></p>
<lb n="892"/>
<lb n="893"/><p><span>Ná bris do gheasa.</span></p>
<lb n="894"/>
<lb n="895"/><p><span>Ná bris reacht & ná déan reacht.</span></p>
<lb n="896"/>
<lb n="897"/><p><span>Ná caith an t-uisge salach féin amach nó go mbéidh an t-uisge</span>
<lb n="898"/><span>glan istigh agat.</span></p>
<lb n="899"/>
<lb n="900"/><p><span>Ná ceannuigh bó mhaol, ná díol bó mhaol, & ná bí gan bó mhaol.</span></p>
<lb n="901"/>
<lb n="902"/><p><span>Nach maith an chuideachta dhúinn ar ndith-chéille?</span></p>
<lb n="903"/>
<lb n="904"/><p><span>Ná cuir an cárr roimh an gcapall.</span></p>
<lb n="905"/>
<lb n="906"/><p><span>Ná cuir an maith ar cáirde.</span></p>
<lb n="907"/>
<lb n="908"/><p><span>Ná éirigh acht go hannamh chum tighe do charad</span>
<lb n="909"/><span>Agus gheóbhaidh tú fáilte;</span>
<lb n="910"/><span>Éirigh ann go minic, & béidh romhat</span>
<lb n="911"/><span>Dearg-chnáide.</span></p>
<lb n="912"/>
<lb n="913"/><p><span>Ná fág cuid na hoidhche go soiche (teacht) an lae.</span></p>
<lb n="914"/>
<lb n="915"/><p><span>Ná feic a bhfeicir, & ná clois a gcloisir.</span></p>
<lb n="916"/>
<lb n="917"/><p><span>Ná gearradh do theanga do sgórnach.</span></p>
<lb n="918"/>
<lb n="919"/><p><span>Ná haltuigh an biadh go gcaithfidh tú é.</span></p>
<lb n="920"/>
<lb n="921"/><p><span>Ná leath do bhrat acht mar fhéadair a tharraing.</span></p>
<lb n="922"/>
<lb n="923"/><p><span>Na muca ciúine d'itheann an triosg.</span></p>
<lb n="924"/>
<lb n="925"/><p><span>Ná nocht t'fhiacla go bhféadfair an greim do bhreith.</span></p>
<lb n="926"/>
<lb n="927"/><p><span>Ná spáráil do bhean ná do chapall coidhche; dá bhfuightheá</span>
<lb n="928"/><span>bás i mbárach níor bh'éasgaidhe do mhadradh féin chuca</span>
<lb n="929"/><span>'ná madradh do chomhursan.</span></p>
<lb n="930"/>
<lb n="931"/><p><span>Ná tabhair taobh le fear fala.</span></p>
<lb n="932"/>
<lb n="933"/><p><span>Ní abrann galar fada bréag.</span></p>
<lb n="934"/>
<lb n="935"/><p><span>Ní baintear fuil a turnap.</span></p>
<lb n="936"/>
<lb n="937"/><p><span>Ní bhfuigheann lámh iadhta acht dorn dúnta.</span></p>
<lb n="938"/>
<lb n="939"/><p><span>Ní bhfuigheann sír-iarraidh acht sír-eiteach.</span></p>
<lb n="940"/>
<lb n="941"/><p><span>Ní bhíonn an maith déidheannach éan-uair.</span></p>
<lb n="942"/>
<lb n="943"/><p><span>Ní bhíonn an rath acht mar mbíonn an smacht.</span></p>
<lb n="944"/>
<lb n="945"/><p><span>Ní bhíonn aon adhall gan arc.</span></p>
<lb n="946"/>
<lb n="947"/><p><span>Ní bhíonn gort gan déasacha fiadhna.</span></p>
<lb n="948"/>
<lb n="949"/><p><span>Ní bhíonn grádh deagh-mhná ag grogaire liath.</span></p>
<lb n="950"/>
<lb n="951"/><p><span>Ní bhíonn saoi gan locht (& bíonn dá locht ar gach éan-tsaoi).</span></p>
<lb n="952"/>
<lb n="953"/><p><span>Ní bréag an fhírinne; is lá saoire an Domhnach.</span>
<lb n="954"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="955"/><p><span>Ní bhriseann deagh-ghlór fiacal.</span></p>
<lb n="956"/>
<lb n="957"/><p><span>Ní brúidhte go dul i n-aois.</span></p>
<lb n="958"/>
<lb n="959"/><p><span>Ní bhuaidhfeadh éan-rud ar an sean-nós.</span></p>
<lb n="960"/>
<lb n="961"/><p><span>Ní buidhe ó'n ngréin atá sé, acht buidhe ó'n bpréimh</span></p>
<lb n="962"/>
<lb n="963"/><p><span>Ní caidreamh go héin-tigheas.</span></p>
<lb n="964"/>
<lb n="965"/><p><span>Ní céasadh go pósadh;</span>
<lb n="966"/><span>Is ní féasta go rósta.</span></p>
<lb n="967"/>
<lb n="968"/><p><span>Ní cortar fear na héadála.</span></p>
<lb n="969"/>
<lb n="970"/><p><span>Ní cuirtear síol na sméar;</span>
<lb n="971"/><span>'S is annamh an treise ag fear gan léigheann.</span></p>
<lb n="972"/>
<lb n="973"/><p><span>Ní daortha go breith an bhreithimh.</span></p>
<lb n="974"/>
<lb n="975"/><p><span>Ní dheaghaidh fear meathta chum baintighearnan.</span></p>
<lb n="976"/>
<lb n="977"/><p><span>Ní dheaghaidh fial go hIfreann.</span></p>
<lb n="978"/>
<lb n="979"/><p><span>Ní dheaghaidh rogha ó réidhteach (nó, ní théidheann rogha ar</span>
<lb n="980"/><span>réidhteach).</span></p>
<lb n="981"/>
<lb n="982"/><p><span>Ní dhéanann béal dúnta aighneas.</span></p>
<lb n="983"/>
<lb n="984"/><p><span>Ní dhíolann dearmhad fiacha.</span></p>
<lb n="985"/>
<lb n="986"/><p><span>Ní dhíolann fiacha na fiacha eile.</span></p>
<lb n="987"/>
<lb n="988"/><p><span>Ní fachtar maith le mugha is ní fachtar clú le déirce.</span></p>
<lb n="989"/>
<lb n="990"/><p><span>Ní fear é ar aonach, ná ar margadh, ná ar phobal an Aifrinn.</span></p>
<lb n="991"/>
<lb n="992"/><p><span>Ní fearr a rádh 'ná cuimhneamh air.</span></p>
<lb n="993"/>
<lb n="994"/><p><span>Ní fearr biadh 'ná ciall.</span></p>
<lb n="995"/>
<lb n="996"/><p><span>Ní féidir an sean-fhocal do shárughadh (nó, ní sáruighthear</span>
<lb n="997"/><span>na sean-fhocail).</span></p>
<lb n="998"/>
<lb n="999"/><p><span>Ní féidir bheith ag ithe mine & ag feadaíl.</span></p>
<lb n="1000"/>
<lb n="1001"/><p><span>Ní féidir rith & amhastrach do dhéanamh.</span></p>
<lb n="1002"/>
<lb n="1003"/><p><span>Ní féidir treabhadh & tiomáint do dhéanamh.</span></p>
<lb n="1004"/>
<lb n="1005"/><p><span>Ní fios cia aca is searach na deagh-lárach.</span></p>
<lb n="1006"/>
<lb n="1007"/><p><span>Ní fiú uisge na gcos thú.</span></p>
<lb n="1008"/>
<lb n="1009"/><p><span>Ní follamh an gleann i mbí an t-uisge.</span></p>
<lb n="1010"/>
<lb n="1011"/><p><span>Ní fuláir iomad na sláinte dhíol.</span></p>
<lb n="1012"/>
<lb n="1013"/><p><span>Ní ghabhann dorn dúnta seabhac.</span></p>
<lb n="1014"/>
<lb n="1015"/><p><span>Ní ghabhann líonta stractha iasg.</span></p>
<lb n="1016"/>
<lb n="1017"/><p><span>Ní gnáthach caonach ar chloich bhíonn ag síor-choruidhe (nó, ní</span>
<lb n="1018"/><span>thagann caonach ar chloich reatha).</span></p>
<lb n="1019"/>
<lb n="1020"/><p><span>Ní gnáthach fear náireach éadálach.</span></p>
<lb n="1021"/>
<lb n="1022"/><p><span>Ní gnáth ceisneamh ar ndíth (ndíogha?) tighearna.</span></p>
<lb n="1023"/>
<lb n="1024"/><p><span>Ní girrde an iall bheith san uisge.</span></p>
<lb n="1025"/>
<lb n="1026"/><p><span>Ní háil liom fear breibe.</span></p>
<lb n="1027"/>
<lb n="1028"/><p><span>Ní hanfhaithe go gaoith andeas.</span></p>
<lb n="1029"/>
<lb n="1030"/><p><span>Ní hé lá na gaoithe lá na sgolb.</span></p>
<lb n="1031"/>
<lb n="1032"/><p><span>Ní hiad na daoine breaghtha bhaineann an Fóghmhar.</span></p>
<lb n="1033"/>
<lb n="1034"/><p><span>Ní hí an bhreaghthacht do chuireann an corcán ag fiuchaidh.</span></p>
<lb n="1035"/>
<lb n="1036"/><p><span>Ní hinnfhiúchthar fiacla an eich bhronntar.</span></p>
<lb n="1037"/>
<lb n="1038"/><p><span>Ní hionann dul go baile mór & teacht as.</span></p>
<lb n="1039"/>
<lb n="1040"/><p><span>Ní hionann is éan-rud is gaol na gcnámh.</span>
<lb n="1041"/></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="1042"/><p><span>Ní hionmhuin le Dia an béal bréagach.</span></p>
<lb n="1043"/>
<lb n="1044"/><p><span>Ní híseal ná uasal, acht thíos seal is thuas seal.</span></p>
<lb n="1045"/>
<lb n="1046"/><p><span>Ní huaisle mac ríogh 'ná a chuid.</span></p>
<lb n="1047"/>
<lb n="1048"/><p><span>Ní'l aige acht an sgrogal is an t-iogán.</span></p>
<lb n="1049"/>
<lb n="1050"/><p><span>Ní'l an chathair mar a tuairisg.</span></p>
<lb n="1051"/>
<lb n="1052"/><p><span>Ní'l cogadh is géire 'ná cogadh na gcarad, acht ní bhíonn sé</span>
<lb n="1053"/><span>buan (nó, ní buan cogad na gcarad).</span></p>
<lb n="1054"/>
<lb n="1055"/><p><span>Ní'l éan-bhanna ná tagann a dháta.</span></p>
<lb n="1056"/>
<lb n="1057"/><p><span>Ní'l éan-bhaoghal go deóidh ort;</span>
<lb n="1058"/><span>Acht coinnigh lár an bhóthair.</span></p>
<lb n="1059"/>
<lb n="1060"/><p><span>Ní'l éan-mhaith i gcaoineadh nuair imthigheann an tsochraid.</span></p>
<lb n="1061"/>
<lb n="1062"/><p><span>Ní'l éin-bhean is gnáthaighe droch-bhróga 'ná bean an</span>
<lb n="1063"/><span>ghréasuidhe.</span></p>
<lb n="1064"/>
<lb n="1065"/><p><span>Ní'l éin-teinteán mar do theinteán féin.</span></p>
<lb n="1066"/>
<lb n="1067"/><p><span>Ní'l foghail is measa 'ná foghail an choráin.</span></p>
<lb n="1068"/>
<lb n="1069"/><p><span>Ní'l luibh ná leigheas i n-aghaidh an bháis.</span></p>
<lb n="1070"/>
<lb n="1071"/><p><span>Ní'l sprid ná púca gan fios a chúise aige.</span></p>
<lb n="1072"/>
<lb n="1073"/><p><span>Ní'l tuile ná trághann (acht tuile na ngrás).</span></p>
<lb n="1074"/>
<lb n="1075"/><p><span>Ní lugha an fhroigh 'ná máthair an uilc.</span></p>
<lb n="1076"/>
<lb n="1077"/><p><span>Ní maith sagart gan cléireach.</span></p>
<lb n="1078"/>
<lb n="1079"/><p><span>Ní mar a chéile Seaghán O Dálaigh is Bharain (Magh Caomdha).</span></p>
<lb n="1080"/>
<lb n="1081"/><p><span>Ní mar fhéachann an long do shnámhann sí.</span></p>
<lb n="1082"/>
<lb n="1083"/><p><span>Ní maruidhe go fear stiuir.</span></p>
<lb n="1084"/>
<lb n="1085"/><p><span>Ní mhúinfeadh an saoghal é ná cogadh na bpiléar.</span></p>
<lb n="1086"/>
<lb n="1087"/><p><span>Níor bhris deagh-fhocal béal éinne riamh.</span></p>
<lb n="1088"/>
<lb n="1089"/><p><span>Níor cheannuigh éinne riamh an tsíothcháin acht an té ná fuair í.</span></p>
<lb n="1090"/>
<lb n="1091"/><p><span>Níor imir mé an lámh láidir ar éin-fhear riamh, acht do-</span>
<lb n="1092"/><span>ghéanainn a hiadhadh leis an spreas.</span></p>
<lb n="1093"/>
<lb n="1094"/><p><span>Ní sásuighthear an tsúil le hamharc, & ní líontar an chluas le</span>
<lb n="1095"/><span>héisteacht.</span></p>
<lb n="1096"/>
<lb n="1097"/><p><span>Ní sheasmhann rith do'n each mhaith i gcomhnuidhe.</span></p>
<lb n="1098"/>
<lb n="1099"/><p><span>Ní sgorn do dhuine bhocht ciall do bheith aige.</span></p>
<lb n="1100"/>
<lb n="1101"/><p><span>Ní thagann aon droich-nídh amháin 'n-a aonar.</span></p>
<lb n="1102"/>
<lb n="1103"/><p><span>Ní thagann ciall roimh aois.</span></p>
<lb n="1104"/>
<lb n="1105"/><p><span>Ní thagann éag gan ádhbhar.</span></p>
<lb n="1106"/>
<lb n="1107"/><p><span>Ní thagann luas is léireacht le chéile.</span></p>
<lb n="1108"/>
<lb n="1109"/><p><span>Ní tháinig cruinnightheóir riamh ná tiocfadh sgaipitheóir 'n-a</span>
<lb n="1110"/><span>dhiaidh.</span></p>
<lb n="1111"/>
<lb n="1112"/><p><span>Ní théidheann comhar na gcomhursan le chéile.</span></p>
<lb n="1113"/>
<lb n="1114"/><p><span>Ní théidheann dlighe ar riachtanas.</span></p>
<lb n="1115"/>
<lb n="1116"/><p><span>Ní théidheann dlighe san mbuille ná buailtear.</span></p>
<lb n="1117"/>
<lb n="1118"/><p><span>Ní torann tréan go tóirneach.</span></p>
<lb n="1119"/>
<lb n="1120"/><p><span>Ní thugann an gobadán an dá thráigh léi i n-éinfheacht (nó,</span>
<lb n="1121"/><span>ní thagann an dá thráigh leis an ngobadán).</span></p>
<lb n="1122"/>
<lb n="1123"/><p><span>Ní thug éinne riamh comhairle uaidh, ná téidheadh cuid di ar</span>
<lb n="1124"/><span>mhaithe leis féin.</span>
<lb n="1125"/></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="1126"/><p><span>Ní thuigeann an sáitheach an seang, nuair bhíonn a bholg féin</span>
<lb n="1127"/><span>teann.</span></p>
<lb n="1128"/>
<lb n="1129"/><p><span>Nuair bhéidh do lámh i mbéal an mhadraidh, tarraing go réidh í.</span></p>
<lb n="1130"/>
<lb n="1131"/><p><span>Nuair bhíonn an cat amuigh (nó, ar an margadh) bíonn an</span>
<lb n="1132"/><span>luch ag rinnce.</span></p>
<lb n="1133"/>
<lb n="1134"/><p><span>Nuair bhíonn an leabhar againn, ní bhíonn an léigheann againn.</span></p>
<lb n="1135"/>
<lb n="1136"/><p><span>Nuair is cruaidh do'n chailligh caithfidh sí rith.</span></p>
<lb n="1137"/>
<lb n="1138"/><p><span>Nuair is gann an biadh is fial a roinnt.</span></p>
<lb n="1139"/>
<lb n="1140"/><p><span>Nuair is mó an anachain is eadh is girre do'n chabhair é.</span></p>
<lb n="1141"/>
<lb n="1142"/><p><span>Nuair is mó an spórt is eadh is cóir stad de.</span></p>
<lb n="1143"/>
<lb n="1144"/><p><span>Nuair labharfaidh an chuach ar chrann gan duilleabhar.</span>
<lb n="1145"/><span>Díol do bhó & ceannuigh arbhar.</span></p>
<lb n="1146"/>
<lb n="1147"/><p><span>Nuair lagann an lámh lagann an grádh.</span></p>
<lb n="1148"/>
<lb n="1149"/><p><span>Nuair raghair chum na Rómha caithfidh tú bheith id' Romhánach leó.</span></p>
<lb n="1150"/>
<lb n="1151"/><p><span>Nuair stadann an síol stadann an fuirseadh.</span></p>
<lb n="1152"/>
<lb n="1153"/><p><span>Nuair thagann an t-am, tagann an chlann.</span></p>
<lb n="1154"/>
<lb n="1155"/><p><span>Nuair thiocfaidh i mbárach tiocfaidh a chuid.</span></p>
<lb n="1156"/>
<lb n="1157"/><p><span>Nuair thiocfaidh lá tiocfaidh comhairle.</span></p>
<lb n="1158"/>
<lb n="1159"/><p><span>Pé olc maith an ealadha is tathaidhe do-ghní (dhineann) máighis-</span>
<lb n="1160"/><span>treacht.</span></p>
<lb n="1161"/>
<lb n="1162"/><p><span>Pé rud adeir an saoghal go léir tá an ceart ann.</span></p>
<lb n="1163"/>
<lb n="1164"/><p><span>Pé théidheann as nó ná téidheann as, ní théidheann fear na</span>
<lb n="1165"/><span>headarghabhála as.</span></p>
<lb n="1166"/>
<lb n="1167"/><p><span>Ponc do'n dlighe bheith séantach.</span></p>
<lb n="1168"/>
<lb n="1169"/><p><span>Ríoghacht gan duadh ní dual go bhfachtar.</span></p>
<lb n="1170"/>
<lb n="1171"/><p><span>Rithid uisgí doimhne go ciúin.</span></p>
<lb n="1172"/>
<lb n="1173"/><p><span>Roinneann Dia na subháilcí.</span></p>
<lb n="1174"/>
<lb n="1175"/><p><span>Sábháil an Foghmhar fhaid is bhéidh an ghrian suas.</span></p>
<lb n="1176"/>
<lb n="1177"/><p><span>Sagart balbh sagart dealbh.</span></p>
<lb n="1178"/>
<lb n="1179"/><p><span>Seachain & taobhuigh; is ná tabhair an t-aitheantas ar éanrud.</span></p>
<lb n="1180"/>
<lb n="1181"/><p><span>Seachain droch-chuideachta.</span></p>
<lb n="1182"/>
<lb n="1183"/><p><span>Seachain na sléibhte.</span></p>
<lb n="1184"/>
<lb n="1185"/><p><span>Sgéidheann fíon fírinne.</span></p>
<lb n="1186"/>
<lb n="1187"/><p><span>Sgoilteann breab an chloch.</span></p>
<lb n="1188"/>
<lb n="1189"/><p><span>Sicíní an Fhóghmhair, pípirí an Gheimhridh.</span></p>
<lb n="1190"/>
<lb n="1191"/><p><span>Sinn féin, sinn féin.</span></p>
<lb n="1192"/>
<lb n="1193"/><p><span>Síoda buidhe ar Shiobhán is na preabáin ar an athair.</span></p>
<lb n="1194"/>
<lb n="1195"/><p><span>Siubhal sioraigh gan mháthair.</span></p>
<lb n="1196"/>
<lb n="1197"/><p><span>Sliseóga d'éan-mhaide amháin iad.</span></p>
<lb n="1198"/>
<lb n="1199"/><p><span>Socrughadh na caillighe mar dob' áil léi féin.</span></p>
<lb n="1200"/>
<lb n="1201"/><p><span>So-nuachar do'n do-nuachar.</span></p>
<lb n="1202"/>
<lb n="1203"/><p><span>Stiúr gach maitheasa, grádh Dé.</span></p>
<lb n="1204"/>
<lb n="1205"/><p><span>Suill bhuidhe do chur ar dhruim muice méithe</span>
<lb n="1206"/></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="1207"/><p><span>Tabhair dam éan-rud is bhéarad dó dhuit.</span></p>
<lb n="1208"/>
<lb n="1209"/><p><span>Tabhair rogha do'n bhodach & tógfaidh sé díogha.</span></p>
<lb n="1210"/>
<lb n="1211"/><p><span>Tabhair-se sin damh-sa, & bí féin id' óinsigh.</span></p>
<lb n="1212"/>
<lb n="1213"/><p><span>Tá balcaisí a ghnótha air.</span></p>
<lb n="1214"/>
<lb n="1215"/><p><span>Tabhartas Uí Bhriain, & a dhá shúil 'n-a dhiaidh.</span></p>
<lb n="1216"/>
<lb n="1217"/><p><span>Tagann an cháirde & ní maithtear na fiacha.</span></p>
<lb n="1218"/>
<lb n="1219"/><p><span>Tagann maith le cáirde & grása le foidhne.</span></p>
<lb n="1220"/>
<lb n="1221"/><p><span>Tar a éis do-chítear gach beart (acht dho'n thé chaitheann an</span>
<lb n="1222"/><span>bheart roimhe).</span></p>
<lb n="1223"/>
<lb n="1224"/><p><span>Tar éis na mionn is fearr na mná.</span></p>
<lb n="1225"/>
<lb n="1226"/><p><span>Tart deireadh an óil & brón deireadh an mhairg.</span></p>
<lb n="1227"/>
<lb n="1228"/><p><span>Tásdáil do dhuine muinnteardha sula dteastó'idh sé uait.</span></p>
<lb n="1229"/>
<lb n="1230"/><p><span>Tá sé chomh géar le bó mhaol.</span></p>
<lb n="1231"/>
<lb n="1232"/><p><span>Tá sé comh roighin le táithfhéilean.</span></p>
<lb n="1233"/>
<lb n="1234"/><p><span>Tá tú bog cruaidh anois mar earball na bó.</span></p>
<lb n="1235"/>
<lb n="1236"/><p><span>Teangmhuigheann na daoine le chéile, acht ní theangmhuigheann</span>
<lb n="1237"/><span>na cnuic ná na sléibhte (nó, castar na daoine ar a</span>
<lb n="1238"/><span>chéile, is ní castar na cnuic ná na sléibhte).</span></p>
<lb n="1239"/>
<lb n="1240"/><p><span>Teasmhach dearg nó fír-riachtanas dhá nídh nach féidir do cheilt.</span></p>
<lb n="1241"/>
<lb n="1242"/><p><span>Tigh ar béal bóthair;</span>
<lb n="1243"/><span>Ní haistear é acht comhgar.</span></p>
<lb n="1244"/>
<lb n="1245"/><p><span>Tiocfaidh an liath i lúth,</span>
<lb n="1246"/><span>Is béidh an lúth ag cáitheadh;</span>
<lb n="1247"/><span>Béidh muileann ar gach sruth,</span>
<lb n="1248"/><span>Agus mná óga gan náire.</span></p>
<lb n="1249"/>
<lb n="1250"/><p><span>Tóg an liathróid ar an gcéad luasgadh.</span></p>
<lb n="1251"/>
<lb n="1252"/><p><span>Tóg uaim é, is gan uaim acht é.</span></p>
<lb n="1253"/>
<lb n="1254"/><p><span>Toigh do chuideachta sula suidhfir (nó thara dtéidhir ag ól).</span></p>
<lb n="1255"/>
<lb n="1256"/><p><span>Tosach & deireadh an duine chum na teineadh triallann.</span></p>
<lb n="1257"/>
<lb n="1258"/><p><span>Tosach ceatha ceó, & deireadh catha gleó.</span></p>
<lb n="1259"/>
<lb n="1260"/><p><span>Treabhadh Mhuinntire Mhúrnáin.</span></p>
<lb n="1261"/>
<lb n="1262"/><p><span>Trosgadh an chait cheannfhinn;</span>
<lb n="1263"/><span>D'íosadh sí feóil is ní ólfadh sí bainne.</span></p>
<lb n="1264"/>
<lb n="1265"/><p><span>Tuar fola, fearg dhian.</span></p>
<lb n="1266"/>
<lb n="1267"/><p><span>Tuigeann fear léighinn leath-fhocal.</span></p>
<lb n="1268"/>
<lb n="1269"/><p><span>Tuill ór & caith é.</span></p>
<lb n="1270"/>
<lb n="1271"/><p><span>Túis na heagna, uamhan Dé.</span></p>
<lb n="1272"/>
<lb n="1273"/><p><span>Uain nó taoide ní fhanaid le héinne.</span></p>
<lb n="1274"/>
<lb n="1275"/><p><span>Ualach an ghiolla leisg, beireadh leis nó fágadh.</span></p>
<lb n="1276"/>
<lb n="1277"/><p><span>Uan fireann fionn i dtúis bliadhna, níor ghrádhas riamh</span>
<lb n="1278"/><span>d'fheicsint.</span></p>
<lb n="1279"/>
<lb n="1280"/><p><span>Uireasbha do-ghní cumhadh.</span>
<lb n="1281"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Sean-Fhocail na Mumhain - 1

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Sean-Fhocail na Mumhain - 1

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
