Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Stair-Cheachta 1.</title><author><name type="main">Eoghan Ó Neachtain</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LC057</note>
                         <note type="L">i</note>
                         <note type="B">1925</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LC057</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Stair-Cheachta 1.</title><author>Eoghan Ó Neachtain</author><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>1925</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>An Brollach.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Is do'n aos óg a ceapadh na sgéalta beaga stardha</span>
<lb n="4"/><span>so, &, ionnus go mbeidís simplidhe so-thuigthe so-léighte,</span>
<lb n="5"/><span>b'éigean sgéal a chumadh le cur i n-áit nach raibh acht</span>
<lb n="6"/><span>an stair lom.  Níl isna hannálaibh acht cnámha an</span>
<lb n="7"/><span>sgéil & níor bh'fhuláir croidhe & anam a chur ionnta nó</span>
<lb n="8"/><span>ní bheadh aon tolughadh ag daoinibh críonna ionnta ní</span>
<lb n="9"/><span>hé amháin ag daoinibh óga.  Dá bhíthin sin b'éigean</span>
<lb n="10"/><span>cumadóireacht a dhéanamh a bheadh do réir fírinne</span>
<lb n="11"/><span>na staire.</span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>Rud eile, chaithfeadh an chaint & an sgéal a bheith</span>
<lb n="14"/><span>simplidhe, agus ceapaim féin gur beag pataire</span>
<lb n="15"/><span>Gaedhilgeora 'sa tír nach dtuigfidh an chaint & innsint</span>
<lb n="16"/><span>an sgéil & go mór-mhór an té a mbeidh maighistir i</span>
<lb n="17"/><span>dteannta gluaise do chongnamh aige.  Agus cuir</span>
<lb n="18"/><span>i gcás go mbeadh na sgéalta buille deacair, is ag</span>
<lb n="19"/><span>éirghe suas & ag dul chun tosaigh a chaithfeas daltaí a </span>
<lb n="20"/><span>bheith — ní bheidh siad i gcomhnaidhe ina bpáisdíbh — & má</span>
<lb n="21"/><span>fhaghann siad congnamh annso, is maith an rud é.</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>Ta mé buidheach do mo charaid & do shean-charaid na</span>
<lb n="24"/><span>Gaedhilge, Domhnall Ó Liatháin, B. A., an sgrúduightheóir</span>
<lb n="25"/><span>sgol, a thug a lán conganta dham leis an gcaint a </span>
<lb n="26"/><span>mhíniughadh & a dheanamh simplidhe, &, freisin, do mo</span>
<lb n="27"/><span>charaid an Laoideach, a chuir go mion is go minic ar an </span>
<lb n="28"/><span>eolas mé.  </span></p>
<lb n="29"/>
<lb n="30"/><p><span>E. Ó N.</span>
<lb n="31"/></p>
</div>
<pb n="1"/>
<div><lb n="32"/><p><span>STAIR-CHEACHTA</span></p>
<lb n="33"/>
<lb n="34"/><p><span>I. — TIGHEARNMHAS.</span></p>
<lb n="35"/>
<lb n="36"/><p><span>TAMALL fada tar éis bháis</span>
<lb n="37"/><span>Éireamhóin bhí rí i nÉirinn</span>
<lb n="38"/><span>d'ar bh'ainm Tighearnmhas.</span>
<lb n="39"/><span>Fear uaibhreach a bhí ann, agus</span>
<lb n="40"/><span>badh mhaith leis na daoine a</span>
<lb n="41"/><span>bheith deas glan galánta.  Is le n-a linn do rinneadh</span>
<lb n="42"/><span>cuacha óir ar dtús, agus bioráin brollaigh óir.  Bhíodh</span>
<lb n="43"/><span>rásaí ag na daoinibh an t-am soin, agus cleis eile,</span>
<lb n="44"/><span>agus bhronnadh Tighearnmhas cuach óir nó biorán óir</span>
<lb n="45"/><span>ar an té b'fhearr.  Bhí na daoine láidir folláin aige,</span>
<lb n="46"/><span>acht ní raibh a fhios aca go raibh aon Dia ann.</span></p>
<lb n="47"/>
<lb n="48"/><p><span>'Sé an cineál céadna éadaigh a bhíodh ar gach uile</span>
<lb n="49"/><span>dhuine agus ní raibh aon ghléas ag an rígh níos fearr ná</span>
<lb n="50"/><span>mar bhí ag an bhfear ba bhoichte sa tír.  Níor thaithnigh</span>
<lb n="51"/><span>sin le Tighearnmhas, mar bhí sé uaibhreach, agus cheap sé</span>
<lb n="52"/><span>cleas a dhéanamh le taisbeáint nach raibh na daoine</span>
<lb n="53"/><span>móra agus na daoine bochta mar a chéile.</span>
<lb n="54"/></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="55"/><p><span>Bhí sé amuigh maidin, fá Bhéaltaine, tar éis éirghe</span>
<lb n="56"/><span>gréine.  Bhí an mhaidin roinnt garbh agus ba ghearr</span>
<lb n="57"/><span>go bhfaca sé tuar</span>
<lb n="58"/><span>ceatha.  Chonnaic sé</span>
<lb n="59"/><span>ceann cheana roimhe</span>
<lb n="60"/><span>sin go minic, acht</span>
<lb n="61"/><span>bhí sé ag cuimhniugh-</span>
<lb n="62"/><span>adh ar na daoinibh</span>
<lb n="63"/><span>anois agus tháinig</span>
<lb n="64"/><span>smaoineadh ina</span>
<lb n="65"/><span>cheann.  Ní fhaca sé</span>
<lb n="66"/><span>an tuar ceatha ar</span>
<lb n="67"/><span>fad, mar bhí cuid</span>
<lb n="68"/><span>de'n choill idir é</span>
<lb n="69"/><span>féin agus a íochtar.</span>
<lb n="70"/><span>Chuaidh sé suas ar</span>
<lb n="71"/><span>chnocán a bhí i ngar</span>
<lb n="72"/><span>dhó & siúd suas na</span>
<lb n="73"/><span>fir 'na dhiaidh.</span>
<lb n="74"/><span>Chonnaic sé annsin</span>
<lb n="75"/><span>an tuar ceatha go breagh glan iomlán, agus dubhairt sé</span>
<lb n="76"/><span>le mac ollamhan a bhí i n-éinfheacht leis:</span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p><span>“Caithfidh mé na daoine a roinnt do réir na ndath-</span>
<lb n="79"/><span>anna soin, & na dathanna go léir a bheith agam féin.”</span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>Nuair a chuaidh an rí a-bhaile chuir sé fios ar an Árd-</span>
<lb n="82"/><span>ollamh, & d'innis sé an sgéal dó, ag rádh leis na daoine</span>
<lb n="83"/><span>a roinnt, aon dath amháin a thabhairt do'n dream ba</span>
<lb n="84"/><span>bhoichte bhí 'san tír, & seacht ndath a thabhairt do'n rígh.</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="85"/><p><span>Bhí an t-Ollamh sásta leis sin.  Chuaidh sé amach agus</span>
<lb n="86"/><span>roinn sé na daoine mar seo:</span></p>
<lb n="87"/>
<lb n="88"/><p><span>I.  An Sglábhaidhe, sé sin an fear do b'ísle & ba</span>
<lb n="89"/><span>bhoichte san tír.</span>
<lb n="90"/><span>II.  An tAitheach — bhí beagán talmhan aige-sean.</span>
<lb n="91"/><span>III.  An Saighdiúr.</span>
<lb n="92"/><span>IV.  An Feilméar a raibh cuid mhaith thalmhan aige.</span>
<lb n="93"/><span>V.  An Duine Uasal.</span>
<lb n="94"/><span>VI.  An t-Ollamh, an fear ba críonna ag an rígh ;</span>
<lb n="95"/><span>agus,</span>
<lb n="96"/><span>VII.  An Rí agus an Bhainríoghan.</span></p>
<lb n="97"/>
<lb n="98"/><p><span>Roinneadh na dathanna orra soin; fuair an chéad</span>
<lb n="99"/><span>dream dath, an dara dream dhá dhath, an treas dream</span>
<lb n="100"/><span>trí dhath, an ceathramhadh dream cheithre dhath, an cúig-</span>
<lb n="101"/><span>eadh dream chúig dhath, an séamhadh dream sé dhath, agus</span>
<lb n="102"/><span>tugadh seacht ndath do rígh agus do bhainríoghain.</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>Bhí na daoine ar fad sásta leis an rígh sin, acht ba</span>
<lb n="105"/><span>phágánaigh iad go léir, & rinneadar déithe bréige dhóibh</span>
<lb n="106"/><span>féin.  Bhí aon dia mór amháin aca i Magh Sléacht.</span>
<lb n="107"/><span>Thugadar “Crom Cruach” mar ainm air.  Chuaidh an Rí</span>
<lb n="108"/><span>agus an chuid is mó d'á dhaoinibh le moladh & adhradh a</span>
<lb n="109"/><span>thabhairt do “Crom Cruach” lá, agus fuair gach uile dhuine</span>
<lb n="110"/><span>aca bás an lá soin i n-éingeacht ag Magh Sléacht.  Bhí</span>
<lb n="111"/><span>Tighearnmhas tar éis a bheith ina rígh sé bliadhna déag &</span>
<lb n="112"/><span>trí fichid an t-am soin.</span>
<lb n="113"/>
<pb n="4"/></p>
<lb n="114"/>
<lb n="115"/><p><span>II. — MEADHBH.</span></p>
<lb n="116"/>
<lb n="117"/><p><span>Os cionn céad bliadhain roimh aimsir Chríost 'seadh bhí</span>
<lb n="118"/><span>Eochaidh ina rígh ar Éirinn.  B'inghean dó Meadhbh,</span>
<lb n="119"/><span>agus, taréis an tír roinnt dó, thug sé Meadhbh le</span>
<lb n="120"/><span>pósadh do Thinne, an rí bhí ar Chonnachtaibh.  Cailleadh</span>
<lb n="121"/><span>Tinne tamall 'na dhiaidh sin, agus annsin d'fhan Meadhbh</span>
<lb n="122"/><span>deich mbliadhna eile ina bainríoghain ar Chúige Chonnacht,</span>
<lb n="123"/><span>agus í ina baintreabhaigh.  Phós sí arís flaith Laighneach,</span>
<lb n="124"/><span>fear dár bh'ainm Oilioll Mór, & bhí móir-sheisear mac</span>
<lb n="125"/><span>aici leis-sean.  Bean phostamhail léitheadach uaibhreach</span>
<lb n="126"/><span>a bhí innti, & rud ar bith a chuirfeadh sí ina ceann a</span>
<lb n="127"/><span>dhéanamh, dhéanfadh sí é, ba cuma léithe cé bheadh ag</span>
<lb n="128"/><span>bagairt uirri.</span></p>
<lb n="129"/>
<lb n="130"/><p><span>Rinne a hathair árus breagh dhi ag Ráith Chruachan 'sa</span>
<lb n="131"/><span>gconndae ar a dtugtar Ros Comáin anois, & is annso</span>
<lb n="132"/><span>bhí sí ina comhnuidhe ó phós sí Tinne.</span></p>
<lb n="133"/>
<lb n="134"/><p><span>Thosuigh Oilioll & í féin ag caint, lá, ar a raibh de</span>
<lb n="135"/><span>mh aoin ag gach aon duine aca, Meadhbh ag rádh gur mó</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="136"/><p><span>bhí aici-se, agus Oilioll ag rádh gur mó bhí aige-sean.</span>
<lb n="137"/><span>D'éirigh an chaint chomh dána soin eatorra fá dheireadh,</span>
<lb n="138"/><span>nár bh'fhéidir an sgéal a réidhteach gan cuid gach éinneach</span>
<lb n="139"/><span>a chur i gcomórtas le cuid an duine eile.  Tugadh amach</span>
<lb n="140"/><span>annsin gach a raibh ag Meidhbh, idir ór & airgead, seóid</span>
<lb n="141"/><span>agus péarlaí, síodaí & sróll, beathadhach ceithre gcos &</span>
<lb n="142"/><span>gach éinnídh eile d'á raibh aici, & cuireadh fré chéile iad.</span>
<lb n="143"/><span>Rinneadh an cleas céadna le maoin Oiliolla, & 'sé an</span>
<lb n="144"/><span>oiread céadna bhí ag duine & bhí ag an duine eile, cé</span>
<lb n="145"/><span>is moite do tharbh breagh bhí ag Oilioll thar mar bhí ag</span>
<lb n="146"/><span>Meidhbh.  Chuir sin fearg uirri & chuir sí teachtaire</span>
<lb n="147"/><span>amach ag cuartughadh tairbh a bheadh chomh breagh le ceann</span>
<lb n="148"/><span>a fir.  Bhí an teachtaire ag imtheacht nó go bhfuair sé</span>
<lb n="149"/><span>sgéala go raibh tarbh ag Dáire, taoiseach a bhí 'na chomh-</span>
<lb n="150"/><span>uidhe i gCuailnge, níos breaghtha 'ná tarbh Oiliolla.  Ar</span>
<lb n="151"/><span>an bpointe boise, chuir sí an teachtaire ar siubhal go</span>
<lb n="152"/><span>dtí Dáire ag iarraidh iasachta an tairbh air go ceann</span>
<lb n="153"/><span>bliadhna, agus ag gealladh go dtiubhradh sí leith-chéad</span>
<lb n="154"/><span>budóg dhó i gceann na bliadhna mar chúitiughadh.  Bhí</span>
<lb n="155"/><span>naonbhar eile fear i n-éinfheacht leis an teachtaire &</span>
<lb n="156"/><span>d'iarradar iasacht an tairbh ar Dáire.  Dubhairt Dáire</span>
<lb n="157"/><span>go dtiubhradh sé sin dóibh agus fáilte, agus fuaradar</span>
<lb n="158"/><span>a ndóthain le n-ithe & le n-ól an oidhche sin ag teach</span>
<lb n="159"/><span>Dháire.  D'ól fear aca an iomarca, &, nuair a bhí sé</span>
<lb n="160"/><span>leath-shúgach thosuigh sé ag déanamh gaisge, & dubhairt</span>
<lb n="161"/><span>sé, muna bhfuighidís an tarbh go réidh, go mbainfidís</span>
<lb n="162"/><span>amach gan bhuidheachas é.  Nuair a chuala Dáire sin</span>
<lb n="163"/><span>bhuail fearg mhór é, & dhíbir sé na teachtairí gan an</span>
<lb n="164"/><span>tarbh a thabhairt dóibh.</span></p>
<lb n="165"/>
<lb n="166"/><p><span>Tháinig siad ar ais go Cruachain agus d'innsigheadar an</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="167"/><p><span>sgéal do Mheidhbh.  I n-áit an teachtaire bhí ar meisge</span>
<lb n="168"/><span>a chur fá ghlas agus leithsgéal a ghabháil le Dáire, 'sé rud a</span>
<lb n="169"/><span>rinne an bhainríoghan dhána so teachtairí eile chur amach</span>
<lb n="170"/><span>ag iarraidh conganta ó rígh na Mumhan & ó rígh Laighean</span>
<lb n="171"/><span>agus í féin do réidhteach amach le dhul chun troda le</span>
<lb n="172"/><span>Dáire, le go mbainfeadh sí an tarbh dhe dh'á aindeóin.</span>
<lb n="173"/><span>Tháinig sin chuici congnamh ó'n dá chúigeadh, & míle go</span>
<lb n="174"/><span>leith d'fhearaibh Uladh freó.  Bhuaileadar soir treasna</span>
<lb n="175"/><span>na Sionainne agus chuireadar fútha in-aice Cheanannais.</span></p>
<lb n="176"/>
<lb n="177"/><p><span>Ní raibh aon arm le feicsint ag teacht ina n-aghaidh,</span>
<lb n="178"/><span>acht an chéad oidhche chaitheadar ann mharbh Cúchulainn</span>
<lb n="179"/><span>triúr aca, chuir sé a gcloigne ar bhior, agus sháith sé an</span>
<lb n="180"/><span>bior ar bhruach átha.  Ní raibh laoch beó chomh tréan le</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="181"/><p><span>Cúchulainn an uair sin.  An oidhche dh'ár gcionn sin</span>
<lb n="182"/><span>mharbh sé chéad fear d'arm Mheidhbhe agus ar feadh i bhfad</span>
<lb n="183"/><span>'na dhiaidh sin níor leig sé oidhche thairis gan céad laoch</span>
<lb n="184"/><span>a mharbhughadh uirri.  Ní raibh amharc le fagháil air féin</span>
<lb n="185"/><span>de shiubhal lae.  Chuir Meadhbh fios air fá dheireadh, &</span>
<lb n="186"/><span>nuair a tháinig sé chuici, chonnaic sí nach raibh ann acht</span>
<lb n="187"/><span>buachaill óg.  Thairg sí saidhbhreas dhó, acht a theacht do</span>
<lb n="188"/><span>chungnamh dhi féin.  Ní ghlacfadh sé ór ná airgead uaithi,</span>
<lb n="189"/><span>ná ní thiocfadh sé chuici, acht rinne sé margadh léithe, .i.</span>
<lb n="190"/><span>aon laoch amháin a throid gach aon lá agus go leigfeadh sé</span>
<lb n="191"/><span>dhóibh 'san oidhche.  D'fhan sin mar sin, Cúchulainn ag</span>
<lb n="192"/><span>marbhughadh fir gach lá, go dtí gur chuir Meadhbh seisear</span>
<lb n="193"/><span>amach n'aghaidh.  Nuair a d'imir sí an cleas soin air,</span>
<lb n="194"/><span>thosuigh sé ag marbhughadh 'san oidhche arís.  Bhí sé</span>
<lb n="195"/><span>sáruighthe siuncaighthe fá dheireadh gan codladh gan</span>
<lb n="196"/><span>suaimhneas aige, acht tháinig an t-athair a bhí 'sa sluagh</span>
<lb n="197"/><span>sídhe aige chuige & mhol sé dhó dul a chodladh ar feadh</span>
<lb n="198"/><span>trí oidhche & trí lá.  Chuaidh.  An ceathramhadh lá d'éirigh</span>
<lb n="199"/><span>Cúchulainn agus d'ionnsuigh sé an t-arm ar fad, & ar feadh</span>
<lb n="200"/><span>an lae sin rinne sé an-ár, ag dul timcheall an airm ina</span>
<lb n="201"/><span>charbad & agá leagan.  Nuair a bhí an lá soin istigh</span>
<lb n="202"/><span>aige throid sé 'na nduine is 'na nduine arís iad, go</span>
<lb n="203"/><span>dtí gur chuir Meadhbh Feardiadh, cara do Cúchulainn</span>
<lb n="204"/><span>féin, ina choinne.</span></p>
<lb n="205"/>
<lb n="206"/><p><span>Níor bh'í sin an troid réidh ná an troid ghnáthach; níor</span>
<lb n="207"/><span>bh'í sin troid na mbó maol.  Ba i n-aghaidh a chos a</span>
<lb n="208"/><span>chuaidh Feardiadh le Cúchulainn ó thús.  Chuir Meadhbh na</span>
<lb n="209"/><span>draoithe chuige & bhagair sí go gcuirfidís chun báis é le</span>
<lb n="210"/><span>draoidheacht & le beartaidheacht, dá mbeadh i ndán &</span>
<lb n="211"/><span>nach dtiocfadh sé ag troid.  Annsin dubhairt Fear-</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="212"/><p><span>diadh leis féin go mb'fhearr dhó bás fhagháil ag troid</span>
<lb n="213"/><span>go fearamhail ná é marbhughadh le gliocas draoithe.</span>
<lb n="214"/><span>Chaith an bheirt trí lá ag troid.  Throid siad ar an</span>
<lb n="215"/><span>talamh, & ina gcarbaid, rinneadar ciseach de'n talamh,</span>
<lb n="216"/><span>agus loiteadar a chéile, ionnus go raibh gach aon fhear</span>
<lb n="217"/><span>aca loitthe gonta, ó mhullach a chinn go trácht a choise.</span>
<lb n="218"/><span>An ceathramhadh lá ghabh Cúchulainn an Gath Builg chuige,</span>
<lb n="219"/><span>agus is leis-sean a mharbh sé Feardiadh i ndeireadh</span>
<lb n="220"/><span>na dála.</span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>Taréis an chatha so thosuigh na hUltaigh ag cruinniughadh</span>
<lb n="223"/><span>isteach.  Bhí aon fhear amháin orra, & bhí Fionnabhair,</span>
<lb n="224"/><span>inghean Mheidhbhe, an bhean a b'áille bhí le fagháil, i</span>
<lb n="225"/><span>ngrádh leis.  Thairg Meadhbh roimhe sin do gach aon</span>
<lb n="226"/><span>fhear de dhá fhear dhéag eile í & gheall sí do gach fear,</span>
<lb n="227"/><span>i ngan-fhios do'n chuid eile, go dtiubhradh sí Fionnabhair</span>
<lb n="228"/><span>se pósadh dhó féin, mar gheall ar a theacht a chongnamh</span>
<lb n="229"/><span>dhi.  D'innis Fionnabhair d'á máthair, an lá so, go raibh</span>
<lb n="230"/><span>lí i ngrádh leis an Ultach, & d'iarr an mháthair uirri a</span>
<lb n="231"/><span>dhul & cur fá ndeara dhó a chuid fear a thabhairt ó'n</span>
<lb n="232"/><span>gcath — mar ba taoiseach catha é.  Chuala an dá fhear</span>
<lb n="233"/><span>dhéag eile an sgéal sin, & bhuail cuthach iad.  Thosuigh-</span>
<lb n="234"/><span>eadar ag bualadh & ag troid nó go raibh seacht gcéad</span>
<lb n="235"/><span>fear leagtha ar lár.  Nuair a chonnaic Fionnabhair sin</span>
<lb n="236"/><span>thuit an t-anam aisti le cás & le náire.</span></p>
<lb n="237"/>
<lb n="238"/><p><span>Bhí na hUltaigh baileach fá dheireadh agus sin é an</span>
<lb n="239"/><span>t-am ar thosuigh an cogadh dá ríribh.  Bhí Conchubhar,</span>
<lb n="240"/><span>fear millte clainne Uisnigh, ann, Cathbhadh a árd-dhraoi,</span>
<lb n="241"/><span>Feirceirtne a árd-ollamh, Finghin a árd-liaigh, Conall</span>
<lb n="242"/><span>Cearnach, agus na mílte eile de laochraibh láidre.</span>
<lb n="243"/><span>Throideadar tamall, agus chomh fada is bhíodar ar</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="244"/><p><span>siubhal bhí tarbh Dháire agus leith-chéad budóg le n-a chois</span>
<lb n="245"/><span>tugtha chun siubhal ag ochtar de mhuinntir Mheidhbhe.</span>
<lb n="246"/><span>Bhí Cúchulainn ina luighe ó mharbh sé Feardiadh go dtí</span>
<lb n="247"/><span>anois; acht anois, nuair a chuala sé an ghárthaighil & an</span>
<lb n="248"/><span>sgreadach, bhíodhg sé agus siúd amach arís é ag troid.</span>
<lb n="249"/><span>Tharraing arm Meidhbhe ar ais anois, & chuir sí féin</span>
<lb n="250"/><span>impidhe ar Chúchulainn éirghe as an ár.  D'éirigh, & thar-</span>
<lb n="251"/><span>raing sise a cuid fear léithe nó go dtángadar ar ais</span>
<lb n="252"/><span>go Cruachain.</span></p>
<lb n="253"/>
<lb n="254"/><p><span>Ba hé deireadh an sgéil gur thosuigh tarbh Dháire</span>
<lb n="255"/><span>ag troid le Finnbheannach chomh luath & chonnaic</span>
<lb n="256"/><span>sé é, agus gur chaitheadar an oidhche ag troid.  Bhí</span>
<lb n="257"/><span>mór-chuid na hÉireann siubhalta an oidhche sin aca, &</span>
<lb n="258"/><span>ar maidin bhí Finnbheannach ina phíosaíbh ag an tarbh</span>
<lb n="259"/><span>donn & eisean ag imtheacht le buile ar ais go</span>
<lb n="260"/><span>Cuailnge.  Ní raibh duine dh'ár chas leis ar an</span>
<lb n="261"/><span>mbealach nár mharbh sé, agus nuair a tháinig sé go</span>
<lb n="262"/><span>Cuailnge chuir sé a chúl le cnoc & thosuigh sé ag</span>
<lb n="263"/><span>búrthaighil & ag gáir ghéimneach nó gur bhris sé a chroidhe</span>
<lb n="264"/><span>& gur thuit sé marbh i mbun a chos.</span>
<lb n="265"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="266"/><p/>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="267"/><p><span>III. — FILLEADH OISÍN.</span>
<lb n="268"/><span>(As “Laoidh Oisín ar Thir na n-Óg.”)</span></p>
<lb n="269"/>
<lb n="270"/><p><span>Níor bh'fhada dhom agus níor chian,</span>
<lb n="271"/><span>Go bhfaca aniar ag teacht fám' dhéin,</span>
<lb n="272"/><span>Marcshluagh mór idir fhearaibh agus mhnáibh,</span>
<lb n="273"/><span>Is do thándagar im' láthair féin.</span></p>
<lb n="274"/>
<lb n="275"/><p><span>Do bheannuigheadar dhom go caoin séimh.</span>
<lb n="276"/><span>Is do ghabh iongantas gach n-aon díobh,</span>
<lb n="277"/><span>Ar fhaicsin méad mo phearsan féin,</span>
<lb n="278"/><span>Mo dheilbh, mo ghné, agus mo ghnaoi.</span></p>
<lb n="279"/>
<lb n="280"/><p><span>D'fhiafruigheas féin annsin díobh súd,</span>
<lb n="281"/><span>An gcualadar Fionn do bheith beo,</span>
<lb n="282"/><span>Nó ar mhair aon eile de'n Fhéinn,</span>
<lb n="283"/><span>Nó goidé an léan do bhain dóibh?</span></p>
<lb n="284"/>
<lb n="285"/><p><span>Do chualamair-ne trácht ar Fhionn,</span>
<lb n="286"/><span>Ar neart, ar lúth, agus ar thréan,</span>
<lb n="287"/><span>Nach raibh riamh a shamhail siúd,</span>
<lb n="288"/><span>I bpearsain, i gclú, agus i méin.</span></p>
<lb n="289"/>
<lb n="290"/><p><span>Is iomdha leabhar sgríobhtha síos</span>
<lb n="291"/><span>Ag éigsibh binne milse Gaedheal,</span>
<lb n="292"/><span>Nach léir linn aithris dhuit go fíor,</span>
<lb n="293"/><span>Ar éachtaibh Fhinn is ar an bhFéinn.</span>
<lb n="294"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="295"/><p><span>Do chualamar go raibh ag Fionn</span>
<lb n="296"/><span>Mac ba lonnrach sgéimh is cló,</span>
<lb n="297"/><span>Go dtáinig óig-bhean faoi n-a dhéin,</span>
<lb n="298"/><span>Is go ndeachaidh léi go Tír na n-Óg.</span></p>
<lb n="299"/>
<lb n="300"/><p><span>Nuair chualas féin an comhrádh úd,</span>
<lb n="301"/><span>Nár mhair Fionn ná neach de'n Fhéinn,</span>
<lb n="302"/><span>Do ghlacas tuirse is mór-chumhadh,</span>
<lb n="303"/><span>Is ba lán-dubhach mé ina ndéid.</span></p>
<lb n="304"/>
<lb n="305"/><p><span>Níor stadas-sa annsin de'n réim,</span>
<lb n="306"/><span>Go luath éasgaidh gan aon mhoill,</span>
<lb n="307"/><span>Go dtugas m'aghaidh go glan réidh,</span>
<lb n="308"/><span>Ar Almhain éachtaigh leathain Laighean.</span></p>
<lb n="309"/>
<lb n="310"/><p><span>Ba mhór é m'iongantas annsúd</span>
<lb n="311"/><span>Nach bhfaca cúirt Fhinn na slógh ;</span>
<lb n="312"/><span>Ní raibh 'na hionad ann go fíor,</span>
<lb n="313"/><span>Acht fiadhaile, flith agus neanntóg.</span></p>
<lb n="314"/>
<lb n="315"/><p><span>Uch!  A Phádruig, is uch! mo nuar!</span>
<lb n="316"/><span>Ba dealbh an chuairt agam-sa é,</span>
<lb n="317"/><span>Gan tuairisg Fhinn ná na bhFiann,</span>
<lb n="318"/><span>D'fhág faoi phian mé le mo ré.</span>
<lb n="319"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="320"/><p><span>IV. — CONCHUBHAR MAC NEASA.</span></p>
<lb n="321"/>
<lb n="322"/><p><span>INS an am inar rugadh Críost i mBethlem 'seadh bhí Con-</span>
<lb n="323"/><span>chubhar Mac Neasa ina rígh i gcúigeadh Uladh.  Rinn-</span>
<lb n="324"/><span>eadh rí dhe ar dtús ar feadh bliadhna, agus gan é acht óg,</span>
<lb n="325"/><span>acht chonnaic na daoine gur fear maith a bhí ann, fear</span>
<lb n="326"/><span>fear glic aibidh cneasta, agus d'iarradar air fanacht</span>
<lb n="327"/><span>os a gcionn i gcomhnuidhe, mar rí.</span></p>
<lb n="328"/>
<lb n="329"/><p><span>Ní raibh aon aithmhéala orra faoi sin.  Bhí ceart &</span>
<lb n="330"/><span>cóir le fagháil uaidh ag gach aon duine d'iarr iad, &</span>
<lb n="331"/><span>choinnigh sé smacht ar na droch-dhaoinibh.  Chuir sé arm</span>
<lb n="332"/><span>ar bun ar a dtug sé mar ainm an Chraobh Ruadh.  Bhí</span>
<lb n="333"/><span>an t-arm so aige leis an gcúigeadh a chosaint, dá</span>
<lb n="334"/><span>dtagadh aon arm eile isteach ag fuagairt chogaidh.</span>
<lb n="335"/><span>B'iad na fir a b'fhearr i nÉirinn a bhí aige ann — bhí</span>
<lb n="336"/><span>Conall Cearnach, Cúchulainn, Eoghan Mac Dúrthacht,</span>
<lb n="337"/><span>Fearghus mac Róigh</span>
<lb n="338"/><span>Cornac Conloingeas,</span>
<lb n="339"/><span>Laoghaire Buadhach, &</span>
<lb n="340"/><span>mórán de thaoiseachaibh</span>
<lb n="341"/><span>tréana orra — & rinne</span>
<lb n="342"/><span>siad gníomhartha móra gaisge</span>
<lb n="343"/><span>nuair a bhíodar ag troid i </span>
<lb n="344"/><span>n-aghaidh daoine eile.</span></p>
<lb n="345"/>
<lb n="346"/><p><span>Acht má bhí Concubhar tréan</span>
<lb n="347"/><span>díleas díreach i gceisteannaibh</span>
<lb n="348"/><span>idir dhaoinibh eile, bhí sé go</span>
<lb n="349"/><span>holc agus go fealltach nuair nach</span>
<lb n="350"/><span>ndéanfaidhe a chomhairle féin.</span></p>
<lb n="351"/>
<lb n="352"/><p><span>Bhí sé fleidh & ag féasta,</span>
<lb n="353"/><span>uair, ag tigh Fheidhlimidh, a</span>
<lb n="354"/><span>árd-sgéalaidhe féin.  B'in í</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="355"/><p><span>an oidhche a rugadh Déirdre inghean Fheidhlimidh.  Nuair</span>
<lb n="356"/><span>a rugadh an leanabh chuaidh Cathbhadh, an draoi, amach go</span>
<lb n="357"/><span>bhféachfadh sé ar na réaltaibh, agus go n-innsigheadh sé cé an</span>
<lb n="358"/><span>saoghal a bhí i ndán do Dhéirdre.  Tháinig sé isteach,</span>
<lb n="359"/><span>agus dubhairt sé go mbeadh an leanbh soin ar na mnáibh</span>
<lb n="360"/><span>ba bhreaghtha bheadh sa domhan, & go dtiocfadh buaidhreadh</span>
<lb n="361"/><span>& clampar mór ar chuigeadh Uladh dh'á barr.  D'orduigh</span>
<lb n="362"/><span>an rí í chur d'á hoileamhaint ar leith, & cheap sé mar</span>
<lb n="363"/><span>mhnaoi dhó féin í nuair bheadh sí ionphósta.  Acht níor</span>
<lb n="364"/><span>thaithnigh sin léi féin agus d'éaluigh sí le Naoise, mac</span>
<lb n="365"/><span>Uisnigh, go hAlbain.  Chuaidh Ainle & Árdán, beirt</span>
<lb n="366"/><span>dearbhráthar Naoise, & céad go leith laoch i n-éinsheacht</span>
<lb n="367"/><span>leó, & mhair siad tamall annsin go sonsach & go haoibhinn.</span>
<lb n="368"/><span>Acht sgathadh 'na dhiaidh sin, chuir Conchubhar fios orra,</span>
<lb n="369"/><span>& gheall sé nach mbainfeadh sé leo dá dtigidís ar ais.</span>
<lb n="370"/><span>Níor chreid Déirdre é, & dubhairt sí le Naoise go n-</span>
<lb n="371"/><span>imreóchadh Conchubhar feill-bheart orra nuair a gheobhadh</span>
<lb n="372"/><span>sé i n-Éirinn iad.  Níor thug Naoise aon áird uirri.</span>
<lb n="373"/><span>Dubhairt sí annsin go raibh sí ag brionnglóidigh aréir go</span>
<lb n="374"/><span>dtáinig trí éin agus trí dheóir meala ina ngobaibh aca.</span></p>
<lb n="375"/>
<lb n="376"/><p><span>“D'fhág siad,” adeir sí, an mil againn agus thug</span>
<lb n="377"/><span>siad trí bhraon d'ár gcuid fola leó, i n-a n-áit.  'Si</span>
<lb n="378"/><span>an mhil sin teachtaireacht Chonchubhair chugainn, mar</span>
<lb n="379"/><span>ní milse mil ná teachtaireacht síothchána an fhealltóra.”</span>
<lb n="380"/><span>Ní raibh aon mhaith dhi ann.  Ghluais Naoise, Ainle &</span>
<lb n="381"/><span>Árdán le Fearghus agus le n-a bheirt mhac, na teachtairí,</span>
<lb n="382"/><span>& thug siad Déirdre leó ar air go cúigeadh Uladh.</span></p>
<lb n="383"/>
<lb n="384"/><p><span>Nuair a tháinig siad go hÉirinn cuireadh Fearghus</span>
<lb n="385"/><span>uatha, ionnus nach mbeadh sé mar chosantóir aca, mar</span>
<lb n="386"/><span>b'fhear dílleas é nach leigfeadh dadadh a dhéanamh orra,</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="387"/><p><span>agus tháinig siad go hEamhain.  Cuireadh isteach i dtigh</span>
<lb n="388"/><span>na Craoibhe Ruaidhe iad: ní raibh aon áit dóibh i dtigh</span>
<lb n="389"/><span>Chonchubhair, adubhairt sé, mar bhí sé do rún aige iad</span>
<lb n="390"/><span>do choingbheáil i ngéibheann le iad do mharbhughadh.</span>
<lb n="391"/><span>Nuair a bhí an rí ag ól, an oidhche sin, i n-éinfheacht leis</span>
<lb n="392"/><span>na huaislibh eile, d'iarr sé duine éigin a dhul amach</span>
<lb n="393"/><span>& sgéala a thabhairt chuige an raibh Déirdre chomh háluinn</span>
<lb n="394"/><span>& bhí sí riamh.  Chuaidh Leabharcham amach : ba bhí an</span>
<lb n="395"/><span>bhanaltra í a d'oil Déirdre & í 'na naoidheanán, &</span>
<lb n="396"/><span>do bharr cion mór a beith aici ar Dhéirdre, d'innis sí</span>
<lb n="397"/><span>dhi an beart a bhí an rí ar tí imirt orra.  Tháinig sí ar</span>
<lb n="398"/><span>ais, & dubhairt nach raibh a sgéimh féin ar Déirdre ar chor</span>
<lb n="399"/><span>ar bith.  Chaith sé tamall eile ag ól leis na huaislibh,</span>
<lb n="400"/><span>agus chuir sé teachtaire eile amach.  Thug seisean sgéala</span>
<lb n="401"/><span>isteach go mb' í an bhean ba bhreaghtha 'sa domhan í.</span>
<lb n="402"/><span>Tháinig cuthach éada ar Chonchubhar, & siúd amach é féin</span>
<lb n="403"/><span>& a chuid fear, nó go dtógfadh sé Déirdre.  Bhí na</span>
<lb n="404"/><span>doirse & na fuinneóga dúinte daingnighthe ag Naoise</span>
<lb n="405"/><span>& ag a mhuinntir rompa, & d'fhanadar annsin ag troid</span>
<lb n="406"/><span>go héirghe lae.  Fá dheireadh chuir Cathbhadh draoidheacht</span>
<lb n="407"/><span>ar Chloinn Uisnigh, chuaidh siad amach as tigh na Craoibhe</span>
<lb n="408"/><span>Ruaidhe & Déirdre eatorra, & chonnaic siad, mar shíl</span>
<lb n="409"/><span>siad, muir mhór rompa.  Chaith siad na hairm uatha nó</span>
<lb n="410"/><span>go snámhfaidís thríd an muir, acht gabhadh iad & mharbh</span>
<lb n="411"/><span>Conchubhar agus a chuid fear iad ar an toit.</span></p>
<lb n="412"/>
<lb n="413"/><p><span>Chuir Déirdre na gártha caointe aistí, bhuail sí í</span>
<lb n="414"/><span>féin fá'n talamh, agus stróic sí an ghruaig d'á ceann</span>
<lb n="415"/><span>le rabharta dubróin, sgoilt a croidhe i n-a lár, nó</span>
<lb n="416"/><span>go bhfuair sí bás ar an mball ar ucht Naoise.</span></p>
<lb n="417"/>
<lb n="418"/><p><span>Rinne an draoi easgaindhe ar Chonchobhar & ar Eamhain</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="419"/><p><span>airt nachan t-ádh ar an gcúigeadh, agus nach mbeadh</span>
<lb n="420"/><span>sliocht Chonchubhair i n-a ríghtibh i nEamhain arís go bráth.</span></p>
<lb n="421"/>
<lb n="422"/><p><span>V. — NA DRAOITHE.</span></p>
<lb n="423"/>
<lb n="424"/><p><span>IS i gCiarraighe a chuir Clanna Míleadh i dtír nuair a</span>
<lb n="425"/><span>thángadar go hÉirinn ar dtús.  Shiubhail siad leó</span>
<lb n="426"/><span>as sin go dtí an áit ina gcuala siad ríghte na hÉireann</span>
<lb n="427"/><span>a bheith.  Níor bh'fhada dhóibh nó gur shroich siad Cathair</span>
<lb n="428"/><span>Crófinn.  Teamhair atá mar ainm indiu ar Chathair</span>
<lb n="429"/><span>Crófinn.  Bhí triúr dearbhráthar ina ríghtibh os cionn na</span>
<lb n="430"/><span>tíre an uair sin, mar bhí Mac Cuill, MacCéacht agus</span>
<lb n="431"/><span>Mac Gréine, & ba hiad na ríghte seo na Tuatha Dé</span>
<lb n="432"/><span>Danann.  Chuir Clanna Míleadh cosamhlacht dhána orra</span>
<lb n="433"/><span>féin, agus d'iarr siad an tír a thabhairt suas go beódha</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="434"/><p><span>dhóibh, nó go mbeadh ar a shon ag na ríghribh.  Bhí na Tuatha</span>
<lb n="435"/><span>Dé Danann sean-chríonna gasda, agus dubhairt siad nár</span>
<lb n="436"/><span>cheart a theacht orra chomh hobann soin & ingan-fhios, &</span>
<lb n="437"/><span>go bhfágfaidís ar bhreitheamhnas Aimhirgin é, má bhí sé</span>
<lb n="438"/><span>ceart.  Ba draoi cumasach é Aimhirgin, chomh maith le</span>
<lb n="439"/><span>bheith ina bhreitheamh & ina fhile dhó, & fágadh an sgéal ar</span>
<lb n="440"/><span>a bhreitheamhnas.  Bhí go maith.</span></p>
<lb n="441"/>
<lb n="442"/><p><span>Chuaidh Aimhirgin i leathtaoibh, taréis cáirde lae is</span>
<lb n="443"/><span>oidhche fhagháil dó, bhain sé fás daraigh & chuaidh sé i ndorcha-</span>
<lb n="444"/><span>das go maidin ar</span>
<lb n="445"/><span>n-a bháireach ag baint</span>
<lb n="446"/><span>feasa as an bhfás.</span>
<lb n="447"/><span>Annsin tháinig sé as</span>
<lb n="448"/><span>a bhothán dorcha ar</span>
<lb n="449"/><span>maidin, shiubhail sé</span>
<lb n="450"/><span>leis go dtí go raibh</span>
<lb n="451"/><span>sé os comhair na</span>
<lb n="452"/><span>ríghte arís, & labhair</span>
<lb n="453"/><span>sé le Tuathaibh Dé</span>
<lb n="454"/><span>Danann mar so;</span></p>
<lb n="455"/>
<lb n="456"/><p><span>“Téigheadh Clanna Míleadh</span>
<lb n="457"/><span>ar ais arís fad naoi dtonn</span>
<lb n="458"/><span>ó'n tráigh,” a deir sé, “&,</span>
<lb n="459"/><span>má tá siad i n-ann a theacht</span>
<lb n="460"/><span>i dtír annsin arís gan bhuidheachas daoibh-se, bíodh an</span>
<lb n="461"/><span>tír seo aca.”</span></p>
<lb n="462"/>
<lb n="463"/><p><span>Bhíodar go léis sásta leis sin, & isteach le fad na naoi</span>
<lb n="464"/><span>dtonn ó'n tráigh d'eirigh stoirm láidir nach bhfacadar</span>
<lb n="465"/><span>riamh roimhe sin a leithéid.  Sgaipeadh anonn is anall</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="466"/><p><span>na loingis, & díbrigheadh ó dheas fuireann aca, cuireadh</span>
<lb n="467"/><span>amach ar an doimhin mhóir an chuid eile, & iad dh'á</span>
<lb n="468"/><span>dtreasgairt agus dh'á gcaitheamh síos is suas nó go</span>
<lb n="469"/><span>rabhadar tuirseach sáruighthe.  Annsin chuimhnigheadar</span>
<lb n="470"/><span>gur stoirm draoidheachta í sin a chuir draoithe Thuath</span>
<lb n="471"/><span>Dé Danann orra, & d'iarr Donn — an mac ba sine bhí</span>
<lb n="472"/><span>ag Míleadh — duine dhul suas go barr croinn na luinge</span>
<lb n="473"/><span>go bhfeicfeadh sé an raibh an stoirm annsin.  Cuaidh</span>
<lb n="474"/><span>fear i n-áirde go barr an chroinn, & d'fhuagair sé</span>
<lb n="475"/><span>anuas nach raibh an stoirm chomh hárd sin.  Nuair a</span>
<lb n="476"/><span>chuala Donn sin:</span></p>
<lb n="477"/>
<lb n="478"/><p><span>“Is feall atá déanta ag ár ndraoithibh orainn,”</span>
<lb n="479"/><span>adeir sé, “nach gcuireann an stoirm seo ar</span>
<lb n="480"/><span>gcúl.”</span></p>
<lb n="481"/>
<lb n="482"/><p><span>“Ní headh, ná chor ar bidh,” ar Aimhirgin, & thosuigh sé</span>
<lb n="483"/><span>ar laoidh draoidheachta, nó gur chiúinigh sé an fhairrge &</span>
<lb n="484"/><span>an gála.  Chuadar i dtír arís, agus dubhairt Aimhirgin</span>
<lb n="485"/><span>laoidh draoidheachta eile ag iarraidh toradh céadtach a</span>
<lb n="486"/><span>chur ar an talamh.</span></p>
<lb n="487"/>
<lb n="488"/><p><span>Bhí na draoithe i n-ann go leór rudaí a dhéanamh nár</span>
<lb n="489"/><span>thuig daoine go coitcheannta, & nach dtuigeann daoine</span>
<lb n="490"/><span>fós, acht an oiread.</span></p>
<lb n="491"/>
<lb n="492"/><p><span>'Sé Eochaidh Áirimh do bhí 'na rígh ar Éirinn timcheall</span>
<lb n="493"/><span>an ama a rugadh Críost.  Bhí sé, lá, imeasg na</span>
<lb n="494"/><span>ndaoine uaisle eile, nuair a sheas fear beag deas</span>
<lb n="495"/><span>ar lár an urláir os a chomhair go hobann, agus gan a fhios</span>
<lb n="496"/><span>cá as a dtáinig sé.</span></p>
<lb n="497"/>
<lb n="498"/><p><span>“Cé hé an fear so nach n-aithnighmid,” arsa Eochaidh,</span>
<lb n="499"/><span>“agus cé an ghnó tá annso aige?”</span></p>
<lb n="500"/>
<lb n="501"/><p><span>“Ní fear é a bhfuil aon cháil air,” ars an fear beag</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="502"/><p><span>coimhightheach, “acht tháinig sé le cluiche fithchille imirt</span>
<lb n="503"/><span>leat-sa.”</span></p>
<lb n="504"/>
<lb n="505"/><p><span>“Bhfuil tú go maith ag imirt fithchille?” ars an rí.</span></p>
<lb n="506"/>
<lb n="507"/><p><span>“Innseóchaidh m'imirt sin,” ar an fear beag.</span></p>
<lb n="508"/>
<lb n="509"/><p><span>“Tá ár gclár fithchille i seomra na bainríoghna, &</span>
<lb n="510"/><span>ní fhéadfamaid í chorrughadh fá láthair.”</span></p>
<lb n="511"/>
<lb n="512"/><p><span>“Níl dochar annsin,” ars an fear beag, “tá clár</span>
<lb n="513"/><span>annso agam-sa nach bhfuil ioncháinte.”</span></p>
<lb n="514"/>
<lb n="515"/><p><span>“Céard imreóchas sinn?” ars an rí.</span></p>
<lb n="516"/>
<lb n="517"/><p><span>“Cibé rud iarras an té ghnóthóchas,” adeir an fear</span>
<lb n="518"/><span>eile.</span></p>
<lb n="519"/>
<lb n="520"/><p><span>D'imir siad cluiche, agus chaill an rí.</span></p>
<lb n="521"/>
<lb n="522"/><p><span>“Céard tá uait anois?” adeir Eochaidh.</span></p>
<lb n="523"/>
<lb n="524"/><p><span>“Atá Éadain, do bhainríoghan,” ars an fear coimhigh-</span>
<lb n="525"/><span>theach “acht ní thiubhraidh mé liom í go dtí bliadhain ó</span>
<lb n="526"/><span>'nocht.”</span></p>
<lb n="527"/>
<lb n="528"/><p><span>Níor fhan focal ag an rígh le brón agus briseadh croidhe,</span>
<lb n="529"/><span>mar ba hí Éadain an bhean ba bhreaghtha i n-Éirinn ar</span>
<lb n="530"/><span>fad, & bhí cion an domhain ag Eochaidh uirri.</span></p>
<lb n="531"/>
<lb n="532"/><p><span>D'fhan mar sin go dtí bliadhain ó'n oidhche sin, &</span>
<lb n="533"/><span>bhíodar go léir ag déanamh go siubhach sáthach ar fleadh</span>
<lb n="534"/><span>ag Eochaidh.  Bhí Éadain le n-a thaoibh, bhí uaisle na</span>
<lb n="535"/><span>tíre ina dtimcheall, &, dar leo, ní thiocfadh éinneach le</span>
<lb n="536"/><span>Éadain a thabhairt leis i ngan-fhios dóibh, ná ní gheobhadh</span>
<lb n="537"/><span>sé í gan troid.  I dtaca an mheadhoin oidhche, nuair</span>
<lb n="538"/><span>a bhí an comhluadar go sásta so-mheanmnach gan</span>
<lb n="539"/><span>cuimhniughadh aca ar rud ar bidh as bealach, sheas an fear</span>
<lb n="540"/><span>beag coimhightheach arís i láthair an ríogh, gan duine ar</span>
<lb n="541"/><span>domhan eile dh'á fheiscint.  Shiubhail sé go dtí an</span>
<lb n="542"/><span>bhainríoghan, rinne sé dán molta dhi, agus annsin, taréis</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="543"/><p><span>an rí bheith ag breathnughadh air, & gan meabhair ná</span>
<lb n="544"/><span>mothughadh ann ná neart aige focal a labhairt, chuir</span>
<lb n="545"/><span>an fear coimhightheach a lámh timcheall na bainríoghna &</span>
<lb n="546"/><span>sguab sé leis amach í.</span></p>
<lb n="547"/>
<lb n="548"/><p><span>Tháinig an rí chuige féin fá dheireadh, agus annsin bhí a fhios</span>
<lb n="549"/><span>aige gur draoidheacht éigin a himrigheadh ar an mbain-</span>
<lb n="550"/><span>ríoghain & air féin chomh maith.  Ar maidin an lae ar</span>
<lb n="551"/><span>n-a bháireach chuir sé fios ar a árd-dhraoi Dallán, &</span>
<lb n="552"/><span>d'fhuagair sé air imtheacht ar lorg na bainrioghna, & gan</span>
<lb n="553"/><span>filleadh go deo go bhfuigheadh sé fios nó fáirnéis uirri.</span></p>
<lb n="554"/>
<lb n="555"/><p><span>D'imthigh Dallán leis, & chaith sé bliadhain ag triall</span>
<lb n="556"/><span>timcheall na hÉireann ar a lorg, acht tásg ná tuairisg</span>
<lb n="557"/><span>ní fhuair sé uirri.  Bhí an bhliadhain i bhfeidhil a bheith</span>
<lb n="558"/><span>caithte nuair a casadh ar chnoc é idir an Mhidhe &</span>
<lb n="559"/><span>Longphort, lá.  Sliabh Dalláin atá ar an gcnoc ó shoin</span>
<lb n="560"/><span>a leith.  Ghearr sé cheithre shlaitín iubhair agus ghearr sé</span>
<lb n="561"/><span>focla i n-ogham ionnta.  Tháinig an fios chuige annsin</span>
<lb n="562"/><span>go raibh an bhainríoghan i bhfolach i mbruidhin na sídhe</span>
<lb n="563"/><span>faoi Chnoc Brí Léith.</span></p>
<lb n="564"/>
<lb n="565"/><p><span>D'fhill Dallán ar ais & sodar faoi & d'innis sé an</span>
<lb n="566"/><span>sgéal d'Eochaidh.  Bhailigh seisean a chuid fear, thug sé</span>
<lb n="567"/><span>go Cnoc Brí Léith iad nó go bhfuair sé Éadain</span>
<lb n="568"/><span>áluinn ar ais, gan bhuidheachas don draoitheadóirín</span>
<lb n="569"/><span>beag.  Mhair siad go sonaidhe i n-éinfheacht ar feadh</span>
<lb n="570"/><span>i bhfad 'na dhiaidh sin.</span>
<lb n="571"/></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="572"/><p><span>VI. — NAOMH PÁDRAIG.</span></p>
<lb n="573"/>
<lb n="574"/><p><span>NUAIR a bhí Niall Naoi-ngiallach in a rígh ar Éirinn,</span>
<lb n="575"/><span>bhíodh sé ag imtheacht amach agus a arm aige go</span>
<lb n="576"/><span>Breatain agus go tíorthaibh na hEorpa, ag cur na ndaoine</span>
<lb n="577"/><span>fá smacht, & ag baint chíosa dhíobh.  Bheireadh sé ar</span>
<lb n="578"/><span>bhuachaillibh óga ag filleadh dhó, agus thugadh sé leis go</span>
<lb n="579"/><span>hÉirinn iad le buachailleacht bó & caorach a dhéanamh</span>
<lb n="580"/><span>do mhuinntir na hÉireann.  Bhí Niall ar thuras díobh so,</span>
<lb n="581"/><span>uair, 'sa bhFrainc, nó i nAlbain, do réir mar adeir</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="582"/><p><span>ughdair eile, agus tháinig sé ar stócach a thaithnigh go</span>
<lb n="583"/><span>mór leis.  Bhí an sgurach sé bliadhna déag d'aois an</span>
<lb n="584"/><span>uair sin, agus 'sé an t-ainm a bhí air — Pádraig mac</span>
<lb n="585"/><span>Chalpruinn.  Ba hé Calpruinn athair Phádraig, & bhí</span>
<lb n="586"/><span>sé i n-airm na Rómhánach.</span></p>
<lb n="587"/>
<lb n="588"/><p><span>Thug Niall Pádraig óg go hÉirinn leis, agus thug sé</span>
<lb n="589"/><span>do Mhíolchú é le caoirigh a bhuachailleacht.  Ba taoiseach</span>
<lb n="590"/><span>é Míolchú a bhí ina chomhnaidhe fá bhun Sléibhe Mis i</span>
<lb n="591"/><span>gConndae Aontruim.  B'fhéidir go raibh sé i n-éinfheacht</span>
<lb n="592"/><span>le Niall, agus gurab é rug ar Phádraig & annsin gur</span>
<lb n="593"/><span>fhágaibh Niall aige é.  Acht, ar chuma ar bith, d'fhan</span>
<lb n="594"/><span>Pádraig chúig bhliadhna aige, cé gur págánach dorrdha</span>
<lb n="595"/><span>dúr-chroidheach a bhí 'sa taoiseach soin.</span></p>
<lb n="596"/>
<lb n="597"/><p><span>Thug Phádraig aire do na caoirigh, & thug sé aire do</span>
<lb n="598"/><span>Dhia.  Ba mhinic a dhúisigh an sioc nó an sneachta as a</span>
<lb n="599"/><span>chodladh é, agus d'éirigheadh sé, le n-a phaidreacha a rádh.</span>
<lb n="600"/><span>Duine naomhtha bhí ann an uair seo.</span></p>
<lb n="601"/>
<lb n="602"/><p><span>Fá dheireadh, tháinig sé ina chroidhe imtheacht ar ais a </span>
<lb n="603"/><span>bhaile, & d'éaluigh sé ó n-a mhaighistir, Míolchú.  Thug sé</span>
<lb n="604"/><span>aghaidh ar an bhfairrge ; bhí long roimhe san gcalaith, acht,</span>
<lb n="605"/><span>nuair a d'iarr sé cead a dhul ar bord, ní leigfeadh</span>
<lb n="606"/><span>caiptín na lunige dhó é.  Chrom Pádraig a cheann, d'fhill</span>
<lb n="607"/><span>sé ar a sháil & d'imthigh sé ar ais.  Ní i bhfad a bhí sé,</span>
<lb n="608"/><span>nuair a tháinig duine ina dhiaidh ag glaodhach air, & ag</span>
<lb n="609"/><span>rádh leis; a theacht go beódha, go raibh muinntir an tsoithigh</span>
<lb n="610"/><span>ag fanacht leis.  Chuaidh sé ar bord annsin & b'ar</span>
<lb n="611"/><span>righin ar éigin a shroich siad an Fhrainc.</span></p>
<lb n="612"/>
<lb n="613"/><p><span>Bhí col ceathar ag Phádraig san bhFrainc an uair sin,</span>
<lb n="614"/><span>agus uair seisean ina naomh freisin.  Máirtín do b'ainm</span>
<lb n="615"/><span>dó, agus d'fhan Pádraig cheithre bliadhna i n-éinfheacht leis.</span>
<lb n="616"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="617"/><p><span>Chaith Pádraig chúig bhliadhna déag is fiche, 'na dhiaidh</span>
<lb n="618"/><span>sin, sul tháinig sé go hÉirinn arís.  Acht níor leig sé</span>
<lb n="619"/><span>riamh as a cheann go raibh air dul ar ais & an Creideamh</span>
<lb n="620"/><span>do chur ar bun ann.  Chonnaic sé, i mbrionnglóidíbh,</span>
<lb n="621"/><span>páisdí na hÉireann ag glaodhach air, agus ag iarraidh air</span>
<lb n="622"/><span>a theacht agus siubhal ina measg arís.  Níor mhaith le n-a</span>
<lb n="623"/><span>mhuinntir é imtheacht uatha, acht ní ghéillfeadh sé dhóibh,</span>
<lb n="624"/><span>& fá dheireadh chuaidh sé do'n Róimh, rinneadh Easbog</span>
<lb n="625"/><span>dhe ann, & thug an Pápa cead dó dhul go hÉirinn,</span>
<lb n="626"/><span>an Creideamh a chraobhsgaoileadh.  Bhí sé trí fichid</span>
<lb n="627"/><span>bliadhain d'aois an t-am so.</span></p>
<lb n="628"/>
<lb n="629"/><p><span>Nuair a tháinig sé go hÉirinn, 'san mbliadhain 342,</span>
<lb n="630"/><span>ghlac sé rún Críostaidhthe a dhéanamh de na ríghthibh & de</span>
<lb n="631"/><span>na huaislibh, & de na draoidhthibh i dtosach, mar bhí a</span>
<lb n="632"/><span>fhios aige, dá nglacfaidís-sean an Creideamh, nár</span>
<lb n="633"/><span>mhoill ar na daoinibh go léir a ghlacadh ina ndiaidh.</span>
<lb n="634"/><span>I dtaca na Cásga chuaidh sé go Teamhraigh, an áit a raibh</span>
<lb n="635"/><span>Laoghaire, an rí, & mór-uaisle na hÉireann cruinnighthe.</span>
<lb n="636"/><span>Bhí féile phágánach ar bun aca an uair sin i dTeamhraigh,</span>
<lb n="637"/><span>agus ba chuid de ghníomharthaibh na féile sin gach uile</span>
<lb n="638"/><span>theine i nÉirinn a mhúchadh an oidhche sin, acht teine na</span>
<lb n="639"/><span>Teamhrach amháin.  Lasadh na daoine na teinte eile</span>
<lb n="640"/><span>ó'n teinidh sin.</span></p>
<lb n="641"/>
<lb n="642"/><p><span>Acht d'fhadaidh ádraig teine an oidhche sin ar Chnoc</span>
<lb n="643"/><span>Sláinge, & chonnaic na daoine i dTeamhraighan teine.</span>
<lb n="644"/><span>Tháinig fearg mhór ar an rígh, agus d'fhiafruigh sé cé</span>
<lb n="645"/><span>d'fhadaidh an teine sin.  Dobhairt draoi leis, muna</span>
<lb n="646"/><span>múchtaoi an teine sin anocht, nach múchfaidhe go bráth</span>
<lb n="647"/><span>i nÉirinn í, agus nach gcuirfidhe fá chois go deó an</span>
<lb n="648"/><span>fear a d'fhadaidh í.</span>
<lb n="649"/></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="650"/><p><span>Thug Laoghaire leis an draoi & sluagh daoine, & chuaidh</span>
<lb n="651"/><span>sé ar lorg an té las an teine, nó go mairbheóchadh sé</span>
<lb n="652"/><span>é.  Acht d'éirigh Earc mac Deagha, duine de mhuinntir</span>
<lb n="653"/><span>Laoghaire suas os comhair a raibh ann, agus d'umhluigh sé do</span>
<lb n="654"/><span>Phádraig.  Bheannuigh Pádraig é, & chreid sé i nDia.</span></p>
<lb n="655"/>
<lb n="656"/><p><span>Chuir sin tuilleadh feirge ar an rígh, agus dubhairt sé,</span>
<lb n="657"/><span>“Marbhaidh an cléireach,” .i. an naomh.  Acht ghlaodh</span>
<lb n="658"/><span>Pádraig go hárd ar Dhia, & ar an toirt tháinig dorcha-</span>
<lb n="659"/><span>das ar an ngréin, chraith an talamh & an t-aer, & thosuigh</span>
<lb n="660"/><span>muinntir Laoghaire ag troid & ag marbhughadh a chéile.</span>
<lb n="661"/><span>Ba gearr go raibh chúig céad aca marbh ag a chéile, & níor</span>
<lb n="662"/><span>fágadh beó acht Laoghaire & a bhainríoghan, & beirt eile.</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="663"/><p><span>Tháinig an bhainríoghan go dtí Pádraig, agus dubhairt</span>
<lb n="664"/><span>sí: “A dhuine fhíréin, agus a dhuine chumhachtaigh, ná marbh</span>
<lb n="665"/><span>an rí, rachaidh sé chugat, déanfaidh sé do chomhairle,</span>
<lb n="666"/><span>umhlóchaidh sé dhuit agus creidfidh sé i nDia.”  Chuaidh an rí</span>
<lb n="667"/><span>go dtí Pádraig, agus leig sé air féin gur chreid sé i nDia.</span>
<lb n="668"/><span>Acht níor chreid sé ann go dtí tamall ina dhiaidh sin.</span></p>
<lb n="669"/>
<lb n="670"/><p><span>VII. — TÍR NA NÓG.</span></p>
<lb n="671"/>
<lb n="672"/><p><span>Níor bh'fhada gur dhorchuigh an spéir,</span>
<lb n="673"/><span>Is gur éirigh gaoth ins gach áird,</span>
<lb n="674"/><span>Do las an mhór-mhuir go tréan,</span>
<lb n="675"/><span>'S ní raibh amharc gréine le fagháil.</span></p>
<lb n="676"/>
<lb n="677"/><p><span>Sealad dúinn ag amharc na néall,</span>
<lb n="678"/><span>'S ar na réaltaibh bhí fá smúid;</span>
<lb n="679"/><span>D'ísligh an t-anfadh agus an ghaoth,</span>
<lb n="680"/><span>'S do shoillsigh Phoebus os an gcionn</span>
<lb n="681"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="682"/><p><span>Do chonncamar le n-ar dtaoibh</span>
<lb n="683"/><span>Tír ró-aoibhinn fá lán-bhláth,</span>
<lb n="684"/><span>Is magha maiseacha réidhte míne,</span>
<lb n="685"/><span>Is dún ríoghdha ba ro-bhreágh.</span></p>
<lb n="686"/>
<lb n="687"/><p><span>Ní raibh dath d'á bhfaca súil,</span>
<lb n="688"/><span>De ghorm úr, d'uaine 's bhán,</span>
<lb n="689"/><span>De chorcur dhearg is de bhuidhe,</span>
<lb n="690"/><span>Nach raibh san rí-bhrugh táim do rádh.</span></p>
<lb n="691"/>
<lb n="692"/><p><span>Do bhí ar an dtaoibh eile de'n dún,</span>
<lb n="693"/><span>Grianáin lonnracha 's páláis,</span>
<lb n="694"/><span>Déanta uile de chlochaibh buadh,</span>
<lb n="695"/><span>Le lamhaibh suadh 'gus saor-cheárd.</span></p>
<lb n="696"/>
<lb n="697"/><p><span>Níor bh'fhada go bhfacamar chughainn,</span>
<lb n="698"/><span>Ag triall ó'n ndún i n-ár gcomhdháil,</span>
<lb n="699"/><span>Trí chaogad laoch do b'fhearr lúth,</span>
<lb n="700"/><span>Sgéimh, cliú, is do b'áirde cáil.</span></p>
<lb n="701"/>
<lb n="702"/><p><span>“Cia an tír áluinn í siúd,</span>
<lb n="703"/><span>A inghean chinn na dtriopall óir,</span>
<lb n="704"/><span>Is breaghtha dreach dá bhfaca súil,</span>
<lb n="705"/><span>Nó an í siúd Tír na nÓg.”</span></p>
<lb n="706"/>
<lb n="707"/><p><span>“Is í go deimhin, a Oisín fhéil,</span>
<lb n="708"/><span>Níor innseas bréag dhuit dh'á taoibh</span>
<lb n="709"/><span>Níl nídh d'ár gheallas-sa dhuit féin,</span>
<lb n="710"/><span>Nach bhfuil soiléir agat do shíor.”</span>
<lb n="711"/></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="712"/><p><span>VIII. — COLM CILLE.</span></p>
<lb n="713"/>
<lb n="714"/><p><span>NUAIR bhí Colm Cille ina pháisde thug buachaill beag</span>
<lb n="715"/><span>éigin breac dhó a bhí sé tar éis a mharbhughadh.  Thug</span>
<lb n="716"/><span>Colm Cille an breac a-bhaile leis, agus chuir sé i</span>
<lb n="717"/><span>dtobar uisge é.  D'éirigh an breac beó arís, agus mhair</span>
<lb n="718"/><span>sé míle bliadhain.  Is minic do rugadh air, nuair a</span>
<lb n="719"/><span>bhíodh daoine ag tabhairt uisge as an tobar.  Níor</span>
<lb n="720"/><span>mhaith le éinneach dochar a dhéanamh dhó, acht nuair a</span>
<lb n="721"/><span>thugaidís a-bhaile é, agus go gcuirtí i gcoire ar theinidh é</span>
<lb n="722"/><span>i n-éinfheacht le feóil nó le iasg eile, ní théidhfeadh a raibh</span>
<lb n="723"/><span>de theinidh 'san tír an t-uisge sin, nó go dtógfaidhe</span>
<lb n="724"/><span>an breac aníos as arís, agus annsin bhruithfeadh na</span>
<lb n="725"/><span>neithe eile bhíodh 'san gcoire.</span></p>
<lb n="726"/>
<lb n="727"/><p><span>Chuaidh Colm Cille ar thórramh bhí ina chomhursanacht,</span>
<lb n="728"/><span>uair, & bhí a oide, Cruithneachán, i n-éinfheacht leis.  Ar</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="729"/><p><span>filleamhaint a-bhaile dhóibh baineadh leagan mór trom</span>
<lb n="730"/><span>as an oide.  Thuit sé — n-aghaidh na talmhan, agus fuair</span>
<lb n="731"/><span>sé bás ar an toirt.  Ní raibh a fhios ag Colm Cille gur</span>
<lb n="732"/><span>bás a fuair sé, agus choir sé beinn a bhruith fá n-a cheann,</span>
<lb n="733"/><span>mar cheap sé go raibh an t-oide ina chodladh.  Thosuigh</span>
<lb n="734"/><span>sé féin ag foghluim a cheachta, agus bhí a ghlór chomh</span>
<lb n="735"/><span>hárd sin, agus é ag foghluim an cheachta, go gcuala</span>
<lb n="736"/><span>tionól ban riaghalta, do bhí míle go leith uaidh, fuaim a</span>
<lb n="737"/><span>ghotha.  Tháinig triúr aca fá dhéin an ghotha.  Chonnaic</span>
<lb n="738"/><span>siad an bheirt, agus d'iarradar ar Cholm Cille a oide</span>
<lb n="739"/><span>dhúiseacht, cé go bhfacadar go raibh sé caillte.  Ghlaodh</span>
<lb n="740"/><span>an naomh ar Chruithneachán, agus d'éirigh sé suas mar</span>
<lb n="741"/><span>d'éireóchadh sé as a chodladh.</span></p>
<lb n="742"/>
<lb n="743"/><p><span>Bhí Colm Cille lá eile cois na fairrge, & Baoithín,</span>
<lb n="744"/><span>fear naomhtha eile, in' fhochair.  Tháinig gála mór, agus</span>
<lb n="745"/><span>chonnaic siad long dh'á báthadh.</span></p>
<lb n="746"/>
<lb n="747"/><p><span>“Cé an fáth,” adeir Baoithín le Colm Cille, “a</span>
<lb n="748"/><span>leigeann Dia an long sin a bháthadh?”</span></p>
<lb n="749"/>
<lb n="750"/><p><span>“Mar gheall ar aon pheacach amháin a bhí innti do</span>
<lb n="751"/><span>leig Dia í bháthadh,” adeir an naomh.</span></p>
<lb n="752"/>
<lb n="753"/><p><span>“Sílim,” ar Baoithín, “go ndearna Dia éagcóir ar</span>
<lb n="754"/><span>lucht na luinge.”</span></p>
<lb n="755"/>
<lb n="756"/><p><span>Níor thug Colm Cille freagra an uair sin ar Bhaoitín,</span>
<lb n="757"/><span>agus do leig sé thairis é.  Acht chruinnigh sé lán gloice do</span>
<lb n="758"/><span>bheachain, chuir sé i láimhín iad, agus thug an láimhín do</span>
<lb n="759"/><span>Bhaoithín, & dubairt leis iad a choingbheáil.  Ba ghearr gur</span>
<lb n="760"/><span>éaluigh beach as an láimhín, agus chuir sí gath i mBaoithín,</span>
<lb n="761"/><span>agus gur ghortuigh sí go han-mhór é.  Bhí an phian go</span>
<lb n="762"/><span>géar air, tháinig fearg air & bhuail sé beachain & láimhín</span>
<lb n="763"/><span>fá'n gcloich, & níor fhan beach beo 'sa láimhín aige.</span>
<lb n="764"/></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="765"/><p><span>“Cé an fáth — ar mharbh tú na beachain?” arsa Colm</span>
<lb n="766"/><span>Cille leis.</span></p>
<lb n="767"/>
<lb n="768"/><p><span>“Beach díobh a ghortuigh go géar mé,” ar Baoithín.</span></p>
<lb n="769"/>
<lb n="770"/><p><span>“Bíodh a fhios agat,” ars an naomh, “do réir mar</span>
<lb n="771"/><span>ghortuigh gath na beiche thusa, gurab amhlaidh ghortuigheas</span>
<lb n="772"/><span>an duine Dia ina pheacadh, & amhail do mharbh tusa lán</span>
<lb n="773"/><span>na láimhíne do bheachain i ngioll le héin-bheach amháin,</span>
<lb n="774"/><span>gurab amhlaidh sin do leigeas Dia do mhórán daoine</span>
<lb n="775"/><span>bás d'fhagháil nar gheall ar aon pheacach amháin.”</span></p>
<lb n="776"/>
<lb n="777"/><p><span>Chuaidh Colm Cille 'na dhiaidh sin go tuathaibh Toraighe,</span>
<lb n="778"/><span>& tháinig an t-aingeal chuige, & diubhairt leis dul go</span>
<lb n="779"/><span>hOileán Toraighe, & a bheannughadh & eaglais onórach a</span>
<lb n="780"/><span>dhéanamh ann.  Na naoimh eile bhí le Colm Cille, níor</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="781"/><p><span>mhaith leo féin gan dul ann, & an t-oileán a bheith aca.</span>
<lb n="782"/><span>D'iarr Colm orra a dtrosdáin a chaiteamh go dtí an</span>
<lb n="783"/><span>t-oileán, agus eilé duine a duocfadh a throsdán ar an</span>
<lb n="784"/><span>oileán, eisean a dhul ann agus an t-oileán a bheith aige, &</span>
<lb n="785"/><span>é ainmniughadh uaidh.</span></p>
<lb n="786"/>
<lb n="787"/><p><span>Rinneadar amhlaidh.  Chaith Colm a throsdán, & nuair</span>
<lb n="788"/><span>d'fhágaibh sé a lámh rinneadh gath dhe, d'imthigh sé 'san</span>
<lb n="789"/><span>aer, & tháinig sé anuas go díreach ar an oileán.  Bhí</span>
<lb n="790"/><span>Torach feadh radhairc uaidh, & níor tháinig trosdáin na</span>
<lb n="791"/><span>naomh eile thar na hoileánaibh atá idir Torach & an tír</span>
<lb n="792"/><span>mhór.</span></p>
<lb n="793"/>
<lb n="794"/><p><span>Chuaidh an naomh ina dhiaidh sin ar an oileán, & shíl sé</span>
<lb n="795"/><span>áitughadh dheanamh ann, acht ní leigfeadh an té ar leis</span>
<lb n="796"/><span>an aít, i. Oilioll mac Baodháin dó é.  D'iarr Colm</span>
<lb n="797"/><span>air leithead a bhruit de'n oileán a thabhairt dó.  Thug.</span>
<lb n="798"/><span>Annsin do sgar Colm Cille a bhrat amach, & chlúduigh</span>
<lb n="799"/><span>sé an t-oileán go léir leis.  Nuair a chonnaic Oilioll</span>
<lb n="800"/><span>sin tháinig an-fhearg air, & thug sé amach cú nimhe bhí</span>
<lb n="801"/><span>aige, & sgaoil sé 'san naomhí, artheacht don choin chomh</span>
<lb n="802"/><span>fada leis an naomh, chuir seisean comhartha an Croiche</span>
<lb n="803"/><span>idir é féin agus í.  Níor tháinig sí níos goire dhó & fuair</span>
<lb n="804"/><span>sí bás ar an ngiodán sin.</span></p>
<lb n="805"/>
<lb n="806"/><p><span>Nuair chonnaic Oilioll sin, chaith sé é féin ar a ghlúinibh,</span>
<lb n="807"/><span>agus chreid sé i nDia & i gColm Cille.  Bhronn sé an t-oileán</span>
<lb n="808"/><span>air, agus rinne án naomh eaglais onórach ann.</span>
<lb n="809"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="810"/><p><span>BRIGHID.</span></p>
<lb n="811"/>
<lb n="812"/><p><span>NUAIR a bhí Brighid óg, timcheall na mbliadhanta 450</span>
<lb n="813"/><span>agus 460, bhíodh sí ág tabhairt aire do thíg a hathar.</span>
<lb n="814"/><span>Le grádh do Dhia thugadh sí déirce go leor do na bochtaibh</span>
<lb n="815"/><span>agus cé go mba taoiseach saidhbhir é Dubhthach, a hathair,</span>
<lb n="816"/><span>is beag nár thug sí a mhaoin ar fad uaithi mar dhéirc.</span></p>
<lb n="817"/>
<lb n="818"/><p><span>Chuir sin fearg ar Dhubhthach, agus thug sé a inghean</span>
<lb n="819"/><span>leis nó go ndíolfadh sé í le Dúnlaing, rí Laighean.</span>
<lb n="820"/><span>Ar theacht dó go dún an ríogh, d'fhág sé a chlaidheamh</span>
<lb n="821"/><span>'san gcarbad, an áit a raibh Brighid, chuaodh sé isteach</span>
<lb n="822"/><span>ag fiafruighe de'n rígh an gcethnnócadh sé a inghean</span>
<lb n="823"/><span>uaidh mar sheárbhfhóghantaidhe.</span></p>
<lb n="824"/>
<lb n="825"/><p><span>“Cad chuige a bhfuil tú ag díol t'inghine?” ars an rí.</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="826"/><p><span>“Gach nídh d'á mbeireann sí air,” adeir Dubhthach,</span>
<lb n="827"/><span>“tugann sí do na bochatibh é.”</span></p>
<lb n="828"/>
<lb n="829"/><p><span>“Tabhair chugainn í,” arsa Dúnlaing.</span></p>
<lb n="830"/>
<lb n="831"/><p><span>Chuaidh Dubhthach amach, agus ní fhaca sé a chlaidheamh</span>
<lb n="832"/><span>'san gcarbad.</span></p>
<lb n="833"/>
<lb n="834"/><p><span>“Cá bhfuil mo chlaidheamh?” adeir sé, le n'inghin.</span></p>
<lb n="835"/>
<lb n="836"/><p><span>“Thugas do dhuine bhocht é,” ar sise.</span></p>
<lb n="837"/>
<lb n="838"/><p><span>Tháinig fearg an domhain ar Dhubhthach.</span></p>
<lb n="839"/>
<lb n="840"/><p><span>“Cé an chiall duit a thabhairt do dhuine bhocht?”</span>
<lb n="841"/><span>adeir sé.</span></p>
<lb n="842"/>
<lb n="843"/><p><span>“Dá mbadh liom-sa thusa & gach a bhfuil agat, &</span>
<lb n="844"/><span>iarradh an Tighearna mo Dhia orm sibh, bhéarfainn sibh</span>
<lb n="845"/><span>uile go léir Dhó,” arsa Bhrighid.</span></p>
<lb n="846"/>
<lb n="847"/><p><span>“Ní fiú thú go ndíolfá an inghean soin,” adeir Dún-</span>
<lb n="848"/><span>laing, “ná ní fiú mise go gceannóchainn í, mar is</span>
<lb n="849"/><span>uaisle í os comhair Dé ná sinne,” agus thug sé claidheamh</span>
<lb n="850"/><span>eile do Dhubhthach i n-ionad a chinn féin.</span></p>
<lb n="851"/>
<lb n="852"/><p><span>Fuair Brighid cead ó n-a hathair, 'na dhiaidh sin, í</span>
<lb n="853"/><span>féin a thabhairt suas do Dhia agus do'n eaglais ar</span>
<lb n="854"/><span>fad.  Chuaidh sí go hEasbog MacAille a bhí 'na</span>
<lb n="855"/><span>chomhnaidhe ar thórainn na hIar-Mhidhe le go nglacfadh</span>
<lb n="856"/><span>sé í féin & triúr ban eile isteach mar mhnáibh</span>
<lb n="857"/><span>riaghalta.</span></p>
<lb n="858"/>
<lb n="859"/><p><span>Bhí sí, lá, ar aoidheacht i dtigh & d'éirigh le muinntir</span>
<lb n="860"/><span>an tighe go ndeachadar go léir amach, acht aon mhach</span>
<lb n="861"/><span>amháin a bhí balbh & ina chláiríneach.  Ní raibh a fhios ag</span>
<lb n="862"/><span>Brighid go raibh sé amhlaidh.  Annsin tháinig daoine</span>
<lb n="863"/><span>isteach ag iarraidh bídh.  D'fhiafruigh Brighid do'n ghasúr</span>
<lb n="864"/><span>cá raibh eochair na cuilne.  D'fhreagair an garsúr í,</span>
<lb n="865"/><span>agus dubhairt sé: “Tá a fhios agam cá bhfuil sí.”</span>
<lb n="866"/></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="867"/><p><span>“Éirigh,” arsa Brighid, “agus tabhair chugam í,” agus</span>
<lb n="868"/><span>d'éirigh sé ina sheasamh taréis a bheith ina chláiríneach dhó</span>
<lb n="869"/><span>roimhe sin, & rinne sé freastal ar na daoinibh.</span></p>
<lb n="870"/>
<lb n="871"/><p><span>D'iarr a hathair uirri, lá eile, dhul go Dúnlaing, rí</span>
<lb n="872"/><span>Laighean, agus an claidheamh do thug seisean do Dhubhthach</span>
<lb n="873"/><span>roimhe sin a fhágáil aige go bráth.  Chuaidh Brighid go</span>
<lb n="874"/><span>Dúnlaing, & ag doras an tighe tháinig fear chuici do </span>
<lb n="875"/><span>bhí ina mhogh ag an rígh.</span></p>
<lb n="876"/>
<lb n="877"/><p><span>“Dá saorfá mé ó'n rígh,” adeir sé, “bheinn imo</span>
<lb n="878"/><span>Chríostaidhe, & dhéanfainn seirbhís dhuit-se.”</span></p>
<lb n="879"/>
<lb n="880"/><p><span>Dubhairt Brighid: “Labhróchad ar do shon leis an</span>
<lb n="881"/><span>rígh.”  Chuaidh sí isteach, d'iarr sí ar an rígh an claidheamh</span>
<lb n="882"/><span>d'á hathair, agus saorsacht do'n mhogh.</span></p>
<lb n="883"/>
<lb n="884"/><p><span>“Cé air a dtiubhrainn sin duit?” adeir Dúnlaing.</span></p>
<lb n="885"/>
<lb n="886"/><p><span>“Má's áil leat é,” adeir Brighid, “gheobhair féin</span>
<lb n="887"/><span>na Flaithis tar éis do bháis, & beidh do chlann mhac ina</span>
<lb n="888"/><span>ríghtibh 'do dhiaidh go bráth.”</span></p>
<lb n="889"/>
<lb n="890"/><p><span>“Ó thárla nach bhfeicim na Flaithis,” adeir an rí,</span>
<lb n="891"/><span>“níl mé ag á iarraidh.  Maidir le mo chlainn mhac,</span>
<lb n="892"/><span>an té thiocfas imo dhiaidh, saothruigheadh sé dhó</span>
<lb n="893"/><span>féin.  Acht tabhair dham fad saoghail, & buaidh i</span>
<lb n="894"/><span>gcogadh ar Mhuinntir Néill, mar is minic cogadh</span>
<lb n="895"/><span>eadrainn.”</span></p>
<lb n="896"/>
<lb n="897"/><p><span>“Geobhaidh tú sin,” ar Brighid, agus fuair.  Leig sé</span>
<lb n="898"/><span>an mogh amach saor, & d'fhágaibh an claidheamh ag</span>
<lb n="899"/><span>Dubhthach.</span></p>
<lb n="900"/>
<lb n="901"/><p><span>Bhí deich gcath ar fhichid idir Dhúnlaing & Muinntir</span>
<lb n="902"/><span>Néill i n-Éirinn 'na dhiaidh sin, agus naoi gcath eile do</span>
<lb n="903"/><span>throid sé i n-Albain, agus bhuadhuigh sé iad go léir.  Tar</span>
<lb n="904"/><span>éis a bháis tháinig cogadh idir na Laighnigh & Muinntir</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="905"/><p><span>Néill arís; tigadh corp Dhúnlaing amach agus do</span>
<lb n="906"/><span>hiomchruigheadh é i n-aghaidh Chlainne Néill, & bhuadhuigh</span>
<lb n="907"/><span>na Laighnigh arís.</span></p>
<lb n="908"/>
<lb n="909"/><p><span>Uair eile, bhí buachaill ag foghluim i gcoláisde i </span>
<lb n="910"/><span>n-aice le Cill Dara an áit a raibh cealla Bhrighde.</span>
<lb n="911"/><span>Rith sé, lá, go deifreach thar Bhrighid.</span></p>
<lb n="912"/>
<lb n="913"/><p><span>“Cá rachair chomh luath soin?” adeir an naomh leis.</span></p>
<lb n="914"/>
<lb n="915"/><p><span>“Go Flaitheas,” ars an sgoláire go haereach.</span></p>
<lb n="916"/>
<lb n="917"/><p><span>“Badh mhaith liom-sa dhul leat,” adeir Brighid go</span>
<lb n="918"/><span>diadhanta,“ & déan urnaighthe ar mo shon ionnus go</span>
<lb n="919"/><span>dtiocfainn leat.”  Tháinig aithmhéala ar an sgoláire</span>
<lb n="920"/><span>mar gheall ar an bhfreagra gearr a thug sé uirri, &</span>
<lb n="921"/><span>dubhairt sé, “Guidh thusa ar mo shon-sa, ionnus go</span>
<lb n="922"/><span>rachainn-se ar neamh, agus guidhfead-sa ar do shon-sa</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="923"/><p><span>ionnus go dtiubhrá na mílte go flaitheas Dé leat.”</span></p>
<lb n="924"/>
<lb n="925"/><p><span>D'innis Brighid dó annsin go mbeadh sé ina shagart</span>
<lb n="926"/><span>fós, & go dtiubhradh sé cumaoineach dhi ar uair a báis.</span>
<lb n="927"/><span>Nuair a chuala sé sin, chuir sé láimhín ar a dheis-láimh le</span>
<lb n="928"/><span>í choingbheáil glan i gcomhnuidhe, & 'sé an t-ainm a bhí</span>
<lb n="929"/><span>air uaidh sin amach, Nainnidh Lámh-ghlan.</span></p>
<lb n="930"/>
<lb n="931"/><p><span>Tháinig dhá lobhar go dtí Brighid, lá, nó go leigheasadh</span>
<lb n="932"/><span>sí iad.  Dubhairt sí leo a chéile a nigheachán.  Nigh an</span>
<lb n="933"/><span>dara duine an chéad duine, & leigheas an nigheachán é.</span>
<lb n="934"/><span>Dubhairt sí annsin leis an gcéad duine an fear eile</span>
<lb n="935"/><span>a nigheachán, acht ní nighfeadh, & nigh sí féin an lobhar</span>
<lb n="936"/><span>eile, agus leigheasadh é.  “Airighim,” ars an chéad fhear</span>
<lb n="937"/><span>“teas imo chroiceann mar bheadh aithinneacha teineadh</span>
<lb n="938"/><span>ann,” agus do bhuail an galar arís é, ó mhullach a</span>
<lb n="939"/><span>chinn go bonn a chos, mar gheall ar a easumhlaidheacht.</span></p>
<lb n="940"/>
<lb n="941"/><p><span>Bhí Nainnidh Lámh-ghlan 'sa Róimh, nuair a tháinig</span>
<lb n="942"/><span>teachtaireacht ó neamh chuige go raibh Brighid ar</span>
<lb n="943"/><span>leabaidh an bháis, & go mba mhithid dó dhul ar ais le</span>
<lb n="944"/><span>cumaoineach a thabhairt di.  D'imthigh leis bog te, go</span>
<lb n="945"/><span>dtáinig sé go dtí an naomh i gCill Dara, & tar éis</span>
<lb n="946"/><span>cumaoineach a ghlacadh dhi ó Nainnidh, fuair sí bás ar</span>
<lb n="947"/><span>an gcéad lá de mhí na Féile Brighde 'sa mbliadhain 525.</span>
<lb n="948"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="949"/><p><span>X. — CLUAIN TAIRBH</span></p>
<lb n="950"/>
<lb n="951"/><p><span>'SÉ an congnamh bhí ag Brian Bórumha ar a thaoibh i</span>
<lb n="952"/><span>gCluain Tairbh : — fir Mhumhan agus fir Chonnacht &</span>
<lb n="953"/><span>fir Mhidhe.  Ní raibh aon mhuinighin aige as muinntir na</span>
<lb n="954"/><span>Midhe, mar bhíodar féin & na Gaill carthannach le n-a</span>
<lb n="955"/><span>chéile.  Mar sin féin, bhí togha na bhfear aige, fir áilne</span>
<lb n="956"/><span>uaisle lán de neart agus de ghaisge, chomh láidir le leomhain,</span>
<lb n="957"/><span>chomh beodha le beachain, chomh sgiobhtha le seabhac i</span>
<lb n="958"/><span>ndiaidh smólaigh.  Níor thug siad druim d'aon duine</span>
<lb n="959"/><span>riamh i dtroid, agus bhíodar i n-arm Bhriain, an treas fhear</span>
<lb n="960"/><span>a b'fhearr a rugadh i nÉirinn, do réir mar deir an sean-</span>
<lb n="961"/><span>chaidhe.  Bhí fonn orra troid faoi-sean, bhí sé chomh</span>
<lb n="962"/><span>huasal, chomh láidir, chomh glic, chomh fírinneach, chomh</span>
<lb n="963"/><span>diadhanta sin.</span></p>
<lb n="964"/>
<lb n="965"/><p><span>Ní raibh aon éadach catha aca le iad féin a chosaint</span>
<lb n="966"/><span>ar na buillíbh borba tháinig orra.  Bhí tuagh throm</span>
<lb n="967"/><span>ghéar ina láimh ag gach aon fhear aca, le lúireach an</span>
<lb n="968"/><span>Lochlannaigh a ghearradh, & claidheamh cruaidh le n-a</span>
<lb n="969"/><span>thaoibh.  Bhí freisin aige sleagh shleamhain, & cos chuill</span>
<lb n="970"/><span>innti, & beara bradacha nimhneacha le caitheamh.  Ní</span>
<lb n="971"/><span>raibh cóir chosanta ar bith aca, acht sgiath a bhí ar a</span>
<lb n="972"/><span>chiotóig ag gach aon fhear.</span></p>
<lb n="973"/>
<lb n="974"/><p><span>Is mór an congnamh bhí cruinn ag na Lochlannaighibh</span>
<lb n="975"/><span>an lá soin i gCluain Tairbh.  Tháinig sluagh mór chuca</span>
<lb n="976"/><span>ó oileánaibh na hAlban, Siograith as Insibh Orc, agus</span>
<lb n="977"/><span>sluagh leis, agus daoine í Insibh Cad, ó Mhanainn, ó Scí,</span>
<lb n="978"/><span>as Cinn Tíre Airir Gaedheal; tháinig Carlus & Eibric,</span>
<lb n="979"/><span>beirt mhac ríogh na Fraince, & Plat, laoch Lochlannach,</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="980"/><p><span>chuca.  Agus bhí Gaedhil leó, chomh maith céadna.  Bhí</span>
<lb n="981"/><span>Maolmórdha mac Mhurchadha, Rí Láighean, orra, agus</span>
<lb n="982"/><span>Baodán mac Dhúnlaing, Rí Iar-Laighean, Dúnlaing mac</span>
<lb n="983"/><span>Thuathail, Rí Life, agus tuilleadh d'uaislibh Laighean &</span>
<lb n="984"/><span>d'uaislibh Ó gCinnsealaigh leó.  'Siad na hairm a bhí</span>
<lb n="985"/><span>aca-san saighde le caitheamh as an láimh & as na</span>
<lb n="986"/><span>boghaibh mar a chéile, gaethe géara garbha, & claidhmhte</span>
<lb n="987"/><span>móra troma.  Bhí lúireacha orra a d'fholuigh iad ó cheann</span>
<lb n="988"/><span>go troigh.  Bhí an lóireach soin déanta d'iarann, nó</span>
<lb n="989"/><span>d'umha, agus í deas luighte orra, mar bheadh culaith éadaigh.</span>
<lb n="990"/><span>Ní thiocfadh tada thríthe-se, muna dtéigheadh buille</span>
<lb n="991"/><span>de thuaigh.</span></p>
<lb n="992"/>
<lb n="993"/><p><span>Bhí an dá shluagh annsin os comhair a chéile, ar pháirc</span>
<lb n="994"/><span>Chluana Tairbh, maidin Aoine an Chéasta, 'san mbliadhain</span>
<lb n="995"/><span>1014.  Bhí an rí féin, Brian, ina chábán, mar bhí sé ró-</span>
<lb n="996"/><span>aosta le dhul chun troda.  Bhí na Lochlannaigh agus a</span>
<lb n="997"/><span>gcól le fairrge aca, agus coillte go fairsing timcheall</span>
<lb n="998"/><span>ins gach uile áit.  Tá tighthe agus sráideanna indiu ann.</span></p>
<lb n="999"/>
<lb n="1000"/><p><span>Thosuigh an cath.  Rinne sluagh na nGaedheal ar a</span>
<lb n="1001"/><span>n-aghaidh go dtí na Danair, agus bhí an dá bhuidhin ag</span>
<lb n="1002"/><span>bualadh, ag treasgairt, ag leagan, & ag sáthadh a chéile</span>
<lb n="1003"/><span>chomh tiugh & d'fhéad siad é.  Ní gunnaí ná piléir a bhí</span>
<lb n="1004"/><span>ann mar tá anois, & b'éigean do gach fear seasamh ar</span>
<lb n="1005"/><span>aghaidh a námhad.  Chaith siad an lá sin ar fad i n-éadan</span>
<lb n="1006"/><span>a chéile.  Bhí sé ina thuile nuair a thosuigheadar, & ní</span>
<lb n="1007"/><span>raibh deireadh leis an ár go raibh sé ina thuile arís tráth-</span>
<lb n="1008"/><span>nóna.  Ghabh na Gaedhil de thuaightibh ina námhaid, agus</span>
<lb n="1009"/><span>de ghaethibh agus de shleaghannaibh; ghabh na Lochlannaigh</span>
<lb n="1010"/><span>de chlaidhmhtibh & d'airm eile ionnta-san, agus bhrúcht</span>
<lb n="1011"/><span>an fhuil amach ó gach aon taoibh ar gach aon duine tim-</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1012"/><p><span>cheall; chas an ghruag ar na tuaightibh, agus ba mhór an</span>
<lb n="1013"/><span>obair iad a réidhteach arís.  Fá dheireadh, is beag duine</span>
<lb n="1014"/><span>aca a d'aithin an duine eile.  Ní aithneóchadh an t-athair</span>
<lb n="1015"/><span>an mac ná an dearbhráthair an dearbhráthair eile, muna</span>
<lb n="1016"/><span>n-aithnigheadh sé a ghlór, bhíodar féin agus a gcuid éadaigh</span>
<lb n="1017"/><span>chomh smeartha, chomh salach sin, le fuil agus le allus.</span>
<lb n="1018"/><span>Acht 'siad na Gaedhil a bhí i n-uachtar tráthnóna.  Theich</span>
<lb n="1019"/><span>na Danair, agus ní raibh aon áit aca le teicheadh acht</span>
<lb n="1020"/><span>ar ais 'san bhfairrge.  Báitheadh a lán aca innti, &</span>
<lb n="1021"/><span>bhíodar ina sraith marbh ar an talamh tirm, chomh maith.</span></p>
<lb n="1022"/>
<lb n="1023"/><p><span>Ní raibh le Brian ina chábán acht aon ghiolla amháin</span>
<lb n="1024"/><span>le freastal air.  I dtús an lae d'ísligh sé ar a ghlúinibh,</span>
<lb n="1025"/><span>& thosuigh sé ag guidhe Dé.  An tráth a raibh céad go</span>
<lb n="1026"/><span>leith paidir ráidhte aige, d'fhiafruigh sé de'n ghiolla</span>
<lb n="1027"/><span>cé an chaoi a rabhadar ar gach taoibh.</span></p>
<lb n="1028"/>
<lb n="1029"/><p><span>“Tá siad measgtha go dlúith ina chéile,” ars an</span>
<lb n="1030"/><span>giolla, “agus iad ag gabháil de bhuillíbh i gcloignibh,</span>
<lb n="1031"/><span>i gcnámhaibh, & i mblaosgrachaibh a chéile.”</span></p>
<lb n="1032"/>
<lb n="1033"/><p><span>“Cionnus tá meirg Mhurchaidh?” adeir Brian.</span></p>
<lb n="1034"/>
<lb n="1035"/><p><span>D'fhreagair an giolla go raibh sí ina seasamh, agus</span>
<lb n="1036"/><span>mórán meirgí eile ina timcheall.  Shásuigh sin é.  D'ísligh</span>
<lb n="1037"/><span>sé arís ar a ghlúinibh, & dubhairt sé céad go leith eile</span>
<lb n="1038"/><span>paidir, & d'éirigh arís, & d'fhiafruigh cionnus do bhí an</span>
<lb n="1039"/><span>cath.  D'innis an giolla dhó.  Chuaidh Brian ar a ghlúinibh</span>
<lb n="1040"/><span>an tríomhadh huair, & chuir sé céad go leith eile paidir</span>
<lb n="1041"/><span>chun Dé.  D'éirigh sé annsin, agus cheistnigh sé an giolla</span>
<lb n="1042"/><span>an tríomhadh huair, cionnus do bhí an cath.  D'innis an</span>
<lb n="1043"/><span>giolla dhó go raibh bratach Mhurchaidh ar lár, agus na</span>
<lb n="1044"/><span>Danair buailte, & go mb'fhearr dhó féin éalódh agus a</span>
<lb n="1045"/><span>dhul imeasg na ngiollaí.</span>
<lb n="1046"/></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1047"/><p><span>“A dhe, a ghiolla,” arsa Brian, “ní deas é an</span>
<lb n="1048"/><span>teicheadh, & is feasach mé nach as an áit seo a rachas mé</span>
<lb n="1049"/><span>beó, mar tháinig Aoibheall na Craige Léithe chugam</span>
<lb n="1050"/><span>aréir, & d'innis sí dham go mairbheóchaidhe indiu mé.”</span>
<lb n="1051"/><span>Agus rinne sé a udhacht ar an láthair sin.</span></p>
<lb n="1052"/>
<lb n="1053"/><p><span>Níor bh'fada bhíodar ag comhrádh go bhfaca an giolla</span>
<lb n="1054"/><span>triúr fear ag déanamh orra.  D'innis sé do Bhrian é.</span></p>
<lb n="1055"/>
<lb n="1056"/><p><span>“Cé an saghas daoine iad?” ar an rí.</span></p>
<lb n="1057"/>
<lb n="1058"/><p><span>“Daoine glasa lomnochta,” ar an giolla.</span></p>
<lb n="1059"/>
<lb n="1060"/><p><span>“Is truagh sin,” ar an rí, “sin iad lucht na lúireach,”</span>
<lb n="1061"/><span>& d'éirigh sé, & tharraing sé chuige a chlaidheamh.  'Sé</span>
<lb n="1062"/><span>Bruadar an Lochlannach tréan, a bhí ann, agus beirt</span>
<lb n="1063"/><span>eile freis.  Tháinig siad isteach.</span></p>
<lb n="1064"/>
<lb n="1065"/><p><span>“Cing, Cing,” arsa duine aca, “is é seo an rí.”</span></p>
<lb n="1066"/>
<lb n="1067"/><p><span>“Ní hé,” ar Bruadar, “acht sagart uasal é.”</span></p>
<lb n="1068"/>
<lb n="1069"/><p><span>“Ach!” adeir an fear eile, “an rí mór, Brian, atá</span>
<lb n="1070"/><span>ann.”</span></p>
<lb n="1071"/>
<lb n="1072"/><p><span>D'iompuigh Bruadar ar Bhrian annsin, a thuagh ina</span>
<lb n="1073"/><span>láimh aige, & bhuail Brian é le n-a chlaidheamh.  Bhain sé an</span>
<lb n="1074"/><span>chos chlé ón nglúin de leis an iarraidh sin, agus an chos</span>
<lb n="1075"/><span>dheas ó'n trácht.  Mharbh Brianan dara fear a bhí le</span>
<lb n="1076"/><span>Bruadar, acht sgothadh an ceann de féin le buille</span>
<lb n="1077"/><span>de'n tuaigh.  Ba hí sin críoch Briain Bhorumha.</span>
<lb n="1078"/></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1079"/><p/>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1080"/><p><span>XI. — CATH CHNUIC AN ÁIR.</span></p>
<lb n="1081"/>
<lb n="1082"/><p><span>Is gearr go bhfacamar ag teacht,</span>
<lb n="1083"/><span>An taiseach Tailc ba chruaidh lámh;</span>
<lb n="1084"/><span>Níor umhluigh, is níor bheannuigh d'Fhionn,</span>
<lb n="1085"/><span>Acht iarras cath tar chionn a mhná.</span></p>
<lb n="1086"/>
<lb n="1087"/><p><span>Cuirimid deich gcéad 'na dháil,</span>
<lb n="1088"/><span>Do b'fhearr lámh i n-aimsir gleó;</span>
<lb n="1089"/><span>Duine díobh níor fhill tar 'ais,</span>
<lb n="1090"/><span>Gan tuitim re Tailc mac Treóin.</span></p>
<lb n="1091"/>
<lb n="1092"/><p><span>Do chuireamar ann is ba chóir a mhaoidheamh,</span>
<lb n="1093"/><span>Gan amhras Caoiltemac Rónáin;</span>
<lb n="1094"/><span>Deich gcéad sgiath gorm glas,</span>
<lb n="1095"/><span>Go n-a bhfearaibh cródha b'fheárr.</span></p>
<lb n="1096"/>
<lb n="1097"/><p><span>Deich gcéad taoiseach, naoi gcéad laoch,</span>
<lb n="1098"/><span>Bhí taobh ar thaoibh d'ar muinntir féin,</span>
<lb n="1099"/><span>Is, a Phádraic an chreidimh chruaidh,</span>
<lb n="1100"/><span>Sin ar theastuigh uainn de'n bhFéinn,</span>
<lb n="1101"/></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1102"/><p><span>Iarras Oscar cead ar hionn,</span>
<lb n="1103"/><span>Gidh doiligh liom é do luadh,</span>
<lb n="1104"/><span>Dul do chomhrac an laoich,</span>
<lb n="1105"/><span>An t-am do chonnaic díth na sluagh.</span></p>
<lb n="1106"/>
<lb n="1107"/><p><span>“Do geobair cead uaim,” ar Fhionn,</span>
<lb n="1108"/><span>“Gidh eagal liom do thuitim thríd;</span>
<lb n="1109"/><span>Éirigh is beir mo bheannacht leat,</span>
<lb n="1110"/><span>Cuimhnigh do ghail, is do ghnímh.”</span></p>
<lb n="1111"/>
<lb n="1112"/><p><span>Gluaiseas Oscar, an fear áigh,</span>
<lb n="1113"/><span>Ar a láimh níor cuireadh béim,</span>
<lb n="1114"/><span>An laoch calma do b'fearr lámh,</span>
<lb n="1115"/><span>Go ráinig sé Tailc nac Tréin.</span></p>
<lb n="1116"/>
<lb n="1117"/><p><span>“Tabhair aghaidh dhamh-sa féin,</span>
<lb n="1118"/><span>A Thailc mhic Tréin,” ar Oscar áigh,</span>
<lb n="1119"/><span>“Óir bainfead-sa dhíot do cheann,</span>
<lb n="1120"/><span>I ndíoghal na ndream so ghoin do lámh.”</span></p>
<lb n="1121"/>
<lb n="1122"/><p><span>“Dar do láimh-se, a Oscair áigh,</span>
<lb n="1123"/><span>Gidh buidheach dhíot bárd is bean,</span>
<lb n="1124"/><span>Beidh tú agam-sa 'nocht gan cheann,</span>
<lb n="1125"/><span>Is beidh an fear Fionn go leamh,”</span></p>
<lb n="1126"/>
<lb n="1127"/><p><span>Ar feadh chúig n-oidhche is chúig lá,</span>
<lb n="1128"/><span>Bhí an dís nar thláith ag gcleic,</span>
<lb n="1129"/><span>Gan biadh gan deoch, ar díth suain,</span>
<lb n="1130"/><span>Gur thuit Tailc le buaidh mo mheic.</span>
<lb n="1131"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1132"/><p><span>WII. — DIARMUID MAC MURCHADHA.</span></p>
<lb n="1133"/>
<lb n="1134"/><p><span>BHÍ sean-fhear i seomra i gcaisleán i bhFearna, agus é</span>
<lb n="1135"/><span>ina shuidhe go brónach ar aghaidh teineadh breagh.  Bhí</span>
<lb n="1136"/><span>a uillinn leagtha ar bhord aige, bos fá n-a leacain</span>
<lb n="1137"/><span>agus é ag breathnughadh síos 'san teine.  Bhí gruag</span>
<lb n="1138"/><span>fhada liath air, í ag tuitim síos ar a ghuaillibh.  Bhí an</span>
<lb n="1139"/><span>fear ina mhaoil.</span></p>
<lb n="1140"/>
<lb n="1141"/><p><span>D'árduigh sé a cheann i gcionn tamaill, & ghlaodh sé</span>
<lb n="1142"/><span>ar ghiolla.  Tháinig an giolla isteach, & sheas sé i n-aice</span>
<lb n="1143"/><span>leis.</span></p>
<lb n="1144"/>
<lb n="1145"/><p><span>“Cá bhfuil Murchadh? ars an sean-fhear.</span></p>
<lb n="1146"/>
<lb n="1147"/><p><span>“Tá sé ag fiadhach an tuirc ó mhaidin, a Rí Laighean,”</span>
<lb n="1148"/><span>ars an giolla.</span></p>
<lb n="1149"/>
<lb n="1150"/><p><span>“Cuir chugam Mac Lochlainn, d'éile,” ar an rí.  Leis</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1151"/><p><span>sin, d'imthigh an giolla amach, go ndeireadh sé le Mac</span>
<lb n="1152"/><span>Lochlainn, cisdeóir an ríogh, dul isteach chuighe.  Nuair</span>
<lb n="1153"/><span>d'imthigh an giolla amach, thosuigh an rí, Diarmud mac</span>
<lb n="1154"/><span>Murcada, ag caint leis féin:</span></p>
<lb n="1155"/>
<lb n="1156"/><p><span>“Ní leigfidh mise do na cléirchibh seo,” ar seisean.</span>
<lb n="1157"/><span>“éirghe imo mhullach ar fad.  Tá siad ag éirghe teann</span>
<lb n="1158"/><span>anois ó thárla go raibh mé géilleamhnach dhóibh féin agus</span>
<lb n="1159"/><span>do'n Mhordhach le fada, acht cuirfidh mise fá ndeara</span>
<lb n="1160"/><span>doibh nac mbeidh siad leat comh dána ná chomh teann &</span>
<lb n="1161"/><span>tá siad le leith-bhliadhain anuas.  Nach adhbhar báis is</span>
<lb n="1162"/><span>lae dhom é, i ndeireadh mo shaoghail thall, go bhfuil — ”</span></p>
<lb n="1163"/>
<lb n="1164"/><p><span>Ritheann an giolla isteach go hobann, agus deir sé :</span></p>
<lb n="1165"/>
<lb n="1166"/><p><span>“Tá Cathal mac Taidhg annso ag an doras, a Rí</span>
<lb n="1167"/><span>Laighean, agus uathbhás an domhain air; tá sgéala mór</span>
<lb n="1168"/><span>éigin aige dhuit.”</span></p>
<lb n="1169"/>
<lb n="1170"/><p><span>Cuireadh Cathal isteach & láib & guta go bun a chluaise</span>
<lb n="1171"/><span>air.  D'innis sé do'n rígh mar bhí an sluagh daoine ag</span>
<lb n="1172"/><span>teacht aniar dtuaidh ar an mbaile mór.  Ní rabhadar</span>
<lb n="1173"/><span>an tráth soin acht trí mhíle uatha, agus iad curtha fútha</span>
<lb n="1174"/><span>fá chomhair ná hoidhche.  D'fhiafruigh an rí go mí-fhoighdeach</span>
<lb n="1175"/><span>cé hiad a bhí ann, agus cé mhéad duine, tuairim.</span>
<lb n="1176"/><span>D'fhreagair Cathal go raibh feara Bhreifne, feara Mhidhe,</span>
<lb n="1177"/><span>Gaill Átha Cliath, agus iad go léir fó cheannas Thighear-</span>
<lb n="1178"/><span>náin Uí Ruairc.</span></p>
<lb n="1179"/>
<lb n="1180"/><p><span>“Cá bhfuil Murchadh, nó an freis a bhí tú?” ar Diarmuid</span></p>
<lb n="1181"/>
<lb n="1182"/><p><span>“'Sead, a rí,” arsa Cathal, “d'fan sé im o dhiaidh nó go</span>
<lb n="1183"/><span>bhfuigheadh sé fios go fírinnrach ar a líon agus a ngnó.”</span></p>
<lb n="1184"/>
<lb n="1185"/><p><span>“An raibh sé le aon mhoill a dhéanamh?”</span></p>
<lb n="1186"/>
<lb n="1187"/><p><span>“Uair nó dhó a cheap sé dhó féin, a rí.”</span>
<lb n="1188"/></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1189"/><p><span>“Déanfaidh sin an gnó,” ars an rí, nuair a chonnaic</span>
<lb n="1190"/><span>sé Mac Lochlainn chuige isteach.</span></p>
<lb n="1191"/>
<lb n="1192"/><p><span>“Tá na brútaighthe seo orainn arís, is cosmhail, &</span>
<lb n="1193"/><span>foireann láidir acá,” ars an rí.</span></p>
<lb n="1194"/>
<lb n="1195"/><p><span>“Cia hiad so, a rí?” ars an Lochlannach.</span></p>
<lb n="1196"/>
<lb n="1197"/><p><span>“An Ruarcach & a shluagh, feara Mhidhe agus Gaill Átha</span>
<lb n="1198"/><span>Cliath, cluinim,” arsa Diarmuid.  “Bhí mé len' fhiaf-</span>
<lb n="1199"/><span>ruighe dhíot fá mhuinntir Laoighse, acht fanaidís mar sin</span>
<lb n="1200"/><span>anois go mbeidh an ráigh seo thart, iad féin is a gcléir.</span>
<lb n="1201"/><span>Faoidh leat go beó, tapuigh an lá, agus bíodh gach uile</span>
<lb n="1202"/><span>nídh i gcóir i gcoinne na maidine.  Beidh Murchadh annso</span>
<lb n="1203"/><span>ar báillín beag, agus an cunntas go hiomlán aige</span>
<lb n="1204"/><span>fútha.”</span></p>
<lb n="1205"/>
<lb n="1206"/><p><span>Acht taréis neithe do chur i gcóir do Mhurchadh fá</span>
<lb n="1207"/><span>chomhair shluaigh an Ruárcaigh sin a raibh dh'á bharr aige.</span>
<lb n="1208"/><span>Tháinig siad-san anuas ar an mbaile i ndorchadas na</span>
<lb n="1209"/><span>maidne, & mharbhuigheadar gach uile fhear d'ar fhéach le</span>
<lb n="1210"/><span>bacainn a chur orra.  Fá dheireadh, rugadar ar an</span>
<lb n="1211"/><span>rígh, Diarmuid mac Murchadha, & thugadar os comhair</span>
<lb n="1212"/><span>Thighearnáin Uí Ruairc é.  Thug an Ruarcach mar bhreith</span>
<lb n="1213"/><span>air é dhíbirt as an tír amach, agus a mhac, Murchadh. chur</span>
<lb n="1214"/><span>mar rígh ina ionad.</span></p>
<lb n="1215"/>
<lb n="1216"/><p><span>Cuireadh Diarmuid mac Murchadha tar sáile an</span>
<lb n="1217"/><span>bhliadhain sin — 1166 — taréis aríoghacht a bhaint de, &</span>
<lb n="1218"/><span>a thabhairt d'á mhac.  D'imthigh seisean ar lorg ríogh</span>
<lb n="1219"/><span>Shasana, nó go bhfuigheadh sé congnamh uaidh-sean le n-a</span>
<lb n="1220"/><span>ríoghacht féin fhagháil ar ais arís.  Bhí rí Shasana 'san</span>
<lb n="1221"/><span>bhFrainc an uair sin, agus a dhóthain ar a aire, seachas</span>
<lb n="1222"/><span>congnamh a thabhairt d'fhear eile.  Acht dubháirt sé le</span>
<lb n="1223"/><span>Diarmuid labhairt le cuid d'á mhuinntir i Sasana, & má</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1224"/><p><span>thogair siad-san a dhul leis, nach gcuirfeadh sé féin aon</span>
<lb n="1225"/><span>bhacainn orra.  Tháinig Rí Laighean ar ais go Sasana ann-</span>
<lb n="1226"/><span>sin, & fuair sé eolas ar Iarla Strongbó, & ar cheathrar</span>
<lb n="1227"/><span>nó cúigear eile de thaoiseachaibh na Breataine Bige.</span>
<lb n="1228"/><span>Gheall sé dhóibh, dá dtiocaidís leis, agus é dul ar ais</span>
<lb n="1229"/><span>ina ríoghacht, go dtiubhradh sé talamh gan chíos dóibh</span>
<lb n="1230"/><span>an dá lá is mhairfidís, & go dtiubhradh sé a inghean mar</span>
<lb n="1231"/><span>mhnaoi & mar bhain-chéile do Strongbó féin, agus oighr-</span>
<lb n="1232"/><span>eacht a ríoghachta .i. ceart a bheith ina rígh taréis a bháis.</span></p>
<lb n="1233"/>
<lb n="1234"/><p><span>Bhí an margadh déanta ainnsin eatorra, & fá Bheal-</span>
<lb n="1235"/><span>taine, tháinig chomh maith le chúig céad fear anall go</span>
<lb n="1236"/><span>Conndae Locha gCarmain.  Bhí Diarmuid i bhfus rompa</span>
<lb n="1237"/><span>agus 500 fear bailighthe aige féin.  Bhuaileadar fó</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1238"/><p><span>bhaile Locha gCarmain, & ghabhadar é; chuadar as sin go</span>
<lb n="1239"/><span>Fearna, & ghabhadar é sin.  Fó'n am so bhí 3,000 fear ag</span>
<lb n="1240"/><span>Diarmuid, & d'éirigh sé teann postamhail mar gheall</span>
<lb n="1241"/><span>ar a bheith ina shean-áit féin aris.  Chuaidh sé go hOsraighe</span>
<lb n="1242"/><span>go gairid 'na dhiaidh sin le 3,000 fear & bhain sé sásamh</span>
<lb n="1243"/><span>de Mhac Giolla Pádraic, taoiseach na háite sin, fá</span>
<lb n="1244"/><span>rud éigin a rinne sé air, bliadhanta roimhe sin.</span></p>
<lb n="1245"/>
<lb n="1246"/><p><span>Fuair an t-Ard-rí — Ruaidhrí Ua Conchubhair — sgéala</span>
<lb n="1247"/><span>ar na neithibh seo, agus ghlaodh sé chuige ar a chuid comh-</span>
<lb n="1248"/><span>airleóiríbh go bhfeicidís céard do b'fhearr a dhéanamh.</span>
<lb n="1249"/><span>Chuaidh Ruaidhrí, & árm ina fhochair go Fearna, agus</span>
<lb n="1250"/><span>rinne sé socrughadh le Diarmuid mac Murchadha.</span>
<lb n="1251"/><span>Gheall Diarmuid dó nach dtiubhradh sé isteach níos mó</span>
<lb n="1252"/><span>do na Sasanaighibh, go ndíbreóchadh sé uaidh gach a raibh</span>
<lb n="1253"/><span>aige dhíobh, agus go n-admhóchadh sé Ruaidhrí bheith ina</span>
<lb n="1254"/><span>árd-rígh.  Acht ní raibh sé ag iarraidh acht am d'fhagháil</span>
<lb n="1255"/><span>le cur faoi go daingean.  An bhliadhain a bhí chugat chuir</span>
<lb n="1256"/><span>sé fios ar na Sasanaighibh arís & tháinig Strongbó</span>
<lb n="1257"/><span>& suas le míle go leith fear leis.  Tháinig sé i dtír i</span>
<lb n="1258"/><span>bPortláirge; chuir sé an haile sin fá n-a smacht i</span>
<lb n="1259"/><span>gceann trí la.  Chuaidh sé féin agus Diarmuid as sin</span>
<lb n="1260"/><span>go Baile Át Cliath, mar bhí seilbh ag Diarmuid cheana</span>
<lb n="1261"/><span>ar an mbaile sin.  “Diarmuid na nGall,” a thug</span>
<lb n="1262"/><span>na daoine air mar leasainm, mar is é an chéadfhear</span>
<lb n="1263"/><span>é a thug Sasanaigh anall go hÉirinn.  Fuair sé bás</span>
<lb n="1264"/><span>fá Bhealtaine an bhliadhain cheadna, “gan ola gan</span>
<lb n="1265"/><span>aithrige,” i mbaile Fearna.</span>
<lb n="1266"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1267"/><p><span>XIII. — TOMÁS MAC GEARAILT.</span></p>
<lb n="1268"/>
<lb n="1269"/><p><span>BA hé Gearóid óg Mac Gearailt do bhí i n-árdchean-</span>
<lb n="1270"/><span>nas na hÉireann 'san mbliadhain 1534.  Bhí a</span>
<lb n="1271"/><span>náimhde agá chur amach air go raibh sé ag déanamh éag-</span>
<lb n="1272"/><span>córa ar na daoinibh, agus ag braith ar leigean d'á</span>
<lb n="1273"/><span>ghaoltaibh glaodhach ar Rígh na Fraince le congnamh thabhairt</span>
<lb n="1274"/><span>dóibh fá'n tír a bhaint amach dóibh féin.  Cuireadh fios</span>
<lb n="1275"/><span>go hÉirinn air, agus, tar éis a mhac, Tomás, d'fhag-</span>
<lb n="1276"/><span>áil ina áit, d'imthigh lais go Lunndain.</span></p>
<lb n="1277"/>
<lb n="1278"/><p><span>Ba deacair an rud sgéala d'fhagháil i nÉirinn ó</span>
<lb n="1279"/><span>Lunndain an t-am soin.  Ní raibh litreacha chomh tiugh</span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1280"/><p><span>ná dh'á n-iomchur chomh sgiobtha agus tá siad indiu.</span>
<lb n="1281"/><span>Chuir náimhde na nGearaltach tásg amach gur cuireadh</span>
<lb n="1282"/><span>chun báis Gearóid óg Mac Gearailt i Lunndain.  Nuair</span>
<lb n="1283"/><span>a chuala Tomás an sgéala tháinig cuthach feirge air.</span>
<lb n="1284"/><span>Ní raibh sé acht bliadhain if fiche an tráth so.  Dubh-</span>
<lb n="1285"/><span>radh go raibh na Gearaltaigh go léir le cur i leathtaoibh,</span>
<lb n="1286"/><span>chomh maith le Gearóid.  Chuir sin buile thar cionn</span>
<lb n="1287"/><span>ar Thomás.  Thug sé leis a chuid fear go dtí seomra</span>
<lb n="1288"/><span>na comhairle, agus d'innis sé so na comhairleóiribh na</span>
<lb n="1289"/><span>sgéala bhí aige.</span></p>
<lb n="1290"/>
<lb n="1291"/><p><span>Bhí sé gléasta i bhfalluing agus i n-éadach na Comhairle;</span>
<lb n="1292"/><span>bhí a ghiollaí amach roimhe agus ar gach taobh dhe, giollaí</span>
<lb n="1293"/><span>eile ina dhiaidh, agus claidheamh na Comhairle ag fear an</span>
<lb n="1294"/><span>chlaidim.  Bhí uaisle & mór-uaisle le n-a chúl, & iad</span>
<lb n="1295"/><span>reid liomhtha le n-a chomhairle dhéanamh.</span></p>
<lb n="1296"/>
<lb n="1297"/><p><span>Labhair sé go teann fearamhail feargach — “Níor</span>
<lb n="1298"/><span>tháinig mise annso indiu,” ar sé, nuair a bhíodar ag</span>
<lb n="1299"/><span>déanamh áite dhó le suidhe ag ceann an bhuird, “le</span>
<lb n="1300"/><span>suidhe froibh-sé, ag glacadh comhairle libh, acht tháinig</span>
<lb n="1301"/><span>mé le hinnsint daoibh fá'n dúnmharbhadh do rinneadh</span>
<lb n="1302"/><span>thall i Lunndain, & céard tá fúm-sa a déanamh mar</span>
<lb n="1303"/><span>gheall air.”</span></p>
<lb n="1304"/>
<lb n="1305"/><p><span>D'éirigh Alan, Árdeasbog Bhaile Átha Cliáth, ina</span>
<lb n="1306"/><span>sheasamh agá cheistniughadh, agus ag déanamh iongantais</span>
<lb n="1307"/><span>de'n chosamhlacht a bhí ar Thomás.</span></p>
<lb n="1308"/>
<lb n="1309"/><p><span>“Tá tú ag leigean ort féin,” ar Tomás, “nach</span>
<lb n="1310"/><span>bhfuil a fhios agat go ndearnadh dúnmharbhadh ar m'athair</span>
<lb n="1311"/><span>— ”</span></p>
<lb n="1312"/>
<lb n="1313"/><p><span>“Dúnmharbhadh!” adeir siad go léir, & iongantas an</span>
<lb n="1314"/><span>an domhain orra.</span>
<lb n="1315"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1316"/><p><span>“Seadh,” ar seisean, ag labhairt leis an árd-easbog</span>
<lb n="1317"/><span>“go ndearnadh dúnmharbhadh go héagcórach & go feall-</span>
<lb n="1318"/><span>tach ar m'athair, & gur tusa an fealltóir, tú féin &</span>
<lb n="1319"/><span>foireann eile atá leat.”</span></p>
<lb n="1320"/>
<lb n="1321"/><p><span>Chomh luath & chuala fir an Ghearaltaigh gur cuireadh</span>
<lb n="1322"/><span>Gearóid chun báis, táinig fearg & olc orra, & ritheadar</span>
<lb n="1323"/><span>isteach, a gclaidhmhte ina lámhaibh aca, ag easgainidhe &</span>
<lb n="1324"/><span>ag luadh na mionn go mbainfidís sásamh amach de'n</span>
<lb n="1325"/><span>té ba cionntach le bás Ghearóid.  Sheas Alan suas le</span>
<lb n="1326"/><span>labhairt, agus d'éirigh Crómair, Árd-easbog Árda Mhacha,</span>
<lb n="1327"/><span>le labhairt ar son an Ghearaltaigh.  Labhair Alan, &</span>
<lb n="1328"/><span>bhí sé ag rádh nach raibh Gearóid díleas d'á rígh, acht bhí</span>
<lb n="1329"/><span>dearbhráthair do Ghearóid, Oilibhéar, i láthair, & bhréag-</span>
<lb n="1330"/><span>nuigh seisean Alan.  Leis sin d'iompuigh Tomás ar a</span>
<lb n="1331"/><span>sháil, rug sé greim ar chlaidheamh na Comhairle ó'n bhfear</span>
<lb n="1332"/><span>a raibh sé aige, agus shiubhail sé suas go dtí an bord.</span></p>
<lb n="1333"/>
<lb n="1334"/><p><span>“Seo,” ar seisean, “cuireadh m'athair chun báis mar</span>
<lb n="1335"/><span>gheall ar bhréagaibh éigin a cuireadh air, agus tháinig mé</span>
<lb n="1336"/><span>annso le rádh go bhfuilim ar tí sásamh do bhaint amach</span>
<lb n="1337"/><span>mar gheall air.  Acht, mar sin féin, ní bheidh sé go deo</span>
<lb n="1338"/><span>le rádh go ndearnamar an troid seo do thosughadh gan</span>
<lb n="1339"/><span>í fhuagairt mar dhéanfadh laochraidh & daoine uaisle.</span>
<lb n="1340"/><span>Ní'l aon ghnó de'n chlaidhechmh seo agam feasta, acht</span>
<lb n="1341"/><span>gheobhad gnó de mo chlaidheamh féin.  Ní cara do rígh</span>
<lb n="1342"/><span>Shasana anois mé, acht námha, agus is gearr go mbeidh</span>
<lb n="1343"/><span>a fhios ag an saoghal láimhe gur tíoránach bréagach</span>
<lb n="1344"/><span>bradach mí-chríostamhail é an fear soin.  Glacaidh an</span>
<lb n="1345"/><span>claidheamh so.”</span></p>
<lb n="1346"/>
<lb n="1347"/><p><span>Bhí Niall Ruadh Ua Cinnéide, bárd an Ghearaltaigh,</span>
<lb n="1348"/><span>i láthair, & “Crom a bú!” ar seisean.  Annsin chan sé</span></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1349"/><p><span>rann nó dhó ag moladh Thomáis na Falluinge Síoda,</span>
<lb n="1350"/><span>Árd-rí Éireann.  Sin é an leasainm do bhí ar Thomás, &</span>
<lb n="1351"/><span>tugadh air é, mar gheall ar gur éadaigh síoda is mó</span>
<lb n="1352"/><span>do chaitheadh sé.  Acht níor thaithnigh sé le n-a cháirdibh go</span>
<lb n="1353"/><span>raibh an Gearaltach chomh ceann-dána soin, cé go ndar</span>
<lb n="1354"/><span>leo go raibh siocair a dhóthain aige.  Cheap siad go</span>
<lb n="1355"/><span>mb'fhearr dhó an réidhteach a ghlacadh, & bhí Crómair, an</span>
<lb n="1356"/><span>t-Árd-easbog, ag iarraidh foighid a chur ann.  Chinn sé</span>
<lb n="1357"/><span>air.  Bhí Tomás splanncuighthe.</span></p>
<lb n="1358"/>
<lb n="1359"/><p><span>“Go raibh maith agat,” adeir sé, “acht ní comhairle</span>
<lb n="1360"/><span>atá uaim.  Má's ceart dom cuimhniughadh ar mo rígh,</span>
<lb n="1361"/><span>is cirte ná soin dom cuimhniughadh ar m'athair.  Go</span>
<lb n="1362"/><span>raibh míle maith agat ar son do chomhairle; tá mise</span>
<lb n="1363"/><span>gabhtha le cibé céard tá ag Dia fá mo chomhair, & muna'</span>
<lb n="1364"/><span>leat an claidheamh so do ghlacadh uaim, seo agaibh</span>
<lb n="1365"/><span>dhaoibh é féin agus an meas do bhí agam ar bhur máigh-</span>
<lb n="1366"/><span>istir.”</span></p>
<lb n="1367"/>
<lb n="1368"/><p><span>Leis sin chaith sé an claidheamh de thuairt le n-a dhá</span>
<lb n="1369"/><span>láimh ar an mbord aca, & strachaill sé dhe anuas</span>
<lb n="1370"/><span>éadaigh na Comhairle.  Craitheadh an bord, léim an</span>
<lb n="1371"/><span>claidheamh i n-áirde agus chuir an torann & an gníomh sin</span>
<lb n="1372"/><span>sgannradh & eagla ar a raibh do láthair.  Bhí uathbhás</span>
<lb n="1373"/><span>ar lucht na Comhairle nuair a chonnacadar é, & a mhuin-</span>
<lb n="1374"/><span>ntir féin ag gáir-mhaoidheamh leis.</span></p>
<lb n="1375"/>
<lb n="1376"/><p><span>Nuair a bhí sin déanta aige & dubhshlán an ríogh</span>
<lb n="1377"/><span>tugtha os áird, bhí a náimhde sáata.  Bhíodar ag súil go</span>
<lb n="1378"/><span>ndéanfadh sé an cleas céadna soin, nó cleas mar é, &</span>
<lb n="1379"/><span>is uime do chuireadar na bréaga ar bun ó thús, mar ba</span>
<lb n="1380"/><span>bhréaga iad.  Bhí Gearóid Mac Gearailt beó beathadhach,</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1381"/><p><span>cé go raibh sé fá ghlas i Luinndan i n-imtheacht an ama</span>
<lb n="1382"/><span>so.</span></p>
<lb n="1383"/>
<lb n="1384"/><p><span>XIV. — RUAGADH NA NGAEDHEAL.</span></p>
<lb n="1385"/>
<lb n="1386"/><p><span>BA bhrónach an sgéal do bhí le n-aithris ag Clainn na</span>
<lb n="1387"/><span>nGaedheal i gCúige Mumhan 'san mbliadhain 1585.</span>
<lb n="1388"/><span>Bhí an tír sgriosta ag na Sasanaighibh.  Mharbh siad fir,</span>
<lb n="1389"/><span>mná, agus páisdí, go dtí na sean-daoine féin, ionnus</span>
<lb n="1390"/><span>go ndíbreóchaidís iad, & go gcuirfidís as an mbealach</span>
<lb n="1391"/><span>iad.  Bhíodar ag iarraidh an talamh bheith aca féin.  Ní</span>
<lb n="1392"/><span>raibh íseal ná uasal, bocht ná saidhbhir le fágáil ann</span>
<lb n="1393"/><span>gan díbirt.</span>
<lb n="1394"/></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1395"/><p><span>Sheas na Gearaltaigh ar thaobh na nGaedheal; fuair</span>
<lb n="1396"/><span>duine aca congnamh ó'n bPápa, agus tar éis troid</span>
<lb n="1397"/><span>thréan do dhéanamh i gCiarraighe, an áit a dtáinig an</span>
<lb n="1398"/><span>congnamh i dtír ó'n Róimh, buaileadh iad.  Ghlaodh an</span>
<lb n="1399"/><span>t-uachtarán do bhí ar Chúigeadh Mumhan chuige gach a raibh</span>
<lb n="1400"/><span>umhal do'n tSasanach le dul i n-arm, agus tháinig an-</span>
<lb n="1401"/><span>bhuidhean fear chuige.  Bhí fhios aige go gcaithfeadh</span>
<lb n="1402"/><span>Iarla na nGearaltach — an Gaedheal ba mhó le rádh 'san</span>
<lb n="1403"/><span>gcúigeadh, dul leis nó i n'aghaidh.  Bhí a bheirt dear-</span>
<lb n="1404"/><span>bhráthar ar thaobh na nGaedheal, agus chuaidh seisean ar an</span>
<lb n="1405"/><span>taobh chéadna.</span></p>
<lb n="1406"/>
<lb n="1407"/><p><span>I ndeireadh foghmhair tháinig foireann Spáinneach &</span>
<lb n="1408"/><span>Eadáileach isteach 'san áit chéadna a dtainig an dream</span>
<lb n="1409"/><span>eile roimhe sin.  Chuireadar fútha i ndún annsin, mar</span>
<lb n="1410"/><span>bhí airgead & gunnaí de chabhair aca, agus bhí tuilleadh</span>
<lb n="1411"/><span>le teacht.  Tháinig na</span>
<lb n="1412"/><span>Sasanaigh orra, agus</span>
<lb n="1413"/><span>bhí sé ina throid, gan</span>
<lb n="1414"/><span>mhoill.  D'iarr lucht</span>
<lb n="1415"/><span>an dúna cáirde, tar</span>
<lb n="1416"/><span>éis a bheith trí lá ag</span>
<lb n="1417"/><span>troid.  Gheall na Sasanaigh go sgaoilfidís bóthar leó</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1418"/><p><span>gan aon dochar a dhéanamh dhóibh, act a ngunnaí a lea-</span>
<lb n="1419"/><span>gan uatha.  Leag, agus mharbh na Sasanaigh gach uile</span>
<lb n="1420"/><span>dhuine aca, agus sagart do bhí ina measg. Chrochadar</span>
<lb n="1421"/><span>na mná.</span></p>
<lb n="1422"/>
<lb n="1423"/><p><span>Bhíodhg na Gaedhil arís as an nua, taréise sin.  Thuig</span>
<lb n="1424"/><span>na Gaill anois nach dtiocfadh aon mhaitheas as an ár</span>
<lb n="1425"/><span>so, agus d'fhuagradar síothcháin agus maitheamhnas do</span>
<lb n="1426"/><span>gach uile dhuine acht d'Iarla na nGearaltach amháin.  Bhí</span>
<lb n="1427"/><span>bunáilte a chuid fear marbh; bhíodar ina dhiaidh féin,</span>
<lb n="1428"/><span>mar bheidís i ndiaidh bheithidheach éigcéill, agus eisean ag</span>
<lb n="1429"/><span>dul i bhfolach orra.  Tháinig siad air, fá dheireádh, i </span>
<lb n="1430"/><span>n-aice Thráighlí, agus mharbh siad é; chuireadar a</span>
<lb n="1431"/><span>chloigeann anonn go Lunndain, agus cuireadh ar spíle</span>
<lb n="1432"/><span>ar Dhroichead Lunndain é.</span></p>
<lb n="1433"/>
<lb n="1434"/><p><span>Bhí an bealach réidh anois le foireann nua do chur</span>
<lb n="1435"/><span>isteach ar thalamh na Mumhan.  Rinne na Gaill dlighe</span>
<lb n="1436"/><span>go raibh a gcuid talmhan caillte ag na Gearaltaigh, &</span>
<lb n="1437"/><span>ag seacht bhfichid fear d'á gcongantóiribh.  Roinneadh</span>
<lb n="1438"/><span>an talamh soin ar na Gallaibh.  Chaithidís dhá phinginn nó</span>
<lb n="1439"/><span>trí pinginne an t-acra d'íoc air, & tunóntaí thabhairt</span>
<lb n="1440"/><span>as Sasana agus as Albain a chuirfeadh fútha ann, acht</span>
<lb n="1441"/><span>ní raibh cead aca aon Ghaedheal amháin do ghlacadh isteach,</span>
<lb n="1442"/><span>ar fhaitchíos go ndéanfaidís áitreabh ann arís.</span></p>
<lb n="1443"/>
<lb n="1444"/><p><span>Acht ní raibh aon mhaith ann.  Chuir siad féin an-droch-</span>
<lb n="1445"/><span>cháil ar an tír, agus ní thiocfadh na Sasanaigh anall, le</span>
<lb n="1446"/><span>heagla nach ndéanfaidís aon tsocrughadh ann.  Tháinig</span>
<lb n="1447"/><span>mathshluagh aca, acht chuaidh cuid aca ar ais arís.  I n-áit</span>
<lb n="1448"/><span>20,000 Sasanach do bheith aca, mar cheapadar, b'éigean</span>
<lb n="1449"/><span>dóibh an chuid ba mhó de'n talamh d'fhágáil bán, nó na</span>
<lb n="1450"/><span>Gaedhil do leigean ar ais.  Bhí siad-san — an méid</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1451"/><p><span>díobh a d'fhan beó — ar fud na gcnoc agus na gcoillte</span>
<lb n="1452"/><span>fós, sáidhte i sgailpreachaibh agus i n-áiteachaibh a</span>
<lb n="1453"/><span>bhfuighidís fosgadh ó'n doininn agus ó'n ngairbhthean.</span>
<lb n="1454"/><span>Ruaigeadh as a gcuid talta féin iad, agus luath nó</span>
<lb n="1455"/><span>mall, bhuailfidís buille eile ar a son.  Ghlac na Gaill</span>
<lb n="1456"/><span>leo, ó thárla nár fhéadadar a malairt d'fhagháil, agus</span>
<lb n="1457"/><span>sin é an bealach a dtáinig cuid de na hÉireannaighibh</span>
<lb n="1458"/><span>ar ais ina mbailtibh féin arís.</span></p>
<lb n="1459"/>
<lb n="1460"/><p><span>Mar sin féin, ní raibh cead aca, do réir an dlighe,</span>
<lb n="1461"/><span>filleadh.  Bhí cead ag na Gallaibh iad do marbhughadh</span>
<lb n="1462"/><span>mar mharbhócháidís sionnaigh nó bruic.  Ní fhéadfaidís</span>
<lb n="1463"/><span>díol ná ceannach a dhéanamh, oideachas do thabhairt d'á</span>
<lb n="1464"/><span>gcloinn, a gcreideamh féin ná sórt luach airgid de</span>
<lb n="1465"/><span>mhaoin ar bith do bheith aca.  Rinneadh an dlighe na</span>
<lb n="1466"/><span>n-aghaidh ar gach uile chor, agus ba bheag an dochar</span>
<lb n="1467"/><span>dhóibh, dá mbeidís gan an droch-shaoghal úd do shárughádh.</span>
<lb n="1468"/></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="1469"/><p><span>XV. — AN CAT GLAS.</span></p>
<lb n="1470"/>
<lb n="1471"/><p><span>Ní raibh cat chomh breagh leis i gClár Luirc aoibhinn.</span>
<lb n="1472"/><span>Ná a shamhail le fagháil ó thráth na díleann;</span>
<lb n="1473"/><span>Bhí croidheamail laidir áluinn gníomhach,</span>
<lb n="1474"/><span>Is monuar go bráth mo pháinteach claoidhte.</span></p>
<lb n="1475"/>
<lb n="1476"/><p><span>Níor dhíon do'n ghall-luich poll ná áirse</span>
<lb n="1477"/><span>Ar teact na Samhna ná i n-am an cháithte;</span>
<lb n="1478"/><span>Da maireadh Mathghamhain, budh rogha léi bás d'fhagháil,</span>
<lb n="1479"/><span>Is anois ó's fann é, foghailfidh m'árus.</span></p>
<lb n="1480"/>
<lb n="1481"/><p><span>Ní raibh go feasach a shamhail i gClár Luirc;</span>
<lb n="1482"/><span>Do sheinneadh crónán comh binn le cláirsigh;</span>
<lb n="1483"/><span>Do bréagad leinbh is daoine ársa;</span>
<lb n="1484"/><span>Is do thugad cearc uisge go minic chum Máire.</span></p>
<lb n="1485"/>
<lb n="1486"/><p><span>Do thugadh an treadhnach isteach ó'n móin leis;</span>
<lb n="1487"/><span>Do thugadh ó'n sgairt an lon 's an smólach;</span>
<lb n="1488"/><span>Do thugadh an creabar is an gabhairín reóidh leis,</span>
<lb n="1489"/><span>Is breac ó'n linn, nídh nár dhóigh libh.</span></p>
<lb n="1490"/>
<lb n="1491"/><p><span>Do thugadh an míol muighe isteach ar nóin leis,</span>
<lb n="1492"/><span>Is an páinteach coinín as goirtín Dhomhnaill.</span>
<lb n="1493"/><span>Na gealbhain tighe as díon an tseomra,</span>
<lb n="1494"/><span>Is an chuaichín binn a chlaoidh níor mheón leis.</span></p>
<lb n="1495"/>
<lb n="1496"/><p><span>Do thugadh ó'n móin an mionnán aeir leis.</span>
<lb n="1497"/><span>An pilibín míog 's an shaoileann ghléigeal,</span>
<lb n="1498"/><span>Na cearca fraoich, de dhruim an tsléibhe.</span>
<lb n="1499"/><span>Is de'n cheirsig reimhir do ghníodh a bhéile.</span>
<lb n="1500"/></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="1501"/><p><span>Do bhréagadh go minic an leanbh dob' óige,</span>
<lb n="1502"/><span>Le crónán milis do seinneadh mar cheol chrot,</span>
<lb n="1503"/><span>Ba chlisde bheireadh ar imeall a chótha,</span>
<lb n="1504"/><span>D'á tharraing ó'n teinidh, ar eagla a dhóighte.</span></p>
<lb n="1505"/>
<lb n="1506"/><p><span>Is lúthmar tapaidh do preabadh i n-áirde,</span>
<lb n="1507"/><span>Ar bharr crainn ubhaill & thugadh siocán as,</span>
<lb n="1508"/><span>Do thugadh go minic leis lacha nó bárdal,</span>
<lb n="1509"/><span>Feadóigín mhilis is pitrisg áluinn.</span></p>
<lb n="1510"/>
<lb n="1511"/><p><span>Ba dheas é a cheann 's a chealltar gleóite,</span>
<lb n="1512"/><span>Ba dheas í a gheannc 's a ghreann féasóige,</span>
<lb n="1513"/><span>Ba dheas a dhrom 's a chom ba chórach,</span>
<lb n="1514"/><span>'S a mhása teann chomh sleamhain le hómra.</span></p>
<lb n="1515"/>
<lb n="1516"/><p><span>SÉAMUS Ó CAOINDEALBHÁIN.</span>
<lb n="1517"/><span>DO CHAN.</span></p>
<lb n="1518"/>
<lb n="1519"/><p><span>(San mbliadhain 1813 do chum Séamus an dán ar “Eachtra</span>
<lb n="1520"/><span>an Chait.”  Bhí sé 'na chomhnuidhe an uair sin i n-Eatharlach i</span>
<lb n="1521"/><span>gConndae Thiobrad Árann.  I n-Irisleabhar an Gaedhilge</span>
<lb n="1522"/><span>do bhí an méid seo thuas de'n dán.)</span>
<lb n="1523"/></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="1524"/><p><span>XIV. — BÉAL AN ÁTHA BUIDHE.</span></p>
<lb n="1525"/>
<lb n="1526"/><p><span>SÉ Aodh Ó Néill, flaith Thíre Eoghain, an fear is mó a</span>
<lb n="1527"/><span>chuir imnidhe ar mhuinntir Shasana i n-Éirinn 'san</span>
<lb n="1528"/><span>mbliadhain 1589.  Níor bh' iongnadh dhóibh sin, mar bhí</span>
<lb n="1529"/><span>rún aige a ghreim a choingbheáil ar a chuid maoine féin</span>
<lb n="1530"/><span>i gcúigeadh Uladh, agus bhí rún ag na Sasanaighibh an</span>
<lb n="1531"/><span>mhaoin sin a bhaint de.</span></p>
<lb n="1532"/>
<lb n="1533"/><p><span>Bhí port nó daingean láidir déanta aca ar an</span>
<lb n="1534"/><span>Abhainn Mhóir, chúig mhíle ó thuaidh d'Árd Mhacha.  Is le</span>
<lb n="1535"/><span>iad féin a chosaint a bhí an teach láidir seo déanta</span>
<lb n="1536"/><span>aca, agus bhí 300 fear aca ann, an t-am so.  Níor</span>
<lb n="1537"/><span>thaithnigh le Ó Néill iad-san a bheith chomh gar sin dó,</span>
<lb n="1538"/><span>agus d' ionnsuigh sé iad le hiad a chur as.  Acht bhí</span>
<lb n="1539"/><span>siad ar sgáth na mballaí agus chinn sé air iad a dhíbirt.</span>
<lb n="1540"/><span>Acht d' fhágaibh sé fir ag faire an phuirt, agus dubhairt</span>
<lb n="1541"/><span>sé leo gan duine ná blas bídh a leigean isteach, ná</span>
<lb n="1542"/><span>duine leigean amach uatha.</span></p>
<lb n="1543"/>
<lb n="1544"/><p><span>Chaitheadar tamall mar sin, acht fá dheireadh, bhí a</span>
<lb n="1545"/><span>gcuid bídh caithe ag lucht an phuirt, & theann an</span>
<lb n="1546"/><span>t-ocras leo.  Ní fhuair siad dadadh isteach, agus,</span>
<lb n="1547"/><span>nuair a bhí an bheatha ithte aca, b'éigin dóibh na capaill</span>
<lb n="1548"/><span>a mharbhughadh agus a n-ithe.</span></p>
<lb n="1549"/>
<lb n="1550"/><p><span>Chuala na Gaill i mBaile Atha Cliath go raibh na fir</span>
<lb n="1551"/><span>seo ag fagháil bháis leis an ocras, agus chuir siad</span>
<lb n="1552"/><span>amach 5,000 saighdiúr, agus Énrí Beging mar thaoiseach</span>
<lb n="1553"/><span>orra, le beatha thabhairt isteach go dtí na saighdiúir a</span>
<lb n="1554"/><span>bhí 'san bport.  Tháinig na 5,000 fear so chomh fada</span>
<lb n="1555"/><span>le Árd Mhacha, agus, nuair a bhí a sgíth leigthe aca,</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="1556"/><p><span>thug Beging amach iad agus roinn sé iad.  Chuir sé</span>
<lb n="1557"/><span>dhá fhoirinn i dtosach, dhá fhoirinn eile sgathadh ina</span>
<lb n="1558"/><span>ndiaidh, & foireann eile ar deireadh.  D'innis sé dhóibh</span>
<lb n="1559"/><span>cé an bóthar a dtiocfaidís agus céard a dhéanfadh</span>
<lb n="1560"/><span>siad.</span></p>
<lb n="1561"/>
<lb n="1562"/><p><span>Chomh luath is chuala Aodh Ó Neill go raibh na Gaill</span>
<lb n="1563"/><span>ag teacht air chomh láidir sin, chruinnigh sé féin cong-</span>
<lb n="1564"/><span>namh.  Tháinig Aodh Ruadh Ó Domhnaill agus laochraidh</span>
<lb n="1565"/><span>Thíre Chonaill go dtí é, Mag Uidhir agus a mhathshluagh</span>
<lb n="1566"/><span>féin, & Mac Domhnaill na hAlban Ó Ghleanntaibh</span>
<lb n="1567"/><span>Aontruim.  Bhí sgata áluinn fear aige, agus maidin</span>
<lb n="1568"/><span>an lae a dtáinig Beging amach ó Árd Mhacha, bhailigh an</span>
<lb n="1569"/><span>Niallach a arm féin & labhair sé féin & Aodh Ruadh</span>
<lb n="1570"/><span>leo.</span></p>
<lb n="1571"/>
<lb n="1572"/><p><span>“A dheagh-mhuinntir,” adeir Aodh O Néill, “ná bíodh</span>
<lb n="1573"/><span>eagla ná faitchios oraibh indiu mar gheall ar na</span>
<lb n="1574"/><span>hairm aisteacha, ná na héadaigh iongantacha atá ar na</span>
<lb n="1575"/><span>Gallaibh, mar gheall ar a ngleó ná a bhfothrom, ná an</span>
<lb n="1576"/><span>méid díobh atá ann.  Is sár-chinnte gurab iad-san a</span>
<lb n="1577"/><span>bheas buailte indiu.  Is ar thaoibh na fírinne atá sibh-</span>
<lb n="1578"/><span>se, acht tá siad-san ar thaoibh na bréige.  Tá siad ag</span>
<lb n="1579"/><span>iarraidh breith oraibh, sibh a chur i bpríosón agus sibh a</span>
<lb n="1580"/><span>chrochadh, agus bhur n-éadáil dílis féin a ghoid uaibh.</span>
<lb n="1581"/><span>An leígfidh sibh dhóibh sin a dhéanamh?”</span></p>
<lb n="1582"/>
<lb n="1583"/><p><span>Iad-san. — “Ní leigfidh, ní leigfidh, go héag!”</span></p>
<lb n="1584"/>
<lb n="1585"/><p><span>Ó Néill. — “Tá arm mór aca indiu agus ní mór</span>
<lb n="1586"/><span>dhaoibh bacainn a chur orra.”</span></p>
<lb n="1587"/>
<lb n="1588"/><p><span>Gháir na Gaedhil, dá mbeadh an oiread agus an</span>
<lb n="1589"/><span>oiread eile aca ann, nach bhfágfaidís féin an áit beo</span>
<lb n="1590"/><span>nó go mbeadh na Gaill buailte.</span>
<lb n="1591"/></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="1592"/><p><span>Ba cumhang eachrannach an bealach ina ndeacha na</span>
<lb n="1593"/><span>Gaill ó Árd Mhacha go dtí an Abhainn Mhór.  Bhí sgeacha</span>
<lb n="1594"/><span>ar gach aon taoibh de'n tslighe agus tomacha & coillte</span>
<lb n="1595"/><span>agus ghearr na Gaedhil clais mhór leathan dhoiain</span>
<lb n="1596"/><span>treasna an bhóthair.  Rinneadar an chlais an gach aon</span>
<lb n="1597"/><span>taoibh de'n bhóthar freisin, ionnus go raibh sí míle ar</span>
<lb n="1598"/><span>fad 'sa deireadh, & a lár treasna an bhóthair .i. leath </span>
<lb n="1599"/><span>mhíle dhi ar taoibh & leath mhíle dhi ar an taoibh eile de'n</span>
<lb n="1600"/><span>bhóthar.  Ní raibh sí i bhfad ó'n Abhainn Mhóir aca, agus</span>
<lb n="1601"/><span>chuir Ó Néill cuid d'á arm i gcoill ar bhruach an</span>
<lb n="1602"/><span>bhóthair, roimh na Sasanaighibh.  Chuir sé foireann eile</span>
<lb n="1603"/><span>fear i gcoill ar an taoibh eile de'n bhóthar, níos goire</span>
<lb n="1604"/><span>arís do'n chlaise.  Bhí mathshluaigh eile le taoibh na</span>
<lb n="1605"/><span>clasach aige, & an clais idir iad féin agus na Sasanaighibh</span>
<lb n="1606"/><span>a bhí ag déanamh orra.</span></p>
<lb n="1607"/>
<lb n="1608"/><p><span>Rinne na Gaill ar aghaidh go dtí an chlais nó go</span>
<lb n="1609"/><span>dtéighdís go dtí an abhainn, má b'fhíor dhóibh féin.</span>
<lb n="1610"/><span>Nuair a tháinig siad chomh fada leis an áit a raibh fir</span>
<lb n="1611"/><span>Uí Néill 'san gcoill, phléasg cith piléir amach orra &</span>
<lb n="1612"/><span>thuit cuid aca agus iad marbh.  Chuaidh an chuid eile aca</span>
<lb n="1613"/><span>ar aghaidh, ag déanamh ar an gclais.  Tháinig an dara</span>
<lb n="1614"/><span>foireann Sasanach, agus d'ionnsuigh na Gaedhil a bhí 'san</span>
<lb n="1615"/><span>gcoill an taobh eile de'n bhóthar iad, agus iad ag gabháil</span>
<lb n="1616"/><span>thré áit bhog.  Bhí gunna mór aca, agus chuaidh sé 'gá</span>
<lb n="1617"/><span>bháthadh orra nuair a bhí na Gaedhil ag caitheamh leo.</span>
<lb n="1618"/><span>Ar feadh an ama so chuaidh an fhoireann Gall a bhí i</span>
<lb n="1619"/><span>dtosách thar an gclais mhóir, & léim na Gaedhil a bhí</span>
<lb n="1620"/><span>ag fanacht leo annsin amach orra & chuir siad an</span>
<lb n="1621"/><span>ruaig ar ais orra.  An mathshluagh Gall a bhí ar deir-</span>
<lb n="1622"/><span>eadh, léim na Gaedil a bhí i leathtaoibh an bhóthair amach</span></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="1623"/><p><span>orra-san, agus bhí an troid ar siubhal ins gach uile áit</span>
<lb n="1624"/><span>fá'n am so.  Acht an áit a raibh an gunna mór, ba</span>
<lb n="1625"/><span>ghearr a bhí an troid ar siubhal ann, nuair a thuit</span>
<lb n="1626"/><span>aithinne, as maisde bhí ag Sasanach, isteach i mbairille</span>
<lb n="1627"/><span>púdair.   Phléasg an bairille púdair 'san aer, sgaip</span>
<lb n="1628"/><span>sé ar gach taoibh dhe, mharbh sé an mhuinntir ba goire</span>
<lb n="1629"/><span>dhó, & dóigheadh & loisgeadh a lán eile.  Dhruid na</span>
<lb n="1630"/><span>Gaedhil níos goire isteach ar a námhaid anois & bhíodar</span>
<lb n="1631"/><span>ionann & a bheith ina mullach nuair a theich muinntir an</span>
<lb n="1632"/><span>ghunna mhóir.</span></p>
<lb n="1633"/>
<lb n="1634"/><p><span>Anois, bhí an dream a chuaidh thar an gclais mhóir</span>
<lb n="1635"/><span>buailte, & b'éigin dóibh teicheadh, an méid díobh a</span>
<lb n="1636"/><span>d'fhéad é; bhí an fhoireann a bhí timcheall an ghunna</span>
<lb n="1637"/><span>mhóir buailte agus a gceannphuirt marbh; agus an</span>
<lb n="1638"/><span>sluagh a bhí ar deireadh, bhíodar-san buailte ag an méid</span>
<lb n="1639"/><span>d'arm Uí Néill a léim amach orra ó'n gcoill.  Bhí</span>
<lb n="1640"/><span>an ruaig orra anois go léir, agus nuair a chonnacadar sin</span>
<lb n="1641"/><span>theicheadar ar ais go hÁrd Mhacha.  Rith na Gaedhil</span>
<lb n="1642"/><span>ina ndiaidh.  Nuair a tháinig siad-san go dtí an chathair,</span>
<lb n="1643"/><span>ní dheachadar isteach innti, acht d'fhanadar taobh amuigh</span>
<lb n="1644"/><span>ina timcheall.  Ní leigfidís duine isteach ná amach as</span>
<lb n="1645"/><span>an gcathair, & taréis trí lá mar sin dóibh, thug na</span>
<lb n="1646"/><span>Gaill suas & d'admhuigh siad go rabhadar buailte.</span>
<lb n="1647"/><span>D'iarr siad cead imtheachta.  Fuair siad sin, & d'imthigh</span>
<lb n="1648"/><span>siad ar ais go hÁth Cliath.</span></p>
<lb n="1649"/>
<lb n="1650"/><p><span>Bhí os cionn 2,500 d'á gcuid feár marbh orra de</span>
<lb n="1651"/><span>bharr an chatha soin, ag Béal an Átha Buide.  An</span>
<lb n="1652"/><span>10º lá de Lughnasa 'san mbliadhain 1598 a tugadh é.</span></p>
<lb n="1653"/>
<lb n="1654"/><p><span>Níor bh'fhada go gcuala an t-arm a bhí 'san dún ar</span></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="1655"/><p><span>an Abhainn Mhóir sgéala an chatha.  Ní raibh cabhair ná</span>
<lb n="1656"/><span>congnamh le n-a n-aghaidh anois, agus dá bhfanaidís</span>
<lb n="1657"/><span>níos fuide ins an dún, caillfidhe leis an ngorta iad.</span>
<lb n="1658"/><span>Thairg siad annsin géilleadh.  Tugadh cead dóibh</span>
<lb n="1659"/><span>imtheacht slán & chuadar ar ais go Baile Átha Cliath,</span>
<lb n="1660"/><span>mar chuaidh an chuid eile d'á muinntir.</span></p>
<lb n="1661"/>
<lb n="1662"/><p><span>XVII. — FEIDHLIM Ó CEALLAIGH.</span></p>
<lb n="1663"/>
<lb n="1664"/><p><span>BÍ beirt fhear ag dul siar an gleann atá i ndeas de</span>
<lb n="1665"/><span>Shliabh na Caillighe, i gConntae na Midhe, & iad ag</span>
<lb n="1666"/><span>caint ls chéile i mBéarla.  Bhí gunnaí caithte siar ar</span>
<lb n="1667"/><span>a nguaillibh aca, agus iad ag imtheacht fá bhog-dheifir mhaith.</span>
<lb n="1668"/><span>Ní raibh an ghrian acht taréis éirghe, & maidin áluinn</span>
<lb n="1669"/><span>fhoghmhair a bhí innti.  Ní hé an déanamh céadna bhí orra,</span>
<lb n="1670"/><span>mar bhí duine aca árd tanaidhe caithte, agus an fear</span>
<lb n="1671"/><span>eile ina bhlucán d'fhear bhuidhe íseal agus bolg mór air.</span></p>
<lb n="1672"/>
<lb n="1673"/><p><span>“Céard dubhairt Basbhul, nuair a d'innis tú dhó é?”</span>
<lb n="1674"/><span>adeir an fear árd.</span></p>
<lb n="1675"/>
<lb n="1676"/><p><span>“An é an caiptín?”</span></p>
<lb n="1677"/>
<lb n="1678"/><p><span>“'Sé.”</span></p>
<lb n="1679"/>
<lb n="1680"/><p><span>“'An agá innseacht domh-sa atá tú,” ar sé, 'a</span></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="1681"/><p><span>Choltoir, a bhitheamhnaigh!  Imthigh leat go beodha & tabhair</span>
<lb n="1682"/><span>a gcloigne isteach annso chugam-sa & beidh do chúig</span>
<lb n="1683"/><span>phunt le fagháil agat.'”</span></p>
<lb n="1684"/>
<lb n="1685"/><p><span>“'An dtiubhrad Liam lom Lopoll liom?'” arsa mise</span></p>
<lb n="1686"/>
<lb n="1687"/><p><span>“'Déan, agus nár fhillidh sibh,'” adeir sé.</span></p>
<lb n="1688"/>
<lb n="1689"/><p><span>“Nach é an t-áidhbhirseóir é?” adeir an fear árd,</span>
<lb n="1690"/><span>Liam Lopoll.  (Bí sgead ina bhlaoisg, & i n-áit a rádh</span>
<lb n="1691"/><span>go raibh plait ann, dubhradar gur lom a bhí sé).</span></p>
<lb n="1692"/>
<lb n="1693"/><p><span>“Meas tú an insa ngleann atá siad indiu?” adeir sé</span></p>
<lb n="1694"/>
<lb n="1695"/><p><span>“An é Feidhlim a bheadh chomh dall soin?” ar Coltor.</span></p>
<lb n="1696"/>
<lb n="1697"/><p><span>“Seo é mar tá sé; ghoid duine éigin deich gcinn de</span>
<lb n="1698"/><span>bha bainne uaim; munab é Feidhlim Ó Ceallaigh é, is</span>
<lb n="1699"/><span>duine éigin eile dh'á dhream é.  Támaid ag dul ar a</span>
<lb n="1700"/><span>lorg anois, nach bhfuil?”</span></p>
<lb n="1701"/>
<lb n="1702"/><p><span>“Támuid,” arsa Liam.</span></p>
<lb n="1703"/>
<lb n="1704"/><p><span>“Tá agus beidh a chloigeann ar bhior ag dul a-baile</span>
<lb n="1705"/><span>agam-sa ,nó is cruaidh an cás é,” ar Coltor.</span></p>
<lb n="1706"/>
<lb n="1707"/><p><span>“Má thagann Bulmur & an chuid eile suas linn, tá</span>
<lb n="1708"/><span>againn,” ar Liam.  Leis sin chonnaic siad toirt</span>
<lb n="1709"/><span>éigin ag dul treasna an chasáin tamall rompa.  Bhí</span>
<lb n="1710"/><span>sé tuairim chomh mór le madadh, nó le laogh, b'fheidir.</span>
<lb n="1711"/><span>Bhí dath donn air & sgeinn sé treasna go mear tar-</span>
<lb n="1712"/><span>éis breathnughadh go fíochmhar fiadháin ar na fearaibh.</span>
<lb n="1713"/><span>'Séard do bhí ann faolchú mór.  'Sé mharbh ceann de</span>
<lb n="1714"/><span>na ba bainne, & a chuir an chuid eile i bhfiadhántas.  Bhí</span>
<lb n="1715"/><span>sé d'éis ceann eile aca do mharbhughadh an lá roimhe</span>
<lb n="1716"/><span>sin.  Bhreathnuigh an bheirt ár a chéile gan focal a rádh,</span>
<lb n="1717"/><span>agus leis sin léim fear mór árd láidir lúthmhar amach</span>
<lb n="1718"/><span>ó bhun sgeiche & a chlaidheamh nochtuighthe ina láimh.</span></p>
<lb n="1719"/>
<lb n="1720"/><p><span>“Leagaidh uaibh na gunnaí sin,” ar seisean.  acht bhí</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="1721"/><p><span>sé chomh gar dhóibh nach raibh uain aca le haghaidh na ngunnaí</span>
<lb n="1722"/><span>thabhairt air le heagla, tháinig sé orra chomh hobann</span>
<lb n="1723"/><span>soin.  Léim Liam Lom i leathtaoibh ó'n mbuille</span>
<lb n="1724"/><span>tharraing an fear mór air, agus buaileadh i n-aghaidh an</span>
<lb n="1725"/><span>fhir eile é.  Baineadh tuisle as, nuair a shaoil sé a chosa</span>
<lb n="1726"/><span>chur faoi, agus siar leis ar chúl a chinn.  Buaileadh a</span>
<lb n="1727"/><span>ghunna i gcoinne cloiche & d'imthigh an t-urchar as.  Bhí</span>
<lb n="1728"/><span>Coltor go díreach ar a chosaibh taréis an tuairt do</span>
<lb n="1729"/><span>baineadh as, chuaidh an t-urchar tré n-a chroidhe, agus</span>
<lb n="1730"/><span>thuit sé ina chnap i mbun a chos, marbh.</span></p>
<lb n="1731"/>
<lb n="1732"/><p><span>Ní raibh an nóiméad féin caithte ó léim an fear</span>
<lb n="1733"/><span>amach ó'n tom nó go taibh Coltor sínte ar an mbán.</span>
<lb n="1734"/><span>“Cuir uait do ghunna anois,” adeir sé, “is mise</span>
<lb n="1735"/><span>Feidhlim Ó Ceallaigh, agus tar liom go n-innsighe tú dhom</span>
<lb n="1736"/><span>an sgéal atá agat.”  Rug sé ar an ngunna, mar shín</span>
<lb n="1737"/><span>Liam chuige é, chrom sé ar an ngunna eile do bhí ag</span>
<lb n="1738"/><span>Coltor, & thug sé an péire leis.  Thaisbeán sé an</span>
<lb n="1739"/><span>casán do Liam agus d'imthigh Liam roimhe & é ar creathadh.</span>
<lb n="1740"/><span>Suas leo taobh an chnuic tré choilltibh, sgeachaibh &</span>
<lb n="1741"/><span>dhriseachaibh nó go dtáinig siad gi dtí talamh comhthrom</span>
<lb n="1742"/><span>a bhí gan croinn ná eile.  Tháinig fear sgoth-aosta</span>
<lb n="1743"/><span>amach as sgailp a bhí i n-éadan na haille — mar bhí aill</span>
<lb n="1744"/><span>ar éirghe suas díreach ó'n ngiodáinín lom talmhan soin</span>
<lb n="1745"/><span>& í chomh maith le dhá fhichid troigh ar áirde.</span></p>
<lb n="1746"/>
<lb n="1747"/><p><span>“Tá sé agat, a Fheidhlim,” ars an fear so.</span></p>
<lb n="1748"/>
<lb n="1749"/><p><span>“Tá, a Athair,” adeir Feidhlim, “an nglaodhfá amach</span>
<lb n="1750"/><span>ar Aodh, le do thoil, má tá sé istigh.”</span></p>
<lb n="1751"/>
<lb n="1752"/><p><span>'Sé an sagart do bhí ánn, agus sean-chiomacha</span>
<lb n="1753"/><span>d'éadaíghibh air, acht é ag siubhal go lúthmhar neamh-</span>
<lb n="1754"/><span>eaglach.  Shiubhail Aodh féin, mac Fheidhlim, amach.</span>
<lb n="1755"/></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="1756"/><p><span>“Seo, ceangail é seo do'n chrann nó go bhfuaruighe</span>
<lb n="1757"/><span>sé, a mhic.  Ceangail dlúith docht anois é, leis an</span>
<lb n="1758"/><span>gcrios, & ná sgaoileadh sé é féin.”</span></p>
<lb n="1759"/>
<lb n="1760"/><p><span>“Fág fúm-sa é,” adeir Aodh, & thug Aodh ceangal air</span>
<lb n="1761"/><span>go mba dheacair a sgaoileadh.</span></p>
<lb n="1762"/>
<lb n="1763"/><p><span>Chuaidh sé isteach arís 'san sgailp.  Ní raibh do thigh</span>
<lb n="1764"/><span>aca féin ná ag an sagart le dhá bhliadhai acht</span>
<lb n="1765"/><span>uachaiseacha mar sin.  Gaedhil</span>
<lb n="1766"/><span>a bhí ionnta, & dhibír na</span>
<lb n="1767"/><span>Sasanaigh as a dtighthibh féin</span>
<lb n="1768"/><span>iad.  Thug na Gaedhil na</span>
<lb n="1769"/><span>cnuic orra féin, & bhíodh na</span>
<lb n="1770"/><span>faolchoin ag teacht anuas ar an tréad & agá mar-</span>
<lb n="1771"/><span>bhughadh.</span></p>
<lb n="1772"/>
<lb n="1773"/><p><span>Ba saighdiúir Sasanacha iad Liam Lom agus Coltor.</span>
<lb n="1774"/><span>Chuaidh siad amach an mhaidin sin an aithghiorra, & chuaidh</span>
<lb n="1775"/><span>mathshluagh eile fear capall amach thart timcheall taoibh</span>
<lb n="1776"/><span>eile le breith ar Fheidhlim.  Is orra-san do bhí Bulmur</span>
<lb n="1777"/><span>mar cheannurraidh.  Bhí chúig phunt le fagháil aca,</span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="1778"/><p><span>dá dtugaidís a chloigeann isteach.  Bhí an tásg ina</span>
<lb n="1779"/><span>measg freisin, go raibh sagart i n-áit éigin i ngar</span>
<lb n="1780"/><span>dhóibh, & gheobhaidís deich bpuint ar cheann an tsagairt.</span></p>
<lb n="1781"/>
<lb n="1782"/><p><span>Bhíodar ag caint, nuair a tháinig Aodh isteach, céard</span>
<lb n="1783"/><span>do b'fearr dhóibh a dhéanamh le n-a muinntir féin do</span>
<lb n="1784"/><span>chruinniughadh agus dearg-ruathar eile a thabhairt fá'n</span>
<lb n="1785"/><span>námhaid.  Ní rabhadar i bhfad ag caint nuair a chuala</span>
<lb n="1786"/><span>siad uaill gháibhtheach ó'n taobh amuigh.  Léim siad a</span>
<lb n="1787"/><span>dtriúr ina seasamh, amach leo, agus cé bheadh ann acht fear</span>
<lb n="1788"/><span>& píce ina láimh aige, agus Liam lom marbh le sáthadh</span>
<lb n="1789"/><span>de'n phíce.  Cuireadh athair & máthair an fhir seo amach</span>
<lb n="1790"/><span>as a n-áitreabh féin leith-bliadhain roimhe sin, marbhuigh-</span>
<lb n="1791"/><span>eadh an mháthair, fuair a athair bás leis an bhfiabhras &</span>
<lb n="1792"/><span>bhí sé féin le fán & le seachrán an tsaoghail.  Nuair a</span>
<lb n="1793"/><span>chonnaic sé an triúr fear chuige, “Sin é,” adeir sé,</span>
<lb n="1794"/><span>“an diabhal a chroch mo mháthair fá Bhealtaine, acht ní</span>
<lb n="1795"/><span>chrochfaidh sé aon mháthair eile, an urchóid!”  Ba hin í</span>
<lb n="1796"/><span>an bhliadhain 1655.</span>
<lb n="1797"/></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="1798"/><p><span>XVIII — SEAFRAIDH Ó DOMHNAILL.</span></p>
<lb n="1799"/>
<lb n="1800"/><p><span>Céad fairíor cruaidh deacrach ar bheith dhó lag traochta</span>
<lb n="1801"/><span>Gan lúd ina ghéagaibh 's é ag saothrughadh an bháis,</span>
<lb n="1802"/><span>'Seadh tháinig an teachtaire chuige le sgéalaibh,</span>
<lb n="1803"/><span>Ó thighearna Uí Néill, ag cur chogaidh air is áir.</span></p>
<lb n="1804"/>
<lb n="1805"/><p><span>“Céad fairíor!” arsa Seafraidh, “nach mairg nach</span>
<lb n="1806"/><span>bhféadaim</span>
<lb n="1807"/><span>Ullmhughadh 'gus gleasadh 'gus breith ar mo lann?</span>
<lb n="1808"/><span>Mo bhrón, táim gan spreacadh, is níl ionnam a dhéanaa</span>
<lb n="1809"/><span>Acht, a chlanna 's a ghaolta, 'na dhiaidh sin bead ann.</span></p>
<lb n="1810"/>
<lb n="1811"/><p><span>“Bailigidh Clann Domhnaill i dteannta a chéile,</span>
<lb n="1812"/><span>'S tugtar dóibh sgéala ó leabaidh mo bháis,</span>
<lb n="1813"/><span>Go bhfuil orra seasamh gan stríocadh gan staonadh.</span>
<lb n="1814"/><span>'Gus a theacht ina gcéadtaibh 'sa gclaidhmhthe na láimh.</span></p>
<lb n="1815"/>
<lb n="1816"/><p><span>“Tugtar amach mé 'sa gcath i n-aghaidh an Néilligh,</span>
<lb n="1817"/><span>'S ná curtar i gcré mé is ná dúntar na cláir,</span>
<lb n="1818"/><span>Ar an gcomhairín caol fada 'mbead sínte go héag ann</span>
<lb n="1819"/><span>Go ruaigtear an Néilleach 's go gcuirfear, ar lár.”</span></p>
<lb n="1820"/>
<lb n="1821"/><p><span>Tosuigheadh an sgeanadh, an smíochadh 's an réabadh,</span>
<lb n="1822"/><span>Tráth tháinig 'na chéile na clanna go teánn,</span>
<lb n="1823"/><span>Is Seafraidh Ó Domhnaill ar ghuaillibh a thréan-fhear,</span>
<lb n="1824"/><span>'Sa gcath leó i n-éinfheacht 's 'gá maoidheamh san ár.</span>
<lb n="1825"/></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="1826"/><p><span>Do throid gaisidhigh Sheafraidh go dána is go faobhrach,</span>
<lb n="1827"/><span>'S Tír Chonaill 's a laochradh do basgadh is do crádhadh;</span>
<lb n="1828"/><span>Gidh buadhach Clann Domhnaill, ba dubhach iad is ba</span>
<lb n="1829"/><span>léanmhar</span>
<lb n="1830"/><span>Mar Sheafraidh an laochrais gan dé bhí go bráth.</span></p>
<lb n="1831"/>
<lb n="1832"/><p><span>MÍCHEÁL BREATHNACH.</span></p>
<lb n="1833"/>
<lb n="1834"/><p>
<lb n="1835"/><span>XIX. — PÁDRAIG SÁIRSÉAL.</span></p>
<lb n="1836"/>
<lb n="1837"/><p><span>BHÍ rí Shasana, Liam, ag iarraidh seilbh d'fhagháil ar</span>
<lb n="1838"/><span>Luimneach 'san mbliadhain 1690.  I Mí na Lughnasa an</span>
<lb n="1839"/><span>bhliadhain sin, bhí ocht míle dhéag ar fhichid fear ag</span>
<lb n="1840"/><span>Liam i n-aice na cathrach, & ní raibh i n-arm na nGaedheal</span>
<lb n="1841"/><span>acht tuairim le deich míle fear.  Bhí cuid de na ceann-</span>
<lb n="1842"/><span>phoirteachaibh a bhí ar na Gaedhealaibh ag iarraidh an</span>
<lb n="1843"/><span>chathair a thabhairt suas do'n rígh, acht dubhairt tuilleadh</span>
<lb n="1844"/><span>aca nach dtiubhrad go deo nó go gcinnfeadh sé orra.</span></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="1845"/><p><span>Nuair nach dtiubhradh, d'imthigh an muinntir eile ás an</span>
<lb n="1846"/><span>mbealach, thugadar leo gach ar fhéad siad d'fhearaibh,</span>
<lb n="1847"/><span>de bhiadh, de ghunnaíbh & de gach aon tsórt gléas troda</span>
<lb n="1848"/><span>& ghlanadar amach as an gcathair ar fad.</span></p>
<lb n="1849"/>
<lb n="1850"/><p><span>B'amhlaidh b'fearr é.  Bhí an dríodar imthighthe leo.</span>
<lb n="1851"/><span>Chuir na Gaedhil a bhí dílis misneamhail cóir orra féin</span>
<lb n="1852"/><span>fá sheasamh i n-aghaidh na Sasanach.  Rinneadar mótaí,</span>
<lb n="1853"/><span>trínsí, claidheacha, ballaí le n-a gcoingbheáil amach, &</span>
<lb n="1854"/><span>sheas siad féin ar a gcúlaibh go dílis díocsach.</span></p>
<lb n="1855"/>
<lb n="1856"/><p><span>Theann na Gaill leo ó'n taobh anoir ndeas.  Chuir</span>
<lb n="1857"/><span>eadar na gunnaí móra ar na cnocaibh thart timcheall,</span>
<lb n="1858"/><span>& phléasgadar isteach ar an gcathair.  D'fhreagair</span>
<lb n="1859"/><span>gunnaí móra na nGaedheal iad ar ais, & chaitheadar</span>
<lb n="1860"/><span>leo chomh tréan & chomh teann soin & go ndeachaidh aca</span>
<lb n="1861"/><span>ar na Gaillaibh an dara lá.  Dhruid siad-san ar ais</span>
<lb n="1862"/><span>uatha as an mbealach, agus ghlacadar a suaimhneas nó go</span>
<lb n="1863"/><span>dtiocfadh neart gunnaí móra, púdar, báid bheaga, &</span>
<lb n="1864"/><span>eile chuca.  Bhí na rudaí seo ar an mbóthar chuca ó</span>
<lb n="1865"/><span>Phortláirge, agus i gceann seachtmhaine bheadh congnamh</span>
<lb n="1866"/><span>a ndóthain aca.</span></p>
<lb n="1867"/>
<lb n="1868"/><p><span>Theastuigh na báid bheaga uatha le dul treasna na</span>
<lb n="1869"/><span>Sionainne, mar bhí Pádraig Sáirséal & a chuid marcach</span>
<lb n="1870"/><span>ar an taobh ó thuaidh de'n abhainn sin ag á cosaint ar</span>
<lb n="1871"/><span>faitchios na Gaill a dhul thairste & go mbeidís annsin</span>
<lb n="1872"/><span>ar dhá thaobh de'n chathair.  Nuair a thiocfadh na báid</span>
<lb n="1873"/><span>bheaga so, d'fhéadfadh na Gaill a dhul treasna na</span>
<lb n="1874"/><span>haibhne i n-áit ar bit a dtogróchaidís é.</span></p>
<lb n="1875"/>
<lb n="1876"/><p><span>Chuala na Gaedhil go raibh an chabhair ag teacht ó</span>
<lb n="1877"/><span>Phortláirge, acht bhí 38,000 fear d'arm insa mbealach</span></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="1878"/><p><span>orra agus goidé an chaoi a bhféadfaidís stad a chuir</span>
<lb n="1879"/><span>leis an gcabhair!  Mar seo.  Thug an Sáirséalach</span>
<lb n="1880"/><span>chúig céad fear leis oidhche Domhnaigh, & thugadar</span>
<lb n="1881"/><span>aghaidh ar Chill Dálua.  Bhí an baile sin ó thuaidh dhíobh,</span>
<lb n="1882"/><span>& is soir ndeas uatha a bhí congnamh na nGall, Chuaidh</span>
<lb n="1883"/><span>na 500 fear soir tar an abhainn tamall, suas ó'n</span>
<lb n="1884"/><span>mbaile, agus, mar bhí dorchadas na hoidhche aca,</span>
<lb n="1885"/><span>chasadar soir ndeas.  Laoch d'ar bh'ainm Ó hÓgháin do </span>
<lb n="1886"/><span>bhí ar a theicheadh an tráth soin a chuir ar an eolas iad.</span>
<lb n="1887"/><span>Ní raibh casán ná sgailp ná cúinne nach raibh a fhios</span>
<lb n="1888"/><span>aige.  Roimh éirghe gréine ar maidin bhí mathshluagh an</span>
<lb n="1889"/><span>tSáirséalaigh i ngleann imeasg na gcnoc, soir dtuaidh</span>
<lb n="1890"/><span>ó Luimneach, agus chuir siad fútha annsin go dtáinig an</span>
<lb n="1891"/><span>trathnóna.</span></p>
<lb n="1892"/>
<lb n="1893"/><p><span>Chualadar go raibh an lón cogaidh taréis a theacht ó</span>
<lb n="1894"/><span>Chaiseal an Luan soin, & go raibh sé suidhte, an oidhche</span>
<lb n="1895"/><span>sin, i mBaile an Fhaoitigh, timcheall le naoi nó deich</span>
<lb n="1896"/><span>'mhíltibh ó arm na Sasanach.  Ní raibh aon chuimhniughadh</span>
<lb n="1897"/><span>ag an dream a bhí i mbun an lóin go raibh aon bhaoghal</span>
<lb n="1898"/><span>orra, agus níor chuir siad ag faire acht duine fánach</span>
<lb n="1899"/><span>i n-aice leo.  Chuadar féin a chodladh.  I dtaca na</span>
<lb n="1900"/><span>maidne chuala fear an fhaire torann cos capall ag</span>
<lb n="1901"/><span>déanamh air, i gcos i n-áirdé.  Cheap sé go mba Gaill</span>
<lb n="1902"/><span>iad, agus chuir sé forán orra — cé an focal faire do </span>
<lb n="1903"/><span>bhí aca.</span></p>
<lb n="1904"/>
<lb n="1905"/><p><span>“'Sé Sáirséal' an focal & 'sé Sáirséal an fear,”</span>
<lb n="1906"/><span>arsa Pádraig, ag sgeinneadh thairis le n-a chuid fear</span>
<lb n="1907"/><span>mar chith teineadh ghealthin agus ar an toirt boise</span>
<lb n="1908"/><span>sé ina dhearg-raic.  Tháinig na Gaedhil chomh hobann</span>
<lb n="1909"/><span>soin nach raibh ann acht go raibh na Gaill ar a gcosaibh</span></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="1910"/><p><span>nuair a leagadh & marbhuigheadh iad.  Theich cuid aca</span>
<lb n="1911"/><span>sheas cuid eile aca, nó go bhfeicfidís céard do bhí ar</span>
<lb n="1912"/><span>siubhal; chonnacthas do thuilleadh aca go raibh na mílte</span>
<lb n="1913"/><span>Gaedheal ina mullach & ní dhearnadar acht iad féin a</span>
<lb n="1914"/><span>thabhairt suas.  Ní raibh ag na 500 acht buille an duine</span>
<lb n="1915"/><span>ar lucht an lóin, ní raibh an buille féin ag cuid aca, nó</span>
<lb n="1916"/><span>go raibh an lón aca.</span></p>
<lb n="1917"/>
<lb n="1918"/><p><span>Níor fhéad na Gaedhil an lón a thabhairt leó, mar</span>
<lb n="1919"/><span>bhí na Sasanaigh ró-ghar dhóibh, acht líonadar na gunnaí</span>
<lb n="1920"/><span>móra le púdar, & chuireadar a mbéil i dtalamh.</span>
<lb n="1921"/><span>Rinneadar cárnán ina mullach de'n chuid eile de'n</span>
<lb n="1922"/><span>phúdar, chuir siad na báid bheaga, an biadh, na gunnaí</span>
<lb n="1923"/><span>beaga, an t-éadach agus gach a raibh eile de thrucálachaibh</span>
<lb n="1924"/><span>ann i mullach a chéile os cionn an phúdáir.  Nuair a</span>
<lb n="1925"/><span>bhí an méid sin críochnuighthe aca, rinne siad claisín</span>
<lb n="1926"/><span>phúdair a tharraingeóchadh an teine isteach go dtí an</span>
<lb n="1927"/><span>cárnán; thug siad teine dhó, agus fá cheann cúpla</span>
<lb n="1928"/><span>nóiméad phléasg cith teineadh & lasracha suas na mílte</span>
<lb n="1929"/><span>troigh san spéir.  Thug sé solus nóiméide do'n tríocha</span>
<lb n="1930"/><span>céad soin.  Chraith an fhuaim a tháinig as an bpléasg</span>
<lb n="1931"/><span>soin na spéartha, agus an talamh ar feadh mílte ar</span>
<lb n="1932"/><span>gach taobh dhi.  Cloiseadh í fiche míle bealaigh.  Chuala</span>
<lb n="1933"/><span>saighdiúir Luimnigh í, & chuir sí eagla ar chlainn na</span>
<lb n="1934"/><span>nGall thart timcheall.</span></p>
<lb n="1935"/>
<lb n="1936"/><p><span>Bhí an gníomh soin déanta.  Nuair a bhí, thíomáin an</span>
<lb n="1937"/><span>Sáirséalach & a chuid fear ar ais go Luimneach.  Chuir</span>
<lb n="1938"/><span>na Gaill dhá fhoirinn marcach amach a thiocfadh idir é &</span>
<lb n="1939"/><span>an tSionainn acht bhí seisean imthighthe tharsta bealach</span>
<lb n="1940"/><span>eile, & trathnóna Dia Máirt chuaidh sé féin agus a chúig</span></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="1941"/><p><span>céad fear isteach go cathair Luimnigh, agus na míllte</span>
<lb n="1942"/><span>& na múrtha fáilte rompa ag muinntir na cathrach.</span>
<lb n="1943"/><span>Ba bheag an dochar dhóibh sin.  Thuig siad gur thárr-</span>
<lb n="1944"/><span>thuigh sé féin & a 500 laoch an chathair ó Liam an uaír</span>
<lb n="1945"/><span>sin & bhí áthas d'á réir orra.</span></p>
<lb n="1946"/>
<lb n="1947"/><p><span>Nuair nach dtiubhradh, </span>
<lb n="1948"/><span>Ghlanadar amach, </span>
<lb n="1949"/><span>Teann leis, </span>
<lb n="1950"/><span>Go ndeachaidh aca ar na gallaibh = go ndeaghaidh an cath aca</span>
<lb n="1951"/><span>i gcoinnibh na nGall, </span>
<lb n="1952"/><span>Dhruid siad ar ais, </span>
<lb n="1953"/><span>Áit ar bith a dtogróchaidís é, </span>
<lb n="1954"/><span>Chasadar soir ndeas,</span>
<lb n="1955"/><span>Lón cogaidh, </span>
<lb n="1956"/><span>Baile an Fhaoitigh, </span>
<lb n="1957"/><span>Go raibh aon baoghal orra, </span>
<lb n="1958"/><span>Duine fánach, </span>
<lb n="1959"/><span>I dtaca na maidne, </span>
<lb n="1960"/><span>Ag déanamh air, i gcos i n-áirde,</span>
<lb n="1961"/><span>Ar an toirt boise </span>
<lb n="1962"/><span>Imthighthe tharsta = imthighthe tharta.</span>
<lb n="1963"/><span>Ba bheag an dochar dóibh sin, </span></p>
<lb n="1964"/>
<lb n="1965"/><p><span>XX. — AN FAOLCHÚ.</span></p>
<lb n="1966"/>
<lb n="1967"/><p><span>BHÍ na páisdí tar éis a theacht amach ó sgoil lá, &</span>
<lb n="1968"/><span>bhíodar ag rith a-bhaile.  Trathnóna foghmhair a bhí ann,</span>
<lb n="1969"/><span>& bhí cuid aca ag caint ar a dhul ag baint chnó</span>
<lb n="1970"/><span>& áirní; tuilleadh ag cuimhniughadh ar na hubhlaibh</span></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="1971"/><p><span>fiadháine & cia na craobhacha de'n chrann a bheadh láidir</span>
<lb n="1972"/><span>go leór le seasamh orra nuair a bheithí ag dul suas an</span>
<lb n="1973"/><span>crann chuca; tuilleadh ag caint ar na mugóiribh</span>
<lb n="1974"/><span>dearga, & iad ar fad ag siosgadh cainte, & ag</span>
<lb n="1975"/><span>ceapadh gur breagh an sásamh bheadh aca ar thorthaibh na</span>
<lb n="1976"/><span>coille an trathnóna soin.  Na gasúir a bhí i dtosach</span>
<lb n="1977"/><span>bhíodar ag rith nó go dtángadar go dtí Gleann na</span>
<lb n="1978"/><span>Coille.  Bhí bóithrín annsin ag casadh isteach ó'n</span>
<lb n="1979"/><span>mbóthar mór, & nuair a chuaidh na páisdí suas tamall</span>
<lb n="1980"/><span>beag de'n bhóithrín sin, ar an mbealach go dtí an áit</span>
<lb n="1981"/><span>ina raibh na cnótha b'fearr sa gcoill, céard d'fheic-</span>
<lb n="1982"/><span>fidís ar an mbóithrín rompa acht dhá bhuachaill eile</span>
<lb n="1983"/><span>ag troid.  Bhíodar annsin, na cótaí caithte dhíobh, fuil</span>
<lb n="1984"/><span>ar bhéal duine aca & séideán ionnta.</span></p>
<lb n="1985"/>
<lb n="1986"/><p><span>“An maighistir! an maighistir! seo é a-leith é,”</span>
<lb n="1987"/><span>arsa duine de'n chuid a bhí ag teacht aníos.</span></p>
<lb n="1988"/>
<lb n="1989"/><p><span>Bhreathnuigh an bheirt síos an bóithrín & thuit na lámha</span>
<lb n="1990"/><span>síos leó agus iad trom tuirseach.  Nuair nach bhfaca siad</span>
<lb n="1991"/><span>ag teacht acht na buachaillí eile, d'fhéachadar ar a</span>
<lb n="1992"/><span>chéile, & cheap gach aon duine aca go raibh a dhóthain</span>
<lb n="1993"/><span>troda aige féin an lá soin.  Rug siad ar na cótaíbh</span>
<lb n="1994"/><span>& chuireadar orra iad.  D'fhiafruigh duine éigin cé</span>
<lb n="1995"/><span>faoi a rabhadar ag troid.</span></p>
<lb n="1996"/>
<lb n="1997"/><p><span>“Ghlaodh sé leasainm orm,” adubhairt duine aca,</span>
<lb n="1998"/><span>“& thug mé dorn dó ar ais, agus sin í an chaoi ar thosuigh</span>
<lb n="1999"/><span>sé.”</span></p>
<lb n="2000"/>
<lb n="2001"/><p><span>Ba mhian leis na páisdíbh eile fios fátha an sgéil ar</span>
<lb n="2002"/><span>fad fhagháil, acht ní bhfuighidís aon tsásamh an uair sin,</span>
<lb n="2003"/><span>& d'imthigheadar leó ag baint na gcnó, na n-áirní, &</span>
<lb n="2004"/><span>na n-ubhall.</span>
<lb n="2005"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="2006"/><p><span>Lá ar n-a bháireach bhí an sgéal amuigh go bhfaca dhá</span>
<lb n="2007"/><span>bhuachaill bheaga faolchú, agus iad ag teacht ó sgoil,</span>
<lb n="2008"/><span>an lá roimhe sin.  Is mar so a bhí an sgéal: chomh luath</span>
<lb n="2009"/><span>& chuaidh na gasúir amach ó'n sgoil, rith an bheirt seo,</span>
<lb n="2010"/><span>& bhíodar ag déanamh treasna na coille — bealach aith-</span>
<lb n="2011"/><span>ghiorra ar a raibh eolas maith aca féin — nuair a</span>
<lb n="2012"/><span>chonnaic duine aca madadh mór millteach donn uaidh</span>
<lb n="2013"/><span>'sa ngleann.  Dubhairt buachaill aca go mba madadh</span>
<lb n="2014"/><span>bhí ann & go mbadh cheart dóibh a dhul agus a ruagadh,</span>
<lb n="2015"/><span>nó go bhfeicfidís an n-aithneóchaidís é.  Dubhairt an</span>
<lb n="2016"/><span>buachaill eile nár mhadadh é, acht faolchú, & gur</span>
<lb n="2017"/><span>minic a dubhradh leis féin é féin a seachaint, nuair do </span>
<lb n="2018"/><span>bheadh sé ag dul thar an gcoill.  Dubhairt an chéad</span>
<lb n="2019"/><span>bhuachaill nach raibh ann acht madadh, agus gur faitchios</span>
<lb n="2020"/><span>a bhí ar an bhfear eile roimhe.  Thosuigheadhar féin ag</span>
<lb n="2021"/><span>sárughadh ar a chéile, nó gur ghlaodh duine aca “mant”</span>
<lb n="2022"/><span>mar leas ainm ar an duine eile.  Ní raibh ann acht</span>
<lb n="2023"/><span>séanas idir an dá chláir-fhiacail uachtair aige.  Is faoi</span>
<lb n="2024"/><span>sin a bhídís ag magadh &, nuair nach raibh do láthair</span>
<lb n="2025"/><span>acht an bheirt, chaitheadar dhíobh, & bhíodar ag gabháil ar</span>
<lb n="2026"/><span>a chéile nuair a tháinig na malraighe eile orra.</span></p>
<lb n="2027"/>
<lb n="2028"/><p><span>Chuala an maighistir go rabhadar so ag troid, &</span>
<lb n="2029"/><span>nuair a fuair sé ar sgoil iad, dubhairt sé leó go</span>
<lb n="2030"/><span>mba dí-chéillidhe an rud dóibh dul ag troid le n-a</span>
<lb n="2031"/><span>chéile, & dhá bhfuigheadh an faolchú boladh fola urra, go</span>
<lb n="2032"/><span>raibh baoghal mór go dtiucfadh sé orra agus go marbh-</span>
<lb n="2033"/><span>bhóchac sé iad.  Dubhairt sé fós, go mba droch-mhúinte</span>
<lb n="2034"/><span>an rud dóibh leasainmneacha a ghlaodhach ar aon duine</span>
<lb n="2035"/><span>&, dhá gcloisfeadh seisean ceachtar aca 'ghá dhéanamh</span>
<lb n="2036"/><span>arís, go mbeith an fhearg air leo.</span></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="2037"/><p><span>D'innis sé annsoin dóibh fá 'n bhfaolchoin.</span></p>
<lb n="2038"/>
<lb n="2039"/><p><span>“Ní raibh tuairisg ar aon cheann eile bheith 'san tír</span>
<lb n="2040"/><span>ar fad,” adeir sé, “acht an t-aon cheann soin.  Bhí</span>
<lb n="2041"/><span>seisean an-fhiadháin amach 's amach, mar nach raibh aon</span>
<lb n="2042"/><span>cheann eile le comhluadar a choingbheáil leis & mhothuigh</span>
<lb n="2043"/><span>sé go raibh dúil ag na daoinibh é do mharbhadh.  Caitheadh</span>
<lb n="2044"/><span>urchair leis go minic, acht níor éirigh faice dhó go dtí</span>
<lb n="2045"/><span>gur briseadh a leath-chois deiridh le hurchar, uair.  Bhí</span>
<lb n="2046"/><span>sé bacach ó'n uair sin & bhíodh sé 'na chodladh i sgailp</span>
<lb n="2047"/><span>i n-aill insa gcoill úd, ina bhfaca buachaillí na sgoile</span>
<lb n="2048"/><span>é.  Thugadh sé uain leis 'san earrach, acht, nuair a</span>
<lb n="2049"/><span>briseadh a chos, b'éigin dó cur faoi 'san gcoill seo.</span>
<lb n="2050"/><span>Ní raibh bean tighe timcheall na háite nár thug sé</span>
<lb n="2051"/><span>cearca & eireóga, lachain is géanna, uaithi.   Fá</span></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="2052"/><p><span>dheireadh, bhí a fhios ag na daoinibh go mbíodh sé 'na</span>
<lb n="2053"/><span>chodladh i ngar dhóibh, agus cheap siad, eatorra féin,</span>
<lb n="2054"/><span>a theacht air i ngan-fhios, féachaint an marbhóchaidís é.</span>
<lb n="2055"/><span>Níor éirigh leó.  Ní fhacadar an lá soin é, chor ar bith,</span>
<lb n="2056"/><span>agus chuadar treasna ó cheann go dtí ceann eile</span>
<lb n="2057"/><span>na coille.  Ní raibh sé innti.  D'fhanadar na daoine</span>
<lb n="2058"/><span>go socair annsin go ceann míosa, & níor facthas arís</span>
<lb n="2059"/><span>é, nó go bhfaca síbh-se indé é.  Chonnaic Árt Ó Conchubhair</span>
<lb n="2060"/><span>é nuair a rith sé uaibh-se.  D'imthigh Art agus thug sé</span>
<lb n="2061"/><span>leis a ghunna. Tháinig sé ar ais & chuaidh sé isteach</span>
<lb n="2062"/><span>thar chlaidhe i bpáircín beag leis féin, agus cad do </span>
<lb n="2063"/><span>chífeadh sé ann roimhe acht an faolchú, agus é ag ithe</span>
<lb n="2064"/><span>caorach a bhí marbh aige.  Ní fhaca sé Art i dtosach,</span>
<lb n="2065"/><span>mar is ar chúl an fhaolchon a tháinig sé.  D'éaluigh Art</span>
<lb n="2066"/><span>ar bharrachaibh a chos nó go raibh sé ar aghaidh taoibh an</span>
<lb n="2067"/><span>fhaolchon.  Ní baileach a bhí sé ann nuair a bhreathnuigh</span>
<lb n="2068"/><span>an faolchú thairis, agus chonnaic sé an fear.  Chrom</span>
<lb n="2069"/><span>Art & sgaoil sé urchar faoi.  Nuair a sgaoil, leig an</span>
<lb n="2070"/><span>faolchú uaill uathbhásach as; thug sé aghaidh ar a námhaid,</span>
<lb n="2071"/><span>& é ag sgréachaighil, agus rith sé chuige.  Chaith Art an</span>
<lb n="2072"/><span>t-urchar eile bhí 'sa ngunna leis an bhfaolchoin, & é</span>
<lb n="2073"/><span>i bhfoigseacht seacht slata dhó.  Do thuit an faolchú</span>
<lb n="2074"/><span>i ndiaidh a chinn roimhe, & d'imthigh an tséideóg as annsin</span>
<lb n="2075"/><span>ar an bhféar.  Ba hé sin an faolchú deiridh bhí ag</span>
<lb n="2076"/><span>imtheacht fiadháin i nÉirinn; marbhuigheadh ar shliabh i</span>
<lb n="2077"/><span>gCiarraidhe é sa mbliadhain 1725; “agus,” adeir an</span>
<lb n="2078"/><span>maighistir, “ná bídhidh-se ag troid ná ag eachrann le</span>
<lb n="2079"/><span>chéile mar gheall ar namhaid ar bith.  Is olc í an troid</span>
<lb n="2080"/><span>i gcomhnuidhe, acht, is measa go mór í, nuair atá an</span>
<lb n="2081"/><span>faolchú, ná aon namha eile in bhur n-aice.  Craithidh-se</span></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="2082"/><p><span>anois lámh le chéile, agus ná cluinim go mbeidh focal</span>
<lb n="2083"/><span>eile, eachrainn eadraibh fá rud chomh fánach le ‘mant’</span>
<lb n="2084"/><span>ná ‘séanas.’”</span></p>
<lb n="2085"/>
<lb n="2086"/><p><span>Chraitheadar lámh le chéile annsin, & bhíodar go han-</span>
<lb n="2087"/><span>bhuidheach de'n mhaighistir fá innsint dóibh mar marbhadh</span>
<lb n="2088"/><span>an faolchú.</span></p>
<lb n="2089"/>
<lb n="2090"/><p><span>Mugóire, mugóirí, pl., caora dearga a fhásas ar chrann</span>
<lb n="2091"/><span>deilgneach, mar an gcránn spíonáin.  Ní'l ionnta acht croiceann</span>
<lb n="2092"/><span>bog taobh amuigh, & cnaipíní beaga cruadha istigh ionnta.  Tugthar</span>
<lb n="2093"/><span>“Johnny Mugory” ortha i mBéarla.</span>
<lb n="2094"/></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="2095"/><p><span>XXI. — SEAGHÁN MAC SUIBHNE.</span></p>
<lb n="2096"/>
<lb n="2097"/><p><span>NUAIR a tháinig na buachaillí céadna os comhair an</span>
<lb n="2098"/><span>mhaighistir lá ar n-a bháireach, bhí an bheirt a bhí ag troid</span>
<lb n="2099"/><span>cheana go rí-mhór le chéile, agus gach aon tsúil aca ar</span>
<lb n="2100"/><span>an maighistir.  Chonnaic seisean fá dheireadh iad.</span></p>
<lb n="2101"/>
<lb n="2102"/><p><span>“Céard tá anois oraibh-se?” adubhairt sé.</span></p>
<lb n="2103"/>
<lb n="2104"/><p><span>“D'fhéachadar arís ar a chéile, agus iad ag mion-</span>
<lb n="2105"/><span>gháiridhe, acht níor labhair ceachtar aca.  Bhreathnuigh an</span>
<lb n="2106"/><span>maighistir go géar orra, agus cheap sé gur theastuigh</span>
<lb n="2107"/><span>uatha rud éigin a rádh leis féin, acht go raibh náire nó</span>
<lb n="2108"/><span>leigse orra labhairt.</span></p>
<lb n="2109"/>
<lb n="2110"/><p><span>“Seadh, anois, a Sheagháin,” ar seisean, “innis dom</span>
<lb n="2111"/><span>cad ina thaoibh sibh a bheith ag gáiridhe.”</span></p>
<lb n="2112"/>
<lb n="2113"/><p><span>“Dubhairt Peadar liom a iarraidh ort sgéal innsint,</span>
<lb n="2114"/><span>a mhaighistir,” adubhairt Seaghán.</span></p>
<lb n="2115"/>
<lb n="2116"/><p><span>“Sgéal, an eadh?” ars an maighistir.  “'Sé do thráth</span>
<lb n="2117"/><span>sgéalta é, go deimhin, i gceart-lár mo chruadhóige!”</span>
<lb n="2118"/><span>Acht nuair a chonnaic sé go rabhadar go mí-shásta,</span>
<lb n="2119"/><span>dubhairt sé go n-innseóchadh sé sgéal dóibh Dia Sathairn.</span></p>
<lb n="2120"/>
<lb n="2121"/><p><span>D'fhan mar sin go dtáinig an Satharn, agus nuair a</span>
<lb n="2122"/><span>bhí dearmad déanta ag ao maighistir ar an sgéal,</span>
<lb n="2123"/><span>tháinic an bheirt chuige go gcloisfidís uaidh é.  Thosuigh</span>
<lb n="2124"/><span>sé air mar so;</span></p>
<lb n="2125"/>
<lb n="2126"/><p><span>“Tá aithne agaibh ar Sheaghán Mac Suibhne, an fear</span>
<lb n="2127"/><span>úd a tháinig a-bhaile as Ameriócá le goirid.  Tá sé</span>
<lb n="2128"/><span>'na chomhnuidhe ar an mBuailidh,” ars an maighistir.</span>
<lb n="2129"/><span>“D'innis sé sgéalta go leór dhom fá Ameiriocá ó</span></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="2130"/><p><span>tháinig sé a-bhaile, agus innseóchaidh mé anois díbh goidhe</span>
<lb n="2131"/><span>mar d'éirigh leis.</span></p>
<lb n="2132"/>
<lb n="2133"/><p><span>“Bhí sé lá i Nua-Eabhrach, adeir sé liom, agus gan</span>
<lb n="2134"/><span>buille le déanamh aige, ná fios cá bhfuigheadh sé é.  Ní</span>
<lb n="2135"/><span>raibh ór ná airgead aige, agus é i gcontabhairt a</span>
<lb n="2136"/><span>chaillte le hocras.  Níor ghábhadh dhó imtheacht ó bhaile,</span>
<lb n="2137"/><span>ó thus, mar is maith an deis a bhí aige mar bhí sé.  Nuair</span>
<lb n="2138"/><span>nach dtug sé aire do'n deis a bhí aige, níor thug a athair</span>
<lb n="2139"/><span>(sin a raibh beó d'á mhuinntir) aon chongnamh dhó, acht</span>
<lb n="2140"/><span>amháin fiche punt, ag imtheacht dó.  An lá úd a raibh</span>
<lb n="2141"/><span>sé ar lorg oibhre i Nua-Eabhrach, chinn sé dubh is dubh</span>
<lb n="2142"/><span>air í fhagháil.  Bhí sé ag siubhal ó mhaidin go moch, agus</span>
<lb n="2143"/><span>é tar éis codladh i bpáirc puiblidhe an oidhche roimhe</span>
<lb n="2144"/><span>sin fá fhosgadh crainn.  D'imthigh leis le fáinne an lae;</span>
<lb n="2145"/><span>d'iarr sé obair ar na saoraibh brící a chonnaic sé ag</span>
<lb n="2146"/><span>obair annso is annsúd.  Rachadh sé ag iomchar muir-</span>
<lb n="2147"/><span>téil dóibh, ó thárla nár bh'fhéidir leis dadadh eile do</span>
<lb n="2148"/><span>dhéanamh.  Bhí sé ag obair cheana is na clascannaibh a</span>
<lb n="2149"/><span>rinneadh fá bhóithribh na cathrach leis an salachar a thar-</span>
<lb n="2150"/><span>raing ó'n gcathair, agus chaill sé a shláinte ionnta,</span>
<lb n="2151"/><span>bhíodar chomh mí-fholláin sin.  B'éigean dó, i ndéireadh</span>
<lb n="2152"/><span>an lae úd, dul go doras cuchtair, agus greim aráin</span>
<lb n="2153"/><span>iarraidh, ar son Dé, ar an gcócaire.  Fuair sé greim</span>
<lb n="2154"/><span>aráin agus ruainne feóla, agus annsin d'fhiafruigh sé</span>
<lb n="2155"/><span>de'n chócaire an leigfeadh sé dhó codladh 'sa gcuchtair</span>
<lb n="2156"/><span>go maidin.  ‘Leigfead,’ ars an cócaire, ‘nuair a</span>
<lb n="2157"/><span>bheas an séire thart.’  Chodail sé ar an teallach an oidhche</span>
<lb n="2158"/><span>sin, & lá ar n-a bháireach bhí sé chomh dona is bhí sé riamh.</span>
<lb n="2159"/><span>B'éigean dó éirghe de'n teallach as an mbealach, leath-</span>
<lb n="2160"/><span>uair tar éis a ceathair.  Amach leis, nuair d'ith sé</span></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="2161"/><p><span>greim bídh; agus fuair sé obair an lá sin ag sguabadh</span>
<lb n="2162"/><span>na sráide.  D'athruigh an aimsir annsin air, agus tháinig</span>
<lb n="2163"/><span>sé 'na fhlich-shneachta agus ina bháistigh.  Ní raibh air</span>
<lb n="2164"/><span>anois acht fíor-dhroch-éadach, a bhí caithte aige, agus</span>
<lb n="2165"/><span>bhíodh sé fuar dallruighthe ar feadh an lae.  'San oidhche</span>
<lb n="2166"/><span>ní bhíodh faoi acht droch-leabadh, agus is iomdha sin</span>
<lb n="2167"/><span>uair fhada a chaith sé ag cuimhniughadh ar an saoghal</span>
<lb n="2168"/><span>breágh folláin sláinteamhail a bhí aige i nÉirinn, agus</span>
<lb n="2169"/><span>ag casaoid air féin fá gur thug sé an mí-fhortún mór</span>
<lb n="2170"/><span>soin air féin a bhí anois air.  Bhí an sgéal bocht go</span>
<lb n="2171"/><span>leór aige, nó gur buaileadh síos tinn é; is annsin</span>
<lb n="2172"/><span>a bhí sé bocht dá ríribh.  Luigh sé ar an leabaidh, agus bhí</span>
<lb n="2173"/><span>sé ar feadh seachtmhaine gan cor gan car, agus gan a</span>
<lb n="2174"/><span>fhios aige cad do bhí air.  Bhí fear an chíosa ag dul thart</span>
<lb n="2175"/><span>lá, ag iarraidh an chíosa 'san tigh sin, agus chonnaic sé</span>
<lb n="2176"/><span>an fear tinn.</span></p>
<lb n="2177"/>
<lb n="2178"/><p><span>“‘Goidé an chiall thusa bheith do luighe annsin?’</span>
<lb n="2179"/><span>ar seisean leis.</span></p>
<lb n="2180"/>
<lb n="2181"/><p><span>“‘Ní fheadair mé,’ adubhairt Seaghán, ‘muna</span>
<lb n="2182"/><span>tinneas atá orm.’</span></p>
<lb n="2183"/>
<lb n="2184"/><p><span>“‘An bhfeacha an dochtúit thú?’ ars an fear.</span></p>
<lb n="2185"/>
<lb n="2186"/><p><span>“‘Ní fhaca mé é, má chonnaic,’ adubhairt Seághán.</span></p>
<lb n="2187"/>
<lb n="2188"/><p><span>“‘Cuirfead-sa chugat é; dubhairt bean an tighe</span>
<lb n="2189"/><span>liom go raibh tinneas trom ort,’ ars an fear.</span></p>
<lb n="2190"/>
<lb n="2191"/><p><span>“Ba chuma le Seaghán a chur nó gan a chur.  Bhí sé</span>
<lb n="2192"/><span>marbhánta trom, gan chroidhe, gan misneach, & gan suim</span>
<lb n="2193"/><span>aige i rud ar bith.  Acht tháinig an dochtúir &, nuair a</span>
<lb n="2194"/><span>chonnaic sé é, dubhairt sé gur fiabhras a bhí air & go</span>
<lb n="2195"/><span>mbadh chóir a chur isteach 'san osbuidéal.  Cuireadh.</span>
<lb n="2196"/><span>Thiubhradh Seaghán a bhfaca sé riamh ar a bheith i nÉirinn</span></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="2197"/><p><span>arís, go bhfuigheadh sé bás 'sa mbaile, mar cheap sé nach</span>
<lb n="2198"/><span>n-éireóchadh sé go deó.  ‘Ó nach mise an truagh</span>
<lb n="2199"/><span>Mhuire,’ a deireadh sé, ‘& a bheith annso ar leabhaidh mo</span>
<lb n="2200"/><span>bháis, gan duine aitheantais agam a labhróchadh focal</span>
<lb n="2201"/><span>liom.  Caithfear síos i bpoll talmhan i gcoirnéal</span>
<lb n="2202"/><span>eigin de'n reilig uaignigh annso mo chorp imeasg</span>
<lb n="2203"/><span>daoine comhightheach i bhfad ó thir na hÉireann.  Dia go</span>
<lb n="2204"/><span>bhfóiridh Sé orm-sa, nach é an mí-ádh mór féin a dhíbir</span>
<lb n="2205"/><span>as Éirinn mé, & go mb'fhearr liom bheith anois 'sa</span>
<lb n="2206"/><span>mbaile ná a dtiocfaidh is a dtáinig.’</span></p>
<lb n="2207"/>
<lb n="2208"/><p><span>“Ba mhór an truaigh Seaghán bocht, bhí sé chomh cráidhte</span>
<lb n="2209"/><span>sin, acht dá-dhonacht dá raibh sé, ní fhuair sé aon bhás</span>
<lb n="2210"/><span>an uair sin.  Chuir sé chúig sheachtmhainí tinnis de, an</span>
<lb n="2211"/><span>turas soin, & gan fhios, ar feadh i bhfad, an teacht nó</span>
<lb n="2212"/><span>imtheacht dó.  Nuair d'éirigh sé & bhí sé i n-ann siubhal,</span>
<lb n="2213"/><span>thug sé aghaidh ar an tuaith amach.  Cheap sé go dtioc-</span>
<lb n="2214"/><span>fadh leis obair fhagháil i n-áit fholláin éigin.  D'fhaghadh</span>
<lb n="2215"/><span>sé greim le n-ithe, mar dhéirce, annso is annsúd, acht</span>
<lb n="2216"/><span>i n-áiteachaibh eile ní thugaidís aon áird air acht rádh</span>
<lb n="2217"/><span>nach raibh éinnidh aca dhó.  Bhíodh daoine eile níos can-</span>
<lb n="2218"/><span>talaighe ná soin leis, & deiridís: “Níl faice agam</span>
<lb n="2219"/><span>dhuit anois.  Ní féidir linn rud a bheith againn i gcomh-</span>
<lb n="2220"/><span>nuidhe do do leithéid,’ agus nuair a d'imthigheadh sé & a</span>
<lb n="2221"/><span>cheann faoi aige, chloiseadh sé an glór 'na dhiaidh: —</span>
<lb n="2222"/><span>‘Soraidh oraibh, a leóistigh! sibh-se féin na sgraistí</span>
<lb n="2223"/><span>díomhaoineacha nach leigeann an leisge dhaoibh obair</span>
<lb n="2224"/><span>lae a dhéanamh & tuarastal cneasta a shaothrughadh dhíbh</span>
<lb n="2225"/><span>féin.  Is fearr libh go mór ag ruarthamhach ó áit go</span>
<lb n="2226"/><span>háit, ag goid an ruda, muna dtugtar dhaoibh go toil-</span>
<lb n="2227"/><span>teanach é.’  Bíodh a chroidhe chomh dubh le háirne, nuair</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="2228"/><p><span>a caithtí an chaint sin 'na dhiaidh, & bhíodh faitchios & náire</span>
<lb n="2229"/><span>air rud iarraidh nó go mbíodh an t-ocras go géar air.</span></p>
<lb n="2230"/>
<lb n="2231"/><p><span>“Acht tháinig cabhair chuige fá dheireadh.  Bhí sé ag</span>
<lb n="2232"/><span>déanamh isteach ar shráid-bhaile tráthnóna, agus é lag le</span>
<lb n="2233"/><span>droch-mhisneach & le hocras & casadh sean-pháipéar nuaidh-</span>
<lb n="2234"/><span>eachta ina bhealach.  Thóg sé é agus thosuigh sé 'ghá léigheadh</span>
<lb n="2235"/><span>ar shúil & go mbeadh tuairisg éigin oibre ann.  Bhí sé</span>
<lb n="2236"/><span>'gá chaitheamh uaidh arís nuair a chonnaic sé focal mar</span>
<lb n="2237"/><span>a shloinneadh féin air.  Dhearc sé arís air.  Ba hé a</span>
<lb n="2238"/><span>shloinneadh féin é & a ainm, freisin, agus d'fhóbair dhó</span>
<lb n="2239"/><span>dul i ngealtaibh le háthas nuair a léigh sé é.  Seo é</span>
<lb n="2240"/><span>an sgéala bhí ann: ‘D'fhágaibh Sorcha Ní Chonghaile i</span>
<lb n="2241"/><span>mBaile an Ghleanna i gConndae an Dúin, i nÉirinn, a</span></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="2242"/><p><span>cuid airgid ar fad le hudhacht ag Seaghán Mac Suibhne,</span>
<lb n="2243"/><span>mac a deirbhshiúra.  Níor fríoth aon tuairisg air-sean</span>
<lb n="2244"/><span>le dhá bhliadhain agus tá le rádh go bhfuair sé bás i </span>
<lb n="2245"/><span>nAmeiriocá.  Má fuair, is iad clann a col-cúigear a</span>
<lb n="2246"/><span>gheobhas an t-airgead’.</span></p>
<lb n="2247"/>
<lb n="2248"/><p><span>‘Sgríobh sé a-bhaile ar an toirt, & sé seachtmhainí ó'n</span>
<lb n="2249"/><span>lá soin bhí sé féin 'sa mbaile, & an saidhbhreas aige.</span>
<lb n="2250"/><span>Bhí a athair caillte & curtha an uair seo.</span></p>
<lb n="2251"/>
<lb n="2252"/><p><span>“Acht ní hé gach aon fhear a bhíos chomh hádhamhail & bhí</span>
<lb n="2253"/><span>an Suibhneach.  Bíonn na mílte agus na mílte ann, &</span>
<lb n="2254"/><span>téigheann drochbhail orra mar chuaidh air-sean.  Is</span>
<lb n="2255"/><span>duine 'sa gcéad a n-éirigheann; an saoghal leis níos</span>
<lb n="2256"/><span>fearr thall ná mar d'éireóchadh leis, dá bhfanadh sé</span>
<lb n="2257"/><span>i nÉirinn & aire thabhairt d'á ghnó, mar chaithfeas sé</span>
<lb n="2258"/><span>thabhairt dhi annsúd.  Tá sé iontuigthe agaibh-se as sin</span>
<lb n="2259"/><span>gur ceart daoibh aire thabhairt do'n bhaile & do'n obair</span>
<lb n="2260"/><span>atá oraibh, & má thugann, is fearr go mór dhaoibh é ná</span>
<lb n="2261"/><span>imtheacht ar fán go tíorthaibh coimhightheacha.”</span>
<lb n="2262"/></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="2263"/><p><span>XXII. — SQUIRE GEAL FREEMAN.</span></p>
<lb n="2264"/>
<lb n="2265"/><p><span>Fáilte, a phréimh de bhláth na gcraobh, i dtráth go hÉirinn</span>
<lb n="2266"/><span>aoibhinn;</span>
<lb n="2267"/><span>Fáilte, a scéimh atá gan bhéim, mar ghnáth-ghnaoi, déithe</span>
<lb n="2268"/><span>chítear;</span>
<lb n="2269"/><span>Fáilte, a chléirigh dáimhe is éigse — fuair ó bhéithibh fíor-</span>
<lb n="2270"/><span>ghean;</span>
<lb n="2271"/><span>Fáilte is céad, lé páirt uaim féin, do'n tsáir fhear</span>
<lb n="2272"/><span>Squire Geal Freeman,</span>
<lb n="2273"/><span>Flaith gan ghruaim do b'fhearra cáil</span>
<lb n="2274"/><span>Fuair barr is buaidh i measc gach dáil</span>
<lb n="2275"/><span>I ngradam uasal) sona sámh</span>
<lb n="2276"/><span>Is i bhfás do chruadhuigh mo laoch mear.</span>
<lb n="2277"/></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="2278"/><p><span>An t-am do baisteadh é 'n-a leanbh, radadh gaisce</span>
<lb n="2279"/><span>claidhimh dhó.</span>
<lb n="2280"/><span>Bronnadh maise, truagh is taise, is crusdhas i n-aghaidh</span>
<lb n="2281"/><span>a naimhead dó;</span>
<lb n="2282"/><span>Thug Bacchus fíon do, is fleadh, is scaoil é, go fial</span>
<lb n="2283"/><span>i measc na saoithe,</span>
<lb n="2284"/><span>'S Neptiún éachrach, thug do caol-bharc ar thonnaibh</span>
<lb n="2285"/><span>tréana taoide.</span></p>
<lb n="2286"/>
<lb n="2287"/><p><span>Do fuair ó Bhénus féin níos mó</span>
<lb n="2288"/><span>Áilneacht tréithe, méinn is cló;</span>
<lb n="2289"/><span>Dá bhreaghthacht bé i nÉirinn mhóir</span>
<lb n="2290"/><span>Go ngrádhfadh é le díogras.</span></p>
<lb n="2291"/>
<lb n="2292"/><p><span>Is cásmhar sinn gan spás fé chíos, go cráidhte claoidhthe</span>
<lb n="2293"/><span>ciúin bocht,</span>
<lb n="2294"/><span>Gan dán, gan píb, gan trághadh na dighe, go ndéarnais</span>
<lb n="2295"/><span>tír go súgach:</span>
<lb n="2296"/><span>Ó thárla arís thar sáile an saoi, ráib d'fhuil ghroidhe</span>
<lb n="2297"/><span>na n-úr-fhlaith,</span>
<lb n="2298"/><span>Sin gártha 's teinte cnámh, is fíonta 'á dtál feadh mí</span>
<lb n="2299"/><span>'san dúthaigh.</span></p>
<lb n="2300"/>
<lb n="2301"/><p><span>An curadh le sealad de shíor atá,</span>
<lb n="2302"/><span>Óg is sean ag guidhe de ghnáth.</span>
<lb n="2303"/><span>Le cómhachtaibh éachtach' Dé 's A ghrádh</span>
<lb n="2304"/><span>É chosnamh saor ó'n aimhleas</span></p>
<lb n="2305"/>
<lb n="2306"/><p><span>(Is sliocht é an dán so as Dantaibh Phiarais Mhic Gearailt</span>
<lb n="2307"/><span>atá i n-eagár ag Riseárd ó Foghludha do'n Chonnradh)</span></p>
<lb n="2308"/>
<lb n="2309"/><p>
<lb n="2310"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

STAIR-CHEACHTA 1.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

STAIR-CHEACHTA 1.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
