Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Amhráin Thomáis Ruaidh Uí Shúilleabháin</title><author><name type="main">James Fenton</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">M182</note>
                         <note type="L">29</note>
                         <note type="B">1914</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>M182</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Amhráin Thomáis Ruaidh Uí Shúilleabháin</title><author>James Fenton</author><imprint><publisher>Gill, M. H. & Co.</publisher><date>1914</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>A RÍ AN DOMHNAIGH</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Agus an file ar scoil i mBaile Átha Cliath do  bhris aicíd</span>
<lb n="4"/><span>throm amach 'san cholláiste.  Do chuir an Dochtúir Seán Ó</span>
<lb n="5"/><span>Ríoghbhardáin go hósbaidéal na haicíde é - 'sé sin ósbaidéal</span>
<lb n="6"/><span>an droch-ghalair.  Níor thaithn na radhairc thruaighmhéalacha do </span>
<lb n="7"/><span>chonnaic sé annsúd ró-mhaith leis.  Do ghabh uaigneas é de</span>
<lb n="8"/><span>bhrígh nach i measc a dhaoine muinnteardha i n-a bhaile dhúthchais,</span>
<lb n="9"/><span>féin a bhí sé, agus do chúm sé an dán breagh so thíos, ag iarraidh</span>
<lb n="10"/><span>ar Dhia is ar Mhuire, agus ar Bhrighid naomhtha é thógaint slán</span>
<lb n="11"/><span>ó'n dtaom aicíde.  Do cheap sé an dá bhéarsa deiridh aca chum</span>
<lb n="12"/><span>moladh agus buidheachas do thabhairt dóibh.</span></p>
<lb n="13"/>
<lb n="14"/><p><span>Fonn: "Na Bearta Cruadha."</span></p>
<lb n="15"/>
<lb n="16"/><p><span>A Rí an Domhnaigh, tar le cabhair chugham'</span>
<lb n="17"/><span>Is tóg i n-am ó'n bpéin mé;</span>
<lb n="18"/><span>A Rí an luain ghil, bí-se buan liom,</span>
<lb n="19"/><span>Agus ná léig uait-se féin mé;</span>
<lb n="20"/><span>A Rí na Márta, a chroidhe na páirte,</span>
<lb n="21"/><span>Déin díonadh Lá an tSléibhe dhom,</span>
<lb n="22"/><span>A Rí na Céadaoine, ná fulaing i ngéibhínn mé'</span>
<lb n="23"/><span>Cé fad ó'm chaoimh-ghein féin mé</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>A Rí na Diardaoine, maith dhúinn ár bpeacaidhe-na</span>
<lb n="26"/><span>Cé dheineas do cheart-dhlighe do réabhadh;</span>
<lb n="27"/><span>A Rí na hAoine ná congbhuigh cuimhne</span>
<lb n="28"/><span>Ar mo dhroich-ghníomharthaibh baotha;</span>
<lb n="29"/><span>A Rí an tSathairn, go síorruidhe athchuingím</span>
<lb n="30"/><span>Mé thabhairt thar Acharon caor-thein ' 2</span>
<lb n="31"/><span>Fé dhíon do thearmainn, tré ríoghacht an Aifrinn'</span>
<lb n="32"/><span>Suas go Parathas naomhtha.</span>
<lb n="33"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="34"/><p><span>A Bhainríoghan oirdheirch, a Bhainríoghan shoilbhir,</span>
<lb n="35"/><span>A Bhainríoghan sholuis na gréine!</span>
<lb n="36"/><span>Ní h-aon tsaidhbhreas atá uaim ort-sa 'nois,</span>
<lb n="37"/><span>Acht leigheas ar dhochar mo phéine;</span>
<lb n="38"/><span>Na sluaighte borba do bhí ag gabháil orm-sa,</span>
<lb n="39"/><span>'S do rug im' codladh orm tréimhse,</span>
<lb n="40"/><span>Cuir-se cogadh ortha mar churadh chosanta,</span>
<lb n="41"/><span>Is tabhair ó'n ngoradh lá an tSléibhe mé.</span></p>
<lb n="42"/>
<lb n="43"/><p><span>A Bhainríoghan áluinn go bhfuil na grást' ort,</span>
<lb n="44"/><span>Ó, liúghaim go hárd agus glaodhaim ort,</span>
<lb n="45"/><span>Ó's tusa máthair an Leinbh ghrádhmhair,</span>
<lb n="46"/><span>D'éag do'n pháis dá'r saoradh;</span>
<lb n="47"/><span>Is é seo láithreach am an ghábhthair</span>
<lb n="48"/><span>Is mé gan cáirde taobh liom,</span>
<lb n="49"/><span>Ó, tair im' láthair, cabhruigh lámh liom,</span>
<lb n="50"/><span>'S ná léig do'n bhás mé thraochadh.</span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>A bhán-Naomh Bhrighde, go bhfuil do lá ar slighe chughainn,</span>
<lb n="53"/><span>Ó, tair dhom' dhíon 's dhom' aodhaireacht,</span>
<lb n="54"/><span>'S an aicíd choimhthightheach atá ar mo dhruim-se,</span>
<lb n="55"/><span>Ná leig im' chroidhe aon ghaoth dhi;</span>
<lb n="56"/><span>O! pé ar domhan díomais tá ar mo thí-se,</span>
<lb n="57"/><span>Tóg-se arís mo chréachta,</span>
<lb n="58"/><span>Is le congnamh Íosa, go dtabharfad druim leis</span>
<lb n="59"/><span>An bpeacadh do chlaoidh na céadta.</span>
<lb n="60"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="61"/><p><span>Ní'l dochtúir díobh súd d'á raibh im' thimcheall,</span>
<lb n="62"/><span>Dá mhéid de'n liaghacht do léigheadar,</span>
<lb n="63"/><span>Nach faighfidhe sínte le pláigh na doighe seo,</span>
<lb n="64"/><span>Dá dtéigheadh aon tsaighead 'n-a ngaor di.</span>
<lb n="65"/><span>Ní mhaithfead choidhche do Sheán Ua Ríoghbhardáin</span>
<lb n="66"/><span>Mé chur i dtigheas leó i n-aon chor;</span>
<lb n="67"/><span>Dá nglacfadh bíodhg mé, ná laige inntinn',</span>
<lb n="68"/><span>Ní thabharfadh a ndicheall saor mé.</span>
<lb n="69"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="70"/><p><span>CÉAD MOLADH LE ÍOSA</span></p>
<lb n="71"/>
<lb n="72"/><p><span>Ar dteacht chum a shláinte do'n fhile, do chuir sé buidheachas</span>
<lb n="73"/><span>le Íosa, le Muire agus Brighid mar seo: -</span></p>
<lb n="74"/>
<lb n="75"/><p><span>Céad moladh le Íosa, le Muire is le Brighide</span>
<lb n="76"/><span>Go bhfeicfead-sa 'rís mo ghaolta,</span>
<lb n="77"/><span>Tá go fairsing 'san líon ó'n gCathair go Snaidhm,</span>
<lb n="78"/><span>Is i nDoir' Fhionáin aoibhinn aereach,</span>
<lb n="79"/><span>Cois Beannach an naoimh bhí i ngradam ag Críost,</span>
<lb n="80"/><span>I Sceilg Mhichíl ghil naomhta,</span>
<lb n="81"/><span>Mar a bhfaghainn-se mé shíneadh, mo chur is mo chaoineadh</span>
<lb n="82"/><span>'Measc gasradh dhem' mhuinntir féinigh.</span></p>
<lb n="83"/>
<lb n="84"/><p><span>Bheadh tobac go leór, agus solas d'á dhóghadh,</span>
<lb n="85"/><span>Agus comhthionól cómharsan taobh liom.</span>
<lb n="86"/><span>Is 'mdho ainnir dheas óg bheadh ag sileadh na ndeór,</span>
<lb n="87"/><span>Agus siolaire córach néata.</span>
<lb n="88"/><span>Mo bheannacht go deó, 'seadh do chuirim 'n-a dtreó,</span>
<lb n="89"/><span>pé 'ca marbh nó beó dom' chréachtaibh?</span>
<lb n="90"/><span>Cois calaidh Átha Mhóir, mar a ngoilfidhe go leór</span>
<lb n="91"/><span>Is mé i n-aice Bhriain Bhóirmhe traochta.</span>
<lb n="92"/></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="93"/><p><span>IS RÓ-MHÓR AN BRÓN LIOM</span></p>
<lb n="94"/>
<lb n="95"/><p><span>Do bhuail taom breoidhteachta "Hector" - ní hé an Hector</span>
<lb n="96"/><span>úd do throid i gcath an Trae thoir, acht gadhairín do bhí ag an</span>
<lb n="97"/><span>bhfile.  Ní fuláir nó go rabhadar araon ceanamhail ar a chéile.</span>
<lb n="98"/><span>Is beag an iongnadh san.  Is iomdha maidean aereach agus lá</span>
<lb n="99"/><span>gréine do chaitheadar i dteannta chéíle i measc na n-árdchnoc</span>
<lb n="100"/><span>n-áluinn atá ar gach taoibh de Chúm an Chiste.  Ba gheall báis</span>
<lb n="101"/><span>le Tomás dá scuabfaidhe uaidh a "choileáinín gleoidhte."  Níor</span>
<lb n="102"/><span>mhairbh an tinneas an madairín an tráth úd, ámh.  D'a mholadh</span>
<lb n="103"/><span>agus d'a chaoineadh, do cheap an file an t-amhrán so: -</span></p>
<lb n="104"/>
<lb n="105"/><p><span>Fonn: "Sighle Ní Ghadhra."</span></p>
<lb n="106"/>
<lb n="107"/><p><span>Is ró-mór an brón liom mar leónuigh an taom so</span>
<lb n="108"/><span>Mo choileáinín gleoidhte, budh chródhaighe bhí i nÉirinn,</span>
<lb n="109"/><span>Go bhfuil sé tinn, breoidhte, lag, brónach le tréimhse,</span>
<lb n="110"/><span>Le glothar 'n-a scórnaigh d'imreochaidh é, is baoghal liom.</span>
<lb n="111"/><span>Is eaglach liom-sa ná mairfidh sé spás,</span>
<lb n="112"/><span>Tá screamh ar a theangain 's é i n-anfadh an bháis,</span>
<lb n="113"/><span>Mar an slaighdeán do thóg sé ar na bhóithribh go déidheanach</span>
<lb n="114"/><span>Ag rith ar fuid bailteadh dh'á leathadh ag cuairtéireacht.</span></p>
<lb n="115"/>
<lb n="116"/><p><span>Do b'aoibhinn é a ghlór maidean ómair bhuidhe gréine,</span>
<lb n="117"/><span>'San nGleann úd ag seóladh ár mbólachth' chum sléibhte;</span>
<lb n="118"/><span>Nó dh'a mbailiughadh tráthnóna ó leóntógaibh chum réidhte,</span>
<lb n="119"/><span>Is ag ruagairt thar teórain gach sórt beithidhigh strae 'ca.</span>
<lb n="120"/><span>Reidhneard, nuair a dhearcann, preabann 'n-a dhiaidh,</span>
<lb n="121"/><span>Is uaibhreach do screadann, 's is airthinneach, géar</span>
<lb n="122"/><span>Buaileann ó thuaidh leis go gualain na léighse,</span>
<lb n="123"/><span>Is ag barr Íochtair Chua 'seadh do luigheann sé traochta.</span>
<lb n="124"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="125"/><p><span>Is cosmhail a uaill le Bran uasal na Féine,</span>
<lb n="126"/><span>Nó le coileán de scuainne fuair buadh-rath is géire,</span>
<lb n="127"/><span>Fuair Oisín mar dhualgas chum luain-scrios do</span>
<lb n="128"/><span>dhéanamh,</span>
<lb n="129"/><span>Is do leagadh anuas chuige sluagh do sna héanaibh:</span>
<lb n="130"/><span>Lonn Doire an Chairn do mhairb sí é,</span>
<lb n="131"/><span>Cé gur taidhbhseach é a phearsa níor sheasaimh sé léi.</span>
<lb n="132"/><span>Gach sórt eile d'a dtagadh i n-aice d'a dtraochadh,</span>
<lb n="133"/><span>An míol buidhe dá luaithe, 's an ruadh-phoc dá thréine.</span></p>
<lb n="134"/>
<lb n="135"/><p><span>Is luaithe naoi n-uaire é ioná a ndubhart-sa de'n mhéid</span>
<lb n="136"/><span>sin,</span>
<lb n="137"/><span>Is 'ná gadhar bán an Ghruagaigh bhí luaimneach, mear,</span>
<lb n="138"/><span>éascaidh.</span>
<lb n="139"/><span>'Nuair a ghluaiseann go fuadrach, is uaibhreach do</span>
<lb n="140"/><span>bhéiceann</span>
<lb n="141"/><span>Ag baint macalla as pluaiseach ag cuardach na méath-</span>
<lb n="142"/><span>bhroc,</span>
<lb n="143"/><span>Ó thuaidh chum na n-Aisc agus chum an Scairt</span>
<lb n="144"/><span>Draighin,</span>
<lb n="145"/><span>Chum Doirín an Easaigh, 's chum faithche Loch'</span>
<lb n="146"/><span>Luighdheach,</span>
<lb n="147"/><span>Go barra na mór-chnoc úd Gabhalán na gCléireach,</span>
<lb n="148"/><span>Mar a mbídís na reamhar-bhroic ag damhaireacht maidean</span>
<lb n="149"/><span>ghréine.</span>
<lb n="150"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="151"/><p><span>Dá dtigeadh aon duine chum an dorais ist  oidhche,</span>
<lb n="152"/><span>Do thiocfadh an curadh ag an usrain d'a dhíbirt,</span>
<lb n="153"/><span>Mar a mbeadh arm teineadh aige i bhfoirm chum</span>
<lb n="154"/><span>suidhimhte,</span>
<lb n="155"/><span>Do chuirfeadh an briseadh air, nó bhainfeadh an croidhe as.</span>
<lb n="156"/><span>Reidhneard ní leómhfadh sé i gcomhgar an tighe,</span>
<lb n="157"/><span>Go gcuirfeadh an ruagairt ar rógaire an fhill.</span>
<lb n="158"/><span>Nuair a phreabann na cearca le h-anfadh is scannradh,</span>
<lb n="159"/><span>Bíonn Hector 'n-a sheasamh is caitheann an ceann de.</span></p>
<lb n="160"/>
<lb n="161"/><p><span>Ar mo leabaidh aréir, 'seadh do smaoineas trém'</span>
<lb n="162"/><span>néalaibh</span>
<lb n="163"/><span>Go dtabharfainn féin cúrsa go tuaisceart na hÉireann,</span>
<lb n="164"/><span>Féachaint an chuibhe liom fear luibhneach nó aon neach,</span>
<lb n="165"/><span>Do thógfadh arís é gan mhoill chugham ó'n bpéin seo;</span>
<lb n="166"/><span>'Nuair a casadh orm scafaire ceannasach, clúmhail,</span>
<lb n="167"/><span>Mar bheadh bráthair Eochach do bhronnadh an tsúil.</span>
<lb n="168"/><span>Is do leigheas sé siúd damh-sa é gan feóirlic as d'éileamh,</span>
<lb n="169"/><span>Mo choileainín gleoidhte ba chródha bhí i n-Éirinn!</span>
<lb n="170"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="171"/><p><span>MOLADH AN ATHAR DIARMUID Ó SÚILLIOBHÁIN,</span>
<lb n="172"/><span>AN PHRIONNSA</span></p>
<lb n="173"/>
<lb n="174"/><p><span>Do cheap Tomás Ruadh an dán so ag moladh an deagh-shagairt.</span>
<lb n="175"/><span>Bhí sé 'n-a shagart pharóiste 'san Phriaracht i dtosach na haoise</span>
<lb n="176"/><span>seo ghabh thorainn.  Bhí an sagart so féin 'n-a fhile, agus do </span>
<lb n="177"/><span>tharraing sé leabhair diadhachta.  Bhí sé féin agus Tomás</span>
<lb n="178"/><span>an-cheanamhail ar a chéile.  Dubharthas nár dúnadh doras tighe</span>
<lb n="179"/><span>an tsagairt riamh roimh bocht ná saidhbhir, agus thug sé árd-</span>
<lb n="180"/><span>chabhair do sna bochtaibh 'san droch-shaoghal.  Scoth de mhuintir</span>
<lb n="181"/><span>Shúilliobháin Bhéarra do b'eadh é, - de Mhuinntir "Shúilliobháin</span>
<lb n="182"/><span>an Phrionnsa."  Deallruigheann go raibh Tomás gan bheith 'n-a</span>
<lb n="183"/><span>shláinte 'nuair do cheap sé an laoi so.</span></p>
<lb n="184"/>
<lb n="185"/><p><span>Fonn: 'Na Bearta Cruadha"</span></p>
<lb n="186"/>
<lb n="187"/><p><span>Muna mbeadh mo chroidhe-se bheith lag gan bhrígh 'nois,</span>
<lb n="188"/><span>Ar leabaidh sínte breoidhte;</span>
<lb n="189"/><span>Is ná faighim fíor-cheart do cheapadh laoidhthe,</span>
<lb n="190"/><span>Mar táim go claoidhte, leónta;</span>
<lb n="191"/><span>Is pras do scríobhfainn pas seanchuidheachta</span>
<lb n="192"/><span>Ar ár sagart diadhachta fóghanta,</span>
<lb n="193"/><span>Gaol flath is saoidhthe, is clanna ríghthe</span>
<lb n="194"/><span>Agus prionnsaidhe is aoirde cómhachta.</span></p>
<lb n="195"/>
<lb n="196"/><p><span>'Sé dochtúir diadhachta na geanmnaidheachta,</span>
<lb n="197"/><span>Is fearr gníomhartha i gcóta;</span>
<lb n="198"/><span>Is feairrde an tír seo ó tháinig inte -</span>
<lb n="199"/><span>An té chuirfeadh suim 'n-a chómhairle.</span>
<lb n="200"/><span>Craobh na soillse de chléireach Íosa,</span>
<lb n="201"/><span>Ár saighdiúir gníomhamhail, cródha,</span>
<lb n="202"/><span>'Sé Diarmuid groidhe geal an prionnsa mhaoidhim se,</span>
<lb n="203"/><span>Plúr na dtígheasach bhfóghanta.</span>
<lb n="204"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="205"/><p><span>Is ceart do shíolruigh ó chlannaibh Míleadh</span>
<lb n="206"/><span>Ó bhile bhinn mhic Bhreoghain,</span>
<lb n="207"/><span>Dé phrímh-shliocht Ír is Eibir Fhinn ghil,</span>
<lb n="208"/><span>Is bráthair gaoil Oileal' Ólom,</span>
<lb n="209"/><span>Philib chaoin, is Dhomhnaill chaím,</span>
<lb n="210"/><span>Chlogaidh chaoimh, is Lóchlainn,</span>
<lb n="211"/><span>'S gach plannda dhe'n fhíor-scoith dá seanda bhí 'gainn,</span>
<lb n="212"/><span>D'fhuil Eochach ríoghamhail, ró-ghlain.</span></p>
<lb n="213"/>
<lb n="214"/><p><span>Is blasta, bríoghmhar do chanann laoidhthe</span>
<lb n="215"/><span>'San teangain draoithe, órdha,</span>
<lb n="216"/><span>Le béal is mílse, le dréacht is caoine,</span>
<lb n="217"/><span>Is le eagnuidheacht is glórtha.</span>
<lb n="218"/><span>Is cliste líomhtha gach friotal d'innseas</span>
<lb n="219"/><span>An leabhar caoin seo i gclódh aige,</span>
<lb n="220"/><span>Is na ceachta is aoirde tá sean-scríobhtha</span>
<lb n="221"/><span>'San reacht sin Ríogh na Glóire.</span></p>
<lb n="222"/>
<lb n="223"/><p><span>Dá dtugadh Íosa lán do chroidhe dhuit,</span>
<lb n="224"/><span>Mar bhí ag do shínsear rómhat-sa,</span>
<lb n="225"/><span>Bheadh fleadh is fíonta ar feadh na rígheachta,</span>
<lb n="226"/><span>Is an rath arís go deó ortha.</span>
<lb n="227"/><span>Bheadh clanna Míleadh i gceart mar bhíodar</span>
<lb n="228"/><span>I n-eachraíbh 's i gcóistíbh</span>
<lb n="229"/><span>Bheadh scaipeadh is díbirt gan chasadh choidhche</span>
<lb n="230"/><span>Ar arm choimhthigheach Sheoirse.</span>
<lb n="231"/></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="232"/><p><span>Is 'mdhó fáidh is draoi, is ráib de'n fhíor-scoth</span>
<lb n="233"/><span>Do thárla im' shlighe-se, is dócha,</span>
<lb n="234"/><span>Is dá mbeadh ionta brígh chum seanchuidheachta,</span>
<lb n="235"/><span>Bheadh cneasta, caoin dod' shórt-sa,</span>
<lb n="236"/><span>O chuan Bhéil Inse ar fad go h-Inse,</span>
<lb n="237"/><span>Is go hÁth Cliath síos thar m'eólas,</span>
<lb n="238"/><span>Barr do thíghe-se níor thárla im' shlighe-se</span>
<lb n="239"/><span>I n-aon áit 'san righeacht gur sheólas!</span>
<lb n="240"/></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="241"/><p><span>MAIDEAN BHOG, ÁLUINN, I MBÁIDH NA SCEALG</span></p>
<lb n="242"/>
<lb n="243"/><p><span>Do théigheadh an tAthair Diarmuid Ó Súilliobháin gach lá</span>
<lb n="244"/><span>Fhéile Michíl go Sceilg Mhichíl chum Aifrinn Dé go léigheamh ar</span>
<lb n="245"/><span>an gcarraig uaignigh úd mar ar lonnuigheadh Micheál Naomhtha;</span>
<lb n="246"/><span>agus thugadh mórán daoine turas ar an oileán an lá céadna.</span>
<lb n="247"/><span>Aon lá amháin chuaidh Tomás Ruadh ar aon bhád leis an sagart.</span>
<lb n="248"/><span>Bhí an mhaidean go háluinn, ciuin, acht 'nuair bhíodar timcheall</span>
<lb n="249"/><span>is lár slighe na fairrge, d'éirigh gála mór agus anfadh, agus</span>
<lb n="250"/><span>chuaidh ró-dhian ortha a n-anmna do thabhairt leó.  Fé deireadh</span>
<lb n="251"/><span>an lae shroicheadar talamh i n-aice leis an gCasadh (Portmagee</span>
<lb n="252"/><span>tá anois mar ainm air), agus d'fhanadar ann go ló.  Do cheap</span>
<lb n="253"/><span>Tomás Ruadh agus do sheinn sé suas do'n fhuirinn an t-amhrán</span>
<lb n="254"/><span>so láithreach baill.</span></p>
<lb n="255"/>
<lb n="256"/><p><span>Tá an dubh-charraig seo i dtaoibh shiar de Bhaile na Scealg,</span>
<lb n="257"/><span>a bhfad amach 'san bhfairrge, fé bhun na spéireach, is a beanna</span>
<lb n="258"/><span>anáirde fé cheó na mórmhara.  'Nuair bhí an file 'san ósbuidéal</span>
<lb n="259"/><span>mBaile Átha Claith, do ghuidh sé chum Dé na Glóire é do</span>
<lb n="260"/><span>bhreith slán arís chum bás d'fhagháil</span></p>
<lb n="261"/>
<lb n="262"/><p><span>"Cois beannach an Naoimh bhí i ngradam ag Críost,</span>
<lb n="263"/><span>Sceilg Michíl ghil naomhtha,"</span>
<lb n="264"/><span>agus fuair sé toradh a ghuidhe.</span></p>
<lb n="265"/>
<lb n="266"/><p><span>Fonn: "Táim-se im' chodladh."</span></p>
<lb n="267"/>
<lb n="268"/><p><span>Maidean bhog, áluinn, i mBáidh na Scealg,</span>
<lb n="269"/><span>Dul ag triall chum Aifrinn ghrádhmhair Dé,</span>
<lb n="270"/><span>D'éirigh an tsuail ró-mhór 'san bhfairrge,</span>
<lb n="271"/><span>Le fuadar fearthaine, d'árduigh gaoth.</span>
<lb n="272"/><span>Do mhachtnuigh an chriú, 'gus is umhal do chasadar,</span>
<lb n="273"/><span>Ag déanamh an chuain anuas chum Dairbhre,</span>
<lb n="274"/><span>'Nuair bhéic an fear stiúir, as mo shuan do phreabas-sa;</span>
<lb n="275"/><span>Do bhíos im' chodladh is dúisigheadh mé.</span></p>
<lb n="276"/>
<lb n="277"/><p><span>Cia chífeadh an bád ar bháidh an mhaidean úd,</span>
<lb n="278"/><span>Sáth' sé maide uirthe, is do b'árd í a léim,</span>
<lb n="279"/><span>'Nuair scaoileadar cnáib agus gárdaidhe rámha uirthe</span>
<lb n="280"/><span>Gach clár ag cnagadh, agus í ag rás mar philéar!</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="281"/><p><span>Do dheineamar í stiúradh ar chúrsa tarraingthe,</span>
<lb n="282"/><span>Sruthanna ag brúghadh le siubhal na hanairte,</span>
<lb n="283"/><span>Ní raibh luascadh ar an lín ó'n mBaoi go Daingean siar,</span>
<lb n="284"/><span>Go ndeachamair go Carraig ghlas árd na Naom.</span></p>
<lb n="285"/>
<lb n="286"/><p><span>Bhí Charraig Lomáin mar chráin ag screadadh rómhainn,</span>
<lb n="287"/><span>Ar tí sinn d'alpadh, le n-ár dtaoibh chlé;</span>
<lb n="288"/><span>Bealach na n-éigh do ghéim mar tharbh rómhainn,</span>
<lb n="289"/><span>Is dar ndóigh níor thaise do'n Ghearánaigh éigheamh</span>
<lb n="290"/><span>Céad moladh le hÍosa Críost nár cailleadh sinn!</span>
<lb n="291"/><span>Is ná fuairtheas sinn sínte i nduibheagán fairrge,</span>
<lb n="292"/><span>Acht fanam' arís go dtigidh an chalma,</span>
<lb n="293"/><span>Agus racham dho'n charraig le congnamh Dé.</span></p>
<lb n="294"/>
<lb n="295"/><p><span>Do bhí an tAthair Diarmuid go dian ag agairt</span>
<lb n="296"/><span>Ar Rígh na nAingeal an chriú theacht saor,</span>
<lb n="297"/><span>Agus do chualathas shuas é i n-uachtar Pharathais.</span>
<lb n="298"/><span>'Nuair adubhairt an phaidir ós ár gcionn go léir.</span>
<lb n="299"/><span>Do ghlanamair poinnte Rinn' gil' Cathrach,</span>
<lb n="300"/><span>Bhí an Góilín shíos go mín, tais, calma,</span>
<lb n="301"/><span>Níor stadamair de'n scríb go ndeachamair dho'n Chalath.</span>
<lb n="302"/><span>Is d'ólamair fleagan 'dtig Sheain Mhic Aodha.</span>
<lb n="303"/></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="304"/><p><span>Bhí an fhuireann úd fuar tar éis uamhain na fairrge,</span>
<lb n="305"/><span>'Nuair do b'fhonn leis an sagart an chriú do théadh</span>
<lb n="306"/><span>Do thóg sé leis suas iad go cuan an mhaitheasa,</span>
<lb n="307"/><span>Ar bhruach an teaghlaigh úd Sheain Mhic Aodha.</span>
<lb n="308"/><span>D'fhanamair annsúd ag diúgadh an bharaille,</span>
<lb n="309"/><span>Mar a raibh fairsing de'n lionn le fonn d'a scaip-</span>
<lb n="310"/><span>eadh againn;</span>
<lb n="311"/><span>Sinn ag faire ar gach uain go h-uair na maidne,</span>
<lb n="312"/><span>Agus an uamhain gur sheasaimh go fáinne an lae.</span></p>
<lb n="313"/>
<lb n="314"/><p><span>Is deacair an bád do cháineadh, geallaim díbh,</span>
<lb n="315"/><span>Le grásta an Athair-Mhic tháinig saor,</span>
<lb n="316"/><span>Thug an fhuireann úd slán ó Bháidh na Scealg</span>
<lb n="317"/><span>An lá bhí anfadh árd 'san aer.</span>
<lb n="318"/><span>Ca bhfuil an t-árthach le fagháil do b'fhearra</span>
<lb n="319"/><span>Do ghearrfadh casán tré lár na mara?</span>
<lb n="320"/><span>Dá dheascaibh sin táim-se fágaint barra</span>
<lb n="321"/><span>Ag an mbáidín greannta sin Sheain Uí Néill!</span>
<lb n="322"/></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="323"/><p><span>AMHRÁN NA LEABHAR</span></p>
<lb n="324"/>
<lb n="325"/><p><span>Do mhúin Tomás Ruadh scoil i n-aice le Cathair Dhomhnall</span>
<lb n="326"/><span>ar feadh tamaill.  Annsoin do tháinig múinteoir eile do'n</span>
<lb n="327"/><span>áit, ó Óileán Dairbhre, agus d'athruigh Tomás a ghléas múinte</span>
<lb n="328"/><span>go dtí an Caladh (Portmagee).  Ar scaramhaint dó le muinntir</span>
<lb n="329"/><span>Chathrach Domhnall do chúm sé amhrán, acht ní féidir liom a</span>
<lb n="330"/><span>fhagháil.  Tagann an dhá líne seo isteach ann: -</span></p>
<lb n="331"/>
<lb n="332"/><p><span>"Do mhúinfinn-se léigheann chomh saor, is chomh tairbheach,</span>
<lb n="333"/><span>Agus ní cóir mé do dhíbirt mar chuibhirseach d'fhear</span>
<lb n="334"/><span>Dhairbhreach."</span></p>
<lb n="335"/>
<lb n="336"/><p><span>'Nuair d'fhág sé a bheannacht ag muinntir na háite seo, do  </span>
<lb n="337"/><span>chuir sé a chuid leabhar agus áirnéise agus earraidhe ar bórd</span>
<lb n="338"/><span>loinge do bhí ag dul ó chuan Doir' Fhionáin go Góilín Dairbhre.</span></p>
<lb n="339"/>
<lb n="340"/><p><span>An duine d'iomchuir an t-ualach so go dtí an long, dubhairt</span>
<lb n="341"/><span>sé liom féin tá dosaon bliadhan ó shoin ann go gcuirfeadh</span>
<lb n="342"/><span>sé breaghthacht ort an oiread leabhar áluinn, idir chlóbhuailte</span>
<lb n="343"/><span>agus láimh-scríobhtha, agus clúdach leathair ortha is mar bhí ag</span>
<lb n="344"/><span>an bhfile.</span></p>
<lb n="345"/>
<lb n="346"/><p><span>An oidhche úd do bhuail an mí-ádh leis an loing; buaileadh</span>
<lb n="347"/><span>i gcoinne Carraige Eibhlín Ní Raghailligh í, agus d'iompaigheadh</span>
<lb n="348"/><span>ar a béal fúithe taobh amuigh de'n chuan.  B'shin é an chríoch</span>
<lb n="349"/><span>do rug ar a chuid leabhar agus a raibh 'san tsaoghal aige.  An</span>
<lb n="350"/><span>oidhche chéadna chuaidh Tomás ar siubhal fé dhéin an Chalaidh.</span></p>
<lb n="351"/>
<lb n="352"/><p><span>"D'fhonn bheith sealad eadartha mar mháighistir léighinn."</span></p>
<lb n="353"/>
<lb n="354"/><p><span>Do chuir sé faoi 'san Rinn Iarthraigh ar leabaidh cois na</span>
<lb n="355"/><span>teine.  'Nuair dhúisigh sé ar maidin, cad do gheobhadh sé acht a</span>
<lb n="356"/><span>chuid éadaigh dóighte!  B'éigin dó fanamhaint annsoin go dtí</span>
<lb n="357"/><span>gur dhein táilliúir calaith nuadh dhó.</span></p>
<lb n="358"/>
<lb n="359"/><p><span>'Nuair do shroich sé an Caladh do chuala sé an duibh-scéal</span>
<lb n="360"/><span>mar d'imthigh a chuid leabhar.  Bhuail taom breoidhteachta é go</span>
<lb n="361"/><span>hobann.</span></p>
<lb n="362"/>
<lb n="363"/><p><span>Agus Tomás ag dul ó thigh go tigh, ní raibh sé riamh gan</span>
<lb n="364"/><span>leabhar bheith 'n-a phóca aige, agus do léigheadh sé d'fhuirinn an</span>
<lb n="365"/><span>tighe scéal nó amhrán nó dán ag baint le stair na hÉireann</span>
<lb n="366"/><span>mar atá "Cath Chnoic an Áir," agus anois 'nuair a chonnaic</span>
<lb n="367"/><span>sé iad uile go léir imthighthe ba gheall leis an mbás dó é.</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>Ar ndul i bhfeabhas dó, do cheap sé an t-amhrán so.</span></p>
<lb n="370"/>
<lb n="371"/><p><span>Ní'l aon d'á chuid amhrán go bhfuil an oiread measa air</span>
<lb n="372"/><span>agus mar atá ar an gceann so.  Is beag duine i n-Uibh Ráthach</span>
<lb n="373"/><span>nach fuil bhéarra dhe aige.  Má's mian leis an léightheoir é</span>
<lb n="374"/><span>chloisint, ní'l aige acht dul go dtí an chéad aonach eile 'san</span>
<lb n="375"/><span>Chathair, um thráthnóna, agus muna gcloisfidhe sé é ní fuláir no</span>
<lb n="376"/><span>gur droch-aonach ar fad do bhí ann.</span>
<lb n="377"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="378"/><p><span>Fonn: "An Spealadóir," .i. "Mo léan le luadh'</span></p>
<lb n="379"/>
<lb n="380"/><p><span>Go cuan Bhéil Ínse casadh me,</span>
<lb n="381"/><span>Cois Góilín aoibhinn Dairbhre -</span>
<lb n="382"/><span>Mar a seóltar flít na fairrge</span>
<lb n="383"/><span>Thar sáile i gcéin.</span>
<lb n="384"/><span>I bPortmagee do stadas seal</span>
<lb n="385"/><span>Fé thuairim intinn maitheasa</span>
<lb n="386"/><span>D'fhonn bheith sealad eadartha</span>
<lb n="387"/><span>Mar mháighistir léighinn;</span>
<lb n="388"/><span>Is gearr gur chuala an eachtra</span>
<lb n="389"/><span>Ag cách, mo léan!</span>
<lb n="390"/><span>Gur i mBórd Eoghain Fhinn do cailleadh, theas,</span>
<lb n="391"/><span>An t-árthach tréan.</span>
<lb n="392"/><span>Do phreab mo chroidhe le hathtuirse</span>
<lb n="393"/><span>'Dtaoibh loinge an tigheasaigh chalma,</span>
<lb n="394"/><span>Go mb'fhearrde an tír í sheasamh seal</span>
<lb n="395"/><span>Do ráibh an tséin.</span></p>
<lb n="396"/>
<lb n="397"/><p><span>Mo chiach, mo chumha is m'athtuirse!</span>
<lb n="398"/><span>Mé im' iarsma dubh ag aindeise,</span>
<lb n="399"/><span>Is mé síorruidhe déanamh mairbhne</span>
<lb n="400"/><span>Ar mo chás bhocht féin;</span>
<lb n="401"/><span>Mo chuid éadaigh chumhdaigh scaipthe,</span>
<lb n="402"/><span>Do bhí déanta, cúmtha, ceapaithe,</span>
<lb n="403"/><span>Is do thriaill thar thriúchaibh Banban</span>
<lb n="404"/><span>Mar bhláth fé m' dhéin;</span>
<lb n="405"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="406"/><p><span>Iad bheith imthighthe 'san bhfairrge</span>
<lb n="407"/><span>Ar bharr an scéil;</span>
<lb n="408"/><span>Is a thuilleadh aca 'san lasair</span>
<lb n="409"/><span>'S mé go támhach trém' néall;</span>
<lb n="410"/><span>Ba thruagh le cách ar maidin mé</span>
<lb n="411"/><span>Go buadhartha, cásmhar, ceasnuighthe,</span>
<lb n="412"/><span>'S an fuacht do chráidh im' bhallaibh mé</span>
<lb n="413"/><span>Gan snáth ó'n spéir!</span></p>
<lb n="414"/>
<lb n="415"/><p><span>Ní hé sin is mó do chealaig mé</span>
<lb n="416"/><span>Ná chráidh mé 'rís im' aigne,</span>
<lb n="417"/><span>Acht 'nuair chínn féin fuadar fearthaine</span>
<lb n="418"/><span>Gach lá fé'n spéir,</span>
<lb n="419"/><span>Neart gaoithe 'dtuaidh is anfadh</span>
<lb n="420"/><span>Is síon ró-mhór gan eaga ar bith,</span>
<lb n="421"/><span>Teinte luatha lasrach,</span>
<lb n="422"/><span>Is scáil na gcaor.</span>
<lb n="423"/><span>Do chrom an uain ar shneachta chur</span>
<lb n="424"/><span>Le gála tréan,</span>
<lb n="425"/><span>Ar feadh deich n-uair gan amharca</span>
<lb n="426"/><span>Le fagháil ar ghréin.</span>
<lb n="427"/><span>Na doightheanna cruadha peanaide</span>
<lb n="428"/><span>Do líon ró-mhór de'n ghalar mé,</span>
<lb n="429"/><span>D'fhág suim gan suan ar leabaidh mé</span>
<lb n="430"/><span>Go tláth i bpéin!</span>
<lb n="431"/></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="432"/><p><span>Dá siubhalfainn Éire is Alba</span>
<lb n="433"/><span>An Fhrainc, an Spáin is Sasana,</span>
<lb n="434"/><span>Agus fós airís dá n-abrainn</span>
<lb n="435"/><span>Gach áird fé'n rae,</span>
<lb n="436"/><span>Ní bhfaghainn-se an iomad leabhartha</span>
<lb n="437"/><span>B'fhearr eólas agus tairbhe</span>
<lb n="438"/><span>Ná is mó bhí chum mo mhaitheasa</span>
<lb n="439"/><span>Cé táid ar strae.</span>
<lb n="440"/><span>Mo chreach! mo chumha!  'n-a n-easnamh súd</span>
<lb n="441"/><span>Do fágadh mé!</span>
<lb n="442"/><span>Is mór an cúrsa mairbhne</span>
<lb n="443"/><span>Agus cás liom é!</span>
<lb n="444"/><span>Mallacht Dé is na hEaglaise</span>
<lb n="445"/><span>Ar an gcarraig ghránda mhalluighthe,</span>
<lb n="446"/><span>Do bháthaidh an long gan anfadh,</span>
<lb n="447"/><span>Gan ghála, gan ghaoth.</span></p>
<lb n="448"/>
<lb n="449"/><p><span>Bhí Diothcháin, Dúnlaing, Bhoster ann,</span>
<lb n="450"/><span>De-Catóne Bónícastle ann,</span>
<lb n="451"/><span>Agus riaghail Uí Dhubhgáin tarraingthe</span>
<lb n="452"/><span>Ar aois na rae;</span>
<lb n="453"/><span>Ó Móghráin, an leómhan calma</span>
<lb n="454"/><span>Do scríobhadh ar thrácht na fairrge</span>
<lb n="455"/><span>Thug cúntas cóir cá ndeachadh uainn</span>
<lb n="456"/><span>An taoide ar a scéith.</span>
<lb n="457"/><span>Bhí Eúclid ann gan dearmad</span>
<lb n="458"/><span>Ó Eógán Mhae,</span>
<lb n="459"/><span>Do mhúin brígh thúis gach aiste ghlic</span>
<lb n="460"/><span>Ar thómhas an tsléibhe.</span>
<lb n="461"/></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="462"/><p><span>Brainse cheap Philosopher</span>
<lb n="463"/><span>Go nglaodhann na draoithe "Oraculum,"</span>
<lb n="464"/><span>Ag innsint draoidheachta 's feasa</span>
<lb n="465"/><span>Dho'n té gurbh' eól dó léigheamh.</span></p>
<lb n="466"/>
<lb n="467"/><p><span>Bhí Comarford is Ó hAllmhuráin,</span>
<lb n="468"/><span>Is Céitinn, leabhar an tseanchais,</span>
<lb n="469"/><span>Is Psálter mhilis Chaisil,</span>
<lb n="470"/><span>Ar a dtráchtadh sé;</span>
<lb n="471"/><span>Bhí sceimhle Chath' Chluan' Tarbh ann</span>
<lb n="472"/><span>I n-ar dhibir Brian na Danair uainn,</span>
<lb n="473"/><span>Is an tslighe gur bhuaidh Maelsheachlainn</span>
<lb n="474"/><span>Ar an námhaid i bpléidh.</span>
<lb n="475"/><span>Bhí Cath Fionntrágha na leathan-bharc</span>
<lb n="476"/><span>D'fhág táinte tréith,</span>
<lb n="477"/><span>Is Cath Chnoic an Áir thug ainnir dheas</span>
<lb n="478"/><span>Thar sáile léi.</span>
<lb n="479"/><span>Cath Mhaighe Muchruimhe mar threascaradh</span>
<lb n="480"/><span>Art Aen-fhir, tréin-fhear calma,</span>
<lb n="481"/><span>Cath Shléibhe Gabhra, is Eachdroma</span>
<lb n="482"/><span>Is Ár na Trae.</span></p>
<lb n="483"/>
<lb n="484"/><p><span>Bhí Pól Ó Briain, an t-eagra,</span>
<lb n="485"/><span>Go soiléir chuir Gaedhilg i n-anchruth</span>
<lb n="486"/><span>Thug riaghla laoithe is leabhartha</span>
<lb n="487"/><span>Do chách le léigheamh;</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="488"/><p><span>Ó Coindealbháin na gcantalach</span>
<lb n="489"/><span>"Ó Chorcaigh bhig" na mbarcanna,</span>
<lb n="490"/><span>"I bhFairche Chill' Allaidh" 1</span>
<lb n="491"/><span>I n-ar áitreadh sé.</span>
<lb n="492"/><span>Bhí Tadhg Gaedhealach, éigse an tseanchais</span>
<lb n="493"/><span>'S an ráidh ghlain séimh;</span>
<lb n="494"/><span>Agus Aighneas árd an Pheachaigh</span>
<lb n="495"/><span>Leis an mBás i bpléidh; </span>
<lb n="496"/><span>Leabhar Uí Dhuinn gan dearmad</span>
<lb n="497"/><span>Ó Ceapach Chuinn na mbaile-phort;</span>
<lb n="498"/><span>'S Risteárd Ó Caoimh ó chathair ghil</span>
<lb n="499"/><span>Bhaile Átha Cliath.</span></p>
<lb n="500"/>
<lb n="501"/><p><span>Bhí Pádraig naomhtha árd-easpog ann,</span>
<lb n="502"/><span>Do dhíbir draoidheacht is mearbhallacht,</span>
<lb n="503"/><span>Is do shaoraidh Gaedhil ó ainbhfios</span>
<lb n="504"/><span>I gClár Luirc fhéil;</span>
<lb n="505"/><span>Do mhúin an tslighe chum Parthais</span>
<lb n="506"/><span>Do bhúraibh bhí ar mhearbhall,</span>
<lb n="507"/><span>Is gur iompuigh mílte pearsa 'ca</span>
<lb n="508"/><span>Le grádh dá gcléir:</span>
<lb n="509"/><span>Ban-naoimh, mairtíre, manaigh</span>
<lb n="510"/><span>Is na fáidhe go léir,</span>
<lb n="511"/><span>Agus maighdeanacha maitheasacha</span>
<lb n="512"/><span>Ba ghnáth dá réir.</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="513"/><p><span>Mairbhne aoibhinn Aithne</span>
<lb n="514"/><span>Ní Fháilghe an rígh-bhean cheannasach</span>
<lb n="515"/><span>Thug Bríghde Chille Dara</span>
<lb n="516"/><span>Ó'n námhaid saor.</span></p>
<lb n="517"/>
<lb n="518"/><p><span>Bhí an Tiomnadh Nuadh, mar leanas, ann,</span>
<lb n="519"/><span>Soiscéal Naoimh Eóin an t-Aspal ann,</span>
<lb n="520"/><span>Maitiú, Lúcás, Marcus,</span>
<lb n="521"/><span>Ba ró-áil a ngné -</span>
<lb n="522"/><span>Na h-ughdair mhúinte, eagnaidhe,</span>
<lb n="523"/><span>I ngach cúrsa dhein dúinn freagra</span>
<lb n="524"/><span>I n-a gcúntas chughainn ar bheatha</span>
<lb n="525"/><span>Is ar pháis Mhic Dé.</span>
<lb n="526"/><span>Bí Epistil órdha Pheadair ann,</span>
<lb n="527"/><span>Is Phóil mar é,</span>
<lb n="528"/><span>Do scríbh i gcóir gach parable</span>
<lb n="529"/><span>Gur b'eól dóibh é;</span>
<lb n="530"/><span>Taisbeánta bhí ar tharraingreacht</span>
<lb n="531"/><span>Naoimh Eain do ghrádhuigh an charthanacht</span>
<lb n="532"/><span>Nár dheárna riamh fós racaireacht</span>
<lb n="533"/><span>De ráidhtibh béil.</span></p>
<lb n="534"/>
<lb n="535"/><p><span>Bhí liaigh an chuirp 's an anama -</span>
<lb n="536"/><span>An Scriptiuir dhiadha bheannaighthe,</span>
<lb n="537"/><span>An tobar diadhachta eagnaidhe,</span>
<lb n="538"/><span>Go ndeárnathas é.</span>
<lb n="539"/><span>Bhí dlighe cheart Mhaois ba bheannuighthe,</span>
<lb n="540"/><span>Gur claoidheadh leis Pharo malluighthe,</span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="541"/><p><span>Is roimhe gur thráigh an fhairrge</span>
<lb n="542"/><span>Mar bhántaibh réidh'</span>
<lb n="543"/><span>Bhí sean-ráidhte Sholaimh eagnaidhe</span>
<lb n="544"/><span>Mhic Dháibhí, an té</span>
<lb n="545"/><span>Chuir deamhan an áir go soightheach gloinne,</span>
<lb n="546"/><span>I lár an lae.</span>
<lb n="547"/><span>Leabhar críche parthais,</span>
<lb n="548"/><span>Is Doctúir áluinn Gallchobhair,</span>
<lb n="549"/><span>Is Eochair-Sciath an Aifrinn,</span>
<lb n="550"/><span>Budh bhreagh le léigheamh.</span></p>
<lb n="551"/>
<lb n="552"/><p><span>Bhí mórán Éireann leabhartha</span>
<lb n="553"/><span>Nár airigheas díobh im' labharthaibh</span>
<lb n="554"/><span>Leabhar na Laighneach beannuighthe</span>
<lb n="555"/><span>Ba bhreaghtha fé'n spéir.</span>
<lb n="556"/><span>An "Feirmeoir" áluinn, gasta, deas,</span>
<lb n="557"/><span>Do chuireadh a shíol go blasta, ceart,</span>
<lb n="558"/><span>Thug ruadh-chnoic fraoigh is aitinn ghluis</span>
<lb n="559"/><span>Go geal-bhánta féir.</span>
<lb n="560"/><span>Scuirim as mo labharthaibh,</span>
<lb n="561"/><span>Cé chrádhadar mé,</span>
<lb n="562"/><span>Is ná cuirfead aen-nidh ar fhairrge</span>
<lb n="563"/><span>Go bráth lem' ré;</span>
<lb n="564"/><span>Moladh le Rígh na nAingeal ngeal,</span>
<lb n="565"/><span>Mo shláinte 'rís do chasadh orm,</span>
<lb n="566"/><span>Is an fhuireann úd ó'n anfadh,</span>
<lb n="567"/><span>Gan báthadh theacht saor!</span>
<lb n="568"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="569"/><p><span>A EOGHAIN MHAITH UÍ SHÚILLIOBHÁIN</span></p>
<lb n="570"/>
<lb n="571"/><p><span>Seo amhrán dó chúm Tomás Ruadh ar phósadh Eoghain Uí</span>
<lb n="572"/><span>Shúilliobháin, an Droma Fada, i dtaoibh shoir de Chathair Domhnall,</span>
<lb n="573"/><span>le Máire Sigerson ó Bhaile na Scealg.  Bean an-mhaith do </span>
<lb n="574"/><span>b'eadh an bhean uasal so, agus is maith do thuill sí gach a ndubhairt</span>
<lb n="575"/><span>an file 'n-a taoibh.  Fear ionaid tighearna talmhan do b'eadh</span>
<lb n="576"/><span>Eoghan agus is mór an iongnadh le gach aoinne gur mhol Tomás</span>
<lb n="577"/><span>é fé mar do dhein.  Ní'l duine bhaineas le hEoghan i nDrom</span>
<lb n="578"/><span>Fada indiu.</span></p>
<lb n="579"/>
<lb n="580"/><p><span>An fonn céadna tá leis an amhrán so is mar tá le "Caoinead</span>
<lb n="581"/><span>Chille Cais" .i. "Cad do dhéanfaimíd feasta gan adhmad?"</span></p>
<lb n="582"/>
<lb n="583"/><p><span>A Eoghain mhaith Uí Shúilliobháin guidhim-se</span>
<lb n="584"/><span>Gura fada 'san tír thú buan,</span>
<lb n="585"/><span>Is an spéar-bhruingheal chailce de mhnaoi dhuit</span>
<lb n="586"/><span>Ag cur ealta ded' chlainn chum suain!</span>
<lb n="587"/><span>Le Rígh ghlórmhar na bhflaitheas, bhur gcoimhdeacht,</span>
<lb n="588"/><span>Gach maidean bhog aoibhinn luadhaim;</span>
<lb n="589"/><span>Agus abairidh paidir chum Íosa</span>
<lb n="590"/><span>Go bhfreagróchaidh Críost mo dhuain.</span></p>
<lb n="591"/>
<lb n="592"/><p><span>Dá mbeinn-se mar Hómer ba líomhtha</span>
<lb n="593"/><span>Do chanadh an laoi gan duadh,</span>
<lb n="594"/><span>Nó mar Bhirgil do chuireadh, glan-scríobhtha,</span>
<lb n="595"/><span>Gach friotal ba chaoin ar stuadh,</span>
<lb n="596"/><span>Chum labhairt i dteangain na ndraoitheadh</span>
<lb n="597"/><span>Le stairthibh glan-diachta, le buaidh,</span>
<lb n="598"/><span>Go bráth ní thiocfadh lem' dhicheall</span>
<lb n="599"/><span>Leath-mhaitheas na dís' seo luadh.</span>
<lb n="600"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="601"/><p><span>Ní'l aon taobh de'n chruinne dá stríocfad</span>
<lb n="602"/><span>Ná beidh feasta mo ghuidhe leat buan;</span>
<lb n="603"/><span>Agus braon ó Athair na Soillse</span>
<lb n="604"/><span>Go bhfanaidh go síor id' shnuadh.</span>
<lb n="605"/><span>Ádh an tsaoghail go leanaidh díbh choidhche</span>
<lb n="606"/><span>Capaill, ba, caoirigh is uain,</span>
<lb n="607"/><span>Agus ór buidhe i dtaisce, athchuinghím-se</span>
<lb n="608"/><span>Ar do bharcaibh i ndruim an chuain.</span></p>
<lb n="609"/>
<lb n="610"/><p><span>Bile de'n chine is aoirde thú</span>
<lb n="611"/><span>Fuair gairm is míle buadh</span>
<lb n="612"/><span>Agus gaol na bhfearachon gcraoibheach</span>
<lb n="613"/><span>Thug catha na Craoibhe Ruaidhe,</span>
<lb n="614"/><span>Bráthair Eochach, an taoiseach,</span>
<lb n="615"/><span>Agus Clogagh na gclaidheamh nglan gcruadh'</span>
<lb n="616"/><span>Agus Domhnaill cheannasaigh chaim, tráth</span>
<lb n="617"/><span>An chatha nach stríocfadh sluagh.</span></p>
<lb n="618"/>
<lb n="619"/><p><span>Dá mb'eól domh-sa seanchas draoithe</span>
<lb n="620"/><span>'San teangain chirt, mhín, bhinn, luaith,</span>
<lb n="621"/><span>Do mholfainn-se an bhruingheal de mhnaoi dhuit</span>
<lb n="622"/><span>Go bhfuil gile tré líth 'n-a gruaidh</span>
<lb n="623"/><span>An aindir is geanamhail slighe air bith</span>
<lb n="624"/><span>Gan fearg, gan fraoich, gan fuath,</span>
<lb n="625"/><span>Go bhfuil grása ó Athair na Soillse</span>
<lb n="626"/><span>Le haithint go síor 'n-a snuadh.</span>
<lb n="627"/></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="628"/><p><span>'Sí Máire Sigerson mhaoidhimh-se</span>
<lb n="629"/><span>Is ba cheannasach í le luadh -</span>
<lb n="630"/><span>An eala-bhean d'eascar de'n fhíor-fhuil</span>
<lb n="631"/><span>Do b'fhearra bhí an tír ná ar thuath:</span>
<lb n="632"/><span>Inghean mhín mhilis na díse.</span>
<lb n="633"/><span>Gur mhinic 'n-a dtigheas mathshluagh:</span>
<lb n="634"/><span>Do scaipthidhe leó fleagain is fíonta</span>
<lb n="635"/><span>Mar an gcaise seo tigheacht mear, luath.</span></p>
<lb n="636"/>
<lb n="637"/><p><span>Ní fearr bheith ag seanchus choidhche,</span>
<lb n="638"/><span>Ag cur dréachtadh is laoitheadh uaim,</span>
<lb n="639"/><span>Acht a hainm mar chanaim dibh d'innsint -</span>
<lb n="640"/><span>Is aithnid go fíor a luadhaim:</span>
<lb n="641"/><span>Gur ó Thighearnaíbh Lic' Snámha do shíolruigh</span>
<lb n="642"/><span>An aindir gheal chaoin gan ghruaim,</span>
<lb n="643"/><span>Go bhfuil a gaol le gach polla dá aoirde</span>
<lb n="644"/><span>Ó Chaladh Dhúin Bhuidhe go Tuaim.</span></p>
<lb n="645"/>
<lb n="646"/><p><span>Athchuinghím saoghal fada do'n dís seo</span>
<lb n="647"/><span>I mbaile cois taoibh' a chuain</span>
<lb n="648"/><span>Ar Chóibh na leathan-bharc aoibhinn</span>
<lb n="649"/><span>Mar a stadaid 'n-a suidhe chum sauin</span>
<lb n="650"/><span>Go bhfeicead-sa ealta d'bhur gclainn-na</span>
<lb n="651"/><span>I ngradam an tsaoghail go buan</span>
<lb n="652"/><span>An talamh fé phatent ó'n Righ aca</span>
<lb n="653"/><span>Go dtiocfaidh lá crích' an Luain</span>
<lb n="654"/></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="655"/><p><span>AMHRÁN NA SPIORAIDE</span></p>
<lb n="656"/>
<lb n="657"/><p><span>Tháinig dealbh mná .i. ceann agus ucht, isteach le fairrge</span>
<lb n="658"/><span>go tráigh éigin i nOileán Dairbhre uair.  Is dócha gur de</span>
<lb n="659"/><span>bhogha luinge do scuabadh í.  Chonnaic Tomás í, agus leig sé</span>
<lb n="660"/><span>air go ndearnadar araon agallamh le chéile mar leanas:</span></p>
<lb n="661"/>
<lb n="662"/><p><span>Fonn: "Cailín Deas Crúidhte an mbó."</span></p>
<lb n="663"/>
<lb n="664"/><p><span>"A spéar-bhruingheal mhaordha na rinn-rosc</span>
<lb n="665"/><span>Ar bh'é do thoil innsint dom' shórt</span>
<lb n="666"/><span>An ó'n gcaemh-chine daodna so phrímh tú,</span>
<lb n="667"/><span>No as naomh-fhlaitheas aoibhinn na n-órd?</span>
<lb n="668"/><span>An de thréabhchas tá tréimhse fé dhraoidheacht thú?</span>
<lb n="669"/><span>No an Bé thu ó Thír ghil na nÓg?</span>
<lb n="670"/><span>An tú Téitis, baindia gheal na taoide,</span>
<lb n="671"/><span>Diana nú Clíodna na slógh?"</span></p>
<lb n="672"/>
<lb n="673"/><p><span>"A shéimh-fhir na ngéir-fhriotal líomhtha,</span>
<lb n="674"/><span>Is é mo thoil innsint gan ghó</span>
<lb n="675"/><span>Nach aoinne de'n mhéid sin do mhaoidhis mé,</span>
<lb n="676"/><span>Ná fuil éiclips na draoidheachta ar mo chlódh.</span>
<lb n="677"/><span>Níor shíol aon bhean 'san tsaoghal so 'n-a bruinn mé;</span>
<lb n="678"/><span>Ní lugha 'ná chuir cíoch riamh im' bheól;</span>
<lb n="679"/><span>Acht stáite bhí déanta ar loing seal</span>
<lb n="680"/><span>Do shéid neart na gaoithe thar bórd."</span></p>
<lb n="681"/>
<lb n="682"/><p><span>"Tá éifeacht is éirim id' laoithibh</span>
<lb n="683"/><span>Is léigheantacht id' bhinn-fhriotal beóil,</span>
<lb n="684"/><span>Cé baoth liom na dréachta so baoise</span>
<lb n="685"/><span>Ní ghéillim gur fírinne an sceól.</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="686"/><p><span>Stáite bheadh déanta 'san tslige sin</span>
<lb n="687"/><span>Ní fhéadfadh sí suidhe ceart ná cóir,</span>
<lb n="688"/><span>Shéidfeadh an ghaoth í chum tíre,</span>
<lb n="689"/><span>Is bheadh sléachtadh 'san taoide as do chómhair."</span></p>
<lb n="690"/>
<lb n="691"/><p><span>"A éigse, dá mbudh mhéin liom-sa coimheascar</span>
<lb n="692"/><span>Le héinne dem' ghaoil-charaid cóir'</span>
<lb n="693"/><span>Do dhéanfainn soiléir duit d' réir scríbheann</span>
<lb n="694"/><span>Go bhfuil éifeacht is brígh cheart im' sceól.</span>
<lb n="695"/><span>Ní féidir nár léighis-se, má's cuimhin leat,</span>
<lb n="696"/><span>Ar bhréithribh an Tiomna Nuaidh:</span>
<lb n="697"/><span>Cur i gcéill dúinn gan ghéilleadh d'lucht draoidheachta,</span>
<lb n="698"/><span>Mar ná fuil éinne 'san gcrích seo d'a sórt."</span></p>
<lb n="699"/>
<lb n="700"/><p><span>"Géillim-sé féin do dhlighe Mhaois ann</span>
<lb n="701"/><span>Is do bhréithribh an Tiomna Nuaidh,</span>
<lb n="702"/><span>Is do dhréachtaibh na naomh atá scríobhtha,</span>
<lb n="703"/><span>Is ní féidir nach fírinne a ngnó.</span>
<lb n="704"/><span>Acht dá léigheanta iad cléirigh cheart' Íosa,</span>
<lb n="705"/><span>Ní théighid siad 'san diadhacht so go deó,</span>
<lb n="706"/><span>Ní ghéillid do bhréitribh na ndraoitheadh</span>
<lb n="707"/><span>Ná do dhéithibh do bhí ann fadó."</span></p>
<lb n="708"/>
<lb n="709"/><p><span>"'Sé eólas na ngnótha so mhaoidhim-se</span>
<lb n="710"/><span>Thug Domhnall na nGeimhleach 's a shlógh,</span>
<lb n="711"/><span>Tá iadhta fé ghrian-Loch na draoidheachta,</span>
<lb n="712"/><span>Gearóid Iarla is Donn Fhírinne leó.</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="713"/><p><span>Tá a thuilleadh de'n fhuirinn, áirmhím-se,</span>
<lb n="714"/><span>Le feicsint is chífear 'n-a gclódh</span>
<lb n="715"/><span>Mná déithe, mná éigse, mná sídhthe,</span>
<lb n="716"/><span>Is táid éagnaidhe ag rímheadh a ngnó."</span></p>
<lb n="717"/>
<lb n="718"/><p><span>"Géillim do chléir chneasta Íosa'</span>
<lb n="719"/><span>Mar léightear 'san diadhacht as mo chómhair</span>
<lb n="720"/><span>Nach éinne' d'bhur dtréad-na do chítear</span>
<lb n="721"/><span>Cois sléibhe, 'ná ar thaoibheannaibh ród.</span>
<lb n="722"/><span>Acht claonta is droich-thréithe na ndaoine'</span>
<lb n="723"/><span>Mar dá ndéanaidís faoistine chóir</span>
<lb n="724"/><span>Bheadh naomh-Chorp an Aen-Mhic dá gcoimhdeacht,</span>
<lb n="725"/><span>Is níor bhaoghal dóibh súd oidhche ná ló!</span></p>
<lb n="726"/>
<lb n="727"/><p><span>Filidhe tháinig i gceann a chéile i gCill Áirne tá beagán</span>
<lb n="728"/><span>bliadhan ó shoin ann chuireadar rún i bhfeidhm gan a thuilleadh</span>
<lb n="729"/><span>de'n fhilidheacht Ghall-Ghaedhilge do chur i gclódh i n-aon bhall gan</span>
<lb n="730"/><span>fógra éigin do chur as a chionn mar seo .i. "Tilsidheacht é seo."</span></p>
<lb n="731"/>
<lb n="732"/><p><span>Ba mhithid go deimhin rud éigin d'a shórt do dhéanamh, mar bhí</span>
<lb n="733"/><span>amhráin 'gha gcur i gclódh is iad cumtha díreach ar nós filidheachta</span>
<lb n="734"/><span>Gallda, agus níor thaithn san le Gaedhilgeóiribh.  Seadh, níor</span>
<lb n="735"/><span>ghábhadh an fógra san do thabhairt do Thomás Ruadh go háirithe.</span></p>
<lb n="736"/>
<lb n="737"/><p><span>Léigh amach díbh féin an chéad rann de'n amhrán so shuas agus</span>
<lb n="738"/><span>tabhair fé ndeara a chruinne, a bhinne agus cheólmhaire is mar</span>
<lb n="739"/><span>thagann gach guth-fhuaim 'n-a h-áit chirt 'san rann, mar seo, féach:</span></p>
<lb n="740"/>
<lb n="741"/><p><span>é-é-í: (Spéir, mhaordha rinn).</span>
<lb n="742"/><span>é-í-ó: (B'é, innsint, sórt).</span>
<lb n="743"/><span>é-é-í: (Caomh. daodna, príomh).</span>
<lb n="744"/><span>é-í-ó: (Naomh, aoibhinn, órd).</span>
<lb n="745"/><span>é-é-í: (Tréabhchas, tréimhse, draoidheacht).</span>
<lb n="746"/><span>é-í-ó: (Bé, tír, óg).</span>
<lb n="747"/><span>é-é-í: (Téitis, déithe, taoide).</span>
<lb n="748"/><span>é-í-ó: (Diana, claoine, slógh).</span></p>
<lb n="749"/>
<lb n="750"/><p><span>Luigheann neart an ghotha ar gach fuaim aca so, agus leaghaid</span>
<lb n="751"/><span>i mbhéal an amhránuidhe, díreach ar nós ime ar aghaidh na gréine.</span></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="752"/><p><span>GUIDHIM SLÁN GO hUIBH RÁTHACH</span></p>
<lb n="753"/>
<lb n="754"/><p><span>Dubhart cheana gur thóg Domhnall Mór Ó Conaill Tomás</span>
<lb n="755"/><span>Ruadh idir lámhaibh agus gur chuir sé ar scoil éigin i mBaile</span>
<lb n="756"/><span>Átha Cliath é.  Cé nár aontuigheadar le chéile i gceisteannaibh</span>
<lb n="757"/><span>áirithe, bhí árd-mheas ag Tomás air. Do chumadh sé amhrán ag</span>
<lb n="758"/><span>cur fáilte roimis gac am dá bhfilleadh sé ó Fheis na Sacsan.</span></p>
<lb n="759"/>
<lb n="760"/><p><span>Seo shíos amhran do cheap sé ar dhul ar dtúis do Dhomhnall</span>
<lb n="761"/><span>go Feis an Sacsan.  Ní fheadar an bhfuil sé go léir annso.</span></p>
<lb n="762"/>
<lb n="763"/><p><span>Fonn: "Eoghan Cóir."</span></p>
<lb n="764"/>
<lb n="765"/><p><span>Guidhim slán go hUibh Ráthach go bhfillfir</span>
<lb n="766"/><span>A bhile de rás na nGaedheal,</span>
<lb n="767"/><span>De'n ráib-fhuil do b'fhearr ar bith síoladh</span>
<lb n="768"/><span>Ó Chonall geal Ceárnach caomh!</span>
<lb n="769"/><span>Tá an t-ádh leat go bráth is an goirm</span>
<lb n="770"/><span>Ó rithis go hárd 'san réim.</span>
<lb n="771"/><span>Sin mádh 'gat ó Chlár do dhein cluiche</span>
<lb n="772"/><span>Is do rugais id' láimh an chraobh.</span></p>
<lb n="773"/>
<lb n="774"/><p><span>Do dheállramh i gcáilibh ní fheicim,</span>
<lb n="775"/><span>Ní chluinim a dtásc ná a méin</span>
<lb n="776"/><span>'San áitribh sin Clár Luirc mar ritheann,</span>
<lb n="777"/><span>Is thar tonnaibh do'n Spáin dá dtéigheann -</span>
<lb n="778"/><span>Tá báidh ag an Árd-Mhac led' shlightibh,</span>
<lb n="779"/><span>A bhile bhoig, áluinn, shéimh;</span>
<lb n="780"/><span>Is tú pátrún Phádraig is Chuilm</span>
<lb n="781"/><span>Fuair goirm i n-Oileán na Naomh.</span>
<lb n="782"/></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="783"/><p><span>A chómhursana, cómhairle dhíbh tugaim,</span>
<lb n="784"/><span>Agus tógaidh go háirithe é;</span>
<lb n="785"/><span>Bidhidh cóirighthe i gcóir is i bhfuirm</span>
<lb n="786"/><span>Ag cur guidhthe i láthair Dé;</span>
<lb n="787"/><span>Bhur gCoróin Mhuire ghlórmhar bíodh agaibh</span>
<lb n="788"/><span>Is an salm breagh fós dá léigheamh</span>
<lb n="789"/><span>Ar son Domhnaill ghil chródha mhic Mhurchadha</span>
<lb n="790"/><span>D'fhilleadh is a námhaid go tréith!</span>
<lb n="791"/></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="792"/><p><span>CUIMHNIGHIDH MAR THÁINIG MAOIS</span></p>
<lb n="793"/>
<lb n="794"/><p><span>Ní fuiriste leithéid an dáin seo shíos d'fhagháil chum misneach</span>
<lb n="795"/><span>do chur isteach i gcroidhthibh na ndaoine.  Féach an brígh-neart</span>
<lb n="796"/><span>agus an fuinneamh atá faoi.  Bhí daoirse dhorcha fé'n am soin</span>
<lb n="797"/><span>ar fuid na tíre, agus clanna Gaedheal ar nós clann Israél</span>
<lb n="798"/><span>san Éigipt.  Deir Tomás go bhfuil Maois eile 'n-a measc</span>
<lb n="799"/><span>agus gur gearr go mbeidh siad treasna an Ruadh-mhara.</span></p>
<lb n="800"/>
<lb n="801"/><p><span>Cuimhnigh mar tháinig Maois gan aon spleádhchas,</span>
<lb n="802"/><span>Ó'n Ruadh-Mhuir 's a ghárda gan bhascadh.</span>
<lb n="803"/><span>An Rí bhí 'ca an lá úd, agus coróin gheal na ngrást air,</span>
<lb n="804"/><span>Tá a chómhacht againn láithreach ar freagairt!</span>
<lb n="805"/><span>A chléirigh an Aoin-Mhic 2 is a thréada ar an dtalamh,</span>
<lb n="806"/><span>Ná baineann sibh éifeacht as claen-dlighthibh Sacsan!</span>
<lb n="807"/><span>Na madraidhe craosacha go gcaitfidh siad staonadh</span>
<lb n="808"/><span>Mar tá dualgas an tsaoghail seo aca faghta</span></p>
<lb n="809"/>
<lb n="810"/><p><span>Ná creididh, is ná géillidh, is ná tuigidh ó aoinne</span>
<lb n="811"/><span>Go seasóchaidh an saoghal dóibh acht tamall,</span>
<lb n="812"/><span>Do shliocht Lúthair an éithig, is Chailbhin chaim chraosaigh,</span>
<lb n="813"/><span>Do dhlúith-cheangail Gaedhil bhochta i nglasaibh.</span>
<lb n="814"/><span>Tá Ó Conaill ag fiadhach ar na diabhalaibh le fada</span>
<lb n="815"/><span>Anois no ariamh tá d'a stialladh 's d'a stracadh</span>
<lb n="816"/><span>Tá an deachmhadh ortha buaidhte, is a gconairt gan</span>
<lb n="817"/><span>fuaimeint</span>
<lb n="818"/><span>Agus fán ar an gcuallacht gan chasadh!</span>
<lb n="819"/></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="820"/><p><span>FÁILTE IS FICHE</span></p>
<lb n="821"/>
<lb n="822"/><p><span>Tháinig Domhnall Ua Conaill abhaile tráth go Doire Fhionáin</span>
<lb n="823"/><span>ar bórd luinge ó Chorcaigh agus é ag teacht ó Fheis na Sacsan.</span>
<lb n="824"/><span>D'fháiltigh Tomás Ruadh roimis mar seo.</span></p>
<lb n="825"/>
<lb n="826"/><p><span>Fonn: "An Réiltheann Leanbhach."</span></p>
<lb n="827"/>
<lb n="828"/><p><span>Fáilte is fiche is tuillead 'n-a ndeóidh</span>
<lb n="829"/><span>Óm' chroidhe seadh cuirim-se roimis an leómhan,</span>
<lb n="830"/><span>'Sé an planda cumasach, curanta, cóir,</span>
<lb n="831"/><span>'Sé Domhnall Ua Conaill de'n bhuirb-fhuil mhóir.</span>
<lb n="832"/><span>'Sé an bhile fé bhláth dobh' áilne snódh,</span>
<lb n="833"/><span>D'eascair go hárd de'n árd-fhuil chóir,</span>
<lb n="834"/><span>'Na dhragan gan cháim fuair barr i ngach áit'</span>
<lb n="835"/><span>Is mó gairm is cáil i gClár Luirc beó.</span></p>
<lb n="836"/>
<lb n="837"/><p><span>'S a Dhomhnaill Uí Chonaill de'n bhorb-fhuil mhóir</span>
<lb n="838"/><span>An bás nár thigidh id' ghoire go deó!</span>
<lb n="839"/><span>D'fhonn pléisiúr d'fheiscint ar do chuideachtain mhóir</span>
<lb n="840"/><span>Gach bliadhain dá dtigeann fé ghoirm fé'd dheóin.</span>
<lb n="841"/><span>Ní h-iongnadh liúm-sa tusa fé scóp</span>
<lb n="842"/><span>'S iad fheiscint 'n-a dtrúpaibh chughat 'san ród,</span>
<lb n="843"/><span>Craobh chosanta cúil na bpobal annsúd</span>
<lb n="844"/><span>'Sé an seabhac gan smút is plúr na smól!</span></p>
<lb n="845"/>
<lb n="846"/><p><span>Beidh seinm ghall-trompa le fonn do'n leomhan,</span>
<lb n="847"/><span>'S na druma i dtiuin le lúthgháir romhat,</span>
<lb n="848"/><span>A bhfuil ó Charraig na Siuire go Siúnta an Chóibh.</span>
<lb n="849"/><span>'S go Corcaigh na long go mbeidh túis gach sceól.</span></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="850"/><p><span>Treasna fé ghreann chum Seanntighe mhóir</span>
<lb n="851"/><span>Cois calaidh na h-abhann is i ngleanntaibh ceoidh,</span>
<lb n="852"/><span>I nDaingean Uí Chúise beidh freastal is fuaim,</span>
<lb n="853"/><span>Ó Taisteal 'san Mhumhain ár bprionnsa cóir.</span></p>
<lb n="854"/>
<lb n="855"/><p><span>Beidh teinte cnámh i n-Uíbh Ráthach romhat</span>
<lb n="856"/><span>I mbaile cois trágha mar a mbeidh báire is ceól,</span>
<lb n="857"/><span>Ar Dhoir' Fhionáin aerach mar a dtriallfaidh slógh</span>
<lb n="858"/><span>Ar bhruach an Chalaidh sin, Carraig Uí Chróin.</span>
<lb n="859"/><span>Mar a dtigeann na táinte thar sáile ar seól,</span>
<lb n="860"/><span>Is an loingeas chum suain go Cuan Átha Mhóir,</span>
<lb n="861"/><span>Níor  bh'aistear leó suidhe 'dtig an fhlaithbheartaigh</span>
<lb n="862"/><span>shíos</span>
<lb n="863"/><span>Ag caitheamh chum dighe puins, fíon is beoir!</span>
<lb n="864"/></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="865"/><p><span>FÁILTE SHÉAMAIS 'ACH MHURCHADHA</span></p>
<lb n="866"/>
<lb n="867"/><p><span>Seo amhrán dár cheap an file an uair pósadh Séamus 'ach</span>
<lb n="868"/><span>Mhurchadha Uí Chonaill .i. Sir James O'Connell, dearbhráthair</span>
<lb n="869"/><span>an "Channsailéir," agus Sinéad Ní Dhonnchadha an Ghleanna i</span>
<lb n="870"/><span>mbliadhain a 1818.</span></p>
<lb n="871"/>
<lb n="872"/><p><span>Fonn: "An Cnoicín Fraoigh."</span></p>
<lb n="873"/>
<lb n="874"/><p><span>Míle fáilte is fiche do chuirim-se óm' chroidhe istigh,</span>
<lb n="875"/><span>Óm' aigne is óm' intinn roimh an dís ghil gan smól,</span>
<lb n="876"/><span>Do thaistil chughainn sa bhaile seo ar fhaithche ar bhruach</span>
<lb n="877"/><span>taoide</span>
<lb n="878"/><span>Ar Dhoir' Fhionáin gheal aoibhinn an ghrinn agus an spóirt.</span>
<lb n="879"/><span>'Sé Séamas maith mac Murchadha de bhorb-fhuil na</span>
<lb n="880"/><span>ríogachta,</span>
<lb n="881"/><span>De scothaibh clanna Míleadh agus fíor-Chonaill chóir,</span>
<lb n="882"/><span>Is an bhruingheal mhodhmhail do snaidhmeadh leis ó imeall</span>
<lb n="883"/><span>Loch na Draoidheachta,</span>
<lb n="884"/><span>Is roighne gile píob agus is fíor-ghlaine snódh.</span></p>
<lb n="885"/>
<lb n="886"/><p><span>A bhile uasail urramaigh d'fhuil Chonallaigh dob' aoirde,</span>
<lb n="887"/><span>Do shealbhaidh 'san tír seo de phríomh-scoth na leomhan;</span>
<lb n="888"/><span>Is an bhruingheal mhodhmhail do nascadh leat le cumann</span>
<lb n="889"/><span>searc ná scaoilfidh,</span>
<lb n="890"/><span>De chuislin chirt na saoithe is de ghaoil gharaid chóir.</span>
<lb n="891"/><span>'Sise is mó do oileann duit d'réir geinealach na</span>
<lb n="892"/><span>ndraoithe</span>
<lb n="893"/><span>Dhein seanchus a sínsear roimpe agus romhat;</span></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="894"/><p><span>Sliocht is séan is sonas 'seadh do ghoirim-se 'nois</span>
<lb n="895"/><span>díbh-se,</span>
<lb n="896"/><span>Saoghal céad is fiche gheimhreadh go haoibhinn i nbhur</span>
<lb n="897"/><span>gcómhair.</span></p>
<lb n="898"/>
<lb n="899"/><p><span>Is ná bí-se ar mhearbhall feasta cia ar díobh í;</span>
<lb n="900"/><span>Fios ainme na ríogh-mhná le fírinne do gheobhair:</span>
<lb n="901"/><span>Inghean gheal an Toirdhbhealaigh ghroidhe chumasaigh dheagh-</span>
<lb n="902"/><span>chroidhigh,</span>
<lb n="903"/><span>Ó Donnchadha na nGlinnteach agus Rinn-Ruis na</span>
<lb n="904"/><span>slógh.</span>
<lb n="905"/><span>Dá mb'aithnid dómhsa canta suilt, do cheapfainn dise</span>
<lb n="906"/><span>laoithe;</span>
<lb n="907"/><span>Ar sheanchus a sínsear do scríobhfainn-se scról:</span>
<lb n="908"/><span>Gur b'í an mhascalach d'fhuil Cheallachain rí Chaisil chirt</span>
<lb n="909"/><span>do shíolruigh</span>
<lb n="910"/><span>Ós gach dragan aca b'aoirde bhí i gcrích Inis Eóghain.</span>
<lb n="911"/><span>    </span>
<lb n="912"/><span>Gan mhearbhall ar mheamram le barra pinn do scríobhfadh,</span>
<lb n="913"/><span>Do tharraingeochadh go cruinn ar bhrataibh binne sróil.</span>
<lb n="914"/><span>Ar dhealbhuigh an tAthair-Mhach d'ainmidhthe an tsaoighil,</span>
<lb n="915"/><span>I samhail mar do chífeadh, i bhfír-dhreach 's i gclódh.</span>
<lb n="916"/><span>Na barcanna ar leathan-mhuir, éin chanta bhinne ar</span>
<lb n="917"/><span>chraoibheachaibh</span>
<lb n="918"/><span>Éisc mheara ar na líntibh agus suim aca dhe gach sórt,</span>
<lb n="919"/><span>Na marcaigh is na seannaigh as an dtalamh aca dhá</span>
<lb n="920"/><span>ndíbirt,</span>
<lb n="921"/><span>Beanna-phuic na gcoillteadh, bruic, míolta agus</span>
<lb n="922"/><span>leómhain.</span>
<lb n="923"/></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="924"/><p><span>A béilín meala tana tais do chanann ceart gach caoin-</span>
<lb n="925"/><span>stair,</span>
<lb n="926"/><span>Do léighfeadh ceacht de'n Bhíobla, 's is fíor gur di</span>
<lb n="927"/><span>do b'eól</span>
<lb n="928"/><span>Bréithre blasta Béarla is Laidne; ar Éirinn ranna</span>
<lb n="929"/><span>laoithe,</span>
<lb n="930"/><span>'S is é mo mheas gur nidh é ba chuibhe dhi is ba chóir.</span>
<lb n="931"/><span>Teanga chliste labhartha neamh-bhladarach is mílse,</span>
<lb n="932"/><span>Is aigeanta, is líomhtha do bheir prímh-chiall gacha</span>
<lb n="933"/><span>sceoil,</span>
<lb n="934"/><span>Ar sheanchas na bhfeara-chon go blasta, briochta, bríogh-</span>
<lb n="935"/><span>mhar,</span>
<lb n="936"/><span>'S is greannmhaire a binn-ghuth 'ná tímpireacht deigh-</span>
<lb n="937"/><span>ceoil.</span></p>
<lb n="938"/>
<lb n="939"/><p><span>Le Bhéineas féin ba shamhail a dreach, a dealbh is a gnaoi</span>
<lb n="940"/><span>gheal,</span>
<lb n="941"/><span>A com cailce mar an ndaoil is caoile cneasta clódh'</span>
<lb n="942"/><span>A pearsa dheas ba thaithneamhach, ba sheasmhach seang</span>
<lb n="943"/><span>díreach,</span>
<lb n="944"/><span>'S ba gheanamhail a braoithe, 's a rinn-rosc gan cheó.</span>
<lb n="945"/><span>A mama mar an sneachta nó mar eala 'muigh ar taoide,</span>
<lb n="946"/><span>'N-a leacain do bhí lítis ag coimheascar le rós;</span>
<lb n="947"/><span>A camar'-fholt tais fada tiugh go feactha fighte</span>
<lb n="948"/><span>frínseach,</span>
<lb n="949"/><span>O bhathas léi go troígh is í ar dhearbh-dhath an óir.</span>
<lb n="950"/></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="951"/><p><span>Tá Phoebus féin ag taithneamh dúinn ar Dhoir' Fhionáin</span>
<lb n="952"/><span>gheal aoibhinn,</span>
<lb n="953"/><span>Ó thaistil chughainn an dís seo go líonmhar fé chóir;</span>
<lb n="954"/><span>Do thréigh an spéar na scamaill bhí go feargach 'n-ár</span>
<lb n="955"/><span>dtimcheall,</span>
<lb n="956"/><span>'S an sneachta bhíodh dhá shíor-chur d'oidhche is de ló.</span>
<lb n="957"/><span>Tá calm ar an bhfairrge ó'n anfadh do bhí uirthi,</span>
<lb n="958"/><span>Do ghlasadar na coillte is na tíortha chomh maith</span>
<lb n="959"/><span>leó</span>
<lb n="960"/><span>Ó shealbhuigh an mhascalach mhodhmhail mhaiseamhail dheagh-</span>
<lb n="961"/><span>ghníomharthach</span>
<lb n="962"/><span>Na bailte puirt do bhí annso ag mnaoi dhed' chine</span>
<lb n="963"/><span>romhat.</span>
<lb n="964"/></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="965"/><p><span>NÓIRÍN CHNUIC NA GROIDHE</span></p>
<lb n="966"/>
<lb n="967"/><p><span>Cailín deas óg de mhuinntir Chárthaig ó Chnoc na Groidhe do </span>
<lb n="968"/><span>b'eadh Nóirín.  Do bhí sí 'n-a cailín sheómra ag Inghín Uí</span>
<lb n="969"/><span>Dhonnchadha an Ghleanna, an tí phós Séamus 'ach Murchadha Ua</span>
<lb n="970"/><span>Conaill, dearbhráthair do Dhomhnall Ua Conaill, "an Conn-</span>
<lb n="971"/><span>sailéir."  Tháinig an lánamha nuadh ó Chill Áirne go Doir'</span>
<lb n="972"/><span>Fhionáin tar éis a bpósta, agus tháinig Nóirín i n-aenfheacht leó.</span>
<lb n="973"/><span>Do dhein Tomás Ruadh dán ag cur fáilte roimh an ndís agus</span>
<lb n="974"/><span>dhá moladh (XII).  Bhí an file 'san chistin ag Doir' Fhionáin lá</span>
<lb n="975"/><span>éigin tar éís an daoine uaisle do theacht.  Tháinig Nóirín</span>
<lb n="976"/><span>isteach mar a raibh sé, agus thosnuigh sé ar an dán a rádh dhi .i.</span>
<lb n="977"/><span>"Fáilte is céad is fiche 'seadh chuirim-se óm' chroidhe 'stigh."</span></p>
<lb n="978"/>
<lb n="979"/><p><span>"Ach ní dubhraís éinnidh im' thaoibh-se," arsa Nóirín, 'nuair</span>
<lb n="980"/><span>do bhí críochnuighthe aige.</span></p>
<lb n="981"/>
<lb n="982"/><p><span>Annsoin do thosnuigh Tomás is do chuir de mar leanas.</span></p>
<lb n="983"/>
<lb n="984"/><p><span>Fonn: "Bean Dubh an Ghleanna."</span></p>
<lb n="985"/>
<lb n="986"/><p><span>'Sí Nóirín Chnuic na Groidhe an chúil ómair chreathaigh</span>
<lb n="987"/><span>bhuidhe,</span>
<lb n="988"/><span>Ba bhog leanbhach a dlaoi go sálaibh,</span>
<lb n="989"/><span>A feórtha feactha fíor go gleoidhte teacht le gaoith</span>
<lb n="990"/><span>'S a beól ba bhinne caoidhe 'ná cláirseach;</span>
<lb n="991"/><span>Ba thana dheas a braoithe ar a ceannaghthaibh gan teimheal</span>
<lb n="992"/><span>Do foilceadh ó sna saoithibh b'áilne,</span>
<lb n="993"/><span>'S gur de phlúr na righte í b'fhearr cómhnasc ins an tír</span>
<lb n="994"/><span>D'eascair chughainn ó phríomh-fhuil Charrthaigh.</span></p>
<lb n="995"/>
<lb n="996"/><p><span>Is néata chuirfeadh sí le na caol-chroibh lúibínidhe,</span>
<lb n="997"/><span>Tarraingthe go caoin le snáthaid,</span>
<lb n="998"/><span>An smóilín ceólmhar binn i mbarra glas na gcraoibheach,</span>
<lb n="999"/><span>Druide, fiolair, faoilin, cága;</span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="1000"/><p><span>Beanna-phuic na gcoillte, sionnaigh agus míolta;</span>
<lb n="1001"/><span>Fearachoin 'san tír 'n-a ndeaidh sin</span>
<lb n="1002"/><span>Na marcaigh le n-a dtaoibh ar eachaibh meara groidhe,</span>
<lb n="1003"/><span>A bpearsain mar a bhíodh ag áirdrígh.</span></p>
<lb n="1004"/>
<lb n="1005"/><p><span>Ba sheasmhach a bhíodh a pearsa dheas gan teimheal,</span>
<lb n="1006"/><span>Is í go pras ag rinnce ar bhántaibh;</span>
<lb n="1007"/><span>Ba gheanamhail, ba chaoin, ba thais, ba mhilis, bhinn,</span>
<lb n="1008"/><span>Ba thaithneamhach a gnaoi is a gáire.</span>
<lb n="1009"/><span>A dearca bhíodh go mín is iad ag caitheamh saighead</span>
<lb n="1010"/><span>Do chealgfadh lag-brígheach na táinte,</span>
<lb n="1011"/><span>A mama gheal, a píop a leaca mar an aoil,</span>
<lb n="1012"/><span>No mar eala amuigh ar tuinn lá Márta.</span></p>
<lb n="1013"/>
<lb n="1014"/><p><span>'Nuair a dhearcas féinig í ar mhachaire 'n-a suidhe,</span>
<lb n="1015"/><span>Ba leanbhach a fíoghair bhog áluinn.</span>
<lb n="1016"/><span>A béilín meala binn is blasta chanfadh laoi,</span>
<lb n="1017"/><span>Nó labhartha suilt grinn na bhfáidhe,</span>
<lb n="1018"/><span>Do laguigh ar mo chroidhe i n-anbhruid do bhí</span>
<lb n="1019"/><span>Le h-eagal gur bean sidhe do thárlaidh -</span>
<lb n="1020"/><span>Aoibhill donn nó Cliodhna ó'n gCarraig mara ghní</span>
<lb n="1021"/><span>Taisteal chum mo mhillte láithreach.</span></p>
<lb n="1022"/>
<lb n="1023"/><p><span>Do dhruideas-sa léi síos go huir-mhisneamhail croidheach,</span>
<lb n="1024"/><span>Is d'fhiosras de'n mhnaoi cárb' áit di:</span>
<lb n="1025"/><span>Ar bh'í Déirdre mhilis í do thréig rí Uladh do Naois</span>
<lb n="1026"/><span>Nó'n aindir úd do'n Traoi thug Párais?</span></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="1027"/><p><span>Niamh nuadhach na dtriopall mbuidhe do chuaidh ar</span>
<lb n="1028"/><span>choimirc Fhinn</span>
<lb n="1029"/><span>Gur luadhadh í le Oisín a thug páirt di,</span>
<lb n="1030"/><span>Nó'n stuaire Proserpín thug fuaim na bhfriotal mín</span>
<lb n="1031"/><span>Ó ifreann aníos 'n-a táin-rith?</span></p>
<lb n="1032"/>
<lb n="1033"/><p><span>D'fhreagair mé gan mhoill an aindir chneasta chaoin,</span>
<lb n="1034"/><span>Ba bhlasta is ba bhinn a ráidhte: -</span>
<lb n="1035"/><span>"Ní héinne mé de'n bhuidhin d'ar chanais féin," ar sí, -</span>
<lb n="1036"/><span>"Gheóbhair seanchas lán-chruinn mo cháirde -</span>
<lb n="1037"/><span>Acht béith bheag aonair mhín ó'n dtaoibh eile de'n tír</span>
<lb n="1038"/><span>Do cuireadh seal óm' bhuidhin go fánach;</span>
<lb n="1039"/><span>Tá mairg ar mo chroidhe ná scarfaidh liom-sa choidhche,</span>
<lb n="1040"/><span>Mar do laguigh is do mhill mo shláinte."</span></p>
<lb n="1041"/>
<lb n="1042"/><p><span>Tá a caraid siúd 'san tír ó Tháirbeird siar go Cill,</span>
<lb n="1043"/><span>Is go cathrachaibh na ríoghachta lán san,</span>
<lb n="1044"/><span>Cois Mainge na mbínsidhe leathan-bhog ínsighe,</span>
<lb n="1045"/><span>Is Lios Ceanair seal do bhí ag a máthair;</span>
<lb n="1046"/><span>Mac Cárrthaigh an Pháilís a bráthair gairid gaoil</span>
<lb n="1047"/><span>Is an dragan mear ó thaoibh na Pálach:</span>
<lb n="1048"/><span>Sin ceannas ag an mnaoi is gach baile 'n-a ngabhann sí,</span>
<lb n="1049"/><span>Le seanchus i gcríochaibh Fáilghe.</span></p>
<lb n="1050"/>
<lb n="1051"/><p><span>"A phlúr na mbéithe gcaoin a lúb na gcraobh gan</span>
<lb n="1052"/><span>teimheal</span>
<lb n="1053"/><span>Is a shiúr na réx de'n fhíor-fhuil Chárrthaigh</span>
<lb n="1054"/><span>Nó an dúbhach leat mé mar chír im' scrúta mhaol gan</span>
<lb n="1055"/><span>chrích,</span>
<lb n="1056"/><span>Dom' thúrnadh i bpéin le mí is ráithe?</span></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="1057"/><p><span>Ná diúltuigh féin dod' bhuidhin mé thug dlúith-shearc</span>
<lb n="1058"/><span>céad dod' ghnaoi,</span>
<lb n="1059"/><span>Is d'fhúigeadh tréith le hintinn grádha dhuit;</span>
<lb n="1060"/><span>Leig féin leat mé go caoin 'n-ár n-aonar seal fé'n</span>
<lb n="1061"/><span>gcoill</span>
<lb n="1062"/><span>'S is aereach seascair sitheach go bráth sinn!"</span></p>
<lb n="1063"/>
<lb n="1064"/><p><span>"A éigse mhúinte," ar sí, "na mbréithre sultmhar</span>
<lb n="1065"/><span>ngrinn,</span>
<lb n="1066"/><span>Is géar 's is gunta linn do ráidhte,</span>
<lb n="1067"/><span>Is ba bhaoghlach liom dá ghnidhinn tú leigint seal fé'n</span>
<lb n="1068"/><span>gcoill</span>
<lb n="1069"/><span>Go dtréigfeá-sa gan mhoill do ghrádh dham;</span>
<lb n="1070"/><span>Is aithnid domh-sa slighe lucht dearbhtha is draoidheacht'</span>
<lb n="1071"/><span>Gur ag mealladh ban a bhíd de ghnáth leó,</span>
<lb n="1072"/><span>Is agam-sa ní'l aon suim id' labharthaibh suilt grinn</span>
<lb n="1073"/><span>Dá thagarthach do laoithe dána!"</span>
<lb n="1074"/></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="1075"/><p><span>DO SHAOILEAS NÁR BHAOGHAL DOM</span></p>
<lb n="1076"/>
<lb n="1077"/><p><span>Bhí Tomás ag teacht ó aonach na Cathrach oidhche.  Do tháinig</span>
<lb n="1078"/><span>droch-dhaoine éigin suas leis ar an mbóthar, agus do bhuaileadar</span>
<lb n="1079"/><span>é.  Má dheineadar, do thug seisean faobhar a theangan dóibh</span>
<lb n="1080"/><span>mar seo:</span></p>
<lb n="1081"/>
<lb n="1082"/><p><span>Fonn: "Sighle Ní Ghadra."</span></p>
<lb n="1083"/>
<lb n="1084"/><p><span>Do shaoileas nár bhaoghal dam ag téarnamh na tíre,</span>
<lb n="1085"/><span>I n-aice an mheádhoin lae dham ná go déidheanach 'san</span>
<lb n="1086"/><span>oidhche;</span>
<lb n="1087"/><span>Níor thuilleas riamh tréason ó éinne dhe sna daoinibh</span>
<lb n="1088"/><span>Acht maitheas do dhéanfainn dá mb'fhéidir lem' chroidhe é,</span>
<lb n="1089"/><span>Gur casadh orm bastún, neamh-gheanamhail 'n-a shnódh,</span>
<lb n="1090"/><span>Gan chumadh, gan cheartughadh acht é aindeis i gclódh,</span>
<lb n="1091"/><span>Ba chosmhail a dhearc súl le cnap-shúlaidhe bó,</span>
<lb n="1092"/><span>Dríodar na mbroscán clann Thomáis an Lópais,</span>
<lb n="1093"/><span>Do mheas mise chrústáil i gcorp-lár mo chómhghais.</span></p>
<lb n="1094"/>
<lb n="1095"/><p><span>Mallacht an tsagairt agus eascaine an Phápa</span>
<lb n="1096"/><span>Ar fhíor-mhac an fhleascaigh nár mhaith i n-aon bheárnain,</span>
<lb n="1097"/><span>Nár bheag aige masladh do thabhairt do'n fháidhe</span>
<lb n="1098"/><span>Do scríobhfadh síos seanchas fada ar a cháirdibh,</span>
<lb n="1099"/><span>Imthigheann ar buile gan fuinneamh 'n-a ghnó,</span>
<lb n="1100"/><span>Ní fhéacann sé roimis le hiomarca gleó,</span>
<lb n="1101"/><span>Go mbuaileann ort buille agus tuiteann 'n-a chlódh:</span>
<lb n="1102"/><span>Níorbh' ionann an tsluaigh-bheach a ghluaiseann go saothrach</span>
<lb n="1103"/><span>Ag cnósadh is ag cuardadh 's ag baint meala as caorthaibh.</span>
<lb n="1104"/></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="1105"/><p><span>Níor mhachtnuigh an tuathach beag, tuathallach, léadach'</span>
<lb n="1106"/><span>Cad é an sórt fir do bhuail leis an uair sin chomh</span>
<lb n="1107"/><span>déidheanach,</span>
<lb n="1108"/><span>Mar is duine beag mór mé, is ba dhual dom bheith</span>
<lb n="1109"/><span>faobharach,</span>
<lb n="1110"/><span>Is do roinn Dia liom buadh thar an sluagh bhí ar an aonach;</span>
<lb n="1111"/><span>Ar buile bhí an t-árrachtuidhe gránda míochlúmhail,</span>
<lb n="1112"/><span>Bhí a shíolrach mineastrálta níor bh'fhuláir dó chur</span>
<lb n="1113"/><span>i n-iúil,</span>
<lb n="1114"/><span>Óir ainmhidhe crostáltha go bráth is eadh miúil;</span>
<lb n="1115"/><span>'Dir asal is láir 'seadh do thárluigh an mhéirleach,</span>
<lb n="1116"/><span>Is aithnightear láithreach a conntrálacht 'nuair bhéiceann.</span></p>
<lb n="1117"/>
<lb n="1118"/><p><span>Níor ghábhadh dhomh-sa gluaiseacht chomh uaigneach ó'n</span>
<lb n="1119"/><span>aonach,</span>
<lb n="1120"/><span>Gan gasra shuairc-fhear bheith suas liom nó taobh liom,</span>
<lb n="1121"/><span>Acht shaoileas pé uair go mbeinn luath ann no déidheanach,</span>
<lb n="1122"/><span>Nár bhaoghal dam aon bhuaidhreamh, ná raibh fuath dhom ag</span>
<lb n="1123"/><span>éinneach;</span>
<lb n="1124"/><span>Do b'fhairsing mo cháirde i nUibh Ráthach, dar liom,</span>
<lb n="1125"/><span>I nGleann Bheithe, Gleann Charrthaigh is thar Tráighlí</span>
<lb n="1126"/><span>anonn</span>
<lb n="1127"/><span>Cois Leamhna na sáir-fhear i n-ar ghnáthach mo shiubhal;</span>
<lb n="1128"/><span>Ní'l áitreabh ó'n dTuaith shoir go mbuailfinn theas</span>
<lb n="1129"/><span>Claodhach</span>
<lb n="1130"/><span>Ná faghainn fear dem' chomhluadar do shínfeadh leis</span>
<lb n="1131"/><span>caolach!</span>
<lb n="1132"/></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="1133"/><p><span>A BHRASBY, TAOI AR BUILE</span></p>
<lb n="1134"/>
<lb n="1135"/><p><span>Sagart 'san Phriaireacht a thréig a chreideamh do b'eadh Brasby</span>
<lb n="1136"/><span>D'iompuigh sé 'n-a Sacsanach, agus do phós sé inghean Mhinistir</span>
<lb n="1137"/><span>a bhí shiar 'san Daingean, gur b'ainm di Ghayer.</span></p>
<lb n="1138"/>
<lb n="1139"/><p><span>Fonn: "Caitlín Triall."</span></p>
<lb n="1140"/>
<lb n="1141"/><p><span>A Bhrasby, taoi ar buile, má thuigeann tú an phúir,</span>
<lb n="1142"/><span>Is Ifreann dubhach do thuillis duit féin;</span>
<lb n="1143"/><span>Má's fírinne a bhfuil aca de choiribh id' chionn,</span>
<lb n="1144"/><span>Is miste an drúcht do sheasamh fé'n ngréin;</span>
<lb n="1145"/><span>Tá an saoghal so id' choinnibh ó thugais an cúl</span>
<lb n="1146"/><span>Le hAon Mhac na cruinne 's le Muire na ndúl,</span>
<lb n="1147"/><span>Tá Parthas naomhtha i gconfaidh chughat,</span>
<lb n="1148"/><span>'S is donaidhe an cúrsa é agat-sa Lá an tSléibhe!</span></p>
<lb n="1149"/>
<lb n="1150"/><p><span>Fiafruighim-se féin díot, ó léighis an Scriptiuir'</span>
<lb n="1151"/><span>An dtáinig ó Liútar aspol ná naomh,</span>
<lb n="1152"/><span>Ná ó éinne dá chloinn do thug masladh riamh dúinn?</span>
<lb n="1153"/><span>Labhair is tabhair dam freagra séimh!</span>
<lb n="1154"/><span>An i n-óinmhid a ceapadh a n-eaglais siúd</span>
<lb n="1155"/><span>Is gach eólgach mar mheasaim do leanann a stiuir?</span>
<lb n="1156"/><span>Samplaidhe maithe anois aithris dúinn</span>
<lb n="1157"/><span>Is tusa ag déanamh ughdair ghasta dhíot féin.</span></p>
<lb n="1158"/>
<lb n="1159"/><p><span>Níor bh'aon iongnadh liom-sa dá dtuittheá i gcumhaidh</span>
<lb n="1160"/><span>Ó milleadh do chlú dá dtuigtheá-sa é.</span>
<lb n="1161"/><span>Ó deineadh tú id' shagart, is measa dhuit siúd,</span>
<lb n="1162"/><span>'Ná dá mbeitheá o thúis id' amadán bhaoth.</span></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="1163"/><p><span>Is suarach an ceannas duit clanna na mbúr,</span>
<lb n="1164"/><span>Is an lópa caillighe úd id' tharraing 's id' shughadh,</span>
<lb n="1165"/><span>Is mór, mór go mb'fhearra dhuit machtnamh ar dtúis,</span>
<lb n="1166"/><span>Is peacadh na drúise do sheachaint led' rae.</span></p>
<lb n="1167"/>
<lb n="1168"/><p><span>Cá bhfuarthas do chine, cá'r thiomargais chughainn?</span>
<lb n="1169"/><span>Déin seanchas dúinn cá'r geineadh do chré?</span>
<lb n="1170"/><span>An ó Bhalám do theagaisc an t-asailín dúr?</span>
<lb n="1171"/><span>Ó Chailbhin nó ó Liútar mhalliughthe bhaoth?</span>
<lb n="1172"/><span>An ó Thighearnmas, an fialtach, do thriallais ar dtúis,</span>
<lb n="1173"/><span>Thug págántacht dhiabhaltha ar fuid triath a náisiúin,</span>
<lb n="1174"/><span>D'fhúig iarsma ar feadh bliadhanta 'n-a dhéidh sin, dar</span>
<lb n="1175"/><span>liúm,</span>
<lb n="1176"/><span>Le mí-riaghail is droich-stiuir do shealbhuig sé?</span></p>
<lb n="1177"/>
<lb n="1178"/><p><span>Féach gurabh eagailseach Cailbhin ar dtúis</span>
<lb n="1179"/><span>Dhein na mílte do shughadh is do lot mar é féin;</span>
<lb n="1180"/><span>Is Liútar na gcealg do bhreabadar púint,</span>
<lb n="1181"/><span>Go dtugadar a gcúl le Aifreann Dé;</span>
<lb n="1182"/><span>Dhein an Bíobla cheapadh do labhairt bun os cionn</span>
<lb n="1183"/><span>Chum na mílte aca mhealladh, ag dalladh a súl:</span>
<lb n="1184"/><span>Cár chóra dá samhail sin imtheacht ar a gcúl</span>
<lb n="1185"/><span>'Ná do Bhrasby an tsoup a thug taithneamh do Ghayer.</span></p>
<lb n="1186"/>
<lb n="1187"/><p><span>Tá lá cúntais id' choinnibh, nach ionann 's an chúirt</span>
<lb n="1188"/><span>Do bhíonn ag lucht uabhair chum dlighthe do phléidh;</span>
<lb n="1189"/><span>I ngleann aoibhinn Iasopait caithfir bheidh umhal</span>
<lb n="1190"/><span>Chum freagra thabhairt i bhfarradh sliocht Éabha.</span></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="1191"/><p><span>Beidh Árd-rí na righte id' choinnibh annsúd;</span>
<lb n="1192"/><span>An Mhaighdean gheal Mhuire is buile uirthe chughat;</span>
<lb n="1193"/><span>Labharfaidh an coiste is an breitheamh, dar liúm,</span>
<lb n="1194"/><span>Tú a leigeann ar siubhal le drom na láimh' clé!</span></p>
<lb n="1195"/>
<lb n="1196"/><p><span>Tiocfaidh chughat Lúsaifear liosta is a thriúp</span>
<lb n="1197"/><span>Ó Ifreann dubhach 's is dona dhuit é'</span>
<lb n="1198"/><span>Is cuirfidh sé iongadh go cuirpthe id' chúl</span>
<lb n="1199"/><span>Do sciobfaidh tú ar siubhal ó sholas Mhic Dé.</span>
<lb n="1200"/><span>I mborradh-theas tuitfir fé ghlaiseannaibh dlúth'</span>
<lb n="1201"/><span>Gan soilse le feicsint acht tú dul amugha;</span>
<lb n="1202"/><span>Beidh nathracha neimhe ad' ithe is ad' shughadh</span>
<lb n="1203"/><span>Is ad' chreimeadh go dlút, gan deireadh ar do phéin.</span></p>
<lb n="1204"/>
<lb n="1205"/><p><span>Leig deór uait, a pheacaigh, mar cheathaibh go húr!</span>
<lb n="1206"/><span>A stadfaidh mar dhrúcht ar bharraibh an fhéir,</span>
<lb n="1207"/><span>Le brón is le tuirse is le h-iomad chroidhe-bhrughadh'</span>
<lb n="1208"/><span>Is fan-se mar siúd go deireadh do shaoghail;</span>
<lb n="1209"/><span>Beidh meadhair ar na h-aingil, beidh aspail go sughach,</span>
<lb n="1210"/><span>Beidh ceólta dá spreagadh ar fuid pharathais bhúidh,</span>
<lb n="1211"/><span>Go bhfeicfear na scamaill ag glanadh os do chionn</span>
<lb n="1212"/><span>Is t'anam 'n-a lonnradh ag taithneamh mar gréin!</span>
<lb n="1213"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="1214"/><p><span>DO B'ANNAMH LIOM FÉINIG</span></p>
<lb n="1215"/>
<lb n="1216"/><p><span>Bhí Tomás 'n-a fhear phoirt idir Chathair Saidhbhín agus Doir</span>
<lb n="1217"/><span>Fhionáin tamall.  'San am soin do pósadh baintreabhach de</span>
<lb n="1218"/><span>mhuinntir Chúsaigh, do bhí 'n-a cómhnuidhe i gCathair Saidhbhín agus</span>
<lb n="1219"/><span>ag a raibh an t-aon tigh ósta amháin do bhí ann, le Liam</span>
<lb n="1220"/><span>Hamilton ó'n Snaidhm.  An fhaid is bhí an cleamhnas dá dhéanamh</span>
<lb n="1221"/><span>do tháinig droich-theistiméireacht ar Hamilton fé dhéin na</span>
<lb n="1222"/><span>sean-mhná.  Acht deineadh an pósadh mar soin féin.  Ceapadh</span>
<lb n="1223"/><span>gur  bh'é Tomás do leath na scéalta agus 'nuair casadh isteach</span>
<lb n="1224"/><span>é le n-a ghnó oidhche an pósta ba dhóbair go stracfaidhe ó chéile</span>
<lb n="1225"/><span>é.  Is ar an gcúrsa soin do cheap sé an dán so.</span></p>
<lb n="1226"/>
<lb n="1227"/><p><span>Fonn: "Sighle Ní Ghadhra."</span></p>
<lb n="1228"/>
<lb n="1229"/><p><span>Do b'annamh liom féinig i n-aon chor bheith gnóthach</span>
<lb n="1230"/><span>Ag athrughadh bréaga ná baeth-bhearta dhe'n tsórt soin:</span>
<lb n="1231"/><span>Ní mé ghairm na scéalta thar mhaol-chnoic, cé dóigh leó -</span>
<lb n="1232"/><span>Bhí deichneabhar is céad ann is caogad le cómhaireamh.</span>
<lb n="1233"/><span>Tá sé ró-mhór bheith ag ruagairt gach n-aon</span>
<lb n="1234"/><span>Do chloiseas mo chluasa dá luadhachtaint 'dir bhéal,</span>
<lb n="1235"/><span>Gan amhras tá fuar bheith ar thuairisc an scéil;</span>
<lb n="1236"/><span>Ní'l aca feasta acht mé thachtadh má fhéadaid</span>
<lb n="1237"/><span>Acht dá n-aindeoin siúd mairfead le feartaibh an</span>
<lb n="1238"/><span>Aen-Mhic!</span></p>
<lb n="1239"/>
<lb n="1240"/><p><span>Ní móide go dtráchtfainn go bráth thar an sórt so,</span>
<lb n="1241"/><span>Acht ó sheól an bogha gearr mé ar an áit oidhche an</span>
<lb n="1242"/><span>phósta.</span>
<lb n="1243"/><span>Bhí suidheachán ag mnáibh ann ag trácht thar an stróinse -</span>
<lb n="1244"/><span>Is aca féin do b'fhearr fios a cháile is a ghnótha. -</span></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="1245"/><p><span>D'fhiosruighdear díom-sa ar bh'fhírinne an sceól,</span>
<lb n="1246"/><span>No an duine mar mhaoidheadar do bhí teacht 'n-a</span>
<lb n="1247"/><span>dtreó</span>
<lb n="1248"/><span>"Níor bh'aithnid a ghníomhartha dham," d'innseas-sa</span>
<lb n="1249"/><span>dhóibh,</span>
<lb n="1250"/><span>"Acht gur chuala ag Máire é, ag Cáit, is ag Nóra,</span>
<lb n="1251"/><span>Dá innsint do Sheán 'is do Dháith, is do Dhomhnall."</span></p>
<lb n="1252"/>
<lb n="1253"/><p><span>'S a Hamilton, n'fheadar-sa ag baile cia an sórt thú</span>
<lb n="1254"/><span>Acht do réir mar do dhearcaim thú ag taisteal an</span>
<lb n="1255"/><span>bhóthair;</span>
<lb n="1256"/><span>Mo chluasa bhí ar leathaidh roimh labhairt na gcómhursan,</span>
<lb n="1257"/><span>Má b'fhírinne a gcanta bhí a dteanga go gnóthach.</span>
<lb n="1258"/><span>Is má thuit aon fhocal beag donaidhe uaim féin,</span>
<lb n="1259"/><span>Admhuighim go follus gur bh'olc dheineas é.</span>
<lb n="1260"/><span>Cad é an crann do cuireadh orm thar an bpobal go</span>
<lb n="1261"/><span>léir?</span>
<lb n="1262"/><span>Deirim leó éisteacht dá scaothaireacht sceólta,</span>
<lb n="1263"/><span>No go scriosfad na h-ae aca muna léigfid mé thórsa!</span></p>
<lb n="1264"/>
<lb n="1265"/><p><span>Do chuala gur tréan do labhair péarla an chúil ómair,</span>
<lb n="1266"/><span>THOMPSON an réiltean, caemh-chéile an Hóraigh,</span>
<lb n="1267"/><span>'Nuair chuala sí an t-éigse dá dhaoradh ag an ósta,</span>
<lb n="1268"/><span>Cubharán le n-a béal ag cur éithigh i bhfórsa!</span></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="1269"/><p><span>'Dá siúbhalóchainn go Snaidhim, is tré thír Inse Fáil</span>
<lb n="1270"/><span>D'FHEARAIBH neamh-fhíora ní stríocfainn dom'</span>
<lb n="1271"/><span>námhaid,</span>
<lb n="1272"/><span>Acht amháin nár ghnaoi liom bheith ag coimheascar le</span>
<lb n="1273"/><span>MNÁIBH.</span>
<lb n="1274"/><span>Ní'l spleádhchas agam-sa i mbaile ná i dtriúchas</span>
<lb n="1275"/><span>Le Hamilton liath ná le cailligh an Chúrsaigh!</span>
<lb n="1276"/></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="1277"/><p><span>DO DHÁIBHÍ UA MATHGHAMHNA</span></p>
<lb n="1278"/>
<lb n="1279"/><p><span>Fear mór do thug a chúl ar a chreideamh do b'eadh Dáibhí Ua</span>
<lb n="1280"/><span>Mathghamhna.  Seo amhrán do sheól Tomás mar litir chuige:</span></p>
<lb n="1281"/>
<lb n="1282"/><p><span>Fonn: "Ar mo ghabháil tré Bhaile Átha Cliath dham."</span></p>
<lb n="1283"/>
<lb n="1284"/><p><span>Mo chreach, is mo chás, a fhir áluinn, deaghmhúinte,</span>
<lb n="1285"/><span>Nár leagadh 'san ár thú, do bháthadh, nó mharbhadh i gcnoc,</span>
<lb n="1286"/><span>Sul ar rithis an rása le grádh do bheathughadh an chuirp,</span>
<lb n="1287"/><span>Ar easna an mhoilt bháin, is ar stráice an bhagúin ghuirt.</span></p>
<lb n="1288"/>
<lb n="1289"/><p><span>Do mealladh, a Dháith thú, nó táim-se dearmhadach</span>
<lb n="1290"/><span>'Nuair d'imthighis ar fán leat ar phádh ó shliocht Liútair;</span>
<lb n="1291"/><span>'Nuair a rachaidh tú i láthair Ceart-Chláir an Ghlan-Chúntais,</span>
<lb n="1292"/><span>Is eagal nach scáth dhuit-se cách ná an gheal-mhúirneach.</span></p>
<lb n="1293"/>
<lb n="1294"/><p><span>Fanfad mar atáim-se le grádh do fhlaitheamhnas,</span>
<lb n="1295"/><span>Is leanfad dlighe an Phápa is ráidhte sean-úghdar,</span>
<lb n="1296"/><span>Mar a thiocfaidh an lá, is tá an cháirde geallamhnach,</span>
<lb n="1297"/><span>Is an aicme tá sámh anois beid an lá úd fad-chúmhthach.</span></p>
<lb n="1298"/>
<lb n="1299"/><p><span>Féach Diarmuid dubh gránda, is ál Aingil úabhair,</span>
<lb n="1300"/><span>An aicme thug ármhach ar áitribh ár ndúthaigh',</span>
<lb n="1301"/><span>A dtiocfaidh 's a dtáinig ar bharr an talmhan so,</span>
<lb n="1302"/><span>Rachaid siad chum báis, agus Dáith Ua Mathghamhna!</span>
<lb n="1303"/></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="1304"/><p><span>'SEADH CHUALA TRÉM' SHIUBHALTAIBH</span></p>
<lb n="1305"/>
<lb n="1306"/><p><span>Fonn: "An Maidrín Ruadh," no "Ó 'rú, Úna."</span></p>
<lb n="1307"/>
<lb n="1308"/><p><span>'Seadh chuala trém' shiubhaltaibh dá léigheamh le fonn,</span>
<lb n="1309"/><span>Ar an aer so, a Úna, a spéir-bhean,</span>
<lb n="1310"/><span>Go mbeadh Turcaigh is Iúdaigh dá leagadh is dá n-únfairt</span>
<lb n="1311"/><span>Ag gasraidh lúthmhair laoch mear.</span>
<lb n="1312"/><span>Dá dtiocfadh an t-úrmhac dá ruagadh is dár múscailt,</span>
<lb n="1313"/><span>A mbailte is a bpúirt do réabadh,</span>
<lb n="1314"/><span>Is gairid, dar liúm-sa, go mbeadh a gcluiche sin tabhartha</span>
<lb n="1315"/><span>Is go scaipimís brúid an Bhéarla!</span></p>
<lb n="1316"/>
<lb n="1317"/><p><span>Ó rú Úna! léigh-se dhúinne,</span>
<lb n="1318"/><span>A spéir-bhean mhúinte, mhaordha,</span>
<lb n="1319"/><span>An ar Charraig an Cholúir d'ár gCormac Stiubhart</span>
<lb n="1320"/><span>Chum chatha no cumhangas d'éileamh?</span>
<lb n="1321"/><span>Tá an Catoilic trúp 'n-a bhfuirinn i dtiuin</span>
<lb n="1322"/><span>Ag feitheamh ar chúntas éigin,</span>
<lb n="1323"/><span>Ó íochtar na cúige go huachtar Mumhan</span>
<lb n="1324"/><span>Chum preabadh go húmhal le chéile.</span></p>
<lb n="1325"/>
<lb n="1326"/><p><span>'S ba thapaidh ar seól aca freagra cóir</span>
<lb n="1327"/><span>Go blasta aca ar bórd na Gaedhilge.</span>
<lb n="1328"/><span>A chogair is a stóir, stad-se go fóill,</span>
<lb n="1329"/><span>Agus fanaimís le cómhairle an Aoin-Mhic.</span></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="1330"/><p><span>Tá an scathbhaire Dómhnall i bhfoirm 's i gcóir,</span>
<lb n="1331"/><span>A chlaidheamh fola 'n-a dhóid chum éirligh,</span>
<lb n="1332"/><span>Is do dhearbhaidh a bheól sara rithfidh an foghmhar,</span>
<lb n="1333"/><span>Go dtógfadh an brón de Ghaedhealaibh.</span></p>
<lb n="1334"/>
<lb n="1335"/><p><span>Is do thuill sé siúd an choróin, is é bheith go trom 'n-a</span>
<lb n="1336"/><span>hór -</span>
<lb n="1337"/><span>Do b'fhada dhi dá seóladh ar straethibh -</span>
<lb n="1338"/><span>Is 'mdho búir do leath a bheól, ag magadh fé n-a ghnó</span>
<lb n="1339"/><span>Is ag tabhairt tarcuisne do ghnóthaibh na Gaedhilge.</span>
<lb n="1340"/><span>Bhí foighne bhreagh 'ge dhóibh; a theanga mhilis cheoil,</span>
<lb n="1341"/><span>Do chealg is do dhóghaidh na h-ae aca.</span>
<lb n="1342"/><span>B'fhearr leó marbh é 'ná Bón, is go mbeiridh orainn beó</span>
<lb n="1343"/><span>Cum go bhfeicfeam na crón-phuic traochta!</span></p>
<lb n="1344"/>
<lb n="1345"/><p><span>Is ó Dhoir' Fhionáin na seól 'seadh do thaistil chughainn</span>
<lb n="1346"/><span>an leomhan,</span>
<lb n="1347"/><span>Ua Conaill geal de phór Mhiléisis,</span>
<lb n="1348"/><span>Do chabhróchaidh linn 'san ghleó, is do leagfaidh chughainn</span>
<lb n="1349"/><span>an spórt,</span>
<lb n="1350"/><span>Is do thógfaidh siúd an brón de Ghaedhealaibh.</span>
<lb n="1351"/><span>Suidhfidh socair fós i gcathair mhóir na slógh</span>
<lb n="1352"/><span>Agus roinnfidh an t-ór i nÉirinn!</span>
<lb n="1353"/><span>Beidh báire 's rinnce 's ceól ó oidhche againn go ló</span>
<lb n="1354"/><span>Agus clann na nGall fé'n yoke ag géar-ghol.</span>
<lb n="1355"/></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="1356"/><p><span>PÁDRAIG UA DUIGÍN</span></p>
<lb n="1357"/>
<lb n="1358"/><p><span>Nuair a bhí an file ag múineadh scoile i nGleann Beithe, bhí</span>
<lb n="1359"/><span>duine uasal de mhuinntir Dhubhda 'n-a chómhnuidhe ar na Dumhachaibh</span>
<lb n="1360"/><span>'san chómhursanacht agus maor aige go raibh cáil mhór air i dtaoibh</span>
<lb n="1361"/><span>a chuid léighinn.  Glaigín suathantach do b'eadh Pádraig Ua</span>
<lb n="1362"/><span>Duigín, agus meas mór aige air féin.  Cuir sé seo garsún</span>
<lb n="1363"/><span>chum Tomáis le leitir dhá mhaoidheamh gur bh'fhearr de scoláíre</span>
<lb n="1364"/><span>an maor 'ná an file.  Seo é an freagra do thug Tomás air.</span></p>
<lb n="1365"/>
<lb n="1366"/><p><span>Beir uaim é seo go dtí Pádraig Ua Duigín,</span>
<lb n="1367"/><span>Mar gur dóigh liom im' thuigsint ná fuil ann acht guigín,</span>
<lb n="1368"/><span>Fuaim agus fothram follamh 'n-a phlaoiscín,</span>
<lb n="1369"/><span>Ná leigeann dó stad acht ag glaim is ag gliscín.</span></p>
<lb n="1370"/>
<lb n="1371"/><p><span>Dá mbeadh feara an phobail seo cosmhail le Duigín,</span>
<lb n="1372"/><span>Do bheadh máighistir na scoile chomh follamh le caoirín;</span>
<lb n="1373"/><span>Ní bhfaghadh sé an oiread is piginn chum snaoisín,</span>
<lb n="1374"/><span>Bheadh a theanga 'n-a cheann i n-a danndaim díomhaoin.</span></p>
<lb n="1375"/>
<lb n="1376"/><p><span>Ní'l aon nidh is cosmhail le gogallaigh Dhuigín</span>
<lb n="1377"/><span>Acht magpie ag scairte is a screadadh nach fír-bhinn,</span>
<lb n="1378"/><span>Pioróid ag clismrit no plubaireacht phlibín,</span>
<lb n="1379"/><span>Nú meig-eig-eig-eige do bheadh ag an mínsighin.  1</span></p>
<lb n="1380"/>
<lb n="1381"/><p><span>A cheannín ghanndail, ná bodhraigh led' ghlór sinn,</span>
<lb n="1382"/><span>'S ná maoidheamh go teann as meabhair do ghóilín,</span>
<lb n="1383"/><span>Ó chuiris an geall is dall é do ghnó, chím,</span>
<lb n="1384"/><span>D'fhág ar breall thú id' lampa chomh-chruinn.</span>
<lb n="1385"/></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="1386"/><p><span>Cá'r bh'iongnadh liom-sa Uileóg Ua Céirín,</span>
<lb n="1387"/><span>No Finghín Ua Scanaill, fear canta na ndréacht mbinn,</span>
<lb n="1388"/><span>No duine de mharc do theacht ag pléidh linn,</span>
<lb n="1389"/><span>Acht tuathallán bréan is fealltach de shléibhín.</span></p>
<lb n="1390"/>
<lb n="1391"/><p><span>Cá'r bh'iongnadh liom Lógán ó Mhóin an Mhéirín,</span>
<lb n="1392"/><span>No Diarmuid 'ach Domhnaill ó Bhórd an Éinín,</span>
<lb n="1393"/><span>No Éamonn ó'n Machaire, scathbhaire an bhéil bhinn</span>
<lb n="1394"/><span>Bheith ag cur geall le planda an éigs' ghrinn.</span></p>
<lb n="1395"/>
<lb n="1396"/><p><span>Cionnus a thuigfeadh an t-oilithreach dreoilín</span>
<lb n="1397"/><span>Cantaireacht puirt mar lon no mar smóilín,</span>
<lb n="1398"/><span>No an gobadán balbh gan labhairt 'n-a bheoilín,</span>
<lb n="1399"/><span>Acht é léimrigh suas ar chuaich na gceól mbinn.</span></p>
<lb n="1400"/>
<lb n="1401"/><p><span>Ceann ar ghanndal, ceann ar chircín,</span>
<lb n="1402"/><span>Ceann ar lachain ba shamhail le Duigín,</span>
<lb n="1403"/><span>Pádraig Ua Duigín, míol buidhe ar mhóinín,</span>
<lb n="1404"/><span>Cuiridh na gadhair leis! haghdáir!  Spóirtín!</span>
<lb n="1405"/></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="1406"/><p><span>LÉIGHEAS-SA CION DUINE</span></p>
<lb n="1407"/>
<lb n="1408"/><p><span>Mar adubhart cheana, b'éigin do Thomás paróiste Chille</span>
<lb n="1409"/><span>Crocháin d'fhágaint 'nuair do tháinig oide scoile eile ann. De</span>
<lb n="1410"/><span>mhuinntir Shúlliobháin ó Oileán Dairbhre do b'eadh an t-oide</span>
<lb n="1411"/><span>sin.  An t-Athair Donnchadh Ua Téacháin a bhí mar shagart 'san</span>
<lb n="1412"/><span>pharóiste fé'n am soin.  Fuair an sagart so bás i mbhliadhain</span>
<lb n="1413"/><span>a 1831.  Nidh nár bh'iongnadh, ní ró-bhidheach do'n tsagart a</span>
<lb n="1414"/><span>bhí Tomás.  Mar seo do cheap an file a ghearán:</span></p>
<lb n="1415"/>
<lb n="1416"/><p><span>Fonn: "Caitlín Triall."</span></p>
<lb n="1417"/>
<lb n="1418"/><p><span>Léigheas-sa cion duine is do thuigeas ar dtúis,</span>
<lb n="1419"/><span>Is do chonnac an scrúdadh ar bheatha Mhic Dé,</span>
<lb n="1420"/><span>Ar Shoiscéal Eoin Baiste Naoimh Marcuis is Liúc,</span>
<lb n="1421"/><span>Eipistil blasta na n-asbal is a gCré.</span>
<lb n="1422"/><span>Go bhfeicim locht munabhair, mioscais is drúis'</span>
<lb n="1423"/><span>Ag imirt dí-mheirg ar dhuine gan chúis,</span>
<lb n="1424"/><span>Bíodhgaim le tuirse agus critheann mo ghnúis</span>
<lb n="1425"/><span>Ar eagla sciúirse an Athar Lá an tSléibhe.</span></p>
<lb n="1426"/>
<lb n="1427"/><p><span>Cá'r bh'iongnadh liom gamall no aimid gan Chiú,(Q) 1</span>
<lb n="1428"/><span>Nó duine gan Ú gan aithne ar Ché (K)</span>
<lb n="1429"/><span>Nó samhairle mac fleascaigh gan cheannas gan chlú,</span>
<lb n="1430"/><span>Nár cham riamh a ghlún chum paidir ná cré,</span>
<lb n="1431"/><span>Acht an té leig air na nidhthe do dhéanamh ar dtúis,</span>
<lb n="1432"/><span>Céasadh Mhic Mhuire ar chrann na Croise gan chúis,</span>
<lb n="1433"/><span>Bheith ag réabadh na ndlighthe is dhom' chur-se amugha</span>
<lb n="1434"/><span>Mar a bheadh búr ag imtheacht ar strae.</span>
<lb n="1435"/></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="1436"/><p><span>A Dhia ghlé ghil na cruinne, cé chuiris ár gceann,</span>
<lb n="1437"/><span>Ár dteagasc, ár stiúradh i reachtaibh Mhic Dé;</span>
<lb n="1438"/><span>An é an geócach is mire fear mileadhta clú</span>
<lb n="1439"/><span>No scannail do thabhairt do chuirfeadh mé ar strae?</span>
<lb n="1440"/><span>Muna mbeadh mo thuigsint do thuitfinn i lionn,</span>
<lb n="1441"/><span>Is le sampla a dhlighthe do rithfinn bun os cionn,</span>
<lb n="1442"/><span>Is é dócas Mhic Mhuire do chuir orm fonn</span>
<lb n="1443"/><span>Ná h-imtheochainn im' bhúr is gan filleadh lem' rae.</span></p>
<lb n="1444"/>
<lb n="1445"/><p><span>Fuair Maois na h-aitheanta tarraingthe ar dtúis,</span>
<lb n="1446"/><span>Thug sé sin dúinne a dtuigsint is léigheamh,</span>
<lb n="1447"/><span>Do tháinig Mac Muire go h-uirealta, umhal,</span>
<lb n="1448"/><span>'S d'fhuiling Sé sciuirse i gciontaibh sliocht Éabha;</span>
<lb n="1449"/><span>Mhúin Sé dhúinn paidir do scaipfeadh gach púir,</span>
<lb n="1450"/><span>Thug Sé eochair do Pheadar ár gcaraid, ár stiuir,</span>
<lb n="1451"/><span>Chuir Sé an Naomh Spioraid ó fhlaitheas ar a Eaglais</span>
<lb n="1452"/><span>dhubhach,</span>
<lb n="1453"/><span>Is m' athtuirse dubhach mar scarais-se léi!</span>
<lb n="1454"/></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="1455"/><p><span>A SHEAIN 'ACH MHURCHAIDH GHLÉ GHIL</span></p>
<lb n="1456"/>
<lb n="1457"/><p><span>Do Sheán 'ach Murchaidh Uí Chonaill ag impidhe air gan dul</span>
<lb n="1458"/><span>ar comhrach aoin-fhir le Risteárd Blennerhasset i mbliadhain</span>
<lb n="1459"/><span>a 1813.  Do goineadh Seán 'san chomhrach san.</span></p>
<lb n="1460"/>
<lb n="1461"/><p><span>Fonn: "Rachad-sa 'gus Citigh Bhálcaereacht."</span></p>
<lb n="1462"/>
<lb n="1463"/><p><span>A Sheain 'ach Mhurcaidh ghlé ghil,</span>
<lb n="1464"/><span>Deirim leat féin óm' chroidhe</span>
<lb n="1465"/><span>Gan dul ar an bhfód id' aonar</span>
<lb n="1466"/><span>Feasta le haoin' de lucht bruighin,</span>
<lb n="1467"/><span>Go dtagaidh chughat Dómhnall is Séamus</span>
<lb n="1468"/><span>Is gasra ó Bhéarra an ghrinn</span>
<lb n="1469"/><span>'S go múcfaidh siad Sacsanaigh, traochta,</span>
<lb n="1470"/><span>Le fuinneamh is faobhar an chlaidhimh.</span></p>
<lb n="1471"/>
<lb n="1472"/><p><span>A Sheain 'ach Mhurcaidh ghlé ghil,</span>
<lb n="1473"/><span>Deirim leat staonadh airís -</span>
<lb n="1474"/><span>Ó tháinighis ó mhaithibh na hÉireann</span>
<lb n="1475"/><span>Mar a chuirim-se féin duit síos -</span>
<lb n="1476"/><span>Ó MhacCarrthaigh, prionnsa na nGaedheal nglas,</span>
<lb n="1477"/><span>Ó Súilliobháin Bhéarra an ghrinn,</span>
<lb n="1478"/><span>Ó Donnchadha an Ghleanna gan aon locht</span>
<lb n="1479"/><span>Is Ó Conaill ba thréine i ngníomh.</span>
<lb n="1480"/></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="1481"/><p><span>A Mhuiris Uí Chonaill, a thigheasaigh,</span>
<lb n="1482"/><span>I n-ionad bheith críonna, taoi óg,</span>
<lb n="1483"/><span>Ó tháingís de thaisteal 'san tír chughainn,</span>
<lb n="1484"/><span>Beidh greann ann airís fé scóip.</span>
<lb n="1485"/><span>Beidh píopaidhe is baraillidhe fíona</span>
<lb n="1486"/><span>Ag scaoileadh le gaoith mar spórt:</span>
<lb n="1487"/><span>Scaoilidh an gloinne mór dtimcheall</span>
<lb n="1488"/><span>Go mblaisfeam airís an bheóir!</span></p>
<lb n="1489"/>
<lb n="1490"/><p><span>A Thaoisigh MhacSuibhne, glach cómhairle!</span>
<lb n="1491"/><span>Gurabh fada bheidhir beó agad' chlainn;</span>
<lb n="1492"/><span>Tabhair leat gasra óig-fhear</span>
<lb n="1493"/><span>Do seólfaidh an leómhan thar Druing.</span>
<lb n="1494"/><span>Beidh teinteacha cnámha agus ceólta</span>
<lb n="1495"/><span>Ag spreagadh roimh Seón 'san tír</span>
<lb n="1496"/><span>Ó Dhroichead na Leamhna go Bólus</span>
<lb n="1497"/><span>'S gan dearmad Bórd Eóghain Fhinn!</span>
<lb n="1498"/></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="1499"/><p><span>TAOBH COILLE</span></p>
<lb n="1500"/>
<lb n="1501"/><p><span>Aisling bhinn í seo: baineann le Cormac Stíobhart.</span></p>
<lb n="1502"/>
<lb n="1503"/><p><span>Fonn: "Ar Éirinn ní 'neósainn cia hí."</span></p>
<lb n="1504"/>
<lb n="1505"/><p><span>Taobh coille, faon, luighte, ar neoin</span>
<lb n="1506"/><span>'S mé ag géar-amharc neólaibh an aoir</span>
<lb n="1507"/><span>Is na héin bhinne ag caemh-sheinm ceoil</span>
<lb n="1508"/><span>Ar ghéagaibh gach cnó mhilis crainn,</span>
<lb n="1509"/><span>Ba sciamhdha gach péarla i gclódh,</span>
<lb n="1510"/><span>Bhí niamh-ghuth i mbeólaibh gach nidhe</span>
<lb n="1511"/><span>Ar thréigean na spéireach ó ló</span>
<lb n="1512"/><span>Do Phhoebus ba ghlónmhaire gnaoi.</span></p>
<lb n="1513"/>
<lb n="1514"/><p><span>Sínte seal, suim dam gan treó,</span>
<lb n="1515"/><span>Ag smaoineamh ar mheónaibh na nGaoidheal,</span>
<lb n="1516"/><span>Gach aoibhneas do bhí aca fadó</span>
<lb n="1517"/><span>Gur thriallaigh thar Bhóchna ár namhaíd:</span>
<lb n="1518"/><span>Líonann im' thimcheall dubh-cheó,</span>
<lb n="1519"/><span>Gan soillse d'fhúig Mór agus Síon,</span>
<lb n="1520"/><span>'S ar scaoileadh, do chím ós mo chómhair</span>
<lb n="1521"/><span>Geal-ríoghan deas, bheól-mhilis, bhinn.</span></p>
<lb n="1522"/>
<lb n="1523"/><p><span>Ba shlím tiugh a dlaoithe mar ór,</span>
<lb n="1524"/><span>Ceart, cíortha, go feoir léi ag tigheacht;</span>
<lb n="1525"/><span>A caoimh-mhala, caoin-chneasta, cóir,</span>
<lb n="1526"/><span>A rinn-rosc mar lóghmhar 'san oidhch';</span>
<lb n="1527"/><span>A scéimh-leaca i ngéilleadh do'n rós,</span>
<lb n="1528"/><span>A béal tanaidhe, beó, snaidhte, binn,</span>
<lb n="1529"/><span>A déid mhiona chaola i gclódh -</span>
<lb n="1530"/><span>Ar ghéis-dhath bhí snódh geal a cíoch.</span>
<lb n="1531"/></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="1532"/><p><span>Sléachtaim i nGaedhilg do'n óigh,</span>
<lb n="1533"/><span>Cá taobh di, cá cómhnuidhe, cá tír?</span>
<lb n="1534"/><span>Nó an aon í is naomhtha de'n Órd</span>
<lb n="1535"/><span>Do théarnaigh im' dhóil-se 'san gcoill: -</span>
<lb n="1536"/><span>"An tú an réilteann ba shéimhe ar shnódh</span>
<lb n="1537"/><span>Rígh-éaglaighthe leónta d'fhúig Naois?</span>
<lb n="1538"/><span>Céile cheart Aonguis an Bhrógha,</span>
<lb n="1539"/><span>No cia tú do seóladh im' shlighe?</span></p>
<lb n="1540"/>
<lb n="1541"/><p><span>"An tú Bláthnaid thug Dáir'-Mhac na slógh</span>
<lb n="1542"/><span>Thar sáile go cómhachtach le draoidheacht?</span>
<lb n="1543"/><span>Gráinne, no an bháin-chnis thug Eoghan</span>
<lb n="1544"/><span>Go clár Inse Fódla na Ríogh?</span>
<lb n="1545"/><span>An tú Déirdre ba shéimhe de'n Órd</span>
<lb n="1546"/><span>I ngéibhinn d'fhúig treóin-fheara binn'?</span>
<lb n="1547"/><span>No an bhéith úd ó'n nGréig chughainn do sheól</span>
<lb n="1548"/><span>Le tréan-Tailc mac Treóin mhir thar tuinn?"</span></p>
<lb n="1549"/>
<lb n="1550"/><p><span>"A shéimh-fhir d'fhuil éachtaigh na leómhan</span>
<lb n="1551"/><span>Ba thréanmhar i ngleó-chathaibh nímhe,</span>
<lb n="1552"/><span>Ní h-aon mé dár chaomh-chaithis fós</span>
<lb n="1553"/><span>Cé gur léigheanta do bheoil-fhriotal binn;</span>
<lb n="1554"/><span>Ní shéanaim gur mé bhí go sóghamhail</span>
<lb n="1555"/><span>I réimheas ag slóightibh na crích':</span>
<lb n="1556"/><span>No gur éaluigh le Maol-Mhac na mBó</span>
<lb n="1557"/><span>An réilteann d'fhúig brónach na Gaoidhil."</span>
<lb n="1558"/></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="1559"/><p><span>"Má's tú Éire bhí tréimhse go sóghamhail</span>
<lb n="1560"/><span>I réimheas is i sonóchur gach ríogh:</span>
<lb n="1561"/><span>Suidh taobh liom, is léigh dom do sceól</span>
<lb n="1562"/><span>Is géillim ná 'neósad dod' namhaíd.</span>
<lb n="1563"/><span>Táid slóighthe clann Éibhir i mbrón</span>
<lb n="1564"/><span>Is éigse na cóige gan fíon,</span>
<lb n="1565"/><span>Tré dhaor-smacht na sméirleach gach ló</span>
<lb n="1566"/><span>Nach géilleas do bheól-oideas Chríost."</span></p>
<lb n="1567"/>
<lb n="1568"/><p><span>"Ó is aon tú ná scéithfidh mo sceól</span>
<lb n="1569"/><span>Is gur léan leat mé im' stróire, mar chír,</span>
<lb n="1570"/><span>Ag straereacht ó thraocadh mo stór,</span>
<lb n="1571"/><span>'Sé Séamus na Bóinne do mhaoidhim.</span>
<lb n="1572"/><span>Tá téarnamh go céibh Inis Eóghain</span>
<lb n="1573"/><span>Thar tréan-mhuir go cródha gan mhoill,</span>
<lb n="1574"/><span>Naoi gcaogaid ar chéad fichead leómhan</span>
<lb n="1575"/><span>Chum craes-shliocht an mhórtuis do chlaoidhe!</span></p>
<lb n="1576"/>
<lb n="1577"/><p><span>"Beidh Gaedhil bhochta i n-aolbhrogaibh fós,</span>
<lb n="1578"/><span>Beidh pléaracht i bhFódla mar bhí,</span>
<lb n="1579"/><span>Beidh éigse deigh-léigheanta na cóig'</span>
<lb n="1580"/><span>Ag caemh-sheinm ceólta go caoin.</span>
<lb n="1581"/><span>Beidh réim cheart d'fhuil Éibir i gcoróin -</span>
<lb n="1582"/><span>Agus tréada gan bhrón ortha tríd,</span>
<lb n="1583"/><span>Ag aon-moladh Aoin-Mhic na hÓighe</span>
<lb n="1584"/><span>Is ná tréigidh go deó sinn," ar sí.</span>
<lb n="1585"/></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="1586"/><p><span>SIGHLE NÍ GHADHRA</span></p>
<lb n="1587"/>
<lb n="1588"/><p><span>Do chúm Tomás an t-amhrán so agus é i bhfeidhil scoile</span>
<lb n="1589"/><span>gCathair Domhnall chum ceachta staire do mhúineadh do sna</span>
<lb n="1590"/><span>scoláiríbh.</span></p>
<lb n="1591"/>
<lb n="1592"/><p><span>Is mithid dam tuitim i luige is i lúndair</span>
<lb n="1593"/><span>Ag éisteacht 's ag feitheamh led' dhlighthibh, 's ag siubhal</span>
<lb n="1594"/><span>leat,</span>
<lb n="1595"/><span>Do chodlais an iomad nó is miste leat dúiseacht!</span>
<lb n="1596"/><span>Féach ar an gconairt ag tomailt 's ag tionnlacht.</span>
<lb n="1597"/><span>Tá dhá cheann an Teampuill i gcantaireacht, má's</span>
<lb n="1598"/><span>fíor:</span>
<lb n="1599"/><span>An Spáinneac 's an Franncach ag sclamhaireacht le</span>
<lb n="1600"/><span>puimp,</span>
<lb n="1601"/><span>An dá threoir go canntlach, ní labhairid siad gíog,</span>
<lb n="1602"/><span>Ag feitheamh ar do chóisir is dócha tá i mbraighdeanas</span>
<lb n="1603"/><span>'S ag triall ar do phósadh, a Shighle Ní Ghadhra!</span></p>
<lb n="1604"/>
<lb n="1605"/><p><span>'Sé d'imthigh ar Éirinn, mar léightear is innstear,</span>
<lb n="1606"/><span>Na peacaidhe 's na claonta do dheineadh ár sinnsear,</span>
<lb n="1607"/><span>Nós feallta na Béithe d'fhúig na Gréagaigh gan</span>
<lb n="1608"/><span>aoibhneas -</span>
<lb n="1609"/><span>Bean d'fhág a céile agus d'éaluigh 'san oidhche,</span>
<lb n="1610"/><span>D'fhág Hector is Párais i n-ármhach 's i bhfoghail</span>
<lb n="1611"/><span>'S Mac Telemon - Áias - do b'áluinn a gcabhair,</span>
<lb n="1612"/><span>Na prionnsaidhe ró-ársa so d'fhágadh 'san bhfeall:</span>
<lb n="1613"/><span>Iad súd i n-a gcathaibh gur chailleadh le Hélen</span>
<lb n="1614"/><span>Is gur braon beag dá cleasaibh do tháinig go hÉirinn.</span>
<lb n="1615"/></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="1616"/><p><span>Féach Partolán an uair tháinig go hÉilge</span>
<lb n="1617"/><span>Tar éis a athair 's a mháthair 's a cháirde do thraochadh</span>
<lb n="1618"/><span>Na prionnsaidhe ró-áilne do tháinig ó'n nGréig leis</span>
<lb n="1619"/><span>'S gur scuabadar Bláthnaid go fánach gan faeseamh</span>
<lb n="1620"/><span>Féach na Fomóraigh do leagadh 'n-a slógh,</span>
<lb n="1621"/><span>Ag clainn Neimheadh chneasta, ba chalma i ngleó,</span>
<lb n="1622"/><span>Do scaoileadh a sranga gac maidean chum ceoil</span>
<lb n="1623"/><span>An cúigear glic gasta de chlainn Almhuin mic Dubhda</span>
<lb n="1624"/><span>Do riarfadh gan mhairg na fearanta dúthchais.</span></p>
<lb n="1625"/>
<lb n="1626"/><p><span>Do tháinig chughainn gasra i n-arm 's i n-éide</span>
<lb n="1627"/><span>De bhuachaillíbh chalma d'eascair ó Ghaedheal Ghlas</span>
<lb n="1628"/><span>Fuair clú agus barra 's thug sealad 'san Éigipt</span>
<lb n="1629"/><span>Ag múineadh a ngaisce 's a neart do shlioct Pharó:</span>
<lb n="1630"/><span>'San Spáin do fuair barra agus talamh gan chíos-</span>
<lb n="1631"/><span>Is áluinn do ghlanaidís fairrge is tír,</span>
<lb n="1632"/><span>Do réabaidís cathracha le hacmhuinn a gclaidheamh -</span>
<lb n="1633"/><span>Breoghan is Fearon, Aimheirghin is Éibhear</span>
<lb n="1634"/><span>Is Éireamhón calma do leagadh na tréin-fhir.</span></p>
<lb n="1635"/>
<lb n="1636"/><p><span>Do chuadar ar fairrge as Caladh na Spáinne,</span>
<lb n="1637"/><span>'S do dheineadar talamh 'san Daingean nó láimh leis:</span>
<lb n="1638"/><span>Is 'mdhó feoil gan salann is leathar le dásacht</span>
<lb n="1639"/><span>O Shliabh Mis go Callain do leagadh an lá san!</span>
<lb n="1640"/><span>Do ghluaiseadar d'aon-ghuth i n-aoinfheacht chum gnímh,</span>
<lb n="1641"/><span>'N-a naoitheanaibh méithe de'n tréan-fhuil gan phuimp,</span>
<lb n="1642"/><span>Do bhainidís aontadh as sciathaibh le claidheamh:</span>
<lb n="1643"/><span>Na Tuatha Dé Danan do leagadh 'san éirleach</span>
<lb n="1644"/><span>Le tréin-bhilíbh chalma de chlannaibh Miléiseas.</span>
<lb n="1645"/></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="1646"/><p><span>Do bhuaileadar i gcoinnibh do dhlighthe, a Chuinn Chéad-Chath,</span>
<lb n="1647"/><span>Gach n-aon mar an sloinne ar a dtugtar Fian Éireann'</span>
<lb n="1648"/><span>Go ndeachadar ag imirt 's ag sciortadh an Bhruighin</span>
<lb n="1649"/><span>Chaorthainn</span>
<lb n="1650"/><span>No i gcath Mhuighe Mhuchruimhe mar ar deineadh an t-éarlach'</span>
<lb n="1651"/><span>Do ghluais Clanna Mórna go cródha chum cinn;</span>
<lb n="1652"/><span>Sheinidís ceólta le mórtas go binn;</span>
<lb n="1653"/><span>Do bhuailidís tórnacha le glórthaibh a gclaidheamh</span>
<lb n="1654"/><span>No gur cailleadh Art Aen-fhir is Eóghan fear Béara</span>
<lb n="1655"/><span>Le sleigh Ghoill mhic Mhórna i gcómhrach nár staonadh.</span></p>
<lb n="1656"/>
<lb n="1657"/><p><span>'Sé deir fáidhe is sagairt is lucht ranna 'n-a ndiaidh sin</span>
<lb n="1658"/><span>Gur le claon dubh an pheaca do leagadh Tuirgéiseas.</span>
<lb n="1659"/><span>Béibhionn siúr Shitric sealad 'n-a dhiaidh sin</span>
<lb n="1660"/><span>Chuir Ceallachán Chaisil i gceangalaibh daora'</span>
<lb n="1661"/><span>Gur ghluais Ó Fáilbhe is a ghárda de'n loing,</span>
<lb n="1662"/><span>Is claidheamh i ngach láimh leis, do tháinig go binn'</span>
<lb n="1663"/><span>Mo chráidhteacht, roimh bás dó, do b'áluinn a</span>
<lb n="1664"/><span>ghníomh!</span>
<lb n="1665"/><span>Bhí fuil ruadh go sálaibh is támhlaige ar Ghaedhealaibh</span>
<lb n="1666"/><span>Thar thugadar go caladh mo Cheallachán saor leó.</span></p>
<lb n="1667"/>
<lb n="1668"/><p><span>Féach-sa Cluain Tarbh mar ar cailleadh Brian Bóirmhe</span>
<lb n="1669"/><span>An tréin-fhear breagh, calma, gaisceamhail, cródha;</span>
<lb n="1670"/><span>Tighearna Maighe Lithfe is ar mhair ann dá chómhlucht,</span>
<lb n="1671"/><span>Mac Baodain, is óg-shliocht Chinnéide mic Lórcain.</span></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="1672"/><p><span>Bheir Céitinn 'n-a chroinic dhúinn cruinn-fhios go</span>
<lb n="1673"/><span>deimhin</span>
<lb n="1674"/><span>Gur chúig mhíle is fiche aca thuit ins an bhfeidhim:</span>
<lb n="1675"/><span>Ó Fáilghe ó Mhaigh Lithfe, Ó Ceallaigh, Ó hEidhin,</span>
<lb n="1676"/><span>Aon-mhach Ríogh Uladh, Murchadh, Toirdhéalbhach</span>
<lb n="1677"/><span>Is Cian maol modh-mhilis de chine Mhaolraonaidh.</span></p>
<lb n="1678"/>
<lb n="1679"/><p><span>Adeir Céitinn cródha craobh-órdha an mhín-ghlaich</span>
<lb n="1680"/><span>gur árd-mhéirleach phós thug gleó na dtrí righeachta;</span>
<lb n="1681"/><span>Thug Diarmuid is Ruaidhrí ag cómhrac 's ag coimheas-</span>
<lb n="1682"/><span>car</span>
<lb n="1683"/><span>Is do thug buidhean Strongbó i n-a slóightibh chum tíre.</span>
<lb n="1684"/><span>D'fhág sé siúd Éire gan chéile gan chrích,</span>
<lb n="1685"/><span>D'fhág sé sliocht Ghaedhil Ghluis go tréith lag gan</span>
<lb n="1686"/><span>bhrígh,</span>
<lb n="1687"/><span>D'fhág sé an réim is an chraobh ag Eannraoi.</span>
<lb n="1688"/><span>Do dhoirt sé fuil áluinn ár n-árdeasbuig aoibhinn,</span>
<lb n="1689"/><span>'S tá mallacht an Phápa is na bhfáidhe dhá gcaoimhdeacht!</span>
<lb n="1690"/></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="1691"/><p><span>OCH, MO LÉAN, CÁR ÉALUIGH UAIM!</span></p>
<lb n="1692"/>
<lb n="1693"/><p><span>Fonn: 'O, Native Music."</span></p>
<lb n="1694"/>
<lb n="1695"/><p><span>I gcaitheamh na hoidhche araoir im' aonar,</span>
<lb n="1696"/><span>Bíodhgadh mé trém' néaltaibh suain,</span>
<lb n="1697"/><span>Ag athtuirse caointeach ag mnaoi dá dhéanamh,</span>
<lb n="1698"/><span>'N-a suidhe léi féin cois taoibh' an chuain.</span>
<lb n="1699"/><span>Do phreabas gan mhoill, is do scríobhas ar fhéadas</span>
<lb n="1700"/><span>Dá n-abarad sí, is ba bhinn a bréithre;</span>
<lb n="1701"/><span>Measaim go mbíodh i gcrích gach bhéarsa;</span>
<lb n="1702"/><span>Och, mo léan! cár éaluigh uaim!</span></p>
<lb n="1703"/>
<lb n="1704"/><p><span>"Bhfuil aindir," ar sí, "'san tír go léir</span>
<lb n="1705"/><span>Do shuidhfeadh taobh liom féin leath-uair,</span>
<lb n="1706"/><span>Go n-aithrisfinn díbh i gcoimhdeacht scéil,</span>
<lb n="1707"/><span>Cad é thug mé-se féin fé bhuadhairt?</span>
<lb n="1708"/><span>N'fheadar an tslighe go bhfuil mo chroidhe dá réabadh!</span>
<lb n="1709"/><span>Dá stracadh mar chaoirigh ag gríoscar faolchon,</span>
<lb n="1710"/><span>Le hathtuirse ag caoineadh díth mo chéile,</span>
<lb n="1711"/><span>Och, mo léan! cár éaluigh uaim!</span></p>
<lb n="1712"/>
<lb n="1713"/><p><span>"An maireann 'san tír dem' bhuidhin-se éinneach</span>
<lb n="1714"/><span>A scaoilfeadh mé o ghéibhinn chruaidh?</span>
<lb n="1715"/><span>Ca bhfuil sliocht Éibhir, Ír nó Aonghuis</span>
<lb n="1716"/><span>Do théigheadh dom' shaoradh féin ó ghuais?</span>
<lb n="1717"/><span>Ca bhfuil mo dhaoine bhí críona léigheanta?</span>
<lb n="1718"/><span>Ca bhfuil an bhuidhean 'gá mbíodh sleagh ghléasta?</span>
<lb n="1719"/><span>Ná tigeann 's an tsnaidhm seo dhíom-sa réidhteach'</span>
<lb n="1720"/><span>Och, mo léan! cár éaluigh uaim!</span>
<lb n="1721"/></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="1722"/><p><span>"Sealad do bhíos go haoibhinn aereach,</span>
<lb n="1723"/><span>Is mo mhaoin go léir ag Séamus suairc</span>
<lb n="1724"/><span>'S ag gasraidh ghroidhe ba chaoin le chéile</span>
<lb n="1725"/><span>Ó éag Tuirgéiseas tréan 's a shluagh</span>
<lb n="1726"/><span>Gur chaitheadar stríocadh síos gan ghéilleadh</span>
<lb n="1727"/><span>D'Aifreann Chríost ná do bhrígh an Chuirp Naomhtha;</span>
<lb n="1728"/><span>I bhfarradh gach nidhe mo Stíobhart dhom' thréigean,</span>
<lb n="1729"/><span>Och, mo léan! car éaluigh uaim!</span></p>
<lb n="1730"/>
<lb n="1731"/><p><span>"Codhladh 'san oidhche is fíor ná féadaim</span>
<lb n="1732"/><span>Ag caoineadh céile go dtéighim chum suain.</span>
<lb n="1733"/><span>Grogaire críonna bhíonn dhom' chéasadh</span>
<lb n="1734"/><span>Luighe liom féin 's é faon le fuacht.</span>
<lb n="1735"/><span>Preabann mo chroidhe lem' Stíobhart ghléigeal,</span>
<lb n="1736"/><span>Do leagfadh gan mhoill sliocht fill is éithigh,</span>
<lb n="1737"/><span>Is le clannaibh Míleadh chlaoidhfeadh méirligh,</span>
<lb n="1738"/><span>Och, mo léan! cár éaluigh uaim!</span></p>
<lb n="1739"/>
<lb n="1740"/><p><span>"Is deacair dom síneadh síos 'n-a dhéidh sin</span>
<lb n="1741"/><span>Le straoile chaoch gan léim gan luas,</span>
<lb n="1742"/><span>Go gcnagann le haois gan snaidhm 'n-a ghéagaibh:</span>
<lb n="1743"/><span>Brígh mo scéil mar bhraon 'n-a chluais!</span>
<lb n="1744"/><span>Is follamh dhom caoineadh díthe mo chéile</span>
<lb n="1745"/><span>Má's obair dom síneadh síos le sméirligh,</span>
<lb n="1746"/><span>Is mo chrobhaire an Stíobhart nach tigheann dhom' éileamh</span>
<lb n="1747"/><span>Och, mo léan! cár éaluigh uaim!"</span>
<lb n="1748"/></p>
</div>
<pb n="95"/>
<div><lb n="1749"/><p><span>'SÉ DOMHNALL BINN Ó CONAILL CAOIN</span></p>
<lb n="1750"/>
<lb n="1751"/><p><span>'San mbliadain 1828 ar theacht abhaile ó'n gClár do Dhomhnall</span>
<lb n="1752"/><span>Ó Conaill, do chuaidh muinntear Bhórd Eóghain Fhinn ar fad</span>
<lb n="1753"/><span>'n-a choinne go mullach Chúim an Chiste, 900 troigh ós cionn na</span>
<lb n="1754"/><span>fairrge.  B'éigin do sna fearaibh óga na cóistidhe do sháthadh</span>
<lb n="1755"/><span>rómpa go héadan an chnuic tré an sean-bhóthar garbh conn-</span>
<lb n="1756"/><span>tabharthach.  Bí an file i n-a measc, agus do chrom sé ar fháil-</span>
<lb n="1757"/><span>tiughadh Dhómhnaill mar seó: -</span></p>
<lb n="1758"/>
<lb n="1759"/><p><span>Ba bhinne liom do chóiste</span>
<lb n="1760"/><span>'Ná eacha Ríogh na Gréige</span>
<lb n="1761"/><span>Ag teacht go thiugh de dhruim na gcnoc</span>
<lb n="1762"/><span>Ar Dhoir' Fhionáin aoibhinn gréine.</span></p>
<lb n="1763"/>
<lb n="1764"/><p><span>Act an uair labhair Domhnall leis an bhfile do thug Tomás</span>
<lb n="1765"/><span>an t-amhrán binn so uaidh, agus do chuir an sluagh go léir leis</span>
<lb n="1766"/><span>an bhfonn: -</span></p>
<lb n="1767"/>
<lb n="1768"/><p><span>'Sé Domhnall binn Ó Conaill caoin</span>
<lb n="1769"/><span>An planda fíor de'n Ghaedheal-fhuil</span>
<lb n="1770"/><span>Gur le foghluim dlighe is meabhair a chinn</span>
<lb n="1771"/><span>Do scól se síos an craes-shliocht;</span>
<lb n="1772"/><span>Go bhfuil sé scríbhte i bPastorína</span>
<lb n="1773"/><span>Go maithfear cíos do Ghaedhealaibh</span>
<lb n="1774"/><span>'S go mbeidh fairrgidhe breac le flít ag teacht</span>
<lb n="1775"/><span>Ist  ach thar poinnte Chléire</span></p>
<lb n="1776"/>
<lb n="1777"/><p><span>I n-Uíbh Ráthach shiar tá an dragún dian,</span>
<lb n="1778"/><span>Ár sciath ar iarthar Éireann,</span>
<lb n="1779"/><span>Go bhfágfaidh iad go bráth fó chiach</span>
<lb n="1780"/><span>An t-ál so shéan an éide.</span></p>
</div>
<pb n="96"/>
<div><lb n="1781"/><p><span>Fán is fiadhach 'ghá gcrádhadh go dian,</span>
<lb n="1782"/><span>Gan fagháil ar iasacht scléipe,</span>
<lb n="1783"/><span>Fé sháil an diabhail a ngrádh go léir</span>
<lb n="1784"/><span>Acht plágha is pian dá réabadh.</span></p>
<lb n="1785"/>
<lb n="1786"/><p><span>'San bhfóghmhar so chughainn 'seadh dóighfeam púirt</span>
<lb n="1787"/><span>Le glór an Ughdair Naomhtha</span>
<lb n="1788"/><span>Beidh Seoirse dubhach gan choróin, gan chlú,</span>
<lb n="1789"/><span>Gan sólás búird, gan féasta</span>
<lb n="1790"/><span>Ólfam lionn is beoir le fonn</span>
<lb n="1791"/><span>Is cóimh-sheinfeam tiuin de'n Ghaedhilg.</span>
<lb n="1792"/><span>Beidh bróga dubha ar ghach óig-fhear chlúmhail</span>
<lb n="1793"/><span>Cé gur ró-fhada dhúinn 'ghá n-éagmais.</span></p>
<lb n="1794"/>
<lb n="1795"/><p><span>Beidh ministridhe gan strus gan phuimp,</span>
<lb n="1796"/><span>Is ní rithfid chum cinn mar théighdís,</span>
<lb n="1797"/><span>Ní bhainfid cíos de Chaitilicíbh,</span>
<lb n="1798"/><span>Mar cuirfear síos na méirligh;</span>
<lb n="1799"/><span>Béidh Domhnall choidhche ar a dtí</span>
<lb n="1800"/><span>Go nglanfar cruinn as Éilge iad</span>
<lb n="1801"/><span>'Nuair bheidh an dlighe fúinn féin airís</span>
<lb n="1802"/><span>Ar theacht EMANCIPATION.</span>
<lb n="1803"/></p>
</div>
<pb n="97"/>
<div><lb n="1804"/><p><span>TRAITHÍN DÉIDHEANACH</span></p>
<lb n="1805"/>
<lb n="1806"/><p><span>Fonn: "An Stáicín Órna."</span></p>
<lb n="1807"/>
<lb n="1808"/><p><span>I</span></p>
<lb n="1809"/>
<lb n="1810"/><p><span>Tráithín déidheanach is mé cois leasa 'muigh</span>
<lb n="1811"/><span>Déanamh machtnaimh ar an saoghal bocht,</span>
<lb n="1812"/><span>Do dhearcas an Spéir-bhean bhéal-tais mheasardha</span>
<lb n="1813"/><span>Ciuin tais leanbhach do b'áilne crot.</span>
<lb n="1814"/><span>Ba bhacallach é a cúilín dlúth buidhe casta tiugh,</span>
<lb n="1815"/><span>Go buacallach barra-chas ag fás léi a folt;</span>
<lb n="1816"/><span>Is ba ghreannmhar a súil chruinn mar ubhaillín greanta</span>
<lb n="1817"/><span>No drúcht na seamaire, is ba niata a crot.</span></p>
<lb n="1818"/>
<lb n="1819"/><p><span>II</span></p>
<lb n="1820"/>
<lb n="1821"/><p><span>Ar fheicsint na béithe 'seadh do chlaon-dubhaigh m'aigne,</span>
<lb n="1822"/><span>Cé go mb' fhada liom féin an scéal gan chlos</span>
<lb n="1823"/><span>Ar eagla nár bh'aon bhean tsaoghaltha do theangmhaidh</span>
<lb n="1824"/><span>liom</span>
<lb n="1825"/><span>Gur bhaoghal dam an t-anfadh dá dtéighinn thar a</span>
<lb n="1826"/><span>toil</span>
<lb n="1827"/><span>"Aindir mhilis mhúinte dhluth chaoin charthanach,</span>
<lb n="1828"/><span>Ionntaoibh m'anam' ort, is ná bí docht,</span>
<lb n="1829"/><span>No aithris dúinne cad é an túr as do thaistealais</span>
<lb n="1830"/><span>D'fhonn bheith ag iomaigh leat, no cad é do thocht?</span></p>
<lb n="1831"/>
<lb n="1832"/><p><span>III</span></p>
<lb n="1833"/>
<lb n="1834"/><p><span>"An tusa Bhéanus baindia do theangmhaidh linn,</span>
<lb n="1835"/><span>Do chlaoidh mac Adonis nár ghéill dá toil</span>
<lb n="1836"/><span>Nó Diana do thréigh Actaeon i n-achrann,</span>
<lb n="1837"/><span>Do leig na faol-choin 'n-a dhiaidh mar phoc?</span></p>
</div>
<pb n="98"/>
<div><lb n="1838"/><p><span>An tu Pálas na scéimhe do phléidh an chaismearacht</span>
<lb n="1839"/><span>An t-ubhall, mar mheasaim-se, d'fhagháil 'n-a crobh,</span>
<lb n="1840"/><span>No an fhinnbhean Hélen d'éaluigh le fearachoin</span>
<lb n="1841"/><span>Agus Trae 'n-a lasair go léir gur loisc?"</span></p>
<lb n="1842"/>
<lb n="1843"/><p><span>IV</span></p>
<lb n="1844"/>
<lb n="1845"/><p><span>"Ní héinne mé féin de'n mhéid do labharais</span>
<lb n="1846"/><span>Acht Fódla, Banba no Éire bhocht</span>
<lb n="1847"/><span>Is fada mé im' strae i bpléireacht i lasaireacht</span>
<lb n="1848"/><span>Le méirligh mhallaighthe gac lá dhom' lot.</span>
<lb n="1849"/><span>Ní hiongnadh mo mhúirnín go dubhach croidhe athtuirseach,</span>
<lb n="1850"/><span>Na búir seo do cheangail sinn nár ghéill d'ár ngol;</span>
<lb n="1851"/><span>Acht brostuigheadh do thriúpa is do sciuirsidhe chalma,</span>
<lb n="1852"/><span>Agus gheobhaid súd sealbhachas gan éinne dá stop.</span></p>
<lb n="1853"/>
<lb n="1854"/><p><span>V</span></p>
<lb n="1855"/>
<lb n="1856"/><p><span>"Tiocfaidh na Franncaigh 'n-a scannradh ar maidin</span>
<lb n="1857"/><span>chughainn,</span>
<lb n="1858"/><span>Is samhail go measaid súd gan géilleadh dho;</span>
<lb n="1859"/><span>Beidh dlighthe na nGall 'san nGleann so scaipthe,</span>
<lb n="1860"/><span>Beidh teampaill bheannuighthe is an chléir gan chosc.</span>
<lb n="1861"/><span>Beidh an Spáinneach go fíochmhar 's na mílte seabhac</span>
<lb n="1862"/><span>aige</span>
<lb n="1863"/><span>Agus fágfaidh siad an dlighe againn arís gan locht,</span>
<lb n="1864"/><span>Beidh ár Stíobhart airís mar a bhíodh 'n-a bhaile chirt,</span>
<lb n="1865"/><span>Is scaoilfidh na glasa tá ar Gaedhil, cé docht."</span>
<lb n="1866"/></p>
</div>
<pb n="99"/>
<div><lb n="1867"/><p><span>XXVII</span></p>
<lb n="1868"/>
<lb n="1869"/><p><span>AN GHEADACH D'Á CRÚDHADH 'SAN GHLEANN</span></p>
<lb n="1870"/>
<lb n="1871"/><p><span>Bhí aon bhó amháin ag baintreabhaigh bhoicht 'san Ghleann, i</span>
<lb n="1872"/><span>n-iarthar Ua Ráthach, agus Geadach an ainm do bhí uirthe.  Do</span>
<lb n="1873"/><span>tógadh leis an ndeachmhadh an Gheadach, agus seo mar adubhairt</span>
<lb n="1874"/><span>an File i dtaoibh an scéil: -</span></p>
<lb n="1875"/>
<lb n="1876"/><p><span>Fonn: "Ceó Draoidheachta."</span></p>
<lb n="1877"/>
<lb n="1878"/><p><span>I</span></p>
<lb n="1879"/>
<lb n="1880"/><p><span>A dhaoine, nó an díth libh na scéalta</span>
<lb n="1881"/><span>Do h-innseadh aréir dom th'réis luighe,</span>
<lb n="1882"/><span>Go raibh an Suíbhneach d'á innsint is Dómhnall,</span>
<lb n="1883"/><span>Ná díolfaidhe aon fheoirling deachmhaidhe;</span>
<lb n="1884"/><span>Beidh an Spáinneach 's a loingeas go gléasta,</span>
<lb n="1885"/><span>Thar sáile go hÉirinn gan mhoill,</span>
<lb n="1886"/><span>Beidh an lá aca 'gus Páithnigh 'gha dtraochadh,</span>
<lb n="1887"/><span>Is tiomáinfeam draighbhéaraidhe ó'n gCill.</span></p>
<lb n="1888"/>
<lb n="1889"/><p><span>II</span></p>
<lb n="1890"/>
<lb n="1891"/><p><span>'S a bhuachaillidhe, gluaisídh le chéile,</span>
<lb n="1892"/><span>Go huasal go dtéigheam seal do'n Ghleann,</span>
<lb n="1893"/><span>Chum na gcluas a bhaint anuas de dhraighbhéaraibh</span>
<lb n="1894"/><span>Is iad do ruagairt as Éirinn i n-am;</span>
<lb n="1895"/><span>Beidh sliocht Liútair is Brúnaigh go tréith lag,</span>
<lb n="1896"/><span>Beidh Tiút agus Déanna go fann,</span>
<lb n="1897"/><span>Brúghfaimíd brúididhe an Bhéarla</span>
<lb n="1898"/><span>Is beidh prionnsa na nGaedheal gceart mar cheann.</span>
<lb n="1899"/></p>
</div>
<pb n="100"/>
<div><lb n="1900"/><p><span>III</span></p>
<lb n="1901"/>
<lb n="1902"/><p><span>Is dubhach liom gan congnamh im' theannta</span>
<lb n="1903"/><span>Chum an bhrúid do chur ag damhas seal ó'n gCill,</span>
<lb n="1904"/><span>Nó an cnútach thar triúchaibh ó'n nGleann so,</span>
<lb n="1905"/><span>Le húrghas dhe'n choll nó dhe'n droighean;</span>
<lb n="1906"/><span>A shúile go mbrúightear 'n-a cheann súd,</span>
<lb n="1907"/><span>Is sciuirse ró-lom ar a thaoibh</span>
<lb n="1908"/><span>Leis an úr-Mhac, gan chúntas, do labhraim,</span>
<lb n="1909"/><span>Is a chúram le fonn ar an dtuinn.</span></p>
<lb n="1910"/>
<lb n="1911"/><p><span>IV</span></p>
<lb n="1912"/>
<lb n="1913"/><p><span>Faightear dom arm is púdar,</span>
<lb n="1914"/><span>Go dtéigheam seal ag cúmhangas na nGall,</span>
<lb n="1915"/><span>Fágfam lag marbh an Tiúiteach, </span>
<lb n="1916"/><span>Is beidh Meaidein 'n-a chnútach gan cheann;</span>
<lb n="1917"/><span>Beidh Deacmhaidhthe leagaithe ar gcúlaibh,</span>
<lb n="1918"/><span>Is an aicme úd Liútair go fann,</span>
<lb n="1919"/><span>Is leigfeam abhaile ar a dúthchas</span>
<lb n="1920"/><span>An GHEADACH d'á crúdhadh ins an Ghleann.</span></p>
<lb n="1921"/>
<lb n="1922"/><p><span>V</span></p>
<lb n="1923"/>
<lb n="1924"/><p><span>Is scríobhfad-sa líne le héifeacht,</span>
<lb n="1925"/><span>Mór-dtimcheall na hÉireann gan mhoill,</span>
<lb n="1926"/><span>D'á innsint le brígh ceart mo scéil-se,</span>
<lb n="1927"/><span>Cad é an chuing atá 'dtaoibh na ndeachmhaidhe;</span>
<lb n="1928"/><span>Beidh "meeting" ar thaoibh chnuic ag Gaedhealaibh,</span>
<lb n="1929"/><span>An Loingseach, draighbhéaruidhe ó'n gCill,</span>
<lb n="1930"/><span>An Suibhneach is a chlaidheamh ar a thaoibh dheis</span>
<lb n="1931"/><span>Dá ruagairt le chéile thar tuinn.</span>
<lb n="1932"/></p>
</div>
<pb n="101"/>
<div><lb n="1933"/><p><span>XXVIII</span></p>
<lb n="1934"/>
<lb n="1935"/><p><span>COIS CALAIDHTHE AN GHÓILÍN</span></p>
<lb n="1936"/>
<lb n="1937"/><p><span>I</span>
<lb n="1938"/><span>Agallamh idir Thomás agus file eile gur bhuail Tomas chum</span>
<lb n="1939"/><span>a thighe síos amach fé'n dtír.</span></p>
<lb n="1940"/>
<lb n="1941"/><p>
<lb n="1942"/><span>T. - "Cois calaidhthe an Ghóilín seadh chomhnuidheann mo</span>
<lb n="1943"/><span>mhuinntear,</span>
<lb n="1944"/><span>Anois táim im' dheóraidhe lorg óstuigheact' na</span>
<lb n="1945"/><span>hoidhche."</span>
<lb n="1946"/><span>"Annso gheóbhair do lóistín má's deóraidhe gan</span>
<lb n="1947"/><span>tígheas tú</span>
<lb n="1948"/><span>Agus maighreach dheas d'óg-mhnaoi mar eólaidhe chum</span>
<lb n="1949"/><span>suidhe leat.</span></p>
<lb n="1950"/>
<lb n="1951"/><p><span>Sa mbó, leó.</span></p>
<lb n="1952"/>
<lb n="1953"/><p><span>II</span></p>
<lb n="1954"/>
<lb n="1955"/><p><span>T. - "Flouncidhe is róbaidhe ar óg-mhnaoi níor ghnaoi</span>
<lb n="1956"/><span>liom,</span>
<lb n="1957"/><span>Gan foghluim, gan scóiligheact gan fóiligheacht le</span>
<lb n="1958"/><span>sínsear</span>
<lb n="1959"/><span>B'fhearr liom-sa mór-chaille is seacht n-órlaigh de</span>
<lb n="1960"/><span>phíop aici</span>
<lb n="1961"/><span>Do chuirfeadh orm cóir bidh 'ná ceól sidhe na Ríghthe,</span></p>
<lb n="1962"/>
<lb n="1963"/><p><span>Sa' mbó, leó."</span></p>
<lb n="1964"/>
<lb n="1965"/><p><span>III</span></p>
<lb n="1966"/>
<lb n="1967"/><p><span>"Tá inghean agam-sa ar mhnáibh deasa na hÉireann,</span>
<lb n="1968"/><span>Maighdean í, geallaim duit, ar fhearaibh an tsaoghail</span>
<lb n="1969"/><span>seo:</span></p>
</div>
<pb n="102"/>
<div><lb n="1970"/><p><span>Ní'l éinne chífeadh a pearsa 'n-a seasamh lá gréine,</span>
<lb n="1971"/><span>Nach tuitfeadh lag marbh le taithneamh do'n Réiltean,</span></p>
<lb n="1972"/>
<lb n="1973"/><p><span>'Sa mbó, leó."</span></p>
<lb n="1974"/>
<lb n="1975"/><p><span>IV</span></p>
<lb n="1976"/>
<lb n="1977"/><p><span>T. - "Cia'ca de sna mnáibh seo do sháruigh na bréithre</span>
<lb n="1978"/><span>Gur mholais a cáil thar mhnáibh deasa Éireann?</span>
<lb n="1979"/><span>Fios a h-ainm' ní fuláir liom-sa fhagháil uait as</span>
<lb n="1980"/><span>Gaedhilg,</span>
<lb n="1981"/><span>'Nuair imtheochad uaibh i mbáireach bead ag trácht ar</span>
<lb n="1982"/><span>an Réiltean,</span></p>
<lb n="1983"/>
<lb n="1984"/><p><span>Sa' mbó, leó."</span></p>
<lb n="1985"/>
<lb n="1986"/><p><span>V</span></p>
<lb n="1987"/>
<lb n="1988"/><p><span>"Is ainm di Máire le háireamh as Gaedhilg,</span>
<lb n="1989"/><span>Siúd í shíos ag fuagháil í go sásta 'n-a haonar,</span>
<lb n="1990"/><span>Tá a gruaig 'n-a rothánaibh, is a dá mala glé geal</span>
<lb n="1991"/><span>An uair chíorann sí a tátha, is breághtha í 'ná Bhéanus.</span></p>
<lb n="1992"/>
<lb n="1993"/><p><span>'Sa mbó, leó."</span></p>
<lb n="1994"/>
<lb n="1995"/><p><span>VI</span></p>
<lb n="1996"/>
<lb n="1997"/><p><span>T. - "Scalladh cruaidh cráidhte ort, a tháthaire an éithigh,</span>
<lb n="1998"/><span>Nár scaoil leis an mbás í, má tháinig dhá héileamh;</span>
<lb n="1999"/><span>Mar do b'fhearr liom-sa an bháb so, 's í fhagháil uait</span>
<lb n="2000"/><span>'n-a héide</span>
<lb n="2001"/><span>'Ná Máire is lán áthraigh de pláta bhreagh ghlé geal,</span></p>
<lb n="2002"/>
<lb n="2003"/><p><span>'Sa mbó, leó."</span></p>
<lb n="2004"/>
<lb n="2005"/><p><span>VII</span>
<lb n="2006"/><span>"Ní dheineann an bháb san caidhp, lása ná léine,</span>
<lb n="2007"/><span>Ná obair sprigeálta chomh áluinn léi i n-aon chor;</span>
<lb n="2008"/><span>Acht brógh chluthmha fáiscthe táthuighthe déanta,</span>
<lb n="2009"/><span>Is deacair í cháineadh - cnutálann sí féin í.</span></p>
<lb n="2010"/>
<lb n="2011"/><p><span>Sa' mbó, leó."</span>
<lb n="2012"/></p>
</div>
<pb n="103"/>
<div><lb n="2013"/><p><span>VIII</span></p>
<lb n="2014"/>
<lb n="2015"/><p><span>T. - "Is deas é obair sprigeálta chum coc-lás do</span>
<lb n="2016"/><span>dhéanamh,</span>
<lb n="2017"/><span>Snáthad deárnála chuirfeadh fáithimh ar léine,</span>
<lb n="2018"/><span>Córda mór cnáibe is é fáiscthe ar a chéile,</span>
<lb n="2019"/><span>Do bhí anairt chomh gearrtha is bheadh mála peidléara,</span></p>
<lb n="2020"/>
<lb n="2021"/><p><span>Sa' mbó, leó."</span></p>
<lb n="2022"/>
<lb n="2023"/><p><span>IX</span></p>
<lb n="2024"/>
<lb n="2025"/><p><span>"Bíonn an bhoineann ag beadaidheact 's a lochta</span>
<lb n="2026"/><span>le n' innsint</span>
<lb n="2027"/><span>Is gur marbhuigheadh ar na faithchíbh dá ndeascaibh na</span>
<lb n="2028"/><span>mílte</span>
<lb n="2029"/><span>Go gcuiridís ar leath-taoibh gach gaiscidheach d'á</span>
<lb n="2030"/><span>aoirde</span>
<lb n="2031"/><span>Do thug mise ar mearaighe cé gur beathuigheadh le</span>
<lb n="2032"/><span>soill mé,</span></p>
<lb n="2033"/>
<lb n="2034"/><p><span>Sa' mbó, leó."</span></p>
<lb n="2035"/>
<lb n="2036"/><p><span>X</span></p>
<lb n="2037"/>
<lb n="2038"/><p><span>"An bhuidhean gur díobh sinne, bíonn na boineannaigh</span>
<lb n="2039"/><span>béasach,</span>
<lb n="2040"/><span>Ní théighid siad le mire ag ól gloinne le haon fhear;</span>
<lb n="2041"/><span>Bionn ól agus ithe 'n-a gcistin le féile,</span>
<lb n="2042"/><span>Fáilte is fiche, dá dtigeadh na céadta,</span></p>
<lb n="2043"/>
<lb n="2044"/><p><span>Sa' mbó, leó."</span></p>
<lb n="2045"/>
<lb n="2046"/><p><span>XI</span></p>
<lb n="2047"/>
<lb n="2048"/><p><span>T. - "Má bhíodar fial, flaitheamhail is banamhail dá</span>
<lb n="2049"/><span>réir sin,</span>
<lb n="2050"/><span>Do croidhe-se ní'l fearamhail, a bhastúin an éithigh,</span></p>
</div>
<pb n="104"/>
<div><lb n="2051"/><p><span>Mar dá dtagthá-sa chugham-sa 'nuair bhí dún agam</span>
<lb n="2052"/><span>féinig,</span>
<lb n="2053"/><span>Ní i nDORUS mo chúirte bheinn ag tabhairt do</span>
<lb n="2054"/><span>leath-scéil duit,</span></p>
<lb n="2055"/>
<lb n="2056"/><p><span>Sa mbó,' leó.</span></p>
<lb n="2057"/>
<lb n="2058"/><p><span>XII</span></p>
<lb n="2059"/>
<lb n="2060"/><p><span>"File 'seadh thusa agus tuigim do ghníomhartha,</span>
<lb n="2061"/><span>File eile 'seadh mise do sloinneadh ó'n Laoiseach,</span>
<lb n="2062"/><span>Tair go dtí an teine is bí ag imirt do ghníomhartha!</span>
<lb n="2063"/><span>Tá an citeal ag fiuchadh 's ag cliosmairt ar a dhicheall,</span></p>
<lb n="2064"/>
<lb n="2065"/><p><span>Sa' mbó, leó."</span>
<lb n="2066"/></p>
</div>
<pb n="105"/>
<div><lb n="2067"/><p><span>Is bréagach iad Peadar is Pól</span>
<lb n="2068"/><span>Is bréagach Muire Óighe 'gus a Mac</span>
<lb n="2069"/><span>Is bréagach é Pápa na Rómha</span>
<lb n="2070"/><span>Má's ag Bland is ag Stokes atá an ceart!</span></p>
<lb n="2071"/>
<lb n="2072"/><p><span>XXX</span></p>
<lb n="2073"/>
<lb n="2074"/><p><span>I</span></p>
<lb n="2075"/>
<lb n="2076"/><p><span>Screadaim ar Íosa ar Mhuire is ar Bhrighde</span>
<lb n="2077"/><span>Do mhuillean-sa i ndísc, a réice!</span>
<lb n="2078"/><span>An tuille go dtigidh ó chumar Loch' Luighdheach</span>
<lb n="2079"/><span>Go leagfaidh i ndruim a chéile é.</span>
<lb n="2080"/><span>A scriosadóir tíre, a chreachadóir daoine,</span>
<lb n="2081"/><span>Ag stolladh is ag straoileadh gach bréide!</span>
<lb n="2082"/><span>Fé'n inid so 'rís, go bhfeicfead-sa i gcrích</span>
<lb n="2083"/><span>Gach duine do bhí 'san gcléit seo.</span>
<lb n="2084"/></p>
</div>
<pb n="106"/>
<div><lb n="2085"/><p><span>II</span></p>
<lb n="2086"/>
<lb n="2087"/><p><span>Is mithid dam trácht ar a n-ainm 's a gcáil,</span>
<lb n="2088"/><span>Brighid, agus Meáig, agus Téid seó,</span>
<lb n="2089"/><span>Sighle, Siobhán agus Séamus 'ach Seain</span>
<lb n="2090"/><span>Agus Domhnall gan áird ó'n mBéarra.</span>
<lb n="2091"/><span>Gobnait, Cáit, an Giolla bocht sámh,</span>
<lb n="2092"/><span>Agus Peig mhait Ní Ghráda an spéir-bhean;</span>
<lb n="2093"/><span>Agus n' fheacha-sa im' thrácht cé gur shiubhalas a lán</span>
<lb n="2094"/><span>Aon ghasra b'fhearr 'ná an méid sin!</span></p>
<lb n="2095"/>
<lb n="2096"/><p><span>XXXI</span></p>
<lb n="2097"/>
<lb n="2098"/><p><span>Is 'mdhó bean do bheadh ag clamhrán</span>
<lb n="2099"/><span>Nach tabharfadh uaithe bodhrán</span>
<lb n="2100"/><span>Is an Camhlaobhach Caoin</span>
<lb n="2101"/><span>De bhráthair ghaoil</span>
<lb n="2102"/><span>Ghá bhualadh le n-a mhéir mheádhoin!</span>
<lb n="2103"/></p>
</div>
<pb n="107"/>
<div><lb n="2104"/><p><span>II</span></p>
<lb n="2105"/>
<lb n="2106"/><p><span>Cloisfear ins an nGleanntán</span>
<lb n="2107"/><span>Fothram an bhódráin,</span>
<lb n="2108"/><span>Nach é an greann</span>
<lb n="2109"/><span>Ag eirghe amach</span>
<lb n="2110"/><span>Le cois an Bhaind ag máirseail!</span></p>
<lb n="2111"/>
<lb n="2112"/><p><span>III</span></p>
<lb n="2113"/>
<lb n="2114"/><p><span>A Sighle mhaith Ní Mhodhráin</span>
<lb n="2115"/><span>O thugais uait an bodhrán</span>
<lb n="2116"/><span>Is gearr gan mhoill</span>
<lb n="2117"/><span>Go bhfaghair do dhíoghal</span>
<lb n="2118"/><span>Le ceól is rinnce is amhrán!</span></p>
<lb n="2119"/>
<lb n="2120"/><p><span>XXXII</span></p>
<lb n="2121"/>
<lb n="2122"/><p><span>Tomás Ruadh: -</span></p>
<lb n="2123"/>
<lb n="2124"/><p><span>Cúm an Chiste brúidhte, briste</span>
<lb n="2125"/><span>Ag púdar buille Cheárnaigh.</span>
<lb n="2126"/><span>'S a Sheain Uí Bhriain, nach facha riamh,</span>
<lb n="2127"/><span>Chím-se rian do láim' air.</span></p>
<lb n="2128"/>
<lb n="2129"/><p><span>Seán Ó Briain: -</span></p>
<lb n="2130"/>
<lb n="2131"/><p><span>Deir Tomás Ruadh, an file, 'dtaoibh Chúm an Chiste</span>
<lb n="2132"/><span>Go bhfuil sé briste réabtha</span>
<lb n="2133"/><span>Ag púdar buille, baint fuaim' as cnocaibh</span>
<lb n="2134"/><span>D'iarraidh an bealach do réidhteach.</span>
<lb n="2135"/></p>
</div>
<pb n="108"/>
<div><lb n="2136"/><p><span>Tomás Ruad: -</span></p>
<lb n="2137"/>
<lb n="2138"/><p><span>Ta an Sceilg 's an Scairbh shiar 'n-a seasamh,</span>
<lb n="2139"/><span>An Bhó 's an Tarbh taobh leó,</span>
<lb n="2140"/><span>An Laogh go blasta, nár ól riamh bainne</span>
<lb n="2141"/><span>Is árd 's is garbh géimeann!</span>
<lb n="2142"/><span>An t-Uan ag labhairt ar Cheann an Chairn,</span>
<lb n="2143"/><span>Mar a ndeintear bascadh do chéad long;</span>
<lb n="2144"/><span>Is an solas ar lasadh shiar 'san charraig</span>
<lb n="2145"/><span>Do thugann chum talaimh saor iad.</span></p>
<lb n="2146"/>
<lb n="2147"/><p><span>'Sé Domhnall Ó Conaill an t-óigfhear cumais,</span>
<lb n="2148"/><span>Planda ceart de'n Ghaedheal-fhuil</span>
<lb n="2149"/><span>Do réir mar chuir sé an réidh-shlighe ar bun dúinn</span>
<lb n="2150"/><span>Tabharfaidh sé Reipéil chughainn.</span>
<lb n="2151"/><span>Cé go bhfuil ministridhe go dian 'n-a choinnibh,</span>
<lb n="2152"/><span>Ag déanamh magaidh fé siúd,</span>
<lb n="2153"/><span>Ná rabhaid againn fé bhliadhain ó ndiu:</span>
<lb n="2154"/><span>Go marbuighidh doigh nó piléar iad!</span></p>
<lb n="2155"/>
<lb n="2156"/><p><span>XXXIII</span></p>
<lb n="2157"/>
<lb n="2158"/><p><span>Is fada dham taisteal gan ádhbhar</span>
<lb n="2159"/><span>'San aistir úd, thánga aniar,</span>
<lb n="2160"/><span>Lem' phreabaire sionnaigh im' mhála</span>
<lb n="2161"/><span>Ó fhágas Uíbh Ráthach fial</span>
<lb n="2162"/></p>
</div>
<pb n="109"/>
<div><lb n="2163"/><p><span>Dul ag triall ar an marcach mear, Seághan,</span>
<lb n="2164"/><span>Mac Mhurchaidh áluinn, dian;</span>
<lb n="2165"/><span>Bheadh gradam ag marcaigh Chill' Áirne -</span>
<lb n="2166"/><span>Acht agam-sa tá an ball breagh de'n fhiadach.</span></p>
<lb n="2167"/>
<lb n="2168"/><p><span>XXXIV</span></p>
<lb n="2169"/>
<lb n="2170"/><p><span>A Mháirgréad chríonna chaimeach Bhaigneit,</span>
<lb n="2171"/><span>Fuaireas d'ainm is níor bh'fhuláir dom fhagháil,</span>
<lb n="2172"/><span>Níor bhraith do bhliadhanta mo chialacan fada</span>
<lb n="2173"/><span>Cé go rabhas ó mhaidin gan greim aráin,</span>
<lb n="2174"/><span>Chum gur ghabh an ghrian uaim siar an fhairrge:</span>
<lb n="2175"/><span>Bliadhain agus da fhichid do bhí 'san lá!</span></p>
<lb n="2176"/>
<lb n="2177"/><p><span>XXXV</span></p>
<lb n="2178"/>
<lb n="2179"/><p><span>A spéir-bhean eirigh id' sheasamh,</span>
<lb n="2180"/><span>Ó thánga chomh fada ag tnúth leat,</span>
<lb n="2181"/><span>Tá trí lá ó fhágas an baile</span>
<lb n="2182"/><span>Is an sprot úd ag deargadh súile!</span></p>
<lb n="2183"/>
<lb n="2184"/><p><span>XXXVI</span></p>
<lb n="2185"/>
<lb n="2186"/><p><span>A Athair Pádraig de ráib Chonaill shéimh,</span>
<lb n="2187"/><span>De bhláth-chlannaibh cléire de'n tsíol;</span>
<lb n="2188"/><span>An ráib atá lán-tuillte i méin</span>
<lb n="2189"/><span>Go bhfuil grásta an Spioraid Naoimh in do chroidhe!</span>
<lb n="2190"/></p>
</div>
<pb n="110"/>
<div><lb n="2191"/><p><span>XXXVII</span></p>
<lb n="2192"/>
<lb n="2193"/><p><span>Tá radharc ar na tíribh mór dtímceall na gCruacha</span>
<lb n="2194"/><span>Is ar feadh fiche míle thar Steeple Ráth Tuatha.</span>
<lb n="2195"/><span>Annsoin is eadh rugadh is beathuigheadh de'n tsíol</span>
<lb n="2196"/><span>An tAthair Pádruig Ó Conaill is an chuid eile d'a</span>
<lb n="2197"/><span>bhuidhin.</span>
<lb n="2198"/><span>An Rí-dhoctúir diadhachta is an deagh-shagart léigheanta,</span>
<lb n="2199"/><span>Mo bheannacht leat choidhche is led' mhuinntir le chéile!</span></p>
<lb n="2200"/>
<lb n="2201"/><p><span>XXXVIII</span></p>
<lb n="2202"/>
<lb n="2203"/><p><span>'Sí Peig Ní Cheallaigh an spéir-bhean chailce</span>
<lb n="2204"/><span>An réiltean mhaiseamhail, mhúinte,</span>
<lb n="2205"/><span>Go bhfuil a déid 's a mama go séimh, tais, snaidhte,</span>
<lb n="2206"/><span>Is a caol buidhe tarraingthe cúmtha.</span>
<lb n="2207"/><span>Da mbeinn-se i n-aice an té dheiní mhasladh</span>
<lb n="2208"/><span>Is fíor go gcasfainn a chlú dhe;</span>
<lb n="2209"/><span>Do léighfinn startha ar a tréithibh maithe,</span>
<lb n="2210"/><span>Agus d'éisteóchadh' bacaigh liúm-sa!</span></p>
<lb n="2211"/>
<lb n="2212"/><p><span>XXXIX</span></p>
<lb n="2213"/>
<lb n="2214"/><p><span>"Dor-</span>
<lb n="2215"/><span>chóchaidh an áit seo id'dhiaidh, agus gealfaidh rómhat na dubh-</span>
<lb n="2216"/><span>chnuic, a ingeanóg an tsuilt, 'nuair scarfair leis an áit!"</span>
<lb n="2217"/></p>
</div>
<pb n="111"/>
<div><lb n="2218"/><p><span>'Sé Bat Ó Séaghda, ó'n bhFéith, an bile</span>
<lb n="2219"/><span>An séimh-fhear soilbhir, sásta,</span>
<lb n="2220"/><span>Do chuirfeadh le chéile bréithre binne,</span>
<lb n="2221"/><span>I n-éifeacht friotail dánta.</span>
<lb n="2222"/><span>Ní fearr 'ná bréagfadh béith nó bruingheal</span>
<lb n="2223"/><span>Mhaorda, mhilis, mhánla;</span>
<lb n="2224"/><span>Is do thaithnfeadh sé léi le céachta, ag fuirseadh,</span>
<lb n="2225"/><span>Ag treabhadh nó ag briseadh bánta!</span>
<lb n="2226"/><span>Is acmhuineach, niadhta, tréan a chuisle</span>
<lb n="2227"/><span>Dá dtagadh i n-imeall páirce,</span>
<lb n="2228"/><span>Agus molaid na béithe tréithe a chinidh</span>
<lb n="2229"/><span>Ar thaoibh Cheann Chuinn, ó thárlaigh!</span></p>
<lb n="2230"/>
<lb n="2231"/><p><span>XL</span></p>
<lb n="2232"/>
<lb n="2233"/><p><span>Tá tigh scoile beag theas i nDrom Caor agam</span>
<lb n="2234"/><span>Láimh le loch aereach an ghrinn;</span>
<lb n="2235"/><span>Bíonn scoláiridhe na háite go léir ann</span>
<lb n="2236"/><span>'S ó ghach baile ó'n dtaobh eile dhe'n tír.</span>
<lb n="2237"/><span>'Nuair a thagann an bháisteach ó'n spéir orainn</span>
<lb n="2238"/><span>Crádhann is céasann mo chroidhe,</span>
<lb n="2239"/><span>Agus do thángas ag cásamh mo ghaolta</span>
<lb n="2240"/><span>D'iarraidh ádhbhairín éigin de'n tuighe!</span>
<lb n="2241"/></p>
</div>
<pb n="112"/>
<div><lb n="2242"/><p><span>Tomás: -</span></p>
<lb n="2243"/>
<lb n="2244"/><p><span>Tháinig de thaidhbhreamh im' cheann lá,</span>
<lb n="2245"/><span>Rud a chaithfead-sa dhéanamh i n-am tráith,</span>
<lb n="2246"/><span>Óg-bhruingheal ghlé gheal</span>
<lb n="2247"/><span>Do ghlacadh mar chéile</span>
<lb n="2248"/><span>Cé ná fuilim i ngéar-bhruid i gcall mná!</span></p>
<lb n="2249"/>
<lb n="2250"/><p><span>An Mháthair: -</span></p>
<lb n="2251"/>
<lb n="2252"/><p><span>Fan fada is bí foidneach, a Thomáis;</span>
<lb n="2253"/><span>Ná tabhair-sé léim chaorach i nduibheagán;</span>
<lb n="2254"/><span>Toigh-se bean éigin</span>
<lb n="2255"/><span>Ded' chine cheart féinig</span>
<lb n="2256"/><span>Do scaipfidh an t-aonach i n-am ghábhaidh!</span></p>
<lb n="2257"/>
<lb n="2258"/><p><span>XLII</span></p>
<lb n="2259"/>
<lb n="2260"/><p><span>Tá diabhal agus deamhan agus malluightheacht ann:</span>
<lb n="2261"/><span>Tá grádhmhaireacht, páirt agus carthannacht ann.</span></p>
<lb n="2262"/>
<lb n="2263"/><p><span>XLIII</span></p>
<lb n="2264"/>
<lb n="2265"/><p><span>An Diabhal 'nuair bhíonn 'n-a luighe go tláth, lag, fann,</span>
<lb n="2266"/><span>Is riaghaltha bhíonn 'n-a chroidhe 'ná an Bráthair mall; 1</span>
<lb n="2267"/><span>An Diabhal 'nuair bhíonn airís 'na shláinte teann,</span>
<lb n="2268"/><span>An diabhal a mbíonn de chuimhne an Bhráthar ann!</span>
<lb n="2269"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Amhráin Thomáis Ruaidh Uí Shúilleabháin

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Amhráin Thomáis Ruaidh Uí Shúilleabháin

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
