Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Papers on Irish Idiom
Title
Papers on Irish Idiom
Author(s)
O'Leary, Peter Canon,
Compiler/Editor
O'Rahilly, Thomas F.
Composition Date
1926
Publisher
Browne and Nolan Limited
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?> <!DOCTYPE TEI [ <!ENTITY hellip "…"> ]> <TEI><teiHeader type="text"> <fileDesc> <titleStmt><title type="main">Papers on Irish Idiom</title><author><name type="main">Canon Peter O'Leary</name></author><respStmt> <resp>Electronic edition compiled by</resp> <name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name> </respStmt> </titleStmt><editionStmt> <edition> <note type="N">LM176</note> <note type="L">1</note> <note type="B">1926</note> <note type="C">Prós</note> <note><p>Description of how and why changes were made</p></note> </edition> </editionStmt><publicationStmt> <publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher> <pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace> <pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LM176</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor> <availability> <p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p> </availability> </publicationStmt> <sourceDesc><bibl><title>Papers on Irish Idiom</title><author>Canon Peter O'Leary</author><imprint><publisher>Browne and Nolan Limited</publisher><date>1926</date></imprint> </bibl></sourceDesc></fileDesc> </teiHeader> <text><body><div><p/> <lb n="1"/> <lb n="2"/><p><span>Is ainmhí bó.</span> <lb n="3"/><span>Is fear é. </span> <lb n="4"/><span>Fear isea é. </span> <lb n="5"/><span>Isé é. </span> <lb n="6"/><span>Isí í. </span> <lb n="7"/><span>Isiad so iad. </span> <lb n="8"/><span>Isiad san iad. </span> <lb n="9"/><span>Isiad súd iad. </span> <lb n="10"/><span>Is sinn féin sinn féin. </span> <lb n="11"/><span>Isé é. </span> <lb n="12"/><span>Isé Tadhg é. </span> <lb n="13"/><span>Isé Tadhg é siúd. </span> <lb n="14"/><span>Isé an rí é siúd. </span> <lb n="15"/><span>Isé an fear láidir é siúd. </span> <lb n="16"/><span>Isé an fear fónta é. </span> <lb n="17"/><span>Isé an fear caillte é. </span> <lb n="18"/><span>Isé an lá fuar é.</span> <lb n="19"/><span>Isé an cladhaire bithúnaig é. </span> <lb n="20"/><span>Is é sin féin é. </span> <lb n="21"/><span>Is cladhaire bithúnaig é. </span> <lb n="22"/></p> </div> <pb n="2"/> <div><lb n="23"/><p><span>Isea san. </span> <lb n="24"/><span>Is maith an fear é sin. </span> <lb n="25"/><span>Is olc an capall é siúd. </span> <lb n="26"/><span>Is breá an lá an lá iniubh. </span> <lb n="27"/><span>Is breá. Cad is breá? An lá. Cad</span> <lb n="28"/><span>é an lá? An lá iniubh. </span> <lb n="29"/><span>Isé an bás an marcach úd. </span></p> <lb n="30"/> <lb n="31"/><p><span>Cé hé an mar-</span> <lb n="32"/><span>cach úd? An bás.</span></p> <lb n="33"/> <lb n="34"/><p><span>Is i n-am thart (i. Ba). </span></p> <lb n="35"/> <lb n="36"/><p><span>Do b'ea. </span> <lb n="37"/><span>Do b'é. </span> <lb n="38"/><span>Do b'í. </span></p> <lb n="39"/> <lb n="40"/><p><span>Ba láidir an fear é,</span> <lb n="41"/><span>Is láidir a</span> <lb n="42"/><span>bhí sé.</span></p> <lb n="43"/> <lb n="44"/><p><span>Ba mhaith é. </span> <lb n="45"/><span>Do b'olc é. </span> <lb n="46"/><span>Ba chruaig é. </span> <lb n="47"/></p> </div> <pb n="3"/> <div><lb n="48"/><p><span>Ba mhór an cladhaire é. </span> <lb n="49"/><span>Ba bhreá an lá é. </span> <lb n="50"/><span>Ba dhorcha an uíche í. </span> <lb n="51"/><span>Do b'uíche dhorcha í. </span> <lb n="52"/><span>Ba dhorcha í an uíche. </span> <lb n="53"/><span>"Ba dhorcha í an uíche is</span> <lb n="54"/><span>níor throm é mo bhrat".</span> <lb n="55"/><span>Ba bhréag do san. </span></p> <lb n="56"/> <lb n="57"/><p><span>Is diúltach, láithreach. </span></p> <lb n="58"/> <lb n="59"/><p><span>Ní hea. </span> <lb n="60"/><span>Ní hé. </span> <lb n="61"/><span>Ní hí. </span> <lb n="62"/><span>Ní hiad. </span> <lb n="63"/><span>Ní sinn. </span> <lb n="64"/><span>Ní sibh. </span> <lb n="65"/><span>Ní fear do dhin é. </span> <lb n="66"/><span>Ní hea. </span> <lb n="67"/><span>Ní hanso atá sé. </span> <lb n="68"/><span>Ní hea, nú Ní hann. </span> <lb n="69"/><span>Ní cat é. </span> <lb n="70"/><span>Ní luch é. </span> <lb n="71"/><span>Ní francach é. </span> <lb n="72"/><span>Ní feárr a thúis ná a dheire. </span> <lb n="73"/><span>Ní feárr bheith ag caint air. </span> <lb n="74"/><span>Ní teasg é, & ní fuláir é</span> <lb n="75"/><span>dhéanamh.</span> <lb n="76"/><span>Ní fuláir dom stad. </span> <lb n="77"/><span>Ní fuláir lium stad. </span> <lb n="78"/><span>Ní fuláir nú is ar buile atá sé. </span> <lb n="79"/><span>Ní, hea, ach ar meisge. </span> <lb n="80"/><span>Ní héidir gur 'na cholla</span> <lb n="81"/><span>bheadh sé?</span> <lb n="82"/><span>Ní hea i n-aonchor. </span> <lb n="83"/></p> </div> <pb n="4"/> <div><lb n="84"/><p><span>Is diúltach i n-am thart. </span></p> <lb n="85"/> <lb n="86"/><p><span>Níor bh' ea. </span> <lb n="87"/><span>Níor bh' é. </span> <lb n="88"/><span>Níor bh' í. </span> <lb n="89"/><span>Níor bh'iad. </span></p> <lb n="90"/> <lb n="91"/><p><span>Is i gceist (i. An). </span></p> <lb n="92"/> <lb n="93"/><p><span>An ea? </span> <lb n="94"/><span>An fear é? </span> <lb n="95"/><span>An crann é? </span> <lb n="96"/><span>An é é? </span> <lb n="97"/><span>An í í? </span> <lb n="98"/><span>An iad iad? </span> <lb n="99"/><span>An iad? </span> <lb n="100"/><span>An mar sin é? </span> <lb n="101"/><span>An fíor é? </span> <lb n="102"/><span>An fíor di é? </span> <lb n="103"/><span>An fíor dóibh é? </span> <lb n="104"/><span>An bréag dóibh é? </span> <lb n="105"/><span>An adhmad cloch? </span> <lb n="106"/><span>An feóil iasg? </span> <lb n="107"/><span>An iasg feóil? </span> <lb n="108"/><span>An ar meisge atá sé? </span> <lb n="109"/><span>An é sin é? </span> <lb n="110"/><span>An é seo é? </span> <lb n="111"/><span>An é siúd é?</span> <lb n="112"/><span>An í sín í? </span> <lb n="113"/><span>An iad san iad? </span> <lb n="114"/><span>An é Tadhg é?</span> <lb n="115"/><span>An é an báille é? </span> <lb n="116"/><span>An é an báille atá ansúd? </span> <lb n="117"/><span>An báille atá ann, an é? </span> <lb n="118"/><span>'Na chuis atá sé, an ea? </span> <lb n="119"/></p> </div> <pb n="5"/> <div><lb n="120"/><p><span>Is i gceist, i n-am thart. </span></p> <lb n="121"/> <lb n="122"/><p><span>Ar chapall é? </span> <lb n="123"/><span>Ar chapall maith é? </span> <lb n="124"/><span>Ar bh'ainmhí é? </span> <lb n="125"/><span>Ar chloch é? </span> <lb n="126"/><span>Ar chloch mhór í? </span> <lb n="127"/><span>Ar mhór an chloch í? </span> <lb n="128"/><span>Ar mhór í an chloch? </span> <lb n="129"/><span>Ar bh'árd é? </span> <lb n="130"/><span>(1) Ar bh'árd é an cnuc?</span> <lb n="131"/><span>(2) Ar bh'árd an cnuc é?</span> <lb n="132"/><span>(3)Ar bh'árd an cnuc a</span> <lb n="133"/><span>bhí ann?</span> <lb n="134"/><span>(4) Ar chnuc árd é?</span> <lb n="135"/><span>(5) Ar bh'árd-chnuc é? </span></p> <lb n="136"/> <lb n="137"/><p><span>Tá i n-am láithreach. </span></p> <lb n="138"/> <lb n="139"/><p><span>Táim go maith. </span> <lb n="140"/><span>Tá an lá go breá. </span> <lb n="141"/><span>Tá an lá iniubh go breá. </span> <lb n="142"/><span>Táid. </span> <lb n="143"/><span>Táid na bá sa ghort. </span> <lb n="144"/><span>Táid na gabhair sa gháirdín. </span> <lb n="145"/><span>Táid na cearca ag breith. </span> <lb n="146"/><span>Táid na bá ag breith. </span> <lb n="147"/><span>Táid na prátaí dubh.</span> <lb n="148"/><span>Tá an gimhre chúinn. </span> <lb n="149"/><span>Tá sé fuar, fliuch, annróch. </span></p> <lb n="150"/> <lb n="151"/><p><span>Sid iad na chúig bhríthe, .i.</span></p> <lb n="152"/> <lb n="153"/><p><span>(1) 'An raibh aoirde sa chnuc?'</span> <lb n="154"/><span>(2) 'An raibh aoirde ann seachas cnuic eile dá shórd?'</span> <lb n="155"/><span>(3) 'An raibh aoirde sa chnuc san ná beadh i gcnuc eile dá</span> <lb n="156"/><span>mbeadh sé ina inead?'</span> <lb n="157"/><span>(4) 'Ar chnuc é, agus an raibh sé árd?'</span> <lb n="158"/><span>(5) 'Ar chnuc é a bhí thar bárr le haoirde?' - P. Ó L.</span> <lb n="159"/></p> </div> <pb n="6"/> <div><lb n="160"/><p><span>Tá iumad [nú an iumad]</span> <lb n="161"/><span>annróig air.</span> <lb n="162"/><span>Tá an fuacht ag cur orm. </span> <lb n="163"/><span>Tá orm gabháil amach san</span> <lb n="164"/><span>uíche.</span> <lb n="165"/><span>Tá sé ort gur tu ghuid an</span> <lb n="166"/><span>bhó ón ministir.</span> <lb n="167"/><span>Tá púnt agum ort. </span> <lb n="168"/><span>Tá coróinn agut orm. </span> <lb n="169"/><span>Tá sé le fáil agut. </span> <lb n="170"/><span>Tá breith agum air. </span> <lb n="171"/><span>Táim bodhar agut. </span> <lb n="172"/><span>Táim cortha dhíot. </span> <lb n="173"/><span>Táim cortha uaig. </span> <lb n="174"/><span>Táim creachta leat. </span> <lb n="175"/><span>Táim creachta agut.</span> <lb n="176"/><span>Táim suas leat. </span> <lb n="177"/><span>Táim anso le seachtain. </span> <lb n="178"/><span>Táim-se anso le breis agus</span> <lb n="179"/><span>seachtain.</span> <lb n="180"/><span>Tá i n-am thart (i. Bhí</span> <lb n="181"/><span>nú Do bhí).</span></p> <lb n="182"/> <lb n="183"/><p><span>Do bhí. </span> <lb n="184"/><span>Do bhí an lá iné go breá. </span> <lb n="185"/><span>Bhí an lá arú 'né fliuch.</span> <lb n="186"/><span>Bhí an lá ruimis sin fuar. </span> <lb n="187"/><span>Bhíomair ag obair. </span> <lb n="188"/><span>Do bhíomair. </span> <lb n="189"/><span>Bhí bruid orainn. </span> <lb n="190"/><span>Bhí brúth orainn. </span> <lb n="191"/><span>Bhí d'fhiachaibh orainn. </span> <lb n="192"/><span>Bhí orainn san do dhéanamh. </span> <lb n="193"/><span>Bhí cur-isteach éigin orainn. </span> <lb n="194"/><span>Bhí duine éigin ag cur is-</span> <lb n="195"/><span>teach orainn.</span></p> </div> <pb n="7"/> <div><lb n="196"/><p><span>Bhí an tine i n-éag. </span> <lb n="197"/><span>Bhí an chuinneal múchta. </span> <lb n="198"/><span>Bhí an taoide amuich. </span> <lb n="199"/><span>Bhí an taoide istig. </span> <lb n="200"/><span>Bhí an taoide ag trá. </span> <lb n="201"/><span>Bhíodar na muca ag sgread-</span> <lb n="202"/><span>aig.</span></p> <lb n="203"/> <lb n="204"/><p><span>Tá i n-am le teacht. </span></p> <lb n="205"/> <lb n="206"/><p><span>Beig an lá amáireach go </span> <lb n="207"/><span>breá.</span> <lb n="208"/><span>Beig siuc anocht aguinn. </span> <lb n="209"/><span>Beid ag teacht. </span> <lb n="210"/><span>Be sé ag imeacht. </span> <lb n="211"/><span>Beig sgéal nó aige. </span> <lb n="212"/><span>"Beig gan treabha!" </span> <lb n="213"/><span>Beig agut. </span> <lb n="214"/><span>"Beig thiar ort." </span> <lb n="215"/><span>Beig breall ort. </span> <lb n="216"/><span>Be sé thiar ort. </span> <lb n="217"/><span>Beig a thora agut. </span> <lb n="218"/><span>Beig a rian ort. </span> <lb n="219"/><span>Beig a rian air! </span> <lb n="220"/><span>Beimíd go léir go maith fós.</span> <lb n="221"/><span>Beig an sgéal go breac ar ball</span> <lb n="222"/><span>aguibh.</span></p> <lb n="223"/> <lb n="224"/><p><span>Is nea-dhír, abarthach,</span> <lb n="225"/><span>láithreach.</span></p> <lb n="226"/> <lb n="227"/><p><span>Deirim gurab ainmhí bó. </span> <lb n="228"/><span>Deir sé gur breá an lá é. </span> <lb n="229"/><span>Is dó liumsa gur lá fuar é. </span> <lb n="230"/><span>Is dó lium gur fíor duit sin. </span> <lb n="231"/><span>Deirim-se gur bréag duit sin. </span> <lb n="232"/><span>Deir sé gur uisge fearthainn. </span> <lb n="233"/><span>Deir sé gurab ea. </span> <lb n="234"/><span>Deir sé gur anso atá an</span> <lb n="235"/><span>sgian.</span></p> </div> <pb n="8"/> <div><lb n="236"/><p><span>Deirim-se gur i gCorcaig atá</span> <lb n="237"/><span>sí.</span> <lb n="238"/><span>Deirim gurab ann.</span></p> <lb n="239"/> <lb n="240"/><p><span>Is nea-dhir, diúltach,</span> <lb n="241"/><span>láithreach.</span></p> <lb n="242"/> <lb n="243"/><p><span>Deirim nách ainmhí cloch. </span> <lb n="244"/><span>Deirim nách crann slat. </span> <lb n="245"/><span>Deirim nách ea. </span> <lb n="246"/><span>Deir sé nách cat madra. </span> <lb n="247"/><span>Cé adeir nách fíor do san? </span> <lb n="248"/><span>Deirim-se nách fíor do é. </span></p> <lb n="249"/> <lb n="250"/><p><span>Is nea-dhír, abarthach,</span> <lb n="251"/><span>thart.</span></p> <lb n="252"/> <lb n="253"/><p><span>Dubhart gur bh'olc é. </span> <lb n="254"/><span>Dubhart gur bhithúnach é. </span> <lb n="255"/><span>Dubhart gur chapall é. </span> <lb n="256"/><span>Dubhart gur bh'amhlaig a</span> <lb n="257"/><span>bhí an fear ar meisge.</span> <lb n="258"/><span>Dubhart gur bh'amhlaig. </span> <lb n="259"/><span>Dubhairt sé gur bhréag dom</span> <lb n="260"/><span>san.</span></p> <lb n="261"/> <lb n="262"/><p><span>Is nea-dhír, diúltach, thart. </span></p> <lb n="263"/> <lb n="264"/><p><span>Dubhart nár bh'ainmhí cloch. </span> <lb n="265"/><span>Dubhart nár chrann slat. </span> <lb n="266"/><span>Dubhart nár bh'ea.</span> <lb n="267"/><span>Dubhairt sé nár chat madra. </span> <lb n="268"/><span>Cé dubhairt nár bh'fhíor do</span> <lb n="269"/><span>san?</span></p> <lb n="270"/> <lb n="271"/><p><span>Dubhart-sa nár bh'fhíor do</span> <lb n="272"/><span>é.</span> <lb n="273"/></p> </div> <pb n="9"/> <div><lb n="274"/><p><span>Tá nea-dhír, abarthach,</span> <lb n="275"/><span>láithreach.</span></p> <lb n="276"/> <lb n="277"/><p><span>Deirim go bhfuil. </span> <lb n="278"/><span>Deirim go bhfuil fuacht orm. </span> <lb n="279"/><span>Deirim go bhfuil an gimhre</span> <lb n="280"/><span>ag teacht.</span> <lb n="281"/><span>Deirim go bhfuilim leata.</span> <lb n="282"/><span>Deirim go bhfuilim cortha.</span> <lb n="283"/><span>Deirim go bhfuil tuirse orm.</span></p> <lb n="284"/> <lb n="285"/><p><span>Deir sé go bhfuil airgead</span> <lb n="286"/><span>aige.</span></p> <lb n="287"/> <lb n="288"/><p><span>Tá nea-dhír, abarthach,</span> <lb n="289"/><span>thart.</span></p> <lb n="290"/> <lb n="291"/><p><span>Dubhart go raibh. </span> <lb n="292"/><span>Dubhart go raibh fuacht orm. </span> <lb n="293"/><span>Dubhart go raibh sé fuar, pé</span> <lb n="294"/><span>dath a bhí air.</span> <lb n="295"/><span>Dubhart go raibh púcaí ann &</span> <lb n="296"/><span>go bhfeacathas a leithéidí.</span> <lb n="297"/><span>Dubhairt seisean go raibh an</span> <lb n="298"/><span>éagóir agum.</span> <lb n="299"/></p> </div> <pb n="10"/> <div><lb n="300"/><p><span>NA TÁTHFHOCAIL.</span></p> <lb n="301"/> <lb n="302"/><p><span>Is ainm gan éifeacht</span> <lb n="303"/><span>Ní chuirean sé</span> <lb n="304"/><span>i n-iúil nádúr an fhocail.</span> <lb n="305"/><span>Tá conjunction maith go</span> <lb n="306"/><span>leór. Ach is mó an táthú</span> <lb n="307"/><span>atá, cuir i gcás, sa bhfocal</span> <lb n="308"/><span>i ná mar atá sa bhfocal agus.</span> <lb n="309"/><span>Má deirim "sgian agus</span> <lb n="310"/><span>bulóg," táthíon agus an</span> <lb n="311"/><span>"sgian" agus an "bhul-</span> <lb n="312"/><span>óg." Ach ma deirim "Tá</span> <lb n="313"/><span>sgian i mbulóig," is cóngg-</span> <lb n="314"/><span>araí go mór an tathú. Dá</span> <lb n="315"/><span>bhrí sin is cirte Táthfhocal</span> <lb n="316"/><span>mar ainm ar i ná aon ainm</span> <lb n="317"/><span>eile.</span></p> <lb n="318"/> <lb n="319"/><p><span>Ní hé an táthú céanna a</span> <lb n="320"/><span>dhéinid aon dá tháth-</span> <lb n="321"/><span>fhocal. Ciallaíon gach focal</span> <lb n="322"/><span>díobh a tháthú fein, agus</span> <lb n="323"/><span>ní fuláir a mbreithniú go</span> <lb n="324"/><span>ró-chruinn.</span></p> <lb n="325"/> <lb n="326"/><p><span>An Táthfhocal do. </span></p> <lb n="327"/> <lb n="328"/><p><span>Túir do Thadhg an sgian. </span> <lb n="329"/><span>Is mac do Dhónal Doncha. </span> <lb n="330"/><span>Is dritháir do Thadhg Dónal. </span> <lb n="331"/><span>Ní shiúlódh an capall dom. </span> <lb n="332"/><span>Déin bróga do Shíle. </span> <lb n="333"/><span>"Déintear mo sháith crónáin</span> <lb n="334"/><span>dom."</span></p> <lb n="335"/> <lb n="336"/><p><span>Cimeád an solas do súd. </span> <lb n="337"/><span>Ná déin a thuille don chor</span> <lb n="338"/><span>so.</span> <lb n="339"/></p> </div> <pb n="11"/> <div><lb n="340"/><p><span>Ná tar dom' iarraig. </span> <lb n="341"/><span>Ba mhaith lium crann do</span> <lb n="342"/><span>ghearra.</span></p> <lb n="343"/> <lb n="344"/><p><span>Geárr do réir a chéile é. </span> <lb n="345"/><span>Bím ann do ló & d'uíche. </span> <lb n="346"/><span>D'aimse sé don urchar san é. </span> <lb n="347"/><span>"Bhí sí dá aimsiú do bhea-</span> <lb n="348"/><span>raibh nimhe" (Diarmaid</span> <lb n="349"/><span>agus Gráinne).</span></p> <lb n="350"/> <lb n="351"/><p><span>"Slécht don ghilla bhicc</span> <lb n="352"/><span>útt" (Beatha Bharra).</span></p> <lb n="353"/> <lb n="354"/><p><span>An Táthfhocal ó. </span></p> <lb n="355"/> <lb n="356"/><p><span>Túir uisge leat ón dtobar. </span> <lb n="357"/><span>Tá sé dóite ón ngréin. </span> <lb n="358"/><span>Cuir uait! </span> <lb n="359"/><span>Táim anso ó Dhomhnach. </span> <lb n="360"/><span>Táim anso ó mhaidin iné. </span> <lb n="361"/><span>Ní leanbh ó 'réir me agut. </span> <lb n="362"/><span>"Praiseach ó 'réir é?" </span> <lb n="363"/><span>Táim cortha ó bheith ag</span> <lb n="364"/><span>brise na gcloch.</span></p> <lb n="365"/> <lb n="366"/><p><span>Táim bodhar ó bheith ag</span> <lb n="367"/><span>éisteacht leis.</span></p> <lb n="368"/> <lb n="369"/><p><span>Is ó Dhiarmaid do fuaras</span> <lb n="370"/><span>é.</span></p> <lb n="371"/> <lb n="372"/><p><span>"Ro gairmeadh an chumhal</span> <lb n="373"/><span>ón rígh" (Beatha Bharra).</span> <lb n="374"/><span>Is ón Sgibirín mise. </span></p> <lb n="375"/> <lb n="376"/><p><span>An Táthfhocal de.</span></p> <lb n="377"/> <lb n="378"/><p><span>Túir dom cuid den arán. </span> <lb n="379"/><span>Buin de [nú des] na cártaíbh</span> <lb n="380"/><span>sin.</span> <lb n="381"/><span>"Ní bhuinfeadh sé an t-eir-</span> <lb n="382"/><span>eabal de chat."</span> <lb n="383"/></p> </div> <pb n="12"/> <div><lb n="384"/><p><span>Buin an chluas díom. </span> <lb n="385"/><span>Buin díot. </span> <lb n="386"/><span>Buin díot do chasóg. </span> <lb n="387"/><span>Buin díot do chlóca. </span> <lb n="388"/><span>Gheóinn de mhaide ort. </span> <lb n="389"/><span>Gheóinn de shlait ort. </span> <lb n="390"/><span>Gheóinn de m'fhuip ort. </span> <lb n="391"/><span>Gheóinn de chosaibh unnat. </span> <lb n="392"/><span>Gheóinn de dhóirnibh unnat. </span> <lb n="393"/><span>Is de na Cárthaig me. </span></p> <lb n="394"/> <lb n="395"/><p><span>Ní díobh mise. </span> <lb n="396"/><span>Níor airíos riamh a leithéid</span> <lb n="397"/><span>de chaint.</span></p> <lb n="398"/> <lb n="399"/><p><span>Ní fheaca riamh a leithéid</span> <lb n="400"/><span>sin d'adhmad.</span></p> <lb n="401"/> <lb n="402"/><p><span>Ní fheaca riamh do leithéid</span> <lb n="403"/><span>d'fhear.</span></p> <lb n="404"/> <lb n="405"/><p><span>Tá ag dul ded chiall. </span> <lb n="406"/><span>Tá ag dul dá chiall. </span> <lb n="407"/><span>"Má théun dem ghadhraibh,</span> <lb n="408"/><span>Beig Bran & Fly agum,</span> <lb n="409"/><span>Lili mheadhrach & Finder</span> <lb n="410"/><span>bán."</span></p> <lb n="411"/> <lb n="412"/><p><span>Tá ag dul dá mhisneach. </span> <lb n="413"/><span>Tá ag dul dá shiúl. </span> <lb n="414"/><span>Tá ag dul dá ghuile. </span> <lb n="415"/><span>Do chuaig de. </span> <lb n="416"/><span>Bíodh dá bhárr agut. </span> <lb n="417"/><span>Tóg an chloch den bhóthar. T</span> <lb n="418"/><span>"Gheóinn bás ded chumha." </span> <lb n="419"/><span>Do rug sé a anam saor leis</span> <lb n="420"/><span>de thora a reatha.</span></p> <lb n="421"/> <lb n="422"/><p><span>Is den adhmad is feárr a</span> <lb n="423"/><span>dintear an triosgán is feárr.</span></p> <lb n="424"/> <lb n="425"/><p><span>An Táthfhocal le. </span></p> <lb n="426"/> <lb n="427"/><p><span>Do ghearras mo mhéar le</span> <lb n="428"/><span>sgiain.</span></p> <lb n="429"/> <lb n="430"/><p><span>Is le Máire an sgian san. </span> <lb n="431"/></p> </div> <pb n="13"/> <div><lb n="432"/><p><span>Tá sí agumsa le seachtain. </span> <lb n="433"/><span>Is le feirg do chimeádas í. </span> <lb n="434"/><span>Tá mo mhéar chô teinn le</span> <lb n="435"/><span>hotharas.</span> <lb n="436"/><span>Cuir ceirí lé.</span> <lb n="437"/><span>Labhair le dochtúir éigin. </span> <lb n="438"/><span>Raghad-sa leat. </span> <lb n="439"/><span>Ná bí lium. </span> <lb n="440"/><span>Ná din aon rud lium. </span> <lb n="441"/><span>Déanfad so 's súd leat. </span> <lb n="442"/><span>Ruith caillí le fánaig. </span> <lb n="443"/><span>D'ime sé le fánaig na</span> <lb n="444"/><span>habhann.</span></p> <lb n="445"/> <lb n="446"/><p><span>D'ime sé le haeur an tsael. </span> <lb n="447"/><span>Dul le gréasaíocht. </span> <lb n="448"/><span>Dul le céird. </span> <lb n="449"/><span>Dul le buile. </span> <lb n="450"/><span>Do thiteas leó. </span> <lb n="451"/><span>Táim ag casa le cluí dhéa-</span> <lb n="452"/><span>namh.</span></p> <lb n="453"/> <lb n="454"/><p><span>Táim creachta leat.</span> <lb n="455"/><span>Fan leat go fóil. </span> <lb n="456"/><span>Siúl leat. </span> <lb n="457"/><span>Raid leat é. </span> <lb n="458"/><span>Tóg leat é. </span> <lb n="459"/><span>Imig leat. </span> <lb n="460"/><span>Cumáin leat.</span> <lb n="461"/><span>Tumáin leat.</span></p> <lb n="462"/> <lb n="463"/><p><span>Ól leat.</span> <lb n="464"/><span>Táim ag éisteacht leat. </span> <lb n="465"/><span>Táim ag fithamh leat. </span> <lb n="466"/></p> </div> <pb n="14"/> <div><lb n="467"/><p><span>MÁ AGUS DÁ. </span></p> <lb n="468"/> <lb n="469"/><p><span>(Táid dhá tháthfhocal</span> <lb n="470"/><span>chuiníollach aguinn sa</span> <lb n="471"/><span>Ghaeulaing, .i. má agus dá.</span> <lb n="472"/><span>Níl acu sa Bhéarla ach aon</span> <lb n="473"/><span>cheann amháin, .i. if.</span></p> <lb n="474"/> <lb n="475"/><p><span>Gabhan má módh dír.</span> <lb n="476"/><span>Gabhan dá módh nea-</span> <lb n="477"/><span>dhír.</span></p> <lb n="478"/> <lb n="479"/><p><span>Má tá. </span> <lb n="480"/><span>Dá mbeadh. </span> <lb n="481"/><span>Má bhíon an lá amáireach</span> <lb n="482"/><span>tirim, beimíd ag buaint.</span> <lb n="483"/><span>Dá mba rud é go mbeadh an</span> <lb n="484"/><span>lá amáireach tirim, bheimís</span> <lb n="485"/><span>ag buaint.</span></p> <lb n="486"/> <lb n="487"/><p><span>Más rud é go mbeig an lá</span> <lb n="488"/><span>amáireach tirim, beimíd ag</span> <lb n="489"/><span>buaint.</span></p> <lb n="490"/> <lb n="491"/><p><span>Má tá bréag ann, bíodh. </span> <lb n="492"/><span>Dá mbeadh bréag ann, ba</span> <lb n="493"/><span>chuma lium.</span></p> <lb n="494"/> <lb n="495"/><p><span>Ma gheibhim lom air, buail-</span> <lb n="496"/><span>fead é.</span></p> <lb n="497"/> <lb n="498"/><p><span>Dá bhfaghainn lom air, do</span> <lb n="499"/><span>bhuailfinn é.</span></p> <lb n="500"/> <lb n="501"/><p><span>Má bhím i n-am, be sé air</span> <lb n="502"/><span>agum.</span></p> <lb n="503"/> <lb n="504"/><p><span>Dá mbeinn i n-am, do bheadh</span> <lb n="505"/><span>sé air agum. (Máisea, ní</span> <lb n="506"/><span>bhacfad é.)</span></p> <lb n="507"/> <lb n="508"/><p><span>Má bhínn i n-am, do bhíodh</span> <lb n="509"/><span>sé air agum.</span></p> <lb n="510"/> <lb n="511"/><p><span>Más maith é, is mithid é. </span> <lb n="512"/><span>Dá mba mhaith é, ba mhithid</span> <lb n="513"/><span>é. </span> <lb n="514"/></p> </div> <pb n="15"/> <div><lb n="515"/><p><span>Déanfad é, más olc ortha é. </span> <lb n="516"/><span>Do dhéanfainn é, dá mb' olc</span> <lb n="517"/><span>ortha é.</span></p> <lb n="518"/> <lb n="519"/><p><span>Déin é, más olc ortha é! </span> <lb n="520"/><span>Déin é, má fhéadair é. </span> <lb n="521"/><span>Do dhéanfá é dá bhféadthá é. </span> <lb n="522"/><span>Má tá sgian agut, túir dom</span> <lb n="523"/><span>ar iasacht í.</span></p> <lb n="524"/> <lb n="525"/><p><span>Dá mbeadh sgian agum, do</span> <lb n="526"/><span>thúrfainn duit ar iasacht í.</span></p> <lb n="527"/> <lb n="528"/><p><span>Má bhuailim-se thusa, ná</span> <lb n="529"/><span>buail-se mise, mar tá 'ner-</span> <lb n="530"/><span>vis' orm!</span></p> <lb n="531"/> <lb n="532"/><p><span>Dar fia! má bhuailir-se mise,</span> <lb n="533"/><span>buailfead-sa an 'nervis'</span> <lb n="534"/><span>díotsa go mear.</span></p> <lb n="535"/> <lb n="536"/><p><span>Dá mbuailinn-se thusa, ní</span> <lb n="537"/><span>bhuailfá-sa mise, toisg an</span> <lb n="538"/><span>'nervis' do bheith orm.</span></p> <lb n="539"/> <lb n="540"/><p><span>Dar fia! dá mbuailteá-sa</span> <lb n="541"/><span>mise, do bhuailfinn-se an</span> <lb n="542"/><span>'nervis' díotsa go mear!</span></p> <lb n="543"/> <lb n="544"/><p><span>Má tá sé fliuch, tá sé fuar. </span></p> <lb n="545"/> <lb n="546"/><p><span>Dá mbeadh sé fliuch, bheadh </span> <lb n="547"/><span>sé fuar.</span></p> <lb n="548"/> <lb n="549"/><p><span>Má bhí sé fliuch iné, do bhí</span> <lb n="550"/><span>sé fuar iné.</span></p> <lb n="551"/> <lb n="552"/><p><span>Dá mbeadh sé fliuch iné, do</span> <lb n="553"/><span>bheadh sé fuar iné.</span></p> <lb n="554"/> <lb n="555"/><p><span>(Isé an gléas Béarla san</span> <lb n="556"/><span>thuas an gléas cainte is</span> <lb n="557"/><span>éigiallaí dár bhuail riamh</span> <lb n="558"/><span>umum. Tá dhá am-ruimhe</span> <lb n="559"/><span>sa chaint, agus níl am-</span> <lb n="560"/><span>ruimhe ar bith sa chiall.</span> <lb n="561"/><span>Ach is fior-ghnáth é.)</span> <lb n="562"/></p> </div> <pb n="16"/> <div><lb n="563"/><p><span>Má agus dá fé dhiúlta. </span></p> <lb n="564"/> <lb n="565"/><p><span>Mara bhfuil. </span> <lb n="566"/><span>Dá mba ná beadh. </span> <lb n="567"/><span>Mara bhfuil capall agut. </span> <lb n="568"/><span>(a) Dá mba ná beadh capall</span> <lb n="569"/><span>agut.</span> <lb n="570"/><span>(b)Mara mbeadh capall</span> <lb n="571"/><span>agut. </span> <lb n="572"/><span>Mara mbeadh capall agum,</span> <lb n="573"/><span>ní bheinn i n-am anois.</span> <lb n="574"/><span>Dá mba ná beadh capall</span> <lb n="575"/><span>agum, ní bheinn i n-am</span> <lb n="576"/><span>anois.</span> <lb n="577"/><span>Mara mbeadh go raibh capall</span> <lb n="578"/><span>agum, ní bheinn anso chô</span> <lb n="579"/><span>luath.</span> <lb n="580"/><span>Mara raibh capall agut,</span> <lb n="581"/><span>bhi asal maith agut.</span> <lb n="582"/><span>Ní bheadh sé sásta mara</span> <lb n="583"/><span>bhfaghadh sé é.</span></p> <lb n="584"/> <lb n="585"/><p><span>Dá mba ná faghadh sé é, do</span> <lb n="586"/><span>bheadh sé mí-shásta.</span></p> <lb n="587"/> <lb n="588"/><p><span>Dá mba rud é ná faghadh sé</span> <lb n="589"/><span>é, do bheadh an sgéal go</span> <lb n="590"/><span>holc aige.</span></p> <lb n="591"/> <lb n="592"/><p><span>Mara mbeadh an doras do</span> <lb n="593"/><span>bheith osgailte, bhíomair</span> <lb n="594"/><span>réig.</span> <lb n="595"/><span>Mara mbeadh go raibh an</span> <lb n="596"/><span>doras osgailte, bhíomair</span> <lb n="597"/><span>réig.</span></p> <lb n="598"/> <lb n="599"/><p><span>Mara mbeadh rud éigin do</span> <lb n="600"/><span>thitfeadh an spéir.</span></p> <lb n="601"/> <lb n="602"/><p><span>Mara mbeadh an chloch san</span> <lb n="603"/><span>ní thitfinn.</span> <lb n="604"/></p> </div> <pb n="17"/> <div><lb n="605"/><p><span>Mara mbeadh an chloch</span> <lb n="606"/><span>san do bheith ansan, ní</span> <lb n="607"/><span>thitfinn.</span></p> <lb n="608"/> <lb n="609"/><p><span>Mara mbeadh go raibh an</span> <lb n="610"/><span>chloch san ansan, ní thit-</span> <lb n="611"/><span>finn.</span></p> <lb n="612"/> <lb n="613"/><p><span>Dá mba ná beadh an chloch</span> <lb n="614"/><span>san ansan, ní thitfinn.</span></p> <lb n="615"/> <lb n="616"/><p><span>"Is breá é úr saol, mara</span> <lb n="617"/><span>déirc a dheire dhíbh."</span></p> <lb n="618"/> <lb n="619"/><p><span>"Má'sea féin, is aeurach an</span> <lb n="620"/><span>obair í."</span></p> <lb n="621"/> <lb n="622"/><p><span>Dubhairt sé gur bhreá é ár</span> <lb n="623"/><span>saol, marar dhéirc a dheire</span> <lb n="624"/><span>dhúinn. Dubhart-sa, dá</span> <lb n="625"/><span>mb'ea féin, gur bh'aeurach</span> <lb n="626"/><span>an obair í.</span></p> <lb n="627"/> <lb n="628"/><p><span>Mara mbeig an méid sin</span> <lb n="629"/><span>déanta agut nuair a thiuc-</span> <lb n="630"/><span>fad buinfead an ceann díot.</span></p> <lb n="631"/> <lb n="632"/><p><span>Mara mbeadh an méid sin</span> <lb n="633"/><span>déanta agut nuair a thiuc-</span> <lb n="634"/><span>fainn, do bhuinfinn an</span> <lb n="635"/><span>ceann díot.</span></p> <lb n="636"/> <lb n="637"/><p><span>Mara mbeadh go raibh an</span> <lb n="638"/><span>méid sin déanta agut nuair</span> <lb n="639"/><span>a thánag, do bhuinfinn an</span> <lb n="640"/><span>ceann díot.</span></p> <lb n="641"/> <lb n="642"/><p><span>Dá mba ná beadh an méid</span> <lb n="643"/><span>sin déanta agut nuair a</span> <lb n="644"/><span>thánag, do bhuinfinn an</span> <lb n="645"/><span>ceann díot.</span></p> <lb n="646"/> <lb n="647"/><p><span>Dá mba ná beadh an méid</span> <lb n="648"/><span>sin déanta agut nuair a</span> <lb n="649"/><span>thiucfainn, do bhuinfinn</span> <lb n="650"/><span>an ceann díot.</span></p> <lb n="651"/> <lb n="652"/><p><span>Féadfair dul ann más maith</span> <lb n="653"/><span>leat é.</span></p> <lb n="654"/> <lb n="655"/><p><span>D'fhéadfá dul ann dá mba</span> <lb n="656"/><span>mhaith leat é.</span></p> <lb n="657"/> <lb n="658"/><p><span>Ní gá dhuit dul ann mara</span> <lb n="659"/><span>maith leat é.</span> <lb n="660"/></p> </div> <pb n="18"/> <div><lb n="661"/><p><span>Níor ghá dhuit dul ann mar-</span> <lb n="662"/><span>ar mhaith leat é.</span></p> <lb n="663"/> <lb n="664"/><p><span>Níor ghá dhuit dul ann dá</span> <lb n="665"/><span>mba nár mhaith leat é.</span></p> <lb n="666"/> <lb n="667"/><p><span>Ní dhéanfá é marar mhaith</span> <lb n="668"/><span>leat é dhéanamh.</span></p> <lb n="669"/> <lb n="670"/><p><span>Ní dhéanfá é mara mbeadh</span> <lb n="671"/><span>gur mhaith leat é dhéanamh.</span></p> <lb n="672"/> <lb n="673"/><p><span>Ní dhéanfá é dá mba nár</span> <lb n="674"/><span>mhaith leat [é dhéanamh].</span></p> <lb n="675"/> <lb n="676"/><p><span>Gabhan má cómhrá dír. </span> <lb n="677"/><span>Gabhan dá cómhrá nea-</span> <lb n="678"/><span>dhír.</span></p> <lb n="679"/> <lb n="680"/><p><span>Sol. Má bhím-se ar lár agut,</span> <lb n="681"/><span>bíodh an tslat agut.</span> <lb n="682"/><span>Dubhart leis, dá mbeinn-se</span> <lb n="683"/><span>ar lár aige, an tslat do</span> <lb n="684"/><span>bheith aige.</span> <lb n="685"/></p> </div> <pb n="19"/> <div><lb n="686"/><p><span>IV. </span></p> <lb n="687"/> <lb n="688"/><p><span>CÓMHLEANÚINT NA N-AM. </span></p> <lb n="689"/> <lb n="690"/><p><span>I n-amaibh dlúite leanan</span> <lb n="691"/><span>am thart am thart.</span></p> <lb n="692"/> <lb n="693"/><p><span>Dubhairt sé</span></p> <lb n="694"/> <lb n="695"/><p><span>go raibh an lá breá. </span> <lb n="696"/><span>gur bhreá an lá é. </span> <lb n="697"/><span>nár bh'olc é. </span> <lb n="698"/><span>ná feidir sé. </span> <lb n="699"/><span>nách sgian a bhí aige. </span> <lb n="700"/><span>nách tusa a bhí uaig. </span> <lb n="701"/><span>nách ort do bhí sé ag</span> <lb n="702"/><span>glaoch.</span></p> <lb n="703"/> <lb n="704"/><p><span>nár chuimhne sé ort.</span></p> <lb n="705"/> <lb n="706"/><p><span>Mheasas — </span> <lb n="707"/><span>gur id cholla a bhís. </span> <lb n="708"/><span>gur ghréasaí thu. </span> <lb n="709"/><span>gur bh'amadán tu. </span> <lb n="710"/><span>gur capall a bhí agut. </span> <lb n="711"/><span>gur chapall é. </span></p> <lb n="712"/> <lb n="713"/><p><span>Shíleas gur labhrais. </span> <lb n="714"/><span>Thuigeas gur i gCorcaig a</span> <lb n="715"/><span>bhís.</span></p> <lb n="716"/> <lb n="717"/><p><span>Dubhraís go raibh tart ort. </span></p> <lb n="718"/> <lb n="719"/><p><span>Mára féidir an t-am lean-</span> <lb n="720"/><span>tach do bheith thart, ní</span> <lb n="721"/><span>fuláir é bheith cuiníollach.</span></p> <lb n="722"/> <lb n="723"/><p><span>Gheallais go dtiucfá amáir-</span> <lb n="724"/><span>each.</span></p> <lb n="725"/> <lb n="726"/><p><span>Dubhart go mbeadh tart &</span> <lb n="727"/><span>ocras orm nuair a thiuc-</span> <lb n="728"/><span>fainn, & tá.</span> <lb n="729"/></p> </div> <pb n="20"/> <div><lb n="730"/><p><span>Dubhairt sé go mbeadh sé</span> <lb n="731"/><span>anso anois, & níl.</span></p> <lb n="732"/> <lb n="733"/><p><span>Dubhairt sé go mbeadh sé</span> <lb n="734"/><span>anso iné, & ní raibh.</span></p> <lb n="735"/> <lb n="736"/><p><span>Dubhairt sé go mbeadh sé</span> <lb n="737"/><span>anso amáireach, & ní bheig.</span></p> <lb n="738"/> <lb n="739"/><p><span>Ach nuair is am coitian</span> <lb n="740"/><span>an t-am leantach, leanfa sé</span> <lb n="741"/><span>gach am. Féach —</span></p> <lb n="742"/> <lb n="743"/><p><span>Deir sé</span> <lb n="744"/><span>Dubhairt sé</span> <lb n="745"/><span>Déarfa sé</span> <lb n="746"/><span>ná bíon tréan</span> <lb n="747"/><span>buan.</span></p> <lb n="748"/> <lb n="749"/><p><span>Leanan gach am am</span> <lb n="750"/><span>láithreach.</span></p> <lb n="751"/> <lb n="752"/><p><span>Deirim</span> <lb n="753"/><span>go raibh.</span> <lb n="754"/><span>go bhfuil.</span> <lb n="755"/><span>go mbeig.</span></p> <lb n="756"/> <lb n="757"/><p><span>Measaim</span> <lb n="758"/><span>gur bhuail.</span> <lb n="759"/><span>go mbuailean.</span> <lb n="760"/><span>go mbuailfig.</span></p> <lb n="761"/> <lb n="762"/><p><span>Isé cúis go leanan am</span> <lb n="763"/><span>thart am thart, mar ní</span> <lb n="764"/><span>féidir a mhalairt. Ní fhéad-</span> <lb n="765"/><span>fadh duine a rá Dubhairt</span> <lb n="766"/><span>Tadhg go bhfuil sé ag fear-</span> <lb n="767"/><span>thainn. Do b'ionan san &</span> <lb n="768"/><span>a rá Dubhairt Tadhg iné</span> <lb n="769"/><span>go bhfuil sé ag fearthainn</span> <lb n="770"/><span>iniubh, i. caint éigciallaí.</span></p> <lb n="771"/> <lb n="772"/><p><span>Leanan gach am am le</span> <lb n="773"/><span>teacht.</span></p> <lb n="774"/> <lb n="775"/><p><span>Déarfad</span> <lb n="776"/><span>go raibh.</span> <lb n="777"/><span>go bhfuil.</span> <lb n="778"/><span>go mbeig.</span> <lb n="779"/></p> </div> <pb n="21"/> <div><lb n="780"/><p><span>Neósfad</span> <lb n="781"/><span>ná raibh.</span> <lb n="782"/><span>ná fuil.</span> <lb n="783"/><span>ná beig.</span></p> <lb n="784"/> <lb n="785"/><p><span>Leanan gach am módh</span> <lb n="786"/><span>cuiníollach.</span></p> <lb n="787"/> <lb n="788"/><p><span>Déarfainn</span> <lb n="789"/><span>go raibh.</span> <lb n="790"/><span>go bhfuil.</span> <lb n="791"/><span>go mbeig.</span></p> <lb n="792"/> <lb n="793"/><p><span>Ba dhó lium</span> <lb n="794"/><span>gur bhuail.</span> <lb n="795"/><span>go mbuailean.</span> <lb n="796"/><span>go mbuailfig.</span> <lb n="797"/></p> </div> <pb n="22"/> <div><lb n="798"/><p><span>V. </span></p> <lb n="799"/> <lb n="800"/><p><span>MION-CHÓMHRÁ. </span></p> <lb n="801"/> <lb n="802"/><p><span>A haon (1) is cómhartha don</span> <lb n="803"/><span>chéad-rá, a dó (2) is cómhartha</span> <lb n="804"/><span>don fhreagra.</span></p> <lb n="805"/> <lb n="806"/><p><span>1. Dia dhuit! (dhíbh!) </span></p> <lb n="807"/> <lb n="808"/><p><span>2. Dia's Muire dhuit! </span> <lb n="809"/><span>1. Bail ó Dhia oraibh! </span></p> <lb n="810"/> <lb n="811"/><p><span>2. Gurab amhla dhuit!</span> <lb n="812"/><span>2. Dia's Muire dhuit! </span> <lb n="813"/><span>1. Mór[a] dhuit! </span></p> <lb n="814"/> <lb n="815"/><p><span>2. Mór' is Muire dhuit! </span></p> <lb n="816"/> <lb n="817"/><p><span>Ag Sgarúint.</span></p> <lb n="818"/> <lb n="819"/><p><span>1. Slán beó agut! (aguibh!) </span></p> <lb n="820"/> <lb n="821"/><p><span>2. Go dtéir slán!</span> <lb n="822"/><span>2. Go mbeire Dia slán tu!</span> <lb n="823"/><span>2. Go mbeire Dia slán</span> <lb n="824"/><span>a-bhaile thu!</span> <lb n="825"/><span>2. Go n-éirí an t-á leat!</span> <lb n="826"/><span>2. [Go n-éirí do bhóthar</span> <lb n="827"/><span>leat!</span> <lb n="828"/><span>2. Go n-éirí leat!]</span></p> <lb n="829"/> <lb n="830"/><p><span>An Aimsir. </span></p> <lb n="831"/> <lb n="832"/><p><span>1. Lá breá! </span> <lb n="833"/><span>2. Tá sé mar sin.</span> <lb n="834"/><span>2. 'Sea, go deimhin. </span> <lb n="835"/><span>1. Cad é an sgéal é? </span> <lb n="836"/><span>2. Maith go leór. </span> <lb n="837"/><span>1. [Conas tán tú?</span> <lb n="838"/><span>1. Conas taoi?]</span> <lb n="839"/><span>1. Conas táir?</span></p> <lb n="840"/> <lb n="841"/><p><span>1. [Conas tán sibh?]</span> <lb n="842"/><span>1. Conas táthí?</span> <lb n="843"/></p> </div> <pb n="23"/> <div><lb n="844"/><p><span>2. Maith go leór, go ra' maith</span> <lb n="845"/><span>agut.</span> <lb n="846"/><span>2. Táim go maith, slán a</span> <lb n="847"/><span>bheir.</span> <lb n="848"/><span>1. Nách breá an lá é! </span> <lb n="849"/><span>2. Is breá go léir, baochas le</span> <lb n="850"/><span>Dia!</span> <lb n="851"/><span>1. Lá fliuch! </span> <lb n="852"/><span>2. Tá sé mar sin. </span> <lb n="853"/><span>1. Nách fliuch an aimsir í! </span> <lb n="854"/><span>2. Is fliuch go deimhin, agus</span> <lb n="855"/><span>is fuar.</span> <lb n="856"/><span>1. Nách fuar an lá é! </span> <lb n="857"/><span>2. Abair é. </span> <lb n="858"/><span>1. Nách caillte an lá é! </span> <lb n="859"/><span>2. Ní cuimhin lium a leith-</span> <lb n="860"/><span>éid.</span> <lb n="861"/><span>1. Ní cuimhin ná liumsa. </span> <lb n="862"/><span>2. Ní cuimhin ná le haenne</span> <lb n="863"/><span>atá suas.</span> <lb n="864"/><span>1. Nách uafásach an uain í! </span> <lb n="865"/><span>2. Is éachtach an uain í. </span> <lb n="866"/><span>1. Nách uafásach an uain í</span> <lb n="867"/><span>le fliche!</span> <lb n="868"/><span>2. Is uafásach, agus le fuaire.</span></p> <lb n="869"/> <lb n="870"/><p><span>2. D'imig an donas uirthi le</span> <lb n="871"/><span>fliche & le fuaire.</span> <lb n="872"/><span>2. Tá an mac mallachtain</span> <lb n="873"/><span>le fuaire ar an lá.</span> <lb n="874"/><span>2. D'imig an mac mallacht-</span> <lb n="875"/><span>ain ar an lá, tá sé chó fuar</span> <lb n="876"/><span>san.</span></p> <lb n="877"/> <lb n="878"/><p><span>Ar an Aonach. </span></p> <lb n="879"/> <lb n="880"/><p><span>1. An rabhais ar an aonach? </span> <lb n="881"/><span>2. [Do] bhíos. </span> <lb n="882"/><span>1. Cad a bhí agut dá dhéan-</span> <lb n="883"/><span>amh ann?</span> <lb n="884"/><span>2. Ag díol na ngamhan. </span> <lb n="885"/><span>1. Ar dhíolais iad? </span> <lb n="886"/><span>2. [Do] dhíolas. </span> <lb n="887"/><span>1. An mór a fuarais ar an</span> <lb n="888"/><span>gceann díobh?</span> <lb n="889"/></p> </div> <pb n="24"/> <div><lb n="890"/><p><span>2. Seacht bpúint deich. </span> <lb n="891"/><span>1. Ba mhaith é. </span> <lb n="892"/><span>2. Níor bh'olc é, agus uiread</span> <lb n="893"/><span>bethíoch ann.</span> <lb n="894"/><span>1. Tá an dúthig lán díobh. </span> <lb n="895"/><span>2. Tá, agus gach aenne ad</span> <lb n="896"/><span>iarraig sgarúint leó.</span> <lb n="897"/><span>1. Mar sin níl an féar ann</span> <lb n="898"/><span>chun a gcothithe.</span> <lb n="899"/><span>1. Is maith do sgarais-se led</span> <lb n="900"/><span>chuid féin díobh.</span> <lb n="901"/><span>2. Cheapas go bhfaghainn</span> <lb n="902"/><span>na hocht bpúint, nú, an</span> <lb n="903"/><span>chuid ba lú dhe, seacht</span> <lb n="904"/><span>bpúint cúig-déag.</span> <lb n="905"/><span>1. Go deimhin ní gearánta</span> <lb n="906"/><span>dhuit i n-aonchor. Fuar-</span> <lb n="907"/><span>ais rud maith.</span> <lb n="908"/><span>1. Go dtuga Dia lá maith</span> <lb n="909"/><span>dhuit!</span> <lb n="910"/><span>2. Go dtéir slán! </span></p> <lb n="911"/> <lb n="912"/><p><span>Ag teacht isteach i dTig. </span></p> <lb n="913"/> <lb n="914"/><p><span>1. Bail ó Dhia oraibh! </span> <lb n="915"/><span>1. [Bail ó Dhia anso is-</span> <lb n="916"/><span>teach!]</span> <lb n="917"/><span>1. Go mbeannaí Dia anso!</span> <lb n="918"/><span>2. Dia's Muire dhuit!</span> <lb n="919"/><span>2. [An bhail chéanna ort!] </span> <lb n="920"/><span>2. [Dé bheatha-sa!] </span> <lb n="921"/><span>1. Conas táthí go léir? </span> <lb n="922"/><span>2. Tá an tsláinte aguinn,</span> <lb n="923"/><span>baochas le Dia! Conas</span> <lb n="924"/><span>táir féin?</span> <lb n="925"/><span>1. Ag cur díom chô maith</span> <lb n="926"/><span>agus fhéadaim é.</span> <lb n="927"/><span>2. Ar thugais aon sgéal nó</span> <lb n="928"/><span>leat chúinn?</span> <lb n="929"/><span>1. Níor thugas blúire ar</span> <lb n="930"/><span>domhan. </span> <lb n="931"/><span>2. Ach! cadé an mhaith thu? </span> <lb n="932"/><span>Drid aníos chun na tine</span> <lb n="933"/><span>agus téig thu féin. Tá an</span></p> </div> <pb n="25"/> <div><lb n="934"/><p><span>lá iniubh pas cruaig ann</span> <lb n="935"/><span>féin.</span></p> <lb n="936"/> <lb n="937"/><p><span>1. Ní misde a rá [ná] go</span> <lb n="938"/><span>bhfuil.</span> <lb n="939"/><span>2. Ó thárla na prátaí bheith</span> <lb n="940"/><span>beirithe aguinn, b'fhéidir</span> <lb n="941"/><span>go n-íosfá ceann nú dhó</span> <lb n="942"/><span>acu.</span></p> <lb n="943"/> <lb n="944"/><p><span>1. Ambasa, ní hins gach aon-</span> <lb n="945"/><span>bhall do gheóinn iad. Táid</span> <lb n="946"/><span>siad ag dul i ngannach-</span> <lb n="947"/><span>úisí ag daoinibh, mar</span> <lb n="948"/><span>phrátaí.</span></p> <lb n="949"/> <lb n="950"/><p><span>2. Is geárr go mbeid na</span> <lb n="951"/><span>prátaí nó aguinn, le cún-</span> <lb n="952"/><span>amh Dé.</span></p> <lb n="953"/> <lb n="954"/><p><span>1. Is geárr go mbe siad ag-</span> <lb n="955"/><span>uibhse, ach cathin [a] bhe</span> <lb n="956"/><span>siad ag daoinibh eile?</span></p> <lb n="957"/> <lb n="958"/><p><span>2. Ba cheart do gach aenne</span> <lb n="959"/><span>cúpla iumaire prátaí luath</span> <lb n="960"/><span>do bheith aige i gcóir an</span> <lb n="961"/><span>tsaosúir.</span></p> <lb n="962"/> <lb n="963"/><p><span>1. Ó! 'sea 'sdó! Dá ndin-</span> <lb n="964"/><span>eadh gach aenne an ceart,</span> <lb n="965"/><span>bheadh an saol go dian-</span> <lb n="966"/><span>mhaith. Ach b'fhéidir</span> <lb n="967"/><span>nách é gach aenne go</span> <lb n="968"/><span>mbeadh an chóir aige, ná</span> <lb n="969"/><span>d'fhéadfadh an aimsir do</span> <lb n="970"/><span>fhrithálamh.</span></p> <lb n="971"/> <lb n="972"/><p><span>2. Bheidís díomhaoin an</span> <lb n="973"/><span>fhaid do bheidís dhá dhéan-</span> <lb n="974"/><span>amh. Agus "dá mbeadh</span> <lb n="975"/><span>suineann go Samhain ann,</span> <lb n="976"/><span>bheadh breall ar dhuine</span> <lb n="977"/><span>éigin."</span></p> <lb n="978"/> <lb n="979"/><p><span>1. Ambasa, is seanfhocal é. </span> <lb n="980"/><span>2. 'Sea, agus ní sáraítear a</span> <lb n="981"/><span>leithéidí.</span></p> <lb n="982"/> <lb n="983"/><p><span>1. 'Sea! Beannacht Dé</span></p> </div> <pb n="26"/> <div><lb n="984"/><p><span>aguibh istig agus amuich!</span></p> <lb n="985"/> <lb n="986"/><p><span>Is cuma dhom anois cadé</span> <lb n="987"/><span>an cor do bhéarfaig me an</span> <lb n="988"/><span>chuid eile den lá.</span></p> <lb n="989"/> <lb n="990"/><p><span>2. Mhuise, ní hé an méid sin</span> <lb n="991"/><span>do chuirfig puinn mas-</span> <lb n="992"/><span>mais ort. Is lag is cóir é</span> <lb n="993"/><span>mhaíomh ort.</span> <lb n="994"/></p> </div> <pb n="27"/> <div><lb n="995"/><p><span>VI. </span></p> <lb n="996"/> <lb n="997"/><p><span>déin nú din. </span></p> <lb n="998"/> <lb n="999"/><p><span>Déin éisteacht (= Éist). </span> <lb n="1000"/><span>Déin gluaiseacht (= Gluais). </span> <lb n="1001"/><span>Déin stad. </span> <lb n="1002"/><span>Déin do bhéal do dhúna. </span> <lb n="1003"/><span>Déin aire thúirt dod ghnó</span> <lb n="1004"/><span>féin. </span> <lb n="1005"/><span>Déin gan bheith 'om bodhra. </span> <lb n="1006"/><span>Déin na ba do chrúth. </span> <lb n="1007"/><span>Déin an capall do ghabháil. </span> <lb n="1008"/><span>Ar dhinis an doras do dhúna? </span> <lb n="1009"/><span>Ar dhinis an tine do choigilt? </span> <lb n="1010"/><span>Ar chuiris amach an gadhar? </span> <lb n="1011"/><span>Ar dhinis an doras do dhúna</span> <lb n="1012"/><span>air?</span></p> <lb n="1013"/> <lb n="1014"/><p><span>Ar dhinis an císte? </span> <lb n="1015"/><span>Ar dhinis é fhuine go maith? </span> <lb n="1016"/><span>Do dhineas. </span> <lb n="1017"/><span>Ná déin guid. </span> <lb n="1018"/><span>Ná déin marú. </span> <lb n="1019"/><span>Ná déin dearmad [nú dear-</span> <lb n="1020"/><span>úd]. </span> <lb n="1021"/><span>Déinig úr ndícheall. </span> <lb n="1022"/><span>Ná déin dá chuid ded dhí-</span> <lb n="1023"/><span>cheall.</span></p> <lb n="1024"/> <lb n="1025"/><p><span>Tá sé ag déanamh orainn.</span></p> <lb n="1026"/> <lb n="1027"/><p><span>Cuir an bia ar an mbórd. </span> <lb n="1028"/><span>Cuir an chuideachta 'na suí. </span> <lb n="1029"/><span>Cuir faor ar na sgeanaibh. </span> <lb n="1030"/><span>Ná cuir an leanbh ag gol. </span> <lb n="1031"/><span>Cuir amach an madra. </span> <lb n="1032"/><span>Cuir chút é sin. </span> <lb n="1033"/><span>Cuirig ar chrannaibh é. </span> <lb n="1034"/><span>Cuir ormsa é. </span> <lb n="1035"/><span>Cuirim-se ortsa é. </span> <lb n="1036"/></p> </div> <pb n="28"/> <div><lb n="1037"/><p><span>"Cuir me feasta." </span> <lb n="1038"/><span>Cuir díot! nú Cuir an tal-</span> <lb n="1039"/><span>amh díot. </span> <lb n="1040"/><span>Tá sé ag cur de. </span> <lb n="1041"/><span>Tá sé ag cur an bhóthir</span> <lb n="1042"/><span>de. </span> <lb n="1043"/><span>Cuir umut. </span> <lb n="1044"/><span>Cuirim ort! </span> <lb n="1045"/><span>Tá teinneas fiacal ag cur orm. </span> <lb n="1046"/><span>Bíonn teinneas fiacal ag cur</span> <lb n="1047"/><span>orm. </span> <lb n="1048"/><span>Tá an fuacht ag cur air. </span> <lb n="1049"/><span>Tá an brothal ag cur air. </span> <lb n="1050"/><span>Táid dathacha ag cur orm. </span> <lb n="1051"/><span>Ná cuir orm & ní chuirfead</span> <lb n="1052"/><span>ort. </span> <lb n="1053"/><span>Chuir san go mór air. </span> <lb n="1054"/><span>Níl aon chur 'na chuinnibh</span> <lb n="1055"/><span>sin agum. </span> <lb n="1056"/><span>Ná cuir leis & ná buin uaig. </span> <lb n="1057"/><span>Cuir an gadhar leis an muic. </span> <lb n="1058"/><span>Cuir an dlí air. </span> <lb n="1059"/><span>Cuir smacht air. </span> <lb n="1060"/><span>Cuir eagla air. shed me.</span> <lb n="1061"/><span>Chuirfead-sa iachaint ort</span> <lb n="1062"/><span>stad. </span> <lb n="1063"/><span>Cuirfead a mhalairt de chú-</span> <lb n="1064"/><span>ram ort. </span> <lb n="1065"/><span>Cadé an geall do chuirfeá</span> <lb n="1066"/><span>ann? </span> <lb n="1067"/><span>Cuirfead lea-ghalún pórtair</span> <lb n="1068"/><span>leat ann. </span> <lb n="1069"/><span>Cuirfead leat é! </span> <lb n="1070"/><span>Tá sé ag cur 's ag cúiteamh. </span> <lb n="1071"/><span>Táir ag cur an dín suas. </span> <lb n="1072"/><span>Tá an coirce curtha aguinn. </span> <lb n="1073"/><span>Táimíd ag cur cré suas. </span></p> </div> <pb n="29"/> <div><lb n="1074"/><p><span>Táimíd-ne ag cur na haith-</span> <lb n="1075"/><span>chré suas.</span></p> <lb n="1076"/> <lb n="1077"/><p><span>Chuir sé bréag orm. </span> <lb n="1078"/><span>Tá sé ag cur suas don bhia. </span> <lb n="1079"/><span>Cuir deoch fé. </span> <lb n="1080"/><span>Cuir aoile fé. </span> <lb n="1081"/><span>Cuir smeara fé. </span> <lb n="1082"/><span>Cuir fé ghuí an phobail é. </span> <lb n="1083"/><span>Cuir fé. </span> <lb n="1084"/><span>Tá sé ag cur s[h]neachtaig. </span> <lb n="1085"/><span>Tá sé ag cur fearthanna. </span> <lb n="1086"/><span>Ta sé ag cur s[h]eaca. </span> <lb n="1087"/><span>Cuireadh an leabhar air. </span> <lb n="1088"/><span>Cuir a-bhaile an iasacht. </span> <lb n="1089"/><span>"Nig a chosa, </span> <lb n="1090"/><span>Cuir a-cholla é, </span> <lb n="1091"/><span>Bog deoch don tseanduine." </span> <lb n="1092"/><span>Chuir sé liú as. </span> <lb n="1093"/><span>Chuir sé athine ortha. </span> <lb n="1094"/><span>Chuir sé eólas orm. </span> <lb n="1095"/><span>Chuir sé a rian. </span> <lb n="1096"/><span>Chuirfeadh sé rian na lachan</span> <lb n="1097"/><span>ar an uisge.</span></p> <lb n="1098"/> <lb n="1099"/><p><span>Chuir sé stró orm. </span> <lb n="1100"/><span>Cuir uait!</span> <lb n="1101"/><span>Cuirig uaibh! </span> <lb n="1102"/><span>Chuir sé fé i gCorcaig. </span> <lb n="1103"/><span>Chuireas róm é dhéanamh. </span> <lb n="1104"/><span>Cuireadh mallacht air. </span> <lb n="1105"/><span>Cuireadh fé chuinnealbháth</span> <lb n="1106"/><span>é.</span> <lb n="1107"/><span>Cuireadh fé ghrádaibh é. </span> <lb n="1108"/><span>Cuireadh a-mú é. </span> <lb n="1109"/><span>Bíonn tú i gcónaí ag cur síos</span> <lb n="1110"/><span>ar an dté.</span></p> <lb n="1111"/> <lb n="1112"/><p><span>Tá cur síos ar an gcoga sa</span> <lb n="1113"/><span>nócht iniubh.</span> <lb n="1114"/></p> </div> <pb n="30"/> <div><lb n="1115"/><p><span>Ná cuir 'na cheann. </span> <lb n="1116"/><span>Chuir sé culaith éadaig dhá</span> <lb n="1117"/><span>dhéanamh.</span></p> <lb n="1118"/> <lb n="1119"/><p><span>Cuir slacht air. </span> <lb n="1120"/><span>Cuir i gcás gur saighdiúir</span> <lb n="1121"/><span>mise. </span> <lb n="1122"/><span>Cuireadh ar bun é. </span> <lb n="1123"/><span>Ná cuir im leith-se é. </span> <lb n="1124"/><span>Cuir i leataoibh é. </span></p> <lb n="1125"/> <lb n="1126"/><p><span>túir (tabhair). </span></p> <lb n="1127"/> <lb n="1128"/><p><span>Túir dom deoch. Tr'om</span> <lb n="1129"/><span>deoch. </span> <lb n="1130"/><span>Túir dom é. Tr'om é. </span> <lb n="1131"/><span>Túir uait an sgian. </span> <lb n="1132"/><span>Tóg an chloch so. </span> <lb n="1133"/><span>Túir fúthi. </span> <lb n="1134"/><span>Thug sé fobha fé. </span> <lb n="1135"/><span>Thug sé fúm go binn é. </span> <lb n="1136"/><span>Túir do thuairim. </span> <lb n="1137"/><span>Túir leat an capall. </span> <lb n="1138"/><span>Túir chúm é. </span> <lb n="1139"/><span>Is minic [a] thug na cleití an</span> <lb n="1140"/><span>fheóil leó.</span></p> <lb n="1141"/> <lb n="1142"/><p><span>Tá sé túrtha. </span> <lb n="1143"/><span>Tá sé túrtha (nú tugtha) don</span> <lb n="1144"/><span>locht san. </span> <lb n="1145"/><span>Mac tabhartha. Clann</span> <lb n="1146"/><span>tabhartha. </span> <lb n="1147"/><span>Túir an leabhar ann! </span> <lb n="1148"/><span>Túir "bachall" ar dhuine</span> <lb n="1149"/><span>éigin sar a dtúrfí ort é.</span></p> <lb n="1150"/> <lb n="1151"/><p><span>Ná túir ainm Dé gan fáth.</span> <lb n="1152"/></p> </div> <pb n="31"/> <div><lb n="1153"/><p><span>Túir do dhrom leis. </span> <lb n="1154"/><span>Thug sé a chúl leis an dtig. </span> <lb n="1155"/><span>Cadé an tacaíocht do bhéar-</span> <lb n="1156"/><span>fair dom sa ghabhar?</span></p> <lb n="1157"/> <lb n="1158"/><p><span>Aon tacaíocht is maith leat,</span> <lb n="1159"/><span>ach go dtúrfair-se radharc</span> <lb n="1160"/><span>a shúl & lúth a chos do.</span></p> <lb n="1161"/> <lb n="1162"/><p><span>Thugais t'éthach! </span> <lb n="1163"/><span>Thugais easgaine. </span> <lb n="1164"/><span>Thugas seachtain ann. </span> <lb n="1165"/><span>Thug sé rátha 'na luí. </span> <lb n="1166"/><span>Thugas bliain 'od chosaint</span> <lb n="1167"/><span>ar thine & ar uisge.</span></p> <lb n="1168"/> <lb n="1169"/><p><span>Thugas fé ndeara an solas. </span> <lb n="1170"/><span>Thugas iarracht ar éirí. </span> <lb n="1171"/><span>Túirt-suas.</span> <lb n="1172"/><span>Tá túirt-suas maith air. </span> <lb n="1173"/><span>Tá túirt-suas mór air. </span> <lb n="1174"/><span>Tugadh túirt-suas do. </span> <lb n="1175"/><span>Cuireadh túirt-suas duine</span> <lb n="1176"/><span>uasail air.</span></p> <lb n="1177"/> <lb n="1178"/><p><span>Tá sé túrtha suas.</span></p> <lb n="1179"/> <lb n="1180"/><p><span>Thug sé suas. </span> <lb n="1181"/><span>Tá túrtha suas aige. </span> <lb n="1182"/><span>Bhí túrtha suas aige. </span> <lb n="1183"/><span>Thugas m'anam. </span> <lb n="1184"/><span>Thug sé leabhar éthig. </span> <lb n="1185"/><span>Beig túirt-amach ann. </span> <lb n="1186"/><span>Beig ana-thúirt-amach ag-</span> <lb n="1187"/><span>uinn.</span></p> <lb n="1188"/> <lb n="1189"/><p><span>Iad do thúirt dá chéile. </span> <lb n="1190"/><span>Is deacair fírinne & éthach</span> <lb n="1191"/><span>a thúirt dá chéile.</span></p> <lb n="1192"/> <lb n="1193"/><p><span>Fear maith. Bean mhaith.</span> <lb n="1194"/><span>Rud maith.</span></p> <lb n="1195"/> <lb n="1196"/><p><span>Is maith é.</span> <lb n="1197"/></p> </div> <pb n="32"/> <div><lb n="1198"/><p><span>Is maith é sin. </span> <lb n="1199"/><span>Maith go leór! </span> <lb n="1200"/><span>Go ra' maith agut! </span> <lb n="1201"/><span>Ná ra' maith agut! </span> <lb n="1202"/><span>Gan bhaochas duit.</span> <lb n="1203"/><span>Is maith do dhinis é. </span> <lb n="1204"/><span>Ní har mhatha leat tugadh</span> <lb n="1205"/><span>an chómhairle sin duit.</span></p> <lb n="1206"/> <lb n="1207"/><p><span>Mar mhatha leis féin isea</span> <lb n="1208"/><span>dhinean an cat crónán.</span></p> <lb n="1209"/> <lb n="1210"/><p><span>Fliuchfar Tadhg; & is maith</span> <lb n="1211"/><span>an sgéal é, nuair nár fhan</span> <lb n="1212"/><span>sé istig.</span></p> <lb n="1213"/> <lb n="1214"/><p><span>Nách maith nár fhanais</span> <lb n="1215"/><span>féin istig!</span></p> <lb n="1216"/> <lb n="1217"/><p><span>Din rud ar do mháthir. </span> <lb n="1218"/><span>Nách maith ná dinean tú</span> <lb n="1219"/><span>féin rud ar do mháthir!</span></p> <lb n="1220"/> <lb n="1221"/><p><span>Airiú, nách maith é! </span> <lb n="1222"/><span>Maith an áit go rabhais!</span></p> <lb n="1223"/> <lb n="1224"/><p><span>Ba mhaith an mhaise dhuit é.</span></p> <lb n="1225"/> <lb n="1226"/><p><span>"Is dána an mhaise dhuit</span> <lb n="1227"/><span>seasamh i ndiaig do luit."</span></p> <lb n="1228"/> <lb n="1229"/><p><span>Maith mar [a] thárla.</span> <lb n="1230"/><span>"An fíon dá chathamh ag</span> <lb n="1231"/><span>mathibh na tíre."</span></p> <lb n="1232"/> <lb n="1233"/><p><span>Matha na Mumhan. </span></p> <lb n="1234"/> <lb n="1235"/><p><span>Maith d[h[o]m an méid sin. </span> <lb n="1236"/><span>Maith d[h]om an sgilling. </span> <lb n="1237"/><span>Ní mhaithfear [nú ní maith-</span> <lb n="1238"/><span>fear] puinn duit.</span></p> <lb n="1239"/> <lb n="1240"/><p><span>Mathún[ach]as. </span> <lb n="1241"/></p> </div> <pb n="33"/> <div><lb n="1242"/><p><span>mór. </span></p> <lb n="1243"/> <lb n="1244"/><p><span>Is mór le rá é. </span> <lb n="1245"/><span>Ní mór le rá é. </span> <lb n="1246"/><span>Is suarach le rá é. </span> <lb n="1247"/><span>Ní mór le rá é. </span> <lb n="1248"/><span>Is mór an sgéal é. </span> <lb n="1249"/><span>Ní mór dhom gluaiseacht. </span> <lb n="1250"/><span>Ní mór dhom fille. </span> <lb n="1251"/><span>Ní mór linn duit. </span> <lb n="1252"/><span>Ní mór lium do é. </span> <lb n="1253"/><span>Ní mór ná go bhfuil sé ite. </span> <lb n="1254"/><span>Ní mór ná go raibh sé déanta. </span> <lb n="1255"/><span>Ní mór ná go mbe sé críoch-</span> <lb n="1256"/><span>naithe.</span> <lb n="1257"/><span>Ní mór lium é. </span> <lb n="1258"/><span>Is mór an náire dhuit é. </span> <lb n="1259"/><span>Nách mór éirís! </span> <lb n="1260"/><span>Daoine móra. </span> <lb n="1261"/><span>Is sleamhain iad leacacha</span> <lb n="1262"/><span>an tí mhóir. </span> <lb n="1263"/><span>Go mór mór. </span> <lb n="1264"/><span>Ní móide go raghad. </span></p> <lb n="1265"/> <lb n="1266"/><p><span>Is bád beag é. </span> <lb n="1267"/><span>Is beag an bád é. </span> <lb n="1268"/><span>Is lú an bád eile ná é. </span> <lb n="1269"/><span>Is beag orm é. </span> <lb n="1270"/><span>Is beag lium é.</span> <lb n="1271"/></p> </div> <pb n="34"/> <div><lb n="1272"/><p><span>Is beag atá ann díobh. </span> <lb n="1273"/><span>Is beag ná go bhfuilim sásta. </span> <lb n="1274"/><span>Is beag má tá aenne i nÉirinn</span> <lb n="1275"/><span>d'fhéadfadh é dhéanamh.</span> <lb n="1276"/><span>Is beag an sgéal é. </span> <lb n="1277"/><span>Ba bheag an sgéal é dá</span> <lb n="1278"/><span>n-imíodh sé níos measa</span> <lb n="1279"/><span>air.</span> <lb n="1280"/><span>Is beag an iúna. </span> <lb n="1281"/><span>Is beag a' bhrí é. </span> <lb n="1282"/><span>Is beag a' mhaith é. </span> <lb n="1283"/><span>Is beag an chabhair thu. </span> <lb n="1284"/><span>Ní beag dhom san. </span> <lb n="1285"/><span>Ní beag lium é. </span> <lb n="1286"/><span>Beag a mhaith sagart gan</span> <lb n="1287"/><span>cléireach.</span></p> <lb n="1288"/> <lb n="1289"/><p><span>Túir déirc don mhnaoi</span> <lb n="1290"/><span>bhoicht, a bheag nú a</span> <lb n="1291"/><span>mhór.</span></p> <lb n="1292"/> <lb n="1293"/><p><span>Níl a bheag ná a mhór agum. </span> <lb n="1294"/><span>Is beag dá mhearathal ort. </span> <lb n="1295"/><span>Is beag dá fhios agut. </span></p> <lb n="1296"/> <lb n="1297"/><p><span>D'fhan an sgéal mar sin. </span> <lb n="1298"/><span>Sgéal thairis! </span> <lb n="1299"/><span>Tá an sgéal go breac thall</span> <lb n="1300"/><span>acu.</span></p> <lb n="1301"/> <lb n="1302"/><p><span>Tá an sgéal go hainnis</span> <lb n="1303"/><span>aguibh.</span> <lb n="1304"/><span>Conus tá an sgéal acu? </span> <lb n="1305"/><span>Cadé an sgéal é? </span> <lb n="1306"/><span>Cuir sgéal chútha. </span> <lb n="1307"/><span>Is túisge deoch ná sgéal. </span> <lb n="1308"/><span>Is mór an sgéal é. </span> <lb n="1309"/><span>Is beag an sgéal é. </span> <lb n="1310"/></p> </div> <pb n="35"/> <div><lb n="1311"/><p><span>Is trua an sgéal é. </span> <lb n="1312"/><span>Is olc an sgéal é. </span> <lb n="1313"/><span>Is tiubaisteach an sgéal é. </span> <lb n="1314"/><span>Is millte an sgéal é. </span> <lb n="1315"/><span>Is mí-ábharach an sgéal é. </span> <lb n="1316"/><span>Is greannúr an sgéal é. </span> <lb n="1317"/><span>Is ait an sgéal é. </span> <lb n="1318"/><span>Sgéal gan dath! </span> <lb n="1319"/><span>Sgéal an chaipín deirg. </span> <lb n="1320"/><span>A sgéal féin sgéal gach aenne,</span> <lb n="1321"/><span>& sgéal an chait a phisgín.</span></p> <lb n="1322"/> <lb n="1323"/><p><span>Cuid den arán. </span> <lb n="1324"/><span>Cuid den fheóil. </span> <lb n="1325"/><span>Cuir uait cuid den chaint. </span> <lb n="1326"/><span>Ceapan sé mo chuid do</span> <lb n="1327"/><span>bhreith leis.</span></p> <lb n="1328"/> <lb n="1329"/><p><span>Ní hé do chuid é. </span> <lb n="1330"/><span>Ní beag d'aenne a chuid féin. </span> <lb n="1331"/><span>Níl sé sásta lena chuid féin</span> <lb n="1332"/><span>gan cuid an fhir thall do</span> <lb n="1333"/><span>bheith 'na teannta aige.</span></p> <lb n="1334"/> <lb n="1335"/><p><span>Mo chuid fola. </span> <lb n="1336"/><span>Mo chuid airgid. </span> <lb n="1337"/><span>Mo chuid tailimh. </span> <lb n="1338"/><span>Mo chuid arúir. </span> <lb n="1339"/><span>Mo chuid féir. </span> <lb n="1340"/><span>Mo thalamh. </span> <lb n="1341"/><span>Mo chuid gruaige. </span> <lb n="1342"/><span>Mo ghruaig. </span> <lb n="1343"/><span>Mo chuid leabhar.</span> <lb n="1344"/><span>Mo leabhair. </span> <lb n="1345"/><span>Mo leabhar. </span> <lb n="1346"/><span>Leabhar lium. </span> <lb n="1347"/><span>Talamh lium. </span> <lb n="1348"/></p> </div> <pb n="36"/> <div><lb n="1349"/><p><span>Tusa & do chuid óil fé ndeár</span> <lb n="1350"/><span>an obair seo.</span></p> <lb n="1351"/> <lb n="1352"/><p><span>Tá breall ort féin & ar do</span> <lb n="1353"/><span>chuid faireacháin.</span></p> <lb n="1354"/> <lb n="1355"/><p><span>Ní dhíolfair an cíos led</span> <lb n="1356"/><span>chuid rinnce.</span></p> <lb n="1357"/> <lb n="1358"/><p><span>Leog dom féin led chuid</span> <lb n="1359"/><span>cainte.</span></p> <lb n="1360"/> <lb n="1361"/><p><span>Tusa & do chuid críche thug</span> <lb n="1362"/><span>an méid sin orainn.</span></p> <lb n="1363"/> <lb n="1364"/><p><span>Cadé an chuid atá agutsa</span> <lb n="1365"/><span>dhe?</span> <lb n="1366"/><span>Níl aon chuid agut de. </span> <lb n="1367"/><span>Ná cath amach an t-uisge</span> <lb n="1368"/><span>salach go mbeig an chuid</span> <lb n="1369"/><span>ghlan istig agut.</span></p> <lb n="1370"/> <lb n="1371"/><p><span>Éist, a chuid! </span> <lb n="1372"/><span>Mo chuid den tsaol thu! </span> <lb n="1373"/><span>Tar a leith, a chuidín. </span> <lb n="1374"/><span>Cuid na huíche. </span> <lb n="1375"/><span>An té bhíon amuich, fuaran</span> <lb n="1376"/><span>a chuid.</span></p> <lb n="1377"/> <lb n="1378"/><p><span>Ní beag do dhuine gan chuid</span> <lb n="1379"/><span>de chuin é féin.</span></p> <lb n="1380"/> <lb n="1381"/><p><span>Duine gan chuid. </span> <lb n="1382"/><span>An chuid is lú dhe. </span> <lb n="1383"/><span>An chuid is lú dhe, dhá uair</span> <lb n="1384"/><span>sa mbliain.</span> <lb n="1385"/><span>Tá do chuid is do chlú agut. </span> <lb n="1386"/><span>Mo chuid den mhin. </span> <lb n="1387"/><span>Mo chuid mine. </span> <lb n="1388"/><span>An chuid is feárr acu. </span></p> <lb n="1389"/> <lb n="1390"/><p><span>An chuid is mó acu. </span> <lb n="1391"/><span>A n-urmhór.</span> <lb n="1392"/><span>A bhfurmhór.</span></p> <lb n="1393"/> <lb n="1394"/><p><span>An chuid eile.</span> <lb n="1395"/><span>Dhin sí dhá chuid den tlú. </span> <lb n="1396"/></p> </div> <pb n="37"/> <div><lb n="1397"/><p><span>Mór-chuid</span> <lb n="1398"/><span>Cuid mhór.</span> <lb n="1399"/><span>Cuid mhaith.</span></p> <lb n="1400"/> <lb n="1401"/><p><span>Ana-chuid fíona. </span> <lb n="1402"/><span>An chuid ná fuaramair. </span></p> <lb n="1403"/> <lb n="1404"/><p><span>An focal ceart. </span> <lb n="1405"/><span>Tá an ceart agut. </span> <lb n="1406"/><span>Tá smut den cheart aige. </span> <lb n="1407"/><span>Níl uaim ach mo cheart. </span> <lb n="1408"/><span>Ní bhfaghair ach do cheart. </span> <lb n="1409"/><span>Túir a cheart féin do Shaosar. </span> <lb n="1410"/><span>Cadé a mhaith a rá ach an</span> <lb n="1411"/><span>ceart?</span> <lb n="1412"/><span>Isé an 'chloch ghorm' i</span> <lb n="1413"/><span>gceart é.</span></p> <lb n="1414"/> <lb n="1415"/><p><span>Níl an t-úll so aibig i</span> <lb n="1416"/><span>gceart.</span> <lb n="1417"/><span>Níl sé teann i gceart fós. </span> <lb n="1418"/><span>Níl sé teann sa cheart agut. </span> <lb n="1419"/><span>Níl sé teann 'na cheart agut. </span> <lb n="1420"/><span>Níor lomais i gceart é. </span> <lb n="1421"/><span>Níor lomais sa cheart é. </span> <lb n="1422"/><span>Níor lomais 'na cheart é. </span> <lb n="1423"/><span>B'áil leis, de chorp ceart, go</span> <lb n="1424"/><span>leogfinn an bhó bheag leis.</span></p> <lb n="1425"/> <lb n="1426"/><p><span>De chorp ceart. </span> <lb n="1427"/><span>Corp na héagóra. </span> <lb n="1428"/><span>Le corp díomhaointis. </span> <lb n="1429"/><span>Is cuma nú aincheart lom-</span> <lb n="1430"/><span>cheart.</span> <lb n="1431"/></p> </div> <pb n="38"/> <div><lb n="1432"/><p><span>An rí féin (not an rí é féin). </span> <lb n="1433"/><span>Mé féin. Tú féin. Iad féin. </span> <lb n="1434"/><span>Ca bhfuil sé féin? </span> <lb n="1435"/><span>Ca bhfuil sí féin? </span> <lb n="1436"/><span>Mise féin. </span> <lb n="1437"/><span>Mo chapall féin. </span> <lb n="1438"/><span>Mo chapall-sa. </span> <lb n="1439"/><span>Tadhg féin. </span> <lb n="1440"/><span>Bhíos féin ann. </span> <lb n="1441"/><span>Dhineas féin é. </span> <lb n="1442"/><span>Din féin é. </span> <lb n="1443"/><span>Din-se é. </span> <lb n="1444"/><span>Din féin an doras do dhúna. </span> <lb n="1445"/><span>Mar sin féin. </span> <lb n="1446"/><span>Tá an donas féin air. </span> <lb n="1447"/><span>Ná an uair sin féin. </span> <lb n="1448"/><span>Stad anois féin de. </span> <lb n="1449"/><span>Cé [hé] tu féin, a ghiulla</span> <lb n="1450"/><span>thall?</span></p> <lb n="1451"/> <lb n="1452"/><p><span>Cé hé féin? </span></p> <lb n="1453"/> <lb n="1454"/><p><span>Ní cúrsaí gáirí é. </span> <lb n="1455"/><span>Ní cúrsaí cainte é. </span> <lb n="1456"/><span>Ní cúrsaí ceisnimh é. </span> <lb n="1457"/><span>Tá dúil i gcaint acu. B'fhéi-</span> <lb n="1458"/><span>dir go bhfuil cúrsaí cainte</span> <lb n="1459"/><span>anois acu!</span></p> <lb n="1460"/> <lb n="1461"/><p><span>Seo, seo! Cuir uait an</span> <lb n="1462"/><span>chaint sin, & tairig chút</span> <lb n="1463"/><span>rud éigin eile mar chúrsaí</span> <lb n="1464"/><span>magaig.</span></p> <lb n="1465"/> <lb n="1466"/><p><span>Ní labhraim leis an nduine,</span> <lb n="1467"/><span>ná ní dhinim aon chur-</span> <lb n="1468"/><span>isteach air; ach i gcúrsaí</span> <lb n="1469"/><span>aon díobhála do dhéanamh</span> <lb n="1470"/><span>do, ní dhéanfinn a leithéid.</span> <lb n="1471"/></p> </div> <pb n="39"/> <div><lb n="1472"/><p><span>I gcúrsaí na hoibre seo ar</span> <lb n="1473"/><span>siúl i dtaobh talúintí &</span> <lb n="1474"/><span>cíosa, is amhla(ig) mar atá</span> <lb n="1475"/><span>an sgéal, is ar éigin atá</span> <lb n="1476"/><span>anois sa talamh is feárr</span> <lb n="1477"/><span>daoine do chothú, & gan</span> <lb n="1478"/><span>cíos do bhac.</span></p> <lb n="1479"/> <lb n="1480"/><p><span>I gcúrsaí an sgéil seo ar siúl</span> <lb n="1481"/><span>agutsa, is fada nár airíos</span> <lb n="1482"/><span>sgéal is lú deabhramh ná é.</span></p> <lb n="1483"/> <lb n="1484"/><p><span>Chathis tamall maith id</span> <lb n="1485"/><span>chúrsaíbh.</span></p> <lb n="1486"/> <lb n="1487"/><p><span>Bhí Aogán Ó Rathile i dtig</span> <lb n="1488"/><span>lá. Bhí fear eile sa tig, &</span> <lb n="1489"/><span>stíovard duine uasail do</span> <lb n="1490"/><span>b'ea é. 'Stiúirdín' a</span> <lb n="1491"/><span>thugadh na daoine air.</span> <lb n="1492"/><span>Bhí maidrín ag an stíov-</span> <lb n="1493"/><span>ard, & 'Diúicín' do</span> <lb n="1494"/><span>b'ainm do. Maidrín beag</span> <lb n="1495"/><span>géar do b'ea é. Tháinig</span> <lb n="1496"/><span>an sagart go dtí an tig an</span> <lb n="1497"/><span>lá céanna. Le linn an</span> <lb n="1498"/><span>tsagairt do theacht an</span> <lb n="1499"/><span>doras isteach, do léim</span> <lb n="1500"/><span>'Diúicín,' & rug sé ar</span> <lb n="1501"/><span>sháil air. Níor dhin an</span> <lb n="1502"/><span>sagart ach breith ar dhá</span> <lb n="1503"/><span>chois deirig ar 'Dhiúi-</span> <lb n="1504"/><span>cín' & buille dhá cheann</span> <lb n="1505"/><span>do bhuala ar an dtáirsig,</span> <lb n="1506"/><span>gur mhairbh é, go ndubh-</span> <lb n="1507"/><span>airt Aogán an laoi:</span></p> <lb n="1508"/> <lb n="1509"/><p><span>'A Dhiúicín an anma,</span> <lb n="1510"/><span>is deacrach do chúrsaí,</span> <lb n="1511"/><span>Ag teacht chun an Aifrinn</span> <lb n="1512"/><span>le hiumarca 'n umh-</span> <lb n="1513"/><span>laíocht.</span></p> <lb n="1514"/> <lb n="1515"/><p><span>Do cheann ar an dtairsig</span> <lb n="1516"/><span>go daingean do dlúth-</span> <lb n="1517"/><span>íodh, —</span> <lb n="1518"/></p> </div> <pb n="40"/> <div><lb n="1519"/><p><span>Ach ní bás gan sagart fuair</span> <lb n="1520"/><span>do mhadra, a Stiúirdín."</span></p> <lb n="1521"/> <lb n="1522"/><p><span>Déin do ghnó féin. </span> <lb n="1523"/><span>Tá dro-ghnó idir lámhaibh</span> <lb n="1524"/><span>agut.</span></p> <lb n="1525"/> <lb n="1526"/><p><span>Mara bhfaghair gnó, déin</span> <lb n="1527"/><span>gnó.</span></p> <lb n="1528"/> <lb n="1529"/><p><span>Gnó cleamhnais atá acu. </span> <lb n="1530"/><span>Gnó léinn.</span> <lb n="1531"/><span>Gnó ealaíon. </span> <lb n="1532"/><span>Gnó céirde. </span> <lb n="1533"/><span>Gnó táilliúra. </span> <lb n="1534"/><span>Gnó ceannaíochta. </span> <lb n="1535"/><span>Gnóthí ceannaíochta. </span> <lb n="1536"/><span>Gnóthí léinn. </span> <lb n="1537"/><span>Gnóthí eagailse. </span> <lb n="1538"/><span>Gnóthí creidimh. </span> <lb n="1539"/><span>Gnó an fhir thall. </span> <lb n="1540"/><span>Gnóthí puiblí. </span> <lb n="1541"/><span>Gnóthí príováideacha. </span> <lb n="1542"/><span>Gnóthí iasachta. </span> <lb n="1543"/><span>Gnóthí sa bhaile (nú ag</span> <lb n="1544"/><span>baile).</span> <lb n="1545"/><span>Gnóthí feisireachta. </span> <lb n="1546"/><span>Gnóthí miltneachta. </span> <lb n="1547"/><span>Gnóthí cogaig. </span> <lb n="1548"/><span>Gnóthí luingeas. </span> <lb n="1549"/><span>Gnó sráide. </span> <lb n="1550"/><span>Gnó tuatha. </span> <lb n="1551"/><span>Gnóthí móra. </span> <lb n="1552"/><span>Gnóthí gan tairfe. </span> <lb n="1553"/><span>Gnóthí gan bhun gan bhárr. </span> <lb n="1554"/><span>Gnóthí poiliteacha. </span> <lb n="1555"/><span>Gnóthí gan chiall. </span> <lb n="1556"/></p> </div> <pb n="41"/> <div><lb n="1557"/><p><span>Gnóthí gan mheabhair. </span> <lb n="1558"/><span>"Gan ghnó gan obair ag</span> <lb n="1559"/><span>imeacht an lá so,</span> <lb n="1560"/><span>Gnó abhrais. </span> <lb n="1561"/><span>Cadé an gnó atá agut ann? </span> <lb n="1562"/><span>Cadé an gnó atá agut de? </span> <lb n="1563"/><span>D'aon-ghnó isea do dhineas</span> <lb n="1564"/><span>é mar olc air.</span> <lb n="1565"/><span>Tá gnó nách é agum. </span> <lb n="1566"/><span>Gnó táirne. </span> <lb n="1567"/><span>Is leamh an gnó dhuit é. </span> <lb n="1568"/><span>Obair theampaill. </span> <lb n="1569"/><span>Obair lámh. </span> <lb n="1570"/><span>Obair innill. </span> <lb n="1571"/><span>Obair shaothraithach. </span> <lb n="1572"/><span>Droh-obair. </span> <lb n="1573"/><span>Obair shnáthide. </span> <lb n="1574"/><span>Obair ealaíon. </span> <lb n="1575"/><span>Is deas an obair í seo! </span> <lb n="1576"/><span>Is maith é mo ghnó ag titim</span> <lb n="1577"/><span>libh!</span></p> <lb n="1578"/> <lb n="1579"/><p><span>Is feárr bheith díomhaoin ná</span> <lb n="1580"/><span>dro-ghnóthach.</span> <lb n="1581"/></p> </div> <pb n="42"/> <div><lb n="1582"/><p><span>Dro-ghnó. </span></p> <lb n="1583"/> <lb n="1584"/><p><span>"Déin arís me!" adeir an</span> <lb n="1585"/><span>dro-ghnó.</span> <lb n="1586"/></p> </div> <pb n="43"/> <div><lb n="1587"/><p><span>VII. - MEASGRA CAINTE.</span></p> <lb n="1588"/> <lb n="1589"/><p><span>Diarmaid. — An mar sin é? Dermot.</span> <lb n="1590"/><span>Tadhg Dubh. — Is mar. </span> <lb n="1591"/><span>D. — Cár ghabhais chúinn? </span></p> <lb n="1592"/> <lb n="1593"/><p><span>T. — Ó Thulaig. </span> <lb n="1594"/><span>D. — Bhfuil aon nócht ar</span> <lb n="1595"/><span>siúl?</span></p> <lb n="1596"/> <lb n="1597"/><p><span>T. — Blúire riamh. </span> <lb n="1598"/><span>D. — Cé hé sin aniar? </span></p> <lb n="1599"/> <lb n="1600"/><p><span>T. — Dónal Buí. </span> <lb n="1601"/><span>Dia 's Muire dhuit, a</span> <lb n="1602"/><span>Dhónail Bhuí.</span></p> <lb n="1603"/> <lb n="1604"/><p><span>Dl. — Dia 's Muire dhuit, is</span> <lb n="1605"/><span>Pádraig, a Thaidhg Dhuibh</span> <lb n="1606"/><span>Í Chróinín. Nách álainn</span> <lb n="1607"/><span>an aimsir í?</span></p> <lb n="1608"/> <lb n="1609"/><p><span>T. — Is álainn go léir, mola le</span> <lb n="1610"/><span>Dia dhá chiunn, agus is ag</span> <lb n="1611"/><span>dul i bhfeabhas atá sí.</span></p> <lb n="1612"/> <lb n="1613"/><p><span>Dl. — Ní huiriste dhi feabhas</span> <lb n="1614"/><span>mór do dhul uirthí feasta.</span></p> <lb n="1615"/> <lb n="1616"/><p><span>T. — Ambasa is fíor d[h]uit é.</span> <lb n="1617"/><span>An mbeadh aon rud sa</span> <lb n="1618"/><span>phíopa agut?</span></p> <lb n="1619"/> <lb n="1620"/><p><span>Dl. — Níl sé ró-fholamh agum,</span> <lb n="1621"/><span>& má tá féin gheóimíd rud</span> <lb n="1622"/><span>uaitse le cur ann.</span></p> <lb n="1623"/> <lb n="1624"/><p><span>T. — Gheófá agus fáilte, dá</span> <lb n="1625"/><span>mbeadh sé agum.</span></p> <lb n="1626"/> <lb n="1627"/><p><span>Dl. — Ní hea, ach gheód agus</span> <lb n="1628"/><span>fáilte, mar tá sé agut.</span> <lb n="1629"/></p> </div> <pb n="44"/> <div><lb n="1630"/><p><span>T. — Fágaim le huacht ná</span> <lb n="1631"/><span>fuil blúire agum. Níl</span> <lb n="1632"/><span>uiread & chuirfeadh fearg</span> <lb n="1633"/><span>ar do shúil.</span></p> <lb n="1634"/> <lb n="1635"/><p><span>Dl. — An seana-sgéal i gcó-</span> <lb n="1636"/><span>naí! Chuirfinn-se geall</span> <lb n="1637"/><span>anois, dá gcuardaíthí do</span> <lb n="1638"/><span>phócaí, go bhfaghfí píopa</span> <lb n="1639"/><span>breá crón agus faid an lae</span> <lb n="1640"/><span>'máirig de phíosa tobac i</span> <lb n="1641"/><span>gcúinne éigin agut.</span></p> <lb n="1642"/> <lb n="1643"/><p><span>T. — Tá go breá! 'As a</span> <lb n="1644"/><span>chómhair amach is usa</span> <lb n="1645"/><span>bréag do chur ar dhuine.'</span> <lb n="1646"/><span>Cuirfead-sa geall, má cuar-</span> <lb n="1647"/><span>daíthar thu féin, go</span> <lb n="1648"/><span>bhfaghfar dhá phíopa</span> <lb n="1649"/><span>bhreátha chróna agut, &</span> <lb n="1650"/><span>faid an lae 'máirig & an</span> <lb n="1651"/><span>lae 'manarthair de théad</span> <lb n="1652"/><span>tobac agut. Féach anois tu!</span> <lb n="1653"/><span>Tair anso, a Dhiarmaid,</span> <lb n="1654"/><span>agus cuardaímís é.</span></p> <lb n="1655"/> <lb n="1656"/><p><span>Dl. — Ní hea, ach tair anso,</span> <lb n="1657"/><span>a Dhiarmaid, agus cuar-</span> <lb n="1658"/><span>daímís Tadhg féin.</span></p> <lb n="1659"/> <lb n="1660"/><p><span>D. — Ní hea, ach seasaíg mar</span> <lb n="1661"/><span>atá aguibh agus cuardód-</span> <lb n="1662"/><span>sa beirt aguibh, agus ansan,</span> <lb n="1663"/><span>an té go bhfuil an píopa</span> <lb n="1664"/><span>agus an tobac is feárr aige,</span> <lb n="1665"/><span>bíodh air a roinnt</span> <lb n="1666"/><span>eadrainn.</span></p> <lb n="1667"/> <lb n="1668"/><p><span>T. — 'Sea go díreach! Agus</span> <lb n="1669"/><span>cé chuardóig thusa féin?</span> <lb n="1670"/><span>Ca bhfios dúinn ná gur</span> <lb n="1671"/><span>agutsa atá an tobac is</span> <lb n="1672"/><span>feárr agus an píopa is</span> <lb n="1673"/><span>feárr?</span></p> <lb n="1674"/> <lb n="1675"/><p><span>D. — Seo! Cuardaig-se me,</span> <lb n="1676"/><span>agus pé rud a gheóir</span> <lb n="1677"/><span>bíodh sé agut.</span> <lb n="1678"/></p> </div> <pb n="45"/> <div><lb n="1679"/><p><span>T. — Ní chuardód. Dá</span> <lb n="1680"/><span>mbeadh aon ní fónta agut,</span> <lb n="1681"/><span>ní bheifá chó toilteanach</span> <lb n="1682"/><span>chun do chuardaithe.</span></p> <lb n="1683"/> <lb n="1684"/><p><span>Dl. — Sea! sea! a Thaidhg,</span> <lb n="1685"/><span>tairig amach an píopa san</span> <lb n="1686"/><span>agut, agus dearg é, nú is</span> <lb n="1687"/><span>geárr go mbeig sguimh ar</span> <lb n="1688"/><span>ár bhfiaclaibh ó bheith ag</span> <lb n="1689"/><span>fithamh leis agus ag</span> <lb n="1690"/><span>cuimhneamh air.</span></p> <lb n="1691"/> <lb n="1692"/><p><span>T. — Tairiceód láithreach,</span> <lb n="1693"/><span>agus má'sea ní bhuinfe sé</span> <lb n="1694"/><span>an sguimh det fhiaclaibh-</span> <lb n="1695"/><span>se go mbuine sé dem fhiac-</span> <lb n="1696"/><span>laibh féin ar dtúis é.</span></p> <lb n="1697"/> <lb n="1698"/><p><span>Thairig Tadhg amach a</span> <lb n="1699"/><span>phíopa. Bhí sé chô dubh</span> <lb n="1700"/><span>le sméaramhán agus snas</span> <lb n="1701"/><span>ag taithneamh sa chloig-</span> <lb n="1702"/><span>eann agus sa chois aige.</span> <lb n="1703"/><span>Chuir Tadhg an chos 'na</span> <lb n="1704"/><span>bhéal agus bhuin súrac as.</span> <lb n="1705"/><span>Bhí sé stupaithe. Ní</span> <lb n="1706"/><span>raghadh ann agus ní</span> <lb n="1707"/><span>thiucfadh as. Do shín</span> <lb n="1708"/><span>Tadhg a lámh sa bhféar a</span> <lb n="1709"/><span>bhí ag fás 'na thimpal,</span> <lb n="1710"/><span>agus bhuin an dias [nú</span> <lb n="1711"/><span>léas] le n-a iungain de.</span> <lb n="1712"/><span>Ansan do sháig sé an</span> <lb n="1713"/><span>tráithnín trí chois an</span> <lb n="1714"/><span>phíopa. Ansan do chuir</span> <lb n="1715"/><span>sé an chos 'na bhéal arís,</span> <lb n="1716"/><span>agus do thairig agus do</span> <lb n="1717"/><span>shéid go breá bog réig.</span> <lb n="1718"/><span>"Sea!" ar seisean, "bíon</span> <lb n="1719"/><span>daoine ag ceannach réit-</span> <lb n="1720"/><span>eóirí i siupaíbh. B'fheárr</span> <lb n="1721"/><span>lium fhéin tráithnín mar</span> <lb n="1722"/><span>réiteóir ná an réiteóir a</span> <lb n="1723"/><span>gheófá-sa thíos i dtig an</span> <lb n="1724"/><span>chúinne agus go dtúrfá</span> <lb n="1725"/><span>dhá phingin ghuile air.</span> <lb n="1726"/></p> </div> <pb n="46"/> <div><lb n="1727"/><p><span>An bhfuil sé anois agut?"</span> <lb n="1728"/><span>Le Dónal Buí isea do</span> <lb n="1729"/><span>labhair sé.</span></p> <lb n="1730"/> <lb n="1731"/><p><span>"Níor thugas-sa aon dá</span> <lb n="1732"/><span>phingin ghuile ar aon</span> <lb n="1733"/><span>réiteóir, thíos i dtig an</span> <lb n="1734"/><span>chúinne ná i n-aon tig</span> <lb n="1735"/><span>eile," arsa Dónal, "agus</span> <lb n="1736"/><span>pé duine adubhairt gur</span> <lb n="1737"/><span>thugas, do thug sé a éth-</span> <lb n="1738"/><span>ach."</span></p> <lb n="1739"/> <lb n="1740"/><p><span>"Ambasa, a mhic ó," arsa</span> <lb n="1741"/><span>Tadhg, "ní gá dhuit aon</span> <lb n="1742"/><span>fhearg a bheith agut</span> <lb n="1743"/><span>chúmsa mar gheall air.</span> <lb n="1744"/><span>Ní mise chum ná cheap é.</span> <lb n="1745"/><span>Má chuala mar abhar</span> <lb n="1746"/><span>spóirt é i measg daoine go</span> <lb n="1747"/><span>bhfuil athine mhaith acu</span> <lb n="1748"/><span>ortsa agus ar thig an</span> <lb n="1749"/><span>chúinne, cadé mo leigheas-</span> <lb n="1750"/><span>sa air?"</span></p> <lb n="1751"/> <lb n="1752"/><p><span>"Dá mbeadh fhios agumsa,"</span> <lb n="1753"/><span>arsa Dónal Buí, "cé hiad</span> <lb n="1754"/><span>a bhí dhá tharac chútha</span> <lb n="1755"/><span>mar abhar spóirt, ba</span> <lb n="1756"/><span>gheárr go gcuirfinn a mhal-</span> <lb n="1757"/><span>airt de chúram ortha."</span></p> <lb n="1758"/> <lb n="1759"/><p><span>"Neósfad-sa dhuit go cruinn</span> <lb n="1760"/><span>cé'r bh'iad cuid acu,"</span> <lb n="1761"/><span>arsa Tadhg Dubh Ó Crói-</span> <lb n="1762"/><span>nín. "Bhíos féin thíos</span> <lb n="1763"/><span>istig i dtig an chúinne lá</span> <lb n="1764"/><span>an aonaig, agus bhí Seán</span> <lb n="1765"/><span>Óg agus an ghasra a bhíon</span> <lb n="1766"/><span>i gcónaí i n-aonacht</span> <lb n="1767"/><span>leis, agus d'airig mo dhá</span> <lb n="1768"/><span>chluais é dhá insint dóibh</span> <lb n="1769"/><span>go raibh réiteóir airgid</span> <lb n="1770"/><span>agutsa, agus gur cheannaís</span> <lb n="1771"/><span>ó mhnaoi an tí é ar dhá</span> <lb n="1772"/><span>phingin ghuile, agus gur</span> <lb n="1773"/><span>dhócha gur bh'amhlaig a</span></p> </div> <pb n="47"/> <div><lb n="1774"/><p><span>theastaig uait é bhronna.</span> <lb n="1775"/><span>"Airiú! cé air go mbronn-</span> <lb n="1776"/><span>fadh sé é?" arsa mise. "Ó</span> <lb n="1777"/><span>go deimhin," ar seisean,</span> <lb n="1778"/><span>'is maith atá fhios aige</span> <lb n="1779"/><span>féin cé air go mbronnfadh</span> <lb n="1780"/><span>sé é.' 'Cé air, as dó?'</span> <lb n="1781"/><span>arsa mise. 'Ní Cé air,'</span> <lb n="1782"/><span>ar seisean, 'ach Cé</span> <lb n="1783"/><span>uirthi!'"</span> <lb n="1784"/></p> </div> <pb n="47"/> <div><lb n="1785"/><p><span>Bhí a phíopa féin i mbéal</span> <lb n="1786"/><span>gach duine den triúr um an</span> <lb n="1787"/><span>dtaca san, agus iad ag</span> <lb n="1788"/><span>tarac go breá bríomhar</span> <lb n="1789"/><span>sóil. Ní túisge thit an</span> <lb n="1790"/><span>focal déanach à béal</span> <lb n="1791"/><span>Thaidhg ná do liúig Diar-</span> <lb n="1792"/><span>maid agus thit an píopa</span> <lb n="1793"/><span>as a bhéal anuas ar an</span> <lb n="1794"/><span>móinteán. Do chrom</span> <lb n="1795"/><span>Tadhg Dubh a cheann,</span> <lb n="1796"/><span>agus do chífá a ghuaille dá</span> <lb n="1797"/><span>luasga, agus a bhalla bea-</span> <lb n="1798"/><span>tha ar crith, agus a anál</span> <lb n="1799"/><span>ag teip air le neart suilt.</span></p> <lb n="1800"/> <lb n="1801"/><p><span>Bhí Dónal Buí thall agus cos</span> <lb n="1802"/><span>a phíopa idir a fhiaclaibh</span> <lb n="1803"/><span>aige, a cheann i n-áirde</span> <lb n="1804"/><span>aige, agus 'muc ar gach</span> <lb n="1805"/><span>malainn leis,' agus uiread</span> <lb n="1806"/><span>mo dhurainn ins gach aon</span> <lb n="1807"/><span>chnapóig deataig a bhí aige</span> <lb n="1808"/><span>dá thumáint amach as a</span> <lb n="1809"/><span>bhéal, agus iad chô cíor-</span> <lb n="1810"/><span>ubh (ciardhubh) agus chífá</span> <lb n="1811"/><span>deatach dá stealla suas à</span> <lb n="1812"/><span>simné go mbeadh tine ann &</span> <lb n="1813"/><span>go mbeadh sú deich mblian</span> <lb n="1814"/><span>dá losga ann.</span></p> <lb n="1815"/> <lb n="1816"/><p><span>Cheapas féin gur mhithid</span> <lb n="1817"/><span>teacht uatha, agus do</span> <lb n="1818"/><span>thánag.</span> <lb n="1819"/></p> </div> <pb n="48"/> <div><lb n="1820"/><p><span>VIII. — EÓN RUA AGUS AN SAGART.</span></p> <lb n="1821"/> <lb n="1822"/><p><span>Do thárla, lá Domhnaig, go</span> <lb n="1823"/><span>raibh Eón ag dul ó Chuill-</span> <lb n="1824"/><span>inn-í-chaoimh go Duire-</span> <lb n="1825"/><span>na-gruí. Do tháinig an</span> <lb n="1826"/><span>sagart suas leis. Bhí Eón</span> <lb n="1827"/><span>'na chuis, agus bhí an sag-</span> <lb n="1828"/><span>art ar marcaíocht. Do</span> <lb n="1829"/><span>thuig an sagart nár éist an</span> <lb n="1830"/><span>cuisí Aifreann i gCuillinn,</span> <lb n="1831"/><span>agus ná beadh sé i n-am</span> <lb n="1832"/><span>chun Aifrinn d'éisteacht i</span> <lb n="1833"/><span>nDuire-na-gruí. Ní raibh</span> <lb n="1834"/><span>athine aige ar Eón.</span></p> <lb n="1835"/> <lb n="1836"/><p><span>Sagart. — Dia 's Muire dhuit-</span> <lb n="1837"/><span>se, a fhir mhaith!</span></p> <lb n="1838"/> <lb n="1839"/><p><span>Eón. — Dia 's Muire 's Pád-</span> <lb n="1840"/><span>raig duit, a athir!</span> <lb n="1841"/><span>S. — An 'mó míle as so go</span> <lb n="1842"/><span>Duire-na-gruí?</span></p> <lb n="1843"/> <lb n="1844"/><p><span>E. — Níor thómhaiseas riamh</span> <lb n="1845"/><span>an bóthar so, a athir.</span></p> <lb n="1846"/> <lb n="1847"/><p><span>S. — Ní rabhais ag an Aif-</span> <lb n="1848"/><span>reann i gCuillinn?</span></p> <lb n="1849"/> <lb n="1850"/><p><span>E. — Ní rabhas, a athir. Tá</span> <lb n="1851"/><span>an ceart sa méid sin agut.</span></p> <lb n="1852"/> <lb n="1853"/><p><span>S. — Ní bheir i n-am chun</span> <lb n="1854"/><span>Aifrinn Dhuire-na-gruí.</span></p> <lb n="1855"/> <lb n="1856"/><p><span>E. — An ea, mhuise, a athir?</span> <lb n="1857"/><span>Agus ca bhfios duit, led</span> <lb n="1858"/><span>thoil?</span></p> <lb n="1859"/> <lb n="1860"/><p><span>S. — Isé mo thuairim gur beag</span> <lb n="1861"/><span>dá mhearathal ort, agus gur</span> <lb n="1862"/><span>beag dá bhuairt ort, ní hag</span> <lb n="1863"/><span>breith bhreithe ort é.</span> <lb n="1864"/></p> </div> <pb n="49"/> <div><lb n="1865"/><p><span>E. — Is maith an cómhartha</span> <lb n="1866"/><span>an cheannrach.</span></p> <lb n="1867"/> <lb n="1868"/><p><span>S. — Cad í an cheannrach?</span> <lb n="1869"/><span>E. — "Ní hag breith bhreithe</span> <lb n="1870"/><span>ort é." Nuair is measa í</span> <lb n="1871"/><span>an bhreith, isea is gná-</span> <lb n="1872"/><span>thí le duine "Ní hag</span> <lb n="1873"/><span>breith bhreithe ort é" do</span> <lb n="1874"/><span>rá.</span></p> <lb n="1875"/> <lb n="1876"/><p><span>S. — Mar dhea gur dhineas</span> <lb n="1877"/><span>éagóir ort nuair a dubhart</span> <lb n="1878"/><span>ná raibh puinn dá bhuairt</span> <lb n="1879"/><span>ort. Ba dhó lium, dá</span> <lb n="1880"/><span>mbeadh beann agut ar an</span> <lb n="1881"/><span>Aifreann, go bhfanfá leis</span> <lb n="1882"/><span>an Aifreann a bhí id dhiaig</span> <lb n="1883"/><span>i gCuillinn.</span></p> <lb n="1884"/> <lb n="1885"/><p><span>E. — Is minic d'airíos, a</span> <lb n="1886"/><span>athir, gur "bh'fheárr</span> <lb n="1887"/><span>Aifreann ruime dhuine ná</span> <lb n="1888"/><span>dhá Aifreann 'na dhiaig."</span></p> <lb n="1889"/> <lb n="1890"/><p><span>S. — D'airíos-sa leis é, ach</span> <lb n="1891"/><span>is dá mhar-a-chéile dhuitse</span> <lb n="1892"/><span>iad.</span></p> <lb n="1893"/> <lb n="1894"/><p><span>E. — Conas é sin, a athir?</span> <lb n="1895"/><span>S. — Mar níl sé rôt na id</span> <lb n="1896"/><span>dhiaig agut.</span></p> <lb n="1897"/> <lb n="1898"/><p><span>E. — Níl leigheas air, a athir.</span> <lb n="1899"/><span>"An té go mbíon an donas</span> <lb n="1900"/><span>ar maidin air, bíon sé um</span> <lb n="1901"/><span>thráthnóna air."</span></p> <lb n="1902"/> <lb n="1903"/><p><span>S. — Mar sin, "an té ná</span> <lb n="1904"/><span>múinean Dia, ní mhúinid</span> <lb n="1905"/><span>daoine é." An té ná glac-</span> <lb n="1906"/><span>fig cómhairle is dóichí dho</span> <lb n="1907"/><span>a aimhleas do dhéanamh.</span> <lb n="1908"/><span>An té ná glacfig cómhairle</span> <lb n="1909"/><span>ar maidin, déanfa sé a</span> <lb n="1910"/><span>aimhleas ar maidin, agus</span> <lb n="1911"/><span>beig an donas air; agus an</span> <lb n="1912"/><span>té ná glacfig cómhairle um</span></p> </div> <pb n="50"/> <div><lb n="1913"/><p><span>thráthnóna déanfa sé a</span> <lb n="1914"/><span>aimhleas um thráthnóna,</span> <lb n="1915"/><span>agus beig an donas air.</span> <lb n="1916"/><span>"An té ná múinean Dia</span> <lb n="1917"/><span>ní mhúinid daoine é," ní</span> <lb n="1918"/><span>ghlacan sé cómhairle. Sin</span> <lb n="1919"/><span>é an té go mbíon an donas</span> <lb n="1920"/><span>ar maidin agus um thráth-</span> <lb n="1921"/><span>nóna air.</span></p> <lb n="1922"/> <lb n="1923"/><p><span>E. — Sea! Nách breá é sin!</span> <lb n="1924"/><span>B'fhéidir, a athir, ó thu-</span> <lb n="1925"/><span>gais an tseanmóin dom</span> <lb n="1926"/><span>anso, go dtúrfá an t-Aif-</span> <lb n="1927"/><span>reann dom anso. Bheinn</span> <lb n="1928"/><span>ana-bhaoch díot. Bheinn</span> <lb n="1929"/><span>go deimhin.</span></p> <lb n="1930"/> <lb n="1931"/><p><span>S. — Cadé mar shaghas duine</span> <lb n="1932"/><span>thu? Ceoca amadán nú</span> <lb n="1933"/><span>rógaire thu? Cé'ra díobh</span> <lb n="1934"/><span>thu?</span></p> <lb n="1935"/> <lb n="1936"/><p><span>E. — De mhuintir cháinte</span> <lb n="1937"/><span>(Cháinte), a athir.</span></p> <lb n="1938"/> <lb n="1939"/><p><span>S. — De mhuintir Cháinte, —</span> <lb n="1940"/><span>an de mhuintir Cháinte na</span> <lb n="1941"/><span>háite seo thu?</span></p> <lb n="1942"/> <lb n="1943"/><p><span>E. — Isea, a athir, má</span> <lb n="1944"/><span>thuillean an áit uaim é.</span></p> <lb n="1945"/> <lb n="1946"/><p><span>S. — Ó! tuigim. B'fhéidir</span> <lb n="1947"/><span>gur de mhuintir mholta na</span> <lb n="1948"/><span>háite leis tu, má thuillean</span> <lb n="1949"/><span>an áit uait é.</span></p> <lb n="1950"/> <lb n="1951"/><p><span>E. — Is mór an trua, a athir,</span> <lb n="1952"/><span>nár dineadh file dhíot!</span></p> <lb n="1953"/> <lb n="1954"/><p><span>S. — Cad uime?</span></p> <lb n="1955"/> <lb n="1956"/><p><span>E. — Mar ní bhíon de ghnó</span> <lb n="1957"/><span>ag filíbh ach ag mola agus</span> <lb n="1958"/><span>ag cáine, fé mar a tuilltear</span> <lb n="1959"/><span>uatha é, agus is dó lium nár</span> <lb n="1960"/><span>dheacair an gnó do mhúine</span></p> </div> <pb n="51"/> <div><lb n="1961"/><p><span>dhuitse. Ní mór ná go</span> <lb n="1962"/><span>ndéarfinn go bhfuil sé ar</span> <lb n="1963"/><span>eólas agut hana féin.</span></p> <lb n="1964"/> <lb n="1965"/><p><span>S. — Ceapaim gur mó atá ar</span> <lb n="1966"/><span>eólas agutsa ná a leogair</span> <lb n="1967"/><span>ort, agus tá daoine ar fuaid</span> <lb n="1968"/><span>an tsael gur mó go mór a</span> <lb n="1969"/><span>leogaid ortha ná a mbíon</span> <lb n="1970"/><span>acu. Ceoca aicme is feárr?</span></p> <lb n="1971"/> <lb n="1972"/><p><span>E. — "Moladh gach aenne an</span> <lb n="1973"/><span>t-á mar a gheóig," a</span> <lb n="1974"/><span>athir.</span></p> <lb n="1975"/> <lb n="1976"/><p><span>S. — Fo! fo! Chimeádfá</span> <lb n="1977"/><span>anso go huíche me.</span></p> <lb n="1978"/> <lb n="1979"/><p><span>E. — Go deimhin, a athir, is</span> <lb n="1980"/><span>tusa atá 'om chimeád-sa.</span> <lb n="1981"/><span>Ach bhí an sagart imithe,</span> <lb n="1982"/><span>bíodh go raibh an focal</span> <lb n="1983"/><span>déanach ag Eón.</span> <lb n="1984"/></p> </div> <pb n="52"/> <div><lb n="1985"/><p><span>…</span> <lb n="1986"/></p> </div> <pb n="53"/> <div><lb n="1987"/><p><span>…</span> <lb n="1988"/></p> </div> <pb n="54"/> <div><lb n="1989"/><p><span>X. — IS AGUS TÁ.</span></p> <lb n="1990"/> <lb n="1991"/><p><span>A MBRÍ. A NDEIFRÍOCHT.</span></p> <lb n="1992"/> <lb n="1993"/><p><span>Ceist. — Cad é an ní is?</span></p> <lb n="1994"/> <lb n="1995"/><p><span>Freagra. — Cuing isea é idir dhá ní nú idir dhá mhódh;</span> <lb n="1996"/><span>agus ní féidir é bheith 'na chuing idir ní agus módh.</span></p> <lb n="1997"/> <lb n="1998"/><p><span>C. — Cad é brí na cuinge sin?</span></p> <lb n="1999"/> <lb n="2000"/><p><span>F. — Gurab ionan ní dhíobh agus an ní eile, nú go</span> <lb n="2001"/><span>mbuinean ní dhíobh leis an ní eile.</span></p> <lb n="2002"/> <lb n="2003"/><p><span>C. — Túir solaoid ar an ionantas.</span></p> <lb n="2004"/> <lb n="2005"/><p><span>F. — Is caint urlabhra. Ionan "caint" agus "urlabhra."</span></p> <lb n="2006"/> <lb n="2007"/><p><span>C. — Túir solaoid ar an mbuint.</span></p> <lb n="2008"/> <lb n="2009"/><p><span>F. — Is ainmhí bó .i. buinean an ní dá ngoirtear "bó"</span> <lb n="2010"/><span>leis na nithibh dá ngoirtear "ainmhithe."</span></p> <lb n="2011"/> <lb n="2012"/><p><span>C. — Túir solaoid ar is 'na chuing idir dhá mhódh.</span></p> <lb n="2013"/> <lb n="2014"/><p><span>F. — Is 'na cholla atá Tadhg, nú Is ag dul i bhfliche</span> <lb n="2015"/><span>atá an lá.</span></p> <lb n="2016"/> <lb n="2017"/><p><span>C. — Ca bhfuil an dá mhódh sa chéad sholaoid?</span></p> <lb n="2018"/> <lb n="2019"/><p><span>F. - Módh collata Thaidhg, agus an módh ar a bhfuil</span> <lb n="2020"/><span>Tadhg.</span></p> <lb n="2021"/> <lb n="2022"/><p><span>C. — Ca bhfuil an dá mhódh sa tarna solaoid?</span></p> <lb n="2023"/> <lb n="2024"/><p><span>F. — Módh méadaithe fliuchra, agus an módh ar a bhfuil</span> <lb n="2025"/><span>an lá.</span></p> <lb n="2026"/> <lb n="2027"/><p><span>C. — Cad é brí is nuair is cuing é idir dhá mhódh?</span></p> <lb n="2028"/> <lb n="2029"/><p><span>F. — Gurab ionan módh dhíobh & an módh eile, nú go</span> <lb n="2030"/><span>mbuinean módh dhíobh leis an módh eile.</span></p> <lb n="2031"/> <lb n="2032"/><p><span>C. — Túir solaoid ar an ionantas san.</span></p> <lb n="2033"/> <lb n="2034"/><p><span>F. Is 'na cholla atá Tadhg. Ionan an módh ar a bhfuil</span> <lb n="2035"/><span>Tadhg agus módh collata Thaidhg féin.</span></p> <lb n="2036"/> <lb n="2037"/><p><span>C. — Túir solaoid ar an mbuint sin.</span></p> <lb n="2038"/> <lb n="2039"/><p><span>F. — Is ag dul i bhfliche atá an lá — Buinean an módh ar</span> <lb n="2040"/><span>a bhfuil an lá leis an módh coitian a chiallaíd na focail</span> <lb n="2041"/><span>"méadú ar fhliuchra."</span></p> <lb n="2042"/> <lb n="2043"/><p><span>C. — Cad fá nách féidir is a bheith 'na chuing idir ní agus</span> <lb n="2044"/><span>módh?</span></p> <lb n="2045"/> <lb n="2046"/><p><span>F. — De bhrí nách féidir chuíche a rá gurab ionan ní</span> <lb n="2047"/><span>agus a mhódh. Ní féidir a rá "gur ní módh." Níl le rá</span></p> </div> <pb n="55"/> <div><lb n="2048"/><p><span>ach "go bhfuil an ní sin ar an módh san," agus tá an</span> <lb n="2049"/><span>focal chuige sin. Má deir duine Is an lá fliuch, ní ghabhan</span> <lb n="2050"/><span>is greim ar bith, agus ní ghabhan an abairt ciall ar bith.</span> <lb n="2051"/><span>Ach má deir duine Tá an lá fliuch, tá ceangal agus ciall</span> <lb n="2052"/><span>ann láithreach.</span></p> <lb n="2053"/> <lb n="2054"/><p><span>C. — Nách cuing idir ní agus módh is i ráitibh den</span> <lb n="2055"/><span>tsaghas so .i. Is maith é, Is olc é, Is mór é, Is beag é, Is fuar</span> <lb n="2056"/><span>é, Is fliuch é?</span></p> <lb n="2057"/> <lb n="2058"/><p><span>F. — Ní hea. Is ráite cónggair iad so, agus is féidir gach</span> <lb n="2059"/><span>rá dhíobh do shíne, féach —</span></p> <lb n="2060"/> <lb n="2061"/><p><span>Is maith é i. Is ní fónta é. Sin dhá ní.</span> <lb n="2062"/><span>Is olc é i. Is dro-ní é. Sin dhá ní.</span> <lb n="2063"/><span>Is mór é i. Is rud mór é. Sin dhá ní.</span> <lb n="2064"/><span>Is beag é i. Is rud beag é. Sin dhá ní.</span> <lb n="2065"/><span>Is fuar é i. Is rud fuar é. Sin dhá ní.</span> <lb n="2066"/><span>Is fliuch é i. Is rud fliuch é. Sin dhá ní.</span></p> <lb n="2067"/> <lb n="2068"/><p><span>Nú mar seo: —</span></p> <lb n="2069"/> <lb n="2070"/><p><span>Is maith é i. Is maith atá sé. Sin dhá mhódh.</span> <lb n="2071"/><span>Is olc é i. Is olc atá sé. Sin dhá ní.</span> <lb n="2072"/><span>etc.</span></p> <lb n="2073"/> <lb n="2074"/><p><span>C. — Conas is féidir an focal céanna do bheith 'na ní</span> <lb n="2075"/><span>agus 'na mhódh?</span></p> <lb n="2076"/> <lb n="2077"/><p><span>F. - Is féidir an focal céanna do ghlaca go fíor-mhinic</span> <lb n="2078"/><span>'na ní nú 'na mhódh, fé mar is rogha leis an gcainteóir é.</span> <lb n="2079"/><span>Is módha ar an gcéad amharc iad so. .i. maith, olc, beag,</span> <lb n="2080"/><span>mór, dubh, geal, cam, díreach, ach is féidir gach focal díobh</span> <lb n="2081"/><span>do ghlaca 'na ní, Níl maith mór ann. An t-olc do</span> <lb n="2082"/><span>sheachna. Do chuir sé an beag 'na mhór orm. Do chuiris</span> <lb n="2083"/><span>an dubh 'na gheal orm. Do chuir sé an cam 'na dhíreach</span> <lb n="2084"/><span>orm.</span></p> <lb n="2085"/> <lb n="2086"/><p><span>C. - Cad é an ní tá?</span></p> <lb n="2087"/> <lb n="2088"/><p><span>F. - Cuing idir ní agus módh; agus ní féidir é bheith</span> <lb n="2089"/><span>'na chuing idir dhá ní ná idir dhá mhódh.</span></p> <lb n="2090"/> <lb n="2091"/><p><span>C. - Cad é brí na cuinge sin?</span></p> <lb n="2092"/> <lb n="2093"/><p><span>F. - Go mbuinean an módh leis an ní.</span></p> <lb n="2094"/> <lb n="2095"/><p><span>C. - Túir solaoid ar an mbrí sin.</span></p> <lb n="2096"/> <lb n="2097"/><p><span>F. - Tá an lá fuar. "Tá," an chuing. "An lá," an</span> <lb n="2098"/><span>ní. "Fuar," an módh ar a bhfuil an lá. Tá an fhearthainn</span> <lb n="2099"/><span>ag titim. "Tá," an chuing; "an fhearthainn," an ní; "ag</span> <lb n="2100"/><span>titim," an módh ar a bhfuil an fhearthainn. Tá Tadhg</span></p> </div> <pb n="56"/> <div><lb n="2101"/><p><span>'na cholla. "Ta," an chuing; "Tadhg," an ní; "'na</span> <lb n="2102"/><span>cholla," an módh ar a bhfuil Tadhg. Tá an t-airgead 'na</span> <lb n="2103"/><span>phóca. "Tá," an chuing; "an t-airgead," an ní; "'na</span> <lb n="2104"/><span>phóca," an módh ar a bhfuil an t-airgead. Tá Dónal i</span> <lb n="2105"/><span>gCorcaig. "Tá," an chuing; "Dónal," an ní; "i</span> <lb n="2106"/><span>gCorcaig," an módh ar a bhfuil Dónal.</span></p> <lb n="2107"/> <lb n="2108"/><p><span>C. - Nách áit Corcaig?</span></p> <lb n="2109"/> <lb n="2110"/><p><span>F. - Is áit Corcaig, ach is módh "i gCorcaig."</span></p> <lb n="2111"/> <lb n="2112"/><p><span>C. - Conas nách féidir tá a bheith 'na chuing idir dhá</span> <lb n="2113"/><span>ní?</span></p> <lb n="2114"/> <lb n="2115"/><p><span>F. - Má deir duine Tá Tadhg sagart, Tá Dónal rí, Tá</span> <lb n="2116"/><span>Doncha fear, níl ciall ar bith leis an gcaint, mar ní féidir</span> <lb n="2117"/><span>don bhfocal tá an dá ní do cheangal i gcéill. Ach má</span> <lb n="2118"/><span>dintear módh den tarna ní i ngach rá dhíobh, beirean tá</span> <lb n="2119"/><span>a ghreim agus nochttar an chiall. Féach! Tá Tadhg</span> <lb n="2120"/><span>'na shagart. Tá Dónal 'na rí. Tá Doncha ina fhear.</span></p> <lb n="2121"/> <lb n="2122"/><p><span>C. - Conas nách féidir tá do bheith 'na chuing idir dhá</span> <lb n="2123"/><span>mhódh?</span></p> <lb n="2124"/> <lb n="2125"/><p><span>F. - Ní féidir é chur i n-inead is ina leithéid seo de rá. .i.</span> <lb n="2126"/><span>Is 'na cholla atá an duine. Dá ndéarfí Tá 'na cholla atá</span> <lb n="2127"/><span>an duine, ní bheadh ciall ar bith ann.</span></p> <lb n="2128"/> <lb n="2129"/><p><span>C. - An féidir is agus tá do chur i n-inead a chéile?</span></p> <lb n="2130"/> <lb n="2131"/><p><span>F. - Ní féidir, gan an suíomh d'atharú.</span></p> <lb n="2132"/> <lb n="2133"/><p><span>C. - Cad a tuigtear leis an atharú san?</span></p> <lb n="2134"/> <lb n="2135"/><p><span>F. - Ní do chur 'na mhódh, nú módh do chur 'na ní</span> <lb n="2136"/><span>agus an dul do chasa.</span></p> <lb n="2137"/> <lb n="2138"/><p><span>C. - Cad chuige an dul do chasa?</span></p> <lb n="2139"/> <lb n="2140"/><p><span>F. - Ta an dul a ghabhan le is bun-os-ciunn leis an</span> <lb n="2141"/><span>ndul a ghabhan le tá.</span></p> <lb n="2142"/> <lb n="2143"/><p><span>C. - Conas é sin?</span></p> <lb n="2144"/> <lb n="2145"/><p><span>F. - Sa dul a ghabhan le is tá focal an eólais ar tosach.</span> <lb n="2146"/><span>Sa dul a ghabhan le tá tá focal an eólais ar deire.</span></p> <lb n="2147"/> <lb n="2148"/><p><span>C. - Cad a tuigtear le focal an eólais?</span></p> <lb n="2149"/> <lb n="2150"/><p><span>F. - An focal sa bhreith, a thugan eólas na breithe uaig.</span> <lb n="2151"/><span>Féach! Is ainmhí bó. "Ainmhí" focal an eólais. Is</span> <lb n="2152"/><span>sagart Tadhg. "Sagart" focal an eólais.</span></p> <lb n="2153"/> <lb n="2154"/><p><span>C. — Túir solaoidí ar an atharú suímh.</span></p> <lb n="2155"/> <lb n="2156"/><p><span>F. — Is sagart Tadhg. Tá Tadhg 'na shagart</span> <lb n="2157"/><span>Is rí Dónal. Tá Dónal 'na rí.</span> <lb n="2158"/></p> </div> <pb n="57"/> <div><lb n="2159"/><p><span>Is fear Tomás. Tá Tomás in' fhear.</span></p> <lb n="2160"/> <lb n="2161"/><p><span>Is fuar atá an lá (dhá mhódh). Tá an lá fuar (ní</span> <lb n="2162"/><span>agus módh).</span></p> <lb n="2163"/> <lb n="2164"/><p><span>Is 'na cholla atá Tadhg (dhá mhódh). Tá Tadhg</span> <lb n="2165"/><span>'na cholla (ní agus módh).</span></p> <lb n="2166"/> <lb n="2167"/><p><span>Is i gCorcaig atá sé (dhá mhódh). Tá sé i gCorcaig</span> <lb n="2168"/><span>(ní agus módh).</span></p> <lb n="2169"/> <lb n="2170"/><p><span>C. — Abair rialta an tsuímh seo.</span></p> <lb n="2171"/> <lb n="2172"/><p><span>F. — (I) Cuing isea is idir dhá ní nú idir dhá mhódh.</span></p> <lb n="2173"/> <lb n="2174"/><p><span>(2) Cuing isea tá idir ní agus módh.</span></p> <lb n="2175"/> <lb n="2176"/><p><span>(3) Tá an dul a ghabhan le h-is bun-os-ciunn leis an</span> <lb n="2177"/><span>ndul a ghabhan le tá.</span></p> <lb n="2178"/> <lb n="2179"/><p><span>C. — Túir roinnt solaoidí ar na rialtaibh sin.</span></p> <lb n="2180"/> <lb n="2181"/><p><span>F. — Sid iad anso iad, i.</span></p> <lb n="2182"/> <lb n="2183"/><p><span>SOLAOIDÍ AR AN GCÉAD RIAIL.</span></p> <lb n="2184"/> <lb n="2185"/><p><span>AN CHUING</span> <lb n="2186"/><span>NÍ AN EÓLAIS</span> <lb n="2187"/><span>AN NÍ AR A DTUGTAR</span> <lb n="2188"/><span>AN TEÓLAS</span></p> <lb n="2189"/> <lb n="2190"/><p><span>Is adhmad clár.</span> <lb n="2191"/><span>Is crann dair.</span> <lb n="2192"/><span>Is fear é.</span> <lb n="2193"/><span>Is fear maith é.</span> <lb n="2194"/><span>Is bean í.</span> <lb n="2195"/><span>Is bean mhaith í.</span> <lb n="2196"/><span>Is dro-bhean í.</span> <lb n="2197"/><span>Bithúnach é sin.</span> <lb n="2198"/><span>An mac é?</span> <lb n="2199"/><span>Is ea.</span> <lb n="2200"/><span>Má's mac é.</span> <lb n="2201"/><span>Is mithid é.</span> <lb n="2202"/><span>Is maith é.</span> <lb n="2203"/><span>Is olc é.</span> <lb n="2204"/><span>Is cruaig an cás é.</span> <lb n="2205"/><span>Is fuar an lá é.</span> <lb n="2206"/><span>Is lá fuar é.</span> <lb n="2207"/><span>Is lá breá an lá iniubh.</span> <lb n="2208"/><span>Is fada (.i. aimsir fhada) ó bhí lá breá aguinn.</span> <lb n="2209"/></p> </div> <pb n="58"/> <div><lb n="2210"/><p><span>AN CHUING</span></p> <lb n="2211"/> <lb n="2212"/><p><span>MÓDH AN EÓLAIS</span></p> <lb n="2213"/> <lb n="2214"/><p><span>AN MÓDH AR A</span> <lb n="2215"/><span>DTUGTAR AN TEÓLAS</span></p> <lb n="2216"/> <lb n="2217"/><p><span>Is ag ruith atá an t-uisge.</span> <lb n="2218"/><span>Is ag fás atá an féar.</span> <lb n="2219"/><span>Is fuar atá an lá.</span> <lb n="2220"/><span>Is dorcha atá an uíche.</span> <lb n="2221"/><span>An ar buile atá sé?</span> <lb n="2222"/><span>Ní har buile.</span> <lb n="2223"/><span>Ní hea.</span> <lb n="2224"/><span>Is ar meisge atá sé.</span> <lb n="2225"/><span>Is gan chiall a bhe sé.</span> <lb n="2226"/><span>Is 'na cholla do fuaras é.</span> <lb n="2227"/><span>Ca ionnas (= Conas) fhágais é?</span> <lb n="2228"/><span>(Is) Ag teacht chuige féin (d'fhágas é).</span> <lb n="2229"/><span>Is olc do dhin sé é.</span> <lb n="2230"/><span>Is lag do mheasas é.</span> <lb n="2231"/><span>Is i n-aistear do thánag.</span> <lb n="2232"/><span>Ní hanso fhanfad.</span> <lb n="2233"/><span>Is anocht d'imeód.</span> <lb n="2234"/><span>Ca- thin do chasfair?</span> <lb n="2235"/><span>(Is) Amáireach (do chasfad).</span> <lb n="2236"/><span>Is anois do chasfad-sa.</span> <lb n="2237"/><span>Is im cheann atá an teinneas.</span> <lb n="2238"/><span>Is fada dho mar sin.</span> <lb n="2239"/><span>Is geárr uait (atá) an bás.</span> <lb n="2240"/><span>Is amhlaig mar atá sé.</span> <lb n="2241"/><span>Is 'na shagart do Mhícheál.</span> <lb n="2242"/></p> </div> <pb n="59"/> <div><lb n="2243"/><p><span>AN TARNA RIAIL.</span></p> <lb n="2244"/> <lb n="2245"/><p><span>AN CHUING</span></p> <lb n="2246"/> <lb n="2247"/><p><span>AN NÍ</span></p> <lb n="2248"/> <lb n="2249"/><p><span>AN MÓDH, .I. FOCAL AN EÓLAIS</span></p> <lb n="2250"/> <lb n="2251"/><p><span>Tá an lá fuar.</span></p> <lb n="2252"/> <lb n="2253"/><p><span>Tá an fear 'na cholla.</span></p> <lb n="2254"/> <lb n="2255"/><p><span>Tá an t-uisge ag ruith.</span></p> <lb n="2256"/> <lb n="2257"/><p><span>Tá an féar ag fás.</span></p> <lb n="2258"/> <lb n="2259"/><p><span>Tá an muileann ar siúl.</span></p> <lb n="2260"/> <lb n="2261"/><p><span>Táid na daoine ag teacht.</span></p> <lb n="2262"/> <lb n="2263"/><p><span>Táid na sgamail ag gluaiseacht.</span></p> <lb n="2264"/> <lb n="2265"/><p><span>Tá ocras orm.</span></p> <lb n="2266"/> <lb n="2267"/><p><span>Tá tart ar Thadhg.</span></p> <lb n="2268"/> <lb n="2269"/><p><span>Tá Dónal ar meisge.</span></p> <lb n="2270"/> <lb n="2271"/><p><span>Tá a bhean ag ól uisge.</span></p> <lb n="2272"/> <lb n="2273"/><p><span>Táid a pháistí ag béicig.</span></p> <lb n="2274"/> <lb n="2275"/><p><span>Do bhí sé anso.</span></p> <lb n="2276"/> <lb n="2277"/><p><span>An bhfuil sé ansúd?</span></p> <lb n="2278"/> <lb n="2279"/><p><span>Níl (sé) (ansúd).</span></p> <lb n="2280"/> <lb n="2281"/><p><span>Tá- -imse dhá rá go bhfuil.</span></p> <lb n="2282"/> <lb n="2283"/><p><span>Tá an t-éthach agut.</span></p> <lb n="2284"/> <lb n="2285"/><p><span>Tá dearúd ortsa.</span></p> <lb n="2286"/> <lb n="2287"/><p><span>Is féidir breith fé is do chur fé tá, agus a atharach san. </span> <lb n="2288"/><span>Ach ní fuláir an dul do chasa agus ní do</span> <lb n="2289"/><span>chur 'na mhódh nú módh 'na ní. Mar tá an dul a ghabhan</span> <lb n="2290"/><span>le h-is bun-os-ciunn leis an ndul a ghabhan le tá.</span></p> <lb n="2291"/> <lb n="2292"/><p><span>Is ag ruith atá an t-uisge (dhá mhódh).</span> <lb n="2293"/><span>Tá an t-uisge ag ruith (ní agus módh).</span> <lb n="2294"/><span>Is ag fás atá an féar (dhá mhódh).</span> <lb n="2295"/><span>Tá an féar ag fás (ní agus módh).</span> <lb n="2296"/><span>Is fuar atá an lá (dhá mhódh).</span> <lb n="2297"/><span>Tá an lá fuar (ní agus módh).</span> <lb n="2298"/><span>Is sagart Tadhg (dhá ní).</span> <lb n="2299"/><span>Tá Tadhg 'na shagart (ní agus módh).</span> <lb n="2300"/><span>Is 'na shagart atá Tadhg (dhá mhódh).</span> <lb n="2301"/><span>Is rí Dónal (dhá ní).</span> <lb n="2302"/><span>Tá Dónal 'na rí (ní agus módh).</span> <lb n="2303"/><span>Is 'na rí atá Dónal (dhá mhódh).</span></p> <lb n="2304"/> <lb n="2305"/><p><span>Túir fé ndeara go gcuirean is focal an eólais ar</span> <lb n="2306"/><span>tosach, agus go gcuirean tá focal an eólais ar deire.</span> <lb n="2307"/></p> </div> <pb n="61"/> <div><lb n="2308"/><p><span>…</span> <lb n="2309"/></p> </div> <pb n="62"/> <div><lb n="2310"/><p><span>…</span> <lb n="2311"/></p> </div> <pb n="63"/> <div><lb n="2312"/><p><span>…</span> <lb n="2313"/></p> </div> <pb n="64"/> <div><lb n="2314"/><p><span>…</span> <lb n="2315"/></p> </div> <pb n="65"/> <div><lb n="2316"/><p><span>…</span> <lb n="2317"/></p> </div> <pb n="66"/> <div><lb n="2318"/><p><span>…</span> <lb n="2319"/></p> </div> <pb n="67"/> <div><lb n="2320"/><p><span>…</span> <lb n="2321"/></p> </div> <pb n="68"/> <div><lb n="2322"/><p><span>…</span> <lb n="2323"/></p> </div> <pb n="69"/> <div><lb n="2324"/><p><span>…</span> <lb n="2325"/></p> </div> <pb n="70"/> <div><lb n="2326"/><p><span>…</span> <lb n="2327"/></p> </div> <pb n="71"/> <div><lb n="2328"/><p><span>…</span> <lb n="2329"/></p> </div> <pb n="72"/> <div><lb n="2330"/><p><span>XIII. - AN RUD DO CHUIR ÁTKINSON</span> <lb n="2331"/><span>AMÚ.</span></p> <lb n="2332"/> <lb n="2333"/><p><span>TADHG. — Táim ag machtnamh, a Dhoncha, ar an ndear-</span> <lb n="2334"/><span>úd uafásach san a dhin Atkinson nuair a chuir sé síos</span> <lb n="2335"/><span>?'na leabhar an tuathal san: "Is Subject Predicate."</span></p> <lb n="2336"/> <lb n="2337"/><p><span>DONCHA. — Is mairg duit a bheadh 'od bhodhra féin ag</span> <lb n="2338"/><span>machtnamh ar thuathalaibh Atkinson. Dá mbeitheá ag</span> <lb n="2339"/><span>machtnamh ortha go ceann bliana, ní bheadh macht-</span> <lb n="2340"/><span>namh déanta agut ortha go léir. Ach cad is dó leat a</span> <lb n="2341"/><span>chuir amú é san aon rud amháin sin?</span></p> <lb n="2342"/> <lb n="2343"/><p><span>TADHG. — Sidé an rud a chuir amú é. An t-eólas a thugan</span> <lb n="2344"/><span>duine uaig nuair a labhran sé, is féidir é bheith in' eólas ar</span> <lb n="2345"/><span>aon ní amháin áirithe nú in' eólas aicmeach. Má deirim,</span> <lb n="2346"/><span>cuir i gcás, Is adhmad clár, ní thugaim d'eólas uaim ach go</span> <lb n="2347"/><span>mbuinean an rud ar a dtugtar clár leis an aicme rudaí ar</span> <lb n="2348"/><span>a dtugtar adhmad. Ach má deirim Isé Seán an bithúnach,</span> <lb n="2349"/><span>ní dhinim aon trácht i n-aonchor ar aicme rudaí. Aon</span> <lb n="2350"/><span>ní amháin fé leith isea an rud ar a dtugaim an t-eólas uaim,</span> <lb n="2351"/><span>agus aon ní amháin fé leith isea an t-eólas féin a thugaim</span> <lb n="2352"/><span>uaim. Cuir i gcás ná fuil fhios ag aenne ach agumsa</span> <lb n="2353"/><span>cé dhin an bithúntas. Tá gach aenne ag lorg eólais ar an</span> <lb n="2354"/><span>mbithúnach. 'Sé an bithúnach an rud ar a bhfuil an</span> <lb n="2355"/><span>t-eólas uatha. Nuair a deirim-se Isé Seán an bithúnach</span> <lb n="2356"/><span>tugaim dóibh an t-eólas atá uatha, agus sa bhfocal Seán</span> <lb n="2357"/><span>isea chuirim an t-eólas san. Agus féach féin, do réir nádúra</span> <lb n="2358"/><span>na Gaeulainge, nách fuláir dom Seán do chur ar tosach, i</span> <lb n="2359"/><span>n-aice le isé. Dá n-abrainn Isé an bithúnach Seán, sa</span> <lb n="2360"/><span>bhfocal bithúnach a bheadh an t-eólas, agus Seán an duine</span> <lb n="2361"/><span>'na mbeinn ag túirt an eólais uaim air. Nuair a chuirean</span> <lb n="2362"/><span>duine ceist orm, is ag lorg eólais a bhíon sé. Má fhiafraíon</span> <lb n="2363"/><span>duine dhíom Cé hé an bithúnach? tá eólas uaig, eólas ar</span> <lb n="2364"/><span>an mbithúnach. Má thugaim mar fhreagra air, Seán,</span> <lb n="2365"/><span>tugaim dò an t-eólas atá uaig, 'sé sin "Isé Seán an bithú-</span> <lb n="2366"/><span>nach," agus sa bhfocal Seán atá an t-eólas.</span></p> <lb n="2367"/> <lb n="2368"/><p><span>Má fhiafraíon sé dhíom, âfach, Cé hé Seán? tá eólas</span> <lb n="2369"/><span>uaig ar Sheán. Má deirim, dhá fhreagra, An bithúnach,</span> <lb n="2370"/><span>tugaim eólas dò láithreach. Insim dò rud ná raibh fhios</span> <lb n="2371"/><span>aige, 'sé sin "gurb é an bithúnach Seán." B'fhéidir go</span></p> </div> <pb n="73"/> <div><lb n="2372"/><p><span>ndéarfadh sé 'om fhreagra, "Cheapas gur bh'é an bithú-</span> <lb n="2373"/><span>nach an fear úd thall go bhfuil an chaíora aige."</span></p> <lb n="2374"/> <lb n="2375"/><p><span>Sidé fírinne na Gaeulainge, peoca aicme rudaí nú aon</span> <lb n="2376"/><span>rud amháin áirithe a bhíon san eólas, ní fuláir é theacht</span> <lb n="2377"/><span>i gcónaí láithreach i ndiaig an fhocail Is.</span></p> <lb n="2378"/> <lb n="2379"/><p><span>Tá a mhalairt sin ar fad de sgéal sa Bhéarla. Sa Bhéarla</span> <lb n="2380"/><span>is minic gur cuma ceoca an t-eólas nú an rud ar a dtugtar</span> <lb n="2381"/><span>an t-eólas a bheig ar tosach. Má deir duine Who is the</span> <lb n="2382"/><span>king? is cuma leis ceoca John is the king, nú The King is</span> <lb n="2383"/><span>John, a túrfar mar fhreagra air. Túrfaig gach taobh acu</span> <lb n="2384"/><span>dhó an t-eólas atá uaig.</span></p> <lb n="2385"/> <lb n="2386"/><p><span>Isé an Béarla chuir Atkinson amú. Ní raibh fhios aige</span> <lb n="2387"/><span>gurb é nádúr na Gaeulainge nách fuláir an t-eólas a bheith</span> <lb n="2388"/><span>ar tosach nú go n-atharaítear an chiall.</span></p> <lb n="2389"/> <lb n="2390"/><p><span>DONCHA. — Is deas an riail í sin, a Thaidhg. Nuair a</span> <lb n="2391"/><span>thugan duine eólas uaig, cuirean sé amach an t-eólas ar</span> <lb n="2392"/><span>dtúis, agus ansan an rud ar a dtugan sé an t-eólas uaig.</span> <lb n="2393"/><span>Is olc ó Atkinson a rá ná féadfadh sé an méid sin a thuis-</span> <lb n="2394"/><span>gint.</span></p> <lb n="2395"/> <lb n="2396"/><p><span>TADHG. - Is olc uaig nithe nách é sin.</span> <lb n="2397"/></p> </div> <pb n="74"/> <div><lb n="2398"/><p><span>…</span> <lb n="2399"/></p> </div> <pb n="75"/> <div><lb n="2400"/><p><span>…</span> <lb n="2401"/></p> </div> <pb n="76"/> <div><lb n="2402"/><p><span>…</span> <lb n="2403"/></p> </div> <pb n="77"/> <div><lb n="2404"/><p><span>…</span> <lb n="2405"/></p> </div> <pb n="78"/> <div><lb n="2406"/><p><span>…</span> <lb n="2407"/></p> </div> <pb n="79"/> <div><lb n="2408"/><p><span>…</span> <lb n="2409"/></p> </div> <pb n="80"/> <div><lb n="2410"/><p><span>…</span> <lb n="2411"/></p> </div> <pb n="81"/> <div><lb n="2412"/><p><span>…</span> <lb n="2413"/></p> </div> <pb n="82"/> <div><lb n="2414"/><p><span>…</span> <lb n="2415"/></p> </div> <pb n="83"/> <div><lb n="2416"/><p><span>…</span> <lb n="2417"/></p> </div> <pb n="84"/> <div><lb n="2418"/><p><span>…</span> <lb n="2419"/></p> </div> <pb n="85"/> <div><lb n="2420"/><p><span>…</span> <lb n="2421"/></p> </div> <pb n="86"/> <div><lb n="2422"/><p><span>…</span> <lb n="2423"/></p> </div> <pb n="87"/> <div><lb n="2424"/><p><span>…</span> <lb n="2425"/></p> </div> <pb n="88"/> <div><lb n="2426"/><p><span>…</span> <lb n="2427"/></p> </div> <pb n="89"/> <div><lb n="2428"/><p><span>…</span> <lb n="2429"/></p> </div> <pb n="90"/> <div><lb n="2430"/><p><span>…</span> <lb n="2431"/></p> </div> <pb n="93"/> <div><lb n="2432"/><p><span>XX. SEACHAIN BÉASA IASACHTA.</span></p> <lb n="2433"/> <lb n="2434"/><p><span>Má dhinean duine faire ar tháiliúir agus é ag obair,</span> <lb n="2435"/><span>chítear ná fuil greim snáthide dá gcuirean sé gan gothí</span> <lb n="2436"/><span>áirithe dhá leanúint aige. Is gothí iad ná cuirean feabhas</span> <lb n="2437"/><span>ná olcas ar an obair, chô fada agus thuigean an té nách</span> <lb n="2438"/><span>táiliúir; ach ní fhéadfadh an ceárdaí an obair do dhéanamh</span> <lb n="2439"/><span>gan na gothí do dhéanamh. Béasa do bhuinean leis an</span> <lb n="2440"/><span>gcéird isea na gothí sin. Mara mbeadh go bhfuil cúnamh</span> <lb n="2441"/><span>ná tairfe éigin unta ná tuigtear lasmuich den chéird, ní</span> <lb n="2442"/><span>dócha go mbeadh a leithéidí le fisgint.</span></p> <lb n="2443"/> <lb n="2444"/><p><span>Má dintear faire ar an saor cloiche, tá an sórd céanna</span> <lb n="2445"/><span>le fisgint. Agus an sórd céanna arís má dintear faire ar</span> <lb n="2446"/><span>an ngobha.</span></p> <lb n="2447"/> <lb n="2448"/><p><span>Deir an fíodóir nách ceárd i gceart aon cheárd ach fío-</span> <lb n="2449"/><span>dóireacht, óir go bhféadfadh aon duine greim snáthide</span> <lb n="2450"/><span>do chur, nú cloch do chur i bhfalla, nú buille 'chasúr do</span> <lb n="2451"/><span>bhuala, ach ná féadfadh aenne beó, ach fíodóir, spól do</span> <lb n="2452"/><span>chathamh. Ach d'éamais an spóil do chathamh, dinean</span> <lb n="2453"/><span>an fíodóir gothí áirithe nách baol go bhféadfadh duine</span> <lb n="2454"/><span>nách fíodóir iad do dhéanamh. Ní baol go bhféad-</span> <lb n="2455"/><span>fadh an táiliúir iad do dhéanamh. Agus dá gcuireadh sé</span> <lb n="2456"/><span>chuige, ní baol ná go loitfeadh sé mo chasóg.</span></p> <lb n="2457"/> <lb n="2458"/><p><span>Tá an sgéal céanna san fíor i dtaobh gach léinn agus</span> <lb n="2459"/><span>gach sgríbhinne agus gach aiste agus gach ealaíon dá</span> <lb n="2460"/><span>ndintear i mBéarla seachas i nGaeulaing, nú i nGaeulaing</span> <lb n="2461"/><span>seachas i mBéarla. Táid béasa fé leith ag buint le gach</span> <lb n="2462"/><span>teangain, agus gothí fé leith, agus córú fé leith. Agus ní</span> <lb n="2463"/><span>féidir na béasa, ná ná gothí, ná an córú, ná an ghluaiseacht</span> <lb n="2464"/><span>ghnótha, a bhuinean le teangain díobh, do thúirt isteach</span> <lb n="2465"/><span>sa teangain eile, gan an obair do lot.</span></p> <lb n="2466"/> <lb n="2467"/><p><span>Dá bhrí sin, más maith leat aiste nú ealaí Ghaeulainge</span> <lb n="2468"/><span>do dhéanamh mar is ceart, seachain gach béas iasachta.</span></p> <lb n="2469"/> <lb n="2470"/><p><span>Nil aon uair is deacra san do dhéanamh ná nuair bheig</span> <lb n="2471"/><span>rud éigin ag duine le haistriú ó theangain acu go dtí an</span> <lb n="2472"/><span>teanga eile. Is ró-dheacair an sgéal d'aistriú, ag túirt an</span></p> </div> <pb n="94"/> <div><lb n="2473"/><p><span>bhrí leat go cruinn agus go hiumlán, agus ag fágáilt na</span> <lb n="2474"/><span>mbéas cainte id dhiaig. Ní fuláir an smaoineamh Béarla,</span> <lb n="2475"/><span>cuir i gcás, do sgur ar fad as a chéile agus ath-déanamh</span> <lb n="2476"/><span>do chur air, agus mórán de, ná fuil ann ach coirt agus</span> <lb n="2477"/><span>forchroiceann, do chathamh uait.</span></p> <lb n="2478"/> <lb n="2479"/><p><span>Nuair a chífir-se Béarla den tsórd so, féach: ná habair-se</span> <lb n="2480"/><span>as Gaeulaing "Do freagradh é le guth glan airgeadaí ón</span> <lb n="2481"/><span>mbád"; nú má abrair a leithéid sin, geallaim-se dhuit go</span> <lb n="2482"/><span>mbeig "guth árd gáirí" umut ó chúig cúigíbh na hÉireann.</span> <lb n="2483"/><span>Ní bheig unat ach táiliúir ag casa le spól do chathamh.</span></p> <lb n="2484"/> <lb n="2485"/><p><span>"Agus conas a déarfad é?" arsa tusa.</span></p> <lb n="2486"/> <lb n="2487"/><p><span>Abair é díreach fé mar a thit sé amach, — "Do labhair</span> <lb n="2488"/><span>an duine amuich sa bhád." Ná bac an clear ná an silvery.</span> <lb n="2489"/><span>Níl unta ach gothí. Níl unta ach coirt. Más maith leat</span> <lb n="2490"/><span>órnáid do chur ar do chaint, cuir órnáid Ghaeulach uirthi,</span> <lb n="2491"/><span>mar a dhéanfadh Eón Rua, féach:</span></p> <lb n="2492"/> <lb n="2493"/><p><span>"Lem thaoibh gur siúd spéirbhean</span> <lb n="2494"/><span>Ba thrí-bhinne saor-ghuth</span> <lb n="2495"/><span>Ná caoin-chruit, guth éanlaith' is píb." </span></p> <lb n="2496"/> <lb n="2497"/><p><span>Sin clear, silvery voice agut, agus ficeam cé chuirfig Béarla</span> <lb n="2498"/><span>air gan a lot! Ní feárr bheith ag caint air, ach é chur i</span> <lb n="2499"/><span>n-aon fhocal amháin. Is fíor-lot ar Ghaeulaing gach órnáid</span> <lb n="2500"/><span>Bhéarla. Níl i n-órnáid chainte ach béas. Béas iasachta</span> <lb n="2501"/><span>isea gach órnáid iasachta. "Cuir a-bhaile an iasacht."</span> <lb n="2502"/></p> </div> <pb n="95"/> <div><lb n="2503"/><p><span>XXI. — CÉADNITHE AN CHRUINNE-</span> <lb n="2504"/><span>THÓMHAIS.</span></p> <lb n="2505"/> <lb n="2506"/><p><span>SLUINNTE.</span></p> <lb n="2507"/> <lb n="2508"/><p><span>1. Eó (a point), i. ionad gan méid.</span></p> <lb n="2509"/> <lb n="2510"/><p><span>2. Líne, i. faid gan lethad.</span> <lb n="2511"/><span>Críoch líne eó, agus cóghearra línte eó.</span></p> <lb n="2512"/> <lb n="2513"/><p><span>3. Líne díreach i. líne gan casa ann.</span></p> <lb n="2514"/> <lb n="2515"/><p><span>4. Uachtar (a surface), i. ní agá bhfuil faid agus lethad,</span> <lb n="2516"/><span>gan rimhre.</span></p> <lb n="2517"/> <lb n="2518"/><p><span>Críoch uachtair líne, & cóghearra dhá uachtar líne.</span></p> <lb n="2519"/> <lb n="2520"/><p><span>5. Clár (a plane), i. uachtar ina luíon díreach idir</span> <lb n="2521"/><span>aon dá eó ann.</span></p> <lb n="2522"/> <lb n="2523"/><p><span>Ní fhéadfadh dhá líne dhíreach luí ar a chéile, i gcuid díobh,</span> <lb n="2524"/><span>gan luí ar a chéile ar fad, ná slí do chôdhúna. Ní lú ná fhéadfadh</span> <lb n="2525"/><span>dhá chlár.</span></p> <lb n="2526"/> <lb n="2527"/><p><span>6. Taibhse (a solid), i. ní agá bhfuil faid & lethad &</span> <lb n="2528"/><span>rimhre, i n-aonacht.</span></p> <lb n="2529"/> <lb n="2530"/><p><span>Teórana taibhse uachtair.</span></p> <lb n="2531"/> <lb n="2532"/><p><span>7. Osgal (an angle), i. gabhal, i. cómhrac (meeting) dhá</span> <lb n="2533"/><span>líne.</span></p> <lb n="2534"/> <lb n="2535"/><p><span>8. Osgal dírlíneach (rectilinear angle), i. osgal is de</span> <lb n="2536"/><span>chómhrac dha líne dhírig.</span></p> <lb n="2537"/> <lb n="2538"/><p><span>9. Díorosgal (right angle), i. nuair chómhracaid dhá líne</span> <lb n="2539"/><span>dhíreacha & do-níd dhá chô-osgal i n-aice a chéile, is</span> <lb n="2540"/><span>díorosgail an dá chô-osgal san, & is côdhíreacha dá chéile</span> <lb n="2541"/><span>an dó líne sin.</span></p> <lb n="2542"/> <lb n="2543"/><p><span>10. Mórosgal (obtuse angle), i. osgal is leithe ná díor-</span> <lb n="2544"/><span>osgal.</span></p> <lb n="2545"/> <lb n="2546"/><p><span>11. Caolosgal (acute angle), i. osgal is caoile ná díor-</span> <lb n="2547"/><span>osgal.</span></p> <lb n="2548"/> <lb n="2549"/><p><span>12. Línte díreacha côfhana,</span> <lb n="2550"/><span>i. línte díreacha i n-aon chlár & fan a chéile, i dtreó, pé</span></p> </div> <pb n="96"/> <div><lb n="2551"/><p><span>faid do leantar iad, ar aghaig nú siar, nách féidir dóibh</span> <lb n="2552"/><span>dúna ar a chéile.</span></p> <lb n="2553"/> <lb n="2554"/><p><span>13. Dealbh (figure), i. ní atá côdhúnta fé theórainn nú</span> <lb n="2555"/><span>fé theóranaibh.</span></p> <lb n="2556"/> <lb n="2557"/><p><span>14. Clárdhealbh dírlíneach,</span> <lb n="2558"/><span>i. dealbh ar chlár, côdhúnta fé líntibh díreacha:</span></p> <lb n="2559"/> <lb n="2560"/><p><span>15. Trílíneach, nú trianosgal, i. fé thrí líntibh díreacha;</span></p> <lb n="2561"/> <lb n="2562"/><p><span>16. Ceatharlíneach, nú ceathrosgal, i. fé cheithre líntibh</span> <lb n="2563"/><span>díreacha;</span></p> <lb n="2564"/> <lb n="2565"/><p><span>17. Illíneach, nú iolosgal, i. fé líntibh díreacha iomdha;</span></p> <lb n="2566"/> <lb n="2567"/><p><span>18. Côlíneach (equilateral), i. fé líntibh cómha. Trian-</span> <lb n="2568"/><span>osgal côlíneach </span></p> <lb n="2569"/> <lb n="2570"/><p><span>19. Trianosgal côthaobhach nú côchosach </span> <lb n="2571"/><span>i. gur cómha dhá thaobh aige.</span></p> <lb n="2572"/> <lb n="2573"/><p><span>20. Trianosgal fiar, i. nách cómha</span> <lb n="2574"/><span>aon dá thaobh aige.</span></p> <lb n="2575"/> <lb n="2576"/><p><span>21. Trianosgal díorosgail, i.</span> <lb n="2577"/><span>go bhfuil osgal leis dír.</span></p> <lb n="2578"/> <lb n="2579"/><p><span>22. Trianosgal mórosgail,</span> <lb n="2580"/><span>i. go bhfuil osgal leis mór.</span></p> <lb n="2581"/> <lb n="2582"/><p><span>23. Trianosgal caolosgail,</span> <lb n="2583"/><span>i. gur caol iad na trí hosgail aige.</span></p> <lb n="2584"/> <lb n="2585"/><p><span>24. Côfhanach, i. ceatharlíneach gur</span> <lb n="2586"/><span>côfhana gach dá thaobh dè ar aghaig a chéile.</span></p> <lb n="2587"/> <lb n="2588"/><p><span>25. Fiarbheannach</span></p> <lb n="2589"/> <lb n="2590"/><p><span>26. Côfhanach díorosgail</span></p> <lb n="2591"/> <lb n="2592"/><p><span>27. Cearnach, i. côfhanach côbheannach</span> <lb n="2593"/><span>díorosgail.</span></p> <lb n="2594"/> <lb n="2595"/><p><span>28. Côbheannach fiar, nú fiar-cheathardha</span></p> <lb n="2596"/> <lb n="2597"/><p><span>29. Côfhanach fada fiar</span></p> <lb n="2598"/> <lb n="2599"/><p><span>30. Áin, i. clárdhealbh fé aon líne, i. a cuaird-</span> <lb n="2600"/><span>roth, & gur côfhaid do gach líne díreach ó'n gcuairdroth</span> <lb n="2601"/><span>go hinne na háine, i. go heó láir na háine.</span></p> <lb n="2602"/> <lb n="2603"/><p><span>31. Ga, i. líne díreach ó inne go cuairdroth.</span></p> <lb n="2604"/> <lb n="2605"/><p><span>32. Tuam, i. cuid den gcuairdroth.</span></p> <lb n="2606"/> <lb n="2607"/><p><span>33. Srang, i. líne díreach ó chrích go crích fé</span> <lb n="2608"/><span>thuaim. Agus bíon dhá thuaim ar gach srang, i. an dá</span> <lb n="2609"/><span>chuid ina dteasgan sé an áin.</span></p> <lb n="2610"/> <lb n="2611"/><p><span>34. Fíorthrasna. Fiarthrasna.</span> <lb n="2612"/></p> </div> <pb n="97"/> <div><lb n="2613"/><p><span>FAOMHA.</span></p> <lb n="2614"/> <lb n="2615"/><p><span>Is cead:</span></p> <lb n="2616"/> <lb n="2617"/><p><span>1. Dhá eó do cheangal le líne díreach;</span></p> <lb n="2618"/> <lb n="2619"/><p><span>2. Líne do leanúint as a chrích;</span></p> <lb n="2620"/> <lb n="2621"/><p><span>3. Áin do theórain um rogha inne le rogha ga.</span></p> <lb n="2622"/> <lb n="2623"/><p><span>FÍORTHA (NÚ FÍRTHE).</span></p> <lb n="2624"/> <lb n="2625"/><p><span>1. Más cómha nithe & an céanna, is cómha na nithe</span> <lb n="2626"/><span>féin.</span></p> <lb n="2627"/> <lb n="2628"/><p><span>2. Má buintear ó chómhaibh cómha, nú an céanna, is</span> <lb n="2629"/><span>cómha is dè.</span></p> <lb n="2630"/> <lb n="2631"/><p><span>3. Má curtar le cómhaibh cómha, nú an céanna, is</span> <lb n="2632"/><span>cómha is dè.</span></p> <lb n="2633"/> <lb n="2634"/><p><span>4. Má curtar le neachómhaibh cómha, nú an céanna,</span> <lb n="2635"/><span>is neachómha is dè.</span></p> <lb n="2636"/> <lb n="2637"/><p><span>5. Má buintear ó neachómhaibh cómha, nú an céanna,</span> <lb n="2638"/><span>is neachómha is dè.</span></p> <lb n="2639"/> <lb n="2640"/><p><span>6. Is cómha côchoda na gcómh, nú an chéanna.</span></p> <lb n="2641"/> <lb n="2642"/><p><span>7. Is cómha cô-iolara na gcómh, nú an chéanna.</span></p> <lb n="2643"/> <lb n="2644"/><p><span>8. Is cómha nithe do chô-uirean. </span></p> <lb n="2645"/> <lb n="2646"/><p><span>9. Is mó an uile ná an chuid.</span></p> <lb n="2647"/> <lb n="2648"/><p><span>10. Is cómha an uile agus na coda uile.</span></p> <lb n="2649"/> <lb n="2650"/><p><span>11. Is cómha díorosgail uile.</span></p> <lb n="2651"/> <lb n="2652"/><p><span>12. Má chómhracaid líne díreach & dhá líne dhíreacha</span> <lb n="2653"/><span>eile, i n-aon chlár, & go mbeid an dá osgal laistig, ar aon</span> <lb n="2654"/><span>taobh, níos lú i dteannta 'chéile ná dhá dhíorosgal, is dual</span> <lb n="2655"/><span>an dá líne dhíreach[a] san do chómhrac i leith an taoibh</span> <lb n="2656"/><span>sin ach iad do leanúint chuige.</span> <lb n="2657"/></p> </div> <pb n="98"/> <div><lb n="2658"/><p><span>AN CHÉAD AIRLE. CLEAS.</span></p> <lb n="2659"/> <lb n="2660"/><p><span>Trianosgal côlíneach do chur ar líne dhíreach cheaptha.</span></p> <lb n="2661"/> <lb n="2662"/><p><span>Ceaptar an líne díreach AB. Iarrthar trianosgal</span> <lb n="2663"/><span>côlíneach do chur air.</span></p> <lb n="2664"/> <lb n="2665"/><p><span>Um an inne A le hAB mar gha teórantar an áin BCD</span> <lb n="2666"/><span>(Faomh a 3).</span></p> <lb n="2667"/> <lb n="2668"/><p><span>Um an inne B le BA mar gha teórantar an áin ACE</span> <lb n="2669"/><span>(F. a 3).</span></p> <lb n="2670"/> <lb n="2671"/><p><span>Ceangail le líne díreach A & côghearra na gcuairdroth,</span> <lb n="2672"/><span>i. C. Ceangail B & C mar an gcéanna (F. a haon).</span></p> <lb n="2673"/> <lb n="2674"/><p><span>Froma. A inne na háine BCD, dá bhrí sin is cómha</span> <lb n="2675"/><span>AB & AC.</span></p> <lb n="2676"/> <lb n="2677"/><p><span>B inne na háine ACE, d. bh. s. is cómha BA & BC.</span></p> <lb n="2678"/> <lb n="2679"/><p><span>Isé AB an céanna. Is cómha é féin & AC, & é féin & BC,</span> <lb n="2680"/><span>d. bh. s. is cómha AC & BC, & is côlíneach ABC, & tá sé</span> <lb n="2681"/><span>déanta ar AB, i. an ní ba chleas (Q.E.F.).</span></p> <lb n="2682"/> <lb n="2683"/><p><span>AN TRÍÚ HAIRLE. CLEAS.</span></p> <lb n="2684"/> <lb n="2685"/><p><span>Cómh an bhig do theasga den mhór, de dhá shain-líne</span> <lb n="2686"/><span>dhíreacha neachómha.</span></p> <lb n="2687"/> <lb n="2688"/><p><span>AB & C an dá shain-líne dhíreacha neachómha. C an</span> <lb n="2689"/><span>bheag & AB an mhór. Teasgtar d'AB cómh C.</span></p> <lb n="2690"/> <lb n="2691"/><p><span>Gléas. As an eó A cuir AD côfhaid C.</span> <lb n="2692"/></p> </div> <pb n="99"/> <div><lb n="2693"/><p><span>Um A mar inne le AD mar gha cuir an áin DEF. AE</span> <lb n="2694"/><span>an cómh a bhí le teasga.</span></p> <lb n="2695"/> <lb n="2696"/><p><span>Froma. A inne na háine DEF, dá bhrí sin is cómha</span> <lb n="2697"/><span>AE & AD. Ach do cuireadh AD côfhaid le C & is cómha</span> <lb n="2698"/><span>iad. Dè sin is cómha AE & C, i. tá AE, cómh an bhig C,</span> <lb n="2699"/><span>teasgtha den mhór AB, i. an ní ba chleas.</span></p> <lb n="2700"/> <lb n="2701"/><p><span>AN CEATHRÚ HAIRLE. CEIST.</span></p> <lb n="2702"/> <lb n="2703"/><p><span>Má tá dhá thrianosgal & gur cómha fé leith acu dhá thaobh</span> <lb n="2704"/><span>& a n-osgal-san sa chéad cheann & dhá thaobh & a n-osgal-</span> <lb n="2705"/><span>san sa dara ceann, is cómha na treas taoibh, & is cómha na</span> <lb n="2706"/><span>hosgail ar aghaig na gcô-dtaobh.</span></p> <lb n="2707"/> <lb n="2708"/><p><span>Sa dá thrianosgal ABC & DEF, bíodh gur cómha an dá</span> <lb n="2709"/><span>thaobh AB & DE, & gur cómha an dá thaobh AC & DF,</span> <lb n="2710"/><span>& gur cómha an dá osgal BAC & EDF. Ansan is cómha</span> <lb n="2711"/><span>an treas taobh BC & an treas taobh EF; is cómha an</span> <lb n="2712"/><span>t-osgal ABC ar aghaig AC & an t-osgal DEF ar aghaig</span> <lb n="2713"/><span>DF; is cómha an t-osgal ACB ar aghaig AB & an t-osgal</span> <lb n="2714"/><span>DFE ar aghaig DE; is cómha an trianosgal ABC & an</span> <lb n="2715"/><span>trianosgal DEF.</span></p> <lb n="2716"/> <lb n="2717"/><p><span>Froma. Má curtar an trianosgal ABC ar an dtrian-</span> <lb n="2718"/><span>osgal DEF, i dtreó go mbeig an eó A ar an eó D & an líne</span> <lb n="2719"/><span>AB ar an líne DE,</span></p> <lb n="2720"/> <lb n="2721"/><p><span>beig an eó B ar an eó E, mar is cómha AB & DE</span> <lb n="2722"/><span>(Coiníoll).</span></p> <lb n="2723"/> <lb n="2724"/><p><span>An fhaid bheig AB ar DE, luífig AC ar DF, & ní féidir a</span> <lb n="2725"/><span>mhalairt, mar is cómha na hosgail BAC & EDF.</span></p> <lb n="2726"/> <lb n="2727"/><p><span>Ansan beig an eó C ar an eó F, mar is cómha AC & DF.</span></p> <lb n="2728"/> <lb n="2729"/><p><span>Ansan luífig an líne BC ar an líne EF, nú dúnfig dhá líne</span> <lb n="2730"/><span>dhíreach slí, ní nách féidir.</span> <lb n="2731"/></p> </div> <pb n="100"/> <div><lb n="2732"/><p><span>Ansan luífig clár an trianosgail ABC ar chlár an trian-</span> <lb n="2733"/><span>osgail DEF, nú dúnfid dhá chlár slí, ní nách féidir.</span></p> <lb n="2734"/> <lb n="2735"/><p><span>Dá bhrí sin cô-oirid an trianosgal ABC & an trianosgal</span> <lb n="2736"/><span>DEF.</span></p> <lb n="2737"/> <lb n="2738"/><p><span>Dá bhrí sin is cómha iad. An ní ba cheist. (Ní ceist níos</span> <lb n="2739"/><span>mó é).</span></p> <lb n="2740"/> <lb n="2741"/><p><span>AN CÚIGIÚ HAIRLE. CEIST.</span></p> <lb n="2742"/> <lb n="2743"/><p><span>Is cómha na hosgail ag bun trianosgail chôchosaig; & má</span> <lb n="2744"/><span>leantar na cosa cómha, is cómha na hosgail amuich.</span></p> <lb n="2745"/> <lb n="2746"/><p><span>Trianosgal côchosach ABC. AB & AC na cosa cómha</span> <lb n="2747"/><span>aige. Fromtar gur cómha an dá osgal ABC & ACD; & má</span> <lb n="2748"/><span>leantar AB go D & AC go hE, gur cómha an dá osgal CBD</span> <lb n="2749"/><span>& BCE.</span></p> <lb n="2750"/> <lb n="2751"/><p><span>I mBD glac aon eó F. Ón líne CE teasg CG, i. cothrom</span> <lb n="2752"/><span>BF.</span></p> <lb n="2753"/> <lb n="2754"/><p><span>Ansan, tá dhá thrianosgal againn, i. ACF & ABG, inar</span> <lb n="2755"/><span>cómha fé leith AF & AG, AB & AC, & inar côchéanna an</span> <lb n="2756"/><span>t-osgal BAC, i. is cómha fé leith AB & AG go n-a n-osgal,</span> <lb n="2757"/><span>& AC & AF go n-a n-osgal.</span></p> <lb n="2758"/> <lb n="2759"/><p><span>Dá bhrí sin is cómha BG & CF; is cómha an t-osgal ABG</span> <lb n="2760"/><span>& an t-osgal ACF; & is cómha an t-osgal AGB & an</span> <lb n="2761"/><span>t-osgal AFC.</span></p> <lb n="2762"/> <lb n="2763"/><p><span>Airís, is cómha AF & AG, agus is cómha AB & AC. Ach</span> <lb n="2764"/><span>má buintear cómha ó chómhaibh is cómha is dè.</span></p> <lb n="2765"/> <lb n="2766"/><p><span>Dá bhrí sin is cómha BF & CG.</span></p> <lb n="2767"/> <lb n="2768"/><p><span>Agus is cómha FC & GB, i. sa dá thrianosgal, BFC &</span> <lb n="2769"/><span>BCG, is cómha fé leith BF, FC, go n-a n-osgal, & CG, GB,</span> <lb n="2770"/><span>go n-a n-osgal.</span> <lb n="2771"/></p> </div> <pb n="101"/> <div><lb n="2772"/><p><span>Dá bhrí sin is cómha an dá thrianosgal, is cómha na</span> <lb n="2773"/><span>hosgail eile acu ar aghaig na gcô-dtaobh, i. is cómha FBC</span> <lb n="2774"/><span>& GCB, & is cómha GBC & FCB. Agus isiad FBC & GCB</span> <lb n="2775"/><span>na hosgail amuich.</span></p> <lb n="2776"/> <lb n="2777"/><p><span>Má buintear na cómha FCB & GBC ó na cómhaibh FCA</span> <lb n="2778"/><span>& GBA, beid dè na cómha ACB & ABC. Sin iad na hosgail</span> <lb n="2779"/><span>ag an mbun.</span></p> <lb n="2780"/> <lb n="2781"/><p><span>Dá bhrí sin is cómha na hosgail ag bun trianosgail chô-</span> <lb n="2782"/><span>chosaig, & má leantar na cosa cómha is cómha na hosgail</span> <lb n="2783"/><span>amuich. An ní ba mheasg.</span></p> <lb n="2784"/> <lb n="2785"/><p><span>AN SÉÚ HAIRLE. CEIST.</span></p> <lb n="2786"/> <lb n="2787"/><p><span>I dtrianosgal, más cómha dhá osgal, is cómha an dá</span> <lb n="2788"/><span>thaobh fútha.</span></p> <lb n="2789"/> <lb n="2790"/><p><span>ABC an trianosgal. Is cómha ann na hosgail ABC</span> <lb n="2791"/><span>& ACB. Is dual gur cómha an dá thaobh, i. AB & AC.</span></p> <lb n="2792"/> <lb n="2793"/><p><span>Froma. Mara cómha iad, tá beag & mór ortha. Bíodh</span> <lb n="2794"/><span>AB 'na mhór, & teasg dè BD côfhaid AC. Cuir DC.</span></p> <lb n="2795"/> <lb n="2796"/><p><span>Ansan, tá dhá thrianosgal aguinn, i. DBC & ACB. Is</span> <lb n="2797"/><span>cómha acu DB & AC. Is céanna acu BC. Is cómha acu an</span> <lb n="2798"/><span>dá osgal DBC & ACB, is cómha fé leith acu DB go <m> BC</span> <lb n="2799"/><span>go n-a n-osgal & AC go CB go n-a n-osgal.</span></p> <lb n="2800"/> <lb n="2801"/><p><span>Dá bhrí sin is cómha an dá thrianosgal san, i. is cómha</span> <lb n="2802"/><span>an uile & a[n] chuid, i. ní nách féidir.</span></p> <lb n="2803"/> <lb n="2804"/><p><span>D. bh. s. ní fíor nach cómha AB & AC.</span></p> <lb n="2805"/> <lb n="2806"/><p><span>D. bh. s. is fíor gur cómha iad, i. an ní ba cheist.</span></p> <lb n="2807"/> <lb n="2808"/><p><span>AN SEACHTÚ HAIRLE. CEIST.</span></p> <lb n="2809"/> <lb n="2810"/><p><span>Ar aon taobh den aon líne ní féidir dhá thrianosgal do</span> <lb n="2811"/><span>bheith gur cómha acu an dá [thaobh] a chómhracas i gcrích</span> <lb n="2812"/><span>den líne úd, & mar an gcéanna an dá thaobh a chómhracas</span> <lb n="2813"/><span>sa chrích eile.</span> <lb n="2814"/></p> </div> <pb n="102"/> <div><lb n="2815"/><p><span>Más féidir é, bíodh an dá thrianosgal, i. CAB & DAB, ar</span> <lb n="2816"/><span>aon taobh den aon líne AB, & gur cómha CA & DA ag</span> <lb n="2817"/><span>cómhrac i nA, & gur cómha mar an gcéanna CB & DB ag</span> <lb n="2818"/><span>cómhrac i mB.</span></p> <lb n="2819"/> <lb n="2820"/><p><span>Cuir CD. Ar dtúis, bíodh C lasmuich den trianosgal</span> <lb n="2821"/><span>DAB.</span></p> <lb n="2822"/> <lb n="2823"/><p><span>Ansan, is cómha AC & AD. Dá bhrí sin is cómha an</span> <lb n="2824"/><span>t-osgal ACD & an t-osgal ADC.</span></p> <lb n="2825"/> <lb n="2826"/><p><span>Is lú, ámh, BCD ná ACD, óir is lú an chuid ná an uile.</span></p> <lb n="2827"/> <lb n="2828"/><p><span>Dá bhrí sin is lú BCD ná ADC.</span></p> <lb n="2829"/> <lb n="2830"/><p><span>Is mó ná san is lú BCD ná BDC, óir is mó BDC ná ADC.</span></p> <lb n="2831"/> <lb n="2832"/><p><span>Dá bhrí sin ní cómha BCD & BDC.</span></p> <lb n="2833"/> <lb n="2834"/><p><span>Airís: is cómha BC & BD. Dá bhrí sin is cómha BCD</span> <lb n="2835"/><span>& BDC, i. is cómha iad & ní cómha iad, i. ní nách fíor.</span></p> <lb n="2836"/> <lb n="2837"/><p><span>Dá bhrí sin ní fíor gur cómha AC & AD, an fhaid is</span> <lb n="2838"/><span>cómha BC & BD. Óir, i n-áiteamh chruinn, ní féidir neamh-</span> <lb n="2839"/><span>fhíor d'fhás à fíor.</span></p> <lb n="2840"/> <lb n="2841"/><p><span>Cuir i gcás go bhfuil an eó C laistig den trianosgal ADB.</span></p> <lb n="2842"/> <lb n="2843"/><p><span>Lean AD go hE & AC go hF. [Cuir CD.]</span> <lb n="2844"/></p> </div> <pb n="103"/> <div><lb n="2845"/><p><span>Is cómha, más fíor, AD & AC. Dá bhrí sin is cómha na</span> <lb n="2846"/><span>hosgail lasmuich, i. EDC & FCD.</span></p> <lb n="2847"/> <lb n="2848"/><p><span>Ach is lú an chuid, i. BDC, ná an uile, i. EDC. Dá bhrí</span> <lb n="2849"/><span>sin is lú BDC ná FCD, & go mór mór ná BCD.</span></p> <lb n="2850"/> <lb n="2851"/><p><span>Is cómha, ámh, más fíor, BC & BD. Dá bhrí sin is cómha</span> <lb n="2852"/><span>BDC & BCD, i. is cómha iad & ní cómha iad. Sin baos.</span></p> <lb n="2853"/> <lb n="2854"/><p><span>Dá bhrí sin, más cómha AD & AC, ní cómha BC & BD;</span> <lb n="2855"/><span>nú más cómha BC & BD, ní cómha AD & AC.</span></p> <lb n="2856"/> <lb n="2857"/><p><span>Dá bhrí sin, Ar aon taobh, etc.</span></p> <lb n="2858"/> <lb n="2859"/><p><span>AN TOCHTÚ HAIRLE. CEIST.</span></p> <lb n="2860"/> <lb n="2861"/><p><span>Má tá dhá thrianosgal ann, & gur cómha gach taobh i</span> <lb n="2862"/><span>gceann acu & taobh fé leith sa cheann eile, is cómha na</span> <lb n="2863"/><span>hosgail atá ar aghaig na gcô-dtaobh acu.</span></p> <lb n="2864"/> <lb n="2865"/><p><span>Is dá thrianosgal ABC & DEF. Is cómha acu AB & DE,</span> <lb n="2866"/><span>AC & DF, BC & EF. Is dual dè gur cómha an t-osgal BAC</span> <lb n="2867"/><span>& an t-osgal EDF, etc., ar aghaig na gcô-dtaobh.</span></p> <lb n="2868"/> <lb n="2869"/><p><span>Óir, má curtar an trianosgal ABC ar an dtrianosgal</span> <lb n="2870"/><span>DEF, ag cur na heó B ar an eó E, & ag cur an líne BC ar</span> <lb n="2871"/><span>an líne EF, luífig an eó C ar an eó F, mar is cómha BC &</span> <lb n="2872"/><span>EF. Ansan luífig an trianosgal ABC cruinn ar an dtrian-</span> <lb n="2873"/><span>osgal DEF, nú beig ar aon taobh den aon líne dhá thrian-</span> <lb n="2874"/><span>osgal gur cómha acu an dá thaobh a chómhracas i gcrích den</span> <lb n="2875"/><span>líne úd & mar an gcéanna an dá thaobh a chómhracas sa</span> <lb n="2876"/><span>chrích eile. Ach ní féidir sin.</span></p> <lb n="2877"/> <lb n="2878"/><p><span>Dá bhrí sin luífid ar a chéile cruinn, i. cô-oirfid.</span></p> <lb n="2879"/> <lb n="2880"/><p><span>Ach is cómha nithe do chô-oirean. Dá bhrí sin is cómha</span> <lb n="2881"/><span>an dá thrianosgal, & is cómha na hosgail ar aghaig na</span> <lb n="2882"/><span>gcô-dtaobh, i. BAC & EDF, etc.</span></p> <lb n="2883"/> <lb n="2884"/><p><span>Dá bhrí sin, Má tá, etc.</span> <lb n="2885"/></p> </div> <pb n="104"/> <div><lb n="2886"/><p><span>AN NAEÚ HAIRLE. CLEAS.</span></p> <lb n="2887"/> <lb n="2888"/><p><span>Osgal dírlíneach do dhítheasga, i. é chur 'na dhá chô-osgal</span> <lb n="2889"/><span>dhírlíneacha.</span></p> <lb n="2890"/> <lb n="2891"/><p><span>Osgal dírlíneach BAC. Dítheasgtar é.</span></p> <lb n="2892"/> <lb n="2893"/><p><span>I nAB glac aon eó, i. D. De'n líne AC teasg AE, i.</span> <lb n="2894"/><span>côfhaid AD. [Cuir DE.] Cuir trianosgal côthaobhach ar</span> <lb n="2895"/><span>DE, i. DFE. Cuir AF.</span></p> <lb n="2896"/> <lb n="2897"/><p><span>Dítheasgan an líne AF an t-osgal BAC.</span></p> <lb n="2898"/> <lb n="2899"/><p><span>Froma. Tá dhá thrianosgal aguinn anois, i. DAF &</span> <lb n="2900"/><span>EAF, & is cómha gach taobh i nDAF & taobh fé leith i</span> <lb n="2901"/><span>nEAF, i. is cómha AD & AE, DF & EF, & is céanna acu AF.</span></p> <lb n="2902"/> <lb n="2903"/><p><span>Dá bhrí sin is cómha na hosgail atá ar aghaig na gcô-</span> <lb n="2904"/><span>dtaobh acu, i. is cómha DAF ar aghaig DF & EAF ar aghaig</span> <lb n="2905"/><span>EF, i. tá an t-osgal BAC curtha 'na dhá chô-osgal dhír-</span> <lb n="2906"/><span>líneach, i. BAF agus CAF. — An rud a bhí le déanamh.</span></p> <lb n="2907"/> <lb n="2908"/><p><span>AN DEICHIÚ HAIRLE. CLEAS.</span></p> <lb n="2909"/> <lb n="2910"/><p><span>Sain-líne díreach do dhítheasga, i. do chur 'na dhá</span> <lb n="2911"/><span>chómh.</span></p> <lb n="2912"/> <lb n="2913"/><p><span>Sáin-líne díreach isea AB. Tá orainn é chur 'na dhá</span> <lb n="2914"/><span>chómh.</span> <lb n="2915"/></p> </div> <pb n="105"/> <div><lb n="2916"/><p><span>A los an chéad airle cuir trianosgal côlíneach air, i. ABC.</span> <lb n="2917"/><span>A los an naeú airle dítheasg an t-osgal dírlíneach ABC</span> <lb n="2918"/><span>leis an líne dírig CD. Dítheasgan an eó D an líne AB.</span></p> <lb n="2919"/> <lb n="2920"/><p><span>Froma. Is cómha AC & CB, óir is côlíneach ABC. Is</span> <lb n="2921"/><span>céanna acu CD. Is cómha an t-osgal ACD & an t-osgal</span> <lb n="2922"/><span>DCB.</span></p> <lb n="2923"/> <lb n="2924"/><p><span>Dè sin, is cómha fé leith AC, CD, go n-a n-osgal, & BC,</span> <lb n="2925"/><span>CD, go n-a n-osgal.</span></p> <lb n="2926"/> <lb n="2927"/><p><span>As san, à los an cheathrú airle, is cómha na treas taoibh,</span> <lb n="2928"/><span>1. AD & DB.</span></p> <lb n="2929"/> <lb n="2930"/><p><span>Dá bhrí sin is dítheasgtha i [n]D an sain-líne díreach, i.</span> <lb n="2931"/><span>AB, 1. is déanta an cleas.</span></p> <lb n="2932"/> <lb n="2933"/><p><span>AN TAONÚ HAIRLE DÉAG. CLEAS.</span></p> <lb n="2934"/> <lb n="2935"/><p><span>A sain-eó i líne dhíreach cheaptha líne do chur côdhíreach,</span> <lb n="2936"/><span>nú fé dhíorosgalaibh.</span></p> <lb n="2937"/> <lb n="2938"/><p><span>AB an líne ceaptha. Glac aon dá eó ann, C & D, cô-</span> <lb n="2939"/><span>fhaid ón sain-eó, i, E, à los an tríú hairle.</span></p> <lb n="2940"/> <lb n="2941"/><p><span>Cuir, à los an chéad airle, trianosgal côlíneach ar CD,</span> <lb n="2942"/><span>i. CFD. Cuir FE.</span></p> <lb n="2943"/> <lb n="2944"/><p><span>Is côdhíreach ar AB FE, as an eó E, i. as an sain-eó.</span></p> <lb n="2945"/> <lb n="2946"/><p><span>Froma. Is cómha CF agus FD ó ghléas. Is céanna FE ag</span> <lb n="2947"/><span>an dá thrianosgal CFE & DFE. Is cómha CE & ED ó</span> <lb n="2948"/><span>ghléas.</span></p> <lb n="2949"/> <lb n="2950"/><p><span>Dè sin, sa dá thrianosgal CFE & DFE is cómha fé leith</span> <lb n="2951"/><span>CE, EF, FC, & DE, EF, FD.</span> <lb n="2952"/></p> </div> <pb n="106"/> <div><lb n="2953"/><p><span>Dá bhrí sin, à los an ochtú hairle, is cómha an dá osgal</span> <lb n="2954"/><span>CEF & DEF.</span></p> <lb n="2955"/> <lb n="2956"/><p><span>Dá bhrí sin is díorosgal gach osgal díobh.</span></p> <lb n="2957"/> <lb n="2958"/><p><span>Dá bhrí sin tá EF côdhíreach ar AB, & is ag E atá</span> <lb n="2959"/><span>san.</span></p> <lb n="2960"/> <lb n="2961"/><p><span>Dá bhrí sin is déanta an cleas, i. líne as an sain-eó E,</span> <lb n="2962"/><span>côdhíreach ar AB.</span></p> <lb n="2963"/> <lb n="2964"/><p><span>Is ní de bhárr na hairle sin gur sain treó ag líne díreach.</span></p> <lb n="2965"/> <lb n="2966"/><p><span>Mara sain, gabhadh an líne AB dhá threó' i. treó C &</span> <lb n="2967"/><span>treó D.</span></p> <lb n="2968"/> <lb n="2969"/><p><span>Cuir, à los na hairle thuas, côdhíreach ar AC à B, i. BE.</span></p> <lb n="2970"/> <lb n="2971"/><p><span>Ansan, tá BE côdhíreach ar AC. Dè sin, is cómha ABE</span> <lb n="2972"/><span>& EBC.</span></p> <lb n="2973"/> <lb n="2974"/><p><span>Tá BE côdhíreach ar AD, mar tá sé côdhíreach ar AB & níl</span> <lb n="2975"/><span>i nAD ach AB do leanúint. Dè sin is cómha ABE & EBD.</span></p> <lb n="2976"/> <lb n="2977"/><p><span>Ach is cómha iad cómha an chéanna. Dá bhrí sin is</span> <lb n="2978"/><span>cómha EBC & EBD.</span></p> <lb n="2979"/> <lb n="2980"/><p><span>Ach is follas gur cuid den osgal EBD an t-osgal EBC,</span> <lb n="2981"/><span>i. is cómha an uile & an chuid, — ní nách fíor.</span></p> <lb n="2982"/> <lb n="2983"/><p><span>D'fhás an ní sin as a rá go bhféadfadh AB gabháil dhá</span> <lb n="2984"/><span>threó. Dá bhrí sin ní fhéadfadh.</span></p> <lb n="2985"/> <lb n="2986"/><p><span>Dá bhrí sin is sain treó ag gach líne díreach. Agus is</span> <lb n="2987"/><span>réig an cheist.</span></p> <lb n="2988"/> <lb n="2989"/><p><span>AN TARNA HAIRLE DÉAG. CLEAS.</span></p> <lb n="2990"/> <lb n="2991"/><p><span>Ar líne cheaptha nách sain críoch líne do chur côdhíreach à</span> <lb n="2992"/><span>heó sain lasmuich dhe.</span> <lb n="2993"/></p> </div> <pb n="107"/> <div><lb n="2994"/><p><span>AB an líne ceaptha, & ní sain crích dò ag A ná ag B. C an</span> <lb n="2995"/><span>sain-eó. Iarrtar líne do chur côdhíreach à C ar AB.</span></p> <lb n="2996"/> <lb n="2997"/><p><span>Glac rogha eó, D, lastall d' AB, i. lastall ó C.</span></p> <lb n="2998"/> <lb n="2999"/><p><span>Ansan, um C mar inne le CD mar gha cuir an áin FDG.</span> <lb n="3000"/><span>A los an deichiú airle, dítheasg FG ag H. Cuir CH. Tá</span> <lb n="3001"/><span>CH côdhíreach ar AB.</span></p> <lb n="3002"/> <lb n="3003"/><p><span>Froma. Is cómha CF & CG, óir gatha na haon áine iad.</span> <lb n="3004"/><span>Is cómha FH & HG de ghléas. Is céanna CH ag an dá</span> <lb n="3005"/><span>thrianosgal, i. CHF & CHG.</span></p> <lb n="3006"/> <lb n="3007"/><p><span>Dè sin is cómha fé leith CH, HF, FC, & CH, HG, GC.</span></p> <lb n="3008"/> <lb n="3009"/><p><span>Dè sin, à los na hochtú hairle, is cómha an dá osgal</span> <lb n="3010"/><span>CHF & CHG.</span></p> <lb n="3011"/> <lb n="3012"/><p><span>A los an naeú sain-rá is díorosgal gach osgal acu, i.</span> <lb n="3013"/><span>is côdhíreach CH ar AB, i. tá CH curtha à C côdhíreach,</span> <lb n="3014"/><span>— an ní a bhí le déanamh.</span></p> <lb n="3015"/> <lb n="3016"/><p><span>AN TRÍÚ HAIRLE DÉAG. CEIST.</span></p> <lb n="3017"/> <lb n="3018"/><p><span>An dá osgal a dhinean líne díreach i n-aice 'chéile ag</span> <lb n="3019"/><span>cómhrac dó ar meán líne dhírig eile, is dá dhíorosgal iad, nú</span> <lb n="3020"/><span>is cómha a méid & méid dhá dhíorosgal.</span></p> <lb n="3021"/> <lb n="3022"/><p><span>ADC & BDC an dá osgal a dhinean CD i n-aice 'chéile,</span> <lb n="3023"/><span>ag cómhrac dò ar AB. Is dá dhíorosgal iad, nú is cómha</span> <lb n="3024"/><span>a méid i n-aonacht & méid dá dhíorosgal i n-aonacht.</span></p> <lb n="3025"/> <lb n="3026"/><p><span>Froma. Más cómha ADC & BDC is dá dhíorosgal iad</span></p> </div> <pb n="108"/> <div><lb n="3027"/><p><span>cheana, à los an naeú sain-rá, & tá DC côdhíreach ar AB.</span></p> <lb n="3028"/> <lb n="3029"/><p><span>Mara bhfuil, cuir DE (sa dara deilbh) côdhíreach ar AB,</span> <lb n="3030"/><span>à los an aonú hairle déag.</span></p> <lb n="3031"/> <lb n="3032"/><p><span>Ansan, is cómha an t-osgal EDB & a choda uile, i. EDC</span> <lb n="3033"/><span>& CDB.</span></p> <lb n="3034"/> <lb n="3035"/><p><span>Ar na cómhaibh sin cuir an céanna, i. EDA. Má cur-</span> <lb n="3036"/><span>tar cómha ar chómhaibh, is cómha is dè; dá bhrí sin is</span> <lb n="3037"/><span>cómha EDB go nEDA & EDC go CDB go nEDA.</span></p> <lb n="3038"/> <lb n="3039"/><p><span>Airís, is cómha ADC & a choda uile, i. ADE & EDC.</span></p> <lb n="3040"/> <lb n="3041"/><p><span>Ar na cómhaibh sin cuir an céanna, i. CDB. Dè sin,</span> <lb n="3042"/><span>mar atá thuas, is cómha ADC go CDB & ADE go nEDC</span> <lb n="3043"/><span>go CDB.</span></p> <lb n="3044"/> <lb n="3045"/><p><span>Chítear anois gur céanna ADE go nEDC go CDB, gur</span> <lb n="3046"/><span>cómha an céanna san & an dá dhíorosgal, i. ADE & EDB,</span> <lb n="3047"/><span>& gur cómha é féin & an dá osgal eile, i. ADC & CDB. Dá</span> <lb n="3048"/><span>bhrí sin is cómha an dá dhíorosgal & an dá osgal eile.</span></p> <lb n="3049"/> <lb n="3050"/><p><span>Ar an gcuma gcéanna is féidir a nochta gur cómha an</span> <lb n="3051"/><span>dá dhíorosgal & aon dá osgal d'fhéadfadh CD do dhéanamh</span> <lb n="3052"/><span>le hAB, i n-aice 'chéile.</span></p> <lb n="3053"/> <lb n="3054"/><p><span>Dá bhrí sin is fíor an airle thuas.</span></p> <lb n="3055"/> <lb n="3056"/><p><span>AN CEATHRÚ HAIRLE DÉAG. CEIST.</span></p> <lb n="3057"/> <lb n="3058"/><p><span>Ag eó i líne díreach má chómhracaid dhá líne dhíreach eile,</span> <lb n="3059"/><span>ón dá thaobh, & gur cómha dhá dhíorosgal & an dá osgal atá</span> <lb n="3060"/><span>ar dhá thaobh an líne sin, is sain treó don dá líne úd, i. is</span> <lb n="3061"/><span>aon líne díreach iad.</span></p> <lb n="3062"/> <lb n="3063"/><p><span>Ag an eó B sa líne dhíreach AB cómhracaid ón dá</span> <lb n="3064"/><span>thaobh an dá líne, i. CB & BD, & is cómha dhá dhíorosgal</span> <lb n="3065"/><span>agus an dá osgal ABC & ABD. Iomora is sain treó don</span> <lb n="3066"/><span>dá líne, i. CB & BD, i. is aon líne iad.</span> <lb n="3067"/></p> </div> <pb n="109"/> <div><lb n="3068"/><p><span>Froma ar gcúlaibh. Marab é BD treó CB gabhadh sé</span> <lb n="3069"/><span>treó eile, i. go hE.</span></p> <lb n="3070"/> <lb n="3071"/><p><span>Ansan, à los na hairle do fromadh anois, is cómha dhá</span> <lb n="3072"/><span>dhíorosgal & an dá osgal CBA go nABE.</span></p> <lb n="3073"/> <lb n="3074"/><p><span>Is faomhtha gur cómha dhá dhíorosgal & an dá osgal</span> <lb n="3075"/><span>CBA go nABD.</span></p> <lb n="3076"/> <lb n="3077"/><p><span>Dè sin is cómha CBA go nABE & CBA go nABD.</span></p> <lb n="3078"/> <lb n="3079"/><p><span>Leog ar lár an céanna, i. CBA, & is cómha ABE & ABD,</span> <lb n="3080"/><span>i. an chuid & an uile, — ní is baoith.</span></p> <lb n="3081"/> <lb n="3082"/><p><span>D. bh. s. isé BD treó CB, & is aon líne iad, — i. an ní ba</span> <lb n="3083"/><span>cheist.</span></p> <lb n="3084"/> <lb n="3085"/><p><span>AN CÚIGIÚ HAIRLE DÉAG. CEIST.</span></p> <lb n="3086"/> <lb n="3087"/><p><span>Má chôghearraid dhá líne dhíreach, is cómha na frith-</span> <lb n="3088"/><span>osgail acu.</span></p> <lb n="3089"/> <lb n="3090"/><p><span>Côghearraid an dá líne dhíreach AB & CD ag E. Is</span> <lb n="3091"/><span>cómha acu na frith-osgail, i. is cómha CEA & BED, & is</span> <lb n="3092"/><span>cómha CEB & AED.</span></p> <lb n="3093"/> <lb n="3094"/><p><span>Froma ar aghaig. Is cómha dhá dhíorosgal & an dá</span> <lb n="3095"/><span>osgal CEA go CEB.</span></p> <lb n="3096"/> <lb n="3097"/><p><span>Is cómha dhá dhíorosgal & an dá osgal CEA go nAED.</span></p> <lb n="3098"/> <lb n="3099"/><p><span>Cómha an chéanna, is cómha iad féin. Dá bhrí sin is</span> <lb n="3100"/><span>cómha CEA go CEB & CEA go nAED.</span></p> <lb n="3101"/> <lb n="3102"/><p><span>Sgar CEA leó. Má buintear an céanna ó chómhaibh is</span> <lb n="3103"/><span>cómha is dè. Uime sin is cómha CEB & AED, i. dhá fhrith-</span> <lb n="3104"/><span>osgal.</span></p> <lb n="3105"/> <lb n="3106"/><p><span>Ar a shamhail sin de chuma fromtar gur cómha na frith-</span> <lb n="3107"/><span>osgail eile, i. CEA & BED.</span></p> <lb n="3108"/> <lb n="3109"/><p><span>Dá bhrí sin is fíor an airle.</span> <lb n="3110"/></p> </div> <pb n="110"/> <div><lb n="3111"/><p><span>AN SÉÚ HAIRLE DÉAG. CEIST.</span></p> <lb n="3112"/> <lb n="3113"/><p><span>Má leantar taobh trianosgail, is mó an t-osgal amuich</span> <lb n="3114"/><span>ná ceachtar den dá osgal is sia uaig istig.</span></p> <lb n="3115"/> <lb n="3116"/><p><span>Leantar BC, i. taobh de thaobhaibh an trianosgail ABC.</span> <lb n="3117"/><span>Tá an t-osgal amuich, i. ACD, níos mó ná ceachtar de</span> <lb n="3118"/><span>na hosgalaibh is sia uaig istig, i. ná ABC & ná CAB.</span></p> <lb n="3119"/> <lb n="3120"/><p><span>A los an deichiú airle dítheasg AC i nE.</span></p> <lb n="3121"/> <lb n="3122"/><p><span>Cuir BE & lean é go hF, gur cómha BE & EF, à los an</span> <lb n="3123"/><span>tríú airle. Cuir FC.</span></p> <lb n="3124"/> <lb n="3125"/><p><span>Froma. Ansan, is cómha AE & EC, de ghléas. Is</span> <lb n="3126"/><span>cómha BE & EF, de ghléas. Is cómha na frith-osgail,</span> <lb n="3127"/><span>AEB & CEF.</span></p> <lb n="3128"/> <lb n="3129"/><p><span>Dá bhrí sin, is cómha fé leith AE go nEB go n-a n-osgal</span> <lb n="3130"/><span>AEB & CE go nEF go n-a n-osgal CEF.</span></p> <lb n="3131"/> <lb n="3132"/><p><span>Dè sin, a los an cheathrú airle, is cómha an t-osgal ECF,</span> <lb n="3133"/><span>ar aghaig EF, & an t-osgal EAB, ar aghaig EB.</span></p> <lb n="3134"/> <lb n="3135"/><p><span>Ach is mó an t-osgal ACD ná an t-osgal ECF.</span></p> <lb n="3136"/> <lb n="3137"/><p><span>Uime sin is mó é ná an t-osgal EAB, i. ná CAB.</span></p> <lb n="3138"/> <lb n="3139"/><p><span>AN SEACHTÚ HAIRLE DÉAG. CEIST.</span></p> <lb n="3140"/> <lb n="3141"/><p><span>I dtrianosgal is lú aon dá osgal i n-aonacht ná dhá</span> <lb n="3142"/><span>dhíorosgal.</span> <lb n="3143"/></p> </div> <pb n="111"/> <div><lb n="3144"/><p><span>Lean go D BC, i. taobh den trianosgal ABC.</span></p> <lb n="3145"/> <lb n="3146"/><p><span>A los na hairle thuas, is lú an t-osgal ag A ná an t-osgal</span> <lb n="3147"/><span>amuich, i. ACD.</span></p> <lb n="3148"/> <lb n="3149"/><p><span>Má curtar an céanna ar nea-chómhaibh, i. ar bheag &</span> <lb n="3150"/><span>ar mhór, is nea-chómha fós iad, ar an ndul gcéanna, i.</span> <lb n="3151"/><span>beag & mór. Cuir an t-osgal ACB ar na nea-chómhaibh,</span> <lb n="3152"/><span>i. ar A & ar ACD. Is nea-chómha is dè, i. A go nACB an</span> <lb n="3153"/><span>beag, & ACD go nACB an mór.</span></p> <lb n="3154"/> <lb n="3155"/><p><span>Ach is cómha dhá dhíorosgal & ACD go nACB, i. an</span> <lb n="3156"/><span>mór.</span></p> <lb n="3157"/> <lb n="3158"/><p><span>Uime sin is mó dhá dhíorosgal ná an beag, i. ná A go</span> <lb n="3159"/><span>nACB.</span></p> <lb n="3160"/> <lb n="3161"/><p><span>Ar a shamhail sin de chuma fromtar gur mó dhá dhíoros-</span> <lb n="3162"/><span>gal ná aon dá osgal eile sa trianosgal.</span></p> <lb n="3163"/> <lb n="3164"/><p><span>Dá bhrí sin, I dtrianosgal, etc.</span></p> <lb n="3165"/> <lb n="3166"/><p><span>AN TOCHTÚ HAIRLE DÉAG. CEIST.</span></p> <lb n="3167"/> <lb n="3168"/><p><span>I dtrianosgal, más nea-chómha taoibh, is nea-chómha</span> <lb n="3169"/><span>ar an réir gcéanna, na hosgail ortha.</span></p> <lb n="3170"/> <lb n="3171"/><p><span>Sa trianosgal ABC is nea-chómha na taoibh AB & AC,</span> <lb n="3172"/><span>i. is lú AB. Is éigean dè gur lú an t-osgal ar AB, i. an</span> <lb n="3173"/><span>t-osgal ACB, ná an t-osgal ABC ar AC.</span></p> <lb n="3174"/> <lb n="3175"/><p><span>D' AC teasg AD, i. cómh AB. Cuir BD.</span></p> <lb n="3176"/> <lb n="3177"/><p><span>Froma. Ansan, à los an chúigiú hairle, óir is côch-</span> <lb n="3178"/><span>osach ABD, is cómha an dá osgal agá bhun, i. ABD &</span> <lb n="3179"/><span>ADB.</span></p> <lb n="3180"/> <lb n="3181"/><p><span>Ach, óir is leanta CD, i. taobh den trianosgal DBC, is</span> <lb n="3182"/><span>lú ACB ná ADB.</span></p> <lb n="3183"/> <lb n="3184"/><p><span>Dè sin is lú é ná ABD.</span></p> <lb n="3185"/> <lb n="3186"/><p><span>Dè sin is lú go mór é ná ABC. — Mar bhí le nochta.</span> <lb n="3187"/></p> </div> <pb n="112"/> <div><lb n="3188"/><p><span>AN NAEÚ HAIRLE DÉAG. CEIST.</span></p> <lb n="3189"/> <lb n="3190"/><p><span>I dtrianosgal, más nea-chómha osgail, is nea-chómha, ar</span> <lb n="3191"/><span>an réir gcéanna, na taoibh fútha.</span></p> <lb n="3192"/> <lb n="3193"/><p><span>Sa trianosgal ABC is lú an t-osgal ag C ná an t-osgal</span> <lb n="3194"/><span>ag B. Is éigean dè gur lú an taobh AB ná an taobh AC.</span></p> <lb n="3195"/> <lb n="3196"/><p><span>Froma (ar gcúlaibh). Mara lú é, is cómha iad, nú is</span> <lb n="3197"/><span>mó é.</span></p> <lb n="3198"/> <lb n="3199"/><p><span>Ní cómha iad, óir ba chómha dè sin an t-osgal ag B</span> <lb n="3200"/><span>& an t-osgal ag C, & ní cómha.</span></p> <lb n="3201"/> <lb n="3202"/><p><span>Ní mó é, óir ba mhó dè sin, à los na hairle thuas, an</span> <lb n="3203"/><span>t-osgal ag C ná an t-osgal ag B, & ní mó (mar faomhadh).</span></p> <lb n="3204"/> <lb n="3205"/><p><span>Dá bhrí sin is éigean gur lú an t-osgal ag C, ar AB, ná an</span> <lb n="3206"/><span>t-osgal ag B, ar AC. — Mar bhí le nochta.</span></p> <lb n="3207"/> <lb n="3208"/><p><span>AN FICHIÚ HAIRLE. CEIST.</span></p> <lb n="3209"/> <lb n="3210"/><p><span>I dtrianosgal is mó aon dá thaobh i n-aonacht ná an treas</span> <lb n="3211"/><span>taobh.</span></p> <lb n="3212"/> <lb n="3213"/><p><span>Glac trianosgal, i. ABC. Glac dhá thaobh leis, i. AB &</span> <lb n="3214"/><span>AC. Fromfar gur mó i n-aonacht [iad ná BC.</span></p> <lb n="3215"/> <lb n="3216"/><p><span>Lean BA go D, gur cómha é féin & AC. [Cuir DC.]</span></p> <lb n="3217"/> <lb n="3218"/><p><span>Froma. Cuir an céanna AB ar an dá chómh, i. ar AD &</span> <lb n="3219"/><span>ar AC.</span> <lb n="3220"/></p> </div> <pb n="113"/> <div><lb n="3221"/><p><span>Má curtar an céanna ar chómhaibh, is cómha is dè.</span> <lb n="3222"/><span>& BA go nAC na cómha is dè anso.</span></p> <lb n="3223"/> <lb n="3224"/><p><span>Óir is cómha na cosa AC & AD, is cómha, à los an</span> <lb n="3225"/><span>cúigiú airle, na hosgail ACD & ADC.</span></p> <lb n="3226"/> <lb n="3227"/><p><span>Ach is mó BCD ná ACD; dè sin is mó é ná ADC; i. sa</span> <lb n="3228"/><span>trianosgal BCD is mó an t-osgal BCD ná an t-osgal BDC.</span></p> <lb n="3229"/> <lb n="3230"/><p><span>Dá bhrí sin, à los na hairle thuas, is mó an taobh BD,</span> <lb n="3231"/><span>fén osgal BCD, ná an taobh BC, fén osgal BDC.</span></p> <lb n="3232"/> <lb n="3233"/><p><span>Ach is cómha BD & BA go nAC.</span></p> <lb n="3234"/> <lb n="3235"/><p><span>Dè sin is mó BA go nAC ná BC. — Mar bhí le froma.</span> <lb n="3236"/></p> </div> <pb n="120"/> <div><lb n="3237"/><p><span>…</span> <lb n="3238"/><span>A Dhoncha, a chara,</span></p> <lb n="3239"/> <lb n="3240"/><p><span>Ní misde a rá gur chuir do leitir áthas orm. Thugais</span> <lb n="3241"/><span>fé'n obair tá deich mbliana ó shin ann! Is beag an t-iúna</span> <lb n="3242"/><span>gur thuigis an gnó chô tapaig. Agus féach, mar chríochnú</span> <lb n="3243"/><span>ar m'áthas, siné an tAimhirgneach i n-aonacht linn sa</span> <lb n="3244"/><span>sgéal. Sea! sea! sea! Tá san go maith.</span></p> <lb n="3245"/> <lb n="3246"/><p><span>Is dóich, de chruinneas na Gaeulainge, go leanfig an dá</span> <lb n="3247"/><span>ainm ar triangle, .i. "trianosgal" nuair isiad na hosgail</span> <lb n="3248"/><span>a bheig as cómhair na haigne, agus "trílíneach" nuair</span> <lb n="3249"/><span>isiad na línte bheig.</span></p> <lb n="3250"/> <lb n="3251"/><p><span>…</span></p> <lb n="3252"/> <lb n="3253"/><p><span>Tá brí ag "an" sa Ghaeulaing ná fuil ag the sa Bhéarla.</span> <lb n="3254"/><span>Tá sórd sealbhaíochta ann go minic. B'fhéidir gur chruinne </span> <lb n="3255"/><span>bheadh an sgéal agum dá n-abrainn go bhfuil "sainiú"</span> <lb n="3256"/><span>ann ná fuil sa bhfocal the. "Do chonaic sé an rud sa</span> <lb n="3257"/><span>chúinne" = …</span></p> <lb n="3258"/> <lb n="3259"/><p><span>…</span></p> <lb n="3260"/> <lb n="3261"/><p><span>…</span></p> <lb n="3262"/> <lb n="3263"/><p><span>…</span></p> <lb n="3264"/> <lb n="3265"/><p><span>Ní cuimhin lium ceoca chuireas chút an dara [=tarna]</span> <lb n="3266"/><span>hairle (…) nú nár chuireas. Sin chút anois</span> <lb n="3267"/><span>iad go dtí an naeú hairle, agus í féin.</span> <lb n="3268"/></p> </div> <pb n="121"/> <div><lb n="3269"/><p><span>Seo roint focal sa mbreis duit: - </span></p> <lb n="3270"/> <lb n="3271"/><p><span>"Ní is baoth," …</span> <lb n="3272"/><span>"Ní is foimhille," …</span> <lb n="3273"/><span>"Froma ar gcúlaibh," …</span> <lb n="3274"/><span>"Froma ar aghaig," …</span> <lb n="3275"/><span>"Sainiú," …</span> <lb n="3276"/><span>"Sainrá," …</span></p> <lb n="3277"/> <lb n="3278"/><p><span>Is dóil liom gur feárr "sainrá" ná "sluinne." Ach</span> <lb n="3279"/><span>bíodh úr rogha aguibh féin.</span></p> <lb n="3280"/> <lb n="3281"/><p><span>Do chara go buan.</span></p> <lb n="3282"/> <lb n="3283"/><p><span>Peadair Ua Laoghaire.</span></p> <lb n="3284"/> <lb n="3285"/><p><span>…</span></p> <lb n="3286"/> <lb n="3287"/><p><span>A Dhoncha, a chara,</span></p> <lb n="3288"/> <lb n="3289"/><p><span>Seo dhuit dórnán eile. Ba mhaith go ndéanfá féin &</span> <lb n="3290"/><span>Ó hAimhirgin an gnó so go léir do sgrúda go dlúth sar a</span> <lb n="3291"/><span>gcurfí as cómhair na puiblíochta é.</span></p> <lb n="3292"/> <lb n="3293"/><p><span>Dá fheabhas do dhéanfadh aenne amháin an gnó,</span> <lb n="3294"/><span>b'fhéidir go mbeadh dearúd air anso & ansúd, & go</span> <lb n="3295"/><span>bhficfadh duine eile an dearúd nuair na ficfadh sé</span> <lb n="3296"/><span>féin é.</span></p> <lb n="3297"/> <lb n="3298"/><p><span>D.ch.g.b.</span> <lb n="3299"/></p> </div> <pb n="122"/> <div><lb n="3300"/><p><span>Féach. Ní thaithnnean "cruinne-thómhas" lium.</span> <lb n="3301"/><span>Cuardaig focal is feárr.</span></p> <lb n="3302"/> <lb n="3303"/><p><span>Cad déarfá le "meas" mar Ghaeulaing ar theorem?</span> <lb n="3304"/></p> </div> <pb n="124"/> <div><lb n="3305"/><p><span>APPENDIX.</span></p> <lb n="3306"/> <lb n="3307"/><p><span>I.</span></p> <lb n="3308"/> <lb n="3309"/><p><span>Caisleán Ó Liatháin,</span> <lb n="3310"/><span>10:12:'97.</span></p> <lb n="3311"/> <lb n="3312"/><p><span>A Dhoncha, a chara, </span></p> <lb n="3313"/> <lb n="3314"/><p><span>Tá ní agum anois le cur as do chómhair agus as cómhair</span> <lb n="3315"/><span>Í Aimhirgín, agus níor chuireas as úr gcomhair ruime seo </span> <lb n="3316"/><span>é, óir níor cheapas go raibh úr n-aigne aibig chuige. Tá </span> <lb n="3317"/><span>sé as cómhair m'aigne féin, amh, ó fhíor thosach ár n-oibre. </span></p> <lb n="3318"/> <lb n="3319"/><p><span>Is eól díbh conas mar atáim le trí nó ceathair de bhlian-</span> <lb n="3320"/><span>aibh dhá chur 'na luí coitianta ar mhuintir C[h]unnartha </span> <lb n="3321"/><span>na Gaelge nách fuláir do dhuine gléas focal nó suíomh</span> <lb n="3322"/><span>focal an Bhéarla do chur ó n-a aigne ar fad, más mian leis </span> <lb n="3323"/><span>suíomh focal na Gaelge do bheith cruinn aige.</span></p> <lb n="3324"/> <lb n="3325"/><p><span>Ceapaim go dtuigean beirt aguibhse an ní sin math go</span> <lb n="3326"/><span>leór anois, agus gur mithid dam an ní eile seo do chur as</span> <lb n="3327"/><span>úr gcómhair. Sa léucht úd a thugas uaim i mBleácliath</span> <lb n="3328"/><span>trí bliana an fhómhair seo chuaig tharainn, thugas amharc</span> <lb n="3329"/><span>beag ar an ní seo, ach níor thugas ach amharc beag.</span></p> <lb n="3330"/> <lb n="3331"/><p><span>Sidé an ní. Is féidir do dhuine aiste Gaelge do dhéanamh</span> <lb n="3332"/><span>agus gléas, nó suíomh, na bhfocal do bheith fíor-Ghaeulach</span> <lb n="3333"/><span>aige, agus san am gcéanna gléas agus suíomh na smaoin-</span> <lb n="3334"/><span>eamh do bheith fíor-Ghallda aige.</span></p> <lb n="3335"/> <lb n="3336"/><p><span>Isí solaid a thugas do mhuintir Átha Cliath ar an méid </span> <lb n="3337"/><span>adubhart leó, .i. an deifríocht a bhíon idir thuarasgbháil i </span> <lb n="3338"/><span>nGaelge agus tuarasgbháil i mBéarla. Thug an file </span> <lb n="3339"/><span>Gaeulach an tuarasgbháil seo ar an tramp a ghuid na</span> <lb n="3340"/><span>bróga:</span></p> <lb n="3341"/> <lb n="3342"/><p><span>"Bhí maig 'na dhrom,</span> <lb n="3343"/><span>leatha 'na ghabhal, </span> <lb n="3344"/><span>agus caipín beag leathir air."</span></p> <lb n="3345"/> <lb n="3346"/><p><span>Dubhart leó dá mbeadh an tuarasgbháil sin ag sgéalaí</span> <lb n="3347"/><span>Béarla le túirt uaig go líonfadh sé fiche leathanach as.</span> <lb n="3348"/><span>Agus dubhart leó nách ar an sgéalaí Béarla ach ar an </span> <lb n="3349"/><span>sgéalaí Gaeulach is ceart athiris do dhéanamh. Ní</span> <lb n="3350"/><span>dubhart a thuille an uair sin ar an ní sin, ach is mithid</span> <lb n="3351"/><span>tuille do rá anois air.</span> <lb n="3352"/></p> </div> <pb n="125"/> <div><lb n="3353"/><p><span>Ní dóil lium go bhfuil údar aguinn dár sgríbh Gaelge</span> <lb n="3354"/><span>sgurtha le dhá chéad blian nár dhin an dearúd san. Ach</span> <lb n="3355"/><span>ní dóil lium go bhfuil duine acu go léir do dhin é níos</span> <lb n="3356"/><span>deise agus níos críochnaithe ná mar [a] dhin Seán Ó</span> <lb n="3357"/><span>Donnabháin féin é san aiste úd dárab ainm "Ríogan</span> <lb n="3358"/><span>Tíre na nÓg." Tá an aiste sin i nIrisleabhar an mhí seo.</span> <lb n="3359"/><span>Ní túisge do léus é ná thuigeas go raibh solaoid álainn</span> <lb n="3360"/><span>agum ar an ní a bhí im aigne. Is fiú dhuit féachaint</span> <lb n="3361"/><span>uirthi agus í do lé go cruinn. Tá suíomh na bhfocal go</span> <lb n="3362"/><span>math inti. Ach is fíor-Bhéarla ó thosach go deire suíomh </span> <lb n="3363"/><span>an mhactnaimh. Is aiste Béarla í. Féach:</span></p> <lb n="3364"/> <lb n="3365"/><p><span>…</span></p> <lb n="3366"/> <lb n="3367"/><p><span>Is fíor-Bhéarla an smaoineamh san ó thosach go deire.</span> <lb n="3368"/><span>Is suíomh Béarla atá air, agus is gluaiseacht Béarla atá</span> <lb n="3369"/><span>air. Ba mhór le rá Ó Donnabháin lá éigin. Is mór le </span> <lb n="3370"/><span>rá fós é. Agus féach féin gur dhin sé an dearúd san.</span> <lb n="3371"/><span>Ní hathin dam duine dár lucht sgríbhinne nár dhin é,</span> <lb n="3372"/><span>ach amháin na filí. Níl aon phiuc de smaoineamh an</span> <lb n="3373"/><span>Bhéarla ins na filíbh cearta, ins na filíbh fíor-Ghaeulacha,</span> <lb n="3374"/><span>.i. i nEón Rua, ná i nAogán Ó Rathile, ná 'n-a leithéidí.</span> <lb n="3375"/><span>Ach is smaoineamh Béarla, agus gluaiseacht Béarla air,</span> <lb n="3376"/><span>atá i n-ar sgríbh Árd-easbag Thuama ó Hómer agus ó</span> <lb n="3377"/><span>Thomás Ó Mhóra.</span></p> <lb n="3378"/> <lb n="3379"/><p><span>Is mithid dúinn féachaint isteach san ní seo go cruinn</span> <lb n="3380"/><span>agus go géar. Tá an Ghaelge agus an Béarla buinis-</span> <lb n="3381"/><span>ciunn le n-a chéile i n-an uile shórd slí. Táid buinis-ciunn</span> <lb n="3382"/><span>ins na foclaibh is lú. Níl uiread agus aon fhocal amháin</span> <lb n="3383"/><span>Gaelge go bhfuil focal sa Bhéarla cô-fhaid, cô-lethad,</span> <lb n="3384"/><span>cô-mhéid agus é. Níl uiread agus aon ghléas amháin </span> <lb n="3385"/><span>cainte sa Ghaelge go bhfuil gléas cainte sa Bhéarla ar aon </span> <lb n="3386"/><span>dul ar fad leis. Níl uiread agus aon smaoineamh amháin</span> <lb n="3387"/><span>gurab é an greim céanna a bheirean an dá theangain air.</span></p> </div> <pb n="126"/> <div><lb n="3388"/><p><span>An smaoineamh go mbeirean an Béarla ar cheann air,</span> <lb n="3389"/><span>beirean an Ghaelge ar chois air. An smaoineamh go</span> <lb n="3390"/><span>mbeirean an Béarla ar imeal air, beirean an Ghaelge ar</span> <lb n="3391"/><span>lár air. An smaoineamh go mbeirean an Béarla 'na </span> <lb n="3392"/><span>chodaibh air, beirean an Ghaelge i n-aonacht air. Agus</span> <lb n="3393"/><span>mar sin dóibh gan acht (…) gan fuíol.</span></p> <lb n="3394"/> <lb n="3395"/><p><span>Isé rud atá ag mille ár n-údar nách fuláir leó a chur </span> <lb n="3396"/><span>fhiacaibh ar an nGaelge an greim céanna, .i. greim an </span> <lb n="3397"/><span>Bhéarla, do bhreith ar an smaoineamh. Ní fhéadan an</span> <lb n="3398"/><span>Ghaelge san do dhéanamh, agus is amhlaig a bhíon an</span> <lb n="3399"/><span>aiste .i. mar [a] bheadh duine a bheadh ag casa le siúl ar</span> <lb n="3400"/><span>a dhá dheárnáin agus a dhá chois i n-áirde aige.</span></p> <lb n="3401"/> <lb n="3402"/><p><span>An toirmeasg céanna atá idir an dá theangain i dtaobh</span> <lb n="3403"/><span>an ghreama a bheirid ar an smaoineamh, tá sé eatartha i </span> <lb n="3404"/><span>dtaobh gluaiseachta an smaoinimh. Níl gluaiseacht </span> <lb n="3405"/><span>smaoinimh i dteangain díobh ná fuil an uile bhlúire dhi</span> <lb n="3406"/><span>buinis-ciunn le gluaiseacht an smaoinimh chéanna sa</span> <lb n="3407"/><span>teangain eile. Ní féidir uiread agus dhá fhocal do chur i </span> <lb n="3408"/><span>mbun a chéile i dteangain acu acht buinis-ciunn leis an </span> <lb n="3409"/><span>gcuma 'na ngabhaid le chéile sa teangain eile. Féach:</span></p> <lb n="3410"/> <lb n="3411"/><p><span>capall dubh, a black horse.</span></p> <lb n="3412"/> <lb n="3413"/><p><span>Do sgríos chun an Niallaig, tá roinnt laethanta ó shin </span> <lb n="3414"/><span>ann, ar an ní seo. Deir sé go bhfuil an machtnamh </span> <lb n="3415"/><span>céanna i n-a aigne féin le móran aimsire. Ach deir sé</span> <lb n="3416"/><span>go bhfuil a eagla air nách féidir an ní sin do mhúine dár</span> <lb n="3417"/><span>sgoláiríbh, mar go bhfuil gluaiseacht smaoinimh an</span> <lb n="3418"/><span>Bhéarla ró-dhaingean 'na n-aigne le neart tathí.</span></p> <lb n="3419"/> <lb n="3420"/><p><span>Tá an tathí ann gan amhras; ach ba bhóir go bhféadfaí</span> <lb n="3421"/><span>tathí eile do chur i gcuinnibh an tathí sin.</span></p> <lb n="3422"/> <lb n="3423"/><p><span>Isé eagla atá orm féin ná gur beag na daoine do chuimhnig</span> <lb n="3424"/><span>riamh fós ar an sgéal, .i. gur beag na daoine go bhfuil a </span> <lb n="3425"/><span>fhios acu an deifríocht machtnaimh sin do bheith i </span> <lb n="3426"/><span>n-aonchor ann. Ní féidir dóibh tathí dhéanamh de go </span> <lb n="3427"/><span>dtí go mbeh a fhios acu é bheith ann. Cuir i gcás go </span> <lb n="3428"/><span>bhfuil a fhios ag duine a leithéid do bheith ann, ní féidir</span> <lb n="3429"/><span>do tathí do chur air as na leabhraibh Gaelge atá aguinn</span> <lb n="3430"/><span>i gcaint sgurtha, óir tá sé d'umard ar na leabhraibh sin</span> <lb n="3431"/><span>gur gluaiseacht Béarla atá ar an rith smaoinimh unta.</span> <lb n="3432"/></p> </div> <pb n="127"/> <div><lb n="3433"/><p><span>Tá an ghluaiseacht cheart ins na hamhránaibh, agus </span> <lb n="3434"/><span>ins na seana-ráitibh. Agus féach, dá chómhartha san</span> <lb n="3435"/><span>féin, gur ró-dheacair Béarla do chur ortha.</span></p> <lb n="3436"/> <lb n="3437"/><p><span>Tá an ghluaiseacht cheart le fáil i n-áit eile. Tá sí le</span> <lb n="3438"/><span>fáil i gcaint na ndaoine nár labhair aon Bhéarla riamh,</span> <lb n="3439"/><span>agus i gcaint na ndaoine do labhran an dá theangain ar </span> <lb n="3440"/><span>chô-dheise.</span></p> <lb n="3441"/> <lb n="3442"/><p><span>Tá súil agum go ndéanfaig beirt aguibh machtnamh ar</span> <lb n="3443"/><span>an ní sin as so amach, agus chô fada agus thig libh, go</span> <lb n="3444"/><span>mbe sibh dhá thúirt as cómhair lucht foghlamtha na</span> <lb n="3445"/><span>Gaelge.</span></p> <lb n="3446"/> <lb n="3447"/><p><span>Tá ní beag eile agum le ra leatsa. Leogaim leat</span> <lb n="3448"/><span>"Gaehilg" nó "Gaedhlinn" nó "Gaodhluinn." Is</span> <lb n="3449"/><span>neamhní liumsa ceoca do sgrítear. Ach "atá"! Níl</span> <lb n="3450"/><span>uair a chím é sin ná cuirean sé fonn úirlicí orm.</span></p> <lb n="3451"/> <lb n="3452"/><p><span>Aon rud a dhinean difríocht brí ní fuláir féachaint</span> <lb n="3453"/><span>chuige go cruinn. Ta an dá fhocal beó aguinn i mbéalaibh</span> <lb n="3454"/><span>na ndaoine, agus dá bhrí bheachta leo … Má dintear</span> <lb n="3455"/><span>aon fhocal amháin anois de'n dá fhocal san, loitfar leath</span> <lb n="3456"/><span>na Gaelge beó d'aon iaracht amháin. "Atáim im cholla</span> <lb n="3457"/><span>'s ná dúistear mé." Ní dubhairt an file riamh a leithéid</span> <lb n="3458"/><span>sin. Dubhairt sé: "Táim-se im cholla," etc. Cad</span> <lb n="3459"/><span>déarfaí le sgoláire Béarla iniubh dobhearódh an Béarla</span> <lb n="3460"/><span>do cheartú do réir Shakespeare nó Spencer?</span></p> <lb n="3461"/> <lb n="3462"/><p><span>Is neamhní lium leitriú ná guillean ar an mbrí; ach ní</span> <lb n="3463"/><span>fuláir dúinn an brí do chimeád pé rud a dhéanfaig aon ní</span> <lb n="3464"/><span>eile.</span></p> <lb n="3465"/> <lb n="3466"/><p><span>Iarfad an méid seo ort. Aon ní a chuirfir i gcló uaimse </span> <lb n="3467"/><span>feasta, ná cuir "atá" ann mara gcuiread féin ann é. Tá</span> <lb n="3468"/><span>gráin mo sgart agum air ach amháin an uair is relative é.</span> <lb n="3469"/><span>Ansan ní fhéadfainn déanamh i n-a éamais.</span></p> <lb n="3470"/> <lb n="3471"/><p><span>Tá gléas deas agus measaim ná fuil greim i gceart agut</span> <lb n="3472"/><span>air. "Níor mheasa dhuit rud a dhéanfadh díobháil duit</span> <lb n="3473"/><span>ná rud fónta," …</span> <lb n="3474"/></p> </div> <pb n="128"/> <div><lb n="3475"/><p><span>Dónal. - "Imeód uait ar fad!"</span></p> <lb n="3476"/> <lb n="3477"/><p><span>Cáit. - "Ní fearr lium rud a dhéanfair."</span></p> <lb n="3478"/> <lb n="3479"/><p><span>D. - …</span></p> <lb n="3480"/> <lb n="3481"/><p><span>C. - …</span></p> <lb n="3482"/> <lb n="3483"/><p><span>D'airínn daoine Gaeulacha ag cur Béarla air mar seo:</span> <lb n="3484"/><span>…</span></p> <lb n="3485"/> <lb n="3486"/><p><span>Dónal. - "Gheód bás mar olc ort!"</span></p> <lb n="3487"/> <lb n="3488"/><p><span>Cáit. - "Mhuise ní fearr linn beó thu."</span></p> <lb n="3489"/> <lb n="3490"/><p><span>D. - …</span></p> <lb n="3491"/> <lb n="3492"/><p><span>C. - …</span></p> <lb n="3493"/> <lb n="3494"/><p><span>D. - "Ní thiucfad abhaile go lá!"</span></p> <lb n="3495"/> <lb n="3496"/><p><span>C. - "Ní fearr lium riamh é," nó "Ní fearr lium tu</span> <lb n="3497"/><span>theacht."</span></p> <lb n="3498"/> <lb n="3499"/><p><span>D. - "Fanfad i gCorcaig go lá!"</span></p> <lb n="3500"/> <lb n="3501"/><p><span>C. - "Ní fearr lium sa bhaile thu."</span></p> <lb n="3502"/> <lb n="3503"/><p><span>…</span></p> <lb n="3504"/> <lb n="3505"/><p><span>"Níor bh'fhearr lium rud do dhéanfá ná do bhéal</span> <lb n="3506"/><span>d'éisteacht" …</span></p> <lb n="3507"/> <lb n="3508"/><p><span>"Níor mheasa dhuit duine bhéarfadh do chuid leis ná</span> <lb n="3509"/><span>do dhuine muinteartha" …</span></p> <lb n="3510"/> <lb n="3511"/><p><span>Sin úsaid dá dhéanamh de'n dá abra, "ní measa" agus</span> <lb n="3512"/><span>"ní fearr", agus ní fheaca i n-aon leabhar riabh a leithéid.</span> <lb n="3513"/><span>Tá a fhios ag an saol go raibh na habartha san san úsáid </span> <lb n="3514"/><span>sin i mbéalaibh daoine le linn Chéiting. Ca' n-a thaobh</span> <lb n="3515"/><span>ná ficimíd i n-aon leabhar leis iad? </span></p> <lb n="3516"/> <lb n="3517"/><p><span>Deirim leat arís, a Dhoncha, a chara, ná fuil de'n Ghaelge</span> <lb n="3518"/><span>i leabhraibh aguinn ach imeal beag seochas a bhfuil le</span> <lb n="3519"/><span>fáil di i mbéalaibh na ndaoine, agus gur mó is fiú í ag</span> <lb n="3520"/><span>teacht á béalaibh na ndaoine ná amach as aon leabhar, dá</span> <lb n="3521"/><span>mb'é Céiting féin é.</span></p> <lb n="3522"/> <lb n="3523"/><p><span>Do chuireas leitir ag trial ar Ó Dúill dhá rá leis aire</span> <lb n="3524"/><span>mhath do thúirt do chaint na ndaoine 'n-a pháipéur. Ní</span> <lb n="3525"/><span>fheadar cad é an chúis go bhfuil uiread dúile aguibh uile i</span> <lb n="3526"/><span>n-aontú leitrithe. Má osglaim leabhar le Scott, chím fiche</span> <lb n="3527"/><span>sórt leitrithe ar gach leathanach de. Is chun cainte do</span> <lb n="3528"/><span>thúirt amach a dintear leitriú. An leitriú ná fuil do réir</span> <lb n="3529"/><span>na cainte, is bréag é. Is bréag rough, már fíor snuff.</span> <lb n="3530"/></p> </div> <pb n="129"/> <div><lb n="3531"/><p><span>Má dintear aon tú i n-aonchor, dintear é do réir urmhóir</span> <lb n="3532"/><span>úsáide. Fágtar ár rogha leitrithe aguinn go dtí go mbeirig</span> <lb n="3533"/><span>nós éigin bua. Ansan beig gach aenne sásta.</span></p> <lb n="3534"/> <lb n="3535"/><p><span>Pé sgéal é, ná curtar i leabhar rud ná fuil i mbéal aon </span> <lb n="3536"/><span>duine beó. Féach ortha so: - </span></p> <lb n="3537"/> <lb n="3538"/><p><span>ana cheart, …</span> <lb n="3539"/><span>aincheart, …</span> <lb n="3540"/><span>ana mhian, …</span> <lb n="3541"/><span>ainmhian, …</span> <lb n="3542"/><span>ana dhleathach, …</span> <lb n="3543"/><span>aindleathach, …</span> <lb n="3544"/><span>ana chúram, …</span> <lb n="3545"/><span>anchúram, …</span> <lb n="3546"/><span>ana eólas, …</span> <lb n="3547"/><span>aineólas, …</span></p> <lb n="3548"/> <lb n="3549"/><p><span>Agus ní ghlacfa sibhse "ana" i n-a aonar! Ní fuláir libh </span> <lb n="3550"/><span>é cheagal de'n fhocal is giorra dho i gcónaí. Ní hé an</span> <lb n="3551"/><span>brí céanna atá aige ceangailte agus sgurtha. Dá bhrí sin,</span> <lb n="3552"/><span>má ceagaltar ormsa é, conas [a] chuirfead i n-iúil an brí</span> <lb n="3553"/><span>atá leis sgurtha, agus go bhfuilim ag éisteacht riamh leis?</span></p> <lb n="3554"/> <lb n="3555"/><p><span>Deirim leat gurab é bua an pháipéir nóig seo cead a </span> <lb n="3556"/><span>cinn agus cead a cos a thúirt don Ghaelge ó chúig árdaibh </span> <lb n="3557"/><span>Éireann. Ní gá ch i n-inead dh, óir níl suim ag aenna</span> <lb n="3558"/><span>anois unta san. Ach ní mar a chéile san agus "atá" i </span> <lb n="3559"/><span>n-inead "tá," agus "anmhór" i n-inead "ana mhór,"</span> <lb n="3560"/><span>agus a leithéidí.</span></p> <lb n="3561"/> <lb n="3562"/><p><span>Más ag dul go Baile ibhfad-síos duie, ní mór duit aire</span> <lb n="3563"/><span>mhath do thúirt do na nithibh seo uile. Bíodh an páipeur,</span> <lb n="3564"/><span>chô fada agus is féidir é, i rucht a gheóig taithnneamh</span> <lb n="3565"/><span>thuaig agus theas. Nuair [a] thiucfaig aiste ó fhear</span> <lb n="3566"/><span>adtuaig, cur isteach é fé mar [a] thaithnnfig leis an muintir</span> <lb n="3567"/><span>thuaig, agus ná bac Céiting. Nuair [a] gheóir páipeur ó</span> <lb n="3568"/><span>fhear andeas, cuir isteach é mar [a] thaithnnfig le muintir</span> <lb n="3569"/><span>na Mumhan, agus ná bac Céiting. Fág aighneas an sgéil</span> <lb n="3570"/><span>agus socrú an sgéil fé'n bpuiblíocht féin. Is as an aighneas</span> <lb n="3571"/><span>phuiblí do thiucfaig an ceart amach sa deire. Cuir ainm</span> <lb n="3572"/><span>gach fir fé bhun a aiste féin, agus ansan má dhinean sé</span> <lb n="3573"/><span>amadán de féin, bíodh air féin. Chífig an phuiblíocht cé</span> <lb n="3574"/><span>aige go mbeig an ceart, agus beig gach aenne sásta. Is </span> <lb n="3575"/><span>gearr go bhfaghair féin, ar an gcuma san, radharc agus</span> <lb n="3576"/><span>eólas agus tathí, i dtreó, i ndia chéile, go dtiucfaig leat</span> <lb n="3577"/><span>aontú do dhéanamh mór-thimpal, agus ní har éigin ach </span> <lb n="3578"/><span>ar ais.</span> <lb n="3579"/></p> </div> <pb n="130"/> <div><lb n="3580"/><p><span>Thar gach uile ní, ciméad do shúil ar shuíomh agus ar</span> <lb n="3581"/><span>ghluaiseacht cheart an smaoinimh Ghaeulaig. Má bhíon</span> <lb n="3582"/><span>an smaoineamh fíor-Ghaeulach i rucht agus i ngluais-</span> <lb n="3583"/><span>eacht, níl baol ar an gcaint, - be sí fíor-Ghaeulach pé</span> <lb n="3584"/><span>máchail eile bheig uirthi. Agus is ró-fhuiriste na máchailí</span> <lb n="3585"/><span>eile do leigheas.</span></p> <lb n="3586"/> <lb n="3587"/><p><span>Mise,</span></p> <lb n="3588"/> <lb n="3589"/><p><span>Do chara go buan,</span></p> <lb n="3590"/> <lb n="3591"/><p><span>Peadar Ua Laoghaire.</span></p> <lb n="3592"/> <lb n="3593"/><p><span>II.</span></p> <lb n="3594"/> <lb n="3595"/><p><span>Caisleán Ó Liatháin.</span></p> <lb n="3596"/> <lb n="3597"/><p><span>A Osboirn, a chara,</span></p> <lb n="3598"/> <lb n="3599"/><p><span>Isé céad fhocal atá agum le rá gur mór go léir an t-áthas</span> <lb n="3600"/><span>lium do leitir d'fháil. Tá sí cruinn, blasta, fíor-Ghaeulach.</span> <lb n="3601"/><span>Ní hé amháin go bhfuil sí gan tuathal, ach fós go bhfuil</span> <lb n="3602"/><span>inti cónggar cainte agus deise gléas, agus an neart agus </span> <lb n="3603"/><span>an fuinneamh do thig díobh.</span></p> <lb n="3604"/> <lb n="3605"/><p><span>Túir an méid seo fé neara, amh. Tá roinnt laethanta</span> <lb n="3606"/><span>sa mbliain nách gnáth uimhir do chur leó. Ní deirtear</span> <lb n="3607"/><span>"an chéad lá de Bhealltaine," ach amháin "Lá Bealtaine";</span> <lb n="3608"/><span>agus "Lá Lúnasa," agus "Lá Samhna," agus "Lá Nollag" </span> <lb n="3609"/><span>agus "La Cuille,"</span></p> <lb n="3610"/> <lb n="3611"/><p><span>Ag lé do leitreach dam go haireach, do buaileadh so</span> <lb n="3612"/><span>isteach im aigne, .i. gur ar aon dul amháin, agus ar aon </span> <lb n="3613"/><span>ghluaiseacht amháin, atá it aigne-se an smaoineamh a </span> <lb n="3614"/><span>gabhtar sa dá rá so, (I) "buailtear an gadhar," agus </span> <lb n="3615"/><span>(2) percutitur canis. Dá bhrí sin nách féidir le t'aigne</span> <lb n="3616"/><span>percutitur a ghlaca fuilingtheach agus gan "buailtear"</span> <lb n="3617"/><span>do ghlaca fuilingtheach mar an gcéanna.</span></p> <lb n="3618"/> <lb n="3619"/><p><span>Im aigne-se isé gléas Gaelge is ceart do chur ar percutitur</span> <lb n="3620"/><span>canis ná "tá an gadhar dá bhuala. Tá an deifríocht</span> <lb n="3621"/><span>chéanna agum idir an dá rá san, .i. "tá an gadhar dá</span> <lb n="3622"/><span>bhuala" agus "buailtear an gadhar," atá idir an dá rá </span> <lb n="3623"/><span>so, .i. "tá an gadhar dá bhuala agum," agus "buailim</span></p> </div> <pb n="131"/> <div><lb n="3624"/><p><span>an gadhar." Táid na trí gléasa so aguinn anois sa Ghaelge</span> <lb n="3625"/><span>bheó, agus brí fé leith ag gach gléas díobh:</span></p> <lb n="3626"/> <lb n="3627"/><p><span>Buailim an gadhar, </span> <lb n="3628"/><span>Tá an gadhar dá bhuala agum </span> <lb n="3629"/><span>Buailtear an gadhar. (Níl aon Laidean agum air.)</span></p> <lb n="3630"/> <lb n="3631"/><p><span>It aigne-se ceapaim gur mar a chéile "buailtear an</span> <lb n="3632"/><span>gadhar" agus "tá an gadhar dá bhuala." Tá an dá</span> <lb n="3633"/><span>chiall buinis-ciunn ar fad im aigne-se. Sidé an deifríocht</span> <lb n="3634"/><span>díreach fé mar [a] chím im aigne é. Nuair adeirim "tá </span> <lb n="3635"/><span>an gadhar dá bhuala," isé an "gadhar" an subjectum</span> <lb n="3636"/><span>agus glacan se an buala. Nuair adeirim "buailtear an</span> <lb n="3637"/><span>gadhar," luíon "buille" ar an "ngadhar" díreach fé</span> <lb n="3638"/><span>mar luíon se air s ará eile úd, .i. "buailim an gadhar."</span> <lb n="3639"/><span>Nuair adeirtear "buailim an gadhar," is fiosach go </span> <lb n="3640"/><span>n-éiríon an buille uaimse agus go dtitean sé ar an ngadhar.</span> <lb n="3641"/><span>Ach nuair adeirtear "buailtear an gadhar", ní fiosach cá</span> <lb n="3642"/><span>n-éiríon an buille ach is fiosach go dtitean sé ar an ngadhar.</span></p> <lb n="3643"/> <lb n="3644"/><p><span>Níl mo thrácht sa méid sin ach ar an nGaelge bheó,</span> <lb n="3645"/><span>.i. ar an ní atá im aigne, as cómhair mo shúl, ar an ní</span> <lb n="3646"/><span>go bhfuil deimhne agum air. Bhí an ní sin mar sin im</span> <lb n="3647"/><span>aigne sar ar léus aon fhocal Béarla ná Gaelge ná Laidne</span> <lb n="3648"/><span>riamh. Tá se mar sin i n-aigne na ndaoine le trí chéad</span> <lb n="3649"/><span>blian gan amhras. Ní féidir lium a dhéanamh amach ná</span> <lb n="3650"/><span>go raibh an ga céanna leis ruime sin. Má bhí an gá</span> <lb n="3651"/><span>céanna leis, ní fuláir nó bhí se féin nó a leithéid ann.</span></p> <lb n="3652"/> <lb n="3653"/><p><span>Mar adeirir, is neamhní ainm. Déanfaig x an gnó, fé </span> <lb n="3654"/><span>mar [a] dhin sé an gnó don tsolas nua so. Ba mhath</span> <lb n="3655"/><span>lium, amh go réiteóimís ar bhrí an fhocail "fuilingtheach."</span> <lb n="3656"/><span>Do réir dheallraimh ní fuláir fulag éigin do bheith ann,</span> <lb n="3657"/><span>.i. passio. Ceapaim nách fulag ach gníomh atá sa bhfocal</span> <lb n="3658"/><span>san itur. Agus maidir le hacriter pugnatur, dar ndó ní</span> <lb n="3659"/><span>gníomhach go dtí é.</span></p> <lb n="3660"/> <lb n="3661"/><p><span>Gan amhras tá cosmhalacht mhór idir an dá theangain</span> <lb n="3662"/><span>ins na ráitibh sin. Sic itur ad astra , "Sin mar a téitear</span> <lb n="3663"/><span>go reultaibh." Ventum est ad flumen, "Do tánathas go </span> <lb n="3664"/><span>habhainn." Concurritur, acriter pugnatur, "Iunnsaítear,</span> <lb n="3665"/><span>troitear go grod." Ach sa Laidin ná sa Ghaelge,</span> <lb n="3666"/><span>ní fhicim aon fhulag. Is fíor-ghníomh do chím ar gach </span> <lb n="3667"/><span>taobh.</span> <lb n="3668"/></p> </div> <pb n="132"/> <div><lb n="3669"/><p><span>Mar adubhart thuas, ní fheadar cad a bhí i n-aigne an</span> <lb n="3670"/><span>Rómhánaig nuair adubhairt sé pugnatur; ach tá a fhios</span> <lb n="3671"/><span>agum cad tá im aigne fein nuair adeirim troitear, agus tá</span> <lb n="3672"/><span>a fhios agum an smaoineamh do bheith gníomhach. Is</span> <lb n="3673"/><span>ionann é agus "táthar ag troid," "bítear ag troid," nó</span> <lb n="3674"/><span>"déintear troid."</span></p> <lb n="3675"/> <lb n="3676"/><p><span>Isé nádúr an ghléasa so sa Ghaelge gur féidir don </span> <lb n="3677"/><span>ghníomh seasamh ann gan trácht ar ghníomhaí. Féach:</span> <lb n="3678"/><span>buailim = percutio, buailir = percutis, buailean (sé) = percutit,</span> <lb n="3679"/><span>buailtear = percussion fit (?). Nílim sásta le percussio fit;</span> <lb n="3680"/><span>ní nochtan sé m'aigne go hiumlán. Seo mar do nocht-</span> <lb n="3681"/><span>fainn i bhfocalaibh Gaelge í: - Buailtear, .i. tá duine,</span> <lb n="3682"/><span>nó daoine, éigin ag buala. Siúltar, .i. tá duine, nó daoine,</span> <lb n="3683"/><span>éigin ag siúl. Buailfear, .i. beig duine, nó daoine, éigin</span> <lb n="3684"/><span>ag buala. Táthar, .i. tá an duine, nó táid na daoine.</span></p> <lb n="3685"/> <lb n="3686"/><p><span>Níl a fhios agum cad a bhí i n-aigne an Rómhánaig</span> <lb n="3687"/><span>nuair adubhairt sé ut valetur? Ach nuair adeirim fein</span> <lb n="3688"/><span>táthar chút! tá a fhios agum gurab é rud a bhíon im aigne</span> <lb n="3689"/><span>ná "táim chút", nó "tá sé chút," nó "táimid chút," nó</span> <lb n="3690"/><span>táid siad chút," ach nách math lium aon trácht do </span> <lb n="3691"/><span>dhéanamh ar cé atá chút. Nuair adeirim béarfar ort!</span> <lb n="3692"/><span>isé rud a bhíon im aigne ná "béarfad ort," nó "béarfa</span> <lb n="3693"/><span>sé ort," nó "béarfaimíd ort," nó "béarfaid ort," ach ní</span> <lb n="3694"/><span>math lium aon trácht do dhéanmh ar cé bhéarfaig ort. </span></p> <lb n="3695"/> <lb n="3696"/><p><span>Isé rud do dhinim ná an gníomh d'innsint gan trácht </span> <lb n="3697"/><span>ar an ngníomhaí.</span></p> <lb n="3698"/> <lb n="3699"/><p><span>Is cosmhail gurab é an rud céanna do dhin an Rómhán-</span> <lb n="3700"/><span>ach nuair adubhairt sé nocebitur tibi, ach is dóil lium go </span> <lb n="3701"/><span>raibh sé sa chás chéanna ina bhfuil fear an Bhéarla anois.</span></p> <lb n="3702"/> <lb n="3703"/><p><span>Má uirean d'fhear an Bhéarla an gníomh d'innsint gan</span> <lb n="3704"/><span>trácht ar an ngníomhaí, níl ar a chumas é dhéanamh ach</span> <lb n="3705"/><span>leis an ngléas fhulangach. Cuir i gcás nách math leis a</span> <lb n="3706"/><span>rá cé bhuailfig thu, ach go dtiucfaig an buille ort ó thaobh</span> <lb n="3707"/><span>éigin, ní fuláir do an chaint do dhéanamh fulangach, .i.</span> <lb n="3708"/><span>"be tú buailte," you'll be struck. Is féidir dómhsa an</span> <lb n="3709"/><span>chaint d'fhágáil gníomhach, agus buailfear thu do rá.</span></p> <lb n="3710"/> <lb n="3711"/><p><span>Ní aon taím leat ar fad i n-a ndeirir ar an gcuma 'na</span> <lb n="3712"/><span>seasíd graimeur agus teanga i mbun a chéile. Má </span> <lb n="3713"/><span>thuigim i gceart thu, isé adeirir gurab é an graimeur an</span> <lb n="3714"/><span>dlí ar a gcumtar an teanga, agus má chítear sa teangain</span> <lb n="3715"/><span>rud buinis-ciunn leis an ngraimeur, gur ceart é thréigean</span></p> </div> <pb n="133"/> <div><lb n="3716"/><p><span>nó é dh'atharú. Ní dóil liumsa gur mar sin ata an cás</span> <lb n="3717"/><span>eatartha. Ceapaim, má ghlacaid daoine nós cainte, agus</span> <lb n="3718"/><span>brí ar a dtoil féin leis an nós san acu, agus go ngeóig an</span> <lb n="3719"/><span>nós san de chosaibh sa ghraimeur, gurab é an graimeur</span> <lb n="3720"/><span>do chaifig géille agus gurab é an nós an máistir. Dá bhrí</span> <lb n="3721"/><span>sin isí céad cheist is éigean do chur ar an bpunc so, - ceoca</span> <lb n="3722"/><span>gníomhach nó fulangach buailtear i n-aigne na ndaoine?</span> <lb n="3723"/><span>Más gníomhach é i n-aigne na ndaoine, ní féidir don</span> <lb n="3724"/><span>ghraimeur é dhéanamh fulangach.</span></p> <lb n="3725"/> <lb n="3726"/><p><span>Ach nuair [a] bhíon an graimeur déanta agus é glacaithe </span> <lb n="3727"/><span>ag an gcoitiantacht, tá fhiachaibh ar gach duine rud do </span> <lb n="3728"/><span>dhéanamh air. Is féidir, amh, dul uaig arís. Má théun</span> <lb n="3729"/><span>duine anois is duine arís 'na chuinnibh, agus má leathan </span> <lb n="3730"/><span>an nós nua ar an gcoitiantacht, cuirfe sé seana-nós á</span> <lb n="3731"/><span>seilbh. Ise an nós an dlí. Ta bua ag nós ar ghraimeuraibh.</span></p> <lb n="3732"/> <lb n="3733"/><p><span>Táir dhá chasa lium gur mian lium mo bhrethúntas</span> <lb n="3734"/><span>féin do chur as ciunn na sean-údar. Ní hé sin atá agum</span> <lb n="3735"/><span>dhá dhéanamh. Ní hé i n-aonchor. Sidé atá orm. Ní</span> <lb n="3736"/><span>féidir lium ciall na sean-údar do ghlaca ó sgoláiríbh na</span> <lb n="3737"/><span>haimsire seo, mar tá sé buailte isteach im aigne ná fuil </span> <lb n="3738"/><span>eólas acu ar chiall na sean-údar. Is usa go mór eólas do</span> <lb n="3739"/><span>chur ar Ghaelge na haimsire seo ná ar Ghaelge na</span> <lb n="3740"/><span>sean-údar. Ní thig leis na sgoláiríbh seo an Ghaelge </span> <lb n="3741"/><span>atá beó do thuisgint. Deir duine acu Tá sé mise. Deir</span> <lb n="3742"/><span>duine eile acu Is cill ann. Ní féidir lium leabhar do</span> <lb n="3743"/><span>thógaint im láimh ná fuil lán de thuathalaibh agus d'iomroll-</span> <lb n="3744"/><span>aibh de'n tsórd san. Conas is féidir dómhsa iuntaoibh</span> <lb n="3745"/><span>do bheith agum as an muintir do scríbh na leabhair nuair</span> <lb n="3746"/><span>[a] thugaid fé rá seana-Ghaelge do mhíniú dham? Féach</span> <lb n="3747"/><span>air seo: "Níor bh'í an cheárd san moc cheárd." Chuir</span> <lb n="3748"/><span>sgrínneóir éigin an c sin isteach i ndearúd. Níl aguinn</span> <lb n="3749"/><span>ach an c sin do bhualadh amach, agus tá an chiall chô glan</span> <lb n="3750"/><span>le solas na gréine: "Níor bh'í an cheárd san mo cheárd,"</span> <lb n="3751"/><span>That art was not my art. An bhfuil a fhios agut cad í </span> <lb n="3752"/><span>an chiall a bhuineadar na sgoláirí as? That art was no</span> <lb n="3753"/><span>swineherd's art! Cuir i gcás gur bh'í sin ciall an tsean-</span> <lb n="3754"/><span>údair, is mar seo do chuirfeadh an sean-údar síos an chaint:</span> <lb n="3755"/><span>"Níor mhuc-cheard an cheard san." Tá an tuathal san</span> <lb n="3756"/><span>as cómhair na sgoláirí go léir le deich mblianaibh agus </span> <lb n="3757"/><span>dathad, agus do ghlacadar uile é ó dhuine go duine acu.</span> <lb n="3758"/><span>Is dóil lium go bhficfir é san Appendix atá le "Tóruigheacht</span> <lb n="3759"/><span>Dhiarmuda agus Ghráinne."</span> <lb n="3760"/></p> </div> <pb n="134"/> <div><lb n="3761"/><p><span>Fic Irisleabhar na Bealltaine, 1893. Ar an dara</span> <lb n="3762"/><span>leathanach tá so: - </span></p> <lb n="3763"/> <lb n="3764"/><p><span>Bídh naomh bhail nách caomh la nech,</span> <lb n="3765"/><span>Bíodh foel craicend coerach.</span></p> <lb n="3766"/> <lb n="3767"/><p><span>… Taisbeánan an sean-</span> <lb n="3768"/><span>údar conas do haithneófar an naomh ón bhfaolchú.</span> <lb n="3769"/><span>Nás fíor-naomh é, ní hi n-áit chaomh do gheófar é. Má</span> <lb n="3770"/><span>tá sé san áit chumpórdach, .i. i gcroicean na caereach,</span> <lb n="3771"/><span>seachain é. Ansan isea is gnáth an faolchú do bheith.</span></p> <lb n="3772"/> <lb n="3773"/><p><span>Féach anois ar an gcuma 'nar mhínig Kuno Meyer é!</span> <lb n="3774"/><span>Cimeád ar sgoláirí ar an nGaelge bheó, agus ta nách-mór</span> <lb n="3775"/><span>gach-aire bhfocal ar tuathal acu. Ach sgaoil siar iad sa</span> <lb n="3776"/><span>tseana-Ghaelge, mar a mbeig cead cos agus cead lámh</span> <lb n="3777"/><span>acu, agus ní beag d'iúna a mbeig d'éirim agus de thuisgint</span> <lb n="3778"/><span>acu le nochta. …</span></p> <lb n="3779"/> <lb n="3780"/><p><span>Ní chreidim focal uatha, agus níl leigheas agum air. </span> <lb n="3781"/><span>Ní féidir lium focal do chreidiúint uatha ach uiread le</span> <lb n="3782"/><span>lucht an chlavis Homerica a bhíodh aguinn fadó. Ní</span> <lb n="3783"/><span>dócha go bhfeacaís-se riamh é.</span></p> <lb n="3784"/> <lb n="3785"/><p><span>Ní math lium bheith ag fáil locht ar ár sgoláiríbh, mar</span> <lb n="3786"/><span>tá obair mhór mhath achu dhá dhéanamh, agus iad dá</span> <lb n="3787"/><span>déanamh ar a ndícheal. Tá deifríocht idir san d'admháil,</span> <lb n="3788"/><span>agus a rá go bhfuil gach ní sa cheart acu. Gach ní dá</span> <lb n="3789"/><span>bhficim 'na ndiaig bíon droh-amhras agum air. Níl</span> <lb n="3790"/><span>leigheas agum ar an ndroh-amhras san. Bíon eagla orm</span> <lb n="3791"/><span>go mb'fhéidir gur "muc-cheard" do bheadh dá chur</span> <lb n="3792"/><span>'na luí orm!</span></p> <lb n="3793"/> <lb n="3794"/><p><span>Seo nós Laidne do shleamhnaig isteach orainn i bhfad</span> <lb n="3795"/><span>siar: - Oh my God! = "Ó mo Dhia" i bhfíor-Ghaelge,</span> <lb n="3796"/><span>óg ná sean, níl cás agalltach (vocative case) ar "mo." Oh</span> <lb n="3797"/><span>fili mi = "Ó a mhic." Is trua gan sgoláirí agum anois ar</span> <lb n="3798"/><span>aon láthir go n-iarfainn ortha Gaelge do chur dom ar </span> <lb n="3799"/><span>Come hither, my boy. Ceapaim gur tearc duine acu ná</span> <lb n="3800"/><span>déarfadh "Tar i leith, mo bhuachail," i n-inead "Tar i </span> <lb n="3801"/><span>leith, a bhuachail."</span> <lb n="3802"/></p> </div> <pb n="135"/> <div><lb n="3803"/><p><span>Ba dhóbair dam scriptum est a Caesare do dhearúd.</span> <lb n="3804"/><span>Sidé adeirim, gurab ionan bun-bhrí an fhocail Laidne a</span> <lb n="3805"/><span>agus an fhocail G[h]aelge ó; gur bh'é a an focal a bhí</span> <lb n="3806"/><span>ag muintir na Laidne i gcéill "by" cum agente; go bhfuil</span> <lb n="3807"/><span>ó sa Ghaelge sa chéill chéanna aguinn beó fós; gur as an </span> <lb n="3808"/><span>dtobar gcéanna d'éirig an dá theangain, .i. an Laidean</span> <lb n="3809"/><span>agus an Ghaelge; gur dhóth, dá bhrí sin, an t-ó Gaelge</span> <lb n="3810"/><span>do bheith, an chuid ba lú dhe, chô hársa leis an a Laidne,</span> <lb n="3811"/><span>agus dá bhrí sin gur bh'fhearr d'fhocal é mar Ghaelge ar</span> <lb n="3812"/><span>by (cum agente) ná le, bíodh go mbeadh ceart i le, rud</span> <lb n="3813"/><span>ná fuil. Ní dóil lium go bhféadfaí aon locht d'fháil ar</span> <lb n="3814"/><span>an rá so, .i. "clóbhuailte ó Ghill" ("sgríofa ó Chaesar"),</span> <lb n="3815"/><span>etc. Is cô-réir dóibh ….</span></p> <lb n="3816"/> <lb n="3817"/><p><span>Ag lé do leitreach tríthi síos sam, ní hé mo thuairim go</span> <lb n="3818"/><span>bhfuil puinn easaontachta eadrainn. Ní fhicim ní dhe</span> <lb n="3819"/><span>ach ar an t-aon phunc amháin, .i. An gníomhacht buailtear?</span> <lb n="3820"/><span>Ní dóil lium go bhfuil sé ansan fein, ach go dtuigfimís a</span> <lb n="3821"/><span>chéile i gceart. Nuair a deirir-se invidetur tibi, is obiectum</span> <lb n="3822"/><span>an tibi sin, dativum objecti. Sin díreach mar [a] thuigim-</span> <lb n="3823"/><span>se "buailtear an gadhar," nó "buailtear thu." Is</span> <lb n="3824"/><span>obiectum "thu" nó "gadhar," .i. accusativum objecti.</span></p> <lb n="3825"/> <lb n="3826"/><p><span>Pé sgéal é, tá do leitir go hálainn ar fad. Do léus í go</span> <lb n="3827"/><span>minic i ndia chéile, agus dá mhinicí do léus í, isea is fearr</span> <lb n="3828"/><span>do thaithnn sí lium. Is trua gan an t-eólas céanna ar ár</span> <lb n="3829"/><span>nGaelge ag fearaibh óga na hÉireann anois "ó Dhoncha</span> <lb n="3830"/><span>Dí go Ti Mhóire." Dá mbeadh, níor bhaol dúinn í </span> <lb n="3831"/><span>d'fháil bháis uainn, agus gan aguinn 'na diaig ach</span> <lb n="3832"/><span>glafarnach Béarla.</span></p> <lb n="3833"/> <lb n="3834"/><p><span>Do chara go buan, </span></p> <lb n="3835"/> <lb n="3836"/><p><span>Peadar Ua Laoghaire</span></p> <lb n="3837"/> <lb n="3838"/><p><span>P.S. - Chím go minic i leabhraibh le i gcéill apud, agus</span> <lb n="3839"/><span>gur by chuirid ár sgoláirí mar Bhéarla air. Deirid</span> <lb n="3840"/><span>Connachtaig fós "An mór an t-airgead atá libh?" (apud</span> <lb n="3841"/><span>vos), "Cé bhí leat?" …</span> <lb n="3842"/><span>"Slóghadh la Laighnibh" = …</span> <lb n="3843"/><span>…</span></p> <lb n="3844"/> <lb n="3845"/><p><span>Cogar! Ca bhfios dómhsa cad iad na punca beaga </span> <lb n="3846"/><span>diamhara caola den tsórd san atá sa tseana-Ghaelge fé</span> <lb n="3847"/><span>shrónaibh ár sgoláirí a-ganas dóibh? Ca bhfios dam an</span> <lb n="3848"/><span>'mó "much-cheard" atá ann acu? - D.ch.g.b.</span> <lb n="3849"/></p> </div> <pb n="136"/> <div><lb n="3850"/><p><span>III.</span></p> <lb n="3851"/> <lb n="3852"/><p><span>CAINT NA NDAOINE.</span></p> <lb n="3853"/> <lb n="3854"/><p><span>Tadhg. - Níl aon dícéille is mó a chím ag sgoláirí dhá</span> <lb n="3855"/><span>dhéanamh ná an rud ná tuigid siad do chur síos láithreach</span> <lb n="3856"/><span>'na thuathal. Tá éacht de choraibh matha cainte imithe</span> <lb n="3857"/><span>uainn hana fein mar gheall ar an ndícéille sin. Aon</span> <lb n="3858"/><span>bhlúire cainte do gheibhimíd i mbéalaibh sean-daoine,</span> <lb n="3859"/><span>ní ceart duinn é chathamh uainn, pé domlas a gheibhimíd </span> <lb n="3860"/><span>air ná pé tuathal a mheasaimíd a bheith ann. Is ceart</span> <lb n="3861"/><span>dúinn iad go léir do sgrí síos, agus ansan bheith dhá</span> <lb n="3862"/><span>mbrath agus dá meas ar ár suaineas.</span></p> <lb n="3863"/> <lb n="3864"/><p><span>Doncha. - Dhe mhuise, a Thaidhg, tá drabhaíol cainte</span> <lb n="3865"/><span>ná beadh aon mhath d'aenne bheith dhá cur síos. Cad</span> <lb n="3866"/><span>é an saghas Gaelge bheidh agut má chuirean tú síos</span> <lb n="3867"/><span>manageáil, agus leecháil, agus grumbleáil, agus a leithéidí!</span></p> <lb n="3868"/> <lb n="3869"/><p><span>T. - Ní cheapfainn uaim féin a leithéidí sin. Ach</span> <lb n="3870"/><span>má bhím ag innsint sgéil duine eile, agus go ndéanfaig</span> <lb n="3871"/><span>an duine sin úsáid de na foclaibh sin, ní fuláir dómhsa iad</span> <lb n="3872"/><span>do chur síos 'na chaint don duine sin nó bréag do chur </span> <lb n="3873"/><span>air. An airíon tú leat me, a Dhoncha? Níor mhair aon </span> <lb n="3874"/><span>teanga riamh fós gan an uile shaghas cainte inti, uasal</span> <lb n="3875"/><span>agus íseal, garbh agus cneasta, sleamhain agus anacair.</span> <lb n="3876"/><span>Ní fhéadfadh teanga maireachtaint ar aon chuma eile.</span> <lb n="3877"/><span>Cad é an fhaid a mhairfeadh an Béarla dá gcathadh bacach</span> <lb n="3878"/><span>an mhála labhairt mar a labharfadh Gladstone nú Sexton?</span> <lb n="3879"/><span>Ní féidir do theangain leanúint beó mara bhfaghaig an</span> <lb n="3880"/><span>uile dhuine sa náisiúin, ón ri go dtí bacach an mhála,</span> <lb n="3881"/><span>cothrom a bhéil féin de chaint inti. Dá múchtaí ar an </span> <lb n="3882"/><span>neómat so a bhfuil de Bhéarla briste dhá labhairt ins na</span> <lb n="3883"/><span>ríochtaibh seo agus ar fuid an domhain, ní mhairfeadh</span> <lb n="3884"/><span>an Béarla cheithre huaire fichead. Pé saghas cainte a</span> <lb n="3885"/><span>túrfaí don phuiblíocht i n-inead an Bhéarla bhriste, ba</span> <lb n="3886"/><span>ró-ghearr go nglacfaí 'na caint náisiúnta í. Amach as</span> <lb n="3887"/><span>caint na ndaoine, bíodh sí briste nú slán, isea d'fhásan</span> <lb n="3888"/><span>caint na n-uasal. Is ar chaint na ndaoine atá a seasamh</span> <lb n="3889"/><span>do chaint na n-uasal. Cuír i gcás na huaisle is mó, dá</span> <lb n="3890"/><span>mba ná beadh ann ach iad féin, cá mbeadh a n-uaisleacht?</span></p> <lb n="3891"/> <lb n="3892"/><p><span>D. - An-dagha, is fíor duit é. Chaifidís féin breithe ar</span> <lb n="3893"/><span>an ráinn agus ar an sluasaid.</span></p> <lb n="3894"/> <lb n="3895"/><p><span>T. - Más math linn an Ghaelge do chimeád beó, ní</span></p> </div> <pb n="137"/> <div><lb n="3896"/><p><span>fuláir dúinn an uile fhocal a thagan amach á béal duine</span> <lb n="3897"/><span>do sgrí síos agus do chimeád.</span></p> <lb n="3898"/> <lb n="3899"/><p><span>D. - Caifimíd bheith dhá manageáil agus dá spelláil</span> <lb n="3900"/><span>agus da bparseáil go dtí go mbeimíd bodhar botherálta</span> <lb n="3901"/><span>acu, agus na sgoláirí go leir ag titteráil mhagaig fúinn!</span></p> <lb n="3902"/> <lb n="3903"/><p><span>T. - A Dhoncha, a chruí 'stigh, is mah a dubhraís an</span> <lb n="3904"/><span>méid sin. Dubhraís é le dro-mheas, ach dar so 's súd</span> <lb n="3905"/><span>ní fhéadfadh an sgoláire is fearr acu brí do chainte do</span> <lb n="3906"/><span>thúirt uaig chô fuinte chô críochnaithe sa chaint is uaisle</span> <lb n="3907"/><span>'na phluc. Ná bíosh aon phiuc dá mhearathal ort, isí</span> <lb n="3908"/><span>caint na ndaoine, bíodh sí briste nú slán, an chaint is</span> <lb n="3909"/><span>treise. Is mó an neart agus an fuinneamh atá i n-aon</span> <lb n="3910"/><span>dán amháin de dhántaibh Burns ná i n-ar tháinig riamh</span> <lb n="3911"/><span>de mhíleánaibh ceóil á pípín Thomáis Í Mhóra.</span></p> <lb n="3912"/> <lb n="3913"/><p><span>D. - Ó, foth, foth! a Thaidhg. Ná cáin ár nduine</span> <lb n="3914"/><span>féin - agus gan aguinn ach é.</span></p> <lb n="3915"/> <lb n="3916"/><p><span>T. - "Gan aguinn ach é!" Ní linn i n-aon chor é.</span> <lb n="3917"/><span>Níl aon chuid aguinn de. Níl aon éileamh aguinn air.</span> <lb n="3918"/><span>File Gallda isea é, agus file Gallda isea Burns. Agus</span> <lb n="3919"/><span>isé Burns an file is fearr de'n bheirt. "Gan aguinn ach</span> <lb n="3920"/><span>é!" Táid siad 'na bhfichidíbh aguinn ach aithine do </span> <lb n="3921"/><span>chur ortha.</span> <lb n="3922"/></p> </div> <pb n="140"/> <div><lb n="3923"/><p><span>SEANA-BHRÓG A CHRAPAN AN CHOS.</span></p> <lb n="3924"/> <lb n="3925"/><p><span>Doncha. - Cad é an dalla-bhodhra-buicín atá ortha ná</span> <lb n="3926"/><span>hosglaid siad a súile agus dul láithreach sa cheann chóir</span> <lb n="3927"/><span>de'n obair!</span></p> <lb n="3928"/> <lb n="3929"/><p><span>Tadhg. - Ag aighneas ar leitriú a bhíd siad. Is dóil</span> <lb n="3930"/><span>leó gurab é an leitriú an gnó go léir. Is mó acu an</span> <lb n="3931"/><span>t-éadach ná an duine atá istig san éadach. Is mó acu</span> <lb n="3932"/><span>an bhróg ná an chos atá sa bhróig. Cad é an tairfe</span> <lb n="3933"/><span>dham bróg dheas a bheith orm má chrapan sí mo chos</span> <lb n="3934"/><span>agus nách féidir dom siúl inti?</span></p> <lb n="3935"/> <lb n="3936"/><p><span>D. - An-dagha, ach b'fhearr lium go mór í chathamh </span> <lb n="3937"/><span>díom agus imeacht coslomarochta.</span></p> <lb n="3938"/> <lb n="3939"/><p><span>T. - B'fhearra dhuit é, leis. Níl sa leitriú so go bhfuil </span> <lb n="3940"/><span>an t-aighneas go léir dá dhéanamh mar gheall air ach</span> <lb n="3941"/><span>seana-bhróg atá lán suas de tharaingíbh, agus de </span> <lb n="3942"/><span>thaoibhíníbh rua, agus de bharraicíníbh cama crua. Ní</span> <lb n="3943"/><span>féidir d'aon chainteóir Gaelge an tseana-bhróg san d'fhulag</span> <lb n="3944"/><span>ar a chois.</span></p> <lb n="3945"/> <lb n="3946"/><p><span>D. - Agus féach, a Thaidhg; conas fhéadaid na daoine</span> <lb n="3947"/><span>sin féin, lucht an aighnis, an tseana-bhróg san d'fhulang?</span></p> <lb n="3948"/> <lb n="3949"/><p><span>T. - Mar ní cos bheó a bhíon sa tseana-bhóig acu, ach</span> <lb n="3950"/><span>cos marbh! Ní féidir don tseana-shlipéid an chos</span> <lb n="3951"/><span>mharbh a ghortú.</span></p></div></body></text></TEI>
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
