Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Síol Éabha</title><author><name type="main">Pádraic Ó Conaire</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LC059</note>
                         <note type="L">5</note>
                         <note type="B">1922</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LC059</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Síol Éabha</title><author>Pádraic Ó Conaire</author><imprint><publisher>Comhlucht Oideachais na hÉireann</publisher><date>1922</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>NEILL</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>NÍ raibh de sholus san tseómra acht a dtáinig</span>
<lb n="4"/><span>isteach thríd an bhfuinneóig ó'n lóchrann sráide a</span>
<lb n="5"/><span>bhí 'na sheasamh ag coirnéal an tighe, acht muna</span>
<lb n="6"/><span>raibh féin bhí bean ann agus í ag cur uisge ar na plann-</span>
<lb n="7"/><span>daibh a bhí i mbosgaibh ar leic na fuinneóige, agus ar</span>
<lb n="8"/><span>bhord bheag a bhí taobh istigh; do mhusg chumhartha an bhláith</span>
<lb n="9"/><span>bhuidhe is mó thug sí aire, acht nár dhearmad sí an fiúisia</span>
<lb n="10"/><span>ná na nóiníní dearga.  Anois agus arís do dhearcadh sí</span>
<lb n="11"/><span>anonn treasna na sráide cumhainge ar an teach thall;</span>
<lb n="12"/><span>an fhuinneóg a bhí ar aon áirde leis an gceann thríd ar</span>
<lb n="13"/><span>fhéach sí féin, bí sí gan sgáth gan dallóg, agus chonnaic</span>
<lb n="14"/><span>sí fear, óg, nach raibh mórán thar ocht mbliadhna déag,</span>
<lb n="15"/><span>shíltheá, 'na shuidhe ag bórd ar a raibh mórán leabhar agus</span>
<lb n="16"/><span>páipéar.  Bhí clocha ar an mbord freisin, agus ó am</span>
<lb n="17"/><span>go ham do bhriseadh sé blúire de chloich le casúr beag,</span>
<lb n="18"/><span>agus do thosuigheadh 'ghá sgrúdughadh.</span></p>
<lb n="19"/>
<lb n="20"/><p><span>Tháinig cat mór dubh treasna an úrláir, i seómra na</span>
<lb n="21"/><span>mná, agus a earball i n-áirde aige.  Do léim sé ar</span>
<lb n="22"/><span>chathaoir i bhfogus dhi.</span></p>
<lb n="23"/>
<lb n="24"/><p><span>"Bhain tú geit asam, a ghaduidhe dhuibh," ar sise.</span></p>
<lb n="25"/>
<lb n="26"/><p><span>Shuidh sí féin ag an bhfuinneóig.  Léim an cat dubh ar</span>
<lb n="27"/><span>a gualainn agus thosuigh ag crónán; acht ní ar an gcat</span>
<lb n="28"/><span>ná ar mhusg an bhláith bhuidhe bhí a haire acht ar an teach</span>
<lb n="29"/><span>thall.  Bhí an fear óg ós cionn na leabhar, agus ag baint</span>
<lb n="30"/><span>meabhrach as na clochaibh fós acht ní raibh aon áird ag an</span>
<lb n="31"/><span>mnaoi a bhí ag an bhfuinneóig air.  Ar na fearaibh a bhí</span>
<lb n="32"/><span>taréis a bheith ag obhair ar an taobh amuigh de'n teach a bhí</span>
<lb n="33"/><span>sí ag féachaint.  Bhí dréimre leo le balla an tighe fós</span>
<lb n="34"/><span>agus fear n-áirde air.  Bhí comhartha nuadh curtha aca</span>
<lb n="35"/><span>ar an teach, agus bhíodar ag féachaint air go bhfeicfidís</span>
<lb n="36"/><span>an raibh sé curtha suas i gceart aca.  Bhí an sean-cheann</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="37"/><p><span>a baineadh anuas leigthe isteach leis an mballa, Do léigh</span>
<lb n="38"/><span>an bhean a bhí ag an bhfuinneóig an t-ainm a bhí air:</span></p>
<lb n="39"/>
<lb n="40"/><p><span>MÍCHÉAL Ó CIARDHUBHÁIN</span>
<lb n="41"/><span>CEANNAIDHE ARBHAIR.</span></p>
<lb n="42"/>
<lb n="43"/><p><span>Tháinig bean amach as an tigh thall, agus d'fhéach sí go</span>
<lb n="44"/><span>géar ar an gcomhartha nua.  Bhí culaith bhaintreabhaighe</span>
<lb n="45"/><span>uirthi.  Bhí sí sásta leis an obair.  A hainm féin a bhí</span>
<lb n="46"/><span>ar an gcomhartha nua.  Ainm a fir a cailleadh, a bhí ar</span>
<lb n="47"/><span>an sean-cheann.  Cuireadh an sean-chomhartha isteach i</span>
<lb n="48"/><span>gcairt, agus d'imthigh an capall go roighin réidh suas an</span>
<lb n="49"/><span>tsráid.</span></p>
<lb n="50"/>
<lb n="51"/><p><span>Acht níor imthigh an bhean ó'n bhfuinneóig.  Bhí tuirse</span>
<lb n="52"/><span>uirthi.  Bhí sí go gnóthach i gcaitheamh an lae.  Bhí céird</span>
<lb n="53"/><span>mhaith aici, céird a bhí an-úsáideach do'n phobul.  Nuair a</span>
<lb n="54"/><span>bhíodh daoine i gcruadh-chás i gCathair na dTrí n-Uisge,</span>
<lb n="55"/><span>nuair a bhí an sean-droch-sgéal le n-aithris aca, — easbaidh</span>
<lb n="56"/><span>oibre, easbaidh airgid, easbaidh bidh, easbaidh 'ch uile shórt,</span>
<lb n="57"/><span>bhíodh cruadhóg uirthi-se.  Ag tabhairt cabhrach dhóibh a bhíodh</span>
<lb n="58"/><span>sí; an fear a raibh léine mhaith air, nó an bhean a raibh</span>
<lb n="59"/><span>bróga nach raibh ró-chaithte faoi n-a cosaibh, níor cháll</span>
<lb n="60"/><span>dóibh-san a bheith i n-easbaidh airgid, an fhaid is bhí sise</span>
<lb n="61"/><span>san gcathair.</span></p>
<lb n="62"/>
<lb n="63"/><p><span>Bean fhial a bhí innti an eadh?  Níorbh eadh, acht bean</span>
<lb n="64"/><span>chóir a raibh cluichéidí beaga clóbhuailte aici, agus é 'na</span>
<lb n="65"/><span>bhán agus 'na dhearg ortha, céard a bhéadh le n-íoch ag</span>
<lb n="66"/><span>an té d'iarrfadh cabhair uirthi.  Ma tante bhéaradh an</span>
<lb n="67"/><span>Franncach uirthi;  My uncle bhéaradh an Sasanach uirthi.</span>
<lb n="68"/><span>Níor tugadh uirthi i gCathair na dTrí n-Uisge acht Neill.</span>
<lb n="69"/><span>Ní raibh baoghal ar éinne a dhul amudha dá mbeidís ar a</span>
<lb n="70"/><span>lorg; d'fheicfeadh sé na trí liathróidí práis ós cionn a</span>
<lb n="71"/><span>dorais.</span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>D'fhan Neill féin ag an bhfuinneóig ag dearcadh anonn</span>
<lb n="74"/><span>ar theach an Chiardhubhánaigh agus ar an bhfear óg úd a bhí</span>
<lb n="75"/><span>ós cionn na leabhar, agus ar an gcomhartha nua.  Bhí</span>
<lb n="76"/><span>boladh cumhartha an mhusg bhuidhe 'na sróin; bhí an cat</span>
<lb n="77"/><span>mór, nó "an gaduidhe dubh" mar thugadh sí air, ar a gual-</span>
<lb n="78"/><span>ainn agus é ag crónán.  Acht bhí sise ag déanamh na</span>
<lb n="79"/><span>smaointe.</span>
<lb n="80"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="81"/><p><span>Gach uile oidhche le naoi mbliadna déag do shuidheadh Neill</span>
<lb n="82"/><span>ag an bhfuinneóig seo, ag féachaint anonn ar theach an</span>
<lb n="83"/><span>Chiardhubhánaigh agus ar an sean-chomartha céirde úd a bhí</span>
<lb n="84"/><span>ar an mballa; cheap sí go raibh athrughadh mór ar an</span>
<lb n="85"/><span>saoghal óir nach bhfaca sí anocht é.  Thosuigh sean-chuimhní</span>
<lb n="86"/><span>ag teacht chuici dá míle buidheachas.  I dtosach bhí na</span>
<lb n="87"/><span>sean-chuimhní seo gan cruth gan cuma, mar bheadh ceóbhrán</span>
<lb n="88"/><span>bheadh ag imtheacht roimh an ngaoith.  Acht bhíodar ag éirghe</span>
<lb n="89"/><span>níos chruinne agus níos beachta i leabaidh a chéile, go</span>
<lb n="90"/><span>rabhadar 'na pioctúiríbh beódha soiléire os comhair a súl</span>
<lb n="91"/><span>agus iad ag teacht agus ag imtheacht gan faoiseamh.</span></p>
<lb n="92"/>
<lb n="93"/><p><span>Ní fhaca sí an teach thall; ní fhaca sí sgoláire na</span>
<lb n="94"/><span>leabhar agus na gcloch; ní fhaca sí an comhartha nua, a</span>
<lb n="95"/><span>raibh ainm bhaintreabhaighe an Chiardhubhánaigh air, bíodh is</span>
<lb n="96"/><span>gurab é sin a chuir ag sean-chuimhneamh i dtosach í.  Acht</span>
<lb n="97"/><span>chonnaic sí pioctúir ós comhair a súl.  Chonnaic sí fear</span>
<lb n="98"/><span>óg caol a raibh dhá shúil ghlasa 'na cheann, dhá shúil ghlasa</span>
<lb n="99"/><span>ghreannmara a bhíodh ag síor-mhagadh faoi gach n-aon.  Ag</span>
<lb n="100"/><span>gábhail thar fhuinneóig an tsiopa dhó, féachann sé isteach,</span>
<lb n="101"/><span>ar an bpointe chéadna is d'fhéach sise amach.  Seasann</span>
<lb n="102"/><span>sé … féacann sé arna hearraidhe ata 'sa bhfuinneóig,</span>
<lb n="103"/><span>feiceann sé an bhean óg …</span></p>
<lb n="104"/>
<lb n="105"/><p><span>Acht nach fada an t-achar naoi mbliadhna déag?</span></p>
<lb n="106"/>
<lb n="107"/><p><span>D'éirigh an bhean a bhí ag an bhfuinneóig.  Chuaidh go</span>
<lb n="108"/><span>doras an tseómra Bhain sí anuas grafgréine a bhí</span>
<lb n="109"/><span>crochta ar an mballa agus d'fhéach go géar air leis an</span>
<lb n="110"/><span>solus a bhí chuici isteach ó'n tsráid.  Leig sí osna trom.</span>
<lb n="111"/><span>í féin a bhí ann, nuair á bhí sí seacht mbliadna déag</span>
<lb n="112"/><span>d'aois.  Bíodh is go raibh an grafgréine sean, agus é</span>
<lb n="113"/><span>sgríobhtha ar stáin ghlas, bheadh fhios ag duine gan sean-</span>
<lb n="114"/><span>chuimhne ar bith a bheith aige, go raibh Neill dathamhail an</span>
<lb n="115"/><span>uair sin.  Agus ní bheadh sé ag dul amudha go mór dá</span>
<lb n="116"/><span>n-abradh sé go dtiocfadh fear óg na súl nglas ngreann-</span>
<lb n="117"/><span>mhar arís.</span></p>
<lb n="118"/>
<lb n="119"/><p><span>Agus tháinig.  Nach bhfaca Neill é anois féin biodh is</span>
<lb n="120"/><span>go raibh ocht mbliadna déag imthighthe ó shoin.  Chonnaic sí</span>
<lb n="121"/><span>anois féin é, bíodh is gur ar an sgoláire úd a bhí cromtha</span>
<lb n="122"/><span>ós cionn na leabhar a bhí sí ag féachaint.</span></p>
<lb n="123"/>
<lb n="124"/><p><span>Bhuail sé isteach lá dá raibh sí féin ag tabhairt aire</span>
<lb n="125"/><span>do'n tsiopa.  Nach é a croidhe bhí ag léimnigh nuair chon-</span>
<lb n="126"/><span>naic sí é!  Ní raibh aon tsúil aici leis ár ndóig.</span></p>
<lb n="127"/>
<lb n="128"/><p><span>Leag sé uaireadóir ar an gclár.</span>
<lb n="129"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="130"/><p><span>"Cé mhéad?" ar seisean, agus sin é an chéad fhocal</span>
<lb n="131"/><span>chuala sí uaidh ariamh.</span></p>
<lb n="132"/>
<lb n="133"/><p><span>D'innis sí sin dó.</span></p>
<lb n="134"/>
<lb n="135"/><p><span>"Cé'n t-ainm atá ort?" ar sise agus peann 'na</span>
<lb n="136"/><span>glaic aici.</span></p>
<lb n="137"/>
<lb n="138"/><p><span>"Micheál Ó Ciardhubháin."</span></p>
<lb n="139"/>
<lb n="140"/><p><span>Sgríobh sí ar chluichéid bheag é.  Tháinig luisne 'na</span>
<lb n="141"/><span>gruadh.  Thug sí an t-airgead agus an cluichéid dhó.</span>
<lb n="142"/><span>Dubhairt sé rud éigin faoi n-a athair nár chuir an t-airgead</span>
<lb n="143"/><span>chuige i n-am, acht bhí a dhá shúil chomh beodha agus chomh</span>
<lb n="144"/><span>magamhail sin is gur cheap an cailín go raibh a phócaí</span>
<lb n="145"/><span>lán.</span></p>
<lb n="146"/>
<lb n="147"/><p><span>Cérbh é?  Cérbh é an t-athair nár chuir an t-airgead</span>
<lb n="148"/><span>chuige i n-am?  Céard a bhí sé a dhéanamh i gCathair na</span>
<lb n="149"/><span>dTrí n-Uisge?  B'shin iad na ceisteanna chuir an cailín</span>
<lb n="150"/><span>óg uirthí féin nuair d'imthigh sé, Cheap sí gur léithi féin</span>
<lb n="151"/><span>fheiceál tháinig sé, acht ní dhearna sí acht gáiridh nuair</span>
<lb n="152"/><span>a cheap.  Thaithnigh a ghlór leis an gcailín.  Agus an dá</span>
<lb n="153"/><span>shúil ghlasa bheodha ghreannmhara úd a bhí aige!  Agus a</span>
<lb n="154"/><span>cheann catach!  Bhí súil ag an gcailín go dtiocfadh sé</span>
<lb n="155"/><span>arís; bhí súil aici go gcuirfeadh a athair an t-airgead</span>
<lb n="156"/><span>chuige — le n-a uaireadóir fhághail.  Cheap sí go mba mhór</span>
<lb n="157"/><span>an peacadh é dá gcailleadh sé é.  Acht mise mo bhan-</span>
<lb n="158"/><span>naidhe nar chaill.  Tháinig sé arís agus arís eile, agus</span>
<lb n="159"/><span>tráthmhail go leór is í féin a bhíodh 'san siopa i gcomhnuidhe.</span></p>
<lb n="160"/>
<lb n="161"/><p><span>Casadh le chéile go minic iad 'na dhiaidh sin; ar an</span>
<lb n="162"/><span>Aifrionn mhoch Dia Domhnaigh i Seipéil Naoimh Eóin; ar</span>
<lb n="163"/><span>an tsráid nuair bhíodh sí ag siopadóireacht; ar an loch</span>
<lb n="164"/><span>nuair a théideadh sí féin agus a hathair ag iomhramh ar</span>
<lb n="165"/><span>an Domhnach d'fheiceadh sí uaithi é 'na bhád féin.  Faoi</span>
<lb n="166"/><span>Bhealtaine bhíodh an Choróin Mhuire 'san seipéal gach</span>
<lb n="167"/><span>oidhche; bhí seisean ann an tarna hoidhche — cárbh fhios dó</span>
<lb n="168"/><span>go mbíodh sise ann? …  Acht d'éirigh sí an-mhór le</span>
<lb n="169"/><span>Micheál Ó Ciarbhdhubháin …</span></p>
<lb n="170"/>
<lb n="171"/><p><span>D' éirigh an sgoláire óg a bhí 'san teach, thall, ar</span>
<lb n="172"/><span>cuireadh an comhartha nua air; sín sé na géaga; d' fhéach</span>
<lb n="173"/><span>sé i dtreó na fuinneoige.  Do gheit Neill.  Ó nach é bhí</span>
<lb n="174"/><span>cosamhail le n-a athair!</span></p>
<lb n="175"/>
<lb n="176"/><p><span>Bíodh is gur i musg an bhláith bhuidhe bhí na súile</span>
<lb n="177"/><span>sáithte aici, is ar an lá úd a ndeachaidh sí ag iomramh</span>
<lb n="178"/><span>ar an loch le athair an sgoláire óig úd thall a bí ag</span>
<lb n="179"/><span>síneadh na ngéag anois bhí Neill ag cuimhneamh.  Lá</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="180"/><p><span>breagh gréine i dtús Samhraidh a bhí ann.  Bhí an tír faoi</span>
<lb n="181"/><span>bhláth.  An loch 'n-a sgathán mór lonnrach airgid sínte</span>
<lb n="182"/><span>amach uatha ar gach taobh.  An bád beag ag gluaiseacht</span>
<lb n="183"/><span>thríd an uisge go réidh sochair mar dhuine a bheadh ar</span>
<lb n="184"/><span>leic-oidhre.  Eisean ag iomramh; sise ar an stíur.  Le</span>
<lb n="185"/><span>gach buille iomraimh leigeadh sé siar é féin mar bheadh</span>
<lb n="186"/><span>sé ag imtheacht uaithi, acht go bhfilleadh sé ar an athbhuille</span>
<lb n="187"/><span>agus thosóchadh an bheirt ag gáiridh mar bheidís beirt ar</span>
<lb n="188"/><span>aon intinn faoi rud éigin.  Agus bhí — mheasadar beirt</span>
<lb n="189"/><span>go mba bhreagh í an óige, nach raibh aon tsaidhbhreas ann</span>
<lb n="190"/><span>acht í.  Ag teacht a bhaile dhóibh thráthnóna …</span></p>
<lb n="191"/>
<lb n="192"/><p><span>Nuair a bhí an méid sin de'n sgéal aithbheodhuighthe ag</span>
<lb n="193"/><span>an mnaoi a bhí ag an bhfuinneoig d' éirigh sí 'na seasamh,</span>
<lb n="194"/><span>agus do labhair ós árd:</span></p>
<lb n="195"/>
<lb n="196"/><p><span>"An mbeadh t'athair sásta?" ar seisean.</span></p>
<lb n="197"/>
<lb n="198"/><p><span>"Bheadh," arsa mise.</span></p>
<lb n="199"/>
<lb n="200"/><p><span>"Agus tá tú féin sásta, ar ndóigh?"</span></p>
<lb n="201"/>
<lb n="202"/><p><span>"Nach ort atá an magadh!" arsa mise.</span></p>
<lb n="203"/>
<lb n="204"/><p><span>Shuidh an bhean cois na fuinneóige arís.  "Agus phós</span>
<lb n="205"/><span>sé Brighid Ní Ruadháin, agus mise agus mo mhuinntir ag</span>
<lb n="206"/><span>fanacht leis 'san Séipéil!" ar sise go searbh.  "Sí</span>
<lb n="207"/><span>Brighid ba chionntach.  Ghoid sí uaim é.  Acht, a Bhrighid …"</span>
<lb n="208"/><span>D'éirigh Neill 'na seasamh agus bhagair sí a lamh ar an</span>
<lb n="209"/><span>teach thall agus ar an sgoláire óg.  "Acht nár téidhidh</span>
<lb n="210"/><span>mé faoi 'n gcré, a Bhrighid …"</span></p>
<lb n="211"/>
<lb n="212"/><p><span>Chuir sí cosg léithi féin; chonnaic sí Brighid Ní Ruadh-</span>
<lb n="213"/><span>áin, baintreabhach an Chiardhubhánaigh 'san seómra thall ag</span>
<lb n="214"/><span>labhairt leis an sgoláire óg.  Chuir seisean a chuid</span>
<lb n="215"/><span>leabhar, agus a chuid cloch i dtaisge.  An fhéachaint thug</span>
<lb n="216"/><span>an sgoláire óg d'á mháthair chuaidh sí go croidhe 'san</span>
<lb n="217"/><span>mhnaoi i bhfus mar bheadh sgian ghéar.  Phóg an mháthair é,</span>
<lb n="218"/><span>(nós a bhí aici ó fágadh 'na baintreabhaigh í) agus d'imthigh</span>
<lb n="219"/><span>léithi le dul a chodladh.</span></p>
<lb n="220"/>
<lb n="221"/><p><span>D'fhan Neill ag an bhfuinneoig 'na teach féin.  Na</span>
<lb n="222"/><span>sean-chuimhní bhí ag teacht chuici le dhá uair, acht a d'imthigh</span>
<lb n="223"/><span>arís mar bheadh lóchan roimh an ngaoith, do múnluigheadh</span>
<lb n="224"/><span>agus do daingneadh agus do fuinneadh 'na chéile iad;</span>
<lb n="225"/><span>do hathruigheadh a gcruth agus a nádúr; ní sean-chuimhní</span>
<lb n="226"/><span>bhí ionnta anois acht smaointe; smaointe troma bróin</span>
<lb n="227"/><span>agus fuatha a bhí ionnta, acht go raibh an fuath ag fághail</span>
<lb n="228"/><span>treise ar an mbrón gach uile noiméad; níor fhéad sí</span>
<lb n="229"/><span>an fuath sin a dhíbirt; níor fhéad sí a dhul uaidh, agus</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="230"/><p><span>do ghein an fuath an díoghaltas.  Rud corpardha, ceap</span>
<lb n="231"/><span>sise, a bhí 'san ndíoghaltas seo; rud b'uathbásaighe agus</span>
<lb n="232"/><span>ba mhilltighe agus ba ghránda ná an t-athair a ghein é;</span>
<lb n="233"/><span>rud beó, rud namhaideamhail a bhí ann dar léithi, agus</span>
<lb n="234"/><span>d'éirigh sí de gheit le n-a throid.  Chuir sí a dhá láimh</span>
<lb n="235"/><span>amach uaithi leis an namhaid nuadh seo a chongbháil siar;</span>
<lb n="236"/><span>bhí comhrac mór ann; amach léithi go beo as an seómra;</span>
<lb n="237"/><span>chaith sí féin ar a ghlúnaibh ós comhair altóra bige a bhí</span>
<lb n="238"/><span>cois a leabthan; focal níor tháinig as a béal, acht ag</span>
<lb n="239"/><span>luasgán anonn agus anall dhi, ós comhair na haltóra</span>
<lb n="240"/><span>bhí sí féin 'na paidir, 'na paidir bheo.</span></p>
<lb n="241"/>
<lb n="242"/><p><span>Bhí an namha faoi chois aici cheap sí … acht dhúisigh</span>
<lb n="243"/><span>sí sean-Cháit, an bhean aimsire bhí aici, le n-a ghéar-ghol.</span></p>
<lb n="244"/>
<lb n="245"/><p><span>Ar maidin d'osgail Neill an siopa mar ba gnáthach</span>
<lb n="246"/><span>léithi ar leath-uair thar éis a seacht.  Fíor-chorr-dhuine a</span>
<lb n="247"/><span>thaghadh isteach chomh moch sin, agus dá dtagadh chuireadh</span>
<lb n="248"/><span>sean-Cháit iallach ortha fanacht, go dtagadh a maighstreás</span>
<lb n="249"/><span>abhaile ó Aifrionn a hocht.</span></p>
<lb n="250"/>
<lb n="251"/><p><span>Acht an mhaidin seo ní raibh an siopa acht fosgailte</span>
<lb n="252"/><span>go bhfaca Neill féin bean chos-nochta chuici i leith treasna</span>
<lb n="253"/><span>na sráide.  Bean bheag fhaiteach a bhí innti, agus sgeoin</span>
<lb n="254"/><span>'na dhá súil.  Cheapthá uirthi, ar a siubhal, ar an mbéal</span>
<lb n="255"/><span>lag, ar an bhféachaint bheo thapaidh a bhí 'na súilibh, gurabh</span>
<lb n="256"/><span>í féin an fhaitchíos i bhfuirm mná.  Bean de na mnáibh</span>
<lb n="257"/><span>beaga craidhte sin feictear go minic i measg na mbocht</span>
<lb n="258"/><span>'sna bailtib móra a bhfuil a n-uile ghníomh 'na leithsgéal</span>
<lb n="259"/><span>go bhfuilid beo ar chor ar bith.  Bhí naoidhneán le n-a</span>
<lb n="260"/><span>brollach.</span></p>
<lb n="261"/>
<lb n="262"/><p><span>Leag sí an bheart mhór a bhí ar iomhcur aici ós cómhair</span>
<lb n="263"/><span>Neill, mar dhuine a bheadh ag déanamh iodhbairte.</span></p>
<lb n="264"/>
<lb n="265"/><p><span>B'fhearr le Neill an diabhal féin fheiceál ná í an tráth</span>
<lb n="266"/><span>seo de mhaidin; ní raibh aon olc aici dhi, acht bhí uirthi an</span>
<lb n="267"/><span>námha casadh léithi agus í 'na suidhe ag an bhfuinneóig</span>
<lb n="268"/><span>a chur faoi chois.  Cuid de ghleacaidheacht an namhad sin</span>
<lb n="269"/><span>an bhean seo a seoladh chuici sul a ndeacha sí ar an</span>
<lb n="270"/><span>Aifrionn; nár cheap sí aréir gurabh é fear na mná bige</span>
<lb n="271"/><span>a chuideochadh leithi le sásamh a bhaint amach, le díoghaltas</span>
<lb n="272"/><span>a bhaint de na Ciardhubhánaigh?  Fear mór óil a bhí ann,</span>
<lb n="273"/><span>agus da mbeadh sé féin agus an sgoláire óg na</span>
<lb n="274"/><span>gcomráidibh …  Féach an chaoi ar imthigh a athair; dá</span>
<lb n="275"/><span>leigfeadh a bhean dhó nach marbhóchadh sé é féin leis? …</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="276"/><p><span>Bhí an dúil 'san bhfuil ag na Ciardhubhánaigh cheap sí.</span>
<lb n="277"/><span>Acht ní leigfeadh Brighid braon thar an tairsigh …</span></p>
<lb n="278"/>
<lb n="279"/><p><span>A Neill! a Neill! níl an namha faoi chos agad fós!</span></p>
<lb n="280"/>
<lb n="281"/><p><span>D'osgail Neill an bheart a leag an bhean eile ar an</span>
<lb n="282"/><span>gclár.  Gúna fada lín-éadaigh a bhí an-fhada an-gheal an-</span>
<lb n="283"/><span>chumhang 'san gcabhail, gúna naoidhe nua-bheirthe an chéad</span>
<lb n="284"/><span>rud ar leag sí lámh air.  Leag sí ar leath-taobh é.</span></p>
<lb n="285"/>
<lb n="286"/><p><span>"Nach bhfuil sé ag obair," arsa Neill leis an mnaoi</span>
<lb n="287"/><span>bhig.</span></p>
<lb n="288"/>
<lb n="289"/><p><span>"Tá, acht tá a raibh againn ólta aige.  Bhí saoire</span>
<lb n="290"/><span>beag aige … tá sé ag ól le ceithre lá … anois</span>
<lb n="291"/><span>a dhúisigh sé … leagfaidh sé an teach orm mara</span>
<lb n="292"/><span>bhfuigh' mé cúpla gloine fuisgi dhó …</span></p>
<lb n="293"/>
<lb n="294"/><p><span>Bhain Neill cúpla léine as an mbeart; chupla léine</span>
<lb n="295"/><span>gan muinchillí a bhí chomh beag bídeach sin is nach dtéidh-</span>
<lb n="296"/><span>idís ar bhabóig, cheapthá.  Leag sí os cionn an ghúna fada</span>
<lb n="297"/><span>báin iad.</span></p>
<lb n="298"/>
<lb n="299"/><p><span>"An dhroch-chomhluadar," arsa Neill, "marach an droch-</span>
<lb n="300"/><span>chomhluadar ní ólfadh sé …</span></p>
<lb n="301"/>
<lb n="302"/><p><span>Bhain sí dhá phéire bróg (stocaí thug Neill ortha) as an</span>
<lb n="303"/><span>mbeart.</span></p>
<lb n="304"/>
<lb n="305"/><p><span>"Mé féin a chniotál iad," ars an bhean bheag, "fhéach</span>
<lb n="306"/><span>na ribíní breághtha chuireas ionnta ionnós nach dtuitidís</span>
<lb n="307"/><span>d'á chosaibh."</span></p>
<lb n="308"/>
<lb n="309"/><p><span>Shíl an naoidhneán breith ortha: níor éirigh leis.</span></p>
<lb n="310"/>
<lb n="311"/><p><span>"An dhroch-chomhluadar …" arsa Neill, agus í ag</span>
<lb n="312"/><span>leagaint na mbróg (nó na stocaí) os cionn an ghúna</span>
<lb n="313"/><span>fhada bháin.</span></p>
<lb n="314"/>
<lb n="315"/><p><span>Chuaidh an sgoláire óg, mac an Chiardhubánaigh thar an</span>
<lb n="316"/><span>doras.</span></p>
<lb n="317"/>
<lb n="318"/><p><span>"Féach an fear óg sin," arsa Neill, "ní Ólann sé</span>
<lb n="319"/><span>braon; ní théidheann sé 'sa droch-chuideachtain."</span></p>
<lb n="320"/>
<lb n="321"/><p><span>Leag Neill cóta beag bídeach de'n fhlainnin ghorm ós</span>
<lb n="322"/><span>cionn na n-earraidhe eile; cóta beag bídeach a rinneadh</span>
<lb n="323"/><span>leis an bhfuacht a chongbháil ó mín-chneas bhog chumhartha a</span>
<lb n="324"/><span>mhórdhachta a bhí ann.  Shíl seisean breith air, níor leig</span>
<lb n="325"/><span>a mháthair dhó, bíodh is gurabh é a chóta féin é.</span></p>
<lb n="326"/>
<lb n="327"/><p><span>"Marach an droch-chomhluadar ní bheadh orm a theacht</span>
<lb n="328"/><span>chugat-sa leis na hearraidhe seo … marach iad nach é</span>
<lb n="329"/><span>bheadh go sásta ag imtheacht ar fud na tíre ag bailiughadh</span>
<lb n="330"/><span>luibheanna dhó féin agus 'gá sgrúdughadh," ars an bhean</span>
<lb n="331"/><span>bheag go lag-ghlórach.</span>
<lb n="332"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="333"/><p><span>Bhain Neill brat mór bán a cniotaladh le n-a mhór-</span>
<lb n="334"/><span>dhacht a cosaint ar ghaoith agus ar fhearthainn as an</span>
<lb n="335"/><span>mbeart.  Chonnaic sí an sgoláire óg ag gabhail thar an</span>
<lb n="336"/><span>doras an ath-uair.</span></p>
<lb n="337"/>
<lb n="338"/><p><span>"Beag baoghal go n-ólfadh sé an oiread," arsa Neill,</span>
<lb n="339"/><span>"dá mbeadh sé i gcuideachtain an fhir óig sin …</span>
<lb n="340"/><span>bíonn an bheirt aca ag imtheacht ar fud na tíre; eisean</span>
<lb n="341"/><span>ag bailiughadh luibheanna …</span></p>
<lb n="342"/>
<lb n="343"/><p><span>Níor fhéad Neill a tuilleadh a rádh.  Níor cheap sí</span>
<lb n="344"/><span>an méid sin féin a rádh, acht sgior an chainnt uaithi dhá</span>
<lb n="345"/><span>buidheachas.  Bhí an namha ag gabháil dhi; bhí an rud mór</span>
<lb n="346"/><span>corpardha cheap sí a chlaoidh aréir ag drannadh léithi.</span>
<lb n="347"/><span>Dá mbeadh an sgoláire óg 'na chomráide ag fear na</span>
<lb n="348"/><span>mná seo, ní fada go mbeadh AN BHEIRT 'san droch</span>
<lb n="349"/><span>chuideachtain; ní fada go n-ólfadh an scoláire óg braon;</span>
<lb n="350"/><span>ní fada go mbeadh an dúil nimhe ann … ní fada go</span>
<lb n="351"/><span>mbeadh croidhe cráidhte ag a mháthair — aici siúd a ghoid</span>
<lb n="352"/><span>an fear uaithi féin.  Sin é cheap Neill, acht níor dhubhairt</span>
<lb n="353"/><span>sí acht:</span></p>
<lb n="354"/>
<lb n="355"/><p><span>"An t-airgead céadna ata uait is docha?"</span></p>
<lb n="356"/>
<lb n="357"/><p><span>"An t-airgead céadna," ars' an bhean eile, "…</span>
<lb n="358"/><span>acht," ar sise, agus Néill ag tabhairt an airgid dhi,</span>
<lb n="359"/><span>"acht bheadh sé an-deacair iad a thabhairt le chéile."</span></p>
<lb n="360"/>
<lb n="361"/><p><span>"Fág fúm-sa é," arsa Neill, "socrócaidh mise dhuit</span>
<lb n="362"/><span>é, feicfidh tú féin."</span></p>
<lb n="363"/>
<lb n="364"/><p><span>Níor cheap Neill é a rádh Níor cheap sí é a dhéanamh</span>
<lb n="365"/><span>acht bhí an námha 'na gar agus é d'á gríosadh.  Bhí sé ag</span>
<lb n="366"/><span>fághail an ceann-is-feárr uirthi."</span></p>
<lb n="367"/>
<lb n="368"/><p><span>"Má dhéanann tú sin dom," ars' an bhean "deamhan</span>
<lb n="369"/><span>lá fad 's mhaireas mé nach n-abróchaidh mé paidir ar do</span>
<lb n="370"/><span>shon."</span></p>
<lb n="371"/>
<lb n="372"/><p><span>D'imthigh sí.  Chuaidh Neill siar san tseómra a bhí ar</span>
<lb n="373"/><span>creathadh.  Cheap sí an sean-chloca a chur uirthi le dhul</span>
<lb n="374"/><span>chuig Aifrionn a hocht, mar rinne sí le hocht mbliadhna</span>
<lb n="375"/><span>déag, acht nuair a rug sí ar an gclóca le n-a chur</span>
<lb n="376"/><span>uirthi féin, d'fháisg sí a béal, chaith sí an clóca uaithi</span>
<lb n="377"/><span>arís agus d'imthigh léithi suas an staighre.</span></p>
<lb n="378"/>
<lb n="379"/><p><span>Shuidh sí san gcathaoir mhóir cois na fuinneóige.</span>
<lb n="380"/><span>Dhearc sí anonn ar theach an Chiardhubhánaigh.  Bhí an</span>
<lb n="381"/><span>sgoláire óg 'san seómra thall, agus é ag cur lóin</span>
<lb n="382"/><span>agus gléas briste cloch i mála.  Bhí a mháthair ag doras</span>
<lb n="383"/><span>an tighe.  Bhí Neill go smaointeach agus í ag féachaint</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="384"/><p><span>anonn ar an mbeirt thall; an mac 'san seomra shuas</span>
<lb n="385"/><span>an staighre; an mháthiar a an doras Acht pé smaointe</span>
<lb n="386"/><span>bhí 'na ceann níor nochtuigheadh 'na gnúis iad.  Ní shíltheá</span>
<lb n="387"/><span>uirthi acht gurbh ag fághail boladh an mhuisg a bhí sí; ní</span>
<lb n="388"/><span>shíltheá uirthi acht gur ag éisteacht leis "an ngaduidhe</span>
<lb n="389"/><span>dubh" ag crónán a bhí sí.</span></p>
<lb n="390"/>
<lb n="391"/><p><span>Buaileadh clog an Aifrinn.  Níor éirigh Neill.  Ní</span>
<lb n="392"/><span>dhéarna sí acht a béal d'fháisgeadh.</span></p>
<lb n="393"/>
<lb n="394"/><p><span>Tar éis tamaill d'éirigh sí de geit.  Chuaidh sí chuig</span>
<lb n="395"/><span>an sgathán a bhí ós cionn an teinteáin, agus do dhearc</span>
<lb n="396"/><span>sí uirthi féin ann.  Chraith sí a ceann.</span></p>
<lb n="397"/>
<lb n="398"/><p><span>"Ó táim ró-shean," ar sise léithi féin, "níl seisean</span>
<lb n="399"/><span>acht ocht mbliadhna déag."</span></p>
<lb n="400"/>
<lb n="401"/><p><span>D'fháisg sí an béal arís.  D'fhan sí achar beag 'na</span>
<lb n="402"/><span>seasamh mar bheadh sí ag éisteacht le rud éigin.  Thug</span>
<lb n="403"/><span>sí coisméag … sheas sí aris … thug sí coisméag</span>
<lb n="404"/><span>eile, agus síos léithi.  Rug sí ar an sean-chlóca sróil</span>
<lb n="405"/><span>a bhí liath-ghlas leis an aois, rug sí ar an hata beag</span>
<lb n="406"/><span>dubh a raibh an cleite éin ag éirghe i n-áirde go</span>
<lb n="407"/><span>péacach as, agus chuir sí ortha iad.  Bhuail sí amach ar am</span>
<lb n="408"/><span>tsráid.  Acht má bhí daoine i gCathair na dTrí nUisge</span>
<lb n="409"/><span>nach ndeachaidh ag obair go bhfeicidís Neill ag gábhail</span>
<lb n="410"/><span>thar an doras agus í ag dul ar an Aifrionn, bhíodar</span>
<lb n="411"/><span>deireannach an mhaidin seo, mar ní fhacadar í.  Dá</span>
<lb n="412"/><span>mbeidís ag ceann sráide bige, i n-aice leis an loch,</span>
<lb n="413"/><span>d'fheicfidís bean bheag dhubh a raibh sean-chlóca uirthi a</span>
<lb n="414"/><span>bhí liath-ghlas leis an aois, agus hata a raibh cleite éin</span>
<lb n="415"/><span>ag eirghe i n-áirde go péachach as, agus d'feicfidís an</span>
<lb n="416"/><span>bhean bheag seo ag dul isteach i dteach na mná a thug an</span>
<lb n="417"/><span>bheart chuici ar maidin.</span></p>
<lb n="418"/>
<lb n="419"/><p><span>An oidhche chéadna nuair a dúnadh an siopa, bhí Neill</span>
<lb n="420"/><span>ag an bhfuinneoig.  Chonnaic sí beirt fhear ag gabhail an</span>
<lb n="421"/><span>tsráid, agus dá mhála ar iomchur aca.  Bhí an sgoláire</span>
<lb n="422"/><span>óg ar dhuine aca, agus níor sgar an fear eile leis go</span>
<lb n="423"/><span>raibh sé ag an doras.  Fear na mna úd tháinig chuici ar</span>
<lb n="424"/><span>maidin do b'eadh an fear eile.</span></p>
<lb n="425"/>
<lb n="426"/><p><span>An t-aiteas bhíos ar snámhaidhe a d'fhan tamall ar</span>
<lb n="427"/><span>bhruach an uisge ar eagla go mbeadh sé ro-fhuar agus</span>
<lb n="428"/><span>nár airigh fuar chor ar bith nuair a bhí sé istigh — sin é</span>
<lb n="429"/><span>an t-aiteas a bhí ar Neill nuair a chonnaic sí an bheirt úd</span>
<lb n="430"/><span>i bhfochair a chéile.  Rinne sí gáiridh … agus ma dhúisigh</span>
<lb n="431"/><span>sí sean-Cháit an oidhche sin ní le géar-ghol a dhúisigh sí í.</span>
<lb n="432"/></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="433"/><p><span>Bhí an bhuaidh ag an námhaid.</span></p>
<lb n="434"/>
<lb n="435"/><p><span>Bhí dúil mór ag Neill i mbainne gabhar.  Gach uile</span>
<lb n="436"/><span>Dhomhnach 'san mbliadhain bhuaileadh sí amach i ndiaidh</span>
<lb n="437"/><span>Aifrinn a haondhéag. agus do théidheadh sí siar an bóthar</span>
<lb n="438"/><span>le taobh an locha.  Bíodh an sean-chlóca sróil uirthi agus an</span>
<lb n="439"/><span>hata a raibh an chleite éin ag eirghe i n-áirde as go</span>
<lb n="440"/><span>péacach; bhíodh sgáth fearthainne ós a cionn nuair a bhíodh</span>
<lb n="441"/><span>an bhaisteach ann; bhíodh an ceann céadna ós a cionn</span>
<lb n="442"/><span>nuair a bhíodh teas mór ó'n ngréin.  Focal ní labhaireadh</span>
<lb n="443"/><span>sí le éinne, acht í ag imtheacht roimpi i gcomhnuidhe go</span>
<lb n="444"/><span>sroicheadh sí teach beag a bhí le taobh an locha timcheall</span>
<lb n="445"/><span>'s dhá mhíle go leith ó Chathair na dTrí nUisge.  Do</span>
<lb n="446"/><span>bhuaileadh sí isteach ann agus d'óladh gloine bainne gabhar;</span>
<lb n="447"/><span>dá mb'aimsir mhaith a bhí ann shochróchadh sí an chathaoir</span>
<lb n="448"/><span>taobh amuigh de'n doras, d'fhanadh sí tamall ag féachaint</span>
<lb n="449"/><span>ar na báid ag gluaiseacht thairsti, agus d'oladh sí</span>
<lb n="450"/><span>gloine eile de'n bhainne.</span></p>
<lb n="451"/>
<lb n="452"/><p><span>'S iomdha bád díobh a thagadh i dtír ann, agus is iomdha</span>
<lb n="453"/><span>gloine de bhainne gabhar d'óltaoi 'sa teach beag úd le</span>
<lb n="454"/><span>taobh an locha.  'S iomdha gloine de "bhainne" nár tháinig</span>
<lb n="455"/><span>ó aon ghabhar d'óltaoi ann freisin acht go mbíodh aithne</span>
<lb n="456"/><span>ag fear a' tighe ortha siúd a d'ól é.</span></p>
<lb n="457"/>
<lb n="458"/><p><span>An chéad Domhnach eile dá raibh Neill 'na suidhe taobh</span>
<lb n="459"/><span>amuigh de'n doras, agus í ag ól a darna ghloine de'n</span>
<lb n="460"/><span>bainne gabhar chonnaic sí dhá bhád bheaga agus iad ag</span>
<lb n="461"/><span>coimhlint.  Ní raibh i gceachtar de na báid acht aon fhear</span>
<lb n="462"/><span>amháin.  Bhí an fear a bhí i mbád díbh mór toirteamhail</span>
<lb n="463"/><span>láidir; fear óg caol a bhí 'san mbád eile, acht go mbadh</span>
<lb n="464"/><span>fhearr agus go mbadh cliste an fear iomraimh é ná an</span>
<lb n="465"/><span>fear mór.  Bhí a raibh ann ag féachaint ar an mbeirt;</span>
<lb n="466"/><span>cuid aca ag ceapadh go mbeadh an geall ag an bhfear</span>
<lb n="467"/><span>mór; cuid eile ag rádh go n-éireochadh leis an bhfear</span>
<lb n="468"/><span>caol clisde.  D'éireochadh freisin marach gur bhris sé</span>
<lb n="469"/><span>ceann de na maidibh rámha agus é ar aghaidh an tighe bhig</span>
<lb n="470"/><span>amach.</span></p>
<lb n="471"/>
<lb n="472"/><p><span>Tháinig sé i dtír.  Tháinig an fear eile i dtír freisin</span>
<lb n="473"/><span>agus bhuaileadar beirt isteach 'san teach bheag.</span>
<lb n="474"/><span>D'aithnigh Neill iad.  An sgoláire óg, mac an Chiardhubh-</span>
<lb n="475"/><span>ánaigh agus an comráide a thoghaigh sí féin dhó a bhí ann.</span></p>
<lb n="476"/>
<lb n="477"/><p><span>Do cheap an sgoláire óg go bhféadfadh sé maide rámha</span>
<lb n="478"/><span>fághail ar iasacht ó fhear a' tighe.  Ní raibh aon cheann aige</span>
<lb n="479"/></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="480"/><p><span>Shuidh an bheirt fhear taobh istigh i n-aice an dorais.</span>
<lb n="481"/><span>D'iarradar bainne gabhar ar fhear a' tighe.  Bhí sean-aithne</span>
<lb n="482"/><span>aige siúd ar an bhfear mhór:  Má bhí dath an bhainne ar</span>
<lb n="483"/><span>an deoch a fuaireadar ní boladh an bhainne a bhí uaithi.</span>
<lb n="484"/><span>D'óladar an dara gloine dhe.  D'ól an fear mór an</span>
<lb n="485"/><span>tríomhadh ceann.</span></p>
<lb n="486"/>
<lb n="487"/><p><span>Ní fhaca Neill iad mar bhí sí taobh amuigh, acht chuala</span>
<lb n="488"/><span>sí gach ar dhubhradar.</span></p>
<lb n="489"/>
<lb n="490"/><p><span>"Marach gur chlis an mhaide orm," ars' an sgoláire</span>
<lb n="491"/><span>óg, "bheadh an geall agam."</span></p>
<lb n="492"/>
<lb n="493"/><p><span>"Bheadh … acht droch-rath ort, ól ceann eile —</span>
<lb n="494"/><span>tá an lá brothalach."</span></p>
<lb n="495"/>
<lb n="496"/><p><span>"Ní ólfad … acht ní fhaca tú an cloch iongantach</span>
<lb n="497"/><span>seo fuaireas i n-Uaimh an Fhathaigh …"</span></p>
<lb n="498"/>
<lb n="499"/><p><span>"Leath-ghloine, bíodh leath-ghloine agad, agur béidhmid</span>
<lb n="500"/><span>ag imtheacht," ars' an fear mór.</span></p>
<lb n="501"/>
<lb n="502"/><p><span>"Féach an chloc seo," ars' an sgoláire óg, "ní facthas</span>
<lb n="503"/><span>a leithéid ariamh cheana …  Is cosamhail leis an</span>
<lb n="504"/><span>gcloich eibhir í, acht shíltheá go bhfuil cuid de mhianach na</span>
<lb n="505"/><span>cloiche aoil innti.  Féach … na mílte míle bliadhain</span>
<lb n="506"/><span>ó shoin bhí an chloch sin i mbroinn na talman …"</span></p>
<lb n="507"/>
<lb n="508"/><p><span>"Beidh ceann eile agam-sa — ta an lá brothalach,"</span>
<lb n="509"/><span>ars' an fear mór.</span></p>
<lb n="510"/>
<lb n="511"/><p><span>D'ól sé gloine eile, acht ní raib fhios ag Neill ar ól</span>
<lb n="512"/><span>an sgoláire óg an tríomhadh ceann.  Munar ól féin</span>
<lb n="513"/><span>b'fhacthas dhi go raibh a sáith aige nuair a tháinig sé amach.</span></p>
<lb n="514"/>
<lb n="515"/><p><span>Nuair a chonnaic an fear mór an bhean a bhí 'na</span>
<lb n="516"/><span>suidhe taobh amuigh de'n doras do bheannuigh sé dhi.  Bhí</span>
<lb n="517"/><span>aithne mhaith aige uirthi.</span></p>
<lb n="518"/>
<lb n="519"/><p><span>"An abhaile atá tú a dul?" ar seisean.</span></p>
<lb n="520"/>
<lb n="521"/><p><span>"Seadh," ar sise.</span></p>
<lb n="522"/>
<lb n="523"/><p><span>"B'fhearr dhuit teacht i n-aonfheacht linn-ne 'san</span>
<lb n="524"/><span>mbád …"</span></p>
<lb n="525"/>
<lb n="526"/><p><span>Chuaidh an triúr aca i n-aon bhád.  An bheirt fhear ag</span>
<lb n="527"/><span>iomramh agus ise ar an stiúr.  Bhí an béal faisgithe go</span>
<lb n="528"/><span>daingean aici agus í ag féachaint ar an bhfear óg.  Ní</span>
<lb n="529"/><span>raibh sí i mbád ó bhí sí ar an loch an lá fadó le</span>
<lb n="530"/><span>n-a athair — sul ar rugadh eisean.  Ní raibh fhios aici cé'n</span>
<lb n="531"/><span>mí-ádh bhí uirthi go ndeachaidh sí leo … dhearc sí ar</span>
<lb n="532"/><span>an bhfear óg úd a bhí os a comhair amach, an fear óg úd</span>
<lb n="533"/><span>a bhí ag imtheacht uaithi agus ag drannadh léithi le gach</span>
<lb n="534"/><span>buille iomraimh dá dtugadh sé … agus an dá shúil</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="535"/><p><span>ghlasa bhí 'na cheann!  An mbeidís chomh lonnrach soill-</span>
<lb n="536"/><span>seach marach an braon d'ól sé?  Nach aige bhí an chainnt?</span>
<lb n="537"/><span>Nach é sgríobhfadh an leabhar tabháchtach fós faoi chlochaibh</span>
<lb n="538"/><span>an cheanntair?  Níor fhéad Neill gan féachaint air; nach</span>
<lb n="539"/><span>raibh sé ar a haghaidh amach?  Nach é bhí cosamhail le n-a</span>
<lb n="540"/><span>athair agus é ag imtheacht uaithi agus ag drannadh leithi</span>
<lb n="541"/><span>le gach buille iomraimh, agus an loch 'na sgáthán airgid</span>
<lb n="542"/><span>sínte amach uatha ar gach taobh … acht ní raibh aon</span>
<lb n="543"/><span>braon ólta ag an athair an lá sin …  Cheapfá go</span>
<lb n="544"/><span>raibh bhraon ólta ag Neill féin leis an lasair bhí 'na</span>
<lb n="545"/><span>dhá súil, agus leis an luisne bhí 'na leacain, agus an</span>
<lb n="546"/><span>gcaoi a bhí an hata úd a raibh an chleite éin go péacach</span>
<lb n="547"/><span>ann, ar leath-taobh ar a ceann …</span></p>
<lb n="548"/>
<lb n="549"/><p><span>Rug múr baistighe ortha sul a raibh siadh i dtír agus</span>
<lb n="550"/><span>fliuchad an triúr.</span></p>
<lb n="551"/>
<lb n="552"/><p><span>"Nach orm a bhí an dithchéille gur leigeas duit an</span>
<lb n="553"/><span>buidéal a chur i bhfolach orm ar maidin," ans' an fear</span>
<lb n="554"/><span>mór, "támuid fliuch go craiceann anois."</span></p>
<lb n="555"/>
<lb n="556"/><p><span>Ar a dhul i dtír dhóibh chuaidh an sgoláire óg go sean-</span>
<lb n="557"/><span>bhád a bhí caithte ar bhruach an locha.  Lean an bheirt</span>
<lb n="558"/><span>eile é.  Thóg sé clár a bhí i gceann an tseanbháid, agus</span>
<lb n="559"/><span>friothadh buidéal an fhir mhóir faoi.  Bhain an bheirt fhear</span>
<lb n="560"/><span>slug as.</span></p>
<lb n="561"/>
<lb n="562"/><p><span>Bhí an clár ar an talamh ag cosaibh Neill.  Ar an</span>
<lb n="563"/><span>taob íochtarach dhe, chonnaic sí leitreacha a gearradh le</span>
<lb n="564"/><span>sgian.  Dhearc sí go cúramach orra.</span></p>
<lb n="565"/>
<lb n="566"/><p><span>M. K.</span></p>
<lb n="567"/>
<lb n="568"/><p><span>N. B.</span></p>
<lb n="569"/>
<lb n="570"/><p><span>1888</span></p>
<lb n="571"/>
<lb n="572"/><p><span>na leitreacha a bhí ar an gclár. M.K. .i. Mícheál Ó</span>
<lb n="573"/><span>Ciardhubháin i mBéarla;  N.B. .i. Neill Bhrún; an lá</span>
<lb n="574"/><span>cheapadar pósád an lá ghearradar na leitreacha seo</span>
<lb n="575"/><span>'san gclár, an lá úd a raibh an loch 'na sgathán airgid</span>
<lb n="576"/><span>agus é sínte amach uatha ar gach taobh, agus blátha na</span>
<lb n="577"/><span>hóige ar an mbeirt aca …</span></p>
<lb n="578"/>
<lb n="579"/><p><span>Chaith sí an clár isteach 'san loch, agus d'fhéach ar an</span>
<lb n="580"/><span>mbeirt a bhí ag ól.</span></p>
<lb n="581"/>
<lb n="582"/><p><span>An oidhche sin nuair a bhí Neill 'na suidhe a an</span>
<lb n="583"/><span>bhfuinneoig ag cur usige ar na planndaibh, dhearc sí</span>
<lb n="584"/><span>anonn ar theach an Chiardhubhánaigh.  Ní hé an sgoláire óg</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="585"/><p><span>connaic sí 'san tseómra thall, acht a mhathair agus í ag</span>
<lb n="586"/><span>sileadh na súl.</span></p>
<lb n="587"/>
<lb n="588"/><p><span>Ní raibh mí caithte go dtug an sgoláire óg cuairt</span>
<lb n="589"/><span>ar Neill.  Bhí an oidhche ag tuitim nuair a tháinig sé,</span>
<lb n="590"/><span>agus shílfeá go raibh eagla air go bhfeicfidhe é.</span></p>
<lb n="591"/>
<lb n="592"/><p><span>Bhain se bráisléad as a phóca.</span></p>
<lb n="593"/>
<lb n="594"/><p><span>"Tá roinnt airgid uaim," ar seisean, "le haghaidh</span>
<lb n="595"/><span>leabhar a cheannacht."</span></p>
<lb n="596"/>
<lb n="597"/><p><span>D'fhéach Neill ar an mbráisléad.  Ceann luachmhar a</span>
<lb n="598"/><span>bhí ann.  "Ó Mhicheál Ó Ciardhubháin dá mhnaoi Brighid"</span>
<lb n="599"/><span>na focail a bhí sgríobtha air taobh istigh.</span></p>
<lb n="600"/>
<lb n="601"/><p><span>"Ní raibh an t-airgead ag mo mháthair le tabhairt dom</span>
<lb n="602"/><span>indiu," arsa an fear óg, "b'éigin di cíos ráithe íoc."</span></p>
<lb n="603"/>
<lb n="604"/><p><span>Thug Neill trí phunnt do bíodh is nach dtiubhradh sí</span>
<lb n="605"/><span>pighin do dhuine eile dá mbeadh ainm geárrtha 'na</span>
<lb n="606"/><span>bhráisléad.</span></p>
<lb n="607"/>
<lb n="608"/><p><span>"Tiocfaidh mé 'na choinne i gceann cúpla lá," ar</span>
<lb n="609"/><span>seisean.</span></p>
<lb n="610"/>
<lb n="611"/><p><span>Nuair a dúnadh an siopa an oidhche sin chuaidh Neill</span>
<lb n="612"/><span>suas an staighre.  Shuidh sí sna gcathaoir cois fuinneoige.</span>
<lb n="613"/><span>Dhearc sí anonn ar theach an Chiardhubhánaigh.  Chonnaic sí</span>
<lb n="614"/><span>Brighid 'san seomra thall.  Chuir sí an bráisléad ar a</span>
<lb n="615"/><span>láimh.  Thosuigh sí ag siubhal anonn 's anall.  Bí sí cor-</span>
<lb n="616"/><span>ruighthe go mór.  Thosuigh sí ag labhairt léithi féin:  Nach</span>
<lb n="617"/><span>di ba chóra dhó an bráisléad a thabhairt i dtosach?  Nach</span>
<lb n="618"/><span>dhi a thiubhradh sé é marach thusa, a Bhrighid Ní Ruadháin?</span>
<lb n="619"/><span>Bhfuil fhios ag an té atá ag tabhairt an fhéir anocht gur</span>
<lb n="620"/><span>ar mo láimh-se ata an bráisléad sin thug sé dá mhnaoi?</span>
<lb n="621"/><span>Má tá fhios bhfuil olc air?</span></p>
<lb n="622"/>
<lb n="623"/><p><span>Bhí sí ag an bhfuinneoig.  Dhearc sí anonn.  Bhí bean</span>
<lb n="624"/><span>san tseomra thall.</span></p>
<lb n="625"/>
<lb n="626"/><p><span>"Tá fhios aige é, tá fhios aige é, a Bhrighid Ní Ruadhain!</span>
<lb n="627"/><span>(arsa Neill).  Agus is fearr leis é bheith ar mo laimh</span>
<lb n="628"/><span>ná ar do láimh-se …, A Mhíchíl Uí Chiardubháin!</span>
<lb n="629"/><span>a Mhíchíl Uí Chiardhubháin! nach ar mo láimh-se a bheadh sé</span>
<lb n="630"/><span>ó thús marach an draoidheacht a chuir sise ort?  Tabhair</span>
<lb n="631"/><span>comhartha dhom, a Mhíchíl Uí Chiardhubhain, gurab amhlaidh</span>
<lb n="632"/><span>bheadh an sgéal muna mbeadh í.  Tabhair an comhartha dhom</span>
<lb n="633"/><span>a Mhíchíl, a Mhíchíl a chroidhe, agus bheidh mé sásta …</span>
<lb n="634"/><span>Ní bhacfaidh mé le do mhac … cuirfidh mé ar bhealach</span>
<lb n="635"/><span>a leasa é a Mhíchíl, acht an comhartha thabhairt dom …</span>
<lb n="636"/></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="637"/><p><span>Cheap sí gur airigh sí an bráisléad an-trom ar chaol</span>
<lb n="638"/><span>a láimhe.  Ba dhóigh léithi go raibh an sean-teach ar</span>
<lb n="639"/><span>craitheadh, gur airigh sí ag giosgán é agus luasgadh mór</span>
<lb n="640"/><span>faoi …</span></p>
<lb n="641"/>
<lb n="642"/><p><span>Tháinig an cat mór dubh treasna an urláir agus a</span>
<lb n="643"/><span>earball i n-áirde aige.  Chuimil sé é féin de chois Neill.</span>
<lb n="644"/><span>Do gheit sise.  D'fhobair dhi a dhul i laige …</span></p>
<lb n="645"/>
<lb n="646"/><p><span>Shuidh sí ag an bhfuinneóig arís, Ní raibh duine ná</span>
<lb n="647"/><span>deóruidhe le feiceál ar an tsráid.  Bhí sé ag dul i</span>
<lb n="648"/><span>ndeireannas.  Anois agus arís théidheadh fear thart;</span>
<lb n="649"/><span>mairnéalach a dul 'na luinge nó badóir léis a theacht i</span>
<lb n="650"/><span>dtír ar thaoile na h-oidhche.  D'féachadh Neill anonn ar</span>
<lb n="651"/><span>theach an Chiardhubhánaigh ó am go ham, agus d'fheiceadh sí</span>
<lb n="652"/><span>aghaidh mná ag an bhfuinneoig, acht nuair d'fheiceadh an</span>
<lb n="653"/><span>bhean thall an bhean i bhfus theidheadh sí ar leath-taobh.</span>
<lb n="654"/><span>Nuair d'fhéacadh an bhean i bhfus arís bhíodh aghaidh na mná</span>
<lb n="655"/><span>ann, agus í ag féachaint suas an tsráid agus síos an</span>
<lb n="656"/><span>tsráid gach ré uair.</span></p>
<lb n="657"/>
<lb n="658"/><p><span>'Sa deireadh chuala an bheirt bhan ceól.  Fear ag gabháil</span>
<lb n="659"/><span>fhuinn a bhí ann.  Dhearc an bheirt amach.  Chonnaiceadar</span>
<lb n="660"/><span>a chéile, acht níor tharraing ceachtar díbh a ceann siar.</span>
<lb n="661"/><span>Bhí an ceól ag drannadh leo, ag drannadh leo i gcomh-</span>
<lb n="662"/><span>nuidhe.  D'aithnigheadar beirt an glór.  Chonnaiceadar</span>
<lb n="663"/><span>beirt an sgoláire óg chuca agus dhá thaobh na sráide</span>
<lb n="664"/><span>aige.  Chuir an bhean thall comhartha na Croise uirthi féin</span>
<lb n="665"/><span>agus d'imthigh ó'n bhfuinneoig.  Níor imthigh an bhean i</span>
<lb n="666"/><span>bhfus go bhfaca sí an bheirt ag an doras, an mac agus</span>
<lb n="667"/><span>an mháthair, agus an mháthair ag iarraidh a mic a mhealladh</span>
<lb n="668"/><span>isteach abhaile.</span></p>
<lb n="669"/>
<lb n="670"/><p><span>Agus ní oidhche 'san tseachtmhain, acht gach uile oidhche,</span>
<lb n="671"/><span>a bhíodh an bheirt bhan ag feitheamh go dtagadh an fear óg</span>
<lb n="672"/><span>a bhaile.  Bráisléad ar láimh dhuine aca; boladh an mhusg</span>
<lb n="673"/><span>cumhartha 'na sróin; an cat mór ar a gualainn; an</span>
<lb n="674"/><span>urchóid 'na croidhe agus súil aici go mbeadh sé níos</span>
<lb n="675"/><span>ólta ag teacht a bhaile dhó ná bhí an oidhche roimhe.  Aghaidh</span>
<lb n="676"/><span>bán ar an duine eile agus súil le Dia aici nach mbeadh</span>
<lb n="677"/><span>sé i bhfad go dtagadh a mac.  Nuair a d'fheiceadh an</span>
<lb n="678"/><span>bheirt bhan a chéile, sí an mháthair a théidheadh ar leath-</span>
<lb n="679"/><span>taobh, acht nuair a chluinidís an ceól ag drannadh leo,</span>
<lb n="680"/><span>dhearcaidís beirt 'na threó, agus d'fheicidis an</span>
<lb n="681"/><span>sgoláire óg chucha agus dhá thaobh na sráide aige.</span>
<lb n="682"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="683"/><p><span>Ba bheag an áird a bhí ag an sgoláire úd ar a chuid</span>
<lb n="684"/><span>leabhar ná ar a chuid chloch faoi seo; ba bheag an áird</span>
<lb n="685"/><span>a bhí ag an mnaoi úd a mbíodh an cat mór dubh ar a</span>
<lb n="686"/><span>gualainn aici ar Aifrionn a hocht.  Ní théidheadh sí ar</span>
<lb n="687"/><span>aon Aifrionn acht Aifrionn an Domhnaigh amháin.</span></p>
<lb n="688"/>
<lb n="689"/><p><span>Acht bhí Neill gan an bráisléad oidhche.  Chuaidh sí</span>
<lb n="690"/><span>isteach san siopa le n-a fhághail, le n-a chur uirthi go</span>
<lb n="691"/><span>dtugadh sí sgathamh ag an bhfuinneoig acht ní raibh sé ann.</span>
<lb n="692"/><span>Chuartuigh sí thall is i bhfus.  Ní bhfuair si i n-aon áit</span>
<lb n="693"/><span>é.  Mara bhfuair sí an bráisléad fuair sí sgian, sgian</span>
<lb n="694"/><span>fhada cham a raibh a leath-lann briste; i n-aice an bhosga 'na</span>
<lb n="695"/><span>mbíodh an bráisléad i dtaisge aici de ló a bhí an sgian.</span>
<lb n="696"/><span>Bhí baramhail aici cé chaill í: agus an té chaill í, sé ghoid</span>
<lb n="697"/><span>an bráisléad.  Thug sí an sgian fhada cham do na síth-</span>
<lb n="698"/><span>mhaoir.  I gceann dá lá gabhthas an sgoláire óg.</span></p>
<lb n="699"/>
<lb n="700"/><p><span>An oidhche ar gabhthas é bhí Neill i seomra bheag ar chúl</span>
<lb n="701"/><span>an tighe, agus Í ag féachaint a raibh aon nidh eile caillte</span>
<lb n="702"/><span>aici.  Is iomdha sgéal a bhain le na hearraidhe úd a bhí os</span>
<lb n="703"/><span>comhair na mná bige: bhí stair ag baint le gach ceann</span>
<lb n="704"/><span>a nochtóchadh dhuit chuid maith de'n saoghal a bhí ag na</span>
<lb n="705"/><span>boicht i gCathair na dTrí nUisge.  Bhí an áit 'na raic</span>
<lb n="706"/><span>aici nuair a bhuail máthair an sgoláire óig isteach.  Bhí</span>
<lb n="707"/><span>iongnadh ar Neill.  Ní raibh a fhios aici cé'n chaoi a</span>
<lb n="708"/><span>dtáinig sí isteach mar cheap sí go raibh glas ar an</span>
<lb n="709"/><span>doras aici; ní raibh fhios aici acht oiread gur gabhadh an</span>
<lb n="710"/><span>sgoláire óg.</span></p>
<lb n="711"/>
<lb n="712"/><p><span>Chaith an mháthair ar a dá ghlúin i féin ós comhair na</span>
<lb n="713"/><span>mná eile.</span></p>
<lb n="714"/>
<lb n="715"/><p><span>"Ó ná déan gadaidhe dhe! ná déan gadaidhe dhe os</span>
<lb n="716"/><span>comhair an tsaoghail," ar sise.</span></p>
<lb n="717"/>
<lb n="718"/><p><span>"Rinne sé gadaidhe dhe féin," arsa Neill.</span></p>
<lb n="719"/>
<lb n="720"/><p><span>"Ná habair tada 'na aghaidh, ó ná habair … bheadh</span>
<lb n="721"/><span>sé náireach a rádh gur ghoid sé é … níor ghoid! níor</span>
<lb n="722"/><span>ghoid mo mhac-sa tada ariamh … acht bhí náire air</span>
<lb n="723"/><span>rómham-sa nuair a fuaireas amach go raibh an bráisléad</span>
<lb n="724"/><span>imthighthe … bhí náire air go sílfinn-se gur dhíol sé</span>
<lb n="725"/><span>é — thugas an t-airgead dhó le n-a thabhairt duit …</span>
<lb n="726"/><span>thugas dhó trí huaire é acht … acht … acht d'ól</span>
<lb n="727"/><span>sé é …  Abair nár ghoid sé é … abair go dtug tú</span>
<lb n="728"/><span>féin dhó é …  Abair rud ar bith … ar son Dé</span>
<lb n="729"/><span>agus na Maighdine …  A mhic mo chroidhe istigh Féach</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="730"/><p><span>an bhail atá ort anocht … agus gan é acht naoi</span>
<lb n="731"/><span>mbliadhna déag …</span></p>
<lb n="732"/>
<lb n="733"/><p><span>Bhí greim ag an mháthair ar ghúna na mná eile ar nós</span>
<lb n="734"/><span>nach n-imtheóchadh sí uaithi.  Bhí an bhean eile ag féachaint</span>
<lb n="735"/><span>ar an aghaidh bhán chráidhte a bhí thíos fúithi.  D'fháisg sí</span>
<lb n="736"/><span>a béal.</span></p>
<lb n="737"/>
<lb n="738"/><p><span>"Bhí do mhac sáthach sean, a Bhrighid Ní Ruadhain," arra</span>
<lb n="739"/><span>an bean eile, "Le mo chuid-se a ghoid."</span></p>
<lb n="740"/>
<lb n="741"/><p><span>"Do chuid-se a ghoid …" ars' an mháthair; bí sí</span>
<lb n="742"/><span>ar tí "an bráisléad thug Míchéal Ó Ciardhubháin dhom-sa,"</span>
<lb n="743"/><span>a rádh: chuimhnigh sí uirthi féin i n-am.</span></p>
<lb n="744"/>
<lb n="745"/><p><span>"'S eadh mo chuid-se a ghoid," ars' an bhean eile:</span>
<lb n="746"/><span>"nár thugas airgead dhó ar iasacht air?"</span></p>
<lb n="747"/>
<lb n="748"/><p><span>"Thug, thug … acht bhéaraidh mise do chuid airgid</span>
<lb n="749"/><span>dhuit … bhéaraidh mé seacht n-uaire déag dhuit é …</span>
<lb n="750"/><span>bhéaraidh a bhfuil agam dhuit, acht na cuir san bpríosún</span>
<lb n="751"/><span>é … na cuir! na cuir agus bhéaraidh mé dhuit a bhfuil</span>
<lb n="752"/><span>agam agus mo bheannacht leis … rachaidh mé ar lorg</span>
<lb n="753"/><span>na déirce …"</span></p>
<lb n="754"/>
<lb n="755"/><p><span>Shíl an bhean eile imtheacht acht bhí greim daingean docht</span>
<lb n="756"/><span>ag an mháthair uirthi.  Ní raibh san seomra acht coinneal,</span>
<lb n="757"/><span>agus d'fheicfeá dhá sgáil ar an mballa bhán ar a gcúl;</span>
<lb n="758"/><span>bean ar a glúnaibh agus í ag luasgadh anonn 's anall;</span>
<lb n="759"/><span>an bhean eile 'na seasamh mar bheadh cuaille ann agus í</span>
<lb n="760"/><span>ag dearcadh anuas ar an mnaoi a bhí ar a glúnaibh.  An</span>
<lb n="761"/><span>ghaoith aniar a tháinig isteach ó'n muir mhóir thar an gcuan</span>
<lb n="762"/><span>agus thar sráideannaibh Chathrach na dTrí nUisge, bhí sí</span>
<lb n="763"/><span>ag déanamh spóirt dhi féin i simné an tighe mhóir úd a</span>
<lb n="764"/><span>raibh déanamh tighe Spáinnigh air.</span></p>
<lb n="765"/>
<lb n="766"/><p><span>"Thugas airgead dhó ar an mbráisléad — thugas airgead</span>
<lb n="767"/><span>dhó ar mo chuid féin" ars' an bhean a bhí 'na seasamh,</span>
<lb n="768"/><span>agus bhí fuinneamh na gaoithe aniar 'na glór, "acht dá</span>
<lb n="769"/><span>mbeadh an té atá faoi an gcré annseo 'nár láthair</span>
<lb n="770"/><span>anocht, a Brighid Ní Ruadhain, d'innseochadh sé dhuinn gur</span>
<lb n="771"/><span>dhom-sa ba chóra dhó é thabairt i dtosach … agus d'innseoch'</span>
<lb n="772"/><span>sé dhúinn gur dhom-sa a thiubhradh sé é marach gur chuir</span>
<lb n="773"/><span>tusa draoidheacht air, a Bhrighid Ní Ruadháin …"</span></p>
<lb n="774"/>
<lb n="775"/><p><span>Do gheit an bhean a bhí ar a glúnaibh.  Do bhog a greim</span>
<lb n="776"/><span>beagán.</span></p>
<lb n="777"/>
<lb n="778"/><p><span>"Bhí an cneamhaireacht i gcroidhe do mhic ó thús, a</span>
<lb n="779"/><span>Bhrighid Ní Ruadháin," ars' an bhean a bhí 'na seasamh,</span>
<lb n="780"/><span>"agus ní ar na clochaibh fuair sé é; … ní ó n-a</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="781"/><p><span>athair thug se leis é, a Bhrighid Ní Ruadháin, … cé ghoid</span>
<lb n="782"/><span>an fear uaim agus é ar tí mé phósadh, a Bhrighid Ní</span>
<lb n="783"/><span>Ruadháin?  Is iomdha lá le naoi mbliadhna déag adubhras</span>
<lb n="784"/><span>liom féin nach bhfanfainn ar mo shuaimhneas faoi 'n gcré</span>
<lb n="785"/><span>go bhfeicinn an bhean a rinne an gníomh sin ar a glún-</span>
<lb n="786"/><span>aibh os mo chomhair sul a bhfágfainn an saoghal …</span>
<lb n="787"/><span>'Nois, a Bhrighid Ní Ruadháin!"</span></p>
<lb n="788"/>
<lb n="789"/><p><span>Bí an mháthair ar tí éirghe dá glúnaibh acht thug sí aon</span>
<lb n="790"/><span>fhéachaint amháin eile ar an mnaoi a bhí 'na seasamh ag</span>
<lb n="791"/><span>impidhe uirthi a mac a tabhairt dhi.  Acht bhí an béal fáis-</span>
<lb n="792"/><span>githe aici siúd, agus bhí bior 'na súilibh.  Thosuigh an ghaoth</span>
<lb n="793"/><span>aniar ag feadaoil agus ag déanamh spóirt i simné an</span>
<lb n="794"/><span>tsean-tighe.  Is beag nár múchadh an coinneal.</span></p>
<lb n="795"/>
<lb n="796"/><p><span>"A mhicín! a mhicín!" ars' an mháthair, agus béadh</span>
<lb n="797"/><span>truaigh ag éinne dhi le méid a bróin.  "A mhicín! a</span>
<lb n="798"/><span>mhicín!" ar sise, … ná coinnigh uaim é! na coinnigh</span>
<lb n="799"/><span>uaim é!"</span></p>
<lb n="800"/>
<lb n="801"/><p><span>Acht bhí croidhe cloiche 'san mnaoi eile an oidhche úd.</span></p>
<lb n="802"/>
<lb n="803"/><p><span>"Bheadh sé chomh maith dhuit bheith ag cainnt leis an</span>
<lb n="804"/><span>mballa," ar sise, agus thug sí a drom dhí.</span></p>
<lb n="805"/>
<lb n="806"/><p><span>D'fhan an mháthair noiméad beag ag féachaint uirthi.</span></p>
<lb n="807"/>
<lb n="808"/><p><span>"Go rabh mallacht na mathar a chaill a gclann mhac</span>
<lb n="809"/><span>ort," ar sise, "go leanaidh se san saogal seo thú, agus</span>
<lb n="810"/><span>go rabh sé romhat san saoghal eile," agus amach léithi.</span></p>
<lb n="811"/>
<lb n="812"/><p><span>Níor chuir an bhean eile chor dhi.  Thosuigh an ghaoth a</span>
<lb n="813"/><span>tháinig aniar ó'n muir mhóir thar an gcuan agus thar</span>
<lb n="814"/><span>sráideannaibh na cathrach ag feadaoil agus ag déanamh</span>
<lb n="815"/><span>spóirt 'san tsimné; tháinig sí anuas thríd an tsimné</span>
<lb n="816"/><span>agus siúd timcheall an urláir í go ndeachaidh sí amach</span>
<lb n="817"/><span>ar an doras fágadh fosgailte.  Múchadh an coinneal.</span></p>
<lb n="818"/>
<lb n="819"/><p><span>Ráithe príosúnacht' chuireadh ar an sgoláire óg.</span>
<lb n="820"/><span>Cuirfidhe a thuilleadh air marach go dtáinig sé amach lá</span>
<lb n="821"/><span>na Cúirte nach raibh éinne i siopa Neill an lá chuaidh sé</span>
<lb n="822"/><span>ann leis an airgead a thabhairt dhi agus an bráisléad</span>
<lb n="823"/><span>fhághail; go bhfaca sé ar leath-taobh é; gur sgiob sé</span>
<lb n="824"/><span>leis é gan cuimhneamh air féin agus go raibh eagla air</span>
<lb n="825"/><span>filleadh leis.  B'éigin do Neill admhachtáil go mbíodh</span>
<lb n="826"/><span>sí féin 'gha chaitheadh d'oidhche ag an bhfuinneoig.</span></p>
<lb n="827"/>
<lb n="828"/><p><span>Acht níor chaith sí a thuilleadh é, agus níor chaith sí an</span>
<lb n="829"/><span>gúna bhí uirthi an oidhche úd arís choidhche.  Bhí lorg méar</span>
<lb n="830"/><span>na mná eile ann.</span>
<lb n="831"/></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="832"/><p><span>An lá ar tháinig an sgoláire óg as an bpríosún bí</span>
<lb n="833"/><span>baisteach mhór ann.  Nuair a dúnadh an siopa chuaidh</span>
<lb n="834"/><span>Neill suas an staighre; agus do shuidh sí ag an bhfuinn-</span>
<lb n="835"/><span>eoig bíodh is nach raibh de sholus san tseomra acht a</span>
<lb n="836"/><span>dtáinig isteach o'n lóchrann sráide a bhí ag coirnéal an</span>
<lb n="837"/><span>tighe.  Bhí boladh an mhusg 'na sróin; bhí an cat mór ar</span>
<lb n="838"/><span>a gualainn agus é ag iarraidh a bheith laghach leithi.  Dhearc</span>
<lb n="839"/><span>sí anonn ar theach an Chiardhubhánaigh ag ceapadh go bhfeic-</span>
<lb n="840"/><span>feadh sí an sgoláire óg 'san tseomra thall.  Ní raibh sé</span>
<lb n="841"/><span>ann.  Thug sé cuairt ar charaid leis, bíodh is go raibh an</span>
<lb n="842"/><span>mháthair ag iarraidh air fanacht san mbaile, Acht gheall</span>
<lb n="843"/><span>sé dhi nach bhfanfadh sé i bhfad agus nach leigfeadh sé</span>
<lb n="844"/><span>deór thar a bhéal …</span></p>
<lb n="845"/>
<lb n="846"/><p><span>Bhí fhios ag Neill go mbeadh sé 'san tseomra dá</span>
<lb n="847"/><span>mbeadh sé 'sa mbaile.  Dhíbir sí an cat mór.  Bhí cineál</span>
<lb n="848"/><span>eagla uirthi go dtosóchadh sé ag ól arís.  Bhí sásamh</span>
<lb n="849"/><span>bainte amach aici.  Chuir sí an mac sa bpríosún; chuir</span>
<lb n="850"/><span>sí an mháthair ar a glúnaibh.!. acht ní fhéadfadh sé</span>
<lb n="851"/><span>bheith ag ól — b'fhéidir go ndeachaidh sé a chodladh …</span></p>
<lb n="852"/>
<lb n="853"/><p><span>D'éirigh sí.  Bhain sí an bráisléadh as an mbosga 'nar</span>
<lb n="854"/><span>chuir sí é an lá thug na sith-mhaoir dhi é.  Chuaidh sí chuig</span>
<lb n="855"/><span>an bhfuinneoig, agus do dhearc sí anonn, agus an bráis-</span>
<lb n="856"/><span>léad úd a thug Mícheál ó Ciardhubháin na súl nglas dá</span>
<lb n="857"/><span>mhnaoi 'na láimh aici.  D'fhan sí tamall maith ag an</span>
<lb n="858"/><span>fuinneóig ag féachaint anonn.  Bhí sí corruighthe go mór.</span></p>
<lb n="859"/>
<lb n="860"/><p><span>Lasadh solus 'san tseomra thall.  Chonnaich Neill na</span>
<lb n="861"/><span>leabhair agus na páipéirí agus na clocha d'fhág an</span>
<lb n="862"/><span>sgoláire óg ar an mbord; níor corruigheadh iad an fhaid</span>
<lb n="863"/><span>as bhí sé san bpríosún.  Chonnaic sí Brighid Ní Ruadháin</span>
<lb n="864"/><span>san tseomra agus í ag imtheacht anonn 's anall, anonn 's</span>
<lb n="865"/><span>anall, gan faoiseamh.  Chonnaic sí 'na suidhe ag an</span>
<lb n="866"/><span>bhfuinneoig í, agus í ag féachaint suas an tsráid agus</span>
<lb n="867"/><span>í ag féachaint síos an tsráid gach ré uair.  Chonnaic sí</span>
<lb n="868"/><span>a haghaidh bán cráidhte; acht nuair d'fheiceadh an bhean</span>
<lb n="869"/><span>thall í d'imtheochadh sí ó'n bhfuinneoig.  Agus nuair</span>
<lb n="870"/><span>d'fheiceadh an bhean i bhfus ag imtheacht í, bhíod fonn mór</span>
<lb n="871"/><span>uirthi a dhul chuici, an bráisléadh a bhí 'na láimh aici a</span>
<lb n="872"/><span>thabhairt dhi agus maitheamhnais a iarraidh uirthi.  Acht ní</span>
<lb n="873"/><span>dheachaidh, bíodh is go raibh an fuath a bhí 'na croidhe</span>
<lb n="874"/><span>claoidhte aici.</span></p>
<lb n="875"/>
<lb n="876"/><p><span>Thosuig clog mór na Cathrach a bualadh: a haon, a dó,</span>
<lb n="877"/><span>a trí … a haondhéag.  Chomhairigh an bheirt bhan, agus</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="878"/><p><span>do dhearcadar amach.  Níor tharraing éinne aca a ceann</span>
<lb n="879"/><span>siar.</span></p>
<lb n="880"/>
<lb n="881"/><p><span>Bhí an bhaisteach mhór ann, agus an ghaoith aniar 'gá</span>
<lb n="882"/><span>tiomáint roimpi thrí sráidibh cumhanga na cathrach.  Bhí</span>
<lb n="883"/><span>cipíní agus páipéir agus brosgar eile ag gabháil le</span>
<lb n="884"/><span>fánaidh na sráide.  Chonnaic Neill píosa de chraiceann</span>
<lb n="885"/><span>oráiste ag gábhail le fánaidh thar an lóchrann sráide a</span>
<lb n="886"/><span>bhí ag coirnéal an tighe.  Thugh sí gach uile shórt faoi</span>
<lb n="887"/><span>deara má bhí sí chorruighthe féin.  Bhí solus i mórán</span>
<lb n="888"/><span>fuinneoig eile 'sa tsráid, acht bhíodar ag dul i n-éag de</span>
<lb n="889"/><span>réir a chéile.</span></p>
<lb n="890"/>
<lb n="891"/><p><span>Thosuigh an clog mór ag bualadh arís; a haon, a dó,</span>
<lb n="892"/><span>a trí, … a dó dhéag.</span></p>
<lb n="893"/>
<lb n="894"/><p><span>Bhí truaigh ag Neill do'n mhnaoi thall.  Chuir sí an</span>
<lb n="895"/><span>bráisléad malluighthe faoi n-a sál le satailt air.  Thóg</span>
<lb n="896"/><span>sí arís é; chuaidh sí chuig an doras de rith le dhul anonn</span>
<lb n="897"/><span>chuig an mnaoi thall.  Stad sí; d'fhill sí chuig an bhfuinn-</span>
<lb n="898"/><span>eoig.  Bhí an tsean-námha 'na gar fós.</span></p>
<lb n="899"/>
<lb n="900"/><p><span>Thosuigh an clog mór ag bualadh arís:  A haon …</span>
<lb n="901"/><span>aon bhuille amháin acht chuir an buille sin, sgannradh i</span>
<lb n="902"/><span>gcroidhe na beirte.  Bhí an bheirt bhan ag súil nach mbeadh</span>
<lb n="903"/><span>sé i bhfad go bhfeicidís mac an fhir úd a raibh an dá</span>
<lb n="904"/><span>súil ghlasa ghreannmhara 'na cheann tráth, acht a bhí faoi'n</span>
<lb n="905"/><span>gcréafóig anois …</span></p>
<lb n="906"/>
<lb n="907"/><p><span>Tháinig an ghealach amach.  Bhí an tsráid fhliuch go</span>
<lb n="908"/><span>soillseach agus go sleamhain i ndiaidh na fearthainne.</span></p>
<lb n="909"/>
<lb n="910"/><p><span>Thosuig an clog mór ag bualadh arís: a haon, a dó.</span>
<lb n="911"/><span>Dhá bhuille.  D'fhéach an bheirt bhan ar a chéile.  Bhí beirt</span>
<lb n="912"/><span>mhairnéalach ag gabháil an tsráid.  Chuir an bhean thall a</span>
<lb n="913"/><span>ceann amach thríd an bhfuinneoig:</span></p>
<lb n="914"/>
<lb n="915"/><p><span>"A' bhfaca sibh mo mhac i n-áit ar bith? ar sise, acht</span>
<lb n="916"/><span>sul a raibh am aca freagra thabhairt uirthi bhí sí imthighthe</span>
<lb n="917"/><span>ó'n bhfuinneoig.</span></p>
<lb n="918"/>
<lb n="919"/><p><span>Thosuigh an clog mór: a haon, a dó, a trí: d'fhéach</span>
<lb n="920"/><span>an bheirt bhan ar a chéile.</span></p>
<lb n="921"/>
<lb n="922"/><p><span>Chualadar torann éigin.  Chuireadar beirt chluas ortha</span>
<lb n="923"/><span>féin.  Céard a bhí ann?  Bhí sé ag drannadh leo … acht</span>
<lb n="924"/><span>ní raibh ann acht giosgán trucaill.  Chuaidh sé idir an</span>
<lb n="925"/><span>dá theach, agus b'fhacas do'n bheirt bhan go raibh an tíom-</span>
<lb n="926"/><span>ánaidhe 'na chodladh agus an dá chapall ag iarraidh a</span>
<lb n="927"/><span>bheith ag déanamh bealach a bhaile.  Ba le lucht déanta</span>
<lb n="928"/><span>uisge beatha an trucaill.</span>
<lb n="929"/></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="930"/><p><span>Thosuigh an clog mór: a haon, a dó, a trí, a ceathair:</span>
<lb n="931"/><span>d'fhéach an bheirt bhan ar a chéile.  Tháinig fonn chuca ar</span>
<lb n="932"/><span>an ngaoith aniar.  Chonnaic siad an sgoláire óg ag teacht</span>
<lb n="933"/><span>agus dhá thaobh na sráide aige.  Sheas sé ag ceann na</span>
<lb n="934"/><span>sráide go leigfeadh sé an trucaill thart …  Bhí na</span>
<lb n="935"/><span>capaill ag imtheacht go roighin réidh … shíl se a dhul</span>
<lb n="936"/><span>anonn treasna na sráide … sgiorr sé … do</span>
<lb n="937"/><span>sgread an bheirt bhan … bhí an trucaill 'na mhullach.</span></p>
<lb n="938"/>
<lb n="939"/><p><span>Deirtear i gCathair na dTrí nUisge go mbeadh sé beo</span>
<lb n="940"/><span>fós marach an píosa sin de chraiceann oráisde ar sheas</span>
<lb n="941"/><span>sé air; acht is dóigh le daoine eile go raibh sé tuirseach</span>
<lb n="942"/><span>dhe féin agus dá shaoghal …</span></p>
<lb n="943"/>
<lb n="944"/><p><span>Feictear Neill ag an bhfuinneoig fós, an cat mór</span>
<lb n="945"/><span>dubh ar a gualainn aici agus boladh an mhusg 'na sróin.</span>
<lb n="946"/><span>Act nuair fhéacann sí anonn treasna na sráide cumhainge,</span>
<lb n="947"/><span>ní fheiceann sí éinne de na Ciardhubhánaigh san teach</span>
<lb n="948"/><span>thall.  Táid uile 'na luighe in aon uaigh amhain, i roilig</span>
<lb n="949"/><span>Naoimh Eóin.</span>
<lb n="950"/></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="951"/><p><span>TRIÚIR BAN A BHÍ AR AITHNE AGAM.</span></p>
<lb n="952"/>
<lb n="953"/><p><span>I. — AN BHEAN A GORTUIGHEADH.</span></p>
<lb n="954"/>
<lb n="955"/><p><span>CLUINEADH clog ghá bhuáladh i gClochar na Trócaire</span>
<lb n="956"/><span>i Machaire Ruis mara gcuala acht an t-aon dhuine</span>
<lb n="957"/><span>amháin é.  Má bhí an darna cailín san áit a</span>
<lb n="958"/><span>chuala an dá bhuille déag níor chuir sí an tsuim chéadna</span>
<lb n="959"/><span>ann is chuir Peigín ní Ghríobhtha.  Chuala sise an clog</span>
<lb n="960"/><span>agus í ag iarraidh bheith ag léigheamh a leabhair leis an</span>
<lb n="961"/><span>droch-sholus bhí aici ó lóchrann sráide bhí taobh amuigh de</span>
<lb n="962"/><span>fhuinneóig an áruis chodalta.  Cheap sí i dtosach nach</span>
<lb n="963"/><span>raibh sé acht a haon déag, acht nuair a chuala sí an dá</span>
<lb n="964"/><span>bhuille déag tháinig eagla uirthi nach mbeadh a dóthain</span>
<lb n="965"/><span>codalta déanta aici agus nach n-eirigheadh léithi san</span>
<lb n="966"/><span>sgrúdughadh lá 'r na bhárach.  Níor chuir sé as di go</span>
<lb n="967"/><span>raibh riaghlacha na sgoile ghá mbriseadh aici: nach raibh an</span>
<lb n="968"/><span>tSiúir Máire Alacó 'na codladh le ós cionn dhá uair,</span>
<lb n="969"/><span>agus nach raibh fúithi féin an chéad áit fhagháil san</span>
<lb n="970"/><span>sgrúdughadh?</span></p>
<lb n="971"/>
<lb n="972"/><p><span>Acht ó bhí sé chomh deireannach sin san oidhche, dhún sí a</span>
<lb n="973"/><span>leabhar agus shac sí isteach faoi 'n adhairt é.  Tharraing</span>
<lb n="974"/><span>sí na pluid timcheall ar a guailnibh, dhún sí na súile</span>
<lb n="975"/><span>agus chéapthá go raibh sí 'na sámh-chodladh agus a tiugh</span>
<lb n="976"/><span>fholt breagh donn ag cumhdach a cinn.  Ní raibh.  Ní raibh</span>
<lb n="977"/><span>cúig noiméid caithte gur thóg sí a ceann arís, agus gur</span>
<lb n="978"/><span>tharraing sí chuici an leabhar acht ní chun léightheóireacht</span>
<lb n="979"/><span>é.  Ní dhéarna sí acht breith ar chárta Nodlag bhí istigh</span>
<lb n="980"/><span>sa leabhar agus a bheith ghá leigheamh mar dh'eadh.  Acht ní</span>
<lb n="981"/><span>ghá leigheamh bhí sí — na focail a sgríobhadh ar an gcárta</span>
<lb n="982"/><span>Nodlag sin bhíodar de ghlanmheabhair aici cheana.  Má</span>
<lb n="983"/><span>thug sí póg do'n chárta agus má tháinig deór le n-a</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="984"/><p><span>súil ghlais, ní abróchar aon cheó faoi annseo.  Má rinne,</span>
<lb n="985"/><span>ná ceaptar nach raibh sí cinnte go raibh gach duine de'n</span>
<lb n="986"/><span>dáréag bhí sa seómra léithi 'na suan.</span></p>
<lb n="987"/>
<lb n="988"/><p><span>Ar maidin ar dhuiseacht dhí, ní hé an sgrúdhughadh an</span>
<lb n="989"/><span>chéad rud ar thosaigh sí ag smaoineadh air.  Bhí sí le</span>
<lb n="990"/><span>dul abhaile an tráthnona sin agus ba mhór an fháilte</span>
<lb n="991"/><span>bheadh ag a haint roimpi thar éis ráithe a chaitheamh i bhfad</span>
<lb n="992"/><span>ó bhaile.  Gach uile oidhche ag dul a chodladh dhi, tharrain-</span>
<lb n="993"/><span>geadh sí a caol-pheann thré uimhir an lae a caitheadh, sa</span>
<lb n="994"/><span>bhféilire bheag bhí greamaighthe dá clár sgríobhaidheachta,</span>
<lb n="995"/><span>agus leigeadh sí uirthi féin gur mar gheall ar an gcion</span>
<lb n="996"/><span>bhí aici ar a haint bhíodh an lúthgháir uirthi go raibh lá eile</span>
<lb n="997"/><span>imthighthe.  Agus cad chuige nach mbheadh gliondar ar a</span>
<lb n="998"/><span>croidhe an mhaidin bheannaighthe seo?  Nach raibh an lá</span>
<lb n="999"/><span>mór tagtha?  Nach mbeadh sí i gcuideachtain na hainte</span>
<lb n="1000"/><span>roimh dhul faoi do'n ghréin?  Má bhí fáth eile ag Peigín</span>
<lb n="1001"/><span>leis an lúthgháir, cheil sí uirthi féin é.  An cárta Nodlag</span>
<lb n="1002"/><span>sin da dtug sí póg faoi rún, má thug, bí súil aici go</span>
<lb n="1003"/><span>gcasfaidhe léithi an té sheól chuice é go minic ar feadh</span>
<lb n="1004"/><span>na laethe saoire; acht ar ndóigh is corr-chailín chiallmhar</span>
<lb n="1005"/><span>i dtosach na ndéaga a leigfeadh uirthi fhéin gur chuir sí</span>
<lb n="1006"/><span>an oiread sin spéise i bhfear a bhí níos sine ná í faoi</span>
<lb n="1007"/><span>dhó, agus mara raibh ciall ag Peigín ní raibh aon rud</span>
<lb n="1008"/><span>aici.</span></p>
<lb n="1009"/>
<lb n="1010"/><p><span>Fiche míle fada bhí ann ó Mhachaire Rois go Doire na</span>
<lb n="1011"/><span>bhFiadh mar a raibh comhnaidhe ar Pheigín agus ar a haint.</span>
<lb n="1012"/><span>Bhí tuitim na hoidhche ann nuair chuaidh an cárr thar an</span>
<lb n="1013"/><span>teach-phosta atá comhgarach do Dhoire na bhFiadh.  Thoir</span>
<lb n="1014"/><span>ó'n teach-phosta tá log sa mbóthar agus sgeacha ag fás</span>
<lb n="1015"/><span>ann.  Tráthnóna deireannach thagas an posta do'n Doire,</span>
<lb n="1016"/><span>agus is beag tráthnóna sa mbliadhain nach bhfeicfidhe</span>
<lb n="1017"/><span>fear caol árd a raibh iomchur mileadhta faoi ag gabhail</span>
<lb n="1018"/><span>soir an bóthar ó'n teach-phósta agus paipéar nuaidheachta</span>
<lb n="1019"/><span>nó dhó faoi 'n asgaill aige.  Ba mhinic dhó a sgíth a</span>
<lb n="1020"/><span>a leigint sa log nuair bhíodh an aimsir feileamhnach</span>
<lb n="1021"/><span>chuige, agus bheith ag léigheamh faoi'n saoghal mór thréig</span>
<lb n="1022"/><span>sé.  An té d'fheicfeadh é ó bhárr an áird, cheapfadh sé</span>
<lb n="1023"/><span>gur sagart nó bráthair bhí ann mar níor cleachtuigheadh</span>
<lb n="1024"/><span>cultacha dubha i nDoire na bhFiadh.  Agus ba chuma</span>
<lb n="1025"/><span>cé'n t-eólas bheadh agat ár nósaibh an tsaoghail ná ar</span>
<lb n="1026"/><span>dhaoine ná ar na cultachaibh is gnáthach le gach treibh is le</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="1027"/><p><span>gach céird a chaitheamh, ní fhéadfá déanamh amach cé'n</span>
<lb n="1028"/><span>chéird dar díobh é gan cainnt a bhaint as.  Gur fear</span>
<lb n="1029"/><span>meabhrach géarchúiseach bhí ann an chéad rud a cheaptha;</span>
<lb n="1030"/><span>ní bheadh aimhreas ort nach bhfaca sé cuid mhaith de'n</span>
<lb n="1031"/><span>tsaoghal idir olc maith; acht nuair a thóigeadh sé a dhá</span>
<lb n="1032"/><span>shúil de'n phaipéar agus tú ag imtheacht tharais deirtheá</span>
<lb n="1033"/><span>leat féin dá mbeadh rún agat go gcaiththeá é sgaoileadh</span>
<lb n="1034"/><span>leis an té a raibh an dá shúil sin 'na chloigeann.</span></p>
<lb n="1035"/>
<lb n="1036"/><p><span>Agus sin é díreach an rud a cheap Peigín Bhocht an</span>
<lb n="1037"/><span>chéad lá dár casadh léithi é san log seo bliadhain an</span>
<lb n="1038"/><span>taca seo, acht ar ór na chruinne ní leigfeadh sí a rún</span>
<lb n="1039"/><span>leis anois.  Dubhairt sí leis an tiománaidhe baint as an</span>
<lb n="1040"/><span>gcapall ar fhaitchíos go mbeadh sé san log roimpi, agus</span>
<lb n="1041"/><span>go mbeadh uirthi labhairt leis nó marcaidheacht féin thabh-</span>
<lb n="1042"/><span>airt dó mar ba chomharsa béil dorais bhí ann.  Acht nuair</span>
<lb n="1043"/><span>nach raibh sé le feiceáil aici thuit an caoidhe uirthi.</span>
<lb n="1044"/><span>Tháinig cineál cumha uirthi acht níor leig sí uirthi féin</span>
<lb n="1045"/><span>cé'n fáth bhí leis an gcumha má thuig sí é, agus ní móide</span>
<lb n="1046"/><span>gur thuig mar ní raibh d'aois aici acht sé bliadhna déag</span>
<lb n="1047"/><span>agus nach iomdha duine thagas cumha air ar theacht na</span>
<lb n="1048"/><span>hoidhche mór-mhór i dtosach an tsamhraidh?</span></p>
<lb n="1049"/>
<lb n="1050"/><p><span>A Pheigín a chroidhe!</span></p>
<lb n="1051"/>
<lb n="1052"/><p><span>Mara raibh sa teach ag aint Pheigín acht í féin agus</span>
<lb n="1053"/><span>seanbhean aimsire, ní bhídís gan comhluadar an oidhche</span>
<lb n="1054"/><span>d'fhilleadh an ghearrchaile ó'n sgoil san mbaile mór ar</span>
<lb n="1055"/><span>na laetheanntaibh saoire.  Bhíodh sgoraidheacht ann an</span>
<lb n="1056"/><span>oidhche sin, acht ní bhíodh sa láthair acht na daoine ba mhó</span>
<lb n="1057"/><span>le rádh san áit.  Is mór an greann bhíodh ag Peigín ar</span>
<lb n="1058"/><span>na daoine móra seo i gcomhnaidhe mar bhí an mheidhir agus</span>
<lb n="1059"/><span>an sult agus líomhacht cainnte ag baint léithi ó dhúthchas,</span>
<lb n="1060"/><span>agus is iomdha magadh ghnitheadh sí faoi'n mhuinntir bhíodh</span>
<lb n="1061"/><span>bailighthe ann.  Acht an oidhche seo tugadh faoi deara go</span>
<lb n="1062"/><span>raibh sí an-smaointeach innti féin agus gan an oiread</span>
<lb n="1063"/><span>cainnte aici is ba ghnáthach léithi.  Bhí sí 'na suidhe ar</span>
<lb n="1064"/><span>chathaoir bhig faoi'n bhfuinneóig, agus leabhar ceóil ar a</span>
<lb n="1065"/><span>glúnaibh aici, agus í ag iompughadh na mbilleóg go</span>
<lb n="1066"/><span>neamhshuimeamhail.  B'fhada léithi go raibh se i n-am</span>
<lb n="1067"/><span>codalta.  Bhí sí tuisreach de'n sgoraidheacht.</span></p>
<lb n="1068"/>
<lb n="1069"/><p><span>Acht baineadh geit aisti go tobann.  Tháinig fear caol</span>
<lb n="1070"/><span>árd a raibh culaidh dhubh air isteach.  Bheannaigh go</span>
<lb n="1071"/><span>múinte do'n chomhluadar.  Labhair go ciúin lághach le</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="1072"/><p><span>bean a' tighe .i. le aint Pheigin agus bhí sé ar tí bhualadh</span>
<lb n="1073"/><span>faoi ar chathaoir i n-aice an phiano nuair chonnaic sé an</span>
<lb n="1074"/><span>gheárrchaile faoi'n bhfuinneóig.</span></p>
<lb n="1075"/>
<lb n="1076"/><p><span>"Nach í mhéadaigh, a Bhrighid," ar sé leis an aint,</span>
<lb n="1077"/><span>"caithfear gúna fada chur uirthi feasta, agus deis níos</span>
<lb n="1078"/><span>feileamhnaighe ar a cuid gruaige …"</span></p>
<lb n="1079"/>
<lb n="1080"/><p><span>Leis an aint bhí sé ag cainnt acht chuala Peigín é,</span>
<lb n="1081"/><span>agus nuair chonnaic sí ag teacht é le lámh a chreathadh</span>
<lb n="1082"/><span>léithi cheap sí 'na hintinn féin nach labhradh sí leis ar</span>
<lb n="1083"/><span>chor ar bith.  Chuirfeadh sí i gcéill dhó nach adhbhair</span>
<lb n="1084"/><span>magaidh bhí aige innti, acht níor chuimhnigh sí ar an rún</span>
<lb n="1085"/><span>sin nuair chonnaic sí an lámh sínte amach aige agus an</span>
<lb n="1086"/><span>dá shúil bheódha gháireacha ag dul tríthi.</span></p>
<lb n="1087"/>
<lb n="1088"/><p><span>An leabhar ceóil bhí aici ar a glúnaibh thuit sé ar an</span>
<lb n="1089"/><span>urlár le chomh corruighthe is bhí sí, acht ó choinnigh sí</span>
<lb n="1090"/><span>greim cruadh ar an mbilleóig bí ghá iompughadh aici</span>
<lb n="1091"/><span>stróiceadh as an leabhar í.  Shíl sí féin agus an fear</span>
<lb n="1092"/><span>árd an leabhar a thógáil ar an noiméad chéadna acht</span>
<lb n="1093"/><span>bualadh a dhá gcloigeann go trom i n-aghaidh a chéile.</span>
<lb n="1094"/><span>Ceapadh gurab í an timpíst sin chur as do'n ghearrchaile.</span></p>
<lb n="1095"/>
<lb n="1096"/><p><span>"Suidh annseo láimh liom, a Thomáis Uí Catháin," ars</span>
<lb n="1097"/><span>an dochtúir, "is maith liom cainnt a dhéanamh leat faoi</span>
<lb n="1098"/><span>nuadh-litridheacht na Spáinne."</span></p>
<lb n="1099"/>
<lb n="1100"/><p><span>Shiudh an fear árd le taoibh an dochtúra agus bhí</span>
<lb n="1101"/><span>comhrádh an-léigheanta aca acht nár chuir aon duine</span>
<lb n="1102"/><span>mórán suime 'na mbriathraibh acht Peigín.  Bhí sise i</span>
<lb n="1103"/><span>ngar dhóibh ag slogadh isteach gach uile fhocal agus ag</span>
<lb n="1104"/><span>fanacht le faill fhagháil le n-a ladhar féin a chur isteach</span>
<lb n="1105"/><span>sa gcainnt le taisbeáint do Tomás Ó Catháin nach</span>
<lb n="1106"/><span>páisde bhí innti.  Bhí focal maith ceaptha aici acht nuair</span>
<lb n="1107"/><span>shíl sí é rádh ní raibh an mhisneach aici.  Nuair shíl sí</span>
<lb n="1108"/><span>focal eile a rádh chuir an dochtuir isteach uirthi le rud</span>
<lb n="1109"/><span>seafóideach eicínt agus bhain sé gáiridh as an gcuide-</span>
<lb n="1110"/><span>achtain.</span></p>
<lb n="1111"/>
<lb n="1112"/><p><span>Acht bhí misneach ag Peigín.  Nuair a bhí an chuideachta</span>
<lb n="1113"/><span>'na tost dubhairt sí.</span></p>
<lb n="1114"/>
<lb n="1115"/><p><span>"Ní fiú mórán baramhail an dochtúra ar an sgéal</span>
<lb n="1116"/><span>sin," an sise, "mar ní féidir leis an Spáinnis a</span>
<lb n="1117"/><span>léigheamh."</span></p>
<lb n="1118"/>
<lb n="1119"/><p><span>Ní raibh a fhios aici cinnte ar chríochnaigh sí an abairt.</span>
<lb n="1120"/><span>Chuir a glór féin sgáth uirthi.  Shíl sí go raibh óinseach</span>
<lb n="1121"/><span>déanta aici dhi féin.  Ní bheadh meas go deó arís ag</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1122"/><p><span>Tomas Ó Catháin uirthi.  Nuair rinneadh gáiridh faoi rud</span>
<lb n="1123"/><span>eicínt eile cheap sí gur ag gáiridh fúithi bhítheas.  Níorbh</span>
<lb n="1124"/><span>fhearr leithi rud na go slugadh an talamh í.  Bhí baramhail</span>
<lb n="1125"/><span>aice gur fhiafruigh Tomás dhi ar labhair sí féin an Spáin-</span>
<lb n="1126"/><span>nis, nó an raibh sí ag foghluim na teangan uaisle sin</span>
<lb n="1127"/><span>ar sgoil, acht ní raibh sí cinnte dhe.  Bhí a cheann cromtha</span>
<lb n="1128"/><span>aici ionnus nach dtiubhraidhe faoi deara chomh corraighthe</span>
<lb n="1129"/><span>is bhí sí; bhí na deóra faoi n-a súilibh agus shíl sí go</span>
<lb n="1130"/><span>go bplaosgadh sí ag caoineadh gach noiméad acht d'eirigh</span>
<lb n="1131"/><span>léithe iad a chosg.</span></p>
<lb n="1132"/>
<lb n="1133"/><p><span>Tráthamhail go leór tugadh biadh isteach chuig na</span>
<lb n="1134"/><span>haoidhibh agus bhí a ndóthain ar a n-aire ar feadh leath-</span>
<lb n="1135"/><span>uaire seachas a bheith ag cur síos an litridheacht na</span>
<lb n="1136"/><span>Spáinne na ar aon nidh eile.</span></p>
<lb n="1137"/>
<lb n="1138"/><p><span>Nuair bhí an biadh chaithte ag Peigín d'éaluigh sí amach</span>
<lb n="1139"/><span>sa ngairdín.</span></p>
<lb n="1140"/>
<lb n="1141"/><p><span>Bhí bó tinn ag Tomás Ó Catháin, agus níór fhéad sé</span>
<lb n="1142"/><span>mórán aimsire chaitheadh leis an gcomhluadar.  D'fhág sé</span>
<lb n="1143"/><span>slán aca agus d'imthigh leis.  Ag dul amach an geata</span>
<lb n="1144"/><span>beag do chuala sé glór duine 'na dhiaidh.</span></p>
<lb n="1145"/>
<lb n="1146"/><p><span>"Ná bhí ag ceapadh a Mhic Uí Catháin gur páisde</span>
<lb n="1147"/><span>mise," ars an glór, "mar ní headh, agus ta eólas</span>
<lb n="1148"/><span>maith agam ar an Spáinnis freisin, agus chruthóchainn …"</span></p>
<lb n="1149"/>
<lb n="1150"/><p><span>Níor chuala an Cathánach céard a chrúthóchadh sí mar ghabh</span>
<lb n="1151"/><span>sgathmhaireacht an ghirrseach agus dh'éalaigh sí uaidh ar chul</span>
<lb n="1152"/><span>na sgeach.</span></p>
<lb n="1153"/>
<lb n="1154"/><p><span>Tar éis theach isteach ó'n ngáirdín dhi, bhí sí ag</span>
<lb n="1155"/><span>ceapadh go mbeadh a raibh sa láthair ag tábhairt sunndais</span>
<lb n="1156"/><span>dhi.  Nuair nár airigheadar uatha í ar chor ar bith tháinig</span>
<lb n="1157"/><span>múisiam uirthi agus ó bhí Tomás imthighthe abhaile d'eirigh</span>
<lb n="1158"/><span>sí an-mharbhánta innti féin.  Má tugadh faoi deara sin,</span>
<lb n="1159"/><span>ceapadh gurabh é an t-aistear fada ba siocair leis.</span></p>
<lb n="1160"/>
<lb n="1161"/><p><span>'Na dhiaidh seó, i rith a cuid laethe saoire, bhí saoghal</span>
<lb n="1162"/><span>ait ag Peigín.  Gach uile mhaidin dá n-eirigheadh uirthi</span>
<lb n="1163"/><span>bhíodh imnidhe uirthi nach gcasfaidhe an Cathánach léithe i</span>
<lb n="1164"/><span>gcaitheamh an lae; bhíodh sí ag smaoineadh ar ar dhubhairt</span>
<lb n="1165"/><span>sé léithe an uaire dheire casadh ar a chéile iad, agus</span>
<lb n="1166"/><span>bhíodh sí ag síor-chumadh sgéalta le rádh leis nuair</span>
<lb n="1167"/><span>casfaidhe le chéile arís iad, agus eagla an domhain</span>
<lb n="1168"/><span>uirthi nach mbeadh sí i n-ann labhairt leis i gceart.</span>
<lb n="1169"/><span>D'fheicfidhe ag gabhail na mbóithre an tráth seo í agus</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1170"/><p><span>leabhar na glaic aice.  Acht ní raibh san leabhar acht</span>
<lb n="1171"/><span>leithsgeal.  Ag ceapadh sgéalta bhíodh sí de gnáth; í</span>
<lb n="1172"/><span>féin agus Tomás Ó Catháin ba mhó bhíodh i gceist sna</span>
<lb n="1173"/><span>finnsgéaltaibh seo cheapadh an cailín óg.  Tráth dóibh le</span>
<lb n="1174"/><span>chéile ar oileán mara; tráth eile ghá baitheadh in abhainn</span>
<lb n="1175"/><span>mhóir bhíodh sí, agus eisean ghá tárrtháil.  Cheapadh sí</span>
<lb n="1176"/><span>uair go bhfeiceadh sí ag marcaidheacht ar chapall bhreágh</span>
<lb n="1177"/><span>é ar mhachairib leathna Thír' an Airgid; uair eile, is ag</span>
<lb n="1178"/><span>obair faoi thalamh sna miana chabhíodh sé agus na mílte</span>
<lb n="1179"/><span>fear borb fiadháin gá gceannsughadh aige.</span></p>
<lb n="1180"/>
<lb n="1181"/><p><span>Acht is annamh bhíodh sí i n-ann labhairt leis i gceart</span>
<lb n="1182"/><span>i dtosach; eisean is mó ghnitheadh an bladar cainnte</span>
<lb n="1183"/><span>agus an magad agus an greann.  Dá mbeadh eólas aige</span>
<lb n="1184"/><span>ar an ngalar bhí ag gabhail di, b'féidir go mbeadh sé ar</span>
<lb n="1185"/><span>a aire.  Acht ní raibh an t-eolas aige; cheap sé nach</span>
<lb n="1186"/><span>raibh innti acht páisde, páisde, páisde andeas an-</span>
<lb n="1187"/><span>spéiseamhail.</span></p>
<lb n="1188"/>
<lb n="1189"/><p><span>Timcheall 's seachtmhain thar éis theacht abhaile dhi o'n</span>
<lb n="1190"/><span>sgoil, thug sí féin agus a haint cuairt ar an mbaile</span>
<lb n="1191"/><span>mór.  Bhí sí ag fanacht leis an aint i seómra san teach-</span>
<lb n="1192"/><span>ósta, agus ó bhí peanna agus páipéar scríobhtha ar an</span>
<lb n="1193"/><span>mbórd tosaigh sí ag cumadh leitre.  Dubhairt sí a lán sa</span>
<lb n="1194"/><span>leitir nach n-abróchadh sí dá mbeadh aon cheapadh aice í</span>
<lb n="1195"/><span>chur chun bhealaigh.  Acht nuair bhí a leath sgríobhtha aice,</span>
<lb n="1196"/><span>thaithnigh an chainnt go maith léithi, agus shíl sí a haith-</span>
<lb n="1197"/><span>sgríobhadh, agus athrughadh dhéanamh ar an sgríbhneóireacht</span>
<lb n="1198"/><span>ionnus nach n-aithneóchadh Tomás Ó Catháin é.  Bhí blátha</span>
<lb n="1199"/><span>beaga na brollach aice, agus nuair nach raibh aon duine</span>
<lb n="1200"/><span>ag faire uirthi cheangail sí le dlaoi dá cuid gruaige</span>
<lb n="1201"/><span>iad, agus shac isteach san gclúdach iad.</span></p>
<lb n="1202"/>
<lb n="1203"/><p><span>Tháinig aithmhéala uirthi nuair bhí an litir sa bposta</span>
<lb n="1204"/><span>aici.  Dá n-aithneóchadh sé an sgríbhneóireacht bhí sí náir-</span>
<lb n="1205"/><span>íghthe go deó.  Bhí fonn mór uirthi é fheiceáil ag léigheamh</span>
<lb n="1206"/><span>na leitre.  Tráthnóna lá'r na mhárach cá mbeadh sí acht</span>
<lb n="1207"/><span>i bhfolach ar chúl na sgeach atá ar leath-taobh an bhóthair</span>
<lb n="1208"/><span>i n-aice le teach an phosta.  Thosaigh an croidhe ag</span>
<lb n="1209"/><span>preabadh na cléibh nuair chonnaic sí Tomás Ó Catháin</span>
<lb n="1210"/><span>ag déanamh soir an bóthar agus a chuid leitre agus a</span>
<lb n="1211"/><span>chuid páipéar na ghlaic aige.  Bhí sé ansmaointeach.  Ní</span>
<lb n="1212"/><span>raibh sé aon achar ó'n áit a raibh an ghirrseach i bhfolach.</span>
<lb n="1213"/><span>Bhí sé chomh comhgarach sin do'n gheárrchaile agus gur fhéad</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1214"/><p><span>sise a litir féin thabhairt faoi deara na ghlaic.  D'aithnigh</span>
<lb n="1215"/><span>sí an clúdach gorm bhí uirthi agus cheap sí dhul amach ar</span>
<lb n="1216"/><span>an mbóthar agus an litir iarraidh air.</span></p>
<lb n="1217"/>
<lb n="1218"/><p><span>Acht ní dheárna.  Chonnaic sí é ghá léigheadh, agus chon-</span>
<lb n="1219"/><span>naic sí an meangadh gairidh thagadh ar a béal nuair</span>
<lb n="1220"/><span>léigheadh sé cuid ba dhithcéillidhc na an chuid eile.</span></p>
<lb n="1221"/>
<lb n="1222"/><p><span>Nuair bhí sé imthighthe thart fuair sí na blátha beaga</span>
<lb n="1223"/><span>ar an mbóthar na dhiaidh.  Bhí an t-ádh uirthi nár thug sé</span>
<lb n="1224"/><span>faoi deara ar chor ar bith iad!</span></p>
<lb n="1225"/>
<lb n="1226"/><p><span>Gortuigheadh lámh an Chathánaigh, ionnós nach raibh sé i n-ann</span>
<lb n="1227"/><span>aon cheo a sgríobhadh, agus ó bhí cúpla leitir le freagairt</span>
<lb n="1228"/><span>aige thug sé cuairt ar theach a bhanchomharsan go sgríobh-</span>
<lb n="1229"/><span>faidhe dhó iadh.</span></p>
<lb n="1230"/>
<lb n="1231"/><p><span>Ní raibh sa mbaile roimhe acht Peigín agus bhí athas</span>
<lb n="1232"/><span>uirthi go bhféadhfadh sí cabhrughadh leis ar bhealach éigin.</span>
<lb n="1233"/><span>Rug Peigín ar pheann agus thósaigh uirthi ag sgríobhadh ar</span>
<lb n="1234"/><span>a dícheall.  'Na suidhe ag bórd sa phárlús bíodar, duine</span>
<lb n="1235"/><span>ar 'ach aontaobh de'n bhórd.  Thógadh seisean na súile ó</span>
<lb n="1236"/><span>am go ham go bhfeicead sé an raibh ar dheachtaigh sé</span>
<lb n="1237"/><span>sgríobhtha ag a chléireach óg; bhíodh a ceann fúithi ag</span>
<lb n="1238"/><span>Peigín agus í ag breacadh an phaipéir go breágh clisde</span>
<lb n="1239"/><span>tapaidh; agus ní bhíodh le clos ag ceachtar aca acht</span>
<lb n="1240"/><span>giosgán an droch-phinn agus anál trom na girrsighe.</span>
<lb n="1241"/><span>Leitreacha fada bhí le sgríobhadh aige, agus nuair dhear-</span>
<lb n="1242"/><span>cadh seisean uirthi bhíodh a fhios aice go maith go mbíodh</span>
<lb n="1243"/><span>a dhá shúil sáithte innti gan a ceann féin a thógáil.</span>
<lb n="1244"/><span>Chuireadh an fhéachaint sin as di go mór, agus mhill sí</span>
<lb n="1245"/><span>aon bhilleóg amháin de'n phaipéar.</span></p>
<lb n="1246"/>
<lb n="1247"/><p><span>Rug seisean ar an mbilleóig a milleadh agus thosaigh</span>
<lb n="1248"/><span>ghá léigheadh.</span></p>
<lb n="1249"/>
<lb n="1250"/><p><span>"Is deas uait sgríobhadh," ar seisean, "táir an-chlisde</span>
<lb n="1251"/><span>leis an bpeann — acht cé bhfacas an sgríbhneóireacht sin</span>
<lb n="1252"/><span>cheana?"</span></p>
<lb n="1253"/>
<lb n="1254"/><p><span>Bhí eagla uirthi go n-aithneóchadh sé an sgríbhneóireacht.</span>
<lb n="1255"/><span>Nach uirthi bhí an tubuisde gur sheóil sí an litir sin chuige!</span>
<lb n="1256"/><span>Bhí fúithi a rádh leis narbh í sgríobh an litir chor ar bith,</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1257"/><p><span>acht cé'n chaoi a mbeadh fios aici go raibh a leithéid do</span>
<lb n="1258"/><span>litir ann marab í féin sgríobh í?</span></p>
<lb n="1259"/>
<lb n="1260"/><p><span>Bhí an cailín bocht cráidhte!</span></p>
<lb n="1261"/>
<lb n="1262"/><p><span>"Bhfuil an méid sin sgríobhtha agat?" ar seisean,</span>
<lb n="1263"/><span>ar fheiceáil dó go raibh a peann 'na chomhnaidhe.</span></p>
<lb n="1264"/>
<lb n="1265"/><p><span>"Tá," ar sise go lag-ghlórach, agus fios aici go raibh</span>
<lb n="1266"/><span>sé gha sgrúdughadh go cruinn.</span></p>
<lb n="1267"/>
<lb n="1268"/><p><span>Thosaigh sé ar an deachtughadh arís, acht stad sé gan</span>
<lb n="1269"/><span>mórán moille.  Nuair a thóg an ghirrseach a ceann chon-</span>
<lb n="1270"/><span>naic sí an fhéachaint thuigsionach bhí 'na shúilibh, agus bhí sí</span>
<lb n="1271"/><span>cinnte na hintinn féin go raibh eolas aige ar a rún, go</span>
<lb n="1272"/><span>raibh eólas aige air le fada an lá.  Acht ní raibh.  Ní</span>
<lb n="1273"/><span>raibh fhios aige tada faoi go bhfaca sé a cuid sgríbhneó-</span>
<lb n="1274"/><span>reachta, go bhfaca sé an chosamhlacht bí idir í agus an</span>
<lb n="1275"/><span>litir gan ainm a seóladh chuige.</span></p>
<lb n="1276"/>
<lb n="1277"/><p><span>Annsin seadh thosaigh sé ag machtnamh ar a lán dá</span>
<lb n="1278"/><span>bhfaca sé ó tháinig Peigín abhaile ó'n sgoil.  Chuir sé é</span>
<lb n="1279"/><span>seo agus é siúd le chéile, agus ní iongnadh mór é go</span>
<lb n="1280"/><span>raibh an sult le tabhairt faoi deara na shúilibh.  Má bhí</span>
<lb n="1281"/><span>an sult ionnta bhí an imnidhe ionta freisin.  Níor shíl sé</span>
<lb n="1282"/><span>go raibh innti acht geárrchaile; páisde áiluinn aoibhinn</span>
<lb n="1283"/><span>b'eadh í de réir a thuairime; chuir sé spéis mhór 'na</span>
<lb n="1284"/><span>bealaighibh agus 'na gothaibh aisteacha i gcomhnaidhe, acht</span>
<lb n="1285"/><span>anois ó d'aithnigh sé an galar bhí ag gabhail di níor mhór</span>
<lb n="1286"/><span>dhó bheith ar a aire í leigheas dá bhféadfadh sé.</span></p>
<lb n="1287"/>
<lb n="1288"/><p><span>Chonnaic Peigín chomh shmaointeach is bhí sé agus thuig</span>
<lb n="1289"/><span>sí cé'n fáth bhí leis.</span></p>
<lb n="1290"/>
<lb n="1291"/><p><span>Chaith sí an peann uaithi ar an mbórd go ní-fhoighideach.</span></p>
<lb n="1292"/>
<lb n="1293"/><p><span>"Críochnaigh do chuid leitreacha thú féin," ar sise,</span>
<lb n="1294"/><span>agus siúd amach an doras í agus na deóra faoi na súilibh</span></p>
<lb n="1295"/>
<lb n="1296"/><p><span>Niorbh fhada gur tugadh faoi deara go raibh athrughadh</span>
<lb n="1297"/><span>mór tagtha ar mheóin Pheigín.  Áit ar leith a mbíodh an</span>
<lb n="1298"/><span>Cathánach ní bhíodh sise le feicéail ann da bhféadfadh sí.</span>
<lb n="1299"/><span>Tugadh faoi deara freisin chomh ciallmhar is bhí sí ag</span>
<lb n="1300"/><span>eirghe.  Ní mórán cainnte cluinfidhe uaithi acht b'fhiú</span>
<lb n="1301"/><span>éisteacht leis an méid sin.  Da mbualadh an Cathánach</span>
<lb n="1302"/><span>isteach ar chuairt chuca, agus gan sa mbaile acht í féin</span>
<lb n="1303"/><span>ní bhíodh sí i bhfad gan leithsgéal imtheacht.  Bhíodh uirthi</span>
<lb n="1304"/><span>dhul i ndiaidh na gcearc nó na ngéadhna.  Bhíodh uirthi dhul</span>
<lb n="1305"/><span>annseo nó annsiúd, agus dá n-abradh Tomás nárbh fhearr</span>
<lb n="1306"/><span>leis rud a dhéanadh sé na cabrughadh léithe, chuireadh sí i</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1307"/><p><span>dtuigsint dó go múinte go mb'fheárr léithe bheith 'na</span>
<lb n="1308"/><span>haonar.</span></p>
<lb n="1309"/>
<lb n="1310"/><p><span>Sí bhíodh go mórdhálach gur fhéad sí chur i gcéill do</span>
<lb n="1311"/><span>Thomás nach raibh aon aird na aon thóir aice air.  Sí</span>
<lb n="1312"/><span>bhíodh go práinneach aisde féin go raibh sí i n-ann dhalladh</span>
<lb n="1313"/><span>mullóg a chur air.  Ba ghile léithe é ná aon uair ariamh,</span>
<lb n="1314"/><span>acht ní ceapfaidhe sin uirthi agus cuaidh sé righte léithi</span>
<lb n="1315"/><span>go minic gan innseacht dó ché mar bí an sgéal aice.</span>
<lb n="1316"/><span>Acht níor innis.  Ní innseochadh sí dhó é ar a bhfaca sí</span>
<lb n="1317"/><span>áriamh.</span></p>
<lb n="1318"/>
<lb n="1319"/><p><span>Tháinig iongnadh ar an gCathánach.  B' fhacthas dó go</span>
<lb n="1320"/><span>raibh sé ag dul amudha go mór 's a cheapadh gur aithnigh</span>
<lb n="1321"/><span>sé an galar i dtosach.  Bhí baramhail aige anois nach</span>
<lb n="1322"/><span>raibh a leithéid ann ariamh.  Dá mbeadh an tsuim mhór</span>
<lb n="1323"/><span>sin aici ann nach cinnte nach ag iarraidh éaloghadh uaidh</span>
<lb n="1324"/><span>bheadh sí?</span></p>
<lb n="1325"/>
<lb n="1326"/><p><span>Bhí imnidhe agus aithmhéala air nuair a cuireadh i</span>
<lb n="1327"/><span>gcéill dhó cé'n tóir bhí aici air: cailín díograsach mar</span>
<lb n="1328"/><span>í ba mhór an chontabhairt dhi é.  Nár mhór an bheannacht</span>
<lb n="1329"/><span>ó Dhia gur leigheasadh í?  Ba mhór an sásamh aigne dhó</span>
<lb n="1330"/><span>féin é ar chaoi ar bith.  Ní dhéanadh sé aon dochar dá</span>
<lb n="1331"/><span>mbeadh sé lághach muinnteardha léithe mar bhíodh tráth …</span></p>
<lb n="1332"/>
<lb n="1333"/><p><span>Bhualadh sé isteach go minic nuair nach mbíodh sa</span>
<lb n="1334"/><span>mbaile acht Peigín féin agus bhídís ag cainnt agus ag</span>
<lb n="1335"/><span>comhrádh le chéile go lághach.  I dtosach shíleadh an cailín</span>
<lb n="1336"/><span>óg ealughadh uaidh, acht chuireadh sí an oiread sin spéise</span>
<lb n="1337"/><span>na chuid cainnte is nach bhféadfadh sí imtheacht.  Bhíodh</span>
<lb n="1338"/><span>cluas uirthi agus is beag focal dá n-abruigheadh sé nach</span>
<lb n="1339"/><span>mbíodh de ghlan-mheabhair aici.  D'innsigheadh sé dhi faoi</span>
<lb n="1340"/><span>'n saoghal chaith sé féin thar lear — agus nach sa tsaoghal</span>
<lb n="1341"/><span>sin chuir sí an tsuim?  D'innsigheadh sé faoi na hion-</span>
<lb n="1342"/><span>gantais chonnaic sé, faoi na daoine aisteacha éagsamhla</span>
<lb n="1343"/><span>bhuail na threó i dtíorthaibh iasachta, faoi 'n obair bhíodh</span>
<lb n="1344"/><span>le déanamh aige, faoi na leabhraibh léigh sé go dtí go</span>
<lb n="1345"/><span>mbíodh croidhe an chailín go geal agus go h-éadtrom.</span>
<lb n="1346"/><span>Ní raibh an tuigsint na an ghéarchúis ná an éirim chéadna</span>
<lb n="1347"/><span>i n-aon chainnt eile dár chuala sí ariamh; ar ndóigh ní</span>
<lb n="1348"/><span>labhradh sé léithe ar an gcuma sin marach go raibh spéis</span>
<lb n="1349"/><span>mhór aige innti?  Ní mar sin labhradh sé le páisde.</span>
<lb n="1350"/><span>Thagadh aiteas ar chroidhe an chailín go raibh an fear sin</span>
<lb n="1351"/><span>da dtug sí gean ag eirghe chomh mhór sin léithi …</span>
<lb n="1352"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1353"/><p><span>Acht thuiteadh an croidhe arís uirri nuair thigeadh an</span>
<lb n="1354"/><span>aint isteach agus nuair a thosuigheadh Tomás ag cainnt</span>
<lb n="1355"/><span>léithe agus gan aon áird aca uirthi féin.  Ní raibh aon</span>
<lb n="1356"/><span>rud sa saoghal is mó ghoilleadh uirthi na an neamhshuim</span>
<lb n="1357"/><span>sin.  Bheadh éad uirthi leis an aint, da mbeadh an aint</span>
<lb n="1358"/><span>beagán beag níos óige acht níor shíl sí go bhféadfadh aon</span>
<lb n="1359"/><span>fhear bheith an-cheanamhail ar an aint agus an aois bhí</span>
<lb n="1360"/><span>aice.  Fear lághach múinte atá i dTomás, agus ní</span>
<lb n="1361"/><span>fhéadfadh gan labhairt leithe go carthannach — 'na teach</span>
<lb n="1362"/><span>féin freisin, cheapadh sí.  Dá n-imthigheadh sí b'amhlaidh</span>
<lb n="1363"/><span>do b'fheárr le Tomás é.</span></p>
<lb n="1364"/>
<lb n="1365"/><p><span>Agus tá sí ag tarraingt ar dhá sgór deireadh sí</span>
<lb n="1366"/><span>leithi féin agus féach chomh caithte is tá sí; féach na</span>
<lb n="1367"/><span>ruic atá na héadan agus tá sí ag eirghe liath freisin!"</span></p>
<lb n="1368"/>
<lb n="1369"/><p><span>Acht níor bh'fhíor do'n ghirrsigh an méid sin.  Ní raibh</span>
<lb n="1370"/><span>an aint thar ceithre bliadna déag agus fiche agus má</span>
<lb n="1371"/><span>bhí na ruic na héadan agus má bhí sí ag eirghe liath</span>
<lb n="1372"/><span>féin thar éis a bhfaca sí de'n tsaoghal agus thar éis ar</span>
<lb n="1373"/><span>fhulaing sí sul ar fágadh a feilm bhreágh aici, b'áilne</span>
<lb n="1374"/><span>le Tomás Ó Catháin í na aon bhean dár casadh leis</span>
<lb n="1375"/><span>ariamh.</span></p>
<lb n="1376"/>
<lb n="1377"/><p><span>Níor thuig Peigín an méid sin amhthach.  Ba dhóigh leithi</span>
<lb n="1378"/><span>gur thaithnigh sí féin níos mó leis ná aon bhean eile san</span>
<lb n="1379"/><span>áit: marach gur thaithnigh is cinnte nach gcaithfeadh sé</span>
<lb n="1380"/><span>an oiread sin aimsire 'na cuideachtain!  Acht faraoir</span>
<lb n="1381"/><span>nár thuig sí an sgéal i gceart.</span></p>
<lb n="1382"/>
<lb n="1383"/><p><span>"Is aoibhinn bheith ag féachaint ar luibh ag aibeachan</span>
<lb n="1384"/><span>faoi ghréin an tsamhraidh," 'deireadh Tomás leis féin,</span>
<lb n="1385"/><span>"acht is aoibhne ná sin bheith ag féachaint ar chroidhe agus</span>
<lb n="1386"/><span>ar anam girrsighe ag dul i neart agus í mbrigh i</span>
<lb n="1387"/><span>n-aghaidh an lae."</span></p>
<lb n="1388"/>
<lb n="1389"/><p><span>Agus lean sé dhe mar ba dhóigh leis nárbh aon dochar</span>
<lb n="1390"/><span>do'n ghirrsighe é.</span></p>
<lb n="1391"/>
<lb n="1392"/><p><span>Ní raibh innti acht girseach acht an oiread an tráth</span>
<lb n="1393"/><span>seo.  Lá dhí an dul abhaile thar éis bheith ag congbháil</span>
<lb n="1394"/><span>cainnte le Tomás ar feadh leath-uaire ag an gcrosbhóthar,</span>
<lb n="1395"/><span>casadh sgata páisdí léithe san tslighe.  Bhí spóirt an</span>
<lb n="1396"/><span>domhain aca agus iad ag leiginn ortha féin go mba ba</span>
<lb n="1397"/><span>iad.  D'fhan Peigín sgathamh ag féachaint ar an gcleas-</span>
<lb n="1398"/><span>aidheacht bhí ar siubhal agus nuair nach rabhadar gá</span>
<lb n="1399"/><span>dhéanamh i gceart thosaigh sí ghá múineadh.  Le bheith na</span>
<lb n="1400"/><span>buin, b'éigin di ar ndóigh dhul ag lamhacán timcheall</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1401"/><p><span>na háite, agus gach uile bh-ú-ú aisde!  Bhí an oiread</span>
<lb n="1402"/><span>spéise aici sa gcluiche is bhí ag aon pháisde aca, acht</span>
<lb n="1403"/><span>bhá bheag an mhoill uirthi, eirghe 'na seasamh nuair thug sí</span>
<lb n="1404"/><span>faoi deara go raibh Tomás Ó Catháin sa láthair agus é</span>
<lb n="1405"/><span>ag cur spéis' san obair.</span></p>
<lb n="1406"/>
<lb n="1407"/><p><span>Bean óg mar í ag súgradh le páisdí na sgoile!</span>
<lb n="1408"/><span>Agus eisean ann ag féachaint uirthí!  Ba mhór an náire</span>
<lb n="1409"/><span>bhí uirthi.  Cheap sí labhairt leis agus innseacht dhó nach</span>
<lb n="1410"/><span>raibh ann acht cleasaidheacht nach raibh sí acht ag múineadh</span>
<lb n="1411"/><span>cluiche dhóibh acht níor fhan focal aici.</span></p>
<lb n="1412"/>
<lb n="1413"/><p><span>"Ó na bacaidh liomsa," ar seisean agus an greann</span>
<lb n="1414"/><span>'na shúilibh, "is aoibhinn liom bheith ag dearcadh ar pháisdibh</span>
<lb n="1415"/><span>ag déanamh suilt."</span></p>
<lb n="1416"/>
<lb n="1417"/><p><span>"Acht ní páisde mise," arsa Peigín agus ar eagla</span>
<lb n="1418"/><span>go mbrisfeadh an gol uirthi d'imthigh léithi go mí-cheadthach.</span></p>
<lb n="1419"/>
<lb n="1420"/><p><span>Ní cheidneochadh sí ar mórán go b'faca seisean í sa</span>
<lb n="1421"/><span>riocht sin í.  Cé'n meas dh' fhéadfadh fear bheith aige uirri</span>
<lb n="1422"/><span>agus an ealadhain sin ar siubhal aici?  Ba mhór an</span>
<lb n="1423"/><span>bhaileabhair uirthi go bhfaca seisean í.  D' fhan sí sa</span>
<lb n="1424"/><span>mbaile go díombách go raibh se na oidhche.</span></p>
<lb n="1425"/>
<lb n="1426"/><p><span>An uair seo bíodh na cearca ag breith amuigh ar aint</span>
<lb n="1427"/><span>Pheigín, agus ba mhór an obair uirthi na huibheacha a</span>
<lb n="1428"/><span>bhailiughadh.  Théidhidís tamall maith ó'n teach, agus bhí</span>
<lb n="1429"/><span>seanrothar aice agus bheireadh sí cliabh leithe ar an</span>
<lb n="1430"/><span>rothar ga gcuartughadh.  Bhí sí ar a dtóir an lá seo,</span>
<lb n="1431"/><span>agus nuair d'imthigh Peigín uaidh, chonnaic an Cathánach a</span>
<lb n="1432"/><span>h-aint ag gabhail soir an bhóthar ar an rothar, seanhata</span>
<lb n="1433"/><span>tuighe ar chúl a cinn agus an cliabh ar shlait-treasna an</span>
<lb n="1434"/><span>rothair aici.  Bhí fhios aige go rí-mhaith cá raibh a triall.</span>
<lb n="1435"/><span>Ag gearradh sgeach le sádh bhí sé nuair casadh Peigín</span>
<lb n="1436"/><span>leis, agus bhí an sábh aige fós.  D'imthigh leis trí na</span>
<lb n="1437"/><span>garranntaibh agus gotha oibre air.  Anois agus arís</span>
<lb n="1438"/><span>d'fheiceadh sé an seanhata tuighe mar beadh sé an im-</span>
<lb n="1439"/><span>theacht uaidh féin ós cionn na bhfál.</span></p>
<lb n="1440"/>
<lb n="1441"/><p><span>Shroich sé páirc leis féin faoi dheireadh.  Bhí fál</span>
<lb n="1442"/><span>sgeiche idir an bpáirc seo agus talamh na mna dá dtug</span>
<lb n="1443"/><span>sé gean, agus thosaigh sé ag gearradh agus ag baint na</span>
<lb n="1444"/><span>sgeacha bhí sa bhfál.</span></p>
<lb n="1445"/>
<lb n="1446"/><p><span>Bhí éirleach mór déanta aige leis an sábh nuair tháinig</span>
<lb n="1447"/><span>bean an tsean-hata cuige ar lorg na n-ubh.  Chonnaic</span>
<lb n="1448"/><span>sí an raic bhí déanta aige ar an bhfál, acht ní fhaca sí</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1449"/><p><span>an té rinne é i dtosach.  Nuair chonnaic sí Tomás agus</span>
<lb n="1450"/><span>é ag obair ar a mhíle dhithcheall leis an sábh cheap sí</span>
<lb n="1451"/><span>gur ar buile bhí an fear bocht.</span></p>
<lb n="1452"/>
<lb n="1453"/><p><span>"Cé'n mí-ádh ta ort," ar sise "tá an fál millte</span>
<lb n="1454"/><span>agat."</span></p>
<lb n="1455"/>
<lb n="1456"/><p><span>Thóg seisean a cheann.  Níor leig sé air féin go dtí</span>
<lb n="1457"/><span>sin go bhfaca sé ar chor ar bith í.</span></p>
<lb n="1458"/>
<lb n="1459"/><p><span>"Tusa tá ann a Bhrighid!  Gabh i leith annseo agus</span>
<lb n="1460"/><span>chabhraigh liom.  Obair an-chruaidh í seo," ar seisean.</span></p>
<lb n="1461"/>
<lb n="1462"/><p><span>"Cabhraigh leat! an ar buile atáir?"</span></p>
<lb n="1463"/>
<lb n="1464"/><p><span>"Ní h-eadh.  Ní theastóchaidh fál annseo feasta.  Aon</span>
<lb n="1465"/><span>fheilm amháin bhéas againn …</span></p>
<lb n="1466"/>
<lb n="1467"/><p><span>Cuadar beirt abhaile i n-aoinfheacht.  Bhí Peigín sa</span>
<lb n="1468"/><span>mbaile rómpa.  Fliuchadh an tae agus bhíodar triúr gá</span>
<lb n="1469"/><span>ól nuair leag Tomás lamh ar cheann na girrsighe agus</span>
<lb n="1470"/><span>dubhairt —</span></p>
<lb n="1471"/>
<lb n="1472"/><p><span>"Is geárr go mbeid bainfheis againn ar an mbaile</span>
<lb n="1473"/><span>seo, a Pheigin."</span></p>
<lb n="1474"/>
<lb n="1475"/><p><span>Baineadh geit as Peigín.  Cheap sí i dtosach go mb'é</span>
<lb n="1476"/><span>an chaoi go raibh sé ga hiarraidhe le pósadh, agus bí olc</span>
<lb n="1477"/><span>uirthi leis nach ndeárna sé an obair sin agus gan ann</span>
<lb n="1478"/><span>acht iad féin beirt.  Tháinig luisne 'na gruadh agus</span>
<lb n="1479"/><span>thosaigh sí ag ceapadh ceárd ba chóra dí a rádh nuair</span>
<lb n="1480"/><span>chuala sí a haint ag cainnt.</span></p>
<lb n="1481"/>
<lb n="1482"/><p><span>"Seadh a Pheigín a chroidhe," ar sise, "tá an cleamhnas</span>
<lb n="1483"/><span>déanta againn.  Pósfar sinn i gceann míosa."</span></p>
<lb n="1484"/>
<lb n="1485"/><p><span>Bhí Peigín bhocht i riocht a dhul i laige sa gcathaoir</span>
<lb n="1486"/><span>ar chlos na bhfocal sin di.  Má bhí tuille cainnte ann</span>
<lb n="1487"/><span>ní ise chuala é.  Nuair bhí an tae ólta aici d'éalaigh sí</span>
<lb n="1488"/><span>amach sa ngairdín agus chaith sí cuid mhaith de'n oidhche</span>
<lb n="1489"/><span>ann agus an croidhe ga snaoidh 'na lár istigh …</span></p>
<lb n="1490"/>
<lb n="1491"/><p><span>Tamall 'na dhiaidh sin, glacadh Peigín isteach i gClochar</span>
<lb n="1492"/><span>na Trócaire i Machaire Rois.  Bhí cunntas fada sna</span>
<lb n="1493"/><span>paipéir faoi agus dubhradh go raibh Tomás Ó Catháin agus</span>
<lb n="1494"/><span>a bhean ar na daoine bhí sa láthair.  Ní raibh a fhios ag</span>
<lb n="1495"/><span>ceachtar díobh cé'n fáth dhi a dul san gClochar, agus táid</span>
<lb n="1496"/><span>i n-aimreas nach ró-fhada fhanfás sí ann.</span>
<lb n="1497"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1498"/><p><span>TRIÚR BAN</span></p>
<lb n="1499"/>
<lb n="1500"/><p><span>II. — AN BHEAN AR LEAG DIA LÁMH UIRTHI.</span></p>
<lb n="1501"/>
<lb n="1502"/><p><span>Bád níor gleóite na "An Cailín Beag Donn" ní</span>
<lb n="1503"/><span>raibh le feiceál ar Chuan na Gaillimhe, agus ó</span>
<lb n="1504"/><span>bhí sí le díol ag an gceannaidhe siopa ar leis</span>
<lb n="1505"/><span>í, cheap Pádraic Ó Niadh go mba mhaith an spré ag a</span>
<lb n="1506"/><span>inghin an bád dá bhféadadh sé í fhagháil réasúnta saor.</span>
<lb n="1507"/><span>Acht dubhairt Antoine Ó Máille, an fear óg a bhí ar tí</span>
<lb n="1508"/><span>an óigbhean a phósadh, go mba chóir dhóibh trial a bhaint</span>
<lb n="1509"/><span>as an mbád sul a gceannóchaidhe í, ag féachaint a raibh</span>
<lb n="1510"/><span>sí i ngar do bheith chomh maith le n-a cáil.  Cheap an</span>
<lb n="1511"/><span>sean fhear go mba mhaith an chomhairle í agus chuaidh sé</span>
<lb n="1512"/><span>féin agus Séamus a mhac, agus an Máilleach amach le</span>
<lb n="1513"/><span>oidhche a chaitheamh ar an bhfairrge ag iasgaireacht go</span>
<lb n="1514"/><span>bhfeicfidís ce'n mhaith bhí leis an mbád.</span></p>
<lb n="1515"/>
<lb n="1516"/><p><span>Chuaidh Cáit, an inghean bhí le pósadh, go dtí an chéibh</span>
<lb n="1517"/><span>le n-a muinntir go bhfeicfeadh sí ag imtheacht iad agus</span>
<lb n="1518"/><span>d'fhan sí tamall maith ar an tulchán ag féachaint ar an</span>
<lb n="1519"/><span>gcabhlach bád iasgaireachta ag dul siar an cuan faoi</span>
<lb n="1520"/><span>chóir gaoithe.  Ar filleadh a bhaile dhi bhí sé na árd-</span>
<lb n="1521"/><span>trathnóna agus bhí béile na hoidhche ullamh ag a máthair.</span>
<lb n="1522"/><span>Bhí an bórd faoi réir aici agus císde ghá fuaradh ar</span>
<lb n="1523"/><span>lic na fuinneóige, agus ceól taithneamhach dhá dhéanamh</span>
<lb n="1524"/><span>ag an tulán.  Shuidh an bheirt bhan ag an mbórd agus</span>
<lb n="1525"/><span>dfhéachaidís amah thríd an bhfuinneóig ó am go ham ar</span>
<lb n="1526"/><span>na bádaibh bhí an-chosamhail le dream ban riaghalta bheadh</span>
<lb n="1527"/><span>ag glacadh an aéir dóibh féin ar machaire a gclochair.</span></p>
<lb n="1528"/>
<lb n="1529"/><p><span>Bhí sé ag eirghe an-chiúin.  Na héanlaith bhí go céolmhar</span>
<lb n="1530"/><span>agus go bríoghmhar uair roimhe sin bhíodar ag eirghe</span>
<lb n="1531"/><span>an-mharbánta.  Shíltheá go mb'é an chaoi go raibh sluaighte</span>
<lb n="1532"/><span>an aéir ag eirghe tuirseach de'n chantaireacht agus nach</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1533"/><p><span>gcleachtóchaidís arís choidhche é.  Bhí codladh ag teacht ar</span>
<lb n="1534"/><span>éanlaith agus ar bheithighibh, acht d'fhan an bhean óg ag an</span>
<lb n="1535"/><span>bhfuinneóig go raibh na báid ag dul ó léargus uirthi san</span>
<lb n="1536"/><span>doircheacht, go raibh réaltóg bhreágh a raibh loinnir droch-</span>
<lb n="1537"/><span>ghealaighe innti le feiceáil san spéir thiar.</span></p>
<lb n="1538"/>
<lb n="1539"/><p><span>Leig an tseanbhean bhí ag an teine osna aisti.</span></p>
<lb n="1540"/>
<lb n="1541"/><p><span>"Céard ta ort a mháthair?" arsa Cáit, ag eirghe</span>
<lb n="1542"/><span>agus ag dul chuici.</span></p>
<lb n="1543"/>
<lb n="1544"/><p><span>"Béad an-uaigneach gan thú, a chuid."</span></p>
<lb n="1545"/>
<lb n="1546"/><p><span>"Nach mbeidh m'athair agat gan trácht ar Séamus?"</span></p>
<lb n="1547"/>
<lb n="1548"/><p><span>"Ní fada fhanfas Séamus linn.  Ní bhíonn ó na</span>
<lb n="1549"/><span>daoine óga atá ann anois acht imtheacht leó."</span></p>
<lb n="1550"/>
<lb n="1551"/><p><span>"Acht nach minic chuir tú féin gáiridh orainn a mháthir,</span>
<lb n="1552"/><span>ag innseacht dúinn cé mar d'éaluigh tú le m' athair i</span>
<lb n="1553"/><span>n-aimhdheoin do mhuinntire," arsa Cáit, le croidhe chur</span>
<lb n="1554"/><span>'na máthair.</span></p>
<lb n="1555"/>
<lb n="1556"/><p><span>"Agus féach an saoghal bhí agam ó shoin!"</span></p>
<lb n="1557"/>
<lb n="1558"/><p><span>Níor mhinic da máthair gearán a dhéanamh agus chuir</span>
<lb n="1559"/><span>sé as do'n óigmhnaoi gur ar ruadaibh de'n tsórt sin bhí</span>
<lb n="1560"/><span>sé ag smaoineadh.  Bhí fhios aici go maith gur chuir</span>
<lb n="1561"/><span>muinntear a máthar chomh mór sin i n-aghaidh a pósta is</span>
<lb n="1562"/><span>nár labhradar léithi ó shoin.  Bhí tabhairt suas agus</span>
<lb n="1563"/><span>foghluim ar a máthair acht ghlac sí leis an saoghal</span>
<lb n="1564"/><span>d'eirigh le na fear thabhairt di.</span></p>
<lb n="1565"/>
<lb n="1566"/><p><span>"Acht ní ag éalughadh uait atáimse," arsa Cait,</span>
<lb n="1567"/><span>"feicfidh tú go minic mé.  Ar ndóigh ní bheidh mé thar</span>
<lb n="1568"/><span>fiche míle uait."</span></p>
<lb n="1569"/>
<lb n="1570"/><p><span>"Tá fhios agam sin, a stóir," ars an mháthair, "acht</span>
<lb n="1571"/><span>le sgathamh bím ag ceapadh gur lean an mhallacht chuir</span>
<lb n="1572"/><span>m' athair orm mé.  Féach mar d'imthigheadar uile go</span>
<lb n="1573"/><span>léir uaim — agus thú-fhéin anois.  Feictear dhom go mb'é</span>
<lb n="1574"/><span>an fáth gur imthigheadar uaim go mbím roinnt bheag</span>
<lb n="1575"/><span>aisteach ionam féin sgaithte … nach ndeirtear 'go</span>
<lb n="1576"/><span>dtí an seachtmhadh glún?"</span></p>
<lb n="1577"/>
<lb n="1578"/><p><span>Rug Cáit ar láimh ar a mháthair agus bhí gá cuimilt</span>
<lb n="1579"/><span>go ceanamhail.  Bhí fhios aici go maith céard bhí i gceist</span>
<lb n="1580"/><span>ag an tseanmhnaoi.  Bhí fhios aici gur beag glún de</span>
<lb n="1581"/><span>mhuinntir a máthar nach raibh duine éigin air bhí "roinnt</span>
<lb n="1582"/><span>bheag aisteach," agus go raibh cuid díobh bhí chomh haisteach</span>
<lb n="1583"/><span>is go mb' éigin iad a cur faoi ghlas.  Acht ní raibh a</span>
<lb n="1584"/><span>fhios sin ag muinntir na háite; b'as conndae eile an</span>
<lb n="1585"/><span>mháthiar agus má bhí corr-dhuine ann chuala an sgéal ní</span>
<lb n="1586"/><span>raibh a chruthughadh ag aon neach.</span>
<lb n="1587"/></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1588"/><p><span>"Ní ceart duit é sin a rádh," arsa Cáit go himnidheach.</span></p>
<lb n="1589"/>
<lb n="1590"/><p><span>"Acht tá an fhírinne ann, a Cháit," ars an tseanbhean.</span></p>
<lb n="1591"/>
<lb n="1592"/><p><span>Thuit an oidhche.  Las Cáit an lampa.  Chuir sí dallóg</span>
<lb n="1593"/><span>ar an bhfuinneóig.  Tháinic triúr isteach ar chuairt, triúr</span>
<lb n="1594"/><span>nach bhfeictear acht go h-anamh le chéile.  An Imnidhe,</span>
<lb n="1595"/><span>an tUamhan agus an Dóchas b' ainmneacha dhóibh.  Ba léir</span>
<lb n="1596"/><span>do'n tseanmhnaoi bhí ag an teinidh iad, agus chuireadh sí</span>
<lb n="1597"/><span>iongnadh ar a hinghin nuair chuireadh sí féin focal beag</span>
<lb n="1598"/><span>isteach na gcuid cainte.  Ba dhóigh le Cáit go raibh a</span>
<lb n="1599"/><span>máthair ag eirghe níos aistighe ó ló go ló.</span></p>
<lb n="1600"/>
<lb n="1601"/><p><span>"Tá an ghaoith ag eirghe; tá sé an chontabhairteacht</span>
<lb n="1602"/><span>ar an bhfairrge anocht," deireadh an tseanbhean agus í ag</span>
<lb n="1603"/><span>déanamh aithris ar ghlór Imnidhe.</span></p>
<lb n="1604"/>
<lb n="1605"/><p><span>Bain an inghin an dallóg de'n fhuinneoig.  Bhí gealach</span>
<lb n="1606"/><span>sa spéir agus an fhairrge an-chiúin.  Ní cheaptha go</span>
<lb n="1607"/><span>mbáithfidhe aon duine innti arís choidhche.</span></p>
<lb n="1608"/>
<lb n="1609"/><p><span>"Féach amach, a mháthair.  Níl smeathamh ann.  Codladh</span>
<lb n="1610"/><span>atá ag teacht ort."</span></p>
<lb n="1611"/>
<lb n="1612"/><p><span>Ní raibh súil leis an mbád go héirghe an lae.</span></p>
<lb n="1613"/>
<lb n="1614"/><p><span>"Fanfaidh mise annseo go maidin," ars an tseanbhean,</span>
<lb n="1615"/><span>agus í go smaointeach, "nach mór an lear daoine</span>
<lb n="1616"/><span>báitheadh ar an mbaile seo le mo chomhnaidhe ann?</span>
<lb n="1617"/><span>Báitheadh Pádhraic Phait agus a mhuinntear anuraidh oidhche</span>
<lb n="1618"/><span>spéirghealaighe mar í seo freisin; agus báitheadh Michilín</span>
<lb n="1619"/><span>Pheig Bhig agus a dheirbhshiúir athrú anuraidh, agus …</span>
<lb n="1620"/><span>an athrú anuraidh nó trí bliadhna ó shoin báitheadh muinn-</span>
<lb n="1621"/><span>tear an Oileáin?"</span></p>
<lb n="1622"/>
<lb n="1623"/><p><span>Bhí an mháthair ag cur di ag an teinidh acht níor chuir</span>
<lb n="1624"/><span>a cuid cainnte aon imnidhe ar Cháit.  Beirt bhádóirí dob'</span>
<lb n="1625"/><span>fheárr ná a hathair agus an Máilleach ní raibh le faghail</span>
<lb n="1626"/><span>sa gcuan.</span></p>
<lb n="1627"/>
<lb n="1628"/><p><span>"Gabh i leith annseo chugam," ars an tseanbhean go</span>
<lb n="1629"/><span>tobann.</span></p>
<lb n="1630"/>
<lb n="1631"/><p><span>Chuaidh.  Rug an tseanbhean ar dhá láimh uirthi agus</span>
<lb n="1632"/><span>d'fhéach isteach 'na súilibh.</span></p>
<lb n="1633"/>
<lb n="1634"/><p><span>"A Cháit, innis an fhírinne dhomh," ar sise, "má tá</span>
<lb n="1635"/><span>duine nó beirt de chomlucht an bháid le báitheadh anocht,</span>
<lb n="1636"/><span>cé aca ab' fheárr leatsa go sabhálfaidhe?"</span></p>
<lb n="1637"/>
<lb n="1638"/><p><span>"Ar son Dé, a mháthair, agus ná bí ag cainnt mar sin</span>
<lb n="1639"/><span>liom." arsa Cáit go cráidhte agus sgaoil sí an greim</span>
<lb n="1640"/><span>docht bhí ag a máthair uirthi agus do shuidh an bheirt aca,</span>
<lb n="1641"/><span>duine ar gach aon taobh de'n teinidh.  Thuit néal codalta</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1642"/><p><span>ar an tsean-mhnaoi agus thuit néal ar Cháit.  Bhí sé na</span>
<lb n="1643"/><span>mhaidneachan nuair dúisigheadh an bheirt aca go tobann.</span>
<lb n="1644"/><span>Bualadh rud trom éigin i n-aghaidh an dorais dúnta.</span>
<lb n="1645"/><span>D'fhéach an bheirt bhan ar a chéile.</span></p>
<lb n="1646"/>
<lb n="1647"/><p><span>"Osgail an doras," arsan tseanbhean go ciúin, "go</span>
<lb n="1648"/><span>bhfeicimíd cé aca tháinig slán."</span></p>
<lb n="1649"/>
<lb n="1650"/><p><span>Acht b'éigin di féin é dhéanamh bhí an oiread sin</span>
<lb n="1651"/><span>uathbháis ar Cháit, agus cé thuiteadh isteach 'na chnap ar</span>
<lb n="1652"/><span>an urlár chuca acht an Máilleach, é fluich báidhte agus</span>
<lb n="1653"/><span>sgeóin 'na dhá shúil …</span></p>
<lb n="1654"/>
<lb n="1655"/><p><span>Acht dh'éirigh leis a sgéal innseacht do na mnáibh.  Ar</span>
<lb n="1656"/><span>Charraig an Iolair báitheadh an bád.  D'éirigh leis féin</span>
<lb n="1657"/><span>an seanfhear thabhairt i dtír acht bhí an dé imthighthe as.</span>
<lb n="1658"/><span>Bhí maide ramha ag an sgurach acht ní raibh fhios céard</span>
<lb n="1659"/><span>d'éirigh dhó.</span></p>
<lb n="1660"/>
<lb n="1661"/><p><span>"Teidhimís amach ar lorg na gcorp" ars an tsean-</span>
<lb n="1662"/><span>bhean agus chuaidh …</span></p>
<lb n="1663"/>
<lb n="1664"/><p><span>Níor fríth corp an mhic ariamh.  Cuartuigheadh an cladach</span>
<lb n="1665"/><span>ó Cheann Léime isteach go Gaillimh acht níor facthas i</span>
<lb n="1666"/><span>n-aon áit é.  Bhí torramh aca ar an athair acht níor ghoil</span>
<lb n="1667"/><span>a bhean deór.</span></p>
<lb n="1668"/>
<lb n="1669"/><p><span>Sgaithtí d'fheicthí i gcúinne éigin í agus bean comharsan</span>
<lb n="1670"/><span>ag labhairt léithe agus dá mbeadh cluas ort chluintheá a</span>
<lb n="1671"/><span>cainnt.</span></p>
<lb n="1672"/>
<lb n="1673"/><p><span>"Cuid de'n tseanmhallacht an báitheadh seo," deireadh</span>
<lb n="1674"/><span>sí, "cé'n chaoi 'bhféadfainn gol a dhéanamh?  Nach bhfuil</span>
<lb n="1675"/><span>mo chroidhe ró-lán?  Bhí fhios again i gcomhnaidhe go</span>
<lb n="1676"/><span>mbáithfidhe lá éigin é."</span></p>
<lb n="1677"/>
<lb n="1678"/><p><span>Théidheadh sí go seómra an chuirp agus tráth mbíodh an</span>
<lb n="1679"/><span>seómra fúithi féin bhíodh sí ag cainnt le n-a fear.</span></p>
<lb n="1680"/>
<lb n="1681"/><p><span>"Is minic ghniththeá gáiridh faoi'n mallacht, a Phádraic,"</span>
<lb n="1682"/><span>deireadh sí leis an gcorp, "acht má tá sibh le chéile</span>
<lb n="1683"/><span>anois abair le m' athair an mhallacht a sgaoileadh dhíom.</span>
<lb n="1684"/><span>Nach n-abróchaidh anois, a Phádraic?  Bhíos ceanamhail</span>
<lb n="1685"/><span>ort ariam, ón gcéad lá leagas súil ort — ar do cheann</span>
<lb n="1686"/><span>dóigheamhail agus ar t'aghaidh shoineanta …"</span></p>
<lb n="1687"/>
<lb n="1688"/><p><span>Cuireadh sí cosg léithi fhéin nuair a thagadh comharsa</span>
<lb n="1689"/><span>isteach san seómra agus nuair thosuigheadh an comharsa</span>
<lb n="1690"/><span>ag déanamh truaighe léithi ní abradh sí acht —</span></p>
<lb n="1691"/>
<lb n="1692"/><p><span>"Eist do bhéal anois.  Cuid de mhallacht m'athar an</span>
<lb n="1693"/><span>báitheadh seo.  Bhí sé i ndán dúinn ó thus.  Tá Cáit ag</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1694"/><p><span>imtheacht freisin.  Ní fada go mbead chomh haonraic is</span>
<lb n="1695"/><span>bhí i dtosach."</span></p>
<lb n="1696"/>
<lb n="1697"/><p><span>B'éigin í chur a chodladh roimh lá …</span></p>
<lb n="1698"/>
<lb n="1699"/><p><span>Tar éis a fear bheith curtha d'eirigh sí níos aistighe</span>
<lb n="1700"/><span>ná ariamh.  D'eirigheadh sí i ngan fhios do Cháit san oidhche</span>
<lb n="1701"/><span>agus d'éaluigheadh amach agus bhíodh sí ag imtheacht ar fud</span>
<lb n="1702"/><span>na gcladach ar thóir a mic.  D'fheicthí go minic í de</span>
<lb n="1703"/><span>shiubhal oidhche ar an gcladach, a gruaig le gaoith agus</span>
<lb n="1704"/><span>gan uirthí acht culaith oidhche agus í ag gluaiseacht léithi</span>
<lb n="1705"/><span>na haonar ag cuartughadh gach puill dá raibh ann agus</span>
<lb n="1706"/><span>ag bualadh a cos i n-aghaidh na gcloch ngéar.  Baothchainnt</span>
<lb n="1707"/><span>is mó cluintí uaithi acht ar uairibh bhíodh rannta gá</span>
<lb n="1708"/><span>gcanadh aici.  Bhíodh ceann aici nár cluineadh acht uaithi</span>
<lb n="1709"/><span>fhéin.</span></p>
<lb n="1710"/>
<lb n="1711"/><p><span>Deireadh sí —</span></p>
<lb n="1712"/>
<lb n="1713"/><p><span>"Bím ag siubhal de oidhche</span>
<lb n="1714"/><span>Faoi fhearthainn 'gus faoi ghaoithe</span>
<lb n="1715"/><span>Ag cuartughadh mo mhic 's mo stóir.</span>
<lb n="1716"/><span>Cá bhfuil tú uaim, a Shéamuis?"</span></p>
<lb n="1717"/>
<lb n="1718"/><p><span>Annsin theagadh smaoineadh eile chuici agus deireadh</span>
<lb n="1719"/><span>sí —</span></p>
<lb n="1720"/>
<lb n="1721"/><p><span>"Acht nuair bhí an leanbh Íosa</span>
<lb n="1722"/><span>'Na luighe ag bun na Croise,</span>
<lb n="1723"/><span>Bhí tusa ann, a Mhuire</span>
<lb n="1724"/><span>Agus Eisean ar do ghlúin."</span></p>
<lb n="1725"/>
<lb n="1726"/><p><span>Agus deireadh sí go mba mhó go mór a buairt agus</span>
<lb n="1727"/><span>a doiligheas féin na doiligheas Mhuire, mar nár tugadh</span>
<lb n="1728"/><span>corp a mic siúd ar ais di thar éis an Chéasta.</span></p>
<lb n="1729"/>
<lb n="1730"/><p><span>"Cá bhfuil tú uaim, a Shéamuis?  Cé'n fáth nach bhfuilir</span>
<lb n="1731"/><span>ar mo ghlúin?" deireadh sí.</span></p>
<lb n="1732"/>
<lb n="1733"/><p><span>Daoine chluineadh í agus an chainnt sin ar siubhal aici,</span>
<lb n="1734"/><span>shílidís í mhealladh abhaile.  Uaireannta d'eirigheadh leó.</span>
<lb n="1735"/><span>Uaireannta eile ní eirigheadh, agus bhíodh ar Cháit dhul</span>
<lb n="1736"/><span>amach ar a tóir.</span></p>
<lb n="1737"/>
<lb n="1738"/><p><span>Chleachtaigh sí an tóragheacht agus an siubhal oidhche go</span>
<lb n="1739"/><span>raibh ar Cháit chodladh dhéanamh i n-aon leabaidh léithi.</span>
<lb n="1740"/><span>Mar sin féin, is minic dhúisigheadh sí san oidhche agus</span>
<lb n="1741"/><span>bhíodh an mháthair imthighthe uaithi agus bhíodh uirthi dhul</span>
<lb n="1742"/><span>amach gá cuartughadh</span></p>
<lb n="1743"/>
<lb n="1744"/><p><span>Agus is ag dul i ndonacht bhí sí i n-aghaidh an lae.</span>
<lb n="1745"/></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1746"/><p><span>D'imthig an chuimhne uaithi.  Rud ar bith thárla ó phós</span>
<lb n="1747"/><span>sí deich mbliadhna fichidh roimhe sin, ní raibh aon chuimhne aici</span>
<lb n="1748"/><span>air de ghnáth.  Dá labhartaidhe léithi ar a fear déarfadh</span>
<lb n="1749"/><span>sí leat nach raibh aon fhear aici acht nach fada go mbeadh</span>
<lb n="1750"/><span>i n-aimhdheóin a muinntire.  Dá n-abruightí tada léithi</span>
<lb n="1751"/><span>faoi'n muirghín, 'déarfadh sí leat nach raibh aon mhuirghín</span>
<lb n="1752"/><span>uirthi cé'n chaoi a mbeadh nuair nár phós sí go foill?</span>
<lb n="1753"/><span>Acht d'fhéadfadh sí innseacht duit go cruinn faoi gach</span>
<lb n="1754"/><span>ar thárla dhí le linn a hóige.  Bhíodh sí ag cur síos air</span>
<lb n="1755"/><span>le Cáit agus ag ceapadh go mb'í a deirbhshiúir í — an</span>
<lb n="1756"/><span>deirbhshiúir óg dob' annsa léithi fadó — agus bhíodh ar Cháit</span>
<lb n="1757"/><span>bhocht éisteacht léithi agus cainnt a choinneál léithi go</span>
<lb n="1758"/><span>mbíodh sí i bhfadh san oidhche agus an croidhe gha bhriseadh</span>
<lb n="1759"/><span>'na lár …</span></p>
<lb n="1760"/>
<lb n="1761"/><p><span>Ar a h-athair is minice bhíodh sí ag cur síos.</span>
<lb n="1762"/><span>D'innsigheadh sí dá "deirbhshiúir" céard deireadh sé</span>
<lb n="1763"/><span>léithi faoi'n bhfear dá dtug sí searc; d'innsigheadh sí</span>
<lb n="1764"/><span>dhi cé mar casadh le chéile ar an aonach iad, agus an</span>
<lb n="1765"/><span>masladh thug sé do'n fhear óg agus an buille fuair sé</span>
<lb n="1766"/><span>uaidh.</span></p>
<lb n="1767"/>
<lb n="1768"/><p><span>"Agus nach raibh iomlán an chirt aige," deireadh sí leis</span>
<lb n="1769"/><span>an "deirbhshiúr," nár thug sé "bacach lobhtha" air?  Acht</span>
<lb n="1770"/><span>tiocfaidh sé dom' iarraidh fós agus ealóchadsa leis i</span>
<lb n="1771"/><span>n-aimhdheóin a bhfuil ann aca, agus cuideóchaidh tusa liom,</span>
<lb n="1772"/><span>a Mhaighréad, nach gcuideochaidh anois?"</span></p>
<lb n="1773"/>
<lb n="1774"/><p><span>Ní fhéadthá gan truaigh bheith agat do Cháit agus í ag</span>
<lb n="1775"/><span>éisteacht le n-a máthair ag cur síos go bríoghmhar agus</span>
<lb n="1776"/><span>go fileadhta ar a hathair a báitheadh, agus an tseanbhean</span>
<lb n="1777"/><span>a ceapadh go raibh sí óg fós agus go raibh si ar tí é</span>
<lb n="1778"/><span>phósadh!</span></p>
<lb n="1779"/>
<lb n="1780"/><p><span>Act ní bhuaileadh an droch-thaom í go han-mhinic.</span>
<lb n="1781"/><span>Cúpla uair san ráithe, b'éidir,</span></p>
<lb n="1782"/>
<lb n="1783"/><p><span>Nuair theagadh an droch-thaom uirthi agus gan Cáit</span>
<lb n="1784"/><span>bheith 'na haice, cuireadh sí uirthi an seanghúna pósta bhí</span>
<lb n="1785"/><span>i dtaisge san gcomhrain agus gléasadh sí í féin i</span>
<lb n="1786"/><span>bhfaisiún na mban bhí óg deich mbliadhna ar fhichid roimhe</span>
<lb n="1787"/><span>sin.</span></p>
<lb n="1788"/>
<lb n="1789"/><p><span>Dá gcastaoi duine léithi deireadh sí leis gur eirigh</span>
<lb n="1790"/><span>léithi éalughadh ó n-a hathair, go raibh sí gléasta feistighthe</span>
<lb n="1791"/><span>i gcomhair an fhir dá dtug sí gean agus grádh, agus go</span>
<lb n="1792"/><span>mbéidís le chéile roimh eirghe na gréine.</span>
<lb n="1793"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1794"/><p><span>B'aisteach agus ba thruaighmhéalach an feic í an</span>
<lb n="1795"/><span>tseanbhean sin ar leag Dia lámh uirthi, agus í ag imtheacht ar</span>
<lb n="1796"/><span>fud na mbóithre agus a cuid ribíní geala agus lásaí</span>
<lb n="1797"/><span>áilne ag imtheacht leis an ngaoith; acht ba truaigh-</span>
<lb n="1798"/><span>mhéalaighe go mór an bhean óg fheiceáil ar a lorg agus</span>
<lb n="1799"/><span>í ag cur a tuairisge go himnidheach.</span></p>
<lb n="1800"/>
<lb n="1801"/><p><span>Acht ní raibh aon urchóid san tseanmhnaoi sin ar ar</span>
<lb n="1802"/><span>leag Dia lámh.  Bhí sí laghach le gach n-aon.</span></p>
<lb n="1803"/>
<lb n="1804"/><p><span>Bhí truaigh ag na chomharsanaibh do'n bheirt.  Bhí an</span>
<lb n="1805"/><span>tseanbhean "roinnt aisteach" innti féin chuile lá ariamh</span>
<lb n="1806"/><span>ó tháinig sí san áit.  Níor ceapadh go raibh a meabhair</span>
<lb n="1807"/><span>agus a héirim aigne caillte aici go deó, níor ceapadh</span>
<lb n="1808"/><span>go raibh an t-éagcruas chéadna bhuail a lán dá muinntir</span>
<lb n="1809"/><span>ag gabháil di.  Ní fhéadfadh muinntear na háite é</span>
<lb n="1810"/><span>cheapadh agus a laghad eólais bhí aca ar an muinntir</span>
<lb n="1811"/><span>dar díobh í, agus má bhí sí níos aistighe ná ariamh, nár</span>
<lb n="1812"/><span>bheag an t-iongnadh é agus ar fhulaing sí, an créatúr?</span></p>
<lb n="1813"/>
<lb n="1814"/><p><span>Acht d'aithnigh Cáit an galar agus do cheil sí a heólas</span>
<lb n="1815"/><span>ar an saoghal.</span></p>
<lb n="1816"/>
<lb n="1817"/><p><span>Níor innis sí do'n Mháilleach féin é agus is gearr go</span>
<lb n="1818"/><span>raibh aithmhéala uirthí nár innis.  I dtosach ní raibh aon</span>
<lb n="1819"/><span>fhonn uirthi é cheilt air acht lá dá rabhadar ag cainnt</span>
<lb n="1820"/><span>d'fhiafruigh sé dhí ar cheap sí gurab é an galar sin bhí</span>
<lb n="1821"/><span>ag gabhail do'n mháthair agus dubhairt sise nár cheap.</span>
<lb n="1822"/><span>Níor cheap an uair sin acht oiread.  Acht nuair d'aithnigh</span>
<lb n="1823"/><span>sí an galar níor labhair sí mar bhéadh uirthi an sgéal</span>
<lb n="1824"/><span>iomlán nochtadh dhó.  Bheadh uirthi faisnéis thabhairt ar a</span>
<lb n="1825"/><span>muinntir uile, ar an mbeirt dhearbhratháir le n-a máthair</span>
<lb n="1826"/><span>bhí i dteach na ngealt agus ar an deirbhshiúir nár fhágh</span>
<lb n="1827"/><span>an teach le fiche bliadhain gan comhluadar.  Is minic</span>
<lb n="1828"/><span>rinne si féin cainnt le n-a máthair faoi'n gceist agus</span>
<lb n="1829"/><span>is minice ná sin rinne sí machtnamh air agus shíl sí go</span>
<lb n="1830"/><span>mbeadh an t-eólas céadna ag an bhfear óg ar an ngalar</span>
<lb n="1831"/><span>is bhí aici féin.  Céard deireadh sé léithi annsin?  Sé</span>
<lb n="1832"/><span>an chaoi a mbrisfidhe an cleamhnas — agus an gean bhí aici</span>
<lb n="1833"/><span>air!  Agus carbh fhios di cé'n t-athrughadh thiocfadh sa</span>
<lb n="1834"/><span>saoghal?  Nuair bheidís pósta d'innseóchadh sí an sgéal</span>
<lb n="1835"/><span>'na iomlán dó acht níor mhór dhí é innseacht i leabaidh a</span>
<lb n="1836"/><span>chéile.  Bheadh taithighe aige ar nósaibh na mná sin ar ar</span>
<lb n="1837"/><span>leag Dia lamh, agus bheadh truaigh aige dhi, agus dá</span>
<lb n="1838"/><span>muinntir nuair thuigfeadh sé an sgéal.</span>
<lb n="1839"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1840"/><p><span>Ar chaoi ar bhith cheap sí go mb' fhearr an t-admhachtáil</span>
<lb n="1841"/><span>chur ar cháirde.</span></p>
<lb n="1842"/>
<lb n="1843"/><p><span>Faoi'n am seo dubhairt Cáit léithi féin go ndéanfadh</span>
<lb n="1844"/><span>sé leas mór do'n othar dá bhféadfadh sí cuairt fhada</span>
<lb n="1845"/><span>thabhairt ar áit éigin i bhfad ó'n bhfairrge.  Ar charraig</span>
<lb n="1846"/><span>ag béal na céibhe báitheadh an bád ar a hathair agus</span>
<lb n="1847"/><span>nuair bhíodh an fhairrge tráighte bhíodh an charraig seo leis</span>
<lb n="1848"/><span>agus d'fhéadfadh a máthair í fheiceáil ó'n teach féin:</span>
<lb n="1849"/><span>nár mhór an gar dá mbéadh comhnaidhe uirthi i n-áit éigin</span>
<lb n="1850"/><span>i bhfad ó'n gcarraig mhallaigthe sin?</span></p>
<lb n="1851"/>
<lb n="1852"/><p><span>Thios i gConndae Mhuigheó, amuigh faoi'n achréidh bhí an</span>
<lb n="1853"/><span>deirbhshiúr ba sine léithi pósta agus cheap an bhean óg</span>
<lb n="1854"/><span>nárbh' fhearr dhi rud a dhéanfadh si ná cuairt tabhairt</span>
<lb n="1855"/><span>uirthi.  Ní rabhadar chomh muinnteardha le chéile is ba</span>
<lb n="1856"/><span>chóir do bheirt deirbhshiúr bheith, agus nuair bhuail Cáit</span>
<lb n="1857"/><span>isteach chuice thar éis an aistir fhada ní fáilte mhór</span>
<lb n="1858"/><span>fearadh roimpi.</span></p>
<lb n="1859"/>
<lb n="1860"/><p><span>Teach ósta bhí ag an deirbhshiúir agus gá fear, agus</span>
<lb n="1861"/><span>ó bhí bealach níos feárr leó sa saoghal ná ag an muinntir</span>
<lb n="1862"/><span>sa mbaile cheap sí gur ag éileamh cabhrach ortha tháinig</span>
<lb n="1863"/><span>Cáit, rud ab' éigin di dhéanamh cheana.  Ní thiocfadh sí</span>
<lb n="1864"/><span>chomh fada sin gan cuireadh marach gurab eadh.</span></p>
<lb n="1865"/>
<lb n="1866"/><p><span>Bhí fear a' tighe ag freasdal ar an siopa agus fágadh</span>
<lb n="1867"/><span>an bheirt deirbhshiúr leó féin; acht ó bhí fuinneóg bheag</span>
<lb n="1868"/><span>idir an seomra 'na rabhadar agus an siopa d'fhéad-</span>
<lb n="1869"/><span>faidís glórtha na bhfear bhí ag ól a chlos go soiléir.</span></p>
<lb n="1870"/>
<lb n="1871"/><p><span>"Seadh, a Cháit, cé chaoi bhfuil maim?" arsa bean a'</span>
<lb n="1872"/><span>tighe.</span></p>
<lb n="1873"/>
<lb n="1874"/><p><span>"Go dona, a Mháire, go han-dona."</span></p>
<lb n="1875"/>
<lb n="1876"/><p><span>Bhí an bhean pósta ag cniotál acht thógadh sí na súile</span>
<lb n="1877"/><span>de'n obair ó am go ham agus annsin d'fheictheá an bháidh</span>
<lb n="1878"/><span>agus an tsainnt ag déanamh iomaidheacht 'na dhá súil.</span></p>
<lb n="1879"/>
<lb n="1880"/><p><span>"'Bhfuil sí níos measa?"</span></p>
<lb n="1881"/>
<lb n="1882"/><p><span>"Tá, i bhfad níos measa."</span></p>
<lb n="1883"/>
<lb n="1884"/><p><span>"A' ndeárna sí aon rud aisteach le sgathamh, a Cháit?"</span></p>
<lb n="1885"/>
<lb n="1886"/><p><span>"Déanam sí rud aisteach gach uile lá sa mbliadhain,</span>
<lb n="1887"/><span>a Mháire."</span></p>
<lb n="1888"/>
<lb n="1889"/><p><span>Níor labhair ceachtar aca go ceann tamaill bhig.</span>
<lb n="1890"/><span>Cluineadh fear óg bí ar bhog-meisge ag gabháil fhuinn</span>
<lb n="1891"/><span>san siopa.</span></p>
<lb n="1892"/>
<lb n="1893"/><p><span>"'Chuile lá dá n-eirigheann orm bhíonn eagla an domhain</span>
<lb n="1894"/><span>orm go ndéanfaidh sí rud uathbhásach eicínt," arsa Cáit.</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1895"/><p><span>"Ní aithnigheann sí mise anois acht corr-uair.  Ceapann</span>
<lb n="1896"/><span>sí gur mise a deirbhshiúr, gur mise Bríghid Ní Dhomhnaill."</span></p>
<lb n="1897"/>
<lb n="1898"/><p><span>"Go sábháilid Dia sinn!  Agus ní fhaca sí Bríghid le</span>
<lb n="1899"/><span>dhá bhliadhain déag 's fiche, ó phós sí deaid!"</span></p>
<lb n="1900"/>
<lb n="1901"/><p><span>Cluineadh fear a' tighe ag labhairt go borb.</span></p>
<lb n="1902"/>
<lb n="1903"/><p><span>"Agus tá Bríghid agus a fear ag eirghe an-mhór linn."</span>
<lb n="1904"/><span>arsa bean a' tighe go smaointeach, "bhíodar annseo athrú</span>
<lb n="1905"/><span>indé agus d'óladar tae linn go deas muinnteardha,</span>
<lb n="1906"/><span>agus dubhairt an Caiptín nár ól sé a leithéid de tae</span>
<lb n="1907"/><span>ariamh acht aon uair amháin sna hIndiachaibh …"</span></p>
<lb n="1908"/>
<lb n="1909"/><p><span>"Droch-rath ar Bhríghid agus ar an gCaiptín freisin,"</span>
<lb n="1910"/><span>arsa Cáit go mí-fhoighdeach, "ní le cainnt dhéanamh</span>
<lb n="1911"/><span>leat fúthasa thugas an turas seo."</span></p>
<lb n="1912"/>
<lb n="1913"/><p><span>Deirbhshiúr le n-a máthair bhí pósta ag caiptín airm</span>
<lb n="1914"/><span>san áit bhí i gceist aca.  Níor thugadar aint ná oncal</span>
<lb n="1915"/><span>ar mhuinntir na máthar ariamh.  Daoine móra bhí ionnta,</span>
<lb n="1916"/><span>dá mb'fhíor dhóibh féin, agus ní bhíodh aon bhaint aca le</span>
<lb n="1917"/><span>n-a clainn.  Ní raibh duine aca ar an tsochraoid féin.</span></p>
<lb n="1918"/>
<lb n="1919"/><p><span>"Nach tú atá mí-fhoighdeach!" arsa bean a' tighe, "acht</span>
<lb n="1920"/><span>an mbíonn sí go dona 'chuile lá?"</span></p>
<lb n="1921"/>
<lb n="1922"/><p><span>"Ní bhíonn.  Uaireannta bíonn a ciall agus a meabhair</span>
<lb n="1923"/><span>cheart aici, acht is mó an truaigh bheith ag féachaint uirthi</span>
<lb n="1924"/><span>agus an chiall aici ná aon uair eile."</span></p>
<lb n="1925"/>
<lb n="1926"/><p><span>D'eirigh Cáit 'na seasamh.  Tháinig borradh agus</span>
<lb n="1927"/><span>fuinneamh 'na glór.</span></p>
<lb n="1928"/>
<lb n="1929"/><p><span>"A Mháire," ar sise, "tá an croidhe ghá bhriseadh 'mo</span>
<lb n="1930"/><span>lár.  Níl fhios acht ag Dia mór céard d'fhulaing mé</span>
<lb n="1931"/><span>le bliadhain anuas.  Bím annsin san gcistinigh léithi,</span>
<lb n="1932"/><span>agus ise 'na suidhe ag an bhfuinneóig ag féachaint amach</span>
<lb n="1933"/><span>ar an bhfairrge agus doiligheas nach bhfaca tusa ariamh</span>
<lb n="1934"/><span>na héadan.  Bíonn fonn uirthi imtheacht acht nach bhféadann</span>
<lb n="1935"/><span>sí.  Bíonn na súile greamaighthe aici san áit a bhfuil an</span>
<lb n="1936"/><span>charraig mhallaighthe sin ag béal na céibhe.  Agus nuair</span>
<lb n="1937"/><span>bhíos sé ag trághadh, fanann sí annsin sa gcathaoir ag an</span>
<lb n="1938"/><span>bhfuinneóig go mbíonn an charraig leis; nuair fheiceann</span>
<lb n="1939"/><span>sí an charraig ag eirghe aníos as an bhfairrge de réir</span>
<lb n="1940"/><span>mar bhíos sé ag trághadh bíonn sí ag baothchainnt léithe</span>
<lb n="1941"/><span>féin go dtí go mbíonn a meabhair agus a cuimhne caillte</span>
<lb n="1942"/><span>aici …  Ba mhór an beannacht ó Dhia é dá bhféadfadh</span>
<lb n="1943"/><span>sí imtheacht ó'n áit mhallaighthe sin ar feadh i bhfad …</span>
<lb n="1944"/><span>Táim cinnte, a Mháire, go mbeadh sí sásta cuairt fhada</span>
<lb n="1945"/><span>thabhairt ortsa annseo …"</span>
<lb n="1946"/></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1947"/><p><span>D'éist sí a béal go gcluinfeadh sí céard bhí le rádh</span>
<lb n="1948"/><span>ag an deirbhshiúir.</span></p>
<lb n="1949"/>
<lb n="1950"/><p><span>"Seacht 's sé pighne," arsa fear a' tighe.  "glac é nó</span>
<lb n="1951"/><span>fág é!"</span></p>
<lb n="1952"/>
<lb n="1953"/><p><span>Níor labhair bean a' tighe go ceann i bhfad.  Bhí an</span>
<lb n="1954"/><span>stoca bhí ghá chniotáil aici ar an mbórd ós a comhair</span>
<lb n="1955"/><span>amach agus na spéacláirí leagtha le n-a thaobh.  Faoi</span>
<lb n="1956"/><span>dheireadh thosaigh sí ag innseacht do Cháit cé'n fáth nach</span>
<lb n="1957"/><span>bhféadfadh sí glacadh le cúram na máthar.  Bhí an teach</span>
<lb n="1958"/><span>cúmhang ortha cheana féin; ní raibh aon tseomra aca le</span>
<lb n="1959"/><span>na haghaidh; bheadh ortha bean fhreastail fhagháil di, agus</span>
<lb n="1960"/><span>bhí an t-airgead an-ghann ortha agus a raibh d'fhiachaibh</span>
<lb n="1961"/><span>amuigh ortha; agus an mhuirghín mhór bhí ortha, agus ag</span>
<lb n="1962"/><span>súil le ceann eile go goirid; chaithidís Tomás a chur</span>
<lb n="1963"/><span>ar sgoil i n-áit éigin agus nárbh shin tríochad punnt eile</span>
<lb n="1964"/><span>sa mbliadhain ortha …</span></p>
<lb n="1965"/>
<lb n="1966"/><p><span>Agus mar sin di.  Bhí olc ag teacht ar Cháit.</span></p>
<lb n="1967"/>
<lb n="1968"/><p><span>"Agus ár ndóigh, a Mháire, ba mhór an náire ort a</span>
<lb n="1969"/><span>leithéid bheith sa teach agat," arsa Cáit go nimhneach,</span>
<lb n="1970"/><span>"nach mbeadh fhios ag an saoghal …"</span></p>
<lb n="1971"/>
<lb n="1972"/><p><span>D'eirigh an bhean eile agus cochal uirthi.</span></p>
<lb n="1973"/>
<lb n="1974"/><p><span>"Bheadh fhios ag an saoghal annseo é b'fhéidir," ar sise,</span>
<lb n="1975"/><span>"acht ní bheadh fhios ag an Máilleach sin atá le do phosadh</span>
<lb n="1976"/><span>é.  Le n-a cheilt air cheap thú do mháthair bhocht a</span>
<lb n="1977"/><span>dhíbhirt …"</span></p>
<lb n="1978"/>
<lb n="1979"/><p><span>"Ní headh."</span></p>
<lb n="1980"/>
<lb n="1981"/><p><span>"Seadh, adeirim: ar fhaitchíos nach bpósfadh sé thú dá</span>
<lb n="1982"/><span>mbeadh fhios aige cé'n galar uathbhásach bhain le n-ár</span>
<lb n="1983"/><span>muinntir."</span></p>
<lb n="1984"/>
<lb n="1985"/><p><span>"Thug tú th' eitheach."</span></p>
<lb n="1986"/>
<lb n="1987"/><p><span>"Agus thug tusa do dhearg-eitheach 's a rádh gur ar</span>
<lb n="1988"/><span>leas do mháthar tá tú."</span></p>
<lb n="1989"/>
<lb n="1990"/><p><span>Chuaidh na focail throma chruadha ó bhéal go béal eatortha</span>
<lb n="1991"/><span>mar sgeana géara nimhneacha gur lotadh an bheirt go</span>
<lb n="1992"/><span>mór, gur imthigh Cáit léithi as an teach agus fonn díogh-</span>
<lb n="1993"/><span>altais 'na croidhe.</span></p>
<lb n="1994"/>
<lb n="1995"/><p><span>D'imthigh Cáit léithi agus fuath aici do'n deirbhshiúir.</span>
<lb n="1996"/><span>Ar phort na traenach thug sí aghaidh, acht ó bhí an traen</span>
<lb n="1997"/><span>dheireadh imthighthe uirthi b'éigin di fanacht ar an mbaile</span>
<lb n="1998"/><span>go maidin.  I dteach ósta i n-aice leis an mbóthar</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1999"/><p><span>iarainn chaith sí an oidhche agus bhí cuimhne aici ar an teach</span>
<lb n="2000"/><span>ósta sin agus ar an oidhche chaith sí ann le n-a beó.</span></p>
<lb n="2001"/>
<lb n="2002"/><p><span>Ní dheárna sí aon chodladh acht í caithte sa leabaidh</span>
<lb n="2003"/><span>gan snáth a bhaint di.  Ar leas na máthar thug sí an</span>
<lb n="2004"/><span>t-aistear nó cheap sí ar fhágáil an baile di gurab eadh.</span>
<lb n="2005"/><span>Acht ag déanamh na smaointe dhí, i gcaitheamh na hoidhche,</span>
<lb n="2006"/><span>bhí aimhreas uirthi go mb'fhéidir go raibh roinnt bheag de'n</span>
<lb n="2007"/><span>cheart ag a deirbhshiúir: an gcuimhneóchadh sí ar an máthair</span>
<lb n="2008"/><span>chur chun bealaigh ar chor ar bith marach go raibh an</span>
<lb n="2009"/><span>Máilleach le teacht ar an mbaile agus tréimhse a</span>
<lb n="2010"/><span>chaitheamh ann leis an iasg?  Nach mbeadh sé isteach agus</span>
<lb n="2011"/><span>amach aca gach uair sa ló?  Nach dtiúbhradh sé faoi</span>
<lb n="2012"/><span>deara gan ró-mhoill céard bhí ag gabháil do'n mháthair?</span>
<lb n="2013"/><span>Agus nuair chluinfeadh sé uaithi cé'n bhail bhí ar chuid do</span>
<lb n="2014"/><span>mhuinntir a máthar céard déarfadh sé agus an chaoi ar</span>
<lb n="2015"/><span>cheil sí an sgéal air ó thosach?  Nach mbeadh fuath agus</span>
<lb n="2016"/><span>gráin aige uirthi?  Agus an chaoi a n-innseochadh sé féin</span>
<lb n="2017"/><span>gach nídh dhi!</span></p>
<lb n="2018"/>
<lb n="2019"/><p><span>Cheap an bhean chráidhthe go mb'iad siúd na smaointc</span>
<lb n="2020"/><span>ba siocair le n-a turas ó bhí an croidhe chomh trom</span>
<lb n="2021"/><span>innti.  Ba dhóigh léithi go gcaitheadh drochbhraon bheith innti;</span>
<lb n="2022"/><span>ní dhéanfadh aon bhean eile dá raibh ar aithne aici a</span>
<lb n="2023"/><span>leithéid de ghníomh.  An mháthair bhocht a rug í a dhíbirt</span>
<lb n="2024"/><span>uaithi mar gheall ar fhear!</span></p>
<lb n="2025"/>
<lb n="2026"/><p><span>Ar theacht na maidne ní raibh aon chuimhne aici ar an</span>
<lb n="2027"/><span>gcarraig ar ar báitheadh a gaolta, ná ar an bhfairrge</span>
<lb n="2028"/><span>mhóir ar a mbíodh an mháthair ag síor-fhéachaint agus biseach</span>
<lb n="2029"/><span>uirthi, ná ar an doiligheas mhillteach bhíodh i súilibh na</span>
<lb n="2030"/><span>máthar sin, ná ar an truaigh bhíodh aici féin ná ar an</span>
<lb n="2031"/><span>gcion bhí aca ar a chéile.  An focal trom sin adubhradh</span>
<lb n="2032"/><span>léithi d'fhan sé 'na croidhe.  Bean níos measa na í níor</span>
<lb n="2033"/><span>rugadh ariamh cheap sí.</span></p>
<lb n="2034"/>
<lb n="2035"/><p><span>Acht an té ghnitheas aithrighe 'na dhrochghníomh tá maith-</span>
<lb n="2036"/><span>eamhnas le fagháil aige ó Dhia agus ó dhuine.  Dhéanfadh</span>
<lb n="2037"/><span>sí aithrighe.  Ní phósfadh sí choidhche.  D'fhanfadh sí sa mbaile</span>
<lb n="2038"/><span>ag tabhairt aire dá máthair agus ag freasdal uirthi go</span>
<lb n="2039"/><span>lá a báis.  I mbárach nuair d'fheicfeadh sí an Máilleach</span>
<lb n="2040"/><span>d'innseochadh sí an sgéal dhó 'na iomlán.  Bheadh gráin</span>
<lb n="2041"/><span>aige uirthi ar ndóigh, acht i gceann roinnt aimsire b'fhéidir</span>
<lb n="2042"/><span>go maithfeadh sé dhi gur mheall sí é, agus i ndiaidh cúpla</span>
<lb n="2043"/><span>bliadhan nó trí nach n-eireochadh sé muinnteardha léithi</span>
<lb n="2044"/><span>arís ar bhealach eile …"</span>
<lb n="2045"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="2046"/><p><span>Croidhe luaidhe bhí san gcailín óg dathamhail bhí 'na suidhe</span>
<lb n="2047"/><span>léithi féin i gcuinne de charáisde nuair d'fhág an traen</span>
<lb n="2048"/><span>an stáisiún, agus thuig sí an lá sin cé 'n fáth go</span>
<lb n="2049"/><span>dtugtar gleann na ndeór ar an saoghal aoibhinn seo sa</span>
<lb n="2050"/><span>bpaidir.</span></p>
<lb n="2051"/>
<lb n="2052"/><p><span>Ar shroichint an bhaile dhi chonnaic sí plód beag daoine</span>
<lb n="2053"/><span>taobh amuigh de theach Sheáin Uí Néill, an giúistís.  Bhí</span>
<lb n="2054"/><span>cárr ar an tsráid ann agus síoth-mhaor i ngreim sa</span>
<lb n="2055"/><span>gcapall.  Ag dul thar an teach dhi thug sí faoi deara</span>
<lb n="2056"/><span>go raibh a raibh ann ag féachaint uirthi go géar agus go</span>
<lb n="2057"/><span>raibh fonn ar chuid aca labhairt leithi acht go raibh cineál</span>
<lb n="2058"/><span>leisge ortha.</span></p>
<lb n="2059"/>
<lb n="2060"/><p><span>Ní dheacha sí i bhfad gur glaodhadh uirthi, agus chuaidh</span>
<lb n="2061"/><span>sí isteach.</span></p>
<lb n="2062"/>
<lb n="2063"/><p><span>Bhí a máthair istigh roimpe, an seanghúna pósta uirti</span>
<lb n="2064"/><span>acht é fliuch salach, ribíní agus lásaí bhí geal tráth ag</span>
<lb n="2065"/><span>sileadh léithi agus í 'na suidhe ar chathaoir ag gabháil</span>
<lb n="2066"/><span>amhráin grádha.</span></p>
<lb n="2067"/>
<lb n="2068"/><p><span>Bhí an Máilleach sa láthair agus mhínigh sé an sgéal</span>
<lb n="2069"/><span>do Cháit.  Dubhairt sé 'gur gabhthas an mháthair ar maidin,</span>
<lb n="2070"/><span>gur éalaigh sí ó'n tseanmhnaoi bhí ghá faire, agus gur</span>
<lb n="2071"/><span>ghortaigh sí bean comharsan bhí ar tí i thabhairt abhaile.</span>
<lb n="2072"/><span>Bhitheas le n-a cur isteach i dteach na ngealt.</span></p>
<lb n="2073"/>
<lb n="2074"/><p><span>Labhair Cáit léithi acht níor aithnigh sí í.  Ag baothchainnt</span>
<lb n="2075"/><span>bhí sí agus ag rádh go raibh sí anbhuidheach de na daoine</span>
<lb n="2076"/><span>uaisle seo — na síothmhaoir bhí i gceist aici — go raibh sí</span>
<lb n="2077"/><span>anbhuidheach díob go rabhadar ar tí í thabhairt chuig an</span>
<lb n="2078"/><span>bhfear dá dtug sí cion.</span></p>
<lb n="2079"/>
<lb n="2080"/><p><span>Acht d'aithuigh sí Cáit nuair chuaidh sí ar an gcárr, nó</span>
<lb n="2081"/><span>síl sí gurab í a deirbhshiúr féin í.</span></p>
<lb n="2082"/>
<lb n="2083"/><p><span>"Bhí iontaoibh agam asadsa," ar sí, "acht shíl tú mé</span>
<lb n="2084"/><span>choinneáil uaidh ar nós chách.  Acht níor éirigh leath.  Tháinig</span>
<lb n="2085"/><span>na fir uaisle seo le cuidiughadh liom.  Eisean chur</span>
<lb n="2086"/><span>chugam iad …"</span></p>
<lb n="2087"/>
<lb n="2088"/><p><span>A ógánaigh na súl nglas</span>
<lb n="2089"/><span>Dá dtug do chroidhe gean,</span></p>
<lb n="2090"/>
<lb n="2091"/><p><span>na focail deireannacha chuala Cáit uaithi agus an cárr</span>
<lb n="2092"/><span>ag dul soir an bóthar.</span>
<lb n="2093"/></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="2094"/><p><span>Chuaidh Cáit agus an Máilleach siar an bóthar chuig an</span>
<lb n="2095"/><span>teach.  Bhí dhá mhile go leith dhe slige ortha agus níor</span>
<lb n="2096"/><span>labhradh focal ar feadh an achair go rabhadar ag an gcéibh</span>
<lb n="2097"/><span>beagnach.  Bhí sé 'na thráthnóna bhreágh aoibhinn agus na</span>
<lb n="2098"/><span>h-éanlaith ag ceileabhar go meidhreach sna crannaibh.  Bhí</span>
<lb n="2099"/><span>an cabhlach bád iasgaireachta ag dul siar an cuan faoi</span>
<lb n="2100"/><span>lán-tseól.  Má tá doiligheas agus briseadh croidhe sa</span>
<lb n="2101"/><span>saoghal cheapthá tráthnóna mar é seo nach é toil Dé é,</span>
<lb n="2102"/><span>acht toil na ndaoine.</span></p>
<lb n="2103"/>
<lb n="2104"/><p><span>Bhí fonn ar an Máilleach focal éigin a rádh leis an</span>
<lb n="2105"/><span>gcailín dá dtug sé grádh acht céard d'féudfadh sé a</span>
<lb n="2106"/><span>rádh?</span></p>
<lb n="2107"/>
<lb n="2108"/><p><span>Sa deireadh b'éigin dó labhairt.</span></p>
<lb n="2109"/>
<lb n="2110"/><p><span>"Bíodh croidhe agat, a Cháit, a chuid," ar seisean.</span></p>
<lb n="2111"/>
<lb n="2112"/><p><span>"Beidh."</span></p>
<lb n="2113"/>
<lb n="2114"/><p><span>"Leag Dia lámh throm uirthi," an seisean.</span></p>
<lb n="2115"/>
<lb n="2116"/><p><span>"Acht is truime go mór an lámh leag Sé ar an</span>
<lb n="2117"/><span>muinntir d'fhág sí 'na diaidh'" ar sise, "acht toil Dé go</span>
<lb n="2118"/><span>nglacamaois leis."</span></p>
<lb n="2119"/>
<lb n="2120"/><p><span>Tá cloch i n-aice na céibhe ar a dtugtar "an chathaoir</span>
<lb n="2121"/><span>mhór," agus ag dul thar an gcloich seo dhóibh, dubhairt sise:</span></p>
<lb n="2122"/>
<lb n="2123"/><p><span>"Siudhimís annseo go fóill beag, a Antoine," ar sise.</span></p>
<lb n="2124"/>
<lb n="2125"/><p><span>Do shuidh.  Bhí seisean i ngreim láimhe innti agus í ag</span>
<lb n="2126"/><span>féachaint amach uaithi ar an bhfairrge go smaointeach.</span></p>
<lb n="2127"/>
<lb n="2128"/><p><span>"Is minic a shíleas le dhá bhliadhain," ar sise, agus</span>
<lb n="2129"/><span>ba dhóigh leat uirthi gur ag cainnt leithi féin bhí sí, "is</span>
<lb n="2130"/><span>minic a cheapas nuair bhíodh an droch-thaom tagtha uirthi</span>
<lb n="2131"/><span>go mba mhisde an duine an mheabhair agus an tuigsint,</span>
<lb n="2132"/><span>agus go mbfhearrde an duine an éigcéill.  Tá croidhe</span>
<lb n="2133"/><span>meidhreach aici anocht agus tá mo chroidhe-se chomh dubh le</span>
<lb n="2134"/><span>gual agus chomh trom le luaidh …"</span></p>
<lb n="2135"/>
<lb n="2136"/><p><span>Níor thuig an fear óg i gceart í.</span></p>
<lb n="2137"/>
<lb n="2138"/><p><span>"An mheabhair mhill an saoghal orainn," ar sise.</span></p>
<lb n="2139"/>
<lb n="2140"/><p><span>"Acht éist liom, a Cháit, a stóir." ar seisean, "Níor</span>
<lb n="2141"/><span>milleadh an saoghal orainn-ne.  Tá saoghal aoibhinn i ndán</span>
<lb n="2142"/><span>dúinn fós le cabhair Dé i bhfochair a chéile …"</span></p>
<lb n="2143"/>
<lb n="2144"/><p><span>"Níl.  Ní phósfaidh mé choidhche."</span></p>
<lb n="2145"/>
<lb n="2146"/><p><span>"Ní phósfaidh tú choidhe!  Cé'n fáth?"</span></p>
<lb n="2147"/>
<lb n="2148"/><p><span>"Mheallas thú, a Antoine.  Níor innsigheas duit cé'n</span>
<lb n="2149"/><span>galar bhí ag gabháil dom' mháthair …"</span></p>
<lb n="2150"/>
<lb n="2151"/><p><span>"Acht bhí fhios agam féin é.  Ní déantar cainnt faoi</span>
<lb n="2152"/><span>rud mar sin," ars an fear óg agus iongnadh air.</span>
<lb n="2153"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="2154"/><p><span>"Agus cheileas ort cé'n bhail bhí ar mhuinntir mo</span>
<lb n="2155"/><span>mháthar; níor dhubhras leat ariamh go raibh beirt dhear-</span>
<lb n="2156"/><span>bhrátar léithi i dteach na ngealt agus deirbhshiúr léithi</span>
<lb n="2157"/><span>nach bhfuil i bhfad níos feárr ná iad …"</span></p>
<lb n="2158"/>
<lb n="2159"/><p><span>"Cé mí-ádh tá ort, a Cháit," ar seisean, "nach raibh</span>
<lb n="2160"/><span>fios agam é sin le bliadhantaibh?"  Bhí iongantas ar an</span>
<lb n="2161"/><span>gcailín acht níor chuir sí aon cheist air.  Bhris an gol</span>
<lb n="2162"/><span>uirthi …</span></p>
<lb n="2163"/>
<lb n="2164"/><p><span>Bhí an ghrian ag dul faoi sa bhfairrge nuair sgaradar</span>
<lb n="2165"/><span>le cheile.</span></p>
<lb n="2166"/>
<lb n="2167"/><p><span>"Ní haon mhaith dhuit bheith ag cainnt liom, ní phósfaidh</span>
<lb n="2168"/><span>mé choidhche," an focal deire dubhairt sí leis an oidhche sin.</span></p>
<lb n="2169"/>
<lb n="2170"/><p><span>Agus níor phós.  Tháinig an Máilleach gá hiarraidh go</span>
<lb n="2171"/><span>minic acht ní ghéillfeadh sí dhó.  Tá sí 'na comhnaidhe sa</span>
<lb n="2172"/><span>teach bheag i n-aice na céibhe fós, agus is minic d'fheictheá</span>
<lb n="2173"/><span>ag an bhfuinneóig bhig í agus í ag féachaint amach ar an</span>
<lb n="2174"/><span>bhfairrge, agus ar an gcarraig mar ar báitheadh a</span>
<lb n="2175"/><span>muinntear, agus súil aici leis an lá a mbéadh sí le na</span>
<lb n="2176"/><span>máthair sna Flaithis — nó i dteach na ngealt.</span>
<lb n="2177"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="2178"/><p><span>TRIÚR BAN</span></p>
<lb n="2179"/>
<lb n="2180"/><p><span>III. — AN BHEAN A CIAPADH.</span></p>
<lb n="2181"/>
<lb n="2182"/><p><span>TÁ cúis dlighe suainseáin le pléidhe ós comhair</span>
<lb n="2183"/><span>breitheamhan agus coisde i gCathair na Gaillimhe</span>
<lb n="2184"/><span>an mhí seo chugainn.  Búrcach an Chnuic Mhóir</span>
<lb n="2185"/><span>agus Aindréis Ó Fionnachta ón gcathair an bheirt atá i</span>
<lb n="2186"/><span>n-achrann na chéile, acht ós cinnte go mbéidh an bhreith</span>
<lb n="2187"/><span>tugtha sul bhéas na focla seo faoi chló ní dochar an</span>
<lb n="2188"/><span>sgéal innseacht go beacht ó thús deireadh.</span></p>
<lb n="2189"/>
<lb n="2190"/><p><span>Lá dá raibh an Búrcach 'na shuidhe ar chlaidhe na</span>
<lb n="2191"/><span>bhfámairí, i gCathair na Gaillimhe, tar éis theacht abhaile</span>
<lb n="2192"/><span>as an Oileán Úr dhó, chonnaic sé chuige an bóthar aniar</span>
<lb n="2193"/><span>an mhaighdean mhná dob' éadtruime siubhal agus dob'</span>
<lb n="2194"/><span>áilne iomchur dar casadh leis le n-a chuimhneamh.  Ní</span>
<lb n="2195"/><span>raibh an óigbhean tar ocht mbliadhna déag d'aois de réir</span>
<lb n="2196"/><span>cosamhlachta, acht cheapthá nuair d'fheictheá a lorg i</span>
<lb n="2197"/><span>gclabar na sráide gur páisde dhá bhliadhain déag chuaidh</span>
<lb n="2198"/><span>an bealach le chomh beag is bí a troighthe.</span></p>
<lb n="2199"/>
<lb n="2200"/><p><span>Thug an Búrcach taithneamh do mhaighdin na dtroigh</span>
<lb n="2201"/><span>mbeag agus í ag gabhail thart ag gabhail fhuinn di féin.</span></p>
<lb n="2202"/>
<lb n="2203"/><p><span>Bhí ruainne de chéir chogainte 'na bhéal aige, acht</span>
<lb n="2204"/><span>d'eirigh leis an chéir a shacadh amach thríd an mannt bhí</span>
<lb n="2205"/><span>'na dhrad uachtarach, go ndeárna cearcal san aér agus</span>
<lb n="2206"/><span>gur thuit sí isteach san uisge.</span></p>
<lb n="2207"/>
<lb n="2208"/><p><span>"Cé hí an bhean óg sin?" ar sé le fámaire bhí ar</span>
<lb n="2209"/><span>an gclaidhe.</span></p>
<lb n="2210"/>
<lb n="2211"/><p><span>"Cé aca bean?"</span></p>
<lb n="2212"/>
<lb n="2213"/><p><span>"An bhean bheag éadtrom-chosach."</span></p>
<lb n="2214"/>
<lb n="2215"/><p><span>"Girrseach le Aindréis Ó Fionnachta, ar fear siopa</span>
<lb n="2216"/><span>atá 'na chomhnaidhe i n-aice leis an dug."</span>
<lb n="2217"/></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="2218"/><p><span>"Aindréis Ó Fionnachta?" ars an Búrcach faoi dhó</span>
<lb n="2219"/><span>go smaointeach.  "An fear árd dubh é?" ar seisean</span>
<lb n="2220"/><span>go tobann?"</span></p>
<lb n="2221"/>
<lb n="2222"/><p><span>"Seadh."</span></p>
<lb n="2223"/>
<lb n="2224"/><p><span>"Agus tá ball dobhráin faoi n-a chluais dheis …"</span></p>
<lb n="2225"/>
<lb n="2226"/><p><span>"Mh'anam féin go bhfuil agus ball mór freisin."</span></p>
<lb n="2227"/>
<lb n="2228"/><p><span>"Agus tá bárr ordóige a láimhe deise caillte aige."</span></p>
<lb n="2229"/>
<lb n="2230"/><p><span>"Agat atá a thuairisg."</span></p>
<lb n="2231"/>
<lb n="2232"/><p><span>Thug an Búrcach léim de'n chlaidhe, rug ar a sgáth-</span>
<lb n="2233"/><span>fearthainne agus siúd soir an bóthar é faoi lán-tseól.</span>
<lb n="2234"/><span>Siúd thar an droichead é agus fuadar mór faoi, agus</span>
<lb n="2235"/><span>iabh ní dheacha air go raibh sé ag an dug.</span></p>
<lb n="2236"/>
<lb n="2237"/><p><span>Oirnéis bád is mó bhí ag an bhFionnachtach 'na shiopa,</span>
<lb n="2238"/><span>agus d'fhan an t-eachtranach noiméad amuigh ag féachaint</span>
<lb n="2239"/><span>ar an siopa go gcuimhneochadh sé céard ab' fheárr dhó</span>
<lb n="2240"/><span>cheannacht 'na leitheide d'áit.</span></p>
<lb n="2241"/>
<lb n="2242"/><p><span>Bhuail sé isteach.</span></p>
<lb n="2243"/>
<lb n="2244"/><p><span>"Luach sé pighne de dhubhánaibh rúnach," ar seisean.</span></p>
<lb n="2245"/>
<lb n="2246"/><p><span>Fear a' tighe féin bhí ann roimhe agus thug sé dhó iad.</span></p>
<lb n="2247"/>
<lb n="2248"/><p><span>"Nach ait nach n-aithnigheann tú do sheanchara?  Nach</span>
<lb n="2249"/><span>dona an chuimhne atá agat?" ars an Búrcach.</span></p>
<lb n="2250"/>
<lb n="2251"/><p><span>D'fhéach an fear siopa air go cruinn.</span></p>
<lb n="2252"/>
<lb n="2253"/><p><span>"Ní féidir gur tú Séamus a' Búrca — tá tú an-</span>
<lb n="2254"/><span>chosamhail leis?"</span></p>
<lb n="2255"/>
<lb n="2256"/><p><span>"Mise an fear céadna."</span></p>
<lb n="2257"/>
<lb n="2258"/><p><span>Bí fáilte mhór roimhe ag an bhFionnachtach.  Níor casadh</span>
<lb n="2259"/><span>le cheile iad le seacht mbliadhna fichead, ó bhí an bheirt</span>
<lb n="2260"/><span>aca ag obair le chéile sna Stáit.</span></p>
<lb n="2261"/>
<lb n="2262"/><p><span>Tugadh an strainséar isteach go seómra bhí ar chúl an</span>
<lb n="2263"/><span>tsiopa.  Shuidh an bheirt sheanchomráidí ag bórd.  Líonadh</span>
<lb n="2264"/><span>dá ghloine, agus thosaigh an comhrádh.</span></p>
<lb n="2265"/>
<lb n="2266"/><p><span>Ag seo chuid dhe:</span></p>
<lb n="2267"/>
<lb n="2268"/><p><span>"Cé mhéad bliadhan anois ó bhíomar le chéile ag</span>
<lb n="2269"/><span>Panama?" arsa fear a' tighe.</span></p>
<lb n="2270"/>
<lb n="2271"/><p><span>"Seacht mbliadhna fichead teacht na Nodlag seo."</span></p>
<lb n="2272"/>
<lb n="2273"/><p><span>"Agus phós tú, ar ndóig?"</span></p>
<lb n="2274"/>
<lb n="2275"/><p><span>"Níor phós ariamh.  Ní raibh an t-am again."</span></p>
<lb n="2276"/>
<lb n="2277"/><p><span>"Is dócha go bhfuil carn mór airgidh déanta agat, a</span>
<lb n="2278"/><span>Shéamuis!"</span></p>
<lb n="2279"/>
<lb n="2280"/><p><span>"Tá roinnt …"</span></p>
<lb n="2281"/>
<lb n="2282"/><p><span>Cluineadh mairnéalach sa siopa ag iarraidh cúpla feádh</span>
<lb n="2283"/><span>de théad.  Chuaidh fear an tsiopa go dtí an doras agus</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="2284"/><p><span>dubhairt leis suidh agus nach gcuireadh sé aon mhoill</span>
<lb n="2285"/><span>mhór ionganthach air.  Líon sé gloine eile dhó féin agus</span>
<lb n="2286"/><span>dhá charaid.</span></p>
<lb n="2287"/>
<lb n="2288"/><p><span>"Maidir leatsa," ars an strainséar, "ní call dom</span>
<lb n="2289"/><span>fiafruighe dhíot …"</span></p>
<lb n="2290"/>
<lb n="2291"/><p><span>"Ní call duit.  Baintreach fir mé agus lán a' tighe</span>
<lb n="2292"/><span>de pháisdibh orm.  Ingheanacha ar fad acht aon mhac</span>
<lb n="2293"/><span>amhain."</span></p>
<lb n="2294"/>
<lb n="2295"/><p><span>"A ndeir tú liom é? …"</span></p>
<lb n="2296"/>
<lb n="2297"/><p><span>Bhí an mairnéalach a bhí sa siopa ag eirghe mí-fhoighideach.</span>
<lb n="2298"/><span>B'éigin d'fhear a' tighe dhul amach le freasdal air.  Nuair</span>
<lb n="2299"/><span>bhí sé imthighthe uaidh thosaigh an Búrcach ag machtnamh.</span>
<lb n="2300"/><span>Cé'n gábhadh bhí leis imtheacht arís?  Nach raibh a dhóthain</span>
<lb n="2301"/><span>airgid déanta aige?  Nár bhreágh an rud an suaimhneas</span>
<lb n="2302"/><span>tar éis an dócamhail oibre?  Agus cá bhfuigheadh sé áit</span>
<lb n="2303"/><span>níos deise leis an gcuid eile dá shaoghal a chaitheamh ann</span>
<lb n="2304"/><span>ná san áit ar rugadh é?  Ní raibh aon cheapadh aige ag</span>
<lb n="2305"/><span>fágáil na Stáit dhó acht cuairt gheárr thabhairt ar Éirinn,</span>
<lb n="2306"/><span>acht de réir mar bhí na laethe agus na míosa ag imtheacht</span>
<lb n="2307"/><span>is lugha an fonn bhí air filleadh.  An sean-draoidheacht!</span>
<lb n="2308"/><span>an sean-dúthchas!</span></p>
<lb n="2309"/>
<lb n="2310"/><p><span>Nuair d'fhill an Fionnachtach ó'n siopa dubhairt a chara</span>
<lb n="2311"/><span>leis —</span></p>
<lb n="2312"/>
<lb n="2313"/><p><span>"Le pósadh tháinigeas abhaile, a Aindréis.  Táim</span>
<lb n="2314"/><span>tuirseach de'n saoghal thall."</span></p>
<lb n="2315"/>
<lb n="2316"/><p><span>"Tá feilm bhreágh le díol ag duine de na Blácaigh</span>
<lb n="2317"/><span>thiar ag an gCnoc Mór, má bhí tú ann ariamh.  Gheobhthá</span>
<lb n="2318"/><span>ar mhíle é.  Dhá chéad déag atá uaidh, agus teach uirthi</span>
<lb n="2319"/><span>chomh breágh is chonnaic tú ariamh …"</span></p>
<lb n="2320"/>
<lb n="2321"/><p><span>"Bhfuil cárr agat?"</span></p>
<lb n="2322"/>
<lb n="2323"/><p><span>"Tá."</span></p>
<lb n="2324"/>
<lb n="2325"/><p><span>"Gléastar an capall go beó agus téidhmís ghá</span>
<lb n="2326"/><span>féachaint."</span></p>
<lb n="2327"/>
<lb n="2328"/><p><span>Chomh uair 's bhí an capall gá ghléasadh thárla an</span>
<lb n="2329"/><span>chainnt seo idir an mbeirt:</span></p>
<lb n="2330"/>
<lb n="2331"/><p><span>"Is dona an chuimhne agus is dona an aithne atá agat,</span>
<lb n="2332"/><span>a Aindréis," ars an Búrchach, "nach gcuimhnigheann tú</span>
<lb n="2333"/><span>ar an oidhche Nodlag fadó nuair thugamar gealladh dá</span>
<lb n="2334"/><span>chéile nach mbeadh bean ó dhuine againn dá mbeadh inghean</span>
<lb n="2335"/><span>ag an duine eile?"</span></p>
<lb n="2336"/>
<lb n="2337"/><p><span>"Is cuimhneach liom é, agus comhlíonfad an ghealla-</span>
<lb n="2338"/><span>mhaint má's fíor a ndeir tú liom faoi'n airgead."</span>
<lb n="2339"/></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="2340"/><p><span>"Má bhíonn sí féin sásta …"</span></p>
<lb n="2341"/>
<lb n="2342"/><p><span>"Tuige nach mbeadh?"</span></p>
<lb n="2343"/>
<lb n="2344"/><p><span>"Is iongantach na mná atá ann ar an aimsir seo.</span>
<lb n="2345"/><span>Féach thall i Sasanaibh iad.  Níl teóra ar bith leó."</span></p>
<lb n="2346"/>
<lb n="2347"/><p><span>Sul ar tháinic an cárr bhí an cleamhnas déanta ag an</span>
<lb n="2348"/><span>mbeirt fhear …</span></p>
<lb n="2349"/>
<lb n="2350"/><p><span>Cúpla oidhche 'na dhiaidh sin bhí Máire Ní Fhionnachta</span>
<lb n="2351"/><span>agus a hathair le chéile.  D'innis seisean di faoi'n</span>
<lb n="2352"/><span>gcleamhnas.  Ní raibh sí sásta leis.  Dubhairt sise nach</span>
<lb n="2353"/><span>bpósfadh sí choidhche é.  Dubhairt seisean go bpósfadh.</span>
<lb n="2354"/><span>Dubhairt sise nach bpósfadh …</span></p>
<lb n="2355"/>
<lb n="2356"/><p><span>Acht do phós.</span></p>
<lb n="2357"/>
<lb n="2358"/><p><span>Ní bréag a rádh go raibh teach áluinn aca ar an gCnoc</span>
<lb n="2359"/><span>Mór agus bealach dá réir.  Do dhuine uasal éigin tógadh</span>
<lb n="2360"/><span>an teach i dtosach, acht leis an aimsir bánuigheadh é,</span>
<lb n="2361"/><span>agus b'éigin dó a raibh aige a dhíol agus imtheacht leis.</span>
<lb n="2362"/><span>Ar ndóigh ní iongantas é gur cheap an saoghal go mba</span>
<lb n="2363"/><span>bhreágh an cleamhnas ag inghin an Fhionnachtaigh é.  Céard</span>
<lb n="2364"/><span>bhí aca an lá ab fhearr bhíodar?  Agus má bhí a fear ag</span>
<lb n="2365"/><span>dul i n-aois féin, cé d'aithneóchadh air go raibh sé ag</span>
<lb n="2366"/><span>tarraingt ar leith-chéad bliadhain?  An raibh óigfhear i</span>
<lb n="2367"/><span>bparáisde ar Chnuic Mhóir bhí i n-ann obair a dhéanamh</span>
<lb n="2368"/><span>leis?  Agus cá raibh an duine a raibh an fuinneamh</span>
<lb n="2369"/><span>céadna ann?  Nach gcuirfeadh sé aoibhneas ar do chroidhe</span>
<lb n="2370"/><span>bheith ag féachaint air ag obair?  Agus chomh ceanamhail</span>
<lb n="2371"/><span>is bhí sé uirthi!  An rud beag súarach, gan spreacadh,</span>
<lb n="2372"/><span>gan sláinte, gan aon tsórt!</span></p>
<lb n="2373"/>
<lb n="2374"/><p><span>B'fhíor dhóibh.  Bhí an fuinneamh ann.  Bhí an fonn chum</span>
<lb n="2375"/><span>oibre air; agus bhí sé ceanamhail ar an mnaoi bhig sin</span>
<lb n="2376"/><span>a phós sé.</span></p>
<lb n="2377"/>
<lb n="2378"/><p><span>Acht ní raibh sise sásta.  An cion aisteach bhí aige</span>
<lb n="2379"/><span>uirthi ba ciontsiocair le n-a mí-shástaigheacht.  Bhí sé</span>
<lb n="2380"/><span>roinnt garbh ann féin.  An saoghal thall ba chiontach leis,</span>
<lb n="2381"/><span>b'éidir; … an doicheall agus an sglábhuidheacht agus</span>
<lb n="2382"/><span>a bhfaca sé …  Acht ar chaoi ar bith, thagadh creathadh</span>
<lb n="2383"/><span>beag uirthi nuair bhíodh sé i ngar di ar fhaitchíos go</span>
<lb n="2384"/><span>mbéadh sé ró-gheanamhail uirthi …  Mhothuigheadh sí mar</span>
<lb n="2385"/><span>bheadh oidhreacha faoi n-a croiceann an t-am a leagadh</span>
<lb n="2386"/><span>sé lámh uirthi …</span>
<lb n="2387"/></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="2388"/><p><span>Acht ní admhóchadh sí é sin ar a bhfáca si ariamh.  Cheap</span>
<lb n="2389"/><span>sí ga mba mhór an peacadh é; acht bhíodh aiteas uirthi</span>
<lb n="2390"/><span>dá haimhdheóin nuair deireadh sé léithi go raibh air dhul</span>
<lb n="2391"/><span>ar an aonach seo nó ar an aonach sin agus nach mbeadh</span>
<lb n="2392"/><span>sé sa mbaile go ceann cúpla lá.  Acht ní raib neart</span>
<lb n="2393"/><span>aici air.  Dá gcailleadh sí an saoghal seo agus an saoghal</span>
<lb n="2394"/><span>eile air, ní fhéadfadh sí grádh thabhairt dó mar thiubhradh</span>
<lb n="2395"/><span>bean d'fhear; agus chomh luath 's bhíodh sé imthighthe bhíodh</span>
<lb n="2396"/><span>sí ag iarraidh dhéanamh amach a raibh mórán ban dá lucht</span>
<lb n="2397"/><span>aitheantais amhlaidh.</span></p>
<lb n="2398"/>
<lb n="2399"/><p><span>Níor thuig seisean cé mar bhí an sgéal aici.  Bhí an</span>
<lb n="2400"/><span>ghéarchúis ann agus an meabhair agus an éirim aigne.</span>
<lb n="2401"/><span>Dá mbeadh air margadh a dhéanamh le duine, bhí cinnte</span>
<lb n="2402"/><span>nach dteipfeadh air, Ba mhaith an fear é ag míniughadh</span>
<lb n="2403"/><span>ceist ghnótha nó ceist phoilitigheachta, acht níor thuig sé</span>
<lb n="2404"/><span>daoine nár múnluigheadh ar a nós garbh féin.  Céard ba</span>
<lb n="2405"/><span>chionntach leis?  An saoghal bhí aige sna Stáit, an</span>
<lb n="2406"/><span>sglábhaidheacht, an doicheall, agus an deifir mhór bhíodh air</span>
<lb n="2407"/><span>ag bailiughadh an airgid?  Nó an deamhan thug sé leis ó</span>
<lb n="2408"/><span>dhúthchas bhí ann?</span></p>
<lb n="2409"/>
<lb n="2410"/><p><span>Is minic nuair bhíodh a bhean go mí-shásta agus go</span>
<lb n="2411"/><span>cantalach, agus go leigheasóchadh an focal ceart feile-</span>
<lb n="2412"/><span>amhnach í, go n-abruigheadh sé focal garbh éigin chuireadh</span>
<lb n="2413"/><span>déistean uirthi.  Thug sé an déistean seo faoi deara</span>
<lb n="2414"/><span>go minic, acht níor thuig sé cé'n fáth bhí leis.  Bean mar</span>
<lb n="2415"/><span>í níor bualadh leis ariamh cheana; na mná casadh leis</span>
<lb n="2416"/><span>sna bailtíbh móra san Oileán Úr ní raibh aon rud is mó</span>
<lb n="2417"/><span>chuireadh aoibhneas ortha ná moladh maith agus bronntanas.</span></p>
<lb n="2418"/>
<lb n="2419"/><p><span>Cheap sé go dtiubhradh sé bronntanas áluinn dá mhnaoi</span>
<lb n="2420"/><span>agus go mbfhéidir go sgaoilfeadh sí leis na bealaigh</span>
<lb n="2421"/><span>aisteacha bhí léithi.</span></p>
<lb n="2422"/>
<lb n="2423"/><p><span>Chuaidh sé isteach go Gaillimh i n-aon turas leis an</span>
<lb n="2424"/><span>mbronntanas a cheannacht di.  Chuartaigh sé na siopaí</span>
<lb n="2425"/><span>ar fad, agus sa deireadh cheannaigh sé gúna breágh de'n</span>
<lb n="2426"/><span>tsíodha drithleannach bhi déanta sa bhfaisiún ba dhéanaighe.</span>
<lb n="2427"/><span>Ní shásóchadh sin é go gceannóchadh sé biorán mór óir</span>
<lb n="2428"/><span>le cur 'na brollach.  Bhí sé fial fairsing léithi i gcomh-</span>
<lb n="2429"/><span>naidhe, acht chaith sé beagán thar an iomarca ar na</span>
<lb n="2430"/><span>hearraidhe seo; acht níor mhisde leis — nach uirthi bhéadh</span>
<lb n="2431"/><span>an t-aoibhneas nuair d'fheicfeadh sí iad?</span></p>
<lb n="2432"/>
<lb n="2433"/><p><span>Agus bhí aoibhneas uirthi.  Gúna níos áilne ná an gúna</span>
<lb n="2434"/><span>sin ní fhaca sí ariamh.  Agus an déanamh bhí air?  Nuair</span>
<lb n="2435"/></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="2436"/><p><span>rug a fear ar uachtar an ghúna le n-a thaisbeáint dí</span>
<lb n="2437"/><span>cheapthá nach bhféadfadh aon bhean dá caoile dá mbéadh sí</span>
<lb n="2438"/><span>dhul isteach ann bhí sé chomh cumhang sin.</span></p>
<lb n="2439"/>
<lb n="2440"/><p><span>Rug an bhean ar an ngúna go gcuirfeadh sí uirthi féin é.</span></p>
<lb n="2441"/>
<lb n="2442"/><p><span>"Táim an-bhuidheach díot, a Shéamuis, an-bhuidheach díot</span>
<lb n="2443"/><span>ar fad," ar sise.</span></p>
<lb n="2444"/>
<lb n="2445"/><p><span>Chuir sí uirthi an gúna.  Bhí sé an-chumhang ar fad di,</span>
<lb n="2446"/><span>agus dubhairt seisean é.</span></p>
<lb n="2447"/>
<lb n="2448"/><p><span>"Is amhlaidh is feárr liom é, a Shéamais.  Béad sa</span>
<lb n="2449"/><span>bhfaisiún …"</span></p>
<lb n="2450"/>
<lb n="2451"/><p><span>"Acht i gceann cúpla mí ní fhéadfaidh tú é chur ort</span>
<lb n="2452"/><span>ar chór ar bith …"</span></p>
<lb n="2453"/>
<lb n="2454"/><p><span>Dubhairt sé a lán eile nach n-innseóchar annseo, agus</span>
<lb n="2455"/><span>nár thaithnigh le n-a mhnaoi, agus nuair nach gcuirfeadh</span>
<lb n="2456"/><span>sé cosg le n-a theangain, bhris an gol uirthi agus siúd</span>
<lb n="2457"/><span>siar san seómra go beó í.</span></p>
<lb n="2458"/>
<lb n="2459"/><p><span>Bhí aithmhéala air gur labhair sé léithi ar an nós sin;</span>
<lb n="2460"/><span>bhí fhios aige nár thaithnigh an cineál sin cainnte léithi agus</span>
<lb n="2461"/><span>bhuail sé ar an doras go ngabhfadh sé isteach le leith-</span>
<lb n="2462"/><span>sgéal a ghabháil léithi.  Acht ní leigfeadh sí isteach é.</span></p>
<lb n="2463"/>
<lb n="2464"/><p><span>"Osgail an doras," ar seisean.</span></p>
<lb n="2465"/>
<lb n="2466"/><p><span>"Ní osglóchad," ar sise.</span></p>
<lb n="2467"/>
<lb n="2468"/><p><span>Bhí buile ag teacht air.</span></p>
<lb n="2469"/>
<lb n="2470"/><p><span>"Dá fhuide fanfas tú amach uaim is amhlaidh is feárr</span>
<lb n="2471"/><span>liom é," ar sise.</span></p>
<lb n="2472"/>
<lb n="2473"/><p><span>D'osgail sí an doras roinnt agus chaith sí amach an</span>
<lb n="2474"/><span>gúna.</span></p>
<lb n="2475"/>
<lb n="2476"/><p><span>"Agus ma bhíonn bronntanas agat le tabhairt uait</span>
<lb n="2477"/><span>feasta," ar sise, "tabhair do dhuine eicínt eile é,"</span></p>
<lb n="2478"/>
<lb n="2479"/><p><span>Bhí fearg mhór air.  D'fhan sé cúpla noiméad ag an</span>
<lb n="2480"/><span>doras agus é idir dhá chomhairle; bhí fonn air guala</span>
<lb n="2481"/><span>chur leis an doras agus é réabadh ó chéile agus an bhean</span>
<lb n="2482"/><span>a chlaoidh le neart lámh.  Acht ní dheárna sé é; sér'd a</span>
<lb n="2483"/><span>rinne sé breith ar an ngúna bhreágh bhí ar an urlár agus</span>
<lb n="2484"/><span>é chaitheamh ar an teine.</span></p>
<lb n="2485"/>
<lb n="2486"/><p><span>"Bhíodh an diabhal aici," ar seisean, "acht múinfeadsa</span>
<lb n="2487"/><span>deágh-bhéasa dhi," agus siúd amach an doras é go ndeacha</span>
<lb n="2488"/><span>sé ag marcaidheacht ar chapall bán bhí aige agus níor</span>
<lb n="2489"/><span>stop sé go raibh sé istigh i lár an bhaile mhóir.</span></p>
<lb n="2490"/>
<lb n="2491"/><p><span>Chonnacthas an oidhche sin ar an mbóthar é, agus deir-</span>
<lb n="2492"/><span>tear nár cluineadh ariamh a leithéid d'easgaine ó fhear,</span>
<lb n="2493"/><span>ná an droch-íde chéadna ghá fhághail ag capall bocht.</span>
<lb n="2494"/></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="2495"/><p><span>An páisde fir rug an bhean ní fhaca sé solus an lae</span>
<lb n="2496"/><span>ariamh.  Beirt dochtúirí as Gaillimh bhí ann ag an mbreith,</span>
<lb n="2497"/><span>agus rugadh an naoidhneán marbh, agus dubhradar go</span>
<lb n="2498"/><span>mb'é a mbaramhail nach mairfeadh an bhean dá mba rud</span>
<lb n="2499"/><span>é go mbeadh páisde eile aici.</span></p>
<lb n="2500"/>
<lb n="2501"/><p><span>Nuair tháinig biseach ar an mnaoi níor chuir a fear aon</span>
<lb n="2502"/><span>tsuim innti.  Timcheall an ama seo, thosaigh seisean ag</span>
<lb n="2503"/><span>dul ó aonach go haonach ag ceannach beithidheach le n-a</span>
<lb n="2504"/><span>mbeathughadh ar an gCnoc Mór, agus is minic bhíodh an</span>
<lb n="2505"/><span>bhean gan é fheiceáil, ná gan sgéal fhagháil uaidh ar feadh</span>
<lb n="2506"/><span>seachtmhaine agus ba cuma léithe.  Nuair bhíodh sé sa</span>
<lb n="2507"/><span>mbaile féin is beag cainnt bhíodh eatortha.  D'eirigheadh</span>
<lb n="2508"/><span>sé ar maidin, chaitheadh sé a bhéile agus ghabhadh sé amach</span>
<lb n="2509"/><span>i ndiaidh ná mbeithidheach, agus ní fheiceadh sise arís é</span>
<lb n="2510"/><span>go ham dínnéara; gach oidhche beagnach bhíodh comhluadar</span>
<lb n="2511"/><span>fear ó'n áit san gcistinigh aige, agus chaithidís cuid mhaith</span>
<lb n="2512"/><span>den oidhche go minic ag imirt cártaí agus ag ragair-</span>
<lb n="2513"/><span>neacht.  Ní raibh sé gan braon maith ól aon lá ariamh,</span>
<lb n="2514"/><span>acht bhí sé chomh láidir le bulán, agus bhí sé i n-ann é</span>
<lb n="2515"/><span>sheasamh ceart go leór.  Acht bhí na droch-nósa ag fagháil</span>
<lb n="2516"/><span>greim air do réir a chéile, agus is minic bhíodh fáinne</span>
<lb n="2517"/><span>an lae ann nuair ghabhadh sé a chodladh, agus is minice ná</span>
<lb n="2518"/><span>san chaitheadh sé lá nó dhá lá gan focal a labhairt le</span>
<lb n="2519"/><span>n-a mhnaoi mara bhfiafruigheadh sé dhi a ndeárna sí é</span>
<lb n="2520"/><span>sin nó a ndeárna sí é siúd, nó an raibh aon cheó airgid</span>
<lb n="2521"/><span>ag teasdáil uaithi gcomhair an tighe.</span></p>
<lb n="2522"/>
<lb n="2523"/><p><span>Bhí baramhail aici nár fhan aon mheas aige uirthi, agus</span>
<lb n="2524"/><span>an áit nach mbíonn an meas ní bhíonn an cion.  Ba bhreágh</span>
<lb n="2525"/><span>léithi an sgéal bheith amhlaidh.  Bheadh sí sásta, nó leath-</span>
<lb n="2526"/><span>shásta, dá mbeadh sé gan bacadh léithi acht mar sin.  Is</span>
<lb n="2527"/><span>dona an saoghal bhéadh aici, cheap sí, agus bheith ceangailte</span>
<lb n="2528"/><span>ag fear dá dtug sí fuath; acht cé'n leigheas bhí aici air?</span></p>
<lb n="2529"/>
<lb n="2530"/><p><span>Bhí an talamh ceannuighthe amach 's amach aige, agus</span>
<lb n="2531"/><span>oidhche d'á dtáinig sé abhaile ó aonach na Gaillimhe agus</span>
<lb n="2532"/><span>é ar meisge fuair a bhean amach cuid de'n imnidhe bhí air.</span></p>
<lb n="2533"/>
<lb n="2534"/><p><span>"Ní bhfuighidh seisean é pé ar bith ché gheobhas e," ar</span>
<lb n="2535"/><span>seisean leis féin agus é 'na shuidhe cois na teineadh</span>
<lb n="2536"/><span>agus ise ag gléasadh séire dhó.</span></p>
<lb n="2537"/>
<lb n="2538"/><p><span>"Ní eisean gheobhas é, an bastún, an cladhaire mall-</span>
<lb n="2539"/><span>aighthe, an beitheamhnach bradach …" ar seisean, agus</span>
<lb n="2540"/><span>gan áird aige ar a mhnaoi</span></p>
<lb n="2541"/>
<lb n="2542"/><p><span>Níor fhada gur thuig sí céard bhí i n-intinn aige.</span>
<lb n="2543"/></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="2544"/><p><span>"Thá fhios aige nach bhfuil duine de mo chineadh beó</span>
<lb n="2545"/><span>… acht ní eisean ná a mhuinntear gheobhfas é …</span>
<lb n="2546"/><span>b'fheárr liom an talamh a dhíol agus an t-airgead a</span>
<lb n="2547"/><span>chaitheamh san bhfairrghe …"</span></p>
<lb n="2548"/>
<lb n="2549"/><p><span>Thóg sé a cheann agus chonnaic sé a bhean.  Bhí deireadh</span>
<lb n="2550"/><span>na hoidhche ann agus bhí sise thar éis eirghe le n-a leigint</span>
<lb n="2551"/><span>isteach ar eagla go marbhochaidhe é ar leacrachaibh na</span>
<lb n="2552"/><span>sráide — dá marbhóchaidhe é i bhfad ó bhaile i ngan fhios</span>
<lb n="2553"/><span>di ní cumha mór bheadh uirthi 'na dhiaidh — acht ar chaoi ar</span>
<lb n="2554"/><span>bith nuair thóg sé a cheann agus nuair d'fhéach sise air</span>
<lb n="2555"/><span>cheap sí nach bhfaca sí ariamh, agus bhí súil aici nach</span>
<lb n="2556"/><span>bhfeicfeadh sí aríst choidhche, éadan duine bhí chomh gránda</span>
<lb n="2557"/><span>leis an éadan chonnaic sí.  Shil sí imtheacht uaidh agus a</span>
<lb n="2558"/><span>dhul isteach 'na seómra féin acht dubhairt seisean focal</span>
<lb n="2559"/><span>gáirseamhail éigin agus rug ar ghualainn uirthi.</span></p>
<lb n="2560"/>
<lb n="2561"/><p><span>D'eirigh léithi imtheacht uaidh ó bhí an oiread sin ólta</span>
<lb n="2562"/><span>aige, acht thuit seisean agus d'fhan ar na leacrachaibh</span>
<lb n="2563"/><span>fuara go raibh an ghrian 'na suidhe.</span></p>
<lb n="2564"/>
<lb n="2565"/><p><span>An capall bán bhíodh aige ag dul ó aonach go haonach</span>
<lb n="2566"/><span>agus ó bhaile go baile faoi'n am seo, agus is minic</span>
<lb n="2567"/><span>d'fheicfidhe an capall agus an marcach ag gabhail na</span>
<lb n="2568"/><span>mbóithre faoi mheadhon oidhche, an marcach 'na chodladh</span>
<lb n="2569"/><span>meisge agus an t-each ag déanamh an eólais dhó.  Bhíodh</span>
<lb n="2570"/><span>bean an mharcaigh sa mbaile, agus pé ar bith cé'n oidhche</span>
<lb n="2571"/><span>a mbeadh súil aici leis ní fhéadfadh sí aon chodladh a</span>
<lb n="2572"/><span>dhéanamh go dtagadh sé.  Acht ní le cion air d'fhanadh sí</span>
<lb n="2573"/><span>'na suidhe.  Bhíodh sí 'na suidhe ag an bhfuinneóig go</span>
<lb n="2574"/><span>gcloiseadh sí torann an chapaill ar an mbóthar, agus</span>
<lb n="2575"/><span>súil aici nach gcloisfeadh sí choidhche é, acht go n-ólfadh</span>
<lb n="2576"/><span>an marcach an braon thar an iomarca a chuirfeadh as an</span>
<lb n="2577"/><span>diallaid ar mhullach a chinn ar an mbóthar é …</span></p>
<lb n="2578"/>
<lb n="2579"/><p><span>Agus thagadh pictiúirí ós comhair a súl.  D'fheiceadh</span>
<lb n="2580"/><span>sí a fear dhá thabhairt a bhaile maidin le h-eirghe gréine,</span>
<lb n="2581"/><span>agus é fuar marbh.  Bhíodh na comharsana ag teacht</span>
<lb n="2582"/><span>isteach ag déanamh truaighe dí gur chaill sí fear maith,</span>
<lb n="2583"/><span>agus thósuigheadh sí ag ceapadh céard dearfadh sí leó</span>
<lb n="2584"/><span>nó an bhféadfadh sí a fear a chaoineadh …</span></p>
<lb n="2585"/>
<lb n="2586"/><p><span>Acht bean deághmhóideach diadhanta bhí innti agus is</span>
<lb n="2587"/><span>dá buidheachas bhíodh na smaointe seo ag teacht chuici.</span>
<lb n="2588"/><span>Níor thug sí toil dóibh ariamh.</span>
<lb n="2589"/></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="2590"/><p><span>Annsin chluineadh sí an capall i bhfad uaithi ag sodar-</span>
<lb n="2591"/><span>naoil ar an mbóthar cruaidh, agus chuireadh sí cluas</span>
<lb n="2592"/><span>uirthi féin go gcluineadh sí glór a fir go mbeadh a fhios</span>
<lb n="2593"/><span>aici cé'n bhail bhíodh air mar d'aithnigheadh sí cé'n cineál</span>
<lb n="2594"/><span>meisge bhíodh air ar a ghlór agus bhíodh faitchíos uirthi dá</span>
<lb n="2595"/><span>réir.  Nuair a thagadh sé isteach ar bhogmheisge agus é</span>
<lb n="2596"/><span>ceanamhail uirthi ar a bhealach garbh féin, cheapadh sí</span>
<lb n="2597"/><span>éalóghadh uaidh, acht ní minic d'eirigheadh léithi.  Agus an</span>
<lb n="2598"/><span>fuath bhíodh aici dhó!  An ghráin bhíodh aici air nuair a</span>
<lb n="2599"/><span>mhothuigheadh sí a anál trom meisgeamhail ag teangbháil</span>
<lb n="2600"/><span>le n-a leicinn …</span></p>
<lb n="2601"/>
<lb n="2602"/><p><span>Rud beag faiteach bhí innti de réir dhúthchais, agus ní</span>
<lb n="2603"/><span>dhéanfadh sí faic go deó marach rud adubairt seisean</span>
<lb n="2604"/><span>léithi maidin agus iadh ag ithe an bhricfasta.  Chuir sé i</span>
<lb n="2605"/><span>gcéill di nach raibh aon mheas aige uirri, nach bhféadfadh</span>
<lb n="2606"/><span>sé meas bheith aige ar a leithéid de mhnaoi — nár fhág sí</span>
<lb n="2607"/><span>gan oidhre é.</span></p>
<lb n="2608"/>
<lb n="2609"/><p><span>Dubhairt sé a lán eile ghoill go mór uirri sul ar</span>
<lb n="2610"/><span>fhág sé an teach.  Chonnaich sí ag dul siar an bóthar é</span>
<lb n="2611"/><span>ar an gcapall bán agus ghuidh sí ar Dhia nach bhfillfeadh</span>
<lb n="2612"/><span>sé …</span></p>
<lb n="2613"/>
<lb n="2614"/><p><span>Acht bhí sí ag fanacht ag an bhfuinneóg an oidhche sin</span>
<lb n="2615"/><span>ag féachaint a' gcloisfeadh sí an capall.  Níor chuala.</span>
<lb n="2616"/><span>Tháinig meadhon oidhche, tháinig a haon, tháinig a dó, tháinig</span>
<lb n="2617"/><span>a trí acht níor chuala sí an capall.  Bhí am go leór</span>
<lb n="2618"/><span>aici le smaoineadh ar an saoghal bhí aici, acht sí an chainnt</span>
<lb n="2619"/><span>adubhairt a fear léithi ar maidin agus an chaoi ar</span>
<lb n="2620"/><span>dhubhairt sé í is mó bhí ag goileamhaint uirthi.  Bhí gealach</span>
<lb n="2621"/><span>bhreágh sa spéir agus tháinig fonn uirthi dhul amach.</span></p>
<lb n="2622"/>
<lb n="2623"/><p><span>Chuaidh.  Agus ní túisge bhí sí amuigh ná cheap sí gan</span>
<lb n="2624"/><span>filleadh choidhche.</span></p>
<lb n="2625"/>
<lb n="2626"/><p><span>Tharraing sí an chlócha 'na timcheall agus isteach léithi</span>
<lb n="2627"/><span>go Gaillimh de shiubhal oidhche, agus ní dheárnaidh sí</span>
<lb n="2628"/><span>comhnaidhe ga raibh sí istigh ar an urlár ag a h-athair roimh</span>
<lb n="2629"/><span>eirghe na gréine.</span></p>
<lb n="2630"/>
<lb n="2631"/><p><span>I gceann trí lá chuaidh an Búrcach isteach go Gaillimh</span>
<lb n="2632"/><span>'na coinne.  An Fionnachtach féin bí sa mbaile roimhe</span>
<lb n="2633"/><span>agus tugadh isteach é san seómra bhí ar chul an tsiopa.</span></p>
<lb n="2634"/>
<lb n="2635"/><p><span>Líonadh gloine dó mar ba ghnáthach gach uile lá ariamh.</span></p>
<lb n="2636"/>
<lb n="2637"/><p><span>"Is gránda an sgéal é seo againn," ars an Fionnachtach.</span></p>
<lb n="2638"/>
<lb n="2639"/><p><span>"Í féin is cionntach," ars an Búrcach."</span>
<lb n="2640"/></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2641"/><p><span>Ní ráibh acht chuid de'n sgéal ag an athair.  Ní leigfeadh</span>
<lb n="2642"/><span>an náire do'n óigmhnaoi an chuid ba mheasa dhe innseacht</span>
<lb n="2643"/><span>dó, agus dá n-innsigheadh féin ní móide go dtuigfeadh</span>
<lb n="2644"/><span>sé i gceart é.  Séard a cheap seisean nach raibh ann</span>
<lb n="2645"/><span>acht cantal agus baois mná óige agus go bhféadfad sé</span>
<lb n="2646"/><span>é leigheas gan duadh.  Mhol sé dhi dul ar ais chuig a</span>
<lb n="2647"/><span>fear acht dhiúltaigh sí:  Ní raibh annsin ar ndóigh acht</span>
<lb n="2648"/><span>baothchainnt na hóige.  Acht níor mhór dhó ceacht a mhúin-</span>
<lb n="2649"/><span>eadh dá fear; níor mhór dhó eagla chur air.  An iomarca</span>
<lb n="2650"/><span>de'n ól agus de'n áirneán bhí aige le tamall fada.</span></p>
<lb n="2651"/>
<lb n="2652"/><p><span>"'Na coinne tháinig tú, is dócha," ars an Fionnachtach.</span></p>
<lb n="2653"/>
<lb n="2654"/><p><span>"Annseo tá sí mar sin?"</span></p>
<lb n="2655"/>
<lb n="2656"/><p><span>Bhí aimhreas air nárbh eadh.</span></p>
<lb n="2657"/>
<lb n="2658"/><p><span>"D'eile ca mbeadh sí?  Agus deir sí gur ann fhanfas</span>
<lb n="2659"/><span>sí freisin."</span></p>
<lb n="2660"/>
<lb n="2661"/><p><span>"Ní ann.  Mise a fear."</span></p>
<lb n="2662"/>
<lb n="2663"/><p><span>Bhí an Búrcach go dána.  Aigesean bhí an ceart shil sé.</span></p>
<lb n="2664"/>
<lb n="2665"/><p><span>"An iomarca de'n ól agus de'n ragairneacht bhí agat</span>
<lb n="2666"/><span>le bliadhain," ars an Fionnachtach, "ní thógfainn ar</span>
<lb n="2667"/><span>dhuine an braon beag ól anois agus arís, acht 'chuile</span>
<lb n="2668"/><span>oidhche sa mbliadhain … i ngach aon áit dá dtéidhtheá</span>
<lb n="2669"/><span>ní bhíonn aca acht "Ar chuala tú céard a rinne Búrcach</span>
<lb n="2670"/><span>an Chnuic Mhóir le goirid?" nó "Nach iongantach an fear</span>
<lb n="2671"/><span>le ól é?"  Tá sé náireach a dhuine!  Tá sé náireach!"</span></p>
<lb n="2672"/>
<lb n="2673"/><p><span>"Cuma liom sa gclampar céard déarfas siad: tá</span>
<lb n="2674"/><span>fios mo ghnótha féin agamsa — acht cá bhfuil Máire?"</span></p>
<lb n="2675"/>
<lb n="2676"/><p><span>"Tá fios do ghnótha agat go cinnte, acht tá inghean</span>
<lb n="2677"/><span>liomsa pósta agad."</span></p>
<lb n="2678"/>
<lb n="2679"/><p><span>"Mara mbéidh an fhírinne aca innseochaidh siad an</span>
<lb n="2680"/><span>bhréag."</span></p>
<lb n="2681"/>
<lb n="2682"/><p><span>"Agus tá an fhírinne dona go leór!"</span></p>
<lb n="2683"/>
<lb n="2684"/><p><span>"Tá," ars an Búrcach go bacach agus é ag iarraidh</span>
<lb n="2685"/><span>a mheas cé'n méad de'n fhírinne do hinnsigheadh dá</span>
<lb n="2686"/><span>sheancharaid.</span></p>
<lb n="2687"/>
<lb n="2688"/><p><span>"Déanaidh réidhteach i n-ainm Dé," ars an Fionnachtach,</span>
<lb n="2689"/><span>"agus ná bhíodh an saoghal ag magadh fúinn.  Glaodhfad</span>
<lb n="2690"/><span>uirthi féin."</span></p>
<lb n="2691"/>
<lb n="2692"/><p><span>Ghlaodh.  Tháinig sí isteach agus fuadar fúithi.  D'umhlaigh</span>
<lb n="2693"/><span>sí do'n bheirt fhear agus dubhairt:</span></p>
<lb n="2694"/>
<lb n="2695"/><p><span>"Má's mo choinne-se tháinig tú, a Shéamuis," ar sí le</span>
<lb n="2696"/><span>n-a fear "is turas i n-aisge bhéas ort."</span></p>
<lb n="2697"/>
<lb n="2698"/><p><span>"Caithfidh tú theacht liom.  Mise d'fhear."</span>
<lb n="2699"/></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2700"/><p><span>"Narbh fheárr dhuit comhairle a ghlacadh," ars a h-athair,</span>
<lb n="2701"/><span>"dá críonna thú ní agat atá iomlán na céille."</span></p>
<lb n="2702"/>
<lb n="2703"/><p><span>"Togha na díthcéille bí orm nuair ghéilleas díbh i</span>
<lb n="2704"/><span>dtosach, acht cheannuigheas an chiall ó shoin agus</span>
<lb n="2705"/><span>cheannuigheas go daor í, agus tá fhios agaibhse beirt go mba</span>
<lb n="2706"/><span>cruadh an t-oide bhí agam."</span></p>
<lb n="2707"/>
<lb n="2708"/><p><span>Thosaigh sí ag cur di.  Chuir sí iongnadh mór ar an</span>
<lb n="2709"/><span>mbeirt fhear le chomh bríoghmhar dána is labhair sí.</span></p>
<lb n="2710"/>
<lb n="2711"/><p><span>"A dhul ar ais go dtí an teach breágh sin ar an</span>
<lb n="2712"/><span>gCnoc Mór agus fanacht ann i bhfochair an fhir úd thall</span>
<lb n="2713"/><span>a mhasluigheadh 'chuile la sa mbliadhain mé, agus atá</span>
<lb n="2714"/><span>chomh dall sin is nach dtuigfeadh sé nuair bheadh an masla</span>
<lb n="2715"/><span>dá thabhairt aige!  An fear nach raibh uaidh ariamh acht a</span>
<lb n="2716"/><span>dhúil ain-tsrianta fhéin a shásughadh …"</span></p>
<lb n="2717"/>
<lb n="2718"/><p><span>Shíl a hathair cosg chur léithi.  Níor ceap sé go raibh</span>
<lb n="2719"/><span>an sgéal chomh dona sin; dá mbeadh fhios aige é b'féidir</span>
<lb n="2720"/><span>nach molfadh sé dhi dhul ar ais.</span></p>
<lb n="2721"/>
<lb n="2722"/><p><span>Acht ní raibh aon náire uirthi anois, ná aon fhaitchios.</span>
<lb n="2723"/><span>An rud bhí i n-intinn aici dearfadh sí é cuma céard a</span>
<lb n="2724"/><span>thiocfadh as.  Bhí an bheirt fhear, duine aca ar 'chaon taobh</span>
<lb n="2725"/><span>de'n bhórd, agus ise gá cheann, agus í corruighthe chomh</span>
<lb n="2726"/><span>mór sin is go mb'éigin di breith ar chathaoir ó am go</span>
<lb n="2727"/><span>ham ar eagla go dtiubhradh na cosa uaithi,</span></p>
<lb n="2728"/>
<lb n="2729"/><p><span>"Bfheárr liom go mór fada mo shaoghal agus mo</span>
<lb n="2730"/><span>shláinte a chaitheamh ar lorg déirce ná fiú aon oidhche</span>
<lb n="2731"/><span>amháin a chaitheamh i n-aon teach leat, a Shéamuis a'</span>
<lb n="2732"/><span>Búrca …"</span></p>
<lb n="2733"/>
<lb n="2734"/><p><span>Chuir a hathair focal beag faiteach isteach.  Bhí cineál</span>
<lb n="2735"/><span>sgáth air roimpi.</span></p>
<lb n="2736"/>
<lb n="2737"/><p><span>"Agus ní ró-bhuidheach atáim díotsa acht an oiread le</span>
<lb n="2738"/><span>sgéal," ar sise, "ní raibh uait acht fear fhagháil dom,</span>
<lb n="2739"/><span>agus ba chuma leat sa mí-ádh mór cé 'n sórt fir é acht</span>
<lb n="2740"/><span>beagán airgid bheith aige.  Mé a dhíol — sin a raibh uait.</span>
<lb n="2741"/><span>Tá fir ann agus ní ceart go mbronnfadh Dia ingheanatha</span>
<lb n="2742"/><span>ortha; tá dream eile ann agus sé an peacadh mór é go</span>
<lb n="2743"/><span>bhfuighidís mná …</span></p>
<lb n="2744"/>
<lb n="2745"/><p><span>"Éist do bhéal, a bhean.  Éist do bhéal, adeirim,"</span>
<lb n="2746"/><span>ars an Búrcach go bagarthach: "níl agamsa le rádh,"</span>
<lb n="2747"/><span>ar seisean, "acht an t-aon fhocal amháin: "is tusa mo</span>
<lb n="2748"/><span>bhean agus an áit a bhéas mise beidh tusa agus mara</span>
<lb n="2749"/><span>dtagaidh tú abhaile liomsa go toilteanach, tiocfaidh tú</span>
<lb n="2750"/><span>ar bhealach eile …"</span>
<lb n="2751"/></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2752"/><p><span>Rinne sé iarracht ar ghreim fhagháil uirthi.  Chuaidh an</span>
<lb n="2753"/><span>Fionnachtach eatortha.  Shílthea ar feadh noiméid go mbéadh</span>
<lb n="2754"/><span>sé 'na throid ann.</span></p>
<lb n="2755"/>
<lb n="2756"/><p><span>"Tá sé chomh maith dhul abhaile anocht, a Bhúrcaigh,"</span>
<lb n="2757"/><span>ars an t-athair, "ní shochróchar an sgéal ar an mbealach</span>
<lb n="2758"/><span>sin."</span></p>
<lb n="2759"/>
<lb n="2760"/><p><span>Chuaidh.</span></p>
<lb n="2761"/>
<lb n="2762"/><p><span>An oidhche sin bhí beirt fhear, duine aca i gcathair na</span>
<lb n="2763"/><span>Gaillimhe agus duine eile ar an gCnoc Mór rinne</span>
<lb n="2764"/><span>machtnamh doimhin ar mheóin na mban.</span></p>
<lb n="2765"/>
<lb n="2766"/><p><span>I gceann seachtaine ba mhór é iongantas an Bhúrcaigh</span>
<lb n="2767"/><span>gur chuir a bhean litir chuige a rádh leis go mbéad sí</span>
<lb n="2768"/><span>sásta filleadh dá dtigeadh sé 'na coinne.</span></p>
<lb n="2769"/>
<lb n="2770"/><p><span>Tháinig.  Ag dul siar thar an Teach Bán dhóibh ar an</span>
<lb n="2771"/><span>gcárr, cheap an Búrcach so bhfiafróchadh sé dhí ce'n fáth</span>
<lb n="2772"/><span>gur ghéill sí.  Sé bhí sásta gur eirigh leis an teasbach</span>
<lb n="2773"/><span>bhaint di!</span></p>
<lb n="2774"/>
<lb n="2775"/><p><span>"Ní raibh aon mhaith dhuit bheith dod' chiapadh féin," ar</span>
<lb n="2776"/><span>seisean, "nach raibh fhios agat go gcaithfeá filleadh?  Is</span>
<lb n="2777"/><span>docha go ndubhairt t'athair leat nach bhféadfadh sé thú</span>
<lb n="2778"/><span>choinneál sa teach agus an mhuirghín mhór atá air."</span></p>
<lb n="2779"/>
<lb n="2780"/><p><span>"Ní shin é an fath go bhfuilim ar aon chárr leat anois."</span>
<lb n="2781"/><span>ar sise, "mara mbéadh aige acht an dara greim bhéurfadh</span>
<lb n="2782"/><span>sé an chéad cheann domsa."</span></p>
<lb n="2783"/>
<lb n="2784"/><p><span>"D'eile cé'n fáth gur géill tú?"</span></p>
<lb n="2785"/>
<lb n="2786"/><p><span>"Cogar annseo."</span></p>
<lb n="2787"/>
<lb n="2788"/><p><span>Dubhairt sí focal 'na chluais nár chuala acht an bheirt</span>
<lb n="2789"/><span>aca.</span></p>
<lb n="2790"/>
<lb n="2791"/><p><span>Bhí an oidhche ag tuitim.  Bhí an seanchapall bán ag</span>
<lb n="2792"/><span>siubhal go réidh mall agus cead a chinn aige.  Ní raibh</span>
<lb n="2793"/><span>ceól ag éanlaidh.  Ní raibh le clos ag an mbeirt bhí ar</span>
<lb n="2794"/><span>an gcárr acht an torann bhí a gcapall agus a gcárr</span>
<lb n="2795"/><span>féin ag déanamh.</span></p>
<lb n="2796"/>
<lb n="2797"/><p><span>Acht bhí an t-aon smaoineadh amháin ag déanamh imnidhe</span>
<lb n="2798"/><span>dóibh.  D'fhéach an Búrcach i dtreó a mhná.  Bhí sí go</span>
<lb n="2799"/><span>smaointeach agus go doiligheasach, agus lámh léithi caithte</span>
<lb n="2800"/><span>go fann ar chrannóig an cháirr.</span></p>
<lb n="2801"/>
<lb n="2802"/><p><span>Leag sé lámh ar an láimh sin, agus thosaigh ghá cuimilt</span>
<lb n="2803"/><span>go ceanamhail, agus eagla an domhain air go dtarrain-</span>
<lb n="2804"/><span>geóchadh sí uaidh í.  Níor tharraing</span>
<lb n="2805"/></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2806"/><p><span>"A Mháire! a Mháire!" an seisean acht theip air</span>
<lb n="2807"/><span>focal eile a rádh.</span></p>
<lb n="2808"/>
<lb n="2809"/><p><span>Páisde fir bhí aici, acht fuair sí féin bás …</span></p>
<lb n="2810"/>
<lb n="2811"/><p><span>Sgathamh beag 'na dhiáidh seo bhí fear óg ag gabháil an</span>
<lb n="2812"/><span>bóthar i n-aice leis an gCnoc Mór, agus chuala sé cárr</span>
<lb n="2813"/><span>ag teacht 'na dhiaidh.  An Búrcach bhí ar an gcárr, agus</span>
<lb n="2814"/><span>ó bhí aithne ag an bhfear óg ar a mhnaoi a cailleadh, agus</span>
<lb n="2815"/><span>ar a hathair thug sé marcaidheacht dhó.  Bhí fonn cainnte</span>
<lb n="2816"/><span>ar an mBúrcach, agus níorbh fhearr leis an bhfear óg</span>
<lb n="2817"/><span>rud a dhéanfadh sé, ná bheith ag éisteacht leis.</span></p>
<lb n="2818"/>
<lb n="2819"/><p><span>"Íocfaid sé go daor as," deireadh sé, "A rádh gur</span>
<lb n="2820"/><span>mise mharbhuigh í!  Agus an cion bhí agam uirri!  Acht</span>
<lb n="2821"/><span>tá dlighe ann fós, agus taisbeánfad dhó nach bhféadfaidh</span>
<lb n="2822"/><span>sá dúnmharbhthóir thabairt ormsa …</span></p>
<lb n="2823"/>
<lb n="2824"/><p><span>Bíodar ag dul thar roilic an Chnuic Mhóir.</span></p>
<lb n="2825"/>
<lb n="2826"/><p><span>"Annsin atá sí curtha," ars an Búrcach, "féach a</span>
<lb n="2827"/><span>huaigh."</span></p>
<lb n="2828"/>
<lb n="2829"/><p><span>Stop sé an capall bán.</span></p>
<lb n="2830"/>
<lb n="2831"/><p><span>"Tá sé chomh maith againn dul isteach agus paidir a</span>
<lb n="2832"/><span>chur le n-a h-anam."</span></p>
<lb n="2833"/>
<lb n="2834"/><p><span>Chuaid an bheirt fhear ar a nglúnaibh ós cionn na huaighe.</span>
<lb n="2835"/><span>Nuair bhí na paidreacha curtha aca le n-a h-anam,</span>
<lb n="2836"/><span>dubhairt an Búrcach:</span></p>
<lb n="2837"/>
<lb n="2838"/><p><span>"Bheirim buidheachas dhuit, a Dhia, nár leag tú lámh</span>
<lb n="2839"/><span>ró-throm ar fad orm, agus má sgiob tú uaim an bhean</span>
<lb n="2840"/><span>dá dtugas gean ó leagas súil uirthi i dtosach, tá oighre</span>
<lb n="2841"/><span>fágtha 'na diaidh aici …"</span></p>
<lb n="2842"/>
<lb n="2843"/><p><span>Tháinig cuthach ar an bhfear a bhí ag éisteacht leis.</span></p>
<lb n="2844"/>
<lb n="2845"/><p><span>"A bhastúin an diabhail!" ar seisean go fíochmhar</span>
<lb n="2846"/><span>bagarthach, "is maith an chaoi dhuit é gur ós cionn uaighe</span>
<lb n="2847"/><span>na mná sin dhá dtugas féin gean ó thús atámaoid n-ár</span>
<lb n="2848"/><span>seasamh; marach sin —" agus 'as go bráthach leis ar</span>
<lb n="2849"/><span>eagla go dtachtóchadh sé an fear místuamdha seo mhill</span>
<lb n="2850"/><span>saoghal na mná agus bhionmhuine leis féin ar an domhan.</span>
<lb n="2851"/></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2852"/><p><span>AN CEÓL AGUS AN CUIMHNE</span></p>
<lb n="2853"/>
<lb n="2854"/><p><span>I</span></p>
<lb n="2855"/>
<lb n="2856"/><p><span>San leabhaidh aréir dhom séard a chonnaiceas —</span></p>
<lb n="2857"/>
<lb n="2858"/><p><span>SEÓMRA beag bídeach agus gan de throsgán ann</span>
<lb n="2859"/><span>acht dhá chathaoir, bórd 'na sheasamh faoi fhuinneóig</span>
<lb n="2860"/><span>bhriste, leabaidh íseal nach bhfeilfeadh acht do</span>
<lb n="2861"/><span>pháisde, nó do dhuine nach mbéadh aon aoirde mhór ann.</span>
<lb n="2862"/><span>Bhí seanfhear sa seómra, agus cosamhlacht an bhróin</span>
<lb n="2863"/><span>le feiceál go soiléir 'na aghaidh uasal.  Brísde córd</span>
<lb n="2864"/><span>air, bróga troma gréasaidhe agus clabar fliuch na</span>
<lb n="2865"/><span>sráide orra, brat braighde mná thar a ghuailnibh aige,</span>
<lb n="2866"/><span>folt fada liath air, a cheann faoi, agus é 'na shuidhe go</span>
<lb n="2867"/><span>socair ar an úrlár os comhair na teineadh, le hais na</span>
<lb n="2868"/><span>leapthan ísle.  Lasracha na teineadh amhain thug solas</span>
<lb n="2869"/><span>dhom an áit fheiceál mar bhí an lampa beag stáin</span>
<lb n="2870"/><span>crochta ar an mballa aolgheal gan lasadh.</span></p>
<lb n="2871"/>
<lb n="2872"/><p><span>Buaileadh an doras.  Tháinic beirt isteach.  Níor thóg</span>
<lb n="2873"/><span>an seanfhear a cheann.  Níor labhair sé.  An bheirt tháinic</span>
<lb n="2874"/><span>isteach, cailleach chromtha agus girrseach nach raibh thar</span>
<lb n="2875"/><span>seacht mbliadhna déag de réir cosamhalachta, níor labh-</span>
<lb n="2876"/><span>radar acht oiread.  Ba dhóigh leat orra nach bhfacadar</span>
<lb n="2877"/><span>an seanduine brónach ar chor ar bith, acht is san duine</span>
<lb n="2878"/><span>sin is mó chuireas féin suim, agus mé ag iarraidh a</span>
<lb n="2879"/><span>dhéanamh amach céard a chuir an brón mór air.</span></p>
<lb n="2880"/>
<lb n="2881"/><p><span>Chuaidh an chailleach agus an ghirrseach treasna an</span>
<lb n="2882"/><span>úrláir go mall.  Thugas faoi deara gur ag treórughadh</span>
<lb n="2883"/><span>na caillighe a bhí an ghirrseach.  Rinneadar ar an leabaidh</span>
<lb n="2884"/><span>ísil.  Shín an chailleach a lámh dhonn chaithte amach uaithi</span>
<lb n="2885"/><span>ar shroichint na leapthan dhi, agus tháinic an lámh anuas</span>
<lb n="2886"/><span>ar éadan duine a bhí sínte innti, ar éadan mná óige</span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2887"/><p><span>An 'na codladh bhí an óigbhean?  Cheapas i dtosach gurab</span>
<lb n="2888"/><span>eadh, cheapas é gur leig an chailleach streanachán aisti,</span>
<lb n="2889"/><span>gur thuit an bheirt bhan ar a nglúnaibh, gur thosuigheadar</span>
<lb n="2890"/><span>beirt ag guidhe Dé ar son na marbh go dúthrachtach …</span></p>
<lb n="2891"/>
<lb n="2892"/><p><span>Acht níor choruigh an seanfhear brónach agus níor labhair</span>
<lb n="2893"/><span>sé, acht é 'na shuidhe ar an úrlár agus a cheann faoi.</span></p>
<lb n="2894"/>
<lb n="2895"/><p><span>D'eirigh an ghirrseach.  Bhí bláthanna 'na glaic aici,</span>
<lb n="2896"/><span>agus chraith sí cuid díobh os cionn an chuirp.  Níor bhac</span>
<lb n="2897"/><span>ceachtar de'n bheirt eile léithi, níor chuireadar aon tsuim</span>
<lb n="2898"/><span>'na saothar, agus b'iongnadh liom sin.</span></p>
<lb n="2899"/>
<lb n="2900"/><p><span>"Fághaim balath na féithleóige," ars' an seanfhear i</span>
<lb n="2901"/><span>ndiaidh sgathaimh aimsire, "dá mbéadh m' inghean beó …"</span></p>
<lb n="2902"/>
<lb n="2903"/><p><span>""Cuir craobh bheag de'n fheithleóig, san gcónra liom,"</span>
<lb n="2904"/><span>sin é dubhairt sí indé …" ars' an ghirrseach, "d'fhágas</span>
<lb n="2905"/><span>an chathair go moch le n-a baint …" agus í ag gol</span>
<lb n="2906"/><span>go trom.</span></p>
<lb n="2907"/>
<lb n="2908"/><p><span>D'eirigh an seanfhear de gheit.  Siúd anonn treasna</span>
<lb n="2909"/><span>an úrláir é.  Siúd anall arís é.  É an-chorruighthe.  Ní</span>
<lb n="2910"/><span>brón mór ná doiligheas a bhí air acht sainnt; sainnt</span>
<lb n="2911"/><span>agus sainnt amháin atá le tabhairt faoi deara 'na ghnúis</span>
<lb n="2912"/><span>agus é cromtha os cionn na leapthan ag tabhairt na</span>
<lb n="2913"/><span>mílte póg do'n chorp … acht an tsainnt, an tsainnt</span>
<lb n="2914"/><span>uathbhásach ata 'na ghnúis …</span></p>
<lb n="2915"/>
<lb n="2916"/><p><span>"Thiubhrainn mo chuid de na flaithis, d'fhlaitheas Dé</span>
<lb n="2917"/><span>thú fheiceál, a chuid, thú fheiceál, a chuisle … amharc</span>
<lb n="2918"/><span>na súl ar feadh aon noiméidín amháin … ar feadh aon</span>
<lb n="2919"/><span>noiméidín amháin … ar feadh aon noiméidín amháin, a</span>
<lb n="2920"/><span>Dhia, a Dhia na Glóire … níl uaim ar an saoghal seo</span>
<lb n="2921"/><span>acht m'inghean mhúirneach fheiceál sul a chuirfear san úir</span>
<lb n="2922"/><span>í … a Dhia! a Dhia Mhóir na Glóire!  Éist le mo</span>
<lb n="2923"/><span>ghuidhe."</span></p>
<lb n="2924"/>
<lb n="2925"/><p><span>San leabaidh aréir dhom séard a chualas —</span></p>
<lb n="2926"/>
<lb n="2927"/><p><span>An ceól a bhog mo chroidhe, an ceól aoibhinn íseal taith-</span>
<lb n="2928"/><span>neamhach, an suantraighe a chiúineóchadh an fear buile.</span>
<lb n="2929"/><span>Agus ar osgailt na súl dhom, do chonnaiceas an seanfhear</span>
<lb n="2930"/><span>brónach a bhí 'na shuidhe ar an úrlár le hais leapthan an</span>
<lb n="2931"/><span>chuirp agus bhéidhlín i ngreim aige.  Ní caise ceóil a bhí</span>
<lb n="2932"/><span>le clos agam uaidh ná sruthán ceoil ná sanasta ceóil, acht</span>
<lb n="2933"/><span>ba dhóigh liom go raibh an seómra lán le ceól, le</span>
<lb n="2934"/><span>fuamannaibh iongantacha do-chloiste nach gcorróchadh cluas</span>
<lb n="2935"/><span>duine go deireadh aimsire marach saothar an cheoltóra</span></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2936"/><p><span>Bhí buigeacht na dtonn ar thráigh lá ciúin samhraidh san</span>
<lb n="2937"/><span>gceol sin; ar gharrdhaibh faoi bláthaibh móra luasgacha,</span>
<lb n="2938"/><span>agus mná maordha ag siubhal go suanmhar ionnta a</span>
<lb n="2939"/><span>bhéitheá ag cuimhneadh 'stú ag éisteacht leis an gceól</span>
<lb n="2940"/><span>sin; bhéadh fonn ort dhul a chodladh, bhéadh fonn ort</span>
<lb n="2941"/><span>tuitim 'do shámh-shuan shíoruidhe acht nach bhféadthá — ní</span>
<lb n="2942"/><span>fhéadthá gan do shúile choinneál ar aghaidh shochma an</span>
<lb n="2943"/><span>cheóltóra …</span></p>
<lb n="2944"/>
<lb n="2945"/><p><span>Lean sé do'n suantraighe.  Chualas féin srannadh</span>
<lb n="2946"/><span>páisde thríd an gceól a bhí a' dul i mboige i gcomhnaidhe</span>
<lb n="2947"/><span>gcomhnaidhe go dtí nach raibh le clos agam sa deireadh</span>
<lb n="2948"/><span>acht an srannadh amháin.  Acht cheapas ar an gceoltóir</span>
<lb n="2949"/><span>go gcuala seisean an ceól suanmhar, go raibh sé 'na</span>
<lb n="2950"/><span>chluasaibh de shíor …</span></p>
<lb n="2951"/>
<lb n="2952"/><p><span>A cheóltóir, a cheóltóir dhaill nach bhfuil aon chuimhneadh</span>
<lb n="2953"/><span>agad ar t'inghean, ar t'inghean atá sínte fuar marbh</span>
<lb n="2954"/><span>le t'ais?</span></p>
<lb n="2955"/>
<lb n="2956"/><p><span>San leabaidh aréir dhom séard a chualas —</span></p>
<lb n="2957"/>
<lb n="2958"/><p><span>Ceól meidhreach aiteasach ó'n gceoltóir chéadna, ceól</span>
<lb n="2959"/><span>a chuirfeadh ag damhsa thú, ceól a bhainfeadh an brón de</span>
<lb n="2960"/><span>do chroidhe.  Bhí de dhraoidheacht san gceól sin, amhthach,</span>
<lb n="2961"/><span>nach bhféadthá éisteacht leis i bhfad go nochtóchaidhe dhuit</span>
<lb n="2962"/><span>an iomad radharcanna éagsamhla, agus iad ag teacht</span>
<lb n="2963"/><span>agus ag imtheacht de réir mar d'athruigheadh an ceól.</span>
<lb n="2964"/><span>Chonnaiceas machaire leathan i bhfad uaim.  Croinnte thall</span>
<lb n="2965"/><span>is i bhfus gá luasgadh le gaoith.  Bláthanna ioldathacha.</span>
<lb n="2966"/><span>Néalta boga bána ag coimhlint le chéile treasna na</span>
<lb n="2967"/><span>spéartha — agus do chualas, seadh do chualas an ceól</span>
<lb n="2968"/><span>meidhreach céadna chugam ar an ngaoith.  Acht nuair a</span>
<lb n="2969"/><span>chuireas cluas orm le n-a chlos níos feárr níor chualas</span>
<lb n="2970"/><span>aon cheo.  D'éag an ceól, acht d'fhan an radharc, d'fhan</span>
<lb n="2971"/><span>an machaire áluinn — agus beirt 'na lár istigh, seanfhear</span>
<lb n="2972"/><span>agus geárrchaile, eisean ag gabhail ceóil, ise ag damhsa,</span>
<lb n="2973"/><span>ag damhsa go sgléipeach agus a folt fada le gaoith …</span></p>
<lb n="2974"/>
<lb n="2975"/><p><span>Acht nuair a thógas mo cheann ní raibh le feiceal agam</span>
<lb n="2976"/><span>acht an seanfhear a bhí 'na shuidhe ar an úrlár agus an</span>
<lb n="2977"/><span>bheidhlín i ngreim aige; ní hí an tseanfhéachaint bhrónach</span>
<lb n="2978"/><span>a bhí 'na ghnúis, amhthach, faoi seo, acht an fhéachaint céadna</span>
<lb n="2979"/><span>a bhí i ngnúis an cheóltóra úd a bhí i lár an mhachaire</span>
<lb n="2980"/><span>áluinn … a sheanfhir, a sheanfhir nach náire dhuit bheith</span>
<lb n="2981"/><span>meidhreach agus t'inghean ar lár?</span>
<lb n="2982"/></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2983"/><p><span>D'athruigh an ceól go tobann, agus chonnaiceas bóthar</span>
<lb n="2984"/><span>fada fuar fliuch.  Seanfhear agus óigbhean ag gabhail an</span>
<lb n="2985"/><span>bóthar sin.  Iad beirt go tuirseach traochta.  Eisean go</span>
<lb n="2986"/><span>cantalach.  Ise i ngreim láimhe ann ghá threórughadh, agus</span>
<lb n="2987"/><span>ag iarraidh a shásughadh, ag rádh leis nach mórán eile bhéadh</span>
<lb n="2988"/><span>le siubhal aca, go mbéidís san mbaile faoi cheann uaire,</span>
<lb n="2989"/><span>go mbéadh teine mhaith aca agus biadh agus socamhlacht, go</span>
<lb n="2990"/><span>mbéadh an uile nidh aca mar ba chóir …</span></p>
<lb n="2991"/>
<lb n="2992"/><p><span>A inghean, a inghean cad chuige dhuit a bheith ag innseacht</span>
<lb n="2993"/><span>na mbréag?  Ná creid í, a sheanfhir, a cheóltóir dhaill</span>
<lb n="2994"/><span>atá do shuidhe annsin ar an úrlár, ná creid í: muna</span>
<lb n="2995"/><span>mbéadh thú bhéith dall nach mbhéadh fhios agad gur ar an</span>
<lb n="2996"/><span>mbóthar fada fuar fliuch sin casadh an gadaidhe gránda</span>
<lb n="2997"/><span>léithi, an gaduidhe bréan sin a bhain díot í? …  Acht</span>
<lb n="2998"/><span>athair ag gabháil ceóil agus a inghean ar lár!</span></p>
<lb n="2999"/>
<lb n="3000"/><p><span>San leabaidh aréir dhom séard a chualas</span></p>
<lb n="3001"/>
<lb n="3002"/><p><span>An cheol ba bhrónaíghe dár gcualas le mo linn.  Bhí</span>
<lb n="3003"/><span>brón athar ann agus brón máthar; bhí brón carad i ndiaidh</span>
<lb n="3004"/><span>carad ann, agus brón leannáin i ndiaidh a stórach.  Chuir-</span>
<lb n="3005"/><span>eas méara 'mo chluasaibh mar bhí an ceól brónach sin ag</span>
<lb n="3006"/><span>dul thríom, ag dul go smior, ag dul go smúsach ionam.</span>
<lb n="3007"/><span>Cheapas eirghe agus imtheacht acht níor fhéadas.  Ní leig-</span>
<lb n="3008"/><span>feadh an sean-cheóltóir dhom corruighe.  Bhí greim</span>
<lb n="3009"/><span>daingean docht aige orm.  Bhí faoi dhá leith a dhéanamh</span>
<lb n="3010"/><span>dem' chroidhe, agus b' fhéidir go n-eirgheadh leis muna</span>
<lb n="3011"/><span>mbéadh gur cuireadh cosg leis an gceól go tobann.</span></p>
<lb n="3012"/>
<lb n="3013"/><p><span>Tháinic beirt isteach san seómra mar a raibh an ceol-</span>
<lb n="3014"/><span>tóir, cailleach chromtha agus girrseach ghá treórughadh.  Bhí</span>
<lb n="3015"/><span>fearg mór ar an gcailligh.</span></p>
<lb n="3016"/>
<lb n="3017"/><p><span>"Támuid ag éisteacht leat le leathuair," ars' an</span>
<lb n="3018"/><span>chailleach, "agus ba chóra dhuith a bheith ar dho dá ghlúin</span>
<lb n="3019"/><span>le taobh na leapthan sin ná ag cleachtadh do chuid ceóil</span>
<lb n="3020"/><span>agus t'inghean marbh."</span></p>
<lb n="3021"/>
<lb n="3022"/><p><span>Níor labhair an seanfhear.  Níor chuir sé cor dhe.  Bhí</span>
<lb n="3023"/><span>an bheidhlín ar an úrlár le n-a ais agus a chiotóg i</span>
<lb n="3024"/><span>ngreim ann.  A dheasóg caithte go fann treasna na</span>
<lb n="3025"/><span>leapthan ísle.  A cheann leigthe isteach ar chorp a</span>
<lb n="3026"/><span>inghine …</span></p>
<lb n="3027"/>
<lb n="3028"/><p><span>Nuair nár fhéad an chailleach aon tsásamh fhághail uaidh,</span>
<lb n="3029"/><span>ná cainnt féin a bhaint as, ghluais leó amach, agus an</span></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="3030"/><p><span>chailleach ag rádh léithi féin gó n-innseochadh sí do na</span>
<lb n="3031"/><span>comharsanaibh laighead a chumha i ndiaidh a inghine; acht</span>
<lb n="3032"/><span>nuair a thosuigh sé ar an gceól brónach an athuair, thar</span>
<lb n="3033"/><span>éis imtheachta dhóibh, thuigeas féin é; thuigeas ar ghabh sé</span>
<lb n="3034"/><span>de cheól ó chonnaiceas i dtosach é; ba léir dhom nach ag</span>
<lb n="3035"/><span>cleachtadh ceóil a bhí sé acht ag cur i gcuimhne dhó féin.</span>
<lb n="3036"/><span>thríd an gceól, cé'n saoghal a bhí aige fhéin agus ag a inghean</span>
<lb n="3037"/><span>le chéile le n-a linn, agus cé'n saoghal a bhéadh aige i</span>
<lb n="3038"/><span>ndiaidh a báis …</span></p>
<lb n="3039"/>
<lb n="3040"/><p><span>A cheóltóir, a shean-cheóltóir dhaill, ní truaigh liom thú</span>
<lb n="3041"/><span>anocht agus an tseóid uasal atá agad le bronnadh ar</span>
<lb n="3042"/><span>t'inghean atá ar lár …</span></p>
<lb n="3043"/>
<lb n="3044"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="3045"/>
<lb n="3046"/><p><span>Litir a tháinic cugam indé ag cur i gcéill dom go</span>
<lb n="3047"/><span>raibh mo sean chara, an ceoltóir, imthighthe ar shlighe na</span>
<lb n="3048"/><span>firinne.</span></p>
<lb n="3049"/>
<lb n="3050"/><p><span>Mo cheoltóir bocht dall!  Ní thig liom anois gan bheith</span>
<lb n="3051"/><span>ag chuimhneamh go dolásach ar an tsean-saoghal agus ar</span>
<lb n="3052"/><span>an gcaoi ar casadh liom i dtosach é.</span></p>
<lb n="3053"/>
<lb n="3054"/><p><span>Bhí an bheirt againn ar fán agus ar fuaidreamh an</span>
<lb n="3055"/><span>tsaoghail an tráth sin; mise m'ógánach beag bog, gan teach</span>
<lb n="3056"/><span>gan díon gan mhaoin acht an t-aon raol amhain; eisean 'na</span>
<lb n="3057"/><span>sheanfhear cruaidh cráidhte ag seinm céoil do choimhthighighibh</span>
<lb n="3058"/><span>gan múineadh i gcathair mhóir i bhfad ó bhaile — an bheirt</span>
<lb n="3059"/><span>againn gan teac, gan díon, gan mhaoin, acht an t-aon</span>
<lb n="3060"/><span>raol amháin …</span></p>
<lb n="3061"/>
<lb n="3062"/><p><span>Oidhche fhliuch i gcathair choimhthigh.  Bróga réabtha go raibh</span>
<lb n="3063"/><span>an t-uisge ag plabarnaigh ionnta faoi mo chosaibh.</span>
<lb n="3064"/><span>Doiligheas 'mo chroidhe.  An gean is dual do dhuine bheith</span>
<lb n="3065"/><span>aige ar a chineadh, ar an gcineadh mhór dhaonna,</span>
<lb n="3066"/><span>sguabtha …  Uch! an oidhche sin …</span></p>
<lb n="3067"/>
<lb n="3068"/><p><span>Acht chuala mé an ceól, an ceól bog geanamhail</span>
<lb n="3069"/><span>Gaodhalach agus bhreathnuigh mé ar an gceóltóir bhí 'na</span>
<lb n="3070"/><span>sheasamh annsin ag doras tighe leanna, ag súil le</span>
<lb n="3071"/><span>pighneacha na n-allmhúrach.  Thaithnigh a éadan liom.  Bhí</span>
<lb n="3072"/><span>seanbháiréad ar chúl a chinn, bheidhlín i ngreim aige</span>
<lb n="3073"/><span>agus an solus ó fhuinneóg an tighe leanna ag taithneamh</span>
<lb n="3074"/><span>ar a bhán-ghnúis uasal.</span>
<lb n="3075"/></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="3076"/><p><span>Acht 'sé an port bog aoibhinn Gaodhalach chuir iallach</span>
<lb n="3077"/><span>orm fanacht annsin 'mo sheasamh ar leath-taobh na sráide</span>
<lb n="3078"/><span>go raibh an ceól thart.  Nuair bhí, rinne mé rud aisteach,</span>
<lb n="3079"/><span>rud amaideach má's feárr leat an focal sin.</span></p>
<lb n="3080"/>
<lb n="3081"/><p><span>Seo é é:</span></p>
<lb n="3082"/>
<lb n="3083"/><p><span>An raol breágh geal gleóite, an píosa deireadh airgid</span>
<lb n="3084"/><span>dá raibh agam ar an saoghal, chaith mé isteach i mbosga</span>
<lb n="3085"/><span>bailighthe an cheóltóra é agus d'imthigh liom go beó.  Ní raibh</span>
<lb n="3086"/><span>fiche slat curtha díom agam, go dtáinic cinéal aithmhéala</span>
<lb n="3087"/><span>orm faoi'n ngníomh bhí déanta agam.  Thosaigh mé ag</span>
<lb n="3088"/><span>smaoineadh ar a bhféadfainn fhághail ar an raol bhreágh —</span>
<lb n="3089"/><span>builín beag aráin, píosa cáise, gloine leanna guirt</span>
<lb n="3090"/><span>b'féidir …  Gach uile shiopa fuinnteóra dá ngabhfainn</span>
<lb n="3091"/><span>tharais, dhearcainn sa bhfuinneóig ar na builíníbh breághtha</span>
<lb n="3092"/><span>donna agus na císdibh deasa mílse: gach uile theach leanna</span>
<lb n="3093"/><span>dá bhfeicfinn, chuireadh sé le mo mhéala, nuair thiocfadh</span>
<lb n="3094"/><span>balath na ndighthe nach raibh i ndán dam amach thríd an</span>
<lb n="3095"/><span>doras …</span></p>
<lb n="3096"/>
<lb n="3097"/><p><span>Bí mé cráidhte gur sgar mé leis an raol …</span></p>
<lb n="3098"/>
<lb n="3099"/><p><span>D'fhill mé.  Bhí an ceóltóir dall ag bheidhleadóireacht</span>
<lb n="3100"/><span>ag doras tighe eile leanna.  Chonnaic mé mo raol geal</span>
<lb n="3101"/><span>féin agus é go haonraic imeasg na bpighneacha ruadh i</span>
<lb n="3102"/><span>dtóin a bhosga bailighthe.  An cathughadh tháinic orm!</span></p>
<lb n="3103"/>
<lb n="3104"/><p><span>Bhí mo chroidhe lán.  Bhí mo bholg follamh.  Thosuigh mé ag</span>
<lb n="3105"/><span>cur díom — a leithéid de chainnt aisteach ní chloistear acht</span>
<lb n="3106"/><span>go hannamh le linn saoghail.</span></p>
<lb n="3107"/>
<lb n="3108"/><p><span>I nGaedhilge labhair mé ionnós nach dtuigfidhe mé — seadh,</span>
<lb n="3109"/><span>ionnós nach mbéadh a fhios ag an gceóltóir uasal dall cé'n</span>
<lb n="3110"/><span>droch-chroidhe bhí agam do'n tsaoghal mhór, ionnós nach mbéadh</span>
<lb n="3111"/><span>a fhios ag an gceóltóir é, ionnós nach mbéadh aon cheapadh</span>
<lb n="3112"/><span>aige cé'n diabhal dubh bhí istigh ionnam.  Agus ní mar gheall</span>
<lb n="3113"/><span>ar an raol deiridh sin bhí mé buartha.  Ní headh acht …</span>
<lb n="3114"/><span>ar chaoi ar bith, nochtaigh mé mo chroidhe agus mo mheanma</span>
<lb n="3115"/><span>do'n cheóltóir dall sin i gcathair thar lear, agus gan</span>
<lb n="3116"/><span>ceapadh agam gur thuig sé focal dá raibh mé a rádh!</span></p>
<lb n="3117"/>
<lb n="3118"/><p><span>Acht thuig sé mé, thuig sé mo chuid cainnte; seadh, agus</span>
<lb n="3119"/><span>an croidhe cráidhte bhí taobh shiar de'n chainnt.</span></p>
<lb n="3120"/>
<lb n="3121"/><p><span>"Mo thruaigh mhór thú!"</span>
<lb n="3122"/></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="3123"/><p><span>Nuair chuala mé an focal sin tháinic iongnadh an domhain</span>
<lb n="3124"/><span>orm.  Thainic náire orm gur labhair mé.</span></p>
<lb n="3125"/>
<lb n="3126"/><p><span>"Mo thruaigh mhór thú!" ar seisean arís, agus tuigsint</span>
<lb n="3127"/><span>neamh-ghnáthach 'na ghlór.</span></p>
<lb n="3128"/>
<lb n="3129"/><p><span>"Agus tá Gaedhilge agatsa?" arsa mise, "dá mbéadh</span>
<lb n="3130"/><span>fhios agam é, ní dhéanfainn faoisdean de'n tsórt sin</span>
<lb n="3131"/><span>leat …"</span></p>
<lb n="3132"/>
<lb n="3133"/><p><span>Níor labhair sé.  Ní dheárna sé acht breith ar láimh orm,</span>
<lb n="3134"/><span>acht bhí gean agus tuigsint agus com-thruagh san mbarróig</span>
<lb n="3135"/><span>sin rug an dall orm …</span></p>
<lb n="3136"/>
<lb n="3137"/><p><span>Ghluais linn beirt agus mise ghá threórughadh.</span></p>
<lb n="3138"/>
<lb n="3139"/><p><span>Féach orainn: seanfhear dall, bheidhlín ar iomchur aige,</span>
<lb n="3140"/><span>bata 'na chiotóig aige, aghaidh fada bán uasal air, acht</span>
<lb n="3141"/><span>gan amharc aige ar an ógánach beag lag bhí le n-a thaobh,</span>
<lb n="3142"/><span>ná ar na sráideannaibh gruamdha, ná ar na siopaibh</span>
<lb n="3143"/><span>soillseacha, ná ar an tsainnt agus an ainmhian agus an</span>
<lb n="3144"/><span>grándacht bhí le tabhairt faoi deara i n-aghaidhthibh na ndaoine</span>
<lb n="3145"/><span>bhí ag gabháil thart.</span></p>
<lb n="3146"/>
<lb n="3147"/><p><span>"Is aoibhinn liom duit, a dhaill, nach bhfeicfeann tú a</span>
<lb n="3148"/><span>ghránda is tá an saoghal," arsa mise im'intinn féin mar</span>
<lb n="3149"/><span>shíleas; acht is dócha gur labhair mé ós árd mar thug an</span>
<lb n="3150"/><span>sean-fhear dall freagra orm má's freagra bhí ann.</span></p>
<lb n="3151"/>
<lb n="3152"/><p><span>Labhair sé go bog íseal mar is gnáthach le dall.</span></p>
<lb n="3153"/>
<lb n="3154"/><p><span>"Bhronn Dia mór na mílte míle seód orm, a ógánaigh</span>
<lb n="3155"/><span>dithchéillidhe," ar seisean, "agus bronnfaidh Sé ortsa</span>
<lb n="3156"/><span>freisin iad má ghlacann tú leó …"</span></p>
<lb n="3157"/>
<lb n="3158"/><p><span>Oidhche fhuar fhluich i gcathair choimhthigh; plab-plab an</span>
<lb n="3159"/><span>uisge 'mo shean-bhrógaibh; ceól an ocrais 'mo ghoile istigh;</span>
<lb n="3160"/><span>olc 'mo chroidhe: cumhracht feallsamhnachta an dhaill 'mo</span>
<lb n="3161"/><span>chluasaibh bodhra …"</span></p>
<lb n="3162"/>
<lb n="3163"/><p><span>"Tá Dia mór; bíonn Sé ag cainnt i gcomhnaidhe leis</span>
<lb n="3164"/><span>an té go bhfuil cluas air —"</span></p>
<lb n="3165"/>
<lb n="3166"/><p><span>Bhí an sean-fhear ag cur dhe agus b'fhacthas dom nár</span>
<lb n="3167"/><span>chualas ariamh cainnt chomh h-uasal ó bhéal duine.</span></p>
<lb n="3168"/>
<lb n="3169"/><p><span>"Níl ort acht éisteacht leis," ar sé, "agus líonfaidh</span>
<lb n="3170"/><span>Sé t'anam bocht dubh le aiteas …  Bhí mise tráth</span>
<lb n="3171"/><span>agus …"</span></p>
<lb n="3172"/>
<lb n="3173"/><p><span>Níor dhubhairt sé níos mó, acht nuair thug sé cuireadh</span>
<lb n="3174"/><span>dhom dhul go dtí a sheómra beag féin leis, ghlacas leis an</span>
<lb n="3175"/><span>gcuireadh sin go buidheach beannachtach.</span>
<lb n="3176"/></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="3177"/><p><span>Suas linn, cúig nó sé cinn de staighribh go rabhamar</span>
<lb n="3178"/><span>ag bárr an tighe mhóir lóisdín, mé féin agus an sean-</span>
<lb n="3179"/><span>cheóltóir, go ndeachamar isteach i seómra a raibh cosamhlacht</span>
<lb n="3180"/><span>an bhochtanais air; acht má bhí an áit bocht agus beagnach</span>
<lb n="3181"/><span>lom, d'fheicfidhe duit go raibh míneachas éigin ag baint leis,</span>
<lb n="3182"/><span>nach fear aonraic chomhnaigh ann …</span></p>
<lb n="3183"/>
<lb n="3184"/><p><span>Sean bhórd lúbach i lár an urláir ann — acht nach dtiubhrthá</span>
<lb n="3185"/><span>faoi deara chomh sean lúbach is bhí sé leis an sgaróid bhí ós</span>
<lb n="3186"/><span>a chionn; dá chathaoir nach raibh ar aon déanamh, stól beag</span>
<lb n="3187"/><span>trí chos nach ndeárna siúinéar ariamh, clár beag crochta</span>
<lb n="3188"/><span>ar an mballa agus roinnt gréithre air, leabaidh bheag sa</span>
<lb n="3189"/><span>gcúinne — sin a raibh le tabhairt faoi deara san áit i dtosach;</span>
<lb n="3190"/><span>acht áit a mbíonn blátha bíonn bean, agus bhí blátha sa</span>
<lb n="3191"/><span>seómra bocht seo, nó baslóga ba chóra a rádh, mar ní raibh</span>
<lb n="3192"/><span>acht tús an earraigh ann.  Bhíodar ann, thart gach uile áit</span>
<lb n="3193"/><span>ann, baslóga sgeiche, an aitinn bhuidhe féin, pébrí cé'n chaoi</span>
<lb n="3194"/><span>ar fritheadh a leithéidí istigh i lár cathrach móire.  Sé nó</span>
<lb n="3195"/><span>seacht gcinn de phictúiríbh as na páipéir greamuighthe de</span>
<lb n="3196"/><span>na ballaibh — bean, agus bean amháin a thoghfadh a leithéidí</span>
<lb n="3197"/><span>de ghrafaibh má bhí aon rogha ann …</span></p>
<lb n="3198"/>
<lb n="3199"/><p><span>Acht cá raibh an bhean?</span></p>
<lb n="3200"/>
<lb n="3201"/><p><span>Bhí an teine bhí sa ngráta beagnach caithte agus an sean-</span>
<lb n="3202"/><span>fhear ar a ghlúnaibh ós a comhair amach ghá séideadh le n-a</span>
<lb n="3203"/><span>bhéal.  D'eirigheadh lasair bheag i n-áirde as an ngríos,</span>
<lb n="3204"/><span>chuireadh sé cipíní beaga air, thagadh méad innti go bhfeic-</span>
<lb n="3205"/><span>theá éadan bán an daill go soiléir, go bhfeictheá a mhéara</span>
<lb n="3206"/><span>fada caola ceóltóra agus na cuisleacha móra gorma ag</span>
<lb n="3207"/><span>eirghe aníos as druim a dhá láimh ar nós géagán lom crann</span>
<lb n="3208"/><span>i n-aghaidh na spéire tráthnona seaca geimhridh.</span></p>
<lb n="3209"/>
<lb n="3210"/><p><span>Shíl mé cuidiughadh leis, acht ní leigfeadh sé dhom.  B'éigin</span>
<lb n="3211"/><span>dom fanacht annsin 'mo shuidhe ag féuchaint air agus ag</span>
<lb n="3212"/><span>éisteacht le ceól fíochmhar na ndúil.  Agus nach ann bhí an</span>
<lb n="3213"/><span>ceól!  An teach a rabhamar ann bhí sé ar an teach ab' áirde</span>
<lb n="3214"/><span>sa tsráid, agus nuair thagadh an gála timcheall ar mhullach</span>
<lb n="3215"/><span>an tighe, agus anuas tríd an tsimné, agus isteach faoi'n</span>
<lb n="3216"/><span>doras, agus nuair buailtí an bhaisteach i n-aghaidh na</span>
<lb n="3217"/><span>bhfuinneóg, ní cheapthá acht go raibh tú istigh i gcarcar agus</span>
<lb n="3218"/><span>go raibh na mílte beithidheach allta buile amuich ag iarraidh</span>
<lb n="3219"/><span>greim fhágháil ort …</span>
<lb n="3220"/></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="3221"/><p><span>Bhí an sean-fhear ar a ghogaide mórán, ós cionn na teine.</span>
<lb n="3222"/><span>Mise ar an stól beag trí cos ag sliseadh adhmuid dhó.</span>
<lb n="3223"/><span>D'eirigh sé roinnt.  Rug ar glúin orm.</span></p>
<lb n="3224"/>
<lb n="3225"/><p><span>"Go sabháilidh Dia muid," ar seisean, "bfheárr bheith</span>
<lb n="3226"/><span>annseo anocht dá dhonacht é ná amuigh i bpúcán faoi Cheann</span>
<lb n="3227"/><span>Golaim …"</span></p>
<lb n="3228"/>
<lb n="3229"/><p><span>"Agus a ndeir tú liom go raibh tú ann?" arsa mise agus</span>
<lb n="3230"/><span>iongnadh an tsaoghail orm; ní raibh fhios agam an uair sin,</span>
<lb n="3231"/><span>ar ndóigh, cé'r bh'as dó, agus d'eirigh mo chroidhe nuair chuala</span>
<lb n="3232"/><span>mé ainm na háite sin.  Chonnaic mé an áit ós comhair mo</span>
<lb n="3233"/><span>shúl, an Ceann féin, an fhairrge mhóir timcheall air, oileáin</span>
<lb n="3234"/><span>Árann …  Leig mé osna …</span></p>
<lb n="3235"/>
<lb n="3236"/><p><span>Níor thug an dall aon fhreagra ar mo cheist.  Bhí sé</span>
<lb n="3237"/><span>annsin, canna bainne aige ar an teine, é ag freastail</span>
<lb n="3238"/><span>air agus ag cainnt leis féin gan áird aige ormsa.</span></p>
<lb n="3239"/>
<lb n="3240"/><p><span>"Ceann Golaim," deireadh sé leis féin, agus leis an</span>
<lb n="3241"/><span>gcaoi réidh mhall deireadh sé gach focal ba léir go bhfaca</span>
<lb n="3242"/><span>sé na háiteanna uile go léir ós comhair a dhá shúil</span>
<lb n="3243"/><span>dall; chonnaiceas féin iad ar aon chuma "Ceann</span>
<lb n="3244"/><span>Golaim agus púcán maith agat ar lorg na rúnach</span>
<lb n="3245"/><span>… caoirigh beaga bána ar mhachaire an iasgaire … na</span>
<lb n="3246"/><span>h-éisg go halpach … ní túisge bhéadh dorugha i bhfairrge</span>
<lb n="3247"/><span>agat ná go bhfuightheá guin … tharraingtheóchthá isteach é</span>
<lb n="3248"/><span>… chaiththeá i dtóin an bháid é … amach leis an dorugha</span>
<lb n="3249"/><span>arís …"</span></p>
<lb n="3250"/>
<lb n="3251"/><p><span>Is cinnte nach raibh aon smaoineadh aige go raibh mise</span>
<lb n="3252"/><span>san áit ariamh ná go raibh aon bhaint agam le spóirt an</span>
<lb n="3253"/><span>iasgaire fairrge, mar níor chuir sé aon cheist orm faoi;</span>
<lb n="3254"/><span>ní dheárna sé acht cupán de'n bhainne te shíneadh chugam,</span>
<lb n="3255"/><span>acht deirimse leat go raibh mé 'na ghábhadh an oidhche mhill-</span>
<lb n="3256"/><span>teach sin …</span></p>
<lb n="3257"/>
<lb n="3258"/><p><span>Ní fada go raibh mé ar mo shuaimhneas colna.  Mhothuigh</span>
<lb n="3259"/><span>mé teas breágh ón mbainne ag gluaiseacht trí mo chuis-</span>
<lb n="3260"/><span>leacha, agus an teine ag cur borradh agus bíodhgadh 'mo</span>
<lb n="3261"/><span>ghéagaibh.  Níor mhisde liom gála ná báisteach mhór — an</span>
<lb n="3262"/><span>ghaoith bhí ag sgréachaoil thart ar an seanteach gruamdha</span>
<lb n="3263"/><span>loistín 'na rabhamar, ar nós na mílte beithidheach allta</span>
<lb n="3264"/><span>buile, cé'n áird bhí agam uirri?  D'eirigh mé súghach sáthach</span>
<lb n="3265"/><span>nuair d'ith mé roinnt …</span>
<lb n="3266"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="3267"/><p><span>Bhí sé tamall maith gur feadas chur i dtuigsint do'n</span>
<lb n="3268"/><span>cheóltóir dall go raibh eólas chomh maith agamsa ar Cheann</span>
<lb n="3269"/><span>Golaim agus na bealaigh sin is bhí aige féin.  Bhí sé annsin</span>
<lb n="3270"/><span>ós cionn na teine ghá theith féin agus ag ithe a bhéile</span>
<lb n="3271"/><span>gan mórán aird aige ormsa; acht ní raib sé ann acht i</span>
<lb n="3272"/><span>gcolainn — 'na aigne bhí sé ag treabhadh fairrge agus</span>
<lb n="3273"/><span>ag gearradh sáile, ag coimhlint le anfa agus le gaoith ar</span>
<lb n="3274"/><span>leathan-mhuir mí-threóireach; fairrgí cháithte, lannaí diabhalta,</span>
<lb n="3275"/><span>mulláin chontabhairteacha, ailltreacha uaibhreacha uaisle,</span>
<lb n="3276"/><span>uathbhás na mara agus na spéire — sin a raibh le feiceál</span>
<lb n="3277"/><span>ag intinn an daill bhoicht bhí 'na shuidhe ós comhair teineadh</span>
<lb n="3278"/><span>i seómra lom i gcathair iasachta …</span></p>
<lb n="3279"/>
<lb n="3280"/><p><span>Bhí fonn orm cainnt chur air; bhí fonn orm innseacht</span>
<lb n="3281"/><span>dó cé'n grádh bhí agam féin ar na rudaibh bhí ghá luadhadh</span>
<lb n="3282"/><span>aige; bhí dúil agam baint as agus mórán ceisteanna</span>
<lb n="3283"/><span>chur air faoi na bronntanais thug Dia dhó, mar an chainnt</span>
<lb n="3284"/><span>adubhairt sé liom ar an tsráid sul ar tháiniceamar isteach,</span>
<lb n="3285"/><span>thosaigh sí ag brughadh isteach ar m'intinn faoi seo, acht bhí</span>
<lb n="3286"/><span>leisg orm chur isteach ar a chuid smaointe aoibhne ná ar a</span>
<lb n="3287"/><span>saoghal rúnda.</span></p>
<lb n="3288"/>
<lb n="3289"/><p><span>"Ceann Golaim," deireadh sé, "Ceann Golaim …  Cuan</span>
<lb n="3290"/><span>an Fhir Mhóir …  An Daingean …  Cuan Chill Chiaráin …"</span>
<lb n="3291"/><span>agus gan buidheachas dom féin d'fheicfinn an uile áit aca,</span>
<lb n="3292"/><span>an uile áit ar ar thrácht sé, chomh soiléir is dá mbéinn</span>
<lb n="3293"/><span>ann …</span></p>
<lb n="3294"/>
<lb n="3295"/><p><span>Cluineadh torann bróg taobh amuigh de'n doras.</span>
<lb n="3296"/><span>Gheit an sean-fhear.  Chuir sé uaidh aislingí a óige.</span>
<lb n="3297"/><span>Tháinig óigbhean isteach.</span>
<lb n="3298"/><span>"Seo í m'inghean," ars' an sean-fhear.</span>
<lb n="3299"/><span>Ghabh aoibhneas mé féin le chomh háluinn is bhí an bhé …</span></p>
<lb n="3300"/>
<lb n="3301"/><p><span>Ní shaoilim gur chaith mé béile ariamh bhí chomh haisteach</span>
<lb n="3302"/><span>leis an mbéile chaith mé féin agus an ceóltóir dall agus</span>
<lb n="3303"/><span>a inghean le céile sa seómra beag lom sin i gcathair i</span>
<lb n="3304"/><span>bhfad ó bhaile.</span></p>
<lb n="3305"/>
<lb n="3306"/><p><span>Bhí goile mhaith agam acht níor ith mé mórán; go deimhin</span>
<lb n="3307"/><span>is beag nach raibh an t-ocras céadna orm nuair d'fhágas</span>
<lb n="3308"/><span>an bórd is bhí orm nuair shuidh mé síos, agus ní ganntanas</span>
<lb n="3309"/><span>bidh ann ba cionntach leis, acht an óig-bhean, inghean áluinn</span>
<lb n="3310"/><span>an cheóltóra …</span>
<lb n="3311"/></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="3312"/><p><span>Gheit mé ar theacht isteach sa seómra i dtosach dhi; ní raibh</span>
<lb n="3313"/><span>súil agam le n-a leithéid de mhnaoi — aistigheacht áluinn agus</span>
<lb n="3314"/><span>áilne aisteach ag baint léithe … dhearg sí roinnt … an</span>
<lb n="3315"/><span>chaoi bhí mise ag féachaint uirri b'fhéidir — nó an strómh</span>
<lb n="3316"/><span>cuireadh uirri teacht aníos an staighre chugainn …</span></p>
<lb n="3317"/>
<lb n="3318"/><p><span>"A Róisín," ars' a h-athair, "deóraidhe bocht eile</span>
<lb n="3319"/><span>é seo."</span></p>
<lb n="3320"/>
<lb n="3321"/><p><span>Bheannuigh sí dhom.  Ní dhéanfadh bainríoghan níos</span>
<lb n="3322"/><span>maordha é.</span></p>
<lb n="3323"/>
<lb n="3324"/><p><span>D'innis a hathair dhi cé'n chaoi ar casadh le céile sinn.</span></p>
<lb n="3325"/>
<lb n="3326"/><p><span>"Agus," ar seisean, "ní dhéanfaidh tú aon mhoill anois</span>
<lb n="3327"/><span>acht béile a ghléasadh dhúinn: tá ocras orrainn beirt."</span></p>
<lb n="3328"/>
<lb n="3329"/><p><span>"Orrainn triúr," ar sise.</span></p>
<lb n="3330"/>
<lb n="3331"/><p><span>Níl focal dá ndubhairt sí an oidhche sin nach bhféadfaim</span>
<lb n="3332"/><span>innseacht anocht; seadh agus an chaoi a ndubhairt sí é, agus</span>
<lb n="3333"/><span>gach cor dár chuir sí dhi ghá rádh …  Níl orm anocht acht na</span>
<lb n="3334"/><span>súile a dhúnadh agus tig liom í fheiceál go soiléir; a héadan</span>
<lb n="3335"/><span>bhí beagán ró-bhán agus ró-thanaidhe bh'fhéidir, acht an luisne</span>
<lb n="3336"/><span>bhíodh ag teacht agus ag imtheacht nuair bhreathnuighinn féin</span>
<lb n="3337"/><span>ró fhada uirri … folt dubh uirri agus é chomh fiadhánta</span>
<lb n="3338"/><span>le n-a hanam féin; acht ní dhéanfadh aon chur síos dá</span>
<lb n="3339"/><span>bhféadfaidhe sgríobhadh an aistigheacht áluinn agus an</span>
<lb n="3340"/><span>áilneacht aisteach ar ar thrácht mé cheana chur i dtuigsint</span>
<lb n="3341"/><span>do dhuine.  Ní 'na h-iomchur bhí an áilneacht agus an</span>
<lb n="3342"/><span>aistigheacht, ná 'na pearsain féin, ná 'ná modh chainnte,</span>
<lb n="3343"/><span>acht ionnta uile go léir agus a gcur le chéile …</span></p>
<lb n="3344"/>
<lb n="3345"/><p><span>Bhíomar ag caitheamh ár mbéile an triúr againn nuair</span>
<lb n="3346"/><span>thosaigh an seanfhear ar a chuid cainnte arís.</span></p>
<lb n="3347"/>
<lb n="3348"/><p><span>"A Róisín," ar seisean, "shíl mé ar ball beag go raibh</span>
<lb n="3349"/><span>mé sa mbaile i gConamara arís … go raibh mé ag</span>
<lb n="3350"/><span>bádóireacht ann … ag treabhadh fairrge agus ag gearradh</span>
<lb n="3351"/><span>sáile … seadh, amuigh ar an doimhinn bhíos sa bpúcán bheag</span>
<lb n="3352"/><span>liom féin … agus bhí súile an tsaoghail seo agam arís …"</span></p>
<lb n="3353"/>
<lb n="3354"/><p><span>Ó am go ham chuireadh an dall cosg leis an gcainnt,</span>
<lb n="3355"/><span>díreach is dá mbéadh sé ag súil go gcuirfidhe isteach air,</span>
<lb n="3356"/><span>acht níor bhac ceachtar againn-ne leis.  Maidir liomsa, is</span>
<lb n="3357"/><span>beag áird bhí agamsa ar a bhriathraibh béil; dá bhfuighinn</span>
<lb n="3358"/><span>Éire mhóir faoi bhuaibh air, ní fhéadfainn an sunndas ceart</span>
<lb n="3359"/><span>thabhairt dó acht mo shúile greamuighthe san óigbhean … is</span></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="3360"/><p><span>iomdha iarracht thug mé gan bheith ag breathnughadh uirri ach bhí</span>
<lb n="3361"/><span>sé chomh maith agam bheith ag iarraidh breith ar an ngealaigh!</span>
<lb n="3362"/><span>Ní túisge bhreathnuighuinn ar an dall agus cluas orm ag</span>
<lb n="3363"/><span>éisteacht leis ná mhothuighinn mé féin ag cur cluas orm</span>
<lb n="3364"/><span>féin agus ag slugadh an fhocail dob fhánaighe dá sgaoileadh</span>
<lb n="3365"/><span>sise uaithi …</span></p>
<lb n="3366"/>
<lb n="3367"/><p><span>Agus bhí sise trí n-a chéile mar an gcéadna; chuir sí</span>
<lb n="3368"/><span>salann i dtae a hathair uair; shín sí an bainne chugamsa</span>
<lb n="3369"/><span>agus an t-arán uaim; nuair dubhairt an dall léithe uisge</span>
<lb n="3370"/><span>chur sa tulán d'éirigh sí agus d'osgail an doras, agus</span>
<lb n="3371"/><span>annsin rinne sí gáire gan fios cé'n fáth …</span></p>
<lb n="3372"/>
<lb n="3373"/><p><span>Bhí truaigh agam dhi agus truaigh agam dhom féin.  Iar-</span>
<lb n="3374"/><span>raidh eile: thosaigh mé ag éisteacht le sgreadaoil uathbhásach</span>
<lb n="3375"/><span>na gaoithe, agus leis an mbaistigh bhí dhá radadh i n-aghaidh</span>
<lb n="3376"/><span>na bhfuinneóg; leis an torann agus leis an achrann diabhalta</span>
<lb n="3377"/><span>bhí ag na lóisteóirí thíos fúinn — acht ní raibh aon mhaith ann.</span>
<lb n="3378"/><span>Ba léithi mo chluas, agus mo shúil, agus m'aire …</span></p>
<lb n="3379"/>
<lb n="3380"/><p><span>"Má tá sibh réidh suidhimís ag an teine," ars' an sean-</span>
<lb n="3381"/><span>fhear.</span></p>
<lb n="3382"/>
<lb n="3383"/><p><span>Ní raibh mo sháith ná mo leath-sháith ithte agamsa, acht mar</span>
<lb n="3384"/><span>sin féin rinneamar mar chomhairligh an seanfhear.</span></p>
<lb n="3385"/>
<lb n="3386"/><p><span>Thogh mé áit nach bhféadfadh sise m'éadan fheiceál.</span></p>
<lb n="3387"/>
<lb n="3388"/><p><span>Shuidh sise ar an stól beag.  Chaith sí lámh léithi anonn</span>
<lb n="3389"/><span>thar ghlúin a hathar go muinnteardha.</span></p>
<lb n="3390"/>
<lb n="3391"/><p><span>"Bhí mise a rádh leat ar ball," ar seisean, "go bhfaca</span>
<lb n="3392"/><span>mé an uile shórt le súile an tsaoghail seo …"</span></p>
<lb n="3393"/>
<lb n="3394"/><p><span>"A bhfaca a athair?"</span></p>
<lb n="3395"/>
<lb n="3396"/><p><span>"Chonnaic mé.  Chonnaic mé Ceann Golaim ag eirghe</span>
<lb n="3397"/><span>aníos as an bhfairrge; sheól mé soir Cuan Chill Chiaráin</span>
<lb n="3398"/><span>agus chonnaic mé an baile beag sin, na tighthe bána agus</span>
<lb n="3399"/><span>Cnoc Modhardáin ós a chionn …</span></p>
<lb n="3400"/>
<lb n="3401"/><p><span>"Aoibhinn bheith ann," ar sise agus thosuigh sí féin ag</span>
<lb n="3402"/><span>cur síos ar chuid mhór áiteanna bhí ar aithne agus ar eólas</span>
<lb n="3403"/><span>agamsa.  Labhair sí go fileadhta agus go haoibhinn;</span>
<lb n="3404"/><span>acht thug mé faoi deara nach raibh sí an-chruinn</span>
<lb n="3405"/><span>ag cur síos ar mhuinntir na háite.  Thrácht sí</span>
<lb n="3406"/><span>ar dhaoine fuair bás sul ar rugadh í direach is dá mbeidís</span>
<lb n="3407"/><span>beó.  Chuir se sin crot an-aisteac ar fad ar a cuid cainnte</span>
<lb n="3408"/><span>— bean nach raibh mórán thar fiche bliadhain d'aois ag</span>
<lb n="3409"/><span>cur síos ar an tsean-saoghail ar nós sean-mháthar!  Daoine</span></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="3410"/><p><span>bhí faoi'n gcré ó bhí mé féin 'mo mhalrach ghá luadhadh aici,</span>
<lb n="3411"/><span>dhá moladh agus dhá gcáineadh aici, ar bhealach chuirfeadh cineál</span>
<lb n="3412"/><span>sgáth ort!</span></p>
<lb n="3413"/>
<lb n="3414"/><p><span>"Agus an fada ó chonnaic tú na daoine agus ná</span>
<lb n="3415"/><span>háiteanna sin?" arsa mise.</span></p>
<lb n="3416"/>
<lb n="3417"/><p><span>"Ní fhaca mé ariamh iad," ar sise, "acht bíonn m'athair</span>
<lb n="3418"/><span>ag cur síos orra go minic liom; go deimhin is mó an aithne</span>
<lb n="3419"/><span>atá agam ar chuid aca ná mar atá agam ar na daoine tart</span>
<lb n="3420"/><span>annseo …"</span></p>
<lb n="3421"/>
<lb n="3422"/><p><span>"B'fhíor dhi.  Thuig mé cuid den aistigheacht bhí ag baint</span>
<lb n="3423"/><span>léithe annsin nuair d'innis sí dhom nach bhfaca si Éire ariamh,</span>
<lb n="3424"/><span>gidh go raibh an aithne mhaith sin aici ar dhaoine bhí beó ann</span>
<lb n="3425"/><span>le linn óige a athar …"</span></p>
<lb n="3426"/>
<lb n="3427"/><p><span>Le baint asam rinne sí é, sílim anois, acht chuir sí síos</span>
<lb n="3428"/><span>ar dhroch-nósaibh bhí ag táilliúr bhí beó nuair bíos féin 'mo</span>
<lb n="3429"/><span>ghasúr.</span></p>
<lb n="3430"/>
<lb n="3431"/><p><span>"Tá, sé sin caillte le ós cionn fiche bliadhan," arsa</span>
<lb n="3432"/><span>mise cé'n aois mhór atá agat-sa?"</span></p>
<lb n="3433"/>
<lb n="3434"/><p><span>"Ó! tá mise chomh sean le m'athair: nach bhfuil, a dheaid?"</span>
<lb n="3435"/><span>ars' an bhean óg agus d'eirigh sí agus thosuigh ag canadh</span>
<lb n="3436"/><span>amhráin go gealgháireach …</span></p>
<lb n="3437"/>
<lb n="3438"/><p><span>Bean aisteach … fear aisteach … triúr aisteach agus</span>
<lb n="3439"/><span>iad annsin le chéile i seomra bocht lom i mbárr tighe mhóir</span>
<lb n="3440"/><span>lóisdín i gcathair iasachta i bhfad ó bhaile …</span></p>
<lb n="3441"/>
<lb n="3442"/><p><span>Shíltheá go mbeadh sé réidh go leór ag an te is daille</span>
<lb n="3443"/><span>i gcúrsaidhe grádha an chuid eile de mo sgéal thabhairt leis</span>
<lb n="3444"/><span>gan cabhair uaimse.  Fear óg éidtreóireach bhí ag imtheacht</span>
<lb n="3445"/><span>le fán agus le seachrán an tsaoghail tug gean d'inghin</span>
<lb n="3446"/><span>ceóltóra sráide — níl ann acht an méid sin, deirfear,</span>
<lb n="3447"/><span>acht fan …</span></p>
<lb n="3448"/>
<lb n="3449"/><p><span>An chéad oidhche dár casadh liom í, an oidhche sin ar thug</span>
<lb n="3450"/><span>a h-athair cuireadh dhom béile agus féile chaitheamh leis 'na</span>
<lb n="3451"/><span>sheómra bocht bhí fhios agam an oidhche sin go raibh ár dhá</span>
<lb n="3452"/><span>gcroidhe ar aon bhuille; agus bíodh is nach raibh an tógbháil</span>
<lb n="3453"/><span>chéadna orainn, ná an saoghal céadna againn roimhe sin,</span>
<lb n="3454"/><span>b'fhacthas dom go raibh sí i ndán dom ó Dhia ó thús aimsire.</span></p>
<lb n="3455"/>
<lb n="3456"/><p><span>Ná fiafruighthear díom cé'n cineál mná bhí innti; téidh-</span>
<lb n="3457"/><span>eann sé cruadh go leór orm bheith ag cuimhneamh uirri agus</span>
<lb n="3458"/><span>mé go haonraic annseo ar chliathán an chnuic, gan trácht ar</span></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="3459"/><p><span>a cailidheacht innseacht do'n domhan mhór; acht iarraim ar</span>
<lb n="3460"/><span>gach fear atá ghá léigheadh seo, a dhá shúil a dhúnadh agus</span>
<lb n="3461"/><span>machtnamh cúig nóiméad a dhéanamh ar a Dheirdre féin; beidh</span>
<lb n="3462"/><span>tuigsint níos feárr aige annsin, agus eólas níos</span>
<lb n="3463"/><span>cruinne, ar an mnaoi sin bhain mo chroidhe agus mo</span>
<lb n="3464"/><span>chéadfaidh dhíomsa …</span></p>
<lb n="3465"/>
<lb n="3466"/><p><span>An t-earrach sin!  Ní dhéanfaidh mé dearmad air ar</span>
<lb n="3467"/><span>feadh na síoraidheachta.  Stracadh anuas díom seanghiobal</span>
<lb n="3468"/><span>an bhróin agus an doilighis.  Bhí mé féin óg; bhí an domhan</span>
<lb n="3469"/><span>óg agus áilneacht agus úire agus cumhracht an tsaoghail</span>
<lb n="3470"/><span>ag baint mo chéille dhíom — nó ghá ath-bhronnadh orm má's</span>
<lb n="3471"/><span>feárr leat mar sin é.</span></p>
<lb n="3472"/>
<lb n="3473"/><p><span>Easbaidh oibre?  Easbaidh airgid? easbaidh an aoibhnis</span>
<lb n="3474"/><span>is dual do'n óige?  Níor ghoill sin ró-mhór orm.  Dá</span>
<lb n="3475"/><span>mbéinn gan mo bhricfasta ar eirghe dhom ar maidin cárbh</span>
<lb n="3476"/><span>bhrígh sin?  Nach raibh crios breágh láidir leathan leathair</span>
<lb n="3477"/><span>agam le fáisgeadh 'mo thimcheall?  Agus an dara fháisg</span>
<lb n="3478"/><span>am dínnéara … acht cé d'fhéadfadh cur síos ar an aiteas</span>
<lb n="3479"/><span>líonadh mo chroidhe nuair smaoininn ar an gcomhrádh bhéadh</span>
<lb n="3480"/><span>agam ar theacht na hoidhche le mo Róisín aoibhinn aisteach?</span></p>
<lb n="3481"/>
<lb n="3482"/><p><span>Ná ceaptar go mbínn ag smaoineadh uirri de ló is</span>
<lb n="3483"/><span>d'oidche ar nós na bhfileadh agus a leanáin féin.  Ní</span>
<lb n="3484"/><span>amhlaidh bhí ar chor ar bith, acht cineál tuairime bheith agam</span>
<lb n="3485"/><span>go mbíodh sí ag smaoineadh orm, go mbíodh a fhios aici, ar</span>
<lb n="3486"/><span>bhealach aimhréidhteach do-thuigthe, céard bhíodh ar siubhal agam</span>
<lb n="3487"/><span>ó eirghe dhom ar maidin go dtéidhinn a chodladh san oidhche.</span>
<lb n="3488"/><span>Ní shílim go dtuigtear an snadhm diamhair sin bhíos idir</span>
<lb n="3489"/><span>beirt fhíor-leanán; ní thuigim féin i gceart é ar chaoi ar</span>
<lb n="3490"/><span>bith, acht go bhfuil fhios agam go bhfuil a leithéid de cheangal</span>
<lb n="3491"/><span>ann.  Mara dtuiginn féin, choinnigh sé ó olc mé — ní fios</span>
<lb n="3492"/><span>dom cé mhéad eile peacadh bhéadh ar m'anam bocht marach a</span>
<lb n="3493"/><span>leithéid bheith ann.  An náire bhíodh orm nuair dheanainn rud</span>
<lb n="3494"/><span>ar bith nach bhféadfainn innseacht dhi!  Bhí mé cráidhte go</span>
<lb n="3495"/><span>minic ar an mbealach sin, agus cúpla uair níor thugas an</span>
<lb n="3496"/><span>chuairt ghnáthach ar a teach.  Bhéadh sé go huathbhásach suidhe</span>
<lb n="3497"/><span>annsin 'na láthair agus an droch-rud ar do choinsías.  Ní</span>
<lb n="3498"/><span>fhéadfá é chur i gcomórtas le aon nidh acht le comaoineach</span>
<lb n="3499"/><span>a ghlacadh agus tú i stáit an pheacaidh …</span></p>
<lb n="3500"/>
<lb n="3501"/><p><span>Acht ná ceaptar go raib sí fiosrac.  Ní raibh.  Níor</span>
<lb n="3502"/><span>fhiafraigh sí aon cheó da shórt dhíom ariamh dá fhaide dá raibh</span></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="3503"/><p><span>aithne agam uirri.  Bhí croidhe glan agus anam geal gan</span>
<lb n="3504"/><span>smál aici féin, agus níor cheap sí acht go raibh a cáirde</span>
<lb n="3505"/><span>uile ar an déanamh chéadna.</span></p>
<lb n="3506"/>
<lb n="3507"/><p><span>An oidhche nach bhféadfainn dhul ann mar gheall ar sgéal</span>
<lb n="3508"/><span>éigin de'n tsórt seo bhíodh m'ifrionn dubh diabhalta féin</span>
<lb n="3509"/><span>'mo chroidhe istigh; acht má ghlanann an fíor-chroidhe-bhrughadh</span>
<lb n="3510"/><span>an t-anam ó pheacadh, is minic agus is rí-mhinic gealadh</span>
<lb n="3511"/><span>m'anam-sa.  Is cuimhneach liom oidhche dhá sórt.  Bhí mo</span>
<lb n="3512"/><span>chroidhe istigh chomh dubh leis an ngual agus fonn orm glanadh</span>
<lb n="3513"/><span>liom as an tír ar fad agus gan í fheiceál arís choidhche.</span>
<lb n="3514"/><span>Bhí ceaptha agam dhul ar bord luinge 'mo mhairnéalach,</span>
<lb n="3515"/><span>agus gan smaoineadh beag dá laghad thabhairt don mhnaoi le</span>
<lb n="3516"/><span>mo shaoghal arís dá bhféadfainn é …</span></p>
<lb n="3517"/>
<lb n="3518"/><p><span>Mo Róisín aoibhinn aisteach a thréigeadh!  Bhí mo chroidhe</span>
<lb n="3519"/><span>'mo lár ghá réabadh.  D'eirigh mé le cuairt thabhairt uirri</span>
<lb n="3520"/><span>— an chuairt dheirionnach mar shíleas.</span></p>
<lb n="3521"/>
<lb n="3522"/><p><span>An mbéadh sé de mhisneach ná d'fhearamhlacht ionam an</span>
<lb n="3523"/><span>sgéal fíor a innseacht dhi; faoisdean a dhéanamh léithi</span>
<lb n="3524"/><span>agus annsin imtheacht liom go dtí diabhal — agus d'eile</span>
<lb n="3525"/><span>cé'n áit ghabhfainn gan ise bheith m'aice le cuidiughadh liom?</span></p>
<lb n="3526"/>
<lb n="3527"/><p><span>Bhí sí léithi féin nuair bhuail mé isteach.  Shíleas go raibh</span>
<lb n="3528"/><span>gile 'na súil agus luisne 'na leicinn thar mar ba ghnáthach.</span>
<lb n="3529"/><span>Ar aithnigh sí orm, ar bhealach diamhair éigin, go raibh rud</span>
<lb n="3530"/><span>náireach gránda déanta agam?</span></p>
<lb n="3531"/>
<lb n="3532"/><p><span>"A Róisín," arsa mise, "caithfidh mé an tír seo fhágáil</span>
<lb n="3533"/><span>i mbárach."</span></p>
<lb n="3534"/>
<lb n="3535"/><p><span>Níor labhair sí.  Bhí tocht ró-mhór uirri.  Ghoill mo bhriathra</span>
<lb n="3536"/><span>go géar uirri.</span></p>
<lb n="3537"/>
<lb n="3538"/><p><span>"Agus ní casfar le chéile arís go brathach muid," arsa</span>
<lb n="3539"/><span>mise, agus ag glacadh an mhisnígh, tosaigh mé ag innseacht</span>
<lb n="3540"/><span>mo sgéal gránda féin dhi.  Marar chuir mé leis, ní shílim,</span>
<lb n="3541"/><span>gur bhain mé dhe; an fhírinne ghlan d'innis mé feichtear,</span>
<lb n="3542"/><span>dom anois.</span></p>
<lb n="3543"/>
<lb n="3544"/><p><span>Níor chuir sí isteach orm go raidh mé críochnaighthe.  'Sé</span>
<lb n="3545"/><span>an rud shíl mé féin, acht go n-abróchadh sí liom an teach</span>
<lb n="3546"/><span>fhágáil agus gan filleadh arís choidhche.  Bhí an breitheamhnas</span>
<lb n="3547"/><span>sin tuillte agam ar aon chuma …</span></p>
<lb n="3548"/>
<lb n="3549"/><p><span>Bhí mé ag féachaint isteach sa teine agus náire orm.</span>
<lb n="3550"/><span>Nach fada go raibh sí a' labhairt?  Ní dhearcfainn uirri</span>
<lb n="3551"/><span>ar Éirinn faoi bhuaibh … acht mhothuigheas an lámh lághach,</span></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="3552"/><p><span>cineálta ar mhullach mo chinn, theangbhuigh dlaoi dá dlaoithibh</span>
<lb n="3553"/><span>le mo leiceann gur ghabh mar bhéad sruth aibhléise thrí mo</span>
<lb n="3554"/><span>chorp, gur eirigh mé 'mo sheasamh, gur rug barróg uirri,</span>
<lb n="3555"/><span>gur thug póg dhíograsach dhí ar an mbéal — an chéad phóg agus</span>
<lb n="3556"/><span>an phóg dheireadh dá dtug mé ariamh do mo Róisín aoibhinn</span>
<lb n="3557"/><span>aisteac.</span></p>
<lb n="3558"/>
<lb n="3559"/><p><span>Agus dh'imtigh deich mbliadna anróiteach tharm sul ar</span>
<lb n="3560"/><span>leag mé súil uirri arís.</span></p>
<lb n="3561"/>
<lb n="3562"/><p><span>Bios thall is i bhfus ar fud an domhain le linn an achair</span>
<lb n="3563"/><span>sin agus gan fonn mór orm ar feadh cuid mhór de'n am</span>
<lb n="3564"/><span>sgriobhadh chuig aon duine; agus ní bhfuaireas litir ó mo</span>
<lb n="3565"/><span>Róisín acht cúpla ceann an céad bhliadhain toisg mé bheith</span>
<lb n="3566"/><span>ag imtheacht ó áit go h-áit.</span></p>
<lb n="3567"/>
<lb n="3568"/><p><span>Acht ní túisge i dtír mé sa gcaladhphort 'na raibh comhnaidhe</span>
<lb n="3569"/><span>uirri ná cheapas cuairt thabhairt uirri, bíodh is gur mhóidigheas</span>
<lb n="3570"/><span>faoi dhó gach lá i rith an aistir nach gcuirfinn isteach uirri</span>
<lb n="3571"/><span>arís choidhche.</span></p>
<lb n="3572"/>
<lb n="3573"/><p><span>Ní raibh fhios agam cé'n bhail bhí uirri: an raibh</span>
<lb n="3574"/><span>sí pósta nó nách raibh?  An raibh sí chomh datha-</span>
<lb n="3575"/><span>mhail is gheall sí bheith?  Ar bhain an aimsir an</span>
<lb n="3576"/><span>mhór-chúis agus an eirghe-'n-áirde aisdi?  Nach í bhíodh</span>
<lb n="3577"/><span>ceanndána nuair bhíod aithne agam uirri cheana!  Nach maith</span>
<lb n="3578"/><span>is cuimhneach liom an loinnir ait a thiocfadh na súilibh dá</span>
<lb n="3579"/><span>gcuirtí 'na h-aghaidh!  Bhíodh a toil féin aici i gcomhnaidhe.</span>
<lb n="3580"/><span>An smacht bhí aici ormsa, gidh go raibh mé — ní abróchad</span>
<lb n="3581"/><span>cé mhéadh bhliadhan níos sine na í — an smacht sin bhog mo</span>
<lb n="3582"/><span>chroidhe i dtosach sílim.  Seadh, an smacht agus an chroidheamh-</span>
<lb n="3583"/><span>lacht — ba gheall le ga gréine ar maidin í an chaoi thógfadh</span>
<lb n="3584"/><span>sí do chroidhe …</span></p>
<lb n="3585"/>
<lb n="3586"/><p><span>Shíl mé a dhéanamh amach agus mé ag déanamh ar an teach</span>
<lb n="3587"/><span>cé'n cosamhlacht bhéadh uirri.  Sé bliadhna fichead — an aois</span>
<lb n="3588"/><span>is banamhla bean: súile glasa meidhreach' — ní bhéadh aon</span>
<lb n="3589"/><span>athrughadh orra siúd, ní mhúchfadh an aimsir ná an tsíor-</span>
<lb n="3590"/><span>aidheacht féin an croidhe agus loinnir ionnta; folt dubh</span>
<lb n="3591"/><span>— beagáinín beag ró-fhiadhánta b'fhéidir acht ní raibh</span>
<lb n="3592"/><span>misneach agam é sin a rádh léithi acht aon uair amháin; cean-</span>
<lb n="3593"/><span>nacha fada bhí ró bhán — acht an cneas bog cumhartha!  Bha</span>
<lb n="3594"/><span>chuimhneach liom maidin ar sháith mé m'éadan isteach i mbláthaibh</span>
<lb n="3595"/><span>ubhall i ngáirdín — níor chumhartha iad ná a cneas …</span>
<lb n="3596"/></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="3597"/><p><span>Bhí aithmhéala orm nár sgríobh mé chuici leis na bliadhantaibh</span>
<lb n="3598"/><span>fada: cár bhfios dom an mbéadh sí ann rómham ar chor ar</span>
<lb n="3599"/><span>bith?</span></p>
<lb n="3600"/>
<lb n="3601"/><p><span>Ní abróchad cé'n tocht tháinic orm nuair bhuail mé ar</span>
<lb n="3602"/><span>dhoras an tseómra sa teach lóisdín mar ar casadh liom</span>
<lb n="3603"/><span>i dtosach í.  Céad bliadhan ar a luighead gur tugadh freagra</span>
<lb n="3604"/><span>orm shíleas.</span></p>
<lb n="3605"/>
<lb n="3606"/><p><span>Straoille de mhnaoi nár aithnigheas tháinic chuig an doras.</span>
<lb n="3607"/><span>Cuir mé tuairisg mo Róisín agus mo chroidhe 'mo bhéal.</span></p>
<lb n="3608"/>
<lb n="3609"/><p><span>"Tá sí beagán níor feárr indiu," ar sise.  "D'ól sí</span>
<lb n="3610"/><span>cupán bainne ar maidin, agus d'ith sí ubh."</span></p>
<lb n="3611"/>
<lb n="3612"/><p><span>Céard bhí uirri?  Bhíos sgannruighthe an cheist a chur.  Acht an</span>
<lb n="3613"/><span>imnidhe bhí orm!  Ní chreidtheá acht chomh corruighthe is bhí mé</span>
<lb n="3614"/><span>go raibh an bhean óg seo nach bhfacha mé le deich mbliadhna</span>
<lb n="3615"/><span>breóite.</span></p>
<lb n="3616"/>
<lb n="3617"/><p><span>Seóladh isteach sa seomra mé, áit a raibh sí 'na luighe</span>
<lb n="3618"/><span>sa leabaidh.  Baineadh geit asam nuair d'fhéach mé anuas</span>
<lb n="3619"/><span>uirri.  Cosamhlacht an bháis bhí uirri.  Bhí na súile meidhreacha</span>
<lb n="3620"/><span>dúnta aici agus na fhabhraí casta anuas ar a dhá gruadh.</span>
<lb n="3621"/><span>Ní raibh aon dath le feiceál na ceannachaibh acht dath bán.</span>
<lb n="3622"/><span>Bhí lámh léithi taobh amuigh de na héadaigh leapthan, lámh</span>
<lb n="3623"/><span>chaol fhada, agus d'fheictheá na cuisleacha gorma agus na</span>
<lb n="3624"/><span>féitheóga thríd an gcneas bhán chéireach.</span></p>
<lb n="3625"/>
<lb n="3626"/><p><span>Leigeas osna.  Agus seo í an bhean a raibh an croidhe</span>
<lb n="3627"/><span>agus an ceanndánacht innti deich mbliadhna ó shoin!  An</span>
<lb n="3628"/><span>bhean a choinnigh greim ar mo chroidhe pé ar bith áit a ndeacha</span>
<lb n="3629"/><span>mé!</span></p>
<lb n="3630"/>
<lb n="3631"/><p><span>D'osgail sí na súile.  Gheith sí.  Tháinic luisne beag 'na</span>
<lb n="3632"/><span>héadan nuair chonnaic sí mé féin.  An fhéachaint thainic sna</span>
<lb n="3633"/><span>súilibh aici agus an fhéachaint tháinic 'mo shúilibh féin —</span>
<lb n="3634"/><span>thuigeamar an dá fhéachaint.  Agus an oiread a bhí le rádh</span>
<lb n="3635"/><span>againn le chéile, agus gan fios ag ceachtar againn cá</span>
<lb n="3636"/><span>dtosnóchaidhe.  Eólas ag an mbeirt againn cé'n snadhm bhí</span>
<lb n="3637"/><span>eadrainn sa tseanaimsir, agus fhios againn, agus fios</span>
<lb n="3638"/><span>cinnte freisin, nár éirigh leis an aimsir, nó leis an droch-</span>
<lb n="3639"/><span>sláinte, nó leis a ndeárnas d'olc ariamh an snadhm sin a</span>
<lb n="3640"/><span>sgaoileadh.  Seanchuimhní ag brughadh isteach orainn.  Iad</span>
<lb n="3641"/><span>ag teacht 's ag imtheacht le luas teintrighe.  An sean saoghal</span>
<lb n="3642"/><span>bhí againn ba treise go fóill é acht go raibh an saoghal nuadh</span>
<lb n="3643"/><span>bhí tagtha ó shoin, an bhreóiteacht agus mo shaoghal suarach féin</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="3644"/><p><span>ó sgaramar le chéile ag faghail lámh-uachtar ar an sean-</span>
<lb n="3645"/><span>saoghal agus ar na sean-chuimhníbh a bhain leis.  Níor labh-</span>
<lb n="3646"/><span>radh go ceann tamaill fhada, acht bhí mar bhéadh sruth diamhar</span>
<lb n="3647"/><span>feasa ag imtheacht ó dhuine go duine gur thuig mé cé'n</span>
<lb n="3648"/><span>saoghal bhí aici le deich mbliadhan, agus gur nochtuigheadh</span>
<lb n="3649"/><span>do'n mhnaoi óig gach olc dá ndeárnas féin le linn na</span>
<lb n="3650"/><span>h-aimsire.  Agus bhí an fios diamhar seo níos cinnte agus</span>
<lb n="3651"/><span>níos beaichte ná aon eólas d'féadhfadh ceachtar againn</span>
<lb n="3652"/><span>thabhairt uaidh le briathraibh béil …</span></p>
<lb n="3653"/>
<lb n="3654"/><p><span>Nuair a labhradh chumamar an chainnt leis an bhfios aisteach</span>
<lb n="3655"/><span>diamhair seo a cheilt ar a chéile, acht níor éirigh linn: ba</span>
<lb n="3656"/><span>treise féachaint súl ná focla béil, agus agadh cinéal</span>
<lb n="3657"/><span>náire ar an mbeirt againn gur thuigeamar a chéile níos</span>
<lb n="3658"/><span>feárr gan focal a rádh ná ar aon dóigh eile.</span></p>
<lb n="3659"/>
<lb n="3660"/><p><span>Thuig sise gur minic agus ró-mhinic bhínn ag machtnamh</span>
<lb n="3661"/><span>uirri, acht nach leigfinn orm féin é: thuig mise nach raibh</span>
<lb n="3662"/><span>aon rud is mó chuir imnidhe uirri ná eagla go bhfuigheadh</span>
<lb n="3663"/><span>sí bás gan mise fheiceál arís, acht nach leigfead sí uirri</span>
<lb n="3664"/><span>féin é liomsa ná léithi féin.</span></p>
<lb n="3665"/>
<lb n="3666"/><p><span>"Bhí tú lá," ar sise, "agus bhí fút coir uathbhásach a</span>
<lb n="3667"/><span>déanamh.  An lá sin …"</span></p>
<lb n="3668"/>
<lb n="3669"/><p><span>Acht ní innseóchad chéard dubhairt sí nó céard dubhairt</span>
<lb n="3670"/><span>mé féin.  Tá a corp faoi'n gcréafóig le mí, agus a hanam</span>
<lb n="3671"/><span>sna bhFlaithis.  Má d'eirigh leithi mé shabháil ó choir uathbhásach</span>
<lb n="3672"/><span>agus í beó ar an saoghal seo, nach feárr fhéadfas sí é</span>
<lb n="3673"/><span>déanamh arís agus í ar neamh?</span></p>
<lb n="3674"/>
<lb n="3675"/><p><span>Cuirtear paidir le n-a h-anam:  Ní chasfar a leithéid</span>
<lb n="3676"/><span>orm arís sa ngleann seo na ndeór.</span>
<lb n="3677"/></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="3678"/><p><span>AN CHNIOTÁIL</span></p>
<lb n="3679"/>
<lb n="3680"/><p><span>TÁ mé faoi bhrón agus faoi leathtrom ar feadh</span>
<lb n="3681"/><span>an lae agus ní gan fáth é.</span></p>
<lb n="3682"/>
<lb n="3683"/><p><span>Bhí mé ag siubhal indé cois fhairrge ó dhubh go</span>
<lb n="3684"/><span>dubh; óige na bliadhna ann, mo chroidhe ag gáiridh agus an</span>
<lb n="3685"/><span>saoghal ag gáiridh liom; acht tá a mhalairt de sgéal</span>
<lb n="3686"/><span>agam indiu, agus ní féidir liom an leanndubh a chaitheamh</span>
<lb n="3687"/><span>díom.</span></p>
<lb n="3688"/>
<lb n="3689"/><p><span>Le tuitim na hoidhche aréir, thug mé cuairt ar theach</span>
<lb n="3690"/><span>lanamhna bhí an-mhuinnteardha liom tráth; acht ar nós an</span>
<lb n="3691"/><span>tsaoghail, ní bhfuair mé sgéal ná sguan uatha le deich</span>
<lb n="3692"/><span>mbliadhna.  Nach iadh chuirfeadh na múrtha fáilte rómhamh!</span>
<lb n="3693"/><span>Nach againn bhéadh na sgéalta móra dhá chéile!  Thosaigh</span>
<lb n="3694"/><span>mé ag cuimhneamh ar na heachtraibh is iongantaighe agus</span>
<lb n="3695"/><span>is aistighe dá raibh agam go gcuirfinn an bheirt ag gáiridh.</span>
<lb n="3696"/><span>Agus bhéadh sgéalta feileamhnacha agam do na páisdibh</span>
<lb n="3697"/><span>freisin … seadh, cé mhéad duine aca bhí ann?  Triúr</span>
<lb n="3698"/><span>mac bhí ag an lanamhain nuair bhí aithne mhaith agam orra</span>
<lb n="3699"/><span>deich mbliadhna ó shoin; stócaigh móra bhéadh ionnta anois</span>
<lb n="3700"/><span>shíleas, agus b'fhéidir lán an tighe de pháistibh óga eile</span>
<lb n="3701"/><span>ann.  Acht bhí sé ag cínnt orm, dubh is dath, cuimhneamh</span>
<lb n="3702"/><span>ar ainmneacha na bpáisdí; bhéinn náirighthe …</span></p>
<lb n="3703"/>
<lb n="3704"/><p><span>Acht bhí áthas an domhain orm go raibh mé le ath-aithne</span>
<lb n="3705"/><span>chur ar mo shean-cháirdibh.</span></p>
<lb n="3706"/>
<lb n="3707"/><p><span>Bhí fear an tighe rómham sa bpárlús nuair sgaoileadh</span>
<lb n="3708"/><span>isteach mé féin.  Bhí an lampa ar lasadh aige ar an</span>
<lb n="3709"/><span>mbórd agus na dallóga ar na fuinneógaibh, bhíodh is nach</span>
<lb n="3710"/><span>raibh ann acht tuitim na hoidhche, b'fhacthas dom ar an</span>
<lb n="3711"/><span>gcéad amharc go raibh sé ag breathnughadh níos sine ná</span>
<lb n="3712"/><span>a aois, agus níos chaithte.  Deirtheá gur luigh an saoghal</span>
<lb n="3713"/><span>go trom air.  Fear árd caol-slinneánach agus é leath</span>
<lb n="3714"/><span>roimh an aois.</span>
<lb n="3715"/></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="3716"/><p><span>Acht an obair bhí ar siubhal aige ar dhul isteach sa</span>
<lb n="3717"/><span>seómra dhom is mó chuir iongnadh orm féin: bhí laimhíní</span>
<lb n="3718"/><span>agus miotóga agus mórán cineál eile éadaigh, ar an</span>
<lb n="3719"/><span>mbórd ós a chomhair amach; de'n tsnátha síoda ab fheárr</span>
<lb n="3720"/><span>cniotáileadh iad agus ní raibh de ghnó ar mo charaid acht</span>
<lb n="3721"/><span>bheith ghá sgaoileadh agus ag gliondáil suas an tsnátha</span>
<lb n="3722"/><span>go dithceallach!</span></p>
<lb n="3723"/>
<lb n="3724"/><p><span>Shíltheá go raibh náire air go bhfacas féin é agus an</span>
<lb n="3725"/><span>obair sin ar siubhal aige mar ní túisge chonnaic sé mé</span>
<lb n="3726"/><span>féin ná chaith sé uaidh i agus d'fháiltigh sé rómham ar a</span>
<lb n="3727"/><span>nós flaitheamhail féin.</span></p>
<lb n="3728"/>
<lb n="3729"/><p><span>Bhí fonn orm a fhiafruighe dhe cé'n fáth go raibh sé</span>
<lb n="3730"/><span>leis an obair sin acht leis an gcaoi chuir sé na héadaigh</span>
<lb n="3731"/><span>i bhfolach bhí fhios agam nach dtaithneóchadh an cheist leis.</span></p>
<lb n="3732"/>
<lb n="3733"/><p><span>"Seo fear d'fhulaing pianta ifrinn," arsa mise liom</span>
<lb n="3734"/><span>féin.</span></p>
<lb n="3735"/>
<lb n="3736"/><p><span>I ndiaidh tamaill d'fhiafruigh mé dhe cé'n chaoi a raibh</span>
<lb n="3737"/><span>an bhean.  Cheapthá ga raibh leisg air freagra thabhairt</span>
<lb n="3738"/><span>orm acht é 'na thost ag féachaint isteach sa teine go</span>
<lb n="3739"/><span>fad-chuimhneach.</span></p>
<lb n="3740"/>
<lb n="3741"/><p><span>Níor chuir mé aon cheist eile air 'na taobh.  Achrann</span>
<lb n="3742"/><span>nó easaontas éigin bhí eatorra shíleas agus an leisg bhí</span>
<lb n="3743"/><span>air labhairt fúithi.  Ba thruagh liom sin mar má bhí fear</span>
<lb n="3744"/><span>i nÉirirn thug gean agus grádh dá mhnaoi b'é mo chara</span>
<lb n="3745"/><span>é.  Acht is amhlaidh bhíos an sgéal i gcomhnaidhe cheapas</span>
<lb n="3746"/><span>'m'intinn féin, níl leigheas ar an grádh acht an pósadh …</span></p>
<lb n="3747"/>
<lb n="3748"/><p><span>Agus chomh geanamhail is bhíodar ar a chéile deich</span>
<lb n="3749"/><span>mbliadhna ó shoin!</span></p>
<lb n="3750"/>
<lb n="3751"/><p><span>Chuireamar síos ar an saoghal acht tá sé an-deacair</span>
<lb n="3752"/><span>ath-aithne chur ar dhuine thar éis deich mbliadhan.</span></p>
<lb n="3753"/>
<lb n="3754"/><p><span>"Agus do chlann — bhfuil an uile dhuine aca go maith?"</span>
<lb n="3755"/><span>arsa mise.</span></p>
<lb n="3756"/>
<lb n="3757"/><p><span>Leig sé osna.</span></p>
<lb n="3758"/>
<lb n="3759"/><p><span>"Go bhfóiridh Mac Dé orm" ar seisean go truaigh-</span>
<lb n="3760"/><span>mhéalach, "acht caithfidh mé an sgéal ar fad innseacht</span>
<lb n="3761"/><span>duit."</span></p>
<lb n="3762"/>
<lb n="3763"/><p><span>Do dheasuigh sé é féin chun cainnte, acht ní tuisge bhí</span>
<lb n="3764"/><span>tosnaighthe aige ná do hosglaigheadh an dorus agus cé</span>
<lb n="3765"/><span>bhuailfeadh isteach acht a bhean.</span></p>
<lb n="3766"/>
<lb n="3767"/><p><span>D'eirigh mé féin 'mo sheasamh le beannughadh di, acht</span>
<lb n="3768"/><span>siubhal sí tharm gan féachaint orm.  Go deimhin níor thóg</span></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="3769"/><p><span>sí na súile ar chor ar bith, acht i ag chniotáil go dith-</span>
<lb n="3770"/><span>cheallach ar feadh an achair.  Agus nach orm bhí an</span>
<lb n="3771"/><span>t-iongnadh nuair chonnaiceas gur brat síoda bhí ghá</span>
<lb n="3772"/><span>chniotáil aici!  Agus brat síoda gá scaoileadh ag a fear!</span></p>
<lb n="3773"/>
<lb n="3774"/><p><span>D'eirigh a fear freisin!  Bheannuigh sé dhi ar a nós</span>
<lb n="3775"/><span>ríoghdha féin acht níor thug sí aon áird air acht oiread</span>
<lb n="3776"/><span>liomsa.</span></p>
<lb n="3777"/>
<lb n="3778"/><p><span>Chóirigh sé cathaoir mhór shuaimhnis dhi go cúramach cois</span>
<lb n="3779"/><span>na teine.  Ní fhéadfadh sé bheith níos cúramaighe dá</span>
<lb n="3780"/><span>mbéadh sí tar éis leabaidh tinnis fhágáil, agus ní raibh a dath</span>
<lb n="3781"/><span>de'n cosamhlacht sin uirri, acht a mhalairt.  Bhí cuma na</span>
<lb n="3782"/><span>sláinte uirri gan aimhreas; bean árd mhaordha; gúna</span>
<lb n="3783"/><span>de'n tsíoda dubh uirri; tógbháil agus tabhairt-suas le</span>
<lb n="3784"/><span>feiceál i ngach cor dá gcuirfeadh sí di.  Bhí an dá sgór</span>
<lb n="3785"/><span>caithte aici, acht ní abróchtha go raibh sí mórán thar an</span>
<lb n="3786"/><span>deich bhfichid.</span></p>
<lb n="3787"/>
<lb n="3788"/><p><span>D'fhan sí 'na seasamh gan súil a thógbháil, acht í ag</span>
<lb n="3789"/><span>síor-chniotáil go dithcheallach gur rug a fear ar uilinn</span>
<lb n="3790"/><span>uirri go cineálta, gur chuir 'na suidhe í san gcathaoir</span>
<lb n="3791"/><span>mhóir.  B'fhoras aithint air nach mar gheall ar achrann</span>
<lb n="3792"/><span>nó clampar bhí an leisg air labhairt 'na taobh i dtosach.</span>
<lb n="3793"/><span>Ba léir do dhall go raibh an gean céadna aige uirri is</span>
<lb n="3794"/><span>bhí i n-aimsir a n-óige.</span></p>
<lb n="3795"/>
<lb n="3796"/><p><span>Acht cé'n taom bhí uirri?  Cé faoi an síor-chniotáil?</span>
<lb n="3797"/><span>Cé'n chiall atá leis an neamh-shuim seo?</span></p>
<lb n="3798"/>
<lb n="3799"/><p><span>Thosuigheas féin ag eirighe an-imnidheach.  Bhí an áit agus</span>
<lb n="3800"/><span>an bheirt thostach bhí sa seómra liom ag cur orm go mór.</span>
<lb n="3801"/><span>Dá labhradh aon duine sgapfaidhe an imnidhe bhí orm féin</span>
<lb n="3802"/><span>agus leághfaidhe an méala mór bhí thart orm.  Acht focal</span>
<lb n="3803"/><span>níor labhradh ó tháinic an bhean isteach.  Ní raibh le clos</span>
<lb n="3804"/><span>agam acht torann na mbiorán cniotála nuair buailtí i</span>
<lb n="3805"/><span>n-aghaidh chéile iad agus corr-osna leigfeadh fear an tighe</span>
<lb n="3806"/><span>bhí 'na shuidhe le mo thaobh agus a cheann faoi go brónach</span>
<lb n="3807"/><span>smaointeach.</span></p>
<lb n="3808"/>
<lb n="3809"/><p><span>Uaireannta thuiteadh an chniotáil uaithi ar an urlár;</span>
<lb n="3810"/><span>acht ní chuireadh sé sin as di.  Leanadh sí dá saothar</span>
<lb n="3811"/><span>agus i ag oibruighadh na méar díreach is dá mbeadh na</span>
<lb n="3812"/><span>bióráin i ngreim aici!  Acht nuair nach mbíodh torann</span>
<lb n="3813"/><span>na mbiorán le clos aige-sean bhíodh a fhios aige céard</span>
<lb n="3814"/><span>thárla.  Chromadh sé agus shíneadh sé an chniotáil dhi gan</span>
<lb n="3815"/><span>focal a rádh.  Agus cé go mbíodh a cheann faoi</span>
<lb n="3816"/><span>níos minice ná eile, is beag cor dá gcuireadh bean na</span></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="3817"/><p><span>cniotála dhi nár thug seisean faoi deara agus gan de</span>
<lb n="3818"/><span>chúram air acht cuidiughadh léithi ar an uile bhealach dár</span>
<lb n="3819"/><span>fhéad sé …</span></p>
<lb n="3820"/>
<lb n="3821"/><p><span>Nach agam bhí an truaigh do mo sheancharaid nuair</span>
<lb n="3822"/><span>thuigeas go raibh an mheamhair glan imthighthe ó'n mhnaoi</span>
<lb n="3823"/><span>uasail mhaordha dá dtug sé grádh a chroidhe!</span></p>
<lb n="3824"/>
<lb n="3825"/><p><span>Acht an chniotáil sin agus an clic-clic dheineadh na</span>
<lb n="3826"/><span>bioráin tráth bhuailfí i n-aghaidh chéile iad!  Agus an osna</span>
<lb n="3827"/><span>d'éaluigheadh ó'n bhfear nuair losgadh a smaointe an</span>
<lb n="3828"/><span>croidhe ann!</span></p>
<lb n="3829"/>
<lb n="3830"/><p><span>I ndiaidh tamaill fhada (na bliadhanta fada mar shíltheá),</span>
<lb n="3831"/><span>chuir an bhean cosg leis an gcniotáil.  Chuir sí cluas</span>
<lb n="3832"/><span>uirri féin.</span></p>
<lb n="3833"/>
<lb n="3834"/><p><span>"An é sin Seán ag glaodhach orm?" ar sise.</span></p>
<lb n="3835"/>
<lb n="3836"/><p><span>"Sílim gurab é," ars a fear.</span></p>
<lb n="3837"/>
<lb n="3838"/><p><span>Tá togha éisteacht agam féin acht níor chuala mé aon</span>
<lb n="3839"/><span>ceo; bhí iongnadh orm gur chuala siad-san an glaodhach.</span></p>
<lb n="3840"/>
<lb n="3841"/><p><span>D'eirigh an bhean 'na seasamh.</span></p>
<lb n="3842"/>
<lb n="3843"/><p><span>"Sílim go bhfuil slaghdán ar an gcréatúr bocht." ar</span>
<lb n="3844"/><span>sise, ní chóinnéochadh an saoghal é gan bheith ag siubhal san</span>
<lb n="3845"/><span>uisge."</span></p>
<lb n="3846"/>
<lb n="3847"/><p><span>Shiubhal sí go dtí an doras agus an chniotáil i ngreim</span>
<lb n="3848"/><span>aici.  D'eirigh a fear agus d'osgail sé an doras dhi mar</span>
<lb n="3849"/><span>dhéanfá do bhainrioghain.</span></p>
<lb n="3850"/>
<lb n="3851"/><p><span>"Ta sí mar sin le dhá bhliadhain," ars a fear ag</span>
<lb n="3852"/><span>filleadh ar ais chuig an teine dhó, "tá a meamhair agus a</span>
<lb n="3853"/><span>ciall glan imthighthe uaithi."</span></p>
<lb n="3854"/>
<lb n="3855"/><p><span>Cé'n mhaith bheith ag iarraidh déanamh comhbhróin ar a</span>
<lb n="3856"/><span>leithéid sin d'ocáid!</span></p>
<lb n="3857"/>
<lb n="3858"/><p><span>Chuimhnigh mé gur Seán bhi ar an mac ba sine.</span></p>
<lb n="3859"/>
<lb n="3860"/><p><span>"Acht níor chuala mise Seán ag glaodach," arsa mise</span>
<lb n="3861"/><span>le cainnt dhéanamh.</span></p>
<lb n="3862"/>
<lb n="3863"/><p><span>D'fhéach mo chara orm.</span></p>
<lb n="3864"/>
<lb n="3865"/><p><span>"Mo léan agus mo mhí-ádh nár chuala," ar seisean,</span>
<lb n="3866"/><span>"… acht ceal nár chuala tú faoi 'n mbrón mhór do</span>
<lb n="3867"/><span>dhubhaigh an saoghal orainn sa teach seo?"</span></p>
<lb n="3868"/>
<lb n="3869"/><p><span>Dubhras leis nár chuala.</span></p>
<lb n="3870"/>
<lb n="3871"/><p><span>"Lá breágh gréine i ndeireadh an earraigh dá bhliadhain</span>
<lb n="3872"/><span>ó soin dubhadh an saoghal ormsa, briseadh mo chroidhe …"</span>
<lb n="3873"/><span>Bhí tocht ar an bhfear bocht.  Bhí sé tamall beag deas</span>
<lb n="3874"/><span>'na thost.  "Seadh, an lá sin chuaidh mo thriúr mac amach</span></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="3875"/><p><span>i seanbhád.: …  Bhí an bád ag leigint isteach …  Báitheadh</span>
<lb n="3876"/><span>an triúr …  Mé féin thug na chuirp i dtír …"</span></p>
<lb n="3877"/>
<lb n="3878"/><p><span>"Agus tá mo Shinéad aluinn gan mheamhar gan chiall ó</span>
<lb n="3879"/><span>shoin i leith," ar seisean, "acht ceapann sí ar a nós</span>
<lb n="3880"/><span>aisteach féin, go bhfuil an triúr aca sa teach againn,</span>
<lb n="3881"/><span>agus bíonn sí ag síor-chniotáil doibh? … marach go</span>
<lb n="3882"/><span>scaoilim féin a saothar ó am go ham bhéadh an teach lan</span>
<lb n="3883"/><span>de mhiotógaibh agus de laimhínibh aici …</span></p>
<lb n="3884"/>
<lb n="3885"/><p><span>Bhí an bheirt againn gan labhairt ar feadh sgathaimh</span>
<lb n="3886"/><span>fhada.  Annsin d'eirigh mé féin agus rug mé greim</span>
<lb n="3887"/><span>láimhe ar ma charaid, agus d'fhéach an bheirt againn i</span>
<lb n="3888"/><span>súilibh a chéile, agus thuig seisean cé'n truaigh bí agam</span>
<lb n="3889"/><span>dhó, agus do'n mhnaoi uasal áluinn a ar leag Dia lámh</span>
<lb n="3890"/><span>trom …</span>
<lb n="3891"/></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="3892"/><p><span>AN MAIRNÉALACH BUIDHE</span></p>
<lb n="3893"/>
<lb n="3894"/><p><span>SGRÍOBH Áine Ní Mháille chugam le goirid agus</span>
<lb n="3895"/><span>dubhairt sí liom go raibh sí ar tí pósadh.  Bhí</span>
<lb n="3896"/><span>iongnadh an tsaoghail orm mar tá Áine dhá sgór</span>
<lb n="3897"/><span>bliadhan caithte agus ní raibh súil ag aon duine dá cáirdibh</span>
<lb n="3898"/><span>go ngabhfadh sí faoi chuing an phósta go deó.</span></p>
<lb n="3899"/>
<lb n="3900"/><p><span>An chéad uair eile dá raibh mé san áit, thug mé</span>
<lb n="3901"/><span>cuairt uirri, le tuairisg an cleamhnais a chur, mar tá</span>
<lb n="3902"/><span>fhios ag an saoghal chomh mór is bhí mé féin agus Áine</span>
<lb n="3903"/><span>gach uile lá ariamh.</span></p>
<lb n="3904"/>
<lb n="3905"/><p><span>"Agus cé hé féin?" arsa mise léithi.</span></p>
<lb n="3906"/>
<lb n="3907"/><p><span>"Cé nár casadh leat fós é?" ar sise, "ar ndóigh,</span>
<lb n="3908"/><span>tá sé tart ar an mbaile seo le coigchíos."</span></p>
<lb n="3909"/>
<lb n="3910"/><p><span>"Ár ndóigh tá," arsa Brighid, driothúr Áine, "agus tá</span>
<lb n="3911"/><span>fhios ag an mbaile go bhfuil sé ann freisin: é 'na</span>
<lb n="3912"/><span>stacmhagaidh ag an uile dhuine lé ól agus le ragairneacht</span>
<lb n="3913"/><span>… dá mbéadh aon chiall aici, sgaoilfeadh si leis cuma</span>
<lb n="3914"/><span>céard thiocfadh as."</span></p>
<lb n="3915"/>
<lb n="3916"/><p><span>B'fhurus aithne ar Bhrighid nár thaithnigh an cleamhnas</span>
<lb n="3917"/><span>léiti.</span></p>
<lb n="3918"/>
<lb n="3919"/><p><span>"Acht cé hé féin?" adeirimse.</span></p>
<lb n="3920"/>
<lb n="3921"/><p><span>"Mairnéalach le do thoil!" arsa Brighid, "mairnéalach</span>
<lb n="3922"/><span>mór buidhe atá ós cionn sé troigh ar aoirde, fáinní óir</span>
<lb n="3923"/><span>'na chluasaibh, craiceann roighin rocach air, folt fada dubh</span>
<lb n="3924"/><span>ar nós mná air agus gan focal de'n Ghaedhilge ná de'n</span>
<lb n="3925"/><span>Bhéarla 'na phluic … dá gcastaoi leat é de shiubhal</span>
<lb n="3926"/><span>oidhche amuigh i mbéal an uaignis!"</span></p>
<lb n="3927"/>
<lb n="3928"/><p><span>Bhí fhios agam nach réidteóchadh a léithéid de dhuine le</span>
<lb n="3929"/><span>Áine bhocht.  Bean bheag lághach, bean deas réidh-chúiseach</span>
<lb n="3930"/><span>í; agus má bhí an mairnéalach leath chomh h-aisteach le</span>
<lb n="3931"/><span>n-a thuairisg, bí fhios agam nach saoghal sona sásta béadh</span>
<lb n="3932"/><span>ag Áine thar éis a pósta.  Cheap mé go mba mhaith an</span>
<lb n="3933"/><span>rud dá n-eireóchadh liom an cleamhnas bhriseadh Bhéadh</span></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="3934"/><p><span>Áine buídheach díom sa deireadh, cuma cé'n snadhm seirce</span>
<lb n="3935"/><span>bhí eatorra faoi láthair.</span></p>
<lb n="3936"/>
<lb n="3937"/><p><span>"Agus cá 'l sé anois?" adeirimse.</span></p>
<lb n="3938"/>
<lb n="3939"/><p><span>"Shuas an staighre d' eile?" arsa Brighid, "ní chorrui-</span>
<lb n="3940"/><span>gheann sé as an teach an fhad is choinnighthear rum leis an</span>
<lb n="3941"/><span>beitheamhnach bradach!  Mo chreach mhaidne an chéad lá</span>
<lb n="3942"/><span>casadh linn é!"</span></p>
<lb n="3943"/>
<lb n="3944"/><p><span>Ní le grád dhó, bhí Áine sásta é phósadh no ní leigfeadh</span>
<lb n="3945"/><span>sí do Bhrighid é cháineadh ar an dóigh sin.  Bhí smacht</span>
<lb n="3946"/><span>éigin aige ar na driothúrachaibh, smacht éigin nár thuigeas</span>
<lb n="3947"/><span>féin — acht cé'n smacht é?  D'fhéachas ar Áine, agus bhí</span>
<lb n="3948"/><span>mé ar tí ceist chur uirri nuair cuireadh i n-iúl dom go</span>
<lb n="3949"/><span>mbrisfeadh an gol uirri dá ndéanfainn.</span></p>
<lb n="3950"/>
<lb n="3951"/><p><span>"Gabhfaidh mé suas an staighre go bhfeicfidhe mé é,"</span>
<lb n="3952"/><span>arsa mise agus sul má bhí sé d'uain aca cosg cur</span>
<lb n="3953"/><span>liom bhí mé shuas.</span></p>
<lb n="3954"/>
<lb n="3955"/><p><span>Teach aoidheachta atá ag na driothúrachaibh, agus is</span>
<lb n="3956"/><span>iomdha duine aisteach bhíos ag tarraingt ann.  Chuartuigh</span>
<lb n="3957"/><span>mé seómraí na lóisteóirí, acht ní raibh mo dhuine le</span>
<lb n="3958"/><span>feiceál: imthighthe amach ar thóir an rum atá sé, cinnte,</span>
<lb n="3959"/><span>arsa mise liom féin — acht ní túisge cheapas é sin, ná</span>
<lb n="3960"/><span>chualas an srannadh istigh i seómra ná ndriothúr, áit</span>
<lb n="3961"/><span>nach raibh cead ag duine ná deóraidhe cos a chur acht an</span>
<lb n="3962"/><span>sagart agus cáirde gaoil.  Agus an mairnéalach coimh-</span>
<lb n="3963"/><span>thigheach istigh ann!</span></p>
<lb n="3964"/>
<lb n="3965"/><p><span>Bhuail mé isteach …</span></p>
<lb n="3966"/>
<lb n="3967"/><p><span>Ní bréag a rádh go raibh iongnadh orm nuair chonnaic</span>
<lb n="3968"/><span>mé mo dhuine.  Bhí sé 'na shuidhe i gcathaoir mhóir shuaimhnis</span>
<lb n="3969"/><span>cois teine móra, a cheann leighthe siar aige, na géaga</span>
<lb n="3970"/><span>sínte amach uaidh, a shúile ar dhúnadh aige, a bhéal ar</span>
<lb n="3971"/><span>osgailt aige, agus gach aon srannadh uaidh.</span></p>
<lb n="3972"/>
<lb n="3973"/><p><span>Bhí buidéal rum ar an mbórd, píopa mór de'n chineál</span>
<lb n="3974"/><span>caithtear san nGearmáin ar an urlár le n-a ais, mála</span>
<lb n="3975"/><span>beag tobac le n-a uilinn agus an tulán ag ceóltóireacht</span>
<lb n="3976"/><span>go sásta cois na teine.  D'fhéadfá rádh go raibh an mair-</span>
<lb n="3977"/><span>néalach buidhe ag déanamh ar fheabhas an tsaoghail …</span></p>
<lb n="3978"/>
<lb n="3979"/><p><span>Solus na teine an t-aon tsolus amháin bhí san seómra,</span>
<lb n="3980"/><span>agus bhí mé sgathamh beag deas ann go dtugas faoi</span>
<lb n="3981"/><span>deara nach raibh an mairnéalach codaltach leis féin.  Cé</span>
<lb n="3982"/><span>bhéadh i n-aonfheacht leis acht Michilín, páisde seacht</span>
<lb n="3983"/><span>mbliadna, mac altroma leis na driothúrachaibh agus é</span></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="3984"/><p><span>'na shámhchodladh faoi'n mbórd.  Nuair chonnaic mé na</span>
<lb n="3985"/><span>bréagáin bhí sgaptha thart air — báid bheaga agus báid</span>
<lb n="3986"/><span>móra, capaill agus saighdiúirí stáin, gunnaí bréagacha</span>
<lb n="3987"/><span>agus caisleáin — nuair chonnaiceas an chaoi bhí ar na</span>
<lb n="3988"/><span>bréagáin seo, bhí fhios agam go raibh an páisde agus an</span>
<lb n="3989"/><span>mairnéalach buidhe ag súgradh le chéile gur thuit an codladh</span>
<lb n="3990"/><span>orra.</span></p>
<lb n="3991"/>
<lb n="3992"/><p><span>"Seadh díreach, sin é an greim atá ag an gcladháire</span>
<lb n="3993"/><span>ar na mnáibh bochta seo," arsa mise lióm féin, "bheiridís</span>
<lb n="3994"/><span>a bhfuil aca ar an saoghal seo do'n té bhéadh mór leis an</span>
<lb n="3995"/><span>bpáisde céadna sin," agus thosuigh mé ag machtnamh ar</span>
<lb n="3996"/><span>an mbeirt bhan sin agus an chaoi nach n-innseóchaidís</span>
<lb n="3997"/><span>d'aon duine bheó cé dhár díobh' an leanbh nó cé'n chaoi go</span>
<lb n="3998"/><span>bhfuaireadar féin é.</span></p>
<lb n="3999"/>
<lb n="4000"/><p><span>Dhúisigh an mairnéalach.  Chaoch sé súil orm féin chomh</span>
<lb n="4001"/><span>luath 's d'osgail sé í.  Cuireadh chun cáirdis bhí sa</span>
<lb n="4002"/><span>gcaochadh súil' san.  Ghlacas leis an gcuireadh.  Ghlacas</span>
<lb n="4003"/><span>freisin leis an ngloine rum shín sé chugam, ní fhéadfainn</span>
<lb n="4004"/><span>an aithne cheart chur air mara ndéanfainn ár ndóigh.</span>
<lb n="4005"/><span>Bhuail an bheirt againn an dá ghloine i n-aghaidh a chéile …</span></p>
<lb n="4006"/>
<lb n="4007"/><p><span>Níl fhios agam an é an chaoi a ndeacha an rum sa</span>
<lb n="4008"/><span>gceann orm féin, acht ar chuma ar bith thosuigheas ag cur</span>
<lb n="4009"/><span>na cainnte dhíom gan fanacht le freagra ó'n mairnéalach</span>
<lb n="4010"/><span>buidhe.  Acht níor labhair seisean ar feadh an achair acht</span>
<lb n="4011"/><span>an uile chaochadh súil aige orm!</span></p>
<lb n="4012"/>
<lb n="4013"/><p><span>Dá gcuimhneóchainn air, bhéadh fhios agam nár thuig sé</span>
<lb n="4014"/><span>focal dá raibh mé a radh.  Nuair d' fhiafruigheas dhe cé'n</span>
<lb n="4015"/><span>chaoi ar casadh na driothúracha leis i dtosach nó cé rinne</span>
<lb n="4016"/><span>an cleamhnas, ní dheárna sé acht a ghloine thógáil agus</span>
<lb n="4017"/><span>súil a chaochadh orm go mealltach!   Cleasaidhe bhí ann</span>
<lb n="4018"/><span>cinnte pé ar bith cé dhár díobh é agus thaithneóchadh a</span>
<lb n="4019"/><span>spóirt liom marach go raibh fhios agam cé'n saoghal bhéadh</span>
<lb n="4020"/><span>ag Áine bhocht leis.  Chaithfeadh sé a saothróchadh sé i rith</span>
<lb n="4021"/><span>a shaoghail i n-aon oidhche amháin ar rum.  Bhí orm an</span>
<lb n="4022"/><span>cleamhnas a bhriseadh ar bhealach éigin …</span></p>
<lb n="4023"/>
<lb n="4024"/><p><span>Acht cé'n mí-ádh bhí ar Áine go déarna sí é?  Corr-</span>
<lb n="4025"/><span>bhean nach mbuaileann dithcéillidhe de'n tsórt sin í uair</span>
<lb n="4026"/><span>éigin dá saoghal, agus annsin ní mór dá muinntir í</span>
<lb n="4027"/><span>chosaint uirri féin.  Chaithfinn-se Áine chosaint uirri féin:</span>
<lb n="4028"/><span>acht cé'n chaoi a ndéanfainn é?  Thuit mo mhachtnamh</span>
<lb n="4029"/><span>orm …</span>
<lb n="4030"/></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="4031"/><p><span>Bhí an mairnéalach buidhe 'na chodladh agus mise ag</span>
<lb n="4032"/><span>déanamh mo smaointe nuais bhuail Áine féin isteach.</span>
<lb n="4033"/><span>Bhí Brighid le n-a sálaibh.</span></p>
<lb n="4034"/>
<lb n="4035"/><p><span>"An bhfaca tú 'n-aon áit é?" arsa Bhrighid "táimid</span>
<lb n="4036"/><span>ar a thóir le uair a chluig!"</span></p>
<lb n="4037"/>
<lb n="4038"/><p><span>"Tá sé 'na chodladh annsin le sgathamh beag deas,"</span>
<lb n="4039"/><span>adeirimse — an mairnéalach buidhe bhí i gceist agam ar</span>
<lb n="4040"/><span>ndóigh.</span></p>
<lb n="4041"/>
<lb n="4042"/><p><span>"Ní eisean ata uainn," arsa Brighid go searbhúsach,"</span>
<lb n="4043"/><span>acht Michilín bocht …"</span></p>
<lb n="4044"/>
<lb n="4045"/><p><span>Chonnacadar faoi'n mbórd annsin é, agus ní fhaca tú</span>
<lb n="4046"/><span>ariamh acht an méid póg agus barróg thugadar dó.  An</span>
<lb n="4047"/><span>t-é go mbéad súil 'na cheann thuigfeadh sé cé'n grádh</span>
<lb n="4048"/><span>bhí ag an mbeirt bhan aonraic seo dó'n mhalrach.  Grádh</span>
<lb n="4049"/><span>máthardha thugadar dhó.  Beirt mháthair bhí aige ionnta …</span></p>
<lb n="4050"/>
<lb n="4051"/><p><span>Nuair bhí an páisde curtha 'na chodladh aca chuir mé</span>
<lb n="4052"/><span>cainnt ar Áine.</span></p>
<lb n="4053"/>
<lb n="4054"/><p><span>"Cé'n tubuisde tháinic ort," arsa mise, "go ndeárna</span>
<lb n="4055"/><span>tú cleamhnas le n-a leithéid sin do dhuine?"</span></p>
<lb n="4056"/>
<lb n="4057"/><p><span>Chonnaic mé na deóra móra guirt ag teacht faoi n-a</span>
<lb n="4058"/><span>súilibh …</span></p>
<lb n="4059"/>
<lb n="4060"/><p><span>"Innis dhó é," ar sise Brighid.</span></p>
<lb n="4061"/>
<lb n="4062"/><p><span>Leag sise lámh ar cheann ar an bpáirde bhí 'na shámh-</span>
<lb n="4063"/><span>chodhladh faoi seo.</span></p>
<lb n="4064"/>
<lb n="4065"/><p><span>"Marach eisean ní pósfadh sí choidhche é, 'tuige a'</span>
<lb n="4066"/><span>bpósfadh?"</span></p>
<lb n="4067"/>
<lb n="4068"/><p><span>"Agus cé'n bhaint atá ag Michilín leis?" adeirimse.</span></p>
<lb n="4069"/>
<lb n="4070"/><p><span>"An créatúr!" arsa Brighid agus thug póg eile do'n</span>
<lb n="4071"/><span>pháisde.</span></p>
<lb n="4072"/>
<lb n="4073"/><p><span>"Bhrisfeadh sé an croidhe ionainn beirt dá gcaillfeadh</span>
<lb n="4074"/><span>muid anois é thar éis é thógáil," arsa Áine, agus thug</span>
<lb n="4075"/><span>sise póg do'n pháisde ar nós a driothúra.</span></p>
<lb n="4076"/>
<lb n="4077"/><p><span>"Acht cé 'n bhaint atá ag Micilín bocht leis an</span>
<lb n="4078"/><span>gcleamhnas?" arsa mise.</span></p>
<lb n="4079"/>
<lb n="4080"/><p><span>D'fhéach an bheirt bhan ar a chéile.</span></p>
<lb n="4081"/>
<lb n="4082"/><p><span>"D'fhógair an diabhal sin orainn go mbainfead sé</span>
<lb n="4083"/><span>dínn é mara bpósfadh duine againn é …" arsa</span>
<lb n="4084"/><span>Brighid, agus tháinic deóra móra guirt faoi shúile na</span>
<lb n="4085"/><span>beirte.</span></p>
<lb n="4086"/>
<lb n="4087"/><p><span>"Go mbainfeadh sé díbh é — cé'n cead atá aige a</span>
<lb n="4088"/><span>leithéid a dhéanamh?" arsa mise.</span></p>
<lb n="4089"/>
<lb n="4090"/><p><span>"Nach é a athair é!"</span>
<lb n="4091"/></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="4092"/><p><span>Leath na súile orm …</span></p>
<lb n="4093"/>
<lb n="4094"/><p><span>"Sé cinnte," arsa Brighid," "sa teach seo rugadh é an</span>
<lb n="4095"/><span>créatúr!"</span></p>
<lb n="4096"/>
<lb n="4097"/><p><span>Bhí an bheirt cromtha ós cionn na leapthan ag féachaint</span>
<lb n="4098"/><span>ar an bpáisde, agus theip orm aon chainnt eile bhaint</span>
<lb n="4099"/><span>asta.</span></p>
<lb n="4100"/>
<lb n="4101"/><p><span>"An cuimhneach leat é agus é 'na naoidneán trí lá</span>
<lb n="4102"/><span>a Bhrighid?  An cneas bog cumhartha bhí air …"</span></p>
<lb n="4103"/>
<lb n="4104"/><p><span>"Seadh, agus na súile gorma aoibhne ar nós dhá</span>
<lb n="4105"/><span>réaltóig …"</span></p>
<lb n="4106"/>
<lb n="4107"/><p><span>"Agus na méara beaga boga …"</span></p>
<lb n="4108"/>
<lb n="4109"/><p><span>"Acht cé'n bhrígh, a dhriothúir, acht a bhéal … a bhéal</span>
<lb n="4110"/><span>a Áine …"</span></p>
<lb n="4111"/>
<lb n="4112"/><p><span>"Na sáile — a dhá sháil mharbhuigh ar fad mé chuir</span>
<lb n="4113"/><span>sé ceann aca 'mo bhéal oidhche agus gan é thar mí</span>
<lb n="4114"/><span>d'aois …"</span></p>
<lb n="4115"/>
<lb n="4116"/><p><span>Tháinic cineál uilc orm iad bheith ag moladh an pháisde</span>
<lb n="4117"/><span>go seafóideach banda agus gan aon áird aca orm féin</span>
<lb n="4118"/><span>agus an fonn bhí orm an sgéal a chlos 'na iomlán.</span>
<lb n="4119"/><span>Dá mb'é an mairnéalach buidhe a athair cérbh í a</span>
<lb n="4120"/><span>mhathair?  Brighid?  Ní chreidfinn ó easboc é.  Áine?</span>
<lb n="4121"/><span>Ní eireóchaidh le árd-easboc é chur 'na luighe orm …</span></p>
<lb n="4122"/>
<lb n="4123"/><p><span>"Agus deir sibh liom gurab é an mairnéalach buidhe</span>
<lb n="4124"/><span>a athair," arsa mise; marach gur chuireas isteach orra</span>
<lb n="4125"/><span>bhéadh an bheirt bhan ós cionn na leapthan go meadhon oidhche.</span></p>
<lb n="4126"/>
<lb n="4127"/><p><span>"Sé go cinnte," arsa Brighid.</span></p>
<lb n="4128"/>
<lb n="4129"/><p><span>D'fhéach Áine thart ar an mbeirt againn.</span></p>
<lb n="4130"/>
<lb n="4131"/><p><span>"Agus nuair d'fhógair sé orainn," ar sise "go dtiu-</span>
<lb n="4132"/><span>bhradh sé leis é mara bpósfadh duine againn é, chuireamar</span>
<lb n="4133"/><span>ar chrannaibh é, mar cé d' fhéadfadh sgaradh le n-a leithéidh</span>
<lb n="4134"/><span>d'áilleán?"</span></p>
<lb n="4135"/>
<lb n="4136"/><p><span>"Agus is ortsa thuit an crann," arsa Brighid.</span></p>
<lb n="4137"/>
<lb n="4138"/><p><span>"Orm, agus pósfad é cuma céard thiocfas as,"</span>
<lb n="4139"/><span>arsa Áine, "mar bhrisfidhe ár gcroidhe dá gcaillfead</span>
<lb n="4140"/><span>muid an créatúr bocht;" agus d'innis sí dhom cé'n caoi</span>
<lb n="4141"/><span>ar tháinic mairnéalach mór buidhe coimhthigheach agus bean</span>
<lb n="4142"/><span>thorrthach le n-a chois chuig an doras chuca oidhche Nodlag</span>
<lb n="4143"/><span>seacht mbliadna roimhe sin, agus an chaoi ar thréig sé</span>
<lb n="4144"/><span>a bhean agus an naoidhneán rugadh an oidhche sin, go</span>
<lb n="4145"/><span>ndeacha sé ar a chúrsa féin ar fud an tsaoghail gan</span>
<lb n="4146"/><span>tásg gan tuairisg ar feadh seacht mbliadhan …</span>
<lb n="4147"/></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="4148"/><p><span>"Agus an mháthair," arsa mise, "céard d'eirigh do'n</span>
<lb n="4149"/><span>mháthair?"</span></p>
<lb n="4150"/>
<lb n="4151"/><p><span>"Nár cailleadh í sul a raibh Michilín bocht seachtmhain</span>
<lb n="4152"/><span>d'aois?" arsa Brighid.</span></p>
<lb n="4153"/>
<lb n="4154"/><p><span>Bhí Aine cromtha os cionn na leapthan ag déanamh</span>
<lb n="4155"/><span>iongantais de'n pháisde d'oil sí féin agus a driothuír.</span></p>
<lb n="4156"/>
<lb n="4157"/><p><span>"Féach!  Féach!  Féach a Brighid," ar sise go ríméadach,</span>
<lb n="4158"/><span>"féach tá sé ag gáiridh liom 'na chodladh féin,"</span></p>
<lb n="4159"/>
<lb n="4160"/><p><span>Crom an bheirt bhan ós cionn na leapthan agus d'fhágas</span>
<lb n="4161"/><span>ann iad …</span></p>
<lb n="4162"/>
<lb n="4163"/><p><span>Bhí an mairnéalach buidhe 'na dhúiseacht nuair chuaidh mé</span>
<lb n="4164"/><span>isteach sa seómra eile.  Bhí gloine rum 'na ghlaic aige,</span>
<lb n="4165"/><span>agus drithle an rum faoi n-a shúil.  B' fhéidir gur shíl</span>
<lb n="4166"/><span>sé nach dtuigfinn féin an Frainncís mar thosuigh sé</span>
<lb n="4167"/><span>ag cur dhe sa teangain sin.</span></p>
<lb n="4168"/>
<lb n="4169"/><p><span>"Rum i dtosach turais," ar seisean agus é ag iarraidh</span>
<lb n="4170"/><span>an gloine thógáil "rum í dtosach turais, rum le linn</span>
<lb n="4171"/><span>turais, rum d' oidhche agus rum de ló … rum …"</span>
<lb n="4172"/><span>acht bhí mé féin imthighthe sul ar fhéad sé a thuille</span>
<lb n="4173"/><span>dá chuid cainnte meisge a rádh.</span></p>
<lb n="4174"/>
<lb n="4175"/><p><span>An sgéal a mhíniughadh i gceart d'Áine agus bhéadh</span>
<lb n="4176"/><span>deireadh leis an gcleamhnas, dá gcaillfidhe an páisde</span>
<lb n="4177"/><span>féin orra — sin é shíleas.</span></p>
<lb n="4178"/>
<lb n="4179"/><p><span>Acht bhí dul-amhudha orm.</span></p>
<lb n="4180"/>
<lb n="4181"/><p><span>Níor thuigeas croidhe na mná i gceart, níor thuigeas</span>
<lb n="4182"/><span>doimhneacht an cheana bhí aici 'na croidhe do'n díleachtain</span>
<lb n="4183"/><span>bhocht d'oil sí, ná an gradh chuir iallach uirri an bitheamhnach</span>
<lb n="4184"/><span>phósadh ionnós go bhféadfadh sí a mhac choinneál.</span></p>
<lb n="4185"/>
<lb n="4186"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Síol Éabha

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Síol Éabha

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
