Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Annála na Tuatha III</title><author><name type="main">Gruagach an Tobair</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LM091</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1907</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LM091</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Annála na Tuatha III</title><author>Gruagach an Tobair</author><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>1907</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Sgéalta Nua Dhéanta. — XI</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>ANNÁLA NA TUATHA</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>CUID A TRÍ</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>I. — AN TROMLUIGHE.</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="10"/>
<lb n="11"/><p><span>Lánamha phósta dob' eadh iad.</span>
<lb n="12"/><span>Nuair do bhíos-sa im' chomhnaidhe 'na</span>
<lb n="13"/><span>n-aice do bhíodar i meádhan aoise, &</span>
<lb n="14"/><span>ní raibh cúram ar domhan ortha acht iad</span>
<lb n="15"/><span>féin, mar ní raibh clann riamh aca</span></p>
<lb n="16"/>
<lb n="17"/><p><span>Is minic do thugamuid fé ndeara</span>
<lb n="18"/><span>go ndeinid daoine 'na gcás peata de</span>
<lb n="19"/><span>chat, de ghadhar, nó d'ainmhidhe éigin</span>
<lb n="20"/><span>eile.  Ní hamhlaidh seo do Mháire ná do</span>
<lb n="21"/><span>Thadhg.  Níor bhain baois de'n tsaghas</span>
<lb n="22"/><span>so leo.  Ní hé go rabhadar gan</span>
<lb n="23"/><span>bréagáin: do bhí Tadhgh mar pheata,</span>
<lb n="24"/><span>mar leanbh ag Máire; & dob' í Máire</span>
<lb n="25"/><span>peata, leanbh & bréagán Thaidhg.</span></p>
<lb n="26"/>
<lb n="27"/><p><span>Gidh ná raibh puinn le maoidheamh ag</span>
<lb n="28"/><span>éinne aca as a mhaiseamhalacht féin, ná</span>
<lb n="29"/><span>as mhaiseamhalacht an duine eile acht</span>
<lb n="30"/><span>chomh beag, níl amhras ná gur shíleadar</span>
<lb n="31"/><span>araon ná raibh a macsamhail ag teacht</span>
<lb n="32"/><span>chun an phobail ar dheagh-chúmthacht & ar</span>
<lb n="33"/><span>dhathamhlacht.  Tuairgín beag mná</span>
<lb n="34"/><span>cruinnighthe plucach dob' eadh Máire;</span>
<lb n="35"/><span>& mara mbeadh 'fhios agat déarfá nár</span>
<lb n="36"/><span>mhisde dhuit na mionna 'thabhairt gur</span>
<lb n="37"/><span>leath-chúpla dhi Tadhg.</span>
<lb n="38"/></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="39"/><p><span>Dála dhaoine nách iad a bhíonn 'na</span>
<lb n="40"/><span>bpeataíbh ag á chéile, níor mhionca</span>
<lb n="41"/><span>istigh ná amuigh le chéile iad.  Do</span>
<lb n="42"/><span>mheasainn féin ar uairibh leis go</span>
<lb n="43"/><span>mbeadh Tadhg níos sásta 'na aigne</span>
<lb n="44"/><span>faid bhíodh Máire ar an margadh is é</span>
<lb n="45"/><span>féin i bhfeidhil an bhaile dá mbeadh a</span>
<lb n="46"/><span>fhios aige ná raibh a pluic chomh cruinn</span>
<lb n="47"/><span>is chomh dearg is do bhíodar.  Rud eile</span>
<lb n="48"/><span>do bhí ag déanamh buadhartha dho, — gidh</span>
<lb n="49"/><span>gur baile beag a bhí aige, fear</span>
<lb n="50"/><span>saidhbhir dob' eadh é.  Do bhí mórán</span>
<lb n="51"/><span>airgid aige, & do bhí an bheag 's an</span>
<lb n="52"/><span>mhór de le fághail ag Máire d'éis a</span>
<lb n="53"/><span>bháis; acht do thigeadh tocht ar a chroidhe</span>
<lb n="54"/><span>nuair dho mhachtnuigheadh sé go mbeadh</span>
<lb n="55"/><span>cos ar a chuid ag sean-duine éigin eile</span>
<lb n="56"/><span>sa chúinne 'na dhiaidh.</span></p>
<lb n="57"/>
<lb n="58"/><p><span>Amuigh le chéile gan amhras do</span>
<lb n="59"/><span>bhíodar oidhche áirithe gur casadh mise</span>
<lb n="60"/><span>isteach chúcha chun tamall seanchaidh-</span>
<lb n="61"/><span>eachta do dhéanamh le Tadhg.  Do bhí</span>
<lb n="62"/><span>an bheirt sa chistin ar mo dhul isteach,</span>
<lb n="63"/><span>Tadhg ar chathaoir ar thaobh de'n teine</span>
<lb n="64"/><span>& Máire 'na suidhe ar fhórma (stól)</span>
<lb n="65"/><span>& a drom leis an “suidheachán” aici</span>
<lb n="66"/><span>ar an dtaobh eile.  Do bhí Máire</span>
<lb n="67"/><span>ag cnotáil go lúth-mhéarach, & a ceann</span>
<lb n="68"/><span>fúithi; acht do bhí ceann Taidhg san aer</span>
<lb n="69"/><span>& é ag machtnamh.  Ní raibh gíog as</span>
<lb n="70"/><span>éinne 'ca.</span></p>
<lb n="71"/>
<lb n="72"/><p><span>“Dé do bheatha, a Ghruagaigh,” arsa</span>
<lb n="73"/><span>Tadhg, “druid aníos.  Abair leis an</span>
<lb n="74"/><span>sórd mná soin tu leogaint tháirsi</span>
<lb n="75"/><span>suas, & suidh ar cheann an tsuidheacháin</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="76"/><p><span>i ngaor na teine.  Tá an oidhche glas.”</span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p><span>“Míle fáilte romhat, a bhuachaill,”</span>
<lb n="79"/><span>arsa Máire, “& dá mb'áil leat innsint</span>
<lb n="80"/><span>do'n ócáid fir sin nách gábhadh dho a</span>
<lb n="81"/><span>rádh liom slighe do dhéanamh duit, do</span>
<lb n="82"/><span>bheinn buidheach díot.”</span></p>
<lb n="83"/>
<lb n="84"/><p><span>Sul a raibh am agam ar fhreagra</span>
<lb n="85"/><span>'thabhairt ortha, do rith garsún beag des</span>
<lb n="86"/><span>na comharsain isteach & saothar air.</span></p>
<lb n="87"/>
<lb n="88"/><p><span>“Ó! a Mháire, tá an leanbh ag dul</span>
<lb n="89"/><span>chun deiridh, & dubhairt mo mháthair leat,</span>
<lb n="90"/><span>ar son a' tsaoghail, dul síos go fóill.”</span>
<lb n="91"/><span>Láithreach bonn d'imthigh cuimhne an</span>
<lb n="92"/><span>eachrainn ó'n mbeirt.</span></p>
<lb n="93"/>
<lb n="94"/><p><span>“Raghad, a laogh, dá mbeadh an</span>
<lb n="95"/><span>t-aistear níos sia,” arsa Máire;</span>
<lb n="96"/><span>“acht, a Thaidhg a chuid, cad do dhéan-</span>
<lb n="97"/><span>fair gan do shuipéar?”</span></p>
<lb n="98"/>
<lb n="99"/><p><span>“Ná bíodh soin ag déanamh triob-</span>
<lb n="100"/><span>lóide dhuit, a Mháire,” arsa Tadg;</span>
<lb n="101"/><span>“acht cuimhnigh ar an bhfuacht &</span>
<lb n="102"/><span>clothraidh tu féin.”</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>Siúd anonn 's anall Máire go gnó-</span>
<lb n="105"/><span>thach.</span></p>
<lb n="106"/>
<lb n="107"/><p><span>“Sid é an císte ar an mbórd, a</span>
<lb n="108"/><span>Thaidhg; seo uisge sa chiotal, — féach,</span>
<lb n="109"/><span>crochfad os cionn na teine é; & sin</span>
<lb n="110"/><span>gráinne té, — an mhéid díreach is gábhadh</span>
<lb n="111"/><span>dhuit a fhliuchadh, & —.”</span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>“Tá go maith, a chiallaigh; bí ag cur</span>
<lb n="114"/><span>díot & leanfad-sa síos ar ball tu.”</span></p>
<lb n="115"/>
<lb n="116"/><p><span>“Ná bain leis: b'fhéidir gurab é</span>
<lb n="117"/><span>an fuacht do thógfá.”</span></p>
<lb n="118"/>
<lb n="119"/><p><span>“Tá baoghal mór orm.  Leanfad</span>
<lb n="120"/><span>go deimhin.”</span>
<lb n="121"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="122"/><p><span>“Slán leat mar sin; & is ceann-</span>
<lb n="123"/><span>dána an fear thu.”</span></p>
<lb n="124"/>
<lb n="125"/><p><span>“Go n-éirighidh do bóthar leat, a</span>
<lb n="126"/><span>Mháire.”</span></p>
<lb n="127"/>
<lb n="128"/><p><span>D'imthigh Máire, acht d'fhill sí arís ó</span>
<lb n="129"/><span>bhéal an sgabhait & do chuir sí a ceann</span>
<lb n="130"/><span>isteach thar leath-doras.</span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>“A Thaidhg, má théidheann tú síos,</span>
<lb n="133"/><span>ná dearmhaid an carabhat gorm a chur</span>
<lb n="134"/><span>féd' mhuineál.  Tá sé ar crochadh taobh</span>
<lb n="135"/><span>thiar de'n doras sa tseomra.”</span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>“Molaim thu, a Thaidhg,” arsa mise,</span>
<lb n="140"/><span>“ní iongnadh mórdháil ort i dtaobh na</span>
<lb n="141"/><span>mná soin agat, & ní hiongnadh na comh-</span>
<lb n="142"/><span>arsain dá maoidheamh ort.”</span></p>
<lb n="143"/>
<lb n="144"/><p><span>“Ní thógfainn sin ortha, a Ghruagaigh;</span>
<lb n="145"/><span>& dá mbeadh 'fhios ar leath a feabhais</span>
<lb n="146"/><span>aca do mhaoidheamhfaidís níos mó orm</span>
<lb n="147"/><span>í.  Is fiú ór gach órlach dá corp.”</span></p>
<lb n="148"/>
<lb n="149"/><p><span>“Acht, a Thaidhg, & ná tóg orm é,</span>
<lb n="150"/><span>do mheasas go rabhais duairc go leor</span>
<lb n="151"/><span>nuair thánag isteach.”</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>“Ní gan chúis do bhíos duairc léi,”</span>
<lb n="154"/><span>arsa Tadhg, ag teacht ar atharrach</span>
<lb n="155"/><span>intinne de phreib, “& dá mbadh ag</span>
<lb n="156"/><span>fear eile bheadh sí, do thabharfadh sé</span>
<lb n="157"/><span>maide dhí.”</span></p>
<lb n="158"/>
<lb n="159"/><p><span>“Cad do dhein sí as an slighe ort,</span>
<lb n="160"/><span>airiú?”</span></p>
<lb n="161"/>
<lb n="162"/><p><span>Do stad Tadhg ar feadh tamaill</span>
<lb n="163"/><span>mar bheadh sé ag machtnamh.  Fé dheir-</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="164"/><p><span>eadh do chuir sé sgearta gáire as, &</span>
<lb n="165"/><span>dubhairt sé:—</span></p>
<lb n="166"/>
<lb n="167"/><p><span>“Ag labhairt sa cheart, is dócha nár</span>
<lb n="168"/><span>dhein sí pioc, & ná raibh chúichi agam</span>
<lb n="169"/><span>acht an eagcóir dhearg.  Is ise ba</span>
<lb n="170"/><span>thrúig le tromluighe bhí aréir orm, & óir</span>
<lb n="171"/><span>is í, níor mhór dom mo dhíoghaltas</span>
<lb n="172"/><span>d'agairt uirthi.  Is mar gheall air sin</span>
<lb n="173"/><span>nár labhras ó shoin chúichi.”</span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>“Níor bhfuláir gur bh'olc an trom-</span>
<lb n="176"/><span>luighe é?”</span></p>
<lb n="177"/>
<lb n="178"/><p><span>“Chuir sé anaithe an bháis orm,</span>
<lb n="179"/><span>a Ghruagaigh, & fuaras solaoidí</span>
<lb n="180"/><span>suathantais as chomh maith; acht ó</span>
<lb n="181"/><span>tharraigeamair chughainn i n-ao' chor é,</span>
<lb n="182"/><span>tá sé chomh maith agam teacht 'na bhun</span>
<lb n="183"/><span>& é 'innsint duit.”</span></p>
<lb n="184"/>
<lb n="185"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="186"/>
<lb n="187"/><p><span>“Tá a fhios agat, óir is tú do</span>
<lb n="188"/><span>sgríbhigh an t-uadhacht, ná fuilim-se</span>
<lb n="189"/><span>dealbh i gcomhair dheiridh mo shaoghail.</span>
<lb n="190"/><span>Níor fhág m'athair féin follamh mé;</span>
<lb n="191"/><span>& gan áireamh ar ar thug Máire mar</span>
<lb n="192"/><span>spré chugham an chéad lá, is mó do</span>
<lb n="193"/><span>chuireamair leis ó shoin 'ná do bhainea-</span>
<lb n="194"/><span>mair de.</span></p>
<lb n="195"/>
<lb n="196"/><p><span>“Tá a fhios agat leis go bhfuil an</span>
<lb n="197"/><span>fhághaltas so ar breis — cuid de thall</span>
<lb n="198"/><span>& cuid de i bhfus.  Is minic do bhíonn</span>
<lb n="199"/><span>so ag déanamh buadhartha dhom go</span>
<lb n="200"/><span>ndéanfar calaois ar Mháire 'na</span>
<lb n="201"/><span>thaoibh, má glaodhtar roimpi orm, & go</span>
<lb n="202"/><span>mb'fhéidir di bheith beo bocht im' dhiaidh.</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="203"/><p><span>Cuireadh é seo 'na luighe aréir orm trí</span>
<lb n="204"/><span>mo chodladh & ní go réidh ná go cneasta é.</span></p>
<lb n="205"/>
<lb n="206"/><p><span>“I lár na hoidhche do mhothuigheas ag</span>
<lb n="207"/><span>dul i laige mé.  Ní raibh ceal meabhrach</span>
<lb n="208"/><span>ná aithne orm, acht níor fhan gog im'</span>
<lb n="209"/><span>chroidhe.  Ní fhéadfainn liúghadh ná</span>
<lb n="210"/><span>béic do chur asam chun mo chás do chur</span>
<lb n="211"/><span>i n-iúil do Mháire.  Ní raibh pioc dá</span>
<lb n="212"/><span>mhearathal orm gurab é an bás a bhí ag</span>
<lb n="213"/><span>siubhal orm.  Ní raibh pian ná guais</span>
<lb n="214"/><span>ag déanamh trioblóide dom, ná éin-</span>
<lb n="215"/><span>nídh eile acht go raibh mo chroidhe gach</span>
<lb n="216"/><span>nóimeat ag dul i laige.  Ba ghearr</span>
<lb n="217"/><span>gur ghoill fuacht mo chos orm: suas</span>
<lb n="218"/><span>mo rightheacha do shnáimh sé, beagán</span>
<lb n="219"/><span>beag níos sia le gach lag-bhuille dá</span>
<lb n="220"/><span>dtugadh mo chroidhe.  Ba chosmhail rith</span>
<lb n="221"/><span>an fhuachta so le cumhangaireacht na</span>
<lb n="222"/><span>sáile ar chiumhais na trágha le héirghe</span>
<lb n="223"/><span>na taoide.  Mo lámha, annsoin mo</span>
<lb n="224"/><span>chuisleanna, & 'na ndiaidh mo ghuailne,</span>
<lb n="225"/><span>do chuadar i bhfuaire & i dtroime.</span>
<lb n="226"/><span>Ós gach taobh timcheall mo chabhalach do</span>
<lb n="227"/><span>bhailigh an t-ualach, & do lean an fuacht</span>
<lb n="228"/><span>ar sgéigheadh trí sna féitheannaibh 'na</span>
<lb n="229"/><span>theannta chun gur shroicheadar an</span>
<lb n="230"/><span>croidhe, & níor bhuail sé a thuilleadh.</span>
<lb n="231"/><span>Ní fheadar cionnus do dheighleas óm'</span>
<lb n="232"/><span>chorp, acht do bhí triúr sa tseomra</span>
<lb n="233"/><span>láithreach, — mé féin im' sheasamh cois</span>
<lb n="234"/><span>na leaptha, an conablach cuirp seo</span>
<lb n="235"/><span>sínte go trom fuar sa leabaidh istigh,</span>
<lb n="236"/><span>& Máire ag sreantarnaigh suas leis.”</span></p>
<lb n="237"/>
<lb n="238"/><p><span>“Do smaoinigheas gur cheart dom</span>
<lb n="239"/><span>glaodhach uirthi & do dhruideas chun na</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="240"/><p><span>leaptha chun í 'dhúiseacht.  Do ghlaodhas</span>
<lb n="241"/><span>go hobann & go hárd: níor bh'éan-</span>
<lb n="242"/><span>chabhair é.  Do chimileas mo lámh feadh</span>
<lb n="243"/><span>a leacan, do thugas stathadh dá cluais,</span>
<lb n="244"/><span>do rugas ar sgórnaigh uirthi, acht bhí</span>
<lb n="245"/><span>sé fánach agam.  D'aithnigheas annsoin</span>
<lb n="246"/><span>ná cloisfidhe mo ghlór, go rabhas doi-</span>
<lb n="247"/><span>fheicseanach, & ná raibh de shubstaint</span>
<lb n="248"/><span>ionnam acht ar nós an aeir.  B'éigin</span>
<lb n="249"/><span>dom foidhne do bheith agam, & feitheamh</span>
<lb n="250"/><span>go ndúiseochadh fuaire an chuirp í.  Bhí</span>
<lb n="251"/><span>sé ar nós na leic'-oidhre.  “Níor</span>
<lb n="252"/><span>bhfada an feitheamh agam é.  Do chorr-</span>
<lb n="253"/><span>uigh Máire; annsoin d'únfairt sí.  ‘A</span>
<lb n="254"/><span>Thaidhg, airiú,’ ar sí ‘cad tá ort?’</span>
<lb n="255"/><span>Acht nuair a fuair sí marbh mé, do chuir</span>
<lb n="256"/><span>sí liúgh aisti a chuir goláin im' chluas-</span>
<lb n="257"/><span>aibh; do léim sí as an leabaidh, & siúd</span>
<lb n="258"/><span>chun siubhail 'na léine í.  Do ritheas 'na</span>
<lb n="259"/><span>diaidh síos an staighre, & amach an do-</span>
<lb n="260"/><span>ras; acht do cheapas nár bh'éan-mhaith-</span>
<lb n="261"/><span>eas di mé sa riocht 'n-a rabhas, & gur</span>
<lb n="262"/><span>thairbhighe dom filleadh isteach agus</span>
<lb n="263"/><span>súil do bheith i ndiaidh na bpáipéar</span>
<lb n="264"/><span>mbeag agam go dtigeadh sí.</span></p>
<lb n="265"/>
<lb n="266"/><p><span>“I gcionn tamaill do bhí sí féin &</span>
<lb n="267"/><span>beagán des na comharsain chugham arís.</span>
<lb n="268"/><span>Do liúighidh sí go géar is í ag teacht fé</span>
<lb n="269"/><span>dhéin an tighe; do chas sí sgol eile is</span>
<lb n="270"/><span>í aníos an staighre, acht do chuir duine</span>
<lb n="271"/><span>aca, an bodach soin thall ar an</span>
<lb n="272"/><span>leacain, a lámh ar a béal i ndir-dhá-</span>
<lb n="273"/><span>lín an dorais, & dubhairt sé léi éis-</span>
<lb n="274"/><span>teacht go mb'fhéidir ná rabhas marbh,</span>
<lb n="275"/><span>& nár cheart di mé 'sgannrughadh.</span>
<lb n="276"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="277"/><p><span>“Do ritheadar chun na leaptha.  Do</span>
<lb n="278"/><span>shatail an bitheamhnach céadna ar mo</span>
<lb n="279"/><span>chois fé shlighe dho, acht níor ghortuigh sé</span>
<lb n="280"/><span>mé.  Do stracadar an t-éadach díom.</span>
<lb n="281"/><span>Faid bhí grabhacaí salacha an bhodaigh</span>
<lb n="282"/><span>úd taobh istigh dem' léine 'féachaint</span>
<lb n="283"/><span>an raibh mo chroidhe ag bualadh do bhí</span>
<lb n="284"/><span>na mná — cuid aca ag bualadh mo</span>
<lb n="285"/><span>dhá dhéarnainn & tuilleadh aca ag</span>
<lb n="286"/><span>cimilt mo chos.  Do bhíos ar buile i</span>
<lb n="287"/><span>dtaobh na heasonóra do bhí agam</span>
<lb n="288"/><span>dhá fhágháil uatha.  Dubhart leo leo-</span>
<lb n="289"/><span>gaint dom, éiriughadh dhíom — go rabhas</span>
<lb n="290"/><span>marbh — chomh marbh le hArt, acht níor</span>
<lb n="291"/><span>chuireadar suím ionnam.  D'iompuigh-</span>
<lb n="292"/><span>eadar mé, do shuathadar mé, do</span>
<lb n="293"/><span>chrothadar mé, do tharraingeadar</span>
<lb n="294"/><span>aniar ar an urlár mé.  B'fhánach é a</span>
<lb n="295"/><span>ngnó: bheadh sé chomh maith aca 'bheith a</span>
<lb n="296"/><span>d'iarraidh anam a chur i bhfear muir-</span>
<lb n="297"/><span>téil.  Fé dheire thiar thall, d'éirigh-</span>
<lb n="298"/><span>eadar uile 'na seasamh acht bodach na</span>
<lb n="299"/><span>Leacan, & do dhruideadar uaim amach.</span>
<lb n="300"/><span>Bhí na mná timcheall ar Mháire, is</span>
<lb n="301"/><span>í ag liúirigh, & do fuaras féin caoi ar</span>
<lb n="302"/><span>radharc d'fhágháil ar an gcorp.</span></p>
<lb n="303"/>
<lb n="304"/><p><span>“Níor bh'é 'n radharc fóghanta é.</span>
<lb n="305"/><span>Bhí mo bhéal & mo shúile ar leathadh, &</span>
<lb n="306"/><span>mo chuid féasóige staithte fionnadhach</span>
<lb n="307"/><span>fém' ghiall.  Bhí an bodach im'</span>
<lb n="308"/><span>thannachadh ar a chroidhe díchill, ag</span>
<lb n="309"/><span>dúnadh & ag fásgadh mo bhéil & mo</span>
<lb n="310"/><span>shúl go dúthrachtach.</span></p>
<lb n="311"/>
<lb n="312"/><p><span>“‘Éist, a Mháire, a chuid,’ arsa Neill;</span>
<lb n="313"/><span>‘buidheachas mór le Dia nach ort féin</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="314"/><p><span>do chuaidh an crann.’”</span></p>
<lb n="315"/>
<lb n="316"/><p><span>“‘Ní fheadar, a Mháire, a rúin,’</span>
<lb n="317"/><span>arsa Cáit, ‘dá dtéidhinn síos, an</span>
<lb n="318"/><span>bhfaghainn an ciotal i n-éan-bhall?’</span></p>
<lb n="319"/>
<lb n="320"/><p><span>“‘Bhfuil an buidéal mar a mbíodh</span>
<lb n="321"/><span>sé, a chuid?’ arsa Nóra.</span></p>
<lb n="322"/>
<lb n="323"/><p><span>“D'imthigheadar go léir síos sa</span>
<lb n="324"/><span>chistin, acht an bodach & Peig &</span>
<lb n="325"/><span>Máire —.</span></p>
<lb n="326"/>
<lb n="327"/><p><span>“‘A Mháire, a ghrianáin,’ arsa Peig,</span>
<lb n="328"/><span>‘croth suas tu féin.  Beidh na comhar-</span>
<lb n="329"/><span>sain annso láithreach, & is cóir duit</span>
<lb n="330"/><span>tu féin do cheartughadh.  Cuir umat</span>
<lb n="331"/><span>an gúna dubh.  Nár sheansamhail do</span>
<lb n="332"/><span>fuarais é?’</span></p>
<lb n="333"/>
<lb n="334"/><p><span>“‘Bú — ú — ú,’ arsa Máire.  ‘Badh</span>
<lb n="335"/><span>dhóigh le duine gur fios a bhí agam is</span>
<lb n="336"/><span>an gúna dubh soin a cheannach, is nár</span>
<lb n="337"/><span>caitheas lá riamh de.  Bú — ú — ú.’</span></p>
<lb n="338"/>
<lb n="339"/><p><span>“‘Faire fút, a Mháire,’ ars' an</span>
<lb n="340"/><span>bodach.  ‘Ná cuir ciach ar do ghlór:</span>
<lb n="341"/><span>ní hé an chéad fhear a fuair bás é,</span>
<lb n="342"/><span>& ní bheir-se i gcomhnaidhe id' aonar le</span>
<lb n="343"/><span>cong —.’</span></p>
<lb n="344"/>
<lb n="345"/><p><span>“‘Tagaidh anuas anois,’ arsa Nóra</span>
<lb n="346"/><span>ó bhun an staighre.  ‘Tá braon té</span>
<lb n="347"/><span>ollamh.’</span></p>
<lb n="348"/>
<lb n="349"/><p><span>“Do ghlanadar uile leo, & d'fhág-</span>
<lb n="350"/><span>adar sinne araon sa doircheadas, —</span>
<lb n="351"/><span>duine againn sínte 'na mhaide mharbh</span>
<lb n="352"/><span>ar an urlár, & an duine eile i bhfeidhil</span>
<lb n="353"/><span>na bpáipéar mbeag.</span></p>
<lb n="354"/>
<lb n="355"/><p><span>“Ba gheárr go gcuala tuairt &</span>
<lb n="356"/><span>gleo ó'n gcistin.  'Sé shamhluigheas ar</span>
<lb n="357"/><span>dtúis gurab amhlaidh a ghlac trosgán</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="358"/><p><span>beag an tighe — na cathaoireacha, an</span>
<lb n="359"/><span>bórd & an suidheachán — éirghe 'n-áirde</span>
<lb n="360"/><span>éigin, & gur thosnuigheadar ar dhamhas,</span>
<lb n="361"/><span>go raibh an ursal, an ciotal, na cop-</span>
<lb n="362"/><span>áin bheaga, na báisíní, &rl., ag comh-</span>
<lb n="363"/><span>chaoilic le chéile ag déanamh ceoil</span>
<lb n="364"/><span>dóibh, & an bhantracht, — ní chuala gíog ó</span>
<lb n="365"/><span>bhodach na Leacan, — ag séideadh fútha.</span></p>
<lb n="366"/>
<lb n="367"/><p><span>“I gcionn tamaill do chuaidh ciúin-</span>
<lb n="368"/><span>eas mór ar an bhfothram & ar an gclis-</span>
<lb n="369"/><span>iam.  Ní mór go raibh le clos agam,</span>
<lb n="370"/><span>acht cnaguigheall na gcopán ar an</span>
<lb n="371"/><span>mbórd, & plasbuigheall na gcailleach</span>
<lb n="372"/><span>ag cogaint & ag súbhrac.  Acht i measg</span>
<lb n="373"/><span>na neithe sgalladh-chroidheacha so do</span>
<lb n="374"/><span>bhí éan-rud amháin is mó do ghaibh</span>
<lb n="375"/><span>tríom 'ná iad uile:  Dob' é sin</span>
<lb n="376"/><span>an buidéal d'fhágas lán go corc</span>
<lb n="377"/><span>sa chupúrd is mé ag dul a</span>
<lb n="378"/><span>chodladh.</span></p>
<lb n="379"/>
<lb n="380"/><p><span>“Ar thugais riamh fé ndeara gur</span>
<lb n="381"/><span>taithneamhach le clos an glór a dhein-</span>
<lb n="382"/><span>eann buidéal lán nuair buailtear</span>
<lb n="383"/><span>ar bórd é?  Bíonn sé doimhin — badh</span>
<lb n="384"/><span>dhóbair go ndeirinn fearamhail — dána</span>
<lb n="385"/><span>briosg.  Acht nuair buailtear cnag de</span>
<lb n="386"/><span>bhuidéal follamh ar chlár, cuireann sé</span>
<lb n="387"/><span>liacharnach bheag fhada as, tráth is gurab</span>
<lb n="388"/><span>amhlaidh a bheadh sé ag gabháil a leith-</span>
<lb n="389"/><span>sgéil i dtaobh bheith sa tslighe.</span></p>
<lb n="390"/>
<lb n="391"/><p><span>“Dob 'in é dhálta ag glór mo</span>
<lb n="392"/><span>bhuidéil-se.  Do chloisfeá mar a bheadh</span>
<lb n="393"/><span>cnag ó thuairgín ar bórd ar dtúis</span>
<lb n="394"/><span>uaidh; & diaidh ar ndiaidh de réir mar</span>
<lb n="395"/><span>do bhítheas ag tarrac as, do chloisfeá</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="396"/><p><span>an chnagarnach ag dul i laige, chun</span>
<lb n="397"/><span>gur chuir sé liach lag fhada as nuair</span>
<lb n="398"/><span>leogadh síos an uair dhéidheannach é &</span>
<lb n="399"/><span>chuala Máire 'ghá rádh —</span></p>
<lb n="400"/>
<lb n="401"/><p><span>“‘Caith suas an braoinín sin, a</span>
<lb n="402"/><span>Sheagháin’ — an bodach — ‘níl a thuilleadh</span>
<lb n="403"/><span>ann.  Ní fiú dhuit é 'fhágaint id'</span>
<lb n="404"/><span>dhiaidh.’  “Do thosnuigh an trosgán ar</span>
<lb n="405"/><span>dhamhas arís, & do shíleas gurab iad</span>
<lb n="406"/><span>na corcáin is mó bhí ag seinm anois,</span>
<lb n="407"/><span>na corcáin mhóra leis mar d'aithnigheas</span>
<lb n="408"/><span>as a nglór.  Do chuala uisge 'ghá</span>
<lb n="409"/><span>stealladh ó cheann go ceann aca &</span>
<lb n="410"/><span>na mná ag fiafrughadh dhá chéile</span>
<lb n="411"/><span>‘an bhfuil sé ró-the?’ ‘an bog is</span>
<lb n="412"/><span>fearr é?’ ‘cá bhfuil an ghalúnach!’</span>
<lb n="413"/><span>‘an bhfuil na héadaighe agat?’ &</span>
<lb n="414"/><span>ceisteana de'n tsaghas soin.  Níor</span>
<lb n="415"/><span>bhfada go gcuala tuairt éigin ag</span>
<lb n="416"/><span>teacht aníos an staighre, mar a</span>
<lb n="417"/><span>bheifidhe ag iomchar ualaigh thruim éigin.</span>
<lb n="418"/><span>Sin mar a bhí leis mar do tháinig na</span>
<lb n="419"/><span>mná chugham isteach, corcán uisge</span>
<lb n="420"/><span>the ag Nóra & ag Cáit eatorra, &</span>
<lb n="421"/><span>galúnach & ceirteacha éigin ag Neill,</span>
<lb n="422"/><span>'na ndiaidh.</span></p>
<lb n="423"/>
<lb n="424"/><p><span>“Deinidh deabhadh anois,’ arsa Neill,</span>
<lb n="425"/><span>‘Bíodh sé nighthe ó bhun go barr agaibh i</span>
<lb n="426"/><span>gcionn leath-uaire.</span></p>
<lb n="427"/>
<lb n="428"/><p><span>“‘Mise do nighe! sibh-se ná éinne</span>
<lb n="429"/><span>eile ag nighe mo chuirp-se! a chaillea-</span>
<lb n="430"/><span>cha smeartha súghaidh, cuirfead ar</span>
<lb n="431"/><span>bhior bhur gcinn tríd an bhfuinneoig</span>
<lb n="432"/><span>amach sibh, má leogann sibh barra méire</span>
<lb n="433"/><span>orm.’</span>
<lb n="434"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="435"/><p><span>“‘I leath-uair?’ ars' an chailleach ag</span>
<lb n="436"/><span>freagairt Neill, ‘tarraigimís chughainn</span>
<lb n="437"/><span>mar sin é.  Im bosa, fear maith</span>
<lb n="438"/><span>leabhair dob' eadh é seo; is olc a bheidh</span>
<lb n="439"/><span>sé déanta i leath-uair againn.’</span></p>
<lb n="440"/>
<lb n="441"/><p><span>“D'fhilleadar a muinchillí suas</span>
<lb n="442"/><span>thar uillinn & do bhaineadar díobh a</span>
<lb n="443"/><span>gcúisíní chun go raibh a mbrághaid-</span>
<lb n="444"/><span>eanna buidhe meirgeacha ruis, & do</span>
<lb n="445"/><span>chromadar ós mo chionn; acht do tháinig</span>
<lb n="446"/><span>a leithéid sin de bhuile orm mar gheall</span>
<lb n="447"/><span>ar an easonóir seo gur fhógruigheas</span>
<lb n="448"/><span>do'n Fhear Mór an t-airgead, & na</span>
<lb n="449"/><span>páipéir, & d'fhágas annsoin iad.</span></p>
<lb n="450"/>
<lb n="451"/><p><span>“Ar mo dhul síos dom do chonnac</span>
<lb n="452"/><span>Peig & bodach na Leacan ag cogar-</span>
<lb n="453"/><span>naigh le chéile ag bun na staighre.  Do</span>
<lb n="454"/><span>dhruideas leo 'féachaint cad bhí ar</span>
<lb n="455"/><span>siubhal ag an mbodach, mar bhí droch-</span>
<lb n="456"/><span>iontaoibh agam as.  Deirbhshiúr do</span>
<lb n="457"/><span>dob' eadh Peig.</span></p>
<lb n="458"/>
<lb n="459"/><p><span>“‘Dár ndóigh,’ arsa Peig, ‘ní amhlaidh</span>
<lb n="460"/><span>do chuimhneochthá ar a leithéid.  Caith-</span>
<lb n="461"/><span>fear bliadhain a leogaint thart ar a</span>
<lb n="462"/><span>laighead.’</span></p>
<lb n="463"/>
<lb n="464"/><p><span>“‘Mo choinnséas! ná leogfad, ná</span>
<lb n="465"/><span>seachtmhain.  Ná feiceann tú gur</span>
<lb n="466"/><span>amadáinín í & ná baileochaidh sí</span>
<lb n="467"/><span>airgead Thaidhgín bhacaigh choidhche gan</span>
<lb n="468"/><span>duine éigin chun í 'chómharlach.  Chomh</span>
<lb n="469"/><span>luath is bheidh an tsochraid i leath-taobh,</span>
<lb n="470"/><span>labhair léi, a Pheig, & maithfead na</span>
<lb n="471"/><span>fiche púnt úd do bhí ag Taidhgín ort.’</span></p>
<lb n="472"/>
<lb n="473"/><p><span>“Do bhíos ana-ghar do is é ag rádh</span>
<lb n="474"/><span>na cainnte seo, acht do dhruideas</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="475"/><p><span>níos goire dho.  D'árduigheas mo chuisle</span>
<lb n="476"/><span>& d'aimsigheas le rúisg de dhorn idir</span>
<lb n="477"/><span>an dá shúil é.  Ba rud éigin níosa</span>
<lb n="478"/><span>shubhstainteamhla 'ná an t-aer mo</span>
<lb n="479"/><span>rúitín an iarracht soin, mar do chlois-</span>
<lb n="480"/><span>fidhe an chnag a bhaineas as míle ó</span>
<lb n="481"/><span>bhaile, acht i n-ionad an bhitheamhnaigh</span>
<lb n="482"/><span>do thuitim is amhlaidh do chuir Máire</span>
<lb n="483"/><span>sgréach sa leabaidh aisti, mar is í do</span>
<lb n="484"/><span>bhuaileas.</span></p>
<lb n="485"/>
<lb n="486"/><p><span>“‘A mhuirdréir,’ ar sí, ‘an amhlaidh</span>
<lb n="487"/><span>a mheasann tú mé mharbhughadh?’</span></p>
<lb n="488"/>
<lb n="489"/><p><span>“‘A chaillichín mhío-náirigh,’ arsa mise,</span>
<lb n="490"/><span>‘badh chóir duit fanamhaint ó dhroch-</span>
<lb n="491"/><span>chomhluadar.’</span></p>
<lb n="492"/>
<lb n="493"/><p><span>“D'éirigh focal ar fhocal eadrainn, &</span>
<lb n="494"/><span>níor labhramar chun a chéile ó shoin.”</span></p>
<lb n="495"/>
<lb n="496"/><p><span>“Is dócha gur ag ceapadh ataoi,</span>
<lb n="497"/><span>a Thaidhg,” arsa mise.</span></p>
<lb n="498"/>
<lb n="499"/><p><span>“Deamhan ceapadh,” ar seisean,</span>
<lb n="500"/><span>tá a chomhartha ar éadan Mháire, mo</span>
<lb n="501"/><span>grádh í, acht is mithid dom bheith ag</span>
<lb n="502"/><span>dul 'na coinnibh feasta.”</span></p>
<lb n="503"/>
<lb n="504"/><p><span>“Ná dearmhaid an carabhat,” arsa</span>
<lb n="505"/><span>mise.</span>
<lb n="506"/></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="507"/><p><span>2. — GABHAIR AN TOBAC.</span></p>
<lb n="508"/>
<lb n="509"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="510"/>
<lb n="511"/><p><span>Maidean bhreagh, sa tsamhradh 'na</span>
<lb n="512"/><span>dhiaidh sin, do bhíos cois na habhann ag</span>
<lb n="513"/><span>faire ar bhradán do mharbhughadh.  I</span>
<lb n="514"/><span>bpáirc ar an dtaobh eile de chlaidhe</span>
<lb n="515"/><span>do bhí Tadhg ag aodhaireacht a chuid ba.</span>
<lb n="516"/><span>San am soin ba ghnáthach le muinntir</span>
<lb n="517"/><span>na háite duine do bheith i gcomhnaidhe i</span>
<lb n="518"/><span>bhfeidhil na mbó roimh eadarthrath.</span>
<lb n="519"/><span>Togha aodhaire dob' eadh Tadhg.  Bhí</span>
<lb n="520"/><span>sé chomh ceannsa le buin is do bheadh</span>
<lb n="521"/><span>duine eile le mnaoi uasail.  Is minic</span>
<lb n="522"/><span>do cloistí ag cainnt le “Réilthínneach”</span>
<lb n="523"/><span>nó le “Deirgeach” é chomh maith is dá</span>
<lb n="524"/><span>mbeadh tuigsint aca — & dob' í an</span>
<lb n="525"/><span>chainnt shéimh bhladartha í.</span></p>
<lb n="526"/>
<lb n="527"/><p><span>Bhí sé ag cainnt anois leo leis, acht</span>
<lb n="528"/><span>ní go séimh ná go bladartha é.</span></p>
<lb n="529"/>
<lb n="530"/><p><span>“Sgoithinneach! há, sgeilimis ort!</span>
<lb n="531"/><span>Is mór an fonn troda atá ort.</span>
<lb n="532"/><span>Roileach annsoin! 'od' thochas féin</span>
<lb n="533"/><span>ataoi-se in' ionad bheith ag inbhear.  Dá</span>
<lb n="534"/><span>mbeinn-se id' aice do thabharfainn</span>
<lb n="535"/><span>trúig thochais duit.  Bléin-fhionn, is</span>
<lb n="536"/><span>dóigh! breith i mball chumhang ort! ag</span>
<lb n="537"/><span>guidheal is maith leat-sa dul is gan é</span>
<lb n="538"/><span>an hocht de chlog.  Bain uait, nó má</span>
<lb n="539"/><span>théidhim-se id' dhiaidh bainfead cuid</span>
<lb n="540"/><span>de'n teasbach díot.”</span></p>
<lb n="541"/>
<lb n="542"/><p><span>Níor dhein an fógra soin do Bhléin-</span>
<lb n="543"/><span>fhionn é, ámhthaig.  Ní raibh sí ag fan-</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="544"/><p><span>amhaint socair.  Siúd chúichi Tadhg & a</span>
<lb n="545"/><span>mhaide ar tarrac aige; acht má's</span>
<lb n="546"/><span>siúd, siúd chun siubhail an bhó.  Trí</span>
<lb n="547"/><span>bheárnain chlochach amach léi & Tadhg 'na</span>
<lb n="548"/><span>diaidh.  Ag rith tríd an mbearnain do</span>
<lb n="549"/><span>do bhuail sé a chos i gcoinnibh cloiche,</span>
<lb n="550"/><span>& do cuireadh ar a bhéal is ar a</span>
<lb n="551"/><span>fhiaclaibh péirse amach sa lathaigh é.</span></p>
<lb n="552"/>
<lb n="553"/><p><span>Nuair d'éirigh sé 'na sheasamh, níor</span>
<lb n="554"/><span>lean sé a thuilleadh de'n bhuin; acht do</span>
<lb n="555"/><span>thóg sé cloch mhór idir a dhá láimh, & do</span>
<lb n="556"/><span>chrom sé ar ghabháil ar an gcarraig a</span>
<lb n="557"/><span>leag é & leis gach buille a thugadh sé</span>
<lb n="558"/><span>dhi deireadh sé: “Sheadh, bíodh soin</span>
<lb n="559"/><span>agat!” nó, “Bhfuil tinneas cinn anois</span>
<lb n="560"/><span>ort?” nó, “B'fhéidir gur fada arís</span>
<lb n="561"/><span>go leagfá duine.”</span></p>
<lb n="562"/>
<lb n="563"/><p><span>Déarfadh éinne chífeadh é go raibh</span>
<lb n="564"/><span>an fear as a mheabhair: d'aithnigheas</span>
<lb n="565"/><span>féin gurabh í “gabhair an tobac” do</span>
<lb n="566"/><span>bhí ag gabháil do.</span></p>
<lb n="567"/>
<lb n="568"/><p><span>An gleann ina rabhamar 'nár</span>
<lb n="569"/><span>gcomhnaidhe, do bhí sé iar-gcúlach.</span>
<lb n="570"/><span>Dob' í Neidín an tsráid ba ghiorra</span>
<lb n="571"/><span>dhúinn, & do bhí sí sin dhá mhíle dhéag</span>
<lb n="572"/><span>uainn.  I rith an méid sin slighe ní</span>
<lb n="573"/><span>raibh luach pinginne le fágháil le</span>
<lb n="574"/><span>ceannach, acht pé uair a ghabhadh Peig</span>
<lb n="575"/><span>na nUbh nó Fear na gCeartach chughainn.</span>
<lb n="576"/><span>Is uatha-san do faightí bioráin, snáith,</span>
<lb n="577"/><span>iallacha bróg, tobac & gréithre dá</span>
<lb n="578"/><span>sórd.  Is minic, trí dheasgaidh droch-</span>
<lb n="579"/><span>aimsire, nó trí thionóisg éigin eile,</span>
<lb n="580"/><span>ná gabhadh ceachtar aca chughainn ar</span>
<lb n="581"/><span>feadh i bhfad, & gcás gur iomdha áise</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="582"/><p><span>do bhíodh i n-easpadh ar na mnáibh-tighe.</span>
<lb n="583"/><span>Acht thar gach nídh eile 'sé is mó do</span>
<lb n="584"/><span>cásuighthí — an tobac.</span></p>
<lb n="585"/>
<lb n="586"/><p><span>Faid bhí Tadhg ag ceann-bhrúghadh na</span>
<lb n="587"/><span>cloiche do chonnac bean bheag & cliabhán</span>
<lb n="588"/><span>aniar uirthi ag gabháil aníos an bóthar.</span>
<lb n="589"/><span>Bhí sí ag cur di go mall, mar bhí a</span>
<lb n="590"/><span>dá ceann i dtalamh ó'n ualach.  Peig</span>
<lb n="591"/><span>na nUbh gan amhras dob' í í.  Ar</span>
<lb n="592"/><span>árdughadh a chinn do Thadhg chum buille</span>
<lb n="593"/><span>eile do bhualadh, do chonnaic sé Peig.</span>
<lb n="594"/><span>Do chaith sé uaidh an chloch láithreach, &</span>
<lb n="595"/><span>shiúd fé dhéin na mná é.  Bhí an áit</span>
<lb n="596"/><span>'nar tháinigh sé roimpi ar an mbóthar</span>
<lb n="597"/><span>ró-fhada uaim-se chun pé comhrádh a bhí</span>
<lb n="598"/><span>eatorra do chlos, acht do thugas fé</span>
<lb n="599"/><span>ndeara gur thóg sé an cliabhán dá</span>
<lb n="600"/><span>drom, & nár le n-a toil é; gur leog</span>
<lb n="601"/><span>sé ar ghruadh an bhóthair é, & gur thosnuigh</span>
<lb n="602"/><span>sé ar a raibh ann do spiúnadh.  Bhí</span>
<lb n="603"/><span>Peig ag bualadh a bas, & ag rinnce</span>
<lb n="604"/><span>'na thimcheall, ar nós éinín bhig go</span>
<lb n="605"/><span>mbeadh droch-gharsún ag creachadh na</span>
<lb n="606"/><span>nide uirthi.  Cé go raibh breac-eagla</span>
<lb n="607"/><span>agam roimis ó chonnac ag gabháil ar</span>
<lb n="608"/><span>an gcloich é, do cheapas gur mhithid dom</span>
<lb n="609"/><span>dul ag triall ar Pheig, óir nár bh'éan</span>
<lb n="610"/><span>iontaoibh fhoghanta di é.  Chomh maith</span>
<lb n="611"/><span>do ritheas, & i gcionn nóimeite do</span>
<lb n="612"/><span>bhíos 'na dteannta; acht do bhíodar</span>
<lb n="613"/><span>araon chomh tógtha suas le hobair an</span>
<lb n="614"/><span>chliabháin nar thugadar fé ndeara mé</span>
<lb n="615"/><span>nó nár chuireadar éan-tsuim ionnam.</span></p>
<lb n="616"/>
<lb n="617"/><p><span>“Faire fút, a Thaidhg,” arsa Peig,</span>
<lb n="618"/><span>“ná cuir mo ghréithre beaga trí n-a</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="619"/><p><span>chéile mar sin.  Ná deirim leat ná</span>
<lb n="620"/><span>fuil sé ann?”</span></p>
<lb n="621"/>
<lb n="622"/><p><span>“Ná bí ag magadh fúm, a chaillichín.</span>
<lb n="623"/><span>Tá sé fé sna huibhibh agat.  Tá a</span>
<lb n="624"/><span>chomhartha le n-a chois ann: is cumhartha</span>
<lb n="625"/><span>atá a bholaithe uatha.”</span></p>
<lb n="626"/>
<lb n="627"/><p><span>“Dubhart cheana leat go raibh sé</span>
<lb n="628"/><span>agam, acht ná fuil sé anois agam, —</span>
<lb n="629"/><span>trí púint de, gearrtha “na únsaíbh &</span>
<lb n="630"/><span>'na leath-únsaibh; acht gur thóg</span>
<lb n="631"/><span>Domhnall Dubh so thoir gach éan ghiob</span>
<lb n="632"/><span>de dá mheithil mhóna.  Stad, a rop-</span>
<lb n="633"/><span>aire! an amhlaidh a mheasann tú mo</span>
<lb n="634"/><span>chuid ubh a ‘stealladh ar an mbóthar?”</span></p>
<lb n="635"/>
<lb n="636"/><p><span>Sin é díreach a bhí ar aigne Thaidhg</span>
<lb n="637"/><span>a dhéanamh, — acht amháin ná raibh sé</span>
<lb n="638"/><span>chun iad a ‘stealladh’ ar an mbóthar.  Is</span>
<lb n="639"/><span>i mbéal an chliabháin do bhí na “gréithre</span>
<lb n="640"/><span>beaga.”  Nuair do thóg sé amach iad</span>
<lb n="641"/><span>so, do tháinig sé ar na huibhibh, — gach</span>
<lb n="642"/><span>re mbrat díobh féin & de thuighe as</span>
<lb n="643"/><span>soin síos sa chliabhán.  Is ar aghaidh a chos</span>
<lb n="644"/><span>amach do bhí an cliabhán aige, & nuair do</span>
<lb n="645"/><span>thóg sé lán a dhá laighre de sna</span>
<lb n="646"/><span>huibhibh, is thar an gcliabhán amach do</span>
<lb n="647"/><span>leog sé síos go tuathallach iad.</span>
<lb n="648"/><span>D'éirigh leis go hádhmharach an chéad</span>
<lb n="649"/><span>iarracht; acht an dara huair do</span>
<lb n="650"/><span>shleamhnuigh ceann aca síos le gruadh</span>
<lb n="651"/><span>an bhóthair.  Do thug sé fé bhreith air,</span>
<lb n="652"/><span>acht leis an súmhanc a thug sé ar</span>
<lb n="653"/><span>aghaidh dho féin do bhuail a ghlúine i</span>
<lb n="654"/><span>gcoinnibh an chliabháin, & siúd é féin &</span>
<lb n="655"/><span>na huibhe le fánaidh.</span></p>
<lb n="656"/>
<lb n="657"/><p><span>Do bhéic Peig má bhéic sí riamh.</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="658"/><p><span>Níl comhachta thuas ná thíos nár iarr sí</span>
<lb n="659"/><span>ortha sásamh a bhaint de.  Do ghearán-</span>
<lb n="660"/><span>fadh sí leis an sagart é; do thabhar-</span>
<lb n="661"/><span>fadh sí suas do sna connstáblaidhthibh é;</span>
<lb n="662"/><span>do chuirfeadh sí an dlighe air.  Níl leas-</span>
<lb n="663"/><span>ainm ó'n spéir anuas nár bhaist sí air.</span></p>
<lb n="664"/>
<lb n="665"/><p><span>Leis an spíde 'seadh is mó d'éirigh</span>
<lb n="666"/><span>an chonach i dTadhg.  I n-ionad an</span>
<lb n="667"/><span>chliabháin do thógaint, is amhlaidh do</span>
<lb n="668"/><span>luigh sé chuige le n-a bhrógaibh, — síos &</span>
<lb n="669"/><span>suas do chiceáil sé é, & na huibhe ag</span>
<lb n="670"/><span>pléasgadh fé bhonnaibh a chos.</span></p>
<lb n="671"/>
<lb n="672"/><p><span>“Ha! bíodh soin agat (cic); a</span>
<lb n="673"/><span>stasagáin bhig shalaigh (cic); beidh</span>
<lb n="674"/><span>tobac an chéad uair eile ionnat (cic);</span>
<lb n="675"/><span>níos mó ná dóithin mheitheal Dhomhnaill</span>
<lb n="676"/><span>an Spirín seo thoir (cic); díolfad</span>
<lb n="677"/><span>asat, an eadh? (cic); an Sagart?</span>
<lb n="678"/><span>(cic); an dlighe orm? (cic): na</span>
<lb n="679"/><span>connstáblaidhthe? (cic, cic).”</span></p>
<lb n="680"/>
<lb n="681"/><p><span>Leis an gcic dheireannaigh do thug</span>
<lb n="682"/><span>sé do'n chliabhán do chuir sé thar claidhe</span>
<lb n="683"/><span>isteach é, & annsoin d'fhéach sé tim-</span>
<lb n="684"/><span>cheall air.  Bhí Peig 'na suidhe cois</span>
<lb n="685"/><span>na “ngréithre mbeag” & í ag lógóir-</span>
<lb n="686"/><span>eacht.  Do tháinig truagh aige dhi, &</span>
<lb n="687"/><span>aithreachas air i dtaobh a raibh déanta</span>
<lb n="688"/><span>as an slighe aige.  Do chuir sé a lámh</span>
<lb n="689"/><span>ar ghualainn Pheig & adubhairt:—</span></p>
<lb n="690"/>
<lb n="691"/><p><span>“Éirigh, a Pheig, a chailín, is ná bí</span>
<lb n="692"/><span>ag gol.  Tabharfad seacht luach na</span>
<lb n="693"/><span>diomáiste dhuit.  Dein is dóigh, is ná</span>
<lb n="694"/><span>tarraing aghaidh na gcomharsan orm.”</span></p>
<lb n="695"/>
<lb n="696"/><p><span>“Tá aghaidh dhuine aca tarraingthe</span>
<lb n="697"/><span>aici ort cheana féin,” arsa mise, ag</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="698"/><p><span>druidim anonn chúcha.  “Sid í anuas</span>
<lb n="699"/><span>Máire chughat.  Tá sí ag púirthigh ort</span>
<lb n="700"/><span>le leath-uair an chluig na ba do</span>
<lb n="701"/><span>thiomáint a bhaile, acht ní thabharfá</span>
<lb n="702"/><span>cluas di.  Tá sí chughainn anois, & is</span>
<lb n="703"/><span>dócha gur gearr 'na diaidh na comhar-</span>
<lb n="704"/><span>sain, mar adeirir.  Beidh siad ag</span>
<lb n="705"/><span>teacht chun tú 'cheangal, óir is dóigh</span>
<lb n="706"/><span>leo gur ar buile ataoi.”</span></p>
<lb n="707"/>
<lb n="708"/><p><span>Do sgannruigh an méid seo é.</span></p>
<lb n="709"/>
<lb n="710"/><p><span>“Ar ghrádh Dé is ná cuimhnig air, a</span>
<lb n="711"/><span>Pheig” — mar do bhí sí ag bagairt an</span>
<lb n="712"/><span>tsagairt arís air, — “seadh mhuise” mé</span>
<lb n="713"/><span>'ghearán leis an sagart, is náire</span>
<lb n="714"/><span>dhearg a thabhairt dom os comhair an</span>
<lb n="715"/><span>phobail mar gheall ar dhosaon ded'</span>
<lb n="716"/><span>chreacháin ubh do bhriseadh!”</span></p>
<lb n="717"/>
<lb n="718"/><p><span>“Dosaon ded' chreacháin ubh! cad</span>
<lb n="719"/><span>'na thaobh ná sgoiltheann an t-éitheach</span>
<lb n="720"/><span>ort?  Dosaon creachán adeir an</span>
<lb n="721"/><span>cladhaire lem' thrí chéad & sé lámha de</span>
<lb n="722"/><span>chnapánaibh úra lachan.”</span></p>
<lb n="723"/>
<lb n="724"/><p><span>“Is cuma é sin anois is dóigh: pé</span>
<lb n="725"/><span>beag mór a bhí ann díobh ní tusa bheidh</span>
<lb n="726"/><span>siar leo.  Agus, a Pheig, déarfam</span>
<lb n="727"/><span>leis ga' héinne gurab í an Léithinneach</span>
<lb n="728"/><span>do thug adharc fút.  Is cuimhin leat</span>
<lb n="729"/><span>nách é an chéad uair aici é.  Ní baoghal</span>
<lb n="730"/><span>go sgéithfidh an Ghruagach orainn.</span>
<lb n="731"/><span>Cogar, a Ghruagaigh: ná fuilir ag dul</span>
<lb n="732"/><span>ar an bpósadh Dia Sathairn?  Tóg</span>
<lb n="733"/><span>leat mo chapall-sa, & geallaim duit</span>
<lb n="734"/><span>ná beidh éinne ar an gcóisire ó éan-</span>
<lb n="735"/><span>taobh a bhainfidh an séipéal díot.”</span></p>
<lb n="736"/>
<lb n="737"/><p><span>“Is maith soin uait.  Táim ana-</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="738"/><p><span>bhuidheach díot; acht ná dearmhaid bóiri-</span>
<lb n="739"/><span>cíní do chur gan mhoill ar an mbuin léith</span>
<lb n="740"/><span>nó déanfaidh sí tuilleadh díoghbhála.”</span></p>
<lb n="741"/>
<lb n="742"/><p><span>Níor fhan sé le freagra 'thabhairt</span>
<lb n="743"/><span>orm.  Do thógas an cliabhán i leith</span>
<lb n="744"/><span>thar claidhe do Pheig, & d'fhágas ag</span>
<lb n="745"/><span>bailiughadh a gréithre beaga chun a</span>
<lb n="746"/><span>chéile í.  I dtaobh na n-ubh, do bhíodar</span>
<lb n="747"/><span>'na bprabhait mbuidhe ar an mbóthar,</span>
<lb n="748"/><span>is gan ceann slán 'na measg.</span></p>
<lb n="749"/>
<lb n="750"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="751"/>
<lb n="752"/><p><span>D'éis na hoidhche 'thuitim do bhuaileas</span>
<lb n="753"/><span>suas chun tighe Taidhg 'féachaint cad é</span>
<lb n="754"/><span>an sgéal a bhí aige.  Ní raibh ann</span>
<lb n="755"/><span>romham acht Máire.  Bhí sí 'na suidhe</span>
<lb n="756"/><span>cois na teine, & í buadhartha go leor.</span></p>
<lb n="757"/>
<lb n="758"/><p><span>“Cá bhfuil Tadhg, a Mháire?” arsa</span>
<lb n="759"/><span>mise, “nó” —</span></p>
<lb n="760"/>
<lb n="761"/><p><span>“Mo laogh thu,” arsa Máire, “ní fhea-</span>
<lb n="762"/><span>dar cionnus tá sé, ná cá bhfuil sé, — acht</span>
<lb n="763"/><span>ná feicim píopa id' bhéal go deo.  Pé</span>
<lb n="764"/><span>áit go bhfuil sé, ní ar foghnamh atá sé.”</span></p>
<lb n="765"/>
<lb n="766"/><p><span>“Cad tá air, airiú?” arsa mise.</span></p>
<lb n="767"/>
<lb n="768"/><p><span>“Aicíd ait, mhuise.  Tá ‘gabhair an</span>
<lb n="769"/><span>tobac’ le dhá lá air, & is baoghalach</span>
<lb n="770"/><span>go ndéinfidh sé droich-íde éigin de</span>
<lb n="771"/><span>féin.  Bhí sé ar leath-stradhain indé,</span>
<lb n="772"/><span>acht bhí súil aige ó uair go huair le</span>
<lb n="773"/><span>Peig na nUbh.  Nuair d'fhág sé an</span>
<lb n="774"/><span>baile ar maidin chun na mba d'aodhair-</span>
<lb n="775"/><span>eacht, bhí uisge fé n-a shúilibh i gcás</span>
<lb n="776"/><span>gurab olc do chífeadh sé an bóthar a</span>
<lb n="777"/><span>shiubhal.  Nuair tháinig Peig sa deire</span>
<lb n="778"/><span>is gan an tobac aici, do bhris ar an</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="779"/><p><span>bhfoidhne ar fad aige, & do dhein sé</span>
<lb n="780"/><span>cosair asair di féin is dá raibh aici."</span></p>
<lb n="781"/>
<lb n="782"/><p><span>“Nách í an Léithinneach do leag í, a</span>
<lb n="783"/><span>Mháire?”</span></p>
<lb n="784"/>
<lb n="785"/><p><span>“Éist, a rógaire.  Do chonnac-sa</span>
<lb n="786"/><span>ó mhullach an ghuirt cé leag í.  Acht</span>
<lb n="787"/><span>ní héan-chabhair bheith dá cheilt anois,</span>
<lb n="788"/><span>mar chonnaic mórán nách mé é.  Tá</span>
<lb n="789"/><span>an sgéal ar fuid an ghleanna fé'n</span>
<lb n="790"/><span>dtaca so.  Go deimhin ní hé is measa</span>
<lb n="791"/><span>liom, ná is dócha is measa dhom anois,</span>
<lb n="792"/><span>acht an fear bocht féin.”</span></p>
<lb n="793"/>
<lb n="794"/><p><span>“Agus ar dheinis éin-leigheas do, a</span>
<lb n="795"/><span>Mháire?”</span></p>
<lb n="796"/>
<lb n="797"/><p><span>“Do dheineas, mhuise, seacht leighis,</span>
<lb n="798"/><span>acht dob' fhánach é mo ghnó.”</span></p>
<lb n="799"/>
<lb n="800"/><p><span>“Ar thriallais an té leis?”</span></p>
<lb n="801"/>
<lb n="802"/><p><span>“Do thriallas: d'ól * sé trí lán</span>
<lb n="803"/><span>píopa dhi, acht níor shásaimh sí é.”</span></p>
<lb n="804"/>
<lb n="805"/><p><span>“Agus móin?”</span></p>
<lb n="806"/>
<lb n="807"/><p><span>“Do dheineas.  Do fuaras fód de'n</span>
<lb n="808"/><span>mhóin ba bháine is ba righne do bhí sa</span>
<lb n="809"/><span>phort, & do dheineas miníní-seabhac de,</span>
<lb n="810"/><span>& d'ól sé an fód go léir, acht níor</span>
<lb n="811"/><span>thug sé maolughadh ar a chíocras chun</span>
<lb n="812"/><span>an tobac.  D'ól sé páipéir ruadha,</span>
<lb n="813"/><span>cúpóga tiorma, & bran.  D'imir an</span>
<lb n="814"/><span>bran lár na tubaiste air, óir do</span>
<lb n="815"/><span>bhladhm sé suas & do rith an teine chomh</span>
<lb n="816"/><span>tréan soin air gur bhain sé an</span>
<lb n="817"/><span>croiceann dá charabal, i gcás go</span>
<lb n="818"/><span>bhfuil a bhfuil ó'n sgórnaigh ghairbh aniar</span>
<lb n="819"/><span>de chomh sgólta soin ná fuil ann acht</span>
<lb n="820"/><span>an beo dearg.”</span></p>
<lb n="821"/>
<lb n="822"/><p><span>“Is olc é sin.  Mo thruagh an fear</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="823"/><p><span>bocht.  Cad 'na thaobh ná fuarais</span>
<lb n="824"/><span>iasacht bhlúire tobac do?”</span></p>
<lb n="825"/>
<lb n="826"/><p><span>“Ó, sin é arís agat é!  Níl fear ar</span>
<lb n="827"/><span>an dá bhaile nár chásuigheas mar gheall</span>
<lb n="828"/><span>air; acht an oiread is do bhainfeadh</span>
<lb n="829"/><span>an braon as do shúil ní raibh sé de</span>
<lb n="830"/><span>thobac ag éan-duine aca.”</span></p>
<lb n="831"/>
<lb n="832"/><p><span>“Is mór an iongna Seaghán na</span>
<lb n="833"/><span>Leacan do bheith in' éaghmais.”</span></p>
<lb n="834"/>
<lb n="835"/><p><span>“Fan go fóill.  Sin é an sgéal is</span>
<lb n="836"/><span>mío-ádhmharaighe do chualathas riamh.</span>
<lb n="837"/><span>Ó'n uair úd a bhí an tromluighe ar</span>
<lb n="838"/><span>Thadhg, ní lugha air an sugha 'ná</span>
<lb n="839"/><span>Seaghán, & ní leogfadh sé dhom dul 'na</span>
<lb n="840"/><span>ghoire.  Ní raghainn dá éileamh gan a</span>
<lb n="841"/><span>chead, ar mo chluais, óir dá gcloisfeadh</span>
<lb n="842"/><span>sé 'na dhiaidh sin é, — rud a chloisfeadh,</span>
<lb n="843"/><span>mar cloistear nidhthe is lugha le rádh</span>
<lb n="844"/><span>'ná é annso, — is amhlaidh do dhéanfadh</span>
<lb n="845"/><span>sé tuilleadh meidrisge eatorra.  Acht</span>
<lb n="846"/><span>sa deire, nuair do bhí a charabal 's a</span>
<lb n="847"/><span>chogansach 'na spóla sgólta ó'n</span>
<lb n="848"/><span>mbran, & é chomh dall soin ó dheatach</span>
<lb n="849"/><span>na móna go gcuirfeadh sé na clocha</span>
<lb n="850"/><span>glasa ag gol, d'iarrias ar bhior mo dhá</span>
<lb n="851"/><span>ghlún air leogaint dom dul ann, & do</span>
<lb n="852"/><span>leog.</span></p>
<lb n="853"/>
<lb n="854"/><p><span>“Badh mhaith an díol ar Sheaghán é:</span>
<lb n="855"/><span>ní blúire beag a fuaras uaidh, acht</span>
<lb n="856"/><span>leithead mo bhaise de cháca chruaidh</span>
<lb n="857"/><span>cheathair-chúinneach, mar iad so a bhíonn</span>
<lb n="858"/><span>ag máirnéalaigh, nó mar a thugaid na</span>
<lb n="859"/><span>Ponncáin a bhaile o Mheirice leo.</span></p>
<lb n="860"/>
<lb n="861"/><p><span>“Nuair a thánag a bhaile leis, do bhí</span>
<lb n="862"/><span>Tadhg amuigh sa stábla ag ceartughadh</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="863"/><p><span>fé'n gcapall, & do ritheas isteach go</span>
<lb n="864"/><span>saotharach chuige.  Níor leog sé air</span>
<lb n="865"/><span>éin-deabhadh do bheith air chuige; is</span>
<lb n="866"/><span>dócha gur i dtaobh é 'theacht ó fhear na</span>
<lb n="867"/><span>Leacan é.  Dubhairt sé liom go</span>
<lb n="868"/><span>neamh-chúramach, — & dá n-abrainn, go</span>
<lb n="869"/><span>mío-chuibheasach, — é 'chur ar bhárr an</span>
<lb n="870"/><span>fhalla, & go dtógfadh sé ar ball é.</span>
<lb n="871"/><span>Do chuireas díreach os cionn chinn an</span>
<lb n="872"/><span>chapaill: & — nách suathantais an sgéal</span>
<lb n="873"/><span>é? — ní fhacathas a rian ná a thuairisg</span>
<lb n="874"/><span>ó shoin.”</span></p>
<lb n="875"/>
<lb n="876"/><p><span>“Níl éin-nídh suathantais annsoin, a</span>
<lb n="877"/><span>Mháire.  Do thuit sé san asair fé</span>
<lb n="878"/><span>chosaibh an chapaill.”</span></p>
<lb n="879"/>
<lb n="880"/><p><span>“Níor thuit, ní 'od' bhréagnughadh é.</span>
<lb n="881"/><span>Ní raibh asair, ná aoileach, ná salachar</span>
<lb n="882"/><span>ann, acht bualthaighe beaga glana, &</span>
<lb n="883"/><span>ní baoghal gur fágadh ionnta soin é.</span>
<lb n="884"/><span>Bhí beirt nó triúr de sna buachaillíbh</span>
<lb n="885"/><span>ag cuardach de 'nár dteannta, & ní</span>
<lb n="886"/><span>bheadh biorán buidhe ann a gan-fhios</span>
<lb n="887"/><span>dóibh.”</span></p>
<lb n="888"/>
<lb n="889"/><p><span>“Cad d'imthigh air mar sin?  Ná</span>
<lb n="890"/><span>dubhraís go raibh leithead do bhaise</span>
<lb n="891"/><span>ann Agus dár ndóigh níor shluig an</span>
<lb n="892"/><span>talamh é?”</span></p>
<lb n="893"/>
<lb n="894"/><p><span>“Is fíor nár shluig; acht marar</span>
<lb n="895"/><span>dhein, do shluig a mhalairt é.  Tá sé</span>
<lb n="896"/><span>go baileach i mbolg an chapaill anois.”</span></p>
<lb n="897"/>
<lb n="898"/><p><span>“Mara mbeadh a fhios agam ná</span>
<lb n="899"/><span>caitheann tú tobac, a Mháire, déar-</span>
<lb n="900"/><span>fainn ná fuilir féin saor ó'n</span>
<lb n="901"/><span>‘ngabhair.’  Nách milis-bhéalach an</span>
<lb n="902"/><span>capall é, dar leat-sa!  Níl éin-nídh</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="903"/><p><span>is fearr dhuit a dhéanamh 'ná píopa do</span>
<lb n="904"/><span>cheannach do.  A! a Mháire, tá deall-</span>
<lb n="905"/><span>ramh led' sgéal.”</span></p>
<lb n="906"/>
<lb n="907"/><p><span>“Ó mhuise, creid mé nó ná creid,</span>
<lb n="908"/><span>acht ní chuirfeadh sé éin-iongnadh orm</span>
<lb n="909"/><span>dá bhfeicinn gleidire píopa féin 'na</span>
<lb n="910"/><span>bhéal, is é ag baint smúsaigh aisti.</span>
<lb n="911"/><span>Go deimhin, má saoghluighthear an</span>
<lb n="912"/><span>capall céadna cloisfear sgéalta</span>
<lb n="913"/><span>greannmhara air 'na dhiaidh seo.”</span></p>
<lb n="914"/>
<lb n="915"/><p><span>“Is mór an náire dhuit bheith ag cur</span>
<lb n="916"/><span>a leithéid sin de ghníomh mío-nádúrtha i</span>
<lb n="917"/><span>leith an chapaill.  Cionnus aimseochadh</span>
<lb n="918"/><span>sé giota tobac ar mhullach an fhalla</span>
<lb n="919"/><span>id' dhiaidh-se?”</span></p>
<lb n="920"/>
<lb n="921"/><p><span>“Capall thar chapallaibh é siúd, a</span>
<lb n="922"/><span>bhuachaill.  Tá a fhios agat gur istigh</span>
<lb n="923"/><span>sa tigh a bhíonn sé gach éan-oidhche — sa</span>
<lb n="924"/><span>gheimhreadh ó'n bhfuacht, & sa tsamhradh</span>
<lb n="925"/><span>chun é 'chosg ar bheith ag bitheamhan-</span>
<lb n="926"/><span>tacht.  Do dhein soin peata dhe.</span>
<lb n="927"/><span>Is minic do shínim féin prátaí brúighte</span>
<lb n="928"/><span>nó gráinne coisce i sothach chuige.</span>
<lb n="929"/><span>Níl uair a chíonn sé 'na thimcheall mé</span>
<lb n="930"/><span>ná gur dóigh leis gur rud éigin a</span>
<lb n="931"/><span>bhíonn agam do.  Níl árus a chíonn sé</span>
<lb n="932"/><span>agam dá leogaint as mo láimh amach</span>
<lb n="933"/><span>ná bíonn sé ag faire ar a cheann do</span>
<lb n="934"/><span>sháthadh ann.  Ní hé sin is measa dhe,</span>
<lb n="935"/><span>acht níl nídh do leogaim ar an</span>
<lb n="936"/><span>ndrosúr, ar an gcúl-lochta, ná dá</span>
<lb n="937"/><span>n-abrainn ar an gclabhra ná bíonn i</span>
<lb n="938"/><span>gcontabhairt aige.  Níl amhras ná</span>
<lb n="939"/><span>gurab amhlaidh d'aimsigh sé an tobac.</span>
<lb n="940"/><span>Do thug sé fé ndeara mé dá chur ar</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="941"/><p><span>bhárr an fhalla, & ní túisge bhí mo chúl</span>
<lb n="942"/><span>iompuighthe agam leis ná d'árduigh sé</span>
<lb n="943"/><span>a cheann chuige & d'alp sé é.”</span></p>
<lb n="944"/>
<lb n="945"/><p><span>“Dob' fhoirtiúnach an bhean tú nár</span>
<lb n="946"/><span>chuaidh Tadhg amach air, mar do</span>
<lb n="947"/><span>chuaidhis-se.  Dá dtéidheadh ní dóigh</span>
<lb n="948"/><span>liom go mbeadh dúil i dtobac go</span>
<lb n="949"/><span>fóill aige, — ná b'fhéidir i n-éin-nídh</span>
<lb n="950"/><span>eile.”</span></p>
<lb n="951"/>
<lb n="952"/><p><span>“Do chuaidh leis.  D'éis na mbuach-</span>
<lb n="953"/><span>aillí & é féin do chuardach, do spiúnadh,</span>
<lb n="954"/><span>& do chriathairt gach brobh is bualtach</span>
<lb n="955"/><span>sa stábla, do bhí iongna mhór ortha</span>
<lb n="956"/><span>cad d'imthigh ar an dtobac.</span></p>
<lb n="957"/>
<lb n="958"/><p><span>“‘Fé dhraoidheacht atá sé,’ arsa</span>
<lb n="959"/><span>duine aca, ‘nó is iad na daoine</span>
<lb n="960"/><span>maithe do sgiob é.’</span></p>
<lb n="961"/>
<lb n="962"/><p><span>“‘Badh dhóighthidhe do na franncaigh</span>
<lb n="963"/><span>chuige,’ arsa duine eile aca.</span></p>
<lb n="964"/>
<lb n="965"/><p><span>“‘Gach éin-nídh chun Joe 'chaochadh,’</span>
<lb n="966"/><span>arsa Tadhg, ‘agus Joe, go bhfóiridh</span>
<lb n="967"/><span>Dia air, caoch a dhóithin cheana!’</span></p>
<lb n="968"/>
<lb n="969"/><p><span>“‘Níl an capall caoch, mhuise,’ ars'</span>
<lb n="970"/><span>an tríomhadh duine.  ‘Féachaidh, tá</span>
<lb n="971"/><span>na súile aige dá gcur trínn.  Mo</span>
<lb n="972"/><span>choinnséas, go bhfuil sé ag corruighe a</span>
<lb n="973"/><span>chabhaí chomh maith is gur ag gáiridhe</span>
<lb n="974"/><span>fúinn atá sé.’</span></p>
<lb n="975"/>
<lb n="976"/><p><span>“‘Do bhainis an ceann i n-aoinfheacht</span>
<lb n="977"/><span>de, a Sheagháin,’ arsa Tadhg.  ‘Is i</span>
<lb n="978"/><span>mbolg an bhitheamhnaigh chéadna soin</span>
<lb n="979"/><span>atá sé go díreach, & ní hé an chéad</span>
<lb n="980"/><span>uair aige 'om' fhágaint-se im' throsgadh</span>
<lb n="981"/><span>é, — acht sé an uair dhéidheannach aige</span>
<lb n="982"/><span>é.  Cá bhfuil an píce?’”</span>
<lb n="983"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="984"/><p><span>“Acht ba mhaith an mhaise do sna</span>
<lb n="985"/><span>buachaillíbh é: do lámhuigh duine aca an</span>
<lb n="986"/><span>píce, duine eile an grafán, & duine</span>
<lb n="987"/><span>eile an tsluasad.  “Do rugas féin</span>
<lb n="988"/><span>lom bróige ar Thadhg, & eadrainn do</span>
<lb n="989"/><span>tháinig linn an capall dó chosaint air.</span></p>
<lb n="990"/>
<lb n="991"/><p><span>“‘Ní bhead gan sásamh ar a shon</span>
<lb n="992"/><span>soin,’ arsa Tadhg nuair thugamar cead</span>
<lb n="993"/><span>a chos do, ‘siúd is nách leis an bpíce</span>
<lb n="994"/><span>do bhainfead de é.’  Do rug sé ar</span>
<lb n="995"/><span>cheannrach a bhí ar chrochadh i dtaobh</span>
<lb n="996"/><span>thiar de'n doras, do chuir sé leis an</span>
<lb n="997"/><span>gcapall é, & do phreab ar a dhrom.</span>
<lb n="998"/><span>‘Má fhuaduigh sé mo chuid tobac-sa,</span>
<lb n="999"/><span>beidh air turas fada do thabhairt ag</span>
<lb n="1000"/><span>soláthrughadh coda eile in' ionad</span>
<lb n="1001"/><span>chugham.’  Níor iarr sé iallaid ná</span>
<lb n="1002"/><span>srian, níor chuir sé hata ná casóg</span>
<lb n="1003"/><span>uimis, níor fhan sé le nighe ná glanadh</span>
<lb n="1004"/><span>do dhéanamh air féin; acht sratharach,</span>
<lb n="1005"/><span>slipéadach, is fronn aoiligh go cluas-</span>
<lb n="1006"/><span>aibh air, do sguab sé leis ar cos-in-</span>
<lb n="1007"/><span>áirde fé dhéin na sráide.</span></p>
<lb n="1008"/>
<lb n="1009"/><p><span>“Sin agat mar atá Tadhg bocht, pé</span>
<lb n="1010"/><span>áit ina bhfuil sé anois.  Táim buadh-</span>
<lb n="1011"/><span>artha 'na thaobh, mar tá eagla orm go</span>
<lb n="1012"/><span>mbrisfidh sé féin & an capall cnámha</span>
<lb n="1013"/><span>a chéile sul a dtiocfaidh siad.”</span></p>
<lb n="1014"/>
<lb n="1015"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1016"/>
<lb n="1017"/><p><span>Ar mo ghabháil suas chun tighe Thaidhg an</span>
<lb n="1018"/><span>oidhche bhí chughainn do casadh an triúr a</span>
<lb n="1019"/><span>bhí ag cuardach an aoiligh le n-a chois</span>
<lb n="1020"/><span>orm; & ó's chuige do bhí a dtriall-san</span>
<lb n="1021"/><span>leis, do bhuaileamar isteach i</span>
<lb n="1022"/><span>n-aoinfheacht.</span>
<lb n="1023"/></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="1024"/><p><span>“De bhur mbeatha, a bhuachaillí,”</span>
<lb n="1025"/><span>arsa Máire.</span></p>
<lb n="1026"/>
<lb n="1027"/><p><span>“Go mairir i bhfad,” arsa sinne.</span>
<lb n="1028"/><span>Cionnus tá Tadhg?”</span></p>
<lb n="1029"/>
<lb n="1030"/><p><span>“Go trochaill, mhuise, — slán a bheidh</span>
<lb n="1031"/><span>sibh.  Tá sé sínte 'na liarne thíos sa</span>
<lb n="1032"/><span>leabaidh.”</span></p>
<lb n="1033"/>
<lb n="1034"/><p><span>“Airiú, cad tá air?  Ní hé gurab</span>
<lb n="1035"/><span>é an capall a ghortuigh é?  Ná fuair</span>
<lb n="1036"/><span>sé an tobac sa tsráid?”</span></p>
<lb n="1037"/>
<lb n="1038"/><p><span>“Do fuair, mhuise; tá rolla mór</span>
<lb n="1039"/><span>de ar an ndrosúir, & leath-dosaon</span>
<lb n="1040"/><span>píopaí cailce; acht cad é an chabhair</span>
<lb n="1041"/><span>sin?  Tá a bhéal ró-thinn & ní fhéadfadh</span>
<lb n="1042"/><span>sé gal a tharrac.”</span></p>
<lb n="1043"/>
<lb n="1044"/><p><span>Faid bhí sí ag cainnt do phreab</span>
<lb n="1045"/><span>Tadhg aníos chughainn.  Sínte ar a</span>
<lb n="1046"/><span>leabaidh 'na chuid éadaigh do bhí sé.</span></p>
<lb n="1047"/>
<lb n="1048"/><p><span>“Is fíor di, mo choinnséas,” arsa</span>
<lb n="1049"/><span>Tadhg.  “Nuair do shroicheas an tsráid</span>
<lb n="1050"/><span>níor mhór dom braon biotáille, — &</span>
<lb n="1051"/><span>b'fhéidir dá bhraon, trí bhraona, — d'ól;</span>
<lb n="1052"/><span>acht, droch-chrích go mbeiridh ar lucht a</span>
<lb n="1053"/><span>déanta, is dócha gurab í an chloch-</span>
<lb n="1054"/><span>ghorm a bhí uirthi, & do sgrios sí an</span>
<lb n="1055"/><span>croiceann go léir dem' bhéal.  Tá</span>
<lb n="1056"/><span>eagla orm go bhfuil sé ag caitheamh.</span>
<lb n="1057"/><span>Féach air, a Sheagháin.”</span></p>
<lb n="1058"/>
<lb n="1059"/><p><span>“Iompuigh i leith chun an tsoluis,”</span>
<lb n="1060"/><span>arsa Seaghán, “go bhfeicead i gceart</span>
<lb n="1061"/><span>é.”</span></p>
<lb n="1062"/>
<lb n="1063"/><p><span>Do thug Tadhg casadh dho féin, go</span>
<lb n="1064"/><span>raibh an lampa ag taithneamh idir</span>
<lb n="1065"/><span>an dá shúil air; d'osgail sé na</span>
<lb n="1066"/><span>corráin ó chéile i gcás go raibh</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="1067"/><p><span>cothrom againn go léir ar é 'fheicsint.</span>
<lb n="1068"/><span>'Sé rud do chonnac féin — uaithis</span>
<lb n="1069"/><span>fhairsing chraorag, is fáibre de</span>
<lb n="1070"/><span>stúmpaíbh dubha 'na thimcheall thíos &</span>
<lb n="1071"/><span>thuas.</span></p>
<lb n="1072"/>
<lb n="1073"/><p><span>“Tá'n tú manntach, a Thaidhg,” arsa</span>
<lb n="1074"/><span>mise.  “Is olc an comhartha ort bheith</span>
<lb n="1075"/><span>ag cailleamhaint na bhfiacal chomh hóg.”</span></p>
<lb n="1076"/>
<lb n="1077"/><p><span>“Níl, ní 'od' shárughadh é,” arsa</span>
<lb n="1078"/><span>Maire, & colg ag teacht uirthi.</span>
<lb n="1079"/><span>“Séanas beag é sin a bhí riamh ann.”</span></p>
<lb n="1080"/>
<lb n="1081"/><p><span>Níor labhair Tadhg gíog, mar bhí lámh</span>
<lb n="1082"/><span>dheas Sheagháin 'na chorrán íochtair, & a</span>
<lb n="1083"/><span>lámh chlé 'na chorrán uachtair, & é ag</span>
<lb n="1084"/><span>infhiúchadh na huaithise ar a chroidhe</span>
<lb n="1085"/><span>díchill.</span></p>
<lb n="1086"/>
<lb n="1087"/><p><span>“Tiocfaidh sé chun craos-galair</span>
<lb n="1088"/><span>gan mhoill ort,” ar seisean, “muna</span>
<lb n="1089"/><span>bhféachfair chuige.”</span></p>
<lb n="1090"/>
<lb n="1091"/><p><span>“Seadh, mhuise, chun craos-galair!”</span>
<lb n="1092"/><span>arsa Máire.  “Nár ait an rud go</span>
<lb n="1093"/><span>dtiocfadh sé chuige.”</span></p>
<lb n="1094"/>
<lb n="1095"/><p><span>“Féach féin air, is dóigh.  Sin é ag</span>
<lb n="1096"/><span>caitheamh i mbun na bhfiacal é, & atá</span>
<lb n="1097"/><span>poll mór suas 'na chogansaigh cheana</span>
<lb n="1098"/><span>féin.”</span></p>
<lb n="1099"/>
<lb n="1100"/><p><span>“Go bhféachaidh Dia orm,” arsa</span>
<lb n="1101"/><span>Máire, “& a leithéid de shruimile</span>
<lb n="1102"/><span>ceangailte dhíom, — nó cad a déanfar</span>
<lb n="1103"/><span>anois do?  Gheobhad náire dhearg 'na</span>
<lb n="1104"/><span>thaobh.  Is measa é ná seana-Dhiarmuid</span>
<lb n="1105"/><span>Dubh do chuir an triuch de i n-aois a</span>
<lb n="1106"/><span>cheithre fichead.”</span></p>
<lb n="1107"/>
<lb n="1108"/><p><span>“Is beag dá mhearathal ort cad a</span>
<lb n="1109"/><span>déanfar do,” arsa Seaghán.  “Cuir</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1110"/><p><span>teachtaire chun sean-Eilín seo thall,</span>
<lb n="1111"/><span>& abair léi a ganndal do chur isteach.”</span></p>
<lb n="1112"/>
<lb n="1113"/><p><span>“Cad 'na thaobh an ganndal?” arsa</span>
<lb n="1114"/><span>mise.</span></p>
<lb n="1115"/>
<lb n="1116"/><p><span>“Chun leigheas an chraos-galair do</span>
<lb n="1117"/><span>dhéanamh do.  Má fhaghann sí ganndal</span>
<lb n="1118"/><span>'na throsgadh & a anál do chur fé Thadhg</span>
<lb n="1119"/><span>trí maidneacha as a chéile, ní bheidh</span>
<lb n="1120"/><span>pioc air.”</span></p>
<lb n="1121"/>
<lb n="1122"/><p><span>“Is maith an cuimhneamh agat é, a</span>
<lb n="1123"/><span>Sheagháin, & tá an ganndal go háiseach</span>
<lb n="1124"/><span>ag sean-Eilín,” arsa Máire.</span></p>
<lb n="1125"/>
<lb n="1126"/><p><span>“Leigheas is eadh é,” arsa Seaghán,</span>
<lb n="1127"/><span>“gur furaiste é 'dhéanamh, & leigheas</span>
<lb n="1128"/><span>nár theip riamh.”</span></p>
<lb n="1129"/>
<lb n="1130"/><p><span>“Go mbuanaighidh Dia ag bhur</span>
<lb n="1131"/><span>muinntir sibh,” arsa Tadhg; “acht ar</span>
<lb n="1132"/><span>son an tsaoghail & le hanaman ar</span>
<lb n="1133"/><span>chuaidh romhaibh, & ná leogadh éinne</span>
<lb n="1134"/><span>agaibh focal as a bhéal amach mar</span>
<lb n="1135"/><span>gheall ar sgéal so an ghanndail.”</span></p>
<lb n="1136"/>
<lb n="1137"/><p><span>“Ná bíodh eagla ort, a mhic ó,” arsa</span>
<lb n="1138"/><span>Seaghán.  “Ní béal gan sgoth sinne</span>
<lb n="1139"/><span>agat.  Is dócha ná fuil éan-chaitheamh</span>
<lb n="1140"/><span>i ndiaidh an tobac anois agat, tráth</span>
<lb n="1141"/><span>is ná cloisim ag cainnt air tú?”</span></p>
<lb n="1142"/>
<lb n="1143"/><p><span>“Is dóigh leat soin, an eadh?  Mar</span>
<lb n="1144"/><span>is maith liom bheith im' bheathaidh do</span>
<lb n="1145"/><span>raghainn trí chasadh sa chroich ar an</span>
<lb n="1146"/><span>'nóimeat-so chun seach de'n phíopa</span>
<lb n="1147"/><span>d'fhágháil.”</span></p>
<lb n="1148"/>
<lb n="1149"/><p><span>“Dá mb'áil leat píopa do thabhairt</span>
<lb n="1150"/><span>domh-sa,” arsa duine eile aca,</span>
<lb n="1151"/><span>“d'fhéadfainn í 'tharrac & an deatach</span>
<lb n="1152"/><span>do shéideadh chughat-sa.”</span>
<lb n="1153"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1154"/><p><span>“Seadh,” arsa mise, “& do chuirfinn</span>
<lb n="1155"/><span>geall go raghadh sé chomh maith dho is</span>
<lb n="1156"/><span>do raghaidh anál an ghanndail.”</span></p>
<lb n="1157"/>
<lb n="1158"/><p><span>“Ní cúis magaidh é, a Ghruagaigh.</span>
<lb n="1159"/><span>Dar fiadh, a Dhiarmaid, gur aingeal</span>
<lb n="1160"/><span>do labhair.  Brostuigh ort, a Mháire,</span>
<lb n="1161"/><span>& beir aníos an tobac & ceann de</span>
<lb n="1162"/><span>sna píopaíbh nuadha.”</span></p>
<lb n="1163"/>
<lb n="1164"/><p><span>“Cad é an tairbhe dhuit an fághal-</span>
<lb n="1165"/><span>tas a bhainfidh Diarmaid as ceann</span>
<lb n="1166"/><span>aca?” arsa Máire, ag teacht aníos &</span>
<lb n="1167"/><span>an tobac & trí cinn de sna píopaíbh</span>
<lb n="1168"/><span>aici.  “Óladh an triúr i n-aoinfheacht</span>
<lb n="1169"/><span>& geobhair sásamh éigin ann.”</span></p>
<lb n="1170"/>
<lb n="1171"/><p><span>“Ná fuil píopa eile ann?” arsa</span>
<lb n="1172"/><span>Tadhg.  “Cad 'na thaobh ná tugann</span>
<lb n="1173"/><span>tú do'n Ghruagach í?”</span></p>
<lb n="1174"/>
<lb n="1175"/><p><span>“Go seinidh tobac ar an nGruagach,”</span>
<lb n="1176"/><span>arsa Máire.  “Nach deas an radharc</span>
<lb n="1177"/><span>a thabharfadh a mháthair i mbáireach orm</span>
<lb n="1178"/><span>dá dtéidheadh sé a bhaile breoidhte</span>
<lb n="1179"/><span>chúichi.”</span></p>
<lb n="1180"/>
<lb n="1181"/><p><span>“Níor thug sí riamh rud is sláint-</span>
<lb n="1182"/><span>eamhla dho,” arsa Tadhg.  “Ní bheadh</span>
<lb n="1183"/><span>na fiacla chomh maith agam-sa is táid</span>
<lb n="1184"/><span>siad, mara mbeadh é.”</span></p>
<lb n="1185"/>
<lb n="1186"/><p><span>“Ní bheadh, ná gábhadh le ganndal</span>
<lb n="1187"/><span>sean-Eibhlín agat,” arsa Maire, go</span>
<lb n="1188"/><span>sprideamhail.</span></p>
<lb n="1189"/>
<lb n="1190"/><p><span>“Cad a dheineann an tobac do sna</span>
<lb n="1191"/><span>fiaclaibh, a Taidhg?” arsa mise, chun</span>
<lb n="1192"/><span>a aghaidh do thógaint de Mháire.</span></p>
<lb n="1193"/>
<lb n="1194"/><p><span>“Tarraingeann sé an t-uisge uatha,</span>
<lb n="1195"/><span>a bhuachaill.  Is é an t-uisge do</span>
<lb n="1196"/><span>bhailigheann ag bun a préimhe do</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1197"/><p><span>lobhann an fhiacail go deo; — díreach</span>
<lb n="1198"/><span>ar do lobhann sé an plannda sa</span>
<lb n="1199"/><span>gháirdín.”</span></p>
<lb n="1200"/>
<lb n="1201"/><p><span>“Támaoid ullamh anois,” arsa</span>
<lb n="1202"/><span>Seaghán.  “Suidh annso ar an gcathaoir.”</span></p>
<lb n="1203"/>
<lb n="1204"/><p><span>Do shuidh go tapaidh.  Do tháinig an</span>
<lb n="1205"/><span>triúr, & na píopaí dearg aca, ar a</span>
<lb n="1206"/><span>nglúinibh ar a aghaidh amach, & do</span>
<lb n="1207"/><span>luigheadar ar tharrac go dian dúthrach-</span>
<lb n="1208"/><span>tach.  D'árduigh Tadhg a cheann le</span>
<lb n="1209"/><span>haiteas; do dhún sé a shúile, & do</span>
<lb n="1210"/><span>sgaoil sé a lámha siar síos leis</span>
<lb n="1211"/><span>Tugamaoid go léir fé ndeara, i</span>
<lb n="1212"/><span>dtiormacht an tsamhraidh, nuair a</span>
<lb n="1213"/><span>thagann cith báistighe, go seasuighid na</span>
<lb n="1214"/><span>lachain 'na gceann is 'na gceann ar</span>
<lb n="1215"/><span>thúrtógaibh beaga san otrainn — a</span>
<lb n="1216"/><span>súile dúnta, a gcinn san aer, & an</span>
<lb n="1217"/><span>bhog-bháisteach ag sileadh síos leo.</span>
<lb n="1218"/><span>Seo mar do bhí Tadhg, acht amháin gur</span>
<lb n="1219"/><span>aníos do bhí an deatach ag teacht —</span>
<lb n="1220"/><span>'na brataibh boga liatha, fé n-a ghiall,</span>
<lb n="1221"/><span>ag dul isteach 'na bhéal, ag casadh</span>
<lb n="1222"/><span>timcheall istigh ann, ag teacht amach</span>
<lb n="1223"/><span>arís, ag a cimilt féin dá phlucaibh,</span>
<lb n="1224"/><span>ag pógadh na malaidhe aige, & ag</span>
<lb n="1225"/><span>éiriughadh go mall módhmharach suas go</span>
<lb n="1226"/><span>frathacha an tighe.</span></p>
<lb n="1227"/>
<lb n="1228"/><p><span>Do bhíos-sa & Máire ag féachaint</span>
<lb n="1229"/><span>ar an obair.  Do bhí formad agam le</span>
<lb n="1230"/><span>lucht an tarraic, & uisge ag teacht</span>
<lb n="1231"/><span>óm' fhiaclaibh le cíocras chun na píopa.</span>
<lb n="1232"/><span>I dtaobh Mháire, mar go raibh Tadhg</span>
<lb n="1233"/><span>sásta, do bhí sise lán-tsásta; mar</span>
<lb n="1234"/><span>go raibh Tadhg ciúin le bárr aitis, do</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1235"/><p><span>bhí sise ciúin trí chomhbháidh leis; mar</span>
<lb n="1236"/><span>go raibh a chlab mór osgailte aige-</span>
<lb n="1237"/><span>sean, d'osgail Máire a béal chomh</span>
<lb n="1238"/><span>maith.  Ba ghearr gur dhíol as, ámhthaigh.</span>
<lb n="1239"/><span>Do chuaidh an deatach le n-a hanál, &</span>
<lb n="1240"/><span>do chaith sí teicheadh.</span></p>
<lb n="1241"/>
<lb n="1242"/><p><span>Nuair do bhí sí imthighthe ní raibh éinne</span>
<lb n="1243"/><span>chun teora do chur liom-sa.  Do</span>
<lb n="1244"/><span>fuaras píopa láithreach, do líonas í,</span>
<lb n="1245"/><span>do dheargas, & do leogas ar mo</span>
<lb n="1246"/><span>ghlúinibh mé féin i measg na coda eile,</span>
<lb n="1247"/><span>& do chromas ar chnáthairt chomh dian</span>
<lb n="1248"/><span>le héinne aca.</span></p>
<lb n="1249"/>
<lb n="1250"/><p><span>Bhí an phíopa nuadh, & fad d'fhan sí</span>
<lb n="1251"/><span>fuar do réidhtigh an obair go maith</span>
<lb n="1252"/><span>liom: acht nuair do théidhigh sí idir mo</span>
<lb n="1253"/><span>mhéireanna, & nuair do shroich íle an</span>
<lb n="1254"/><span>tobac mo ghoile do tháinig fonn</span>
<lb n="1255"/><span>úrlaice orm, & do thosnuigh an tigh 's a</span>
<lb n="1256"/><span>raibh ann ar chasadh timcheall.  Dob'</span>
<lb n="1257"/><span>éigin dom bóthar Mháire do thabhairt</span>
<lb n="1258"/><span>orm, & ní bréag a rádh go raibh deire le</span>
<lb n="1259"/><span>spórt na hoidhche agam.</span></p>
<lb n="1260"/>
<lb n="1261"/><p><span>Do shéalthuigheas liom ar chuma</span>
<lb n="1262"/><span>éigin, mo lámh ar an gclaidhe agam,</span>
<lb n="1263"/><span>chun gur shroicheas bun an sgabhait.</span>
<lb n="1264"/><span>Do bhí glaise bheag fe'n mbóthar</span>
<lb n="1265"/><span>annsoin.  Do chaitheas ar mo ghlúinibh</span>
<lb n="1266"/><span>mé féin 'na haice, & do sháitheas mo</span>
<lb n="1267"/><span>lámha go huilnibh innti.  I gcionn ceath-</span>
<lb n="1268"/><span>reamhadh uaire do bhí sé ionnam siubhal</span>
<lb n="1269"/><span>a bhaile ghan teannta.</span></p>
<lb n="1270"/>
<lb n="1271"/><p><span>Níor bh'éan-ghuidhe fhóganta thugas do</span>
<lb n="1272"/><span>Thadhg an oidhche sin.</span>
<lb n="1273"/></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1274"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1275"/>
<lb n="1276"/><p><span>Chomh luath is do chrothas codladh na</span>
<lb n="1277"/><span>hoidhche as mo shúilibh ar maidin, do</span>
<lb n="1278"/><span>phreabas im' shuidhe, & do chuadhas</span>
<lb n="1279"/><span>fé dhéin tighe Thaidhg go bhfeicinn</span>
<lb n="1280"/><span>leigheas an ghanndail dhá dhéanamh dá</span>
<lb n="1281"/><span>chraos-galar: acht dá mhoiche sa ló é</span>
<lb n="1282"/><span>nuair shroicheas an tig, do bhí an triúr</span>
<lb n="1283"/><span>eile ann romham & ganndal shean-Eibhlín</span>
<lb n="1284"/><span>i mála ag duine aca.</span></p>
<lb n="1285"/>
<lb n="1286"/><p><span>Ní túisge do fuaradar radharc</span>
<lb n="1287"/><span>orm ná gur thosnuigh na bitheamhnaigh</span>
<lb n="1288"/><span>ar mhagadh fúm i dtaobh na píopa do</span>
<lb n="1289"/><span>luighe aréir orm.</span></p>
<lb n="1290"/>
<lb n="1291"/><p><span>“Slán éirighthe chughat!” arsa duine</span>
<lb n="1292"/><span>aca; “do shíleas ná feicimís go ceann</span>
<lb n="1293"/><span>seachtmhaine thú.”</span></p>
<lb n="1294"/>
<lb n="1295"/><p><span>“Ag cuardach tuilleadh tobac a</span>
<lb n="1296"/><span>tháinig sé,” arsa duine eile.  “Is</span>
<lb n="1297"/><span>gearr go gcloisfir a' big-iarraidh ar a</span>
<lb n="1298"/><span>mháthair é chun píopa do cheannach do.”</span></p>
<lb n="1299"/>
<lb n="1300"/><p><span>“Is oireamhnaighe do'n bhograchán</span>
<lb n="1301"/><span>buidéal an leinbh go fóill, pé sgéal</span>
<lb n="1302"/><span>é,” arsa Diarmuid.</span></p>
<lb n="1303"/>
<lb n="1304"/><p><span>“Ní éan-náire é sin do, a Dhiarmuid,”</span>
<lb n="1305"/><span>arsa Mháire, ag cur a cinn aníos thar</span>
<lb n="1306"/><span>táirsigh an rúma, mar a raibh sí ag</span>
<lb n="1307"/><span>friotháil ar Thadhg, “& níor lugha de</span>
<lb n="1308"/><span>mo mheas ort-sa féin, a Dhiarmuid, dá</span>
<lb n="1309"/><span>mbadh é stropa an bhuidéil chéadna do</span>
<lb n="1310"/><span>bheadh le feicsint ar sileadh a póca do</span>
<lb n="1311"/><span>bheiste i n-ionad choise na dúidíne</span>
<lb n="1312"/><span>duibhe sin do chím anois ann.”</span></p>
<lb n="1313"/>
<lb n="1314"/><p><span>“Níorbh' é buidéal an leinbh do chuir</span>
<lb n="1315"/><span>an biorán suain i gcluais Thaidhg aréir.</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1316"/><p><span>ar a shon soin, a Mháire,” arsa</span>
<lb n="1317"/><span>Diarmuid.</span></p>
<lb n="1318"/>
<lb n="1319"/><p><span>“Ná bac na dailtiní magaidh sin, a</span>
<lb n="1320"/><span>Mháire,” arsa mise, “acht cionnus tá</span>
<lb n="1321"/><span>Tadhg bocht d'éis na hoidhche?”</span></p>
<lb n="1322"/>
<lb n="1323"/><p><span>“Braon beag biotáille dóighte do</span>
<lb n="1324"/><span>bhí agam dá thabhairt anois do.  Tá a</span>
<lb n="1325"/><span>bhéal ana-thinn go deo, & tá eagla</span>
<lb n="1326"/><span>orm go bhfuil sé ag caitheamh i gcomh-</span>
<lb n="1327"/><span>naidhe; acht do chodail sé go sámh</span>
<lb n="1328"/><span>feadh na hoidhche — ó chuaidh sé sa</span>
<lb n="1329"/><span>leabaidh aréir go dtí ó chianaibh.”</span></p>
<lb n="1330"/>
<lb n="1331"/><p><span>“Seadh,” arsa Diarmuid,” “& sul</span>
<lb n="1332"/><span>ar chuaidh sé sa leabaidh.  D'fhanamar</span>
<lb n="1333"/><span>annso ag teannadh tobac leis go</span>
<lb n="1334"/><span>meadhan oidhche chun gur thuit sé 'na</span>
<lb n="1335"/><span>mheaig sa chathaoir againn, & do chuir-</span>
<lb n="1336"/><span>eamair eadrainn sa leabaidh é.</span>
<lb n="1337"/><span>D'imthigheamar annsoin & do ghoidea-</span>
<lb n="1338"/><span>mar ganndal shean-Eibhlín as an</span>
<lb n="1339"/><span>gcrúitín, & do chuireamair i dtaisge</span>
<lb n="1340"/><span>i gcomhair na maidne é, & tá sé</span>
<lb n="1341"/><span>annso sa mhála againn.”</span></p>
<lb n="1342"/>
<lb n="1343"/><p><span>“Bhfuil sé ar céadlacan?” arsa</span>
<lb n="1344"/><span>mise.</span></p>
<lb n="1345"/>
<lb n="1346"/><p><span>“Tá sé 'na throsgadh,” arsa</span>
<lb n="1347"/><span>Diarmuid.  “Dar ndóigh, ní Críos-</span>
<lb n="1348"/><span>taidhe é chun bheith ar céadlacan.”</span></p>
<lb n="1349"/>
<lb n="1350"/><p><span>“An mbeadh éin-leigheas ann mara</span>
<lb n="1351"/><span>mbeadh sé 'na throsgadh?” arsa</span>
<lb n="1352"/><span>Máire.</span></p>
<lb n="1353"/>
<lb n="1354"/><p><span>“Ní bheadh.  Caithfidh an ganndal</span>
<lb n="1355"/><span>bheith 'na throsgadh ó 'réir; & is dóigh</span>
<lb n="1356"/><span>liom nár mhisde do Thadhg bheith ag</span>
<lb n="1357"/><span>corruighe feasta, óir is gearr go</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1358"/><p><span>mothóchaidh sean-Eibhlín easnamh an</span>
<lb n="1359"/><span>ghanndail & go mbeidh sí dá chuardach.”</span></p>
<lb n="1360"/>
<lb n="1361"/><p><span>“Bead-sa suas chughaibh gan mhoill,”</span>
<lb n="1362"/><span>arsa Tadhg ó'n rúm.</span></p>
<lb n="1363"/>
<lb n="1364"/><p><span>Do cheartuigh Diarmuid cathaoir ar</span>
<lb n="1365"/><span>aghaidh an dorais isteach; annsoin</span>
<lb n="1366"/><span>do tharraig sé chuige an mála, & do</span>
<lb n="1367"/><span>thóg sé amach ganndal bán shean-</span>
<lb n="1368"/><span>Eibhlín.  Do chuir macántacht an</span>
<lb n="1369"/><span>ghanndail iongna orm; níor chuir sé</span>
<lb n="1370"/><span>sgread ná béic as nuair tógadh amach</span>
<lb n="1371"/><span>é, ná níor chuir sé cor de & é idir a</span>
<lb n="1372"/><span>dhá láimh ag Diarmuid.  Do thuigeas</span>
<lb n="1373"/><span>'na dhiaidh sin gur bh'amhlaidh do dhein</span>
<lb n="1374"/><span>an múchadh do fuair sé sa mhála</span>
<lb n="1375"/><span>amadán de, & go mbeadh a mhalairt</span>
<lb n="1376"/><span>de sgéal le hinnsint air nuair do</span>
<lb n="1377"/><span>thiocfadh sé chuige féin.</span></p>
<lb n="1378"/>
<lb n="1379"/><p><span>“Suidh annso sa chathaoir, a Taidhg”</span>
<lb n="1380"/><span>arsa Diarmuid, “& tar-sa ar a aghaidh</span>
<lb n="1381"/><span>amach, a Mháire, & seo dhuit an gann-</span>
<lb n="1382"/><span>dal.  Ná bíodh eagla agat roimis,</span>
<lb n="1383"/><span>a Mháire, tá sé chomh macánta le</span>
<lb n="1384"/><span>huan.”</span></p>
<lb n="1385"/>
<lb n="1386"/><p><span>Do shocruigh an bheirt iad féin mar</span>
<lb n="1387"/><span>adubhairt sé leo, & do thug sé an</span>
<lb n="1388"/><span>ganndal do Mháire.</span></p>
<lb n="1389"/>
<lb n="1390"/><p><span>“Mo ghraidhin a' créatúir; mo</span>
<lb n="1391"/><span>ghraidhin beadaidhe bocht,” arsa Máire.</span></p>
<lb n="1392"/>
<lb n="1393"/><p><span>“Druid i leith liom é, i n-ainm Dé,”</span>
<lb n="1394"/><span>arsa Tadhg, & d'osgail sé an craos</span>
<lb n="1395"/><span>mór craorac.</span></p>
<lb n="1396"/>
<lb n="1397"/><p><span>Do shín Máire chuige an ganndal;</span>
<lb n="1398"/><span>acht an nóimeat soin badh dhóigh le</span>
<lb n="1399"/><span>duine gur dhúisigh sé ó pé slamadh</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1400"/><p><span>amadántachta do chuir a ghéibheann</span>
<lb n="1401"/><span>san mhála air.  Do dhírigh sé a cheann,</span>
<lb n="1402"/><span>d'fhéach sé idir an dá shúil ar Thadhg,</span>
<lb n="1403"/><span>& dubhairt sé go dána “pé — é — ach!”</span>
<lb n="1404"/><span>Fógairt-chatha gan amhras do b'eadh é;</span>
<lb n="1405"/><span>acht nuair nár fhreagair fear-an-bhéil-</span>
<lb n="1406"/><span>ar-leathadh é, d'iompuigh sé siar uaidh</span>
<lb n="1407"/><span>le tarcuisne & d'fhéach sé ar Mháire.</span></p>
<lb n="1408"/>
<lb n="1409"/><p><span>Is tuathalach an greim do bhí ag</span>
<lb n="1410"/><span>Máire ar an nganndal; mar, siúd is</span>
<lb n="1411"/><span>go raibh a chorp fáisgthe go dlúth idir</span>
<lb n="1412"/><span>a dá láimh aici, toisg fhaid a mhuiníl</span>
<lb n="1413"/><span>dob' fhéidir leis a cheann do chur</span>
<lb n="1414"/><span>anonn nó anall ar a thoil.</span></p>
<lb n="1415"/>
<lb n="1416"/><p><span>Is cuimhin liom bheith ar dhuine de</span>
<lb n="1417"/><span>gharsúnaibh mí-riaghalta sgoile lá.</span>
<lb n="1418"/><span>Do rugamair ar lachain do bhí cois an</span>
<lb n="1419"/><span>bhóthair, & do bhí geall eadrainn ciaca</span>
<lb n="1420"/><span>againn — & an greim céadna ar an</span>
<lb n="1421"/><span>lachain aige & do bhí ag Máire ar an</span>
<lb n="1422"/><span>nganndal — do sgríobhfadh a ainm ar</span>
<lb n="1423"/><span>an mbóthar le n-a gob.</span></p>
<lb n="1424"/>
<lb n="1425"/><p><span>Seadh, do thug Máire dó nó trí</span>
<lb n="1426"/><span>iarrachta ar cheann an ghanndail do</span>
<lb n="1427"/><span>chasadh chun béil Thaidhg, acht do theip</span>
<lb n="1428"/><span>uirthi.  Nuair do dhruideadh sí chuige</span>
<lb n="1429"/><span>cabhail an ghanndail, do shíneadh sé a</span>
<lb n="1430"/><span>mhuinéal fada suas nó síos, & ní</span>
<lb n="1431"/><span>leogadh sé air go bhfeiceadh sé Tadhg.</span></p>
<lb n="1432"/>
<lb n="1433"/><p><span>Nuair d'iompuigh an ganndal suas</span>
<lb n="1434"/><span>an tríomhadh uair, d'iompuigh Tadhg a</span>
<lb n="1435"/><span>cheann féin suas leis, i gcás gur chaith</span>
<lb n="1436"/><span>an ganndal féachaint air.</span></p>
<lb n="1437"/>
<lb n="1438"/><p><span>“Druid leis anois é, a Mháire,” arsa</span>
<lb n="1439"/><span>Diarmuid, “is ró-bheag ná fuil sé agat.”</span>
<lb n="1440"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1441"/><p><span>“Pé — é — each!” ars' an ganndal, & do</span>
<lb n="1442"/><span>chas sé síos go hobann, acht má chas,</span>
<lb n="1443"/><span>do bhí clab mór Thaidhg roimis ann.</span></p>
<lb n="1444"/>
<lb n="1445"/><p><span>“Lean air, lean air!” arsa</span>
<lb n="1446"/><span>Diarmuid.</span></p>
<lb n="1447"/>
<lb n="1448"/><p><span>“Pé — é — each, pé — ach,” ars' an gann-</span>
<lb n="1449"/><span>dal arís, & ar iompáil do lámha do</span>
<lb n="1450"/><span>dhírigh a mhuinéal chun go raibh sé ar</span>
<lb n="1451"/><span>nós slat-mhaide iarainn, & do chuir sé</span>
<lb n="1452"/><span>a ghob i n-achrann i mbun na súile ag</span>
<lb n="1453"/><span>Tadhg.</span></p>
<lb n="1454"/>
<lb n="1455"/><p><span>Níl puinn eile le n-innsint agam</span>
<lb n="1456"/><span>mar gheall ortha.  I gcionn leath-</span>
<lb n="1457"/><span>nóimit 'na dhiaidh sin, do bhí Máire ar</span>
<lb n="1458"/><span>fleasg a droma ar an urlár, an</span>
<lb n="1459"/><span>ganndal 'na haice & a chos briste, &</span>
<lb n="1460"/><span>mise dá dtógaint; an triúr buachaillí</span>
<lb n="1461"/><span>ag baint na spearach dá chéile ag</span>
<lb n="1462"/><span>teicheadh; & Tadhg sa rúm ar leath</span>
<lb n="1463"/><span>bhuile & a lámh ar a shúil aige.</span></p>
<lb n="1464"/>
<lb n="1465"/><p><span>Do sgéith na buachaillí ar Tadhg,</span>
<lb n="1466"/><span>& do deineadh béithé de féin & de'n</span>
<lb n="1467"/><span>chraos-galar, acht ba mheasa do shean-</span>
<lb n="1468"/><span>Eibhlín 'ná iad uile.  Do bhí an ganndal</span>
<lb n="1469"/><span>bacach as soin amach; & níl duine do</span>
<lb n="1470"/><span>castaoi san tslighe ná taisbeánadh sí</span>
<lb n="1471"/><span>do é, ag rádh —.</span></p>
<lb n="1472"/>
<lb n="1473"/><p><span>“Mhuise, ba bhreágh an ganndal é</span>
<lb n="1474"/><span>sin, chun gur bhris Taidhgín na buile, —</span>
<lb n="1475"/><span>míochrom air, — a chos.”</span>
<lb n="1476"/></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1477"/><p><span>AN SPIORAID.</span></p>
<lb n="1478"/>
<lb n="1479"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1480"/>
<lb n="1481"/><p><span>Dia Sathairn a bhí ceaptha chun an</span>
<lb n="1482"/><span>phósaidh.  “Féasta trom,” adubhairt</span>
<lb n="1483"/><span>Sean-Eibhlín do bhí dhá ullamhughadh</span>
<lb n="1484"/><span>ann; & go deimhin is sin mar nár mhór</span>
<lb n="1485"/><span>dó bheith, má b'fhíor leath a raibh le bheith</span>
<lb n="1486"/><span>ar an gcóisire.  Fiche lánamha ó gach</span>
<lb n="1487"/><span>taobh do bhí iarrtha, gan áireamh ar an</span>
<lb n="1488"/><span>gcosamar a leanann a leithéid go</span>
<lb n="1489"/><span>deo.</span></p>
<lb n="1490"/>
<lb n="1491"/><p><span>“Cas leis an gClainn mBáin é,”</span>
<lb n="1492"/><span>arsa Máire ar maidin lae an pósaidh,</span>
<lb n="1493"/><span>& mé i dtigh Thaidhg ag iarraidh an</span>
<lb n="1494"/><span>chapaill, “níl a máighistirí sa</span>
<lb n="1495"/><span>pharóiste chun pósadh nó sochraid</span>
<lb n="1496"/><span>d'fhritheáil.  Ní baoghal go mbeidh</span>
<lb n="1497"/><span>easpadh gaolta ar an ógánach,</span>
<lb n="1498"/><span>Diarmaid Bán, anocht.”</span></p>
<lb n="1499"/>
<lb n="1500"/><p><span>“Má leogann muinntir Néill an</span>
<lb n="1501"/><span>buadh leo, mhuiseadh,” arsa sean-</span>
<lb n="1502"/><span>Eibhlín, a bhí ann ag fógairt an</span>
<lb n="1503"/><span>ghanndail do Tadhg, “ní lá fós é.</span>
<lb n="1504"/><span>'Sé ‘pós bean ó Bhéara, pós Béara go</span>
<lb n="1505"/><span>léir’ ag Diarmaid é.”</span></p>
<lb n="1506"/>
<lb n="1507"/><p><span>“Is cuma dhóibh mara mbeidh achrann</span>
<lb n="1508"/><span>anocht aca,” arsa Máire.  “Tá</span>
<lb n="1509"/><span>mórán dighe rómpa, cloisim.”</span></p>
<lb n="1510"/>
<lb n="1511"/><p><span>“Pé deoch atá ann,” arsa Tadhg</span>
<lb n="1512"/><span>ó'n leabaidh, “ní bheidh achrann ann.</span>
<lb n="1513"/><span>Tá a mhalairt de chéill ag daoinibh</span>
<lb n="1514"/><span>anois 'ná bheith ag briseadh plaosg a</span>
<lb n="1515"/><span>chéile.”</span>
<lb n="1516"/></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1517"/><p><span>“Sin í an chiall mheathte,” arsa</span>
<lb n="1518"/><span>sean-Eibhlín go searbh.  “Níl sé</span>
<lb n="1519"/><span>d'anam sa chuid is fearr aca anois</span>
<lb n="1520"/><span>éin-nídh is cruadha do bhriseadh 'ná</span>
<lb n="1521"/><span>plaosg uibh nó cos ganndail.  Is</span>
<lb n="1522"/><span>minic do bhíos-sa ar phósaidheachaibh, —</span>
<lb n="1523"/><span>& b'iúd iad na pósaidheacha gur bh'fhiú</span>
<lb n="1524"/><span>pósaidheacha do thabhairt ortha, — ná</span>
<lb n="1525"/><span>feadair duine de sna fearaibh ar</span>
<lb n="1526"/><span>maidin cé'ca ba mhó d'fhuil ná de</span>
<lb n="1527"/><span>bhiotáille do bhíodh óltha i rith na</span>
<lb n="1528"/><span>hoidhche aige.”</span></p>
<lb n="1529"/>
<lb n="1530"/><p><span>“Agus na mná, a shean-Eibhlín?”</span>
<lb n="1531"/><span>arsa mise.</span></p>
<lb n="1532"/>
<lb n="1533"/><p><span>“Dá mbeadh a mac nó a fear i</span>
<lb n="1534"/><span>dteannta,” arsa sean-Eibhlín, “an</span>
<lb n="1535"/><span>dóigh leat an a' seanchaidheacht badh</span>
<lb n="1536"/><span>cheart do'n mhnaoi bheith?”</span></p>
<lb n="1537"/>
<lb n="1538"/><p><span>“Chím gur dóigh leat-sa gur</span>
<lb n="1539"/><span>chirtisidhe dhi cloch a bheith i mbuímpéis</span>
<lb n="1540"/><span>a stoca aici, — mar a bhí go minic</span>
<lb n="1541"/><span>agat féin, a shean-Eibhlín,” arsa mise,</span>
<lb n="1542"/><span>“má's fíor bréag.”</span></p>
<lb n="1543"/>
<lb n="1544"/><p><span>Níor ghábhadh dhom a bheith,” ar sí</span>
<lb n="1545"/><span>ag fát-gháiridhe.  “Do leagfadh gal</span>
<lb n="1546"/><span>de'n phíopa na fir an uair sin, mar a</span>
<lb n="1547"/><span>leag sí bograchán áirithe an oidhche fé</span>
<lb n="1548"/><span>dheire.  Seo mo mhéaracán, a</span>
<lb n="1549"/><span>ghruagaigh, chun an bhraoinín a thomhas</span>
<lb n="1550"/><span>chughat féin; do ghoíllfeadh an leath-</span>
<lb n="1551"/><span>ghloine ort.  Nó b'fhéidir go dtabhar-</span>
<lb n="1552"/><span>fadh Máire annso iasacht spiúnóige</span>
<lb n="1553"/><span>na n-ubh duit, mar cloisim gur mór</span>
<lb n="1554"/><span>aici thú.”</span>
<lb n="1555"/></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1556"/><p><span>“Tá sí ag tabhairt iasacht an</span>
<lb n="1557"/><span>chapaill dó,” arsa Tadhg go fearamhail,</span>
<lb n="1558"/><span>“rud nár thug éinne riamh duit se, a</span>
<lb n="1559"/><span>chaillichín dhroch-aigeantach.  Cuir féin</span>
<lb n="1560"/><span>an iallait uirthi, a ghruagaigh.  Is oth</span>
<lb n="1561"/><span>liom ná féadfainn éiriughadh & congnamh</span>
<lb n="1562"/><span>do thabhairt duit.”</span></p>
<lb n="1563"/>
<lb n="1564"/><p><span>“Dar ndóigh, ní 'na trosgadh do</span>
<lb n="1565"/><span>thabharfadh sé leis í,” arsa Máire.</span>
<lb n="1566"/><span>“Ní bhfuaras caodh ar ghráinne coirce</span>
<lb n="1567"/><span>do thabhairt indiu di.”</span></p>
<lb n="1568"/>
<lb n="1569"/><p><span>“Go raibh maith agat, a Mháire,”</span>
<lb n="1570"/><span>arsa mise; “dubhairt Diarmaid liom</span>
<lb n="1571"/><span>go gcaithfeadh sé dul go moch indiu</span>
<lb n="1572"/><span>go tigh na mná óige, gur mise do</span>
<lb n="1573"/><span>raghadh i n-éinfeacht leis.  Níl sé</span>
<lb n="1574"/><span>leath-mhíle as so, & geallaim duit go</span>
<lb n="1575"/><span>bhfaghaidh sí coirce a dóithin ann.”</span></p>
<lb n="1576"/>
<lb n="1577"/><p><span>“Agus b'fhéidir gal tobac,” arsa</span>
<lb n="1578"/><span>sean-Eibhlín, ag priocadh léi síos an</span>
<lb n="1579"/><span>sgabhat.</span></p>
<lb n="1580"/>
<lb n="1581"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1582"/>
<lb n="1583"/><p><span>Ní raibh puinn de'n mhaidin caithte</span>
<lb n="1584"/><span>nuair shroicheas féin & Diarmaid Bán</span>
<lb n="1585"/><span>tigh na mná óige.  Dá ghroide sa ló bhí</span>
<lb n="1586"/><span>sé, ní ina gcodladh do rugamar ar</span>
<lb n="1587"/><span>lín-tighe Mhic Uí Néill.  Bhí cúpla bórd</span>
<lb n="1588"/><span>as a chéile sa chistin, cruacha aráin &</span>
<lb n="1589"/><span>feola ortha, &, gan dearmad, gléas</span>
<lb n="1590"/><span>té.  Bhí lathairt biotáille ann chomh</span>
<lb n="1591"/><span>maith.</span></p>
<lb n="1592"/>
<lb n="1593"/><p><span>Ní ann do bhí an féasta le bheith;</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1594"/><p><span>acht is é gnás na háite an t-ógánach &</span>
<lb n="1595"/><span>furmhór na cóisire a dhul go tigh na</span>
<lb n="1596"/><span>mná óige ar maidin, & iad do bheith mar</span>
<lb n="1597"/><span>ghárda aici ag dul chun an tséipéil.  Is</span>
<lb n="1598"/><span>dócha gur ghábhadh gárda de'n tsaghas</span>
<lb n="1599"/><span>tamall ó shoin nuair a deintí cailíní</span>
<lb n="1600"/><span>bochta a d'fhuadach.  Níl eagla a leith-</span>
<lb n="1601"/><span>éid ar dhaoinibh anois, acht leantar</span>
<lb n="1602"/><span>de'n ghnás ar a son soin.</span></p>
<lb n="1603"/>
<lb n="1604"/><p><span>Do bhí beirt dhearbhráthar na mná</span>
<lb n="1605"/><span>óige tamall síos ó'n dtigh in ár</span>
<lb n="1606"/><span>gcoinnibh.  D'éis fáiltiughadh romhainn</span>
<lb n="1607"/><span>go meidhreach, do thógadar ár gcap-</span>
<lb n="1608"/><span>aill uainn, & chuireadar ar stábla</span>
<lb n="1609"/><span>iad.  Do chuireas i n-iúl dóibh go raibh</span>
<lb n="1610"/><span>capall Thaidhg 'na trosgadh, acht dubh-</span>
<lb n="1611"/><span>radar liom gur ghearr a bheadh, go</span>
<lb n="1612"/><span>raibh a dóithin coirce le fágháil aici —</span>
<lb n="1613"/><span>“& tobac, má's maith léi é,” arsa</span>
<lb n="1614"/><span>duine aca, ag imtheacht leis ag gáir-</span>
<lb n="1615"/><span>idhe.  Níor bh'éin-sgéal nuadh annso,</span>
<lb n="1616"/><span>go háirithe sgéal an tobac.</span></p>
<lb n="1617"/>
<lb n="1618"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1619"/>
<lb n="1620"/><p><span>I mbéal an sgabhait do bhí Mac Uí</span>
<lb n="1621"/><span>Néill féin romhainn.  Do bhain fásgadh</span>
<lb n="1622"/><span>dian as ár lámhaibh, & do sheol sé chun</span>
<lb n="1623"/><span>an tighe sinn.  Do bhí bean an tighe</span>
<lb n="1624"/><span>taobh istigh de'n doras romhainn.</span>
<lb n="1625"/><span>D'fháiltigh sí romham-sa ar dtúis, i</span>
<lb n="1626"/><span>dtaobh nár léi féin mé, & annsoin do</span>
<lb n="1627"/><span>rug sí lom bróige ar Dhiarmaid, &</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1628"/><p><span>dubhairt sí go raibh Dia ag tabhairt</span>
<lb n="1629"/><span>mhic eile dhi, & go raibh sí buidheach De.</span>
<lb n="1630"/><span>I gcionn tamaill bhig dubhairt sí leis</span>
<lb n="1631"/><span>gur dhearmhaid sé rud éigin sa “rúm”</span>
<lb n="1632"/><span>aréir, & go raibh sé roimis ann.  Do</span>
<lb n="1633"/><span>chuaidh Diarmaid síos sa “rúm,” &</span>
<lb n="1634"/><span>pé rud a bhí ann, ní raibh éin-deabhadh</span>
<lb n="1635"/><span>air a fhágaint.  Fé dheire, nuair tháinig</span>
<lb n="1636"/><span>sé aníos, do bhí a cheannacha chomh</span>
<lb n="1637"/><span>solusmhar le n-a charabhat nuadh, & ní</span>
<lb n="1638"/><span>fhéadfainn dul thairis sin.</span></p>
<lb n="1639"/>
<lb n="1640"/><p><span>Ba ghearr gur thosnuigh lucht na</span>
<lb n="1641"/><span>cóisire ar bheith ag teacht — 'na nduine</span>
<lb n="1642"/><span>is 'na nduine ar dtúis, annsoin 'na</span>
<lb n="1643"/><span>mbeirt is 'na mbeirt; 'na dtriúraibh</span>
<lb n="1644"/><span>& 'na gceathraraibh as soin amach chun</span>
<lb n="1645"/><span>go raibh furmhór na ndaoine a bhí chun dul</span>
<lb n="1646"/><span>go dtí an séipéal bailighthe ann.  Acht</span>
<lb n="1647"/><span>pé'ca 'na n-aonar nó i gcuideachtain</span>
<lb n="1648"/><span>a chéile do thángadar, do fáiltigheadh</span>
<lb n="1649"/><span>rómpa mar a fáiltigheadh romhainne.</span>
<lb n="1650"/><span>Do bhí na fir óga 'na gcoinnibh ar</span>
<lb n="1651"/><span>dtúis; an t-athair dá dtionnlach ó</span>
<lb n="1652"/><span>bhéal an sgabhait go dtí an tigh; bean</span>
<lb n="1653"/><span>an tighe annsoin chun iad do thógaint</span>
<lb n="1654"/><span>de láimh; dearbhráthair fhir an tighe</span>
<lb n="1655"/><span>'na sheasamh ag ceann an bhóird ag</span>
<lb n="1656"/><span>tairisgint biotáille dos gach éinne</span>
<lb n="1657"/><span>de réir mar a thángadar air; fear</span>
<lb n="1658"/><span>eile muinnteardha dá gcur chun bóird,</span>
<lb n="1659"/><span>& beirt nó triúr de mhnáibh na gcomh-</span>
<lb n="1660"/><span>arsan ag fritheál ortha.</span></p>
<lb n="1661"/>
<lb n="1662"/><p><span>Ba mheidhreach croidheamhail a bhí</span>
<lb n="1663"/><span>gach éinne timcheall an tighe an mhaid-</span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1664"/><p><span>in bhreagh fhoghmhair úd;  Cuid de sna</span>
<lb n="1665"/><span>daoinibh, d'éis bídh, amuigh san otrainn</span>
<lb n="1666"/><span>ag magadh 's ag cur trí n-a chéile;</span>
<lb n="1667"/><span>lucht na mbórd ag ithe 's ag gáiridhe</span>
<lb n="1668"/><span>i n-éinfheacht; cogarnach is clisiam ag</span>
<lb n="1669"/><span>braisile chailíní timcheall na mná óige</span>
<lb n="1670"/><span>thuas ar an lochta; urchar ag sgeinnt</span>
<lb n="1671"/><span>tríd an bhfuinneoig amach anois & arís</span>
<lb n="1672"/><span>uatha, & ag aimsiughadh dhuine de sna</span>
<lb n="1673"/><span>buachaillíbh óga sa cheann nó sa mhuineál</span>
<lb n="1674"/><span>san otrainn; beirt nó triúr ag árdach</span>
<lb n="1675"/><span>an bhuachalla suas chun na fuinneoige, is</span>
<lb n="1676"/><span>é ar buile chun sásamh a bhaint amach</span>
<lb n="1677"/><span>mar dh'eadh; sgréachaigh istigh annsoin, &</span>
<lb n="1678"/><span>glaodhach ar mhnaoi an tighe; bean an</span>
<lb n="1679"/><span>tighe ag teacht is gan puinn idir an gol</span>
<lb n="1680"/><span>'s an gáire aici; comhangaireacht</span>
<lb n="1681"/><span>cainnte & tagaireacht béil thall 's i</span>
<lb n="1682"/><span>bhfus a chuirfeadh áthas ó chroidhe ort;</span>
<lb n="1683"/><span>iongnadh ar gach éinne nuair a thúirling</span>
<lb n="1684"/><span>caidhreán móna sa chúl ar Sheaghán na</span>
<lb n="1685"/><span>Leacan nár dhein sé spórt de; an</span>
<lb n="1686"/><span>t-ógánach, chun spiur-speir a dhéanamh</span>
<lb n="1687"/><span>de, ag iarraidh comhairle Sheagháin chun</span>
<lb n="1688"/><span>rud éigin a bhí idir lámhaibh aige, & dhá</span>
<lb n="1689"/><span>thabhairt isteach chun braon an dorais a</span>
<lb n="1690"/><span>bheith aca; fear an tighe ag brostughadh</span>
<lb n="1691"/><span>gach éinne chun bóthair capaill dá</span>
<lb n="1692"/><span>dtarrac amach; giortaí dá bhfásgadh;</span>
<lb n="1693"/><span>mná dá dtrosáil féin 's ag taispeáint</span>
<lb n="1694"/><span>a gcótaí craoraca chun dul ar cúlaibh;</span>
<lb n="1695"/><span>annsoin síos an sgabhat & amach ar an</span>
<lb n="1696"/><span>mbóthar.  Go deimhin ní misde a rádh</span>
<lb n="1697"/><span>gur mheidhreach mhustarach an ghasra an</span>
<lb n="1698"/><span>lá soin sinn!</span>
<lb n="1699"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1700"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1701"/>
<lb n="1702"/><p><span>Bhí séipéal an Bhonáin, i n-a rabhathas</span>
<lb n="1703"/><span>chun an lánamha do phósadh, ocht míle</span>
<lb n="1704"/><span>ó bhaile.  Is i gcóistíbh is gnáthaighe le</span>
<lb n="1705"/><span>cóisiríbh dul ann anois; acht is ar</span>
<lb n="1706"/><span>chapallaibh a téidhthí ann an uair úd.</span>
<lb n="1707"/><span>Gach capall a bhíodh briste isteach</span>
<lb n="1708"/><span>chun cúlóige d'iomchar do bhíodh cúlóg</span>
<lb n="1709"/><span>air, acht amháin ar chapall an ógánaigh.</span>
<lb n="1710"/><span>Ní thabharfadh capall Thaidhg cúlóg léi,</span>
<lb n="1711"/><span>& ar an adhbhar soin do bhíos-sa</span>
<lb n="1712"/><span>éasgaidh go leor.</span></p>
<lb n="1713"/>
<lb n="1714"/><p><span>Nuair chuamair síos ar an mbóthar</span>
<lb n="1715"/><span>do ghread an t-ógánach leis amach i</span>
<lb n="1716"/><span>dtosach droch-bhéas d'éinne do b'eadh</span>
<lb n="1717"/><span>bheith ag iarraidh dul roimis.  Le n-a</span>
<lb n="1718"/><span>shálaibh do bhí ógánach eile, comráda</span>
<lb n="1719"/><span>dhó.  'N-a ndiaidh sin do tháinig gach</span>
<lb n="1720"/><span>éinne mar fhéad sé é, acht amháin an</span>
<lb n="1721"/><span>bhean óg.  Do bhí sí sin tamall maith</span>
<lb n="1722"/><span>siar sa chóisire ar chúlaibh a dearbhráth-</span>
<lb n="1723"/><span>ar, ar chapall shocair.  I dtaobh gan</span>
<lb n="1724"/><span>do bheith ionnam féin an uair rin acht</span>
<lb n="1725"/><span>garsún do bhíos ó cheann ceann na</span>
<lb n="1726"/><span>cóisire, tamall annso & tamall ann-</span>
<lb n="1727"/><span>súd.</span></p>
<lb n="1728"/>
<lb n="1729"/><p><span>Do shroicheamair an séipéal i n-am</span>
<lb n="1730"/><span>tráthamhail, & níor choinnigheamair féin</span>
<lb n="1731"/><span>ná an sagart éan-mhoill mhór ar a</span>
<lb n="1732"/><span>chéile.  D'fhág an lánamha nua-phósta</span>
<lb n="1733"/><span>an séipéal gualainn le gualainn mar</span>
<lb n="1734"/><span>is ceart dá leithéid.  Níor ró-</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1735"/><p><span>fhoraiste é sin a dhéanamh, mar bhí</span>
<lb n="1736"/><span>doras an tséipéil cumhang, acht do</span>
<lb n="1737"/><span>bhrúghadar iad féin amach go cean-</span>
<lb n="1738"/><span>amhail, gan duine aca órlach i ndiaidh</span>
<lb n="1739"/><span>'ná roimhe an duine eile.  Beidh a</span>
<lb n="1740"/><span>rian air, — ní bheidh a' ceachtar aca</span>
<lb n="1741"/><span>choidhche 'n-a bhaintreabhaigh; acht nuair</span>
<lb n="1742"/><span>a thiocfaidh a lá éalóchaidh an bheirt</span>
<lb n="1743"/><span>leo as an saoghal i n-éinfheacht.</span></p>
<lb n="1744"/>
<lb n="1745"/><p><span>Dearbhráthair athar Dhiarmada is é</span>
<lb n="1746"/><span>thóg an bhean óg ar a chúlaibh ag teacht,</span>
<lb n="1747"/><span>& do dhein an “buachaill óg” marcaidh-</span>
<lb n="1748"/><span>eacht i n-a n-aice.  Ní raibh éan-chosg</span>
<lb n="1749"/><span>anois le héinne dul i dtosach dá</span>
<lb n="1750"/><span>bhféadfadh sé é; & chomh maith do thos-</span>
<lb n="1751"/><span>nuigh gach éinne go raibh anam na</span>
<lb n="1752"/><span>hóige ann, nó go raibh éan-mhuinighin</span>
<lb n="1753"/><span>as a chapall aige ar bhóthar a</span>
<lb n="1754"/><span>ghreadadh.</span></p>
<lb n="1755"/>
<lb n="1756"/><p><span>“Leath-ghalún leat,” arsa Seaghán</span>
<lb n="1757"/><span>na Leacan le Donnchadh Ua Néill,</span>
<lb n="1758"/><span>“go mbainfead an tigh díot, — & an</span>
<lb n="1759"/><span>bhean 'n-a teannta.”</span></p>
<lb n="1760"/>
<lb n="1761"/><p><span>Bhí an bheirt go mór i ndiaidh Nóra</span>
<lb n="1762"/><span>Bháin, & do bhí Nóra sa bhaile i bhfeidhil</span>
<lb n="1763"/><span>na gcócairí.</span></p>
<lb n="1764"/>
<lb n="1765"/><p><span>“Seachain ná gur mó soin 'ná do</span>
<lb n="1766"/><span>dhícheall,” arsa Donnchadh, “acht</span>
<lb n="1767"/><span>tiomáin leat.”</span></p>
<lb n="1768"/>
<lb n="1769"/><p><span>Is olc d'fhan Seaghán leis an gcuir-</span>
<lb n="1770"/><span>eadh: d'imthigh sé ar nós an philéir.</span></p>
<lb n="1771"/>
<lb n="1772"/><p><span>“Preab i n-áirde uirthi seo, a</span>
<lb n="1773"/><span>Dhonnchadh,” arsa mise, 'om' chaitheamh</span>
<lb n="1774"/><span>féin anuas dem' chapall.  “Tá an</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1775"/><p><span>ceamalach lárach soin agat-sa ró-</span>
<lb n="1776"/><span>throm chun reatha, & tá sí séidhte d'éis</span>
<lb n="1777"/><span>na cúlóige.  Dubhairt Tadhg ná béadh</span>
<lb n="1778"/><span>capall sa chóisire a bhainfeadh an tigh</span>
<lb n="1779"/><span>di seo.”</span></p>
<lb n="1780"/>
<lb n="1781"/><p><span>“Go mbuanuighidh Dia thú,” arsa</span>
<lb n="1782"/><span>Donnchadh, & do bhí sé san iallait, & ag</span>
<lb n="1783"/><span>baint teine chreasa as an mbóthar i</span>
<lb n="1784"/><span>ndiaidh Sheagháin i gcionn nóimit.</span></p>
<lb n="1785"/>
<lb n="1786"/><p><span>Chuadhas féin ar marcaidheacht ar an</span>
<lb n="1787"/><span>gceamalach & thug sí a bhaile gan suathadh</span>
<lb n="1788"/><span>mé.</span></p>
<lb n="1789"/>
<lb n="1790"/><p><span>Do bhuaidh Donnchadh an geall.  Bhain</span>
<lb n="1791"/><span>sé an tigh amach i bhfad roimhe Seaghán.</span>
<lb n="1792"/><span>Bhí Nóra ar an gcnocán 'féachaint an</span>
<lb n="1793"/><span>bhfeicfeadh sí an chóisire ag teacht; &</span>
<lb n="1794"/><span>nuair do chonnaic sí chúichi Donnchadh &</span>
<lb n="1795"/><span>an íde a bhí air féin & ar an gcapall,</span>
<lb n="1796"/><span>do rith sí síos go béal an sgabhait 'n-a</span>
<lb n="1797"/><span>choinnibh; acht do chaith sé a hata san</span>
<lb n="1798"/><span>aer & do chuir sé púir as, chun misneach</span>
<lb n="1799"/><span>do chur uirthi.  Do stop sé an capall</span>
<lb n="1800"/><span>ag cloich na marcaidheachta, & do</span>
<lb n="1801"/><span>bhí Nóra 'n-a seasamh ar an gcloich chomh</span>
<lb n="1802"/><span>hárd le n-a bhróig.  Pé comhrádh bhí</span>
<lb n="1803"/><span>eatorra dubhairt Donnchadh nuair</span>
<lb n="1804"/><span>tháinig Seaghán i n-a radharc ag bun</span>
<lb n="1805"/><span>an sgabhait:</span></p>
<lb n="1806"/>
<lb n="1807"/><p><span>“Dein, a Nóra.”</span></p>
<lb n="1808"/>
<lb n="1809"/><p><span>“Á! ní leogfadh náire dhom é,”</span>
<lb n="1810"/><span>arsa Nóra.</span></p>
<lb n="1811"/>
<lb n="1812"/><p><span>“Dein, a chailín, mar olc air:</span>
<lb n="1813"/><span>deirim leat go n-inneosad gach éan-</span>
<lb n="1814"/><span>fhocal de do Dhiarmaid anocht.”</span>
<lb n="1815"/></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1816"/><p><span>“Éin-cheann amháin, máiseadh,” arsa</span>
<lb n="1817"/><span>Nóra.</span></p>
<lb n="1818"/>
<lb n="1819"/><p><span>“Sin a n-iarrfad: dein deabhadh.”</span></p>
<lb n="1820"/>
<lb n="1821"/><p><span>Do shín sí a lámh chun Donnchadha, do</span>
<lb n="1822"/><span>chuir sí barr a coise ar a bhróig, & mar</span>
<lb n="1823"/><span>a chítear gearrcach éin dá dhéanamh le</span>
<lb n="1824"/><span>n-a mháthair ar chraoibh, d'éirigh sí go</span>
<lb n="1825"/><span>héadtrom suas, & do thug sí fáiméad</span>
<lb n="1826"/><span>póige do Dhonnchadh.  Annsoin, & a</span>
<lb n="1827"/><span>haghaidh ar dearg-lasadh, do léim sí</span>
<lb n="1828"/><span>anuas & ní dheachaidh coinnín i dtalamh</span>
<lb n="1829"/><span>riamh níos mire 'ná mar a bhain sí an</span>
<lb n="1830"/><span>tigh amach.</span></p>
<lb n="1831"/>
<lb n="1832"/><p><span>D'árduigh Donnchadh an capall leis</span>
<lb n="1833"/><span>taobh thiar de'n tigh.  Do chaith sé</span>
<lb n="1834"/><span>tamall dá siubhal síos & suas & é ag</span>
<lb n="1835"/><span>cluas-fheadghail dó féin, chun gur</span>
<lb n="1836"/><span>imthig an teas aisti; annsoin do</span>
<lb n="1837"/><span>sgrios sé & do ghlan sé, & do thiormuigh</span>
<lb n="1838"/><span>sé í, & má bhí fear ná bean ar an</span>
<lb n="1839"/><span>bpósadh an oidhche sin do fuair aire ní</span>
<lb n="1840"/><span>b'fhearr 'ná fuair sí ba mhaoidhte air é.</span></p>
<lb n="1841"/>
<lb n="1842"/><p><span>Bhí an dinnéar ar na bórdaibh nuair</span>
<lb n="1843"/><span>do shroicheamair an tigh.  Do ceangladh</span>
<lb n="1844"/><span>na capaill de sna sgeathachaibh ar dhá</span>
<lb n="1845"/><span>thaobh an sgabhait, do fuaradar féar,</span>
<lb n="1846"/><span>& annsoin do bhrúghaidh na daoine</span>
<lb n="1847"/><span>isteach.  Bhí na bóird as a chéile ar dhá</span>
<lb n="1848"/><span>thaobh na cistean, acht slighe do sna</span>
<lb n="1849"/><span>daoinibh idir iad 's an falla.  Do bhí</span>
<lb n="1850"/><span>bóird do'n chosumar amuigh sa sgioból</span>
<lb n="1851"/><span>freisin.  Is dócha go raibh an dinnéar</span>
<lb n="1852"/><span>go maith: do chuala mórán dá mholadh,</span>
<lb n="1853"/><span>pé i nÉirinn é; acht do bhí an chócair-</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1854"/><p><span>eacht chomh dona is do b'fhéidir í 'bheith.</span>
<lb n="1855"/><span>Níl amhras 'ná go raibh an raidhse ann.</span>
<lb n="1856"/><span>Prátaí do'n dá bhaile — cuid aca</span>
<lb n="1857"/><span>loitthe & an gealach go glas i dtuill-</span>
<lb n="1858"/><span>eadh aca; muicfheoil chomh hárd le</span>
<lb n="1859"/><span>píce; mairtfheoil righin, & caoir-</span>
<lb n="1860"/><span>fheoil barra-dhóighte; trí nó ceathair</span>
<lb n="1861"/><span>de bharailíbh pórtair, & biotáille le</span>
<lb n="1862"/><span>cur id' bhrógaibh.  Do b'fhíor do shean-</span>
<lb n="1863"/><span>Eibhlín gur “féasta trom” é, acht</span>
<lb n="1864"/><span>ba bheag é m'fhodhail-se air.</span></p>
<lb n="1865"/>
<lb n="1866"/><p><span>Tá sé de mhí-ádh riamh 'om' lean-</span>
<lb n="1867"/><span>amhaint go ndeinid na mná an iomad</span>
<lb n="1868"/><span>muinnteardhais liom.  Níl lá ó chosain</span>
<lb n="1869"/><span>mo bhróg tuistiún ná go mbíonn siad</span>
<lb n="1870"/><span>'om' bhodhradh ag innsint sgéalta dhom</span>
<lb n="1871"/><span>— na máithreacha ar a gclainn, na mná</span>
<lb n="1872"/><span>ar a bhfearaibh, & iad go léir ar a</span>
<lb n="1873"/><span>chéile.  Badh dhóigh le duine dá mbeadh</span>
<lb n="1874"/><span>an cócaire, ná duine de sna cócairíbh,</span>
<lb n="1875"/><span>báidheamhail ar phósadh leis gur bh'é a</span>
<lb n="1876"/><span>bhuaic é.  Bheadh dearmhad air, ámhthaigh.</span>
<lb n="1877"/><span>Sin mar do thárla dhomh-sa an tráth-</span>
<lb n="1878"/><span>nóna úd, & 'sí an bháidheamhlacht chéadna</span>
<lb n="1879"/><span>do loit mo dhinéar orm.</span></p>
<lb n="1880"/>
<lb n="1881"/><p><span>Nuair do cuireadh an t-anbhruithe ar</span>
<lb n="1882"/><span>an mbórd, & faid bhí dá fhichid duine</span>
<lb n="1883"/><span>dá shéideadh is dá fhuaradh ar a</span>
<lb n="1884"/><span>ndícheall, do dhruid duine de sna</span>
<lb n="1885"/><span>cócairíbh seo liom-sa & dubhairt i</span>
<lb n="1886"/><span>gcogar:</span></p>
<lb n="1887"/>
<lb n="1888"/><p><span>“Blais é, a Ghruagaigh; blais é, —</span>
<lb n="1889"/><span>féach cionnos a thaithneann sé leat.”</span></p>
<lb n="1890"/>
<lb n="1891"/><p><span>Do bhlaiseas.  “Tá sé go deagh-</span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1892"/><p><span>bhlasta, a Neill,” arsa mise; & go</span>
<lb n="1893"/><span>deimhin ní bhfuaras éan-locht air.</span></p>
<lb n="1894"/>
<lb n="1895"/><p><span>“Anois, a Pheig!” ar sí le Peig na</span>
<lb n="1896"/><span>Leacan, “cad dubhart leat?”</span></p>
<lb n="1897"/>
<lb n="1898"/><p><span>Do dhruid Peig linn.  “Do bhlais</span>
<lb n="1899"/><span>an Gruagach é,” arsa Neill, “& ní</span>
<lb n="1900"/><span>bhfaghann sé éan-locht air.”</span></p>
<lb n="1901"/>
<lb n="1902"/><p><span>“Cad do bheadh air?” arsa mise.</span></p>
<lb n="1903"/>
<lb n="1904"/><p><span>“Peig,” arsa Neill, “Peig</span>
<lb n="1905"/><span>adubhairt gur thuit an sugh ann, &</span>
<lb n="1906"/><span>dubhart-sa nár thuit, & féach anois gur</span>
<lb n="1907"/><span>bh'fhíor dom é.”</span></p>
<lb n="1908"/>
<lb n="1909"/><p><span>“Do thuit, mhuise,” arsa Peig,</span>
<lb n="1910"/><span>“& do thuit lán báisín de ann, acht</span>
<lb n="1911"/><span>tá blas na biotáille i mbéal an</span>
<lb n="1912"/><span>Ghruagaigh anois, & is cuma dhó sugh</span>
<lb n="1913"/><span>ann nó as.”</span></p>
<lb n="1914"/>
<lb n="1915"/><p><span>Ar ball, is mé ag leogaint orm go</span>
<lb n="1916"/><span>rabhas ag ithe muicfheola, dubhairt</span>
<lb n="1917"/><span>Neill arís i gcogar:</span></p>
<lb n="1918"/>
<lb n="1919"/><p><span>“Ná bac an tseana-chráin sin; tá</span>
<lb n="1920"/><span>rud éigin fóghanta id' cóir agam-sa.</span>
<lb n="1921"/><span>Is í Nóra féin adubhairt liom í</span>
<lb n="1922"/><span>'choimeád duit.”</span></p>
<lb n="1923"/>
<lb n="1924"/><p><span>Do thug sí chugham blúire deas</span>
<lb n="1925"/><span>caoirfheola.</span></p>
<lb n="1926"/>
<lb n="1927"/><p><span>“Uan é seo,” arsa Neill, “& do</span>
<lb n="1928"/><span>thógamair de'n teine roimis an chuid</span>
<lb n="1929"/><span>eile é mar bhí sé óg.  Nách deas</span>
<lb n="1930"/><span>briosg é?”</span></p>
<lb n="1931"/>
<lb n="1932"/><p><span>“Sin díreach mar atá sé,” arsa</span>
<lb n="1933"/><span>mise, “sonuachar chun Nóra: badh</span>
<lb n="1934"/><span>mhaith uaithi cuimhneamh orm-sa.”</span>
<lb n="1935"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1936"/><p><span>“As an dteine dá ríribh thugais é,</span>
<lb n="1937"/><span>ar a shon soin,” arsa Neill.</span></p>
<lb n="1938"/>
<lb n="1939"/><p><span>“Cad 'n-a thaobh?” arsa mise; “an</span>
<lb n="1940"/><span>é Bodach na Leacan a bhí ar a thí?”</span></p>
<lb n="1941"/>
<lb n="1942"/><p><span>“Éist!” arsa Neill ag gáiridhe:</span>
<lb n="1943"/><span>“ná cloiseadh Peig tu.  Ní hé, acht</span>
<lb n="1944"/><span>alpaire chomh holc leis.  Nuair a</span>
<lb n="1945"/><span>thógamair é, do leogamair ar an</span>
<lb n="1946"/><span>sgiathóig cois an drosúra ag fuaradh</span>
<lb n="1947"/><span>é.  Cad deire leis an gconartaigh</span>
<lb n="1948"/><span>muice atá annsoin, — & go deimhin badh</span>
<lb n="1949"/><span>chora dóibh í 'mharbhughadh nuair ná</span>
<lb n="1950"/><span>tabharfaidís rud éigin le n-ithe di, —</span>
<lb n="1951"/><span>cad deire léi nár árduig léithi 'n-a</span>
<lb n="1952"/><span>béal amach é, acht do bhaineamair di</span>
<lb n="1953"/><span>thíos ag bun an sgabhait é.  Féach, níl</span>
<lb n="1954"/><span>rian bualthaigh ná lathaighe anois air.</span>
<lb n="1955"/><span>Níor innseamair do Nóra i n-éan-chor</span>
<lb n="1956"/><span>é.  Acht an íosfair a thuilleadh?”</span></p>
<lb n="1957"/>
<lb n="1958"/><p><span>Sul ar fhéadas freagra do thabhairt</span>
<lb n="1959"/><span>uirthi, do glaodhadh i mball éigin eile</span>
<lb n="1960"/><span>uirthi, & d'éaluigheas liom amach ag</span>
<lb n="1961"/><span>brúchtghail.</span></p>
<lb n="1962"/>
<lb n="1963"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1964"/>
<lb n="1965"/><p><span>Ní póstar daoine ins an áit seo d'éis</span>
<lb n="1966"/><span>an dó a chlog sa ló; & ar an adhbhar soin</span>
<lb n="1967"/><span>bhí an dinnéar caithte againne sul ar</span>
<lb n="1968"/><span>thuit an oidhche.  Bhí am go leor ag</span>
<lb n="1969"/><span>éinne gur mhaith leis é féachaint i</span>
<lb n="1970"/><span>ndiaidh a chapaill, & crích do chur air</span>
<lb n="1971"/><span>sul a luightí chun óil.  Do chuaidh cuid</span>
<lb n="1972"/><span>de sna comharsain a bhaile le n-a</span></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1973"/><p><span>gcapallaibh, & do tháinig teachtairí chun</span>
<lb n="1974"/><span>na gcapall a thabhairt ó thuilleadh aca.</span>
<lb n="1975"/><span>D'árduigheas féin liom capall Thaidhg</span>
<lb n="1976"/><span>& do thugas go dtí an tigh í.</span></p>
<lb n="1977"/>
<lb n="1978"/><p><span>“Tabhair isteach sa chistin í,” arsa</span>
<lb n="1979"/><span>Máire is í ag crúthadh na mbó san</span>
<lb n="1980"/><span>otrainn.  “Táim chun na mba d'fhágaint</span>
<lb n="1981"/><span>istigh anocht ó ná fuil sa chréatúir féin</span>
<lb n="1982"/><span>(Tadhg) aire 'thabhairt ar maidin dóibh,</span>
<lb n="1983"/><span>& ní mór dóibh an stábla fútha féin.”</span></p>
<lb n="1984"/>
<lb n="1985"/><p><span>Do tharraigeas isteach an capall, &</span>
<lb n="1986"/><span>do shuidheas cois na leaptha ag cainnt</span>
<lb n="1987"/><span>le Tadhg, & ag innsint cúrsaí an lae</span>
<lb n="1988"/><span>dó.  Ar ball do tháinig Máire & do</span>
<lb n="1989"/><span>dhein sí an suipéar d'ullamhughadh.</span>
<lb n="1990"/><span>Níor fhéad Tadhg acht bainne fuar d'ól</span>
<lb n="1991"/><span>mar bhí a bhéal ró-thinn fós; & ó ná</span>
<lb n="1992"/><span>raibh chun na té acht Máire is mise</span>
<lb n="1993"/><span>dubhairt sí nár bh'fhiú dhi an bórd a</span>
<lb n="1994"/><span>leogaint amach.  Ar chathaoir ar aghaidh</span>
<lb n="1995"/><span>na teine do shocruigh sí í.  Ní raibh trí</span>
<lb n="1996"/><span>shaghas feola ag Máire, acht níor thuit</span>
<lb n="1997"/><span>an sugh 'n-a ciotal, ná níor leag sí a</span>
<lb n="1998"/><span>cuid aráin leis an muic.  Bhí an</span>
<lb n="1999"/><span>glanachar aici, an fháilte romham ag</span>
<lb n="2000"/><span>an mbeirt, & ní bréag dom a rádh gur</span>
<lb n="2001"/><span>mhó de shásamh a fuaras as an sgála</span>
<lb n="2002"/><span>té úd ar thaobh na teine, is Tadhg ag</span>
<lb n="2003"/><span>draidireacht chainnte ó'n leabaidh, 'ná</span>
<lb n="2004"/><span>do bhaineas as “féasta trom”  Diar-</span>
<lb n="2005"/><span>maid Bháin.</span></p>
<lb n="2006"/>
<lb n="2007"/><p><span>D'éis tamall a chaitheamh i dteann-</span>
<lb n="2008"/><span>ta Thaidhg, do bhuaileas ó dheas arís</span>
<lb n="2009"/><span>go tigh an fhéasta.  Bhí an deoch ag dul</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="2010"/><p><span>thart go mear fé'n dtaca soin, mar</span>
<lb n="2011"/><span>chuala clisiam na bhfear, is iad ar</span>
<lb n="2012"/><span>bog-mheisge, chomh luath is do thánag i</span>
<lb n="2013"/><span>ngoireacht páirce de'n tígh.</span></p>
<lb n="2014"/>
<lb n="2015"/><p><span>Nuair shroicheas doras an tighe, bhí</span>
<lb n="2016"/><span>fear ar a bhonnaibh ag moladh na</span>
<lb n="2017"/><span>beirte óige, is ag iarraidh ar gach</span>
<lb n="2018"/><span>éinne a sláinte d'ól ó chroidhe.</span></p>
<lb n="2019"/>
<lb n="2020"/><p><span>“Bhí áthas orainn uile,” ar sé,</span>
<lb n="2021"/><span>“nuair chualamair go raibh cleamhnas</span>
<lb n="2022"/><span>réidh eatortha; bhí áthas orainn ag dul</span>
<lb n="2023"/><span>dá dtionnlac sa Bhonán indiu, mar ar</span>
<lb n="2024"/><span>cuireadh i gcuíng cléire le chéile iad;</span>
<lb n="2025"/><span>tá áthas orainn bheith ag ithe & ag ól</span>
<lb n="2026"/><span>'n-a gcuideachtain annso anocht; & is le</span>
<lb n="2027"/><span>barr áthais a bheam annso ar an</span>
<lb n="2028"/><span>mbliadhain seo chughainn ar baiste 'ca.”</span>
<lb n="2029"/><span>Bhí gáiridhe is lúirigh annsoin ann, &</span>
<lb n="2030"/><span>glaodhadh ar Dhiarmaid & ar a mnaoi.</span>
<lb n="2031"/><span>Do tháinig Diarmaid & a bhean ag</span>
<lb n="2032"/><span>gabháil buidheachais leo.  Do bhí ceann</span>
<lb n="2033"/><span>na mná óige fúithi, & í ag dul i</span>
<lb n="2034"/><span>bhfolach ar sgáth Dhiarmada; acht do</span>
<lb n="2035"/><span>labhair Diarmaid go fearamhail & go</span>
<lb n="2036"/><span>neamh-náireach.  Do mhol sé an chuid-</span>
<lb n="2037"/><span>eachta, 'ghá rádh go rabhadar sultmhar</span>
<lb n="2038"/><span>grádhmhar le n-a chéile; go raibh an</span>
<lb n="2039"/><span>chuid is mó de'n oidhche rómpa fós, &</span>
<lb n="2040"/><span>go raibh súil aige go leanfaidís amh-</span>
<lb n="2041"/><span>laidh; go raibh an sgioból ullamh chun</span>
<lb n="2042"/><span>rinnce anois, & go mb'fhéidir go</span>
<lb n="2043"/><span>raghadh na daoine óga amach ann ar</span>
<lb n="2044"/><span>feadh tamaill, & annsoin go mbeadh</span>
<lb n="2045"/><span>níosa mhó slighe sa chistin ag na sean-</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="2046"/><p><span>daoinibh chun a gcaitheamh-aimsire féin</span>
<lb n="2047"/><span>do bheith aca.</span></p>
<lb n="2048"/>
<lb n="2049"/><p><span>As soin amach do bhí an spórt ar</span>
<lb n="2050"/><span>siubhal gan sos.  Rinnce amuigh, &</span>
<lb n="2051"/><span>amhráin is sgéalta istigh, & gáire is</span>
<lb n="2052"/><span>greann ins gach éan-bhall.  Do bhí sé</span>
<lb n="2053"/><span>ag tarrac ar ghlaodh an choiligh san</span>
<lb n="2054"/><span>oidhche, & solus na gealaighe ag taith-</span>
<lb n="2055"/><span>neamh go gléineach nuair do bhí Diar-</span>
<lb n="2056"/><span>muid & a bhean & Nóra, Donnchadh, &</span>
<lb n="2057"/><span>mé féin i n-ár seasamh ag ceann an</span>
<lb n="2058"/><span>tighe, Donnchadh ag innsint dúinn</span>
<lb n="2059"/><span>cionnus mar do bhuaidh sé sa rás ar</span>
<lb n="2060"/><span>Sheaghán na Leacan.  Faid bhíomair</span>
<lb n="2061"/><span>mar sin ag cogarnaigh, mar bhí mórán</span>
<lb n="2062"/><span>daoine dá bhfuaradh féin san otrainn</span>
<lb n="2063"/><span>san am chéadna, & ag bog-gháiridhe</span>
<lb n="2064"/><span>eadrainn féin, do chualamair tuairt</span>
<lb n="2065"/><span>chapaill ar cos i n-áirde ag gabháil</span>
<lb n="2066"/><span>anoir an bóthar, &, cé ná feacamair é</span>
<lb n="2067"/><span>toisg na gcrann a bheith idir sinn &</span>
<lb n="2068"/><span>an áit, ag iompáil aníos an sgabhat.</span></p>
<lb n="2069"/>
<lb n="2070"/><p><span>Sul a raibh uain againn ar fhocal a rádh</span>
<lb n="2071"/><span>do bhéic fiche duine san otrainn in-éin-</span>
<lb n="2072"/><span>feacht, is iad i riochtaibh an anama do</span>
<lb n="2073"/><span>chailleamhaint le heagla is le huath-</span>
<lb n="2074"/><span>bhás: “An Spioraid!  An Spioraid!</span>
<lb n="2075"/><span>A Dhia na bhFeart; an Spioraid!”</span></p>
<lb n="2076"/>
<lb n="2077"/><p><span>Do fuaras féin éan-chat-súil amháin</span>
<lb n="2078"/><span>ar chapall dhonn ag gabháil thar dhoras</span>
<lb n="2079"/><span>an tighe síos, & caogairle bán 'n-a</span>
<lb n="2080"/><span>dhrom.</span></p>
<lb n="2081"/>
<lb n="2082"/><p><span>“Capall Thaidhg,” arsa mise:</span>
<lb n="2083"/><span>“dailtín éigin do ghoid í.”</span>
<lb n="2084"/></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="2085"/><p><span>Ní raibh an focal as mo bhéal nuair</span>
<lb n="2086"/><span>do bhí Diarmaid & Donnchadh thar</span>
<lb n="2087"/><span>chlaidhe & ag rith chun an stábla.</span></p>
<lb n="2088"/>
<lb n="2089"/><p><span>Do leanas féin & an bheirt bhan óga</span>
<lb n="2090"/><span>iad chomh tapaidh is do b'fhéidir linn é,</span>
<lb n="2091"/><span>óir cheapamair go mbeadh droch-obair</span>
<lb n="2092"/><span>ar siubhal sa stábla gan mhoill.</span></p>
<lb n="2093"/>
<lb n="2094"/><p><span>Do bhí an stábla pas maith slighe ó</span>
<lb n="2095"/><span>chúil an tighe, & nuair thánag i n-ath-</span>
<lb n="2096"/><span>chomhaireacht dó, do chonnac Donnchadh</span>
<lb n="2097"/><span>ag tarrac na Spioraide de'n chapall</span>
<lb n="2098"/><span>a bhí 'n-a seasamh ag doras an stábla,</span>
<lb n="2099"/><span>& do chualadh ag rádh é, & é dhá thachtadh</span>
<lb n="2100"/><span>le feirg:</span></p>
<lb n="2101"/>
<lb n="2102"/><p><span>“A árd-bhleagáird, mara mbeadh</span>
<lb n="2103"/><span>le hurraim dá bhfuil ar láimh anocht</span>
<lb n="2104"/><span>againn do stracfainn as a chéile thu.  A</span>
<lb n="2105"/><span>rí na n-aingeal,” ar sé, nuair do</span>
<lb n="2106"/><span>tharraing sé de'n sgathamh an</span>
<lb n="2107"/><span>caogairle bán anuas, — “a rí na</span>
<lb n="2108"/><span>naomh, bean atá ann, — bean & gan</span>
<lb n="2109"/><span>uimpi acht a léine.”</span></p>
<lb n="2110"/>
<lb n="2111"/><p><span>Bhíomar go léir 'na thimcheall</span>
<lb n="2112"/><span>láithreach.</span></p>
<lb n="2113"/>
<lb n="2114"/><p><span>“Máire!” arsa mise.  “Níl sé dhá</span>
<lb n="2115"/><span>uair a' chluig ó fhágas sa bhaile í.”</span></p>
<lb n="2116"/>
<lb n="2117"/><p><span>“Tá an creatúir i laige,” arsa</span>
<lb n="2118"/><span>Nóra.  “Cad a dhéanfam léi?”</span></p>
<lb n="2119"/>
<lb n="2120"/><p><span>“Cuiridh suas ar lochta an stábla í</span>
<lb n="2121"/><span>go dtigidh sí chúichi féin,” arsa mise,</span>
<lb n="2122"/><span>“&, a Dhonnchadh, rith-se chomh maith is</span>
<lb n="2123"/><span>tá sé id' chosaibh chun tighe Thaidhg.</span>
<lb n="2124"/><span>Lean an bóthar ar eagla go mbeadh sé</span>
<lb n="2125"/><span>ag teacht, & má bhuaileann sé umat,</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="2126"/><p><span>tabhair annso thar na páirceannaibh é.</span>
<lb n="2127"/><span>Níl amhras ná gur rud éigin d'éirigh i</span>
<lb n="2128"/><span>gceann na mná boichte seo, go bhfuil</span>
<lb n="2129"/><span>sí as a meabhair.”</span></p>
<lb n="2130"/>
<lb n="2131"/><p><span>“Cad a dhéanfam má thagann na</span>
<lb n="2132"/><span>daoine ó'n dtigh chughainn?” arsa</span>
<lb n="2133"/><span>Diarmaid.</span></p>
<lb n="2134"/>
<lb n="2135"/><p><span>“Raghad-sa isteach,” arsa mise,</span>
<lb n="2136"/><span>“& déanfad neamh-nídh de'n sgéal.”</span></p>
<lb n="2137"/>
<lb n="2138"/><p><span>Do tháinig duine de sna mnáibh liom,</span>
<lb n="2139"/><span>& do thug sí fíon, éadaighe & solus i</span>
<lb n="2140"/><span>gan-fhios léi chun an stábla.</span></p>
<lb n="2141"/>
<lb n="2142"/><p><span>Bhí geit i gcroidhe na ndaoine</span>
<lb n="2143"/><span>romham.  Do chonnaic duine aca teine</span>
<lb n="2144"/><span>ag teacht amach as béal an chapaill, &</span>
<lb n="2145"/><span>as cúl na spioraide.  Thar bhuaic an</span>
<lb n="2146"/><span>tighe, adubhairt duine eile, d'imthigh-</span>
<lb n="2147"/><span>eadar.  Dubhairt an tríomhadh duine</span>
<lb n="2148"/><span>go bhfacaidh sé ag imtheacht san aer</span>
<lb n="2149"/><span>thar an gcnoc iad, & gur fhás sgeití</span>
<lb n="2150"/><span>móra dearga ar an gcapall.  Níor</span>
<lb n="2151"/><span>shíl éinne aca gur bhí bean Taidhg a bhí</span>
<lb n="2152"/><span>ann, 'na céill nó ar buile, & go raibh</span>
<lb n="2153"/><span>sí anois ar lochta an stábla.</span></p>
<lb n="2154"/>
<lb n="2155"/><p><span>Do thugas cogar d'fhear an tighe, &</span>
<lb n="2156"/><span>do theann sé biotáille leis na daoinibh.</span>
<lb n="2157"/><span>Ba ghearr go raibh fiche duine aca ag</span>
<lb n="2158"/><span>innsint sgéalta ar spioraidíbh i n-éin-</span>
<lb n="2159"/><span>fheacht.</span></p>
<lb n="2160"/>
<lb n="2161"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="2162"/>
<lb n="2163"/><p><span>Níor chuireas aon tsuim ins na</span>
<lb n="2164"/><span>sgéaltaibh:  Bhíos ar bhearaibh nimhe ag</span>
<lb n="2165"/><span>feitheamh le tuairisg éigin ó lucht an</span></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="2166"/><p><span>stábla.  Bhí fear an tighe buadhartha</span>
<lb n="2167"/><span>leis siúd is nár leog sé air é.  Fé</span>
<lb n="2168"/><span>dheire bhuail Donnchadh isteach is é go</span>
<lb n="2169"/><span>meidhreach.  D'iarr sé ar an gcuid-</span>
<lb n="2170"/><span>eachtain leath-sgéal Dhiarmada do</span>
<lb n="2171"/><span>ghabháil, — “Níor mhór,” ar seisean,</span>
<lb n="2172"/><span>“do sna cailíníbh somhaltaisí beaga do</span>
<lb n="2173"/><span>thabhairt chun mná bhreoidhte ar an</span>
<lb n="2174"/><span>mbaile, & níor mhaith le Diarmaid iad</span>
<lb n="2175"/><span>do dhul 'n-a n-aonar ann.  Is gearr</span>
<lb n="2176"/><span>go mbeidh siad chughainn arís.”</span></p>
<lb n="2177"/>
<lb n="2178"/><p><span>Do thug sé cogar domh-sa & do</span>
<lb n="2179"/><span>shleamhnuigheas amach.  Ní rabhas</span>
<lb n="2180"/><span>nóimeat amuigh nuair do lean fear</span>
<lb n="2181"/><span>an tighe mé & do chuadhamar gan mhoill</span>
<lb n="2182"/><span>sa stábla.  Bhí lochta cláir air, i n-a</span>
<lb n="2183"/><span>gcoimeádtí coirce & féar.  Nuair</span>
<lb n="2184"/><span>chuadhamar ann bhí Tadhg féin go beo-</span>
<lb n="2185"/><span>ghlórach 'na shuidhe & buidéal biotáille</span>
<lb n="2186"/><span>ar cheann seana-bhosca aige, &</span>
<lb n="2187"/><span>Diarmuid 'n-a aice;  Máire & na</span>
<lb n="2188"/><span>cailíní 'n-a suidhe ar mhálaibh ann &</span>
<lb n="2189"/><span>scálaí té aca.  Bhíodar ag gáiridhe &</span>
<lb n="2190"/><span>siúd is go raibh ceann Mháire fúithi, bhí</span>
<lb n="2191"/><span>sí ag gáiridhe chomh maith leo.</span></p>
<lb n="2192"/>
<lb n="2193"/><p><span>“Airiú, a Thaidhg,” arsa mise, nuair</span>
<lb n="2194"/><span>do chonnac é féin & fear an tighe ag</span>
<lb n="2195"/><span>ól sláinte a chéile an tríomhadh huair.</span>
<lb n="2196"/><span>“Cad a dhéanfaidh an béal?  Bainfir</span>
<lb n="2197"/><span>an croiceann arís de.”</span></p>
<lb n="2198"/>
<lb n="2199"/><p><span>“Bíodh an d--l aige, a bhuachaill, ní</span>
<lb n="2200"/><span>ag tabhairt éan-ghearra-chainnt duit-se</span>
<lb n="2201"/><span>é.  Mairfead-sa chomh fada leis an</span>
<lb n="2202"/><span>mbéal soin féin.”</span>
<lb n="2203"/></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="2204"/><p><span>“Mairfir go díreach, a Thaidhg,”</span>
<lb n="2205"/><span>arsa fear an tighe, “& is iomdha</span>
<lb n="2206"/><span>bliadhain le congnamh Dé go sgar-</span>
<lb n="2207"/><span>faidh sibh féin le chéile.”</span></p>
<lb n="2208"/>
<lb n="2209"/><p><span>“Tá súil agam gur iomdha,” arsa</span>
<lb n="2210"/><span>Tadhg, “acht mo choinnséas gur dhóibir</span>
<lb n="2211"/><span>go sgarfainn le rud badh mheasa liom</span>
<lb n="2212"/><span>anocht 'ná é: 'sé sin, an créatúir mná</span>
<lb n="2213"/><span>soin ar an mála …  Féach, a Ghruagaigh,”</span>
<lb n="2214"/><span>ar sé, “cé'ca is deise a thagann gúna</span>
<lb n="2215"/><span>Nóra dhi ná an éide bhán úd a bhí uimpi</span>
<lb n="2216"/><span>ó chianaibh?”</span></p>
<lb n="2217"/>
<lb n="2218"/><p><span>“Ná bac an éide,” arsa mise, “acht</span>
<lb n="2219"/><span>ar ghrádh Dé & innis dom cad éirigh díbh</span>
<lb n="2220"/><span>sa bhaile, nó cad do thug annso mar</span>
<lb n="2221"/><span>seo sibh?”</span></p>
<lb n="2222"/>
<lb n="2223"/><p><span>“O, déanfaidh an capall tuilleadh</span>
<lb n="2224"/><span>dho” arsa Máire, “thar a sgaraidh sé</span>
<lb n="2225"/><span>léi.”</span></p>
<lb n="2226"/>
<lb n="2227"/><p><span>“Tá eagla orm go ndéanfaidh,”</span>
<lb n="2228"/><span>arsa Tadhg.  “Níor bh'éin-nídh í 'bheith</span>
<lb n="2229"/><span>ag ithe tobac sa bhaile, acht níor mhór</span>
<lb n="2230"/><span>di teacht annso ar bholaithe biotáille,</span>
<lb n="2231"/><span>& tabhairt fé bhaintreabhaigh a dhéanamh</span>
<lb n="2232"/><span>díom 'n-a theannta soin.”</span></p>
<lb n="2233"/>
<lb n="2234"/><p><span>“Agus imtheacht ins na daoinibh</span>
<lb n="2235"/><span>maithe le Máire,” arsa Diarmaid.</span></p>
<lb n="2236"/>
<lb n="2237"/><p><span>“Níl éan-truaigh agat dúinn, a</span>
<lb n="2238"/><span>Thaidhg,” arsa mise; “lean ar an</span>
<lb n="2239"/><span>sgéal nó tuitfead amach leat.”</span></p>
<lb n="2240"/>
<lb n="2241"/><p><span>“I lár na hoidhche,” arsa Tadhg,</span>
<lb n="2242"/><span>“d'éis tusa dár bhfágaint do tháinig</span>
<lb n="2243"/><span>tart orm; & nuair do chuireas sain i</span>
<lb n="2244"/><span>n-iúil do Máire do phreab sí 'n-a suidhe</span></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="2245"/><p><span>chun deoch d'fhághail dom.  Nuair</span>
<lb n="2246"/><span>d'osgail sí doras an “rúma” do</span>
<lb n="2247"/><span>chonnaic sí go raibh an capall sínte sa</span>
<lb n="2248"/><span>tslighe uirthe.  Do mhachtnaimh sí go</span>
<lb n="2249"/><span>raibh an capall d'éis turas fada do chur</span>
<lb n="2250"/><span>isteach an lá soin, & go raibh sí tuir-</span>
<lb n="2251"/><span>seach dá dheasgaibh.  Dá bhrígh sin níor</span>
<lb n="2252"/><span>mhaith lei í dhúiseacht, & 'sé rud do dhein</span>
<lb n="2253"/><span>sí ná a cos do chur tháirse chun gabháil</span>
<lb n="2254"/><span>ós a cionn suas chun na teine.  Acht</span>
<lb n="2255"/><span>díreach chomh luath is do bhí Máire & cos</span>
<lb n="2256"/><span>léi ar gach taobh de'n chapall do léim</span>
<lb n="2257"/><span>an capall 'n-a suidhe, & d'árduigh</span>
<lb n="2258"/><span>sí Máire ar a drom léi, & gan uimpe</span>
<lb n="2259"/><span>acht a léine codlata.”</span></p>
<lb n="2260"/>
<lb n="2261"/><p><span>“Do rug sí greim an duine bháidhthe</span>
<lb n="2262"/><span>ar mhuing uirthe, & do chuir sí béic</span>
<lb n="2263"/><span>aisti do dhúiseochadh na mairbh.  Do</span>
<lb n="2264"/><span>léimeas im shuidhe & siúd suas mé.</span></p>
<lb n="2265"/>
<lb n="2266"/><p><span>“A Mháire, Mháire,” arsa mise,</span>
<lb n="2267"/><span>“cad d'imthigh ort, nó cá bhfuil tú?”</span></p>
<lb n="2268"/>
<lb n="2269"/><p><span>“Táim annso,” arsa Máire, mar a</span>
<lb n="2270"/><span>bheadh sí thuas ag na madaíbh trasna.</span></p>
<lb n="2271"/>
<lb n="2272"/><p><span>Siúd ag cuardach di ar fuid na</span>
<lb n="2273"/><span>cistean mé.</span></p>
<lb n="2274"/>
<lb n="2275"/><p><span>“Annso, annso,” arsa Máire.</span></p>
<lb n="2276"/>
<lb n="2277"/><p><span>“Cá' n-ad?  Ca' n-ad?” arsa</span>
<lb n="2278"/><span>mise.  Lean Máire ar bhéiceach agus</span>
<lb n="2279"/><span>mise ar chuardach sa doircheadas.</span>
<lb n="2280"/><span>An deamhan nídh do gheobhainn le</span>
<lb n="2281"/><span>lasadh ann.  Fé dheire d'osgalas</span>
<lb n="2282"/><span>isteach an doras, mar bhí a fhios agam</span>
<lb n="2283"/><span>go raibh an ré ag taithneamh.  Do bhí</span>
<lb n="2284"/><span>an capall ag casadh tíompal istigh,</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="2285"/><p><span>mar bhí iongna uirthe cad iad na</span>
<lb n="2286"/><span>speabhraídidhe a bhí ag gabháil do</span>
<lb n="2287"/><span>Mháire; agus b'é toil an tsaoghail</span>
<lb n="2288"/><span>nuair osgalas an doras gur siúd</span>
<lb n="2289"/><span>amach an capall.  Do chuimhnigh sí ar</span>
<lb n="2290"/><span>an bpeataireacht do fuair sí annso</span>
<lb n="2291"/><span>ar maidin agus um thráthnóna, agus</span>
<lb n="2292"/><span>do dhein sí fé n-a dhéin.  “Tabhair</span>
<lb n="2293"/><span>rud do'n pháisde is tiocfaidh sé</span>
<lb n="2294"/><span>mbáireach.”  B'in é dhálta ag an</span>
<lb n="2295"/><span>gcapall.  Níor leogas uaim chomh bog</span>
<lb n="2296"/><span>soin í ámhthaigh.  D'aithnigheas annsoin</span>
<lb n="2297"/><span>cá raibh Máire, mar chonnac i</span>
<lb n="2298"/><span>n-achrann sa mhuing í; acht bhí an doras</span>
<lb n="2299"/><span>chumhang agus ní fhéadfainn dul ar</span>
<lb n="2300"/><span>cheann an chapaill.  Ní raibh éan bhac</span>
<lb n="2301"/><span>orm breith ar iarball uirthe ámhthaigh.</span>
<lb n="2302"/><span>Agus do rugas go dlúth, docht.  Amach</span>
<lb n="2303"/><span>an doras, & tríd an otrainn linn, —</span>
<lb n="2304"/><span>“reobhais, reobhais!” ag Máire, faid a</span>
<lb n="2305"/><span>bhí innte labhairt; agus “mhaoi, mhaoi!”</span>
<lb n="2306"/><span>agam-sa.  Acht níor thaithn an port</span>
<lb n="2307"/><span>soin leis an gcapall go háirighthe;</span>
<lb n="2308"/><span>mar badh ghearr gur chuir sí ins na</span>
<lb n="2309"/><span>cosaibh go dian, agus gur chaitheas-sa</span>
<lb n="2310"/><span>sgaoileadh léi.  Do bhí easpadh na</span>
<lb n="2311"/><span>mbróg ag goilleamh orm leis.  D'fill-</span>
<lb n="2312"/><span>eas isteach agus do chuireas umam</span>
<lb n="2313"/><span>mo bhalcaisidhe, agus do leanas an</span>
<lb n="2314"/><span>marcach chomh dian is dob fhéidir liom</span>
<lb n="2315"/><span>é.  Do bhíos i riochtaibh an anama do</span>
<lb n="2316"/><span>chailleamhaint le barr saothair nuair a</span>
<lb n="2317"/><span>bhuail Donnchadh ionnam ar an mbóthar</span>
<lb n="2318"/><span>agus d'innis sé dhom go raibh Máire</span></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2319"/><p><span>ar lámh na sábhála.  Do ghabhamair</span>
<lb n="2320"/><span>trasna na páirce a leith, & támaoid</span>
<lb n="2321"/><span>annso ó shoin.”</span></p>
<lb n="2322"/>
<lb n="2323"/><p><span>“Támaoid ró-fhada ann,” arsa</span>
<lb n="2324"/><span>Maire, “ag coimeád ár gcomhursan</span>
<lb n="2325"/><span>ó'n a gcuideachtain.”</span></p>
<lb n="2326"/>
<lb n="2327"/><p><span>“Na habair é,” arsa fear an tighe.</span>
<lb n="2328"/><span>“'Sé an sgéal is iongantaighe do</span>
<lb n="2329"/><span>chualadh riamh é; agus, a Mháire, is</span>
<lb n="2330"/><span>mór an sgannradh do fuarais.”</span></p>
<lb n="2331"/>
<lb n="2332"/><p><span>“Ní bhfuaireas, ní ad bhréagnughadh</span>
<lb n="2333"/><span>é,” arsa Máire, “mar ní cuimhin liom</span>
<lb n="2334"/><span>pioc de ó fhágas an doras.  Beidhmid</span>
<lb n="2335"/><span>ag imtheacht anois.  Tabharfidh an</span>
<lb n="2336"/><span>Gruagach an mí-ádh capaill sin roimis</span>
<lb n="2337"/><span>ar maidin, agus geobham féin an</span>
<lb n="2338"/><span>comhangar soir.  Fágfam sgéal na</span>
<lb n="2339"/><span>spioraide mar atá sé, óir ná feacaidh</span>
<lb n="2340"/><span>éinne eile sinn.</span></p>
<lb n="2341"/>
<lb n="2342"/><p><span>“Go dtugaidh Dia saoghal soghmhach</span>
<lb n="2343"/><span>díbh-se, a lánamha nuadh-phósda; go</span>
<lb n="2344"/><span>mairidh sibh ag á chéile, & go seachnaidh</span>
<lb n="2345"/><span>Sé ar dhroch-spioraidíbh an tsaoghail</span>
<lb n="2346"/><span>seo agus an tsaoghail eile sibh.”</span></p>
<lb n="2347"/>
<lb n="2348"/><p><span>(Críoch),</span>
<lb n="2349"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Annála na Tuatha III

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Annála na Tuatha III

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
