Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">An Crann Géagach - Aistí agus Mion-sgéalta</title><author><name type="main">Pádraic Ó Conaire</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LC036</note>
                         <note type="L">7</note>
                         <note type="B">1919</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LC036</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>An Crann Géagach - Aistí agus Mion-sgéalta</title><author>Pádraic Ó Conaire</author><imprint><publisher>Comhlucht Oideachais na hÉireann, Teoranta</publisher><date>1919</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Cuireadh.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Siubhail uait liomsa, a chara na gcarad, amach faoi na beannaibh árda</span>
<lb n="4"/><span>maordha, faoi choillte duaibhseacha giúmhaise, thar sruthánaibh</span>
<lb n="5"/><span>ceolmhara, le bruach linnte fuara sléibhe mar a gcomhnuidheann na mílte</span>
<lb n="6"/><span>éanlaith; siubhail uait liomsa mar tá an t-earrach ar fágháil, tá an</span>
<lb n="7"/><span>fhuil nuadh ag éirghe 'mo chuisleachaibh agus 'do chuisleachaibh-se, tá</span>
<lb n="8"/><span>na huain ag rinnce agus ag méidhligh ar na bántaibh, an súgh ag éirghe</span>
<lb n="9"/><span>i ngach luibh dá bhfásann, boige agus beatha i ngach gaoith dá séideann,</span>
<lb n="10"/><span>goradh geanamhail ó'n ngréin, na spéartha lághach cineálta i ndiaidh</span>
<lb n="11"/><span>droch-shíonta agus doichill an gheimhridh.  Cuir umat agus gluais liomsa.</span>
<lb n="12"/><span>Tréig an chathair agus nósa na cathrach; sgaoil díot anuas an brón agus</span>
<lb n="13"/><span>an imnidhe agus an doilgheas croidhe; caith dhíot sean-ghiobail ghruamdha</span>
<lb n="14"/><span>do shaoghail agus do gheimhridh fhada anróitigh, agus tar liomsa go</span>
<lb n="15"/><span>bhfeicidh tú an t-earrach aoibhinn ag teacht, go gcuirfidh tú aithne ar</span>
<lb n="16"/><span>éanlaith na coille, ar mhionn-bheithidhighibh na ngort, ar fheithidibh</span>
<lb n="17"/><span>bídeacha na dtom, ar an mbreac n-a pholl srotha, ar an gcoinín beag</span>
<lb n="18"/><span>faiteach, ar an ngiorrfhiadh mear, ar an mbroc dásach, ar an sionnach, ar</span>
<lb n="19"/><span>an ngráinneóig dhealgnaigh, ar an iorraidh ruadh sa gcrann, ar an</span>
<lb n="20"/><span>dobharchú i gcumar abhann; tar liomsa go dtógfar do chroidhe brúighte,</span>
<lb n="21"/><span>go mborruighthear do mheanmna, go leighseóchar do ghalar dubhach, go</span>
<lb n="22"/><span>bhfáiltighmid beirt roimh an earrach agus roim aithbheóchaint an tsaoghail.</span>
<lb n="23"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="24"/><p><span>Sé an chaoi a rachamuid an chuid is mó de'n bhealach de shiubhal cos;</span>
<lb n="25"/><span>acht beidh an t-asal beag dubh linn, agus an cárr glas uaithne gleóite</span>
<lb n="26"/><span>cheannuigh mé dhó n-a dhiaidh, agus ár n-earraidhe uile go léir istigh</span>
<lb n="27"/><span>ann ionnós nach mbeidh ualach ar bith orainn má chaitheann tusa dhíot</span>
<lb n="28"/><span>an brón agus an doilgheas croidhe.</span></p>
<lb n="29"/>
<lb n="30"/><p><span>Agus ní ualach mór bhéas ar an asal bocht acht oiread: ní bheidh air</span>
<lb n="31"/><span>acht rudaí bhéas ag teasdáil uainn i gcomhair ár dturais - puball</span>
<lb n="32"/><span>rinneas féin de sheantseól báid, le drúcht agus fliche na hoidhche</span>
<lb n="33"/><span>choinneál amach uainn, bosga agus ádhbhar bidh ann agus gléas le n-a</span>
<lb n="34"/><span>ullmhú, dá phíosa de'n tseantseól dá ndeárnas mo phuball a dhéanfas</span>
<lb n="35"/><span>dhá leabaidh tirim dúinn; seadh, sin a bhéas againn ar an gcárr, acht</span>
<lb n="36"/><span>an cúpla súsa thiubhras tú féin leat.</span></p>
<lb n="37"/>
<lb n="38"/><p><span>Nach againn bhéas an saoghal!  An bóthar breágh fada bán sínte amach</span>
<lb n="39"/><span>rómhainn ghár mealladh agus ghár ngríosadh chun siubhail, cumhracht</span>
<lb n="40"/><span>an earraigh ag éirghe aníos as an ithir, teas bog ó'n ngréin, leoithne</span>
<lb n="41"/><span>andeas lochtaighthe le bolthaidh aoibhne na créafóige agus na n-úrghas,</span>
<lb n="42"/><span>agus mise agus tusa ag gluaiseacht linn ar ár gcomhairle agus ar ár dtoil</span>
<lb n="43"/><span>agus ar ár suaimhneas.</span></p>
<lb n="44"/>
<lb n="45"/><p><span>Tiocfaidh blátha de'n uile chineál amach ag baint bárr áilne dá chéile.</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="46"/><p><span>Gabhfaidh tusa ag strapadóireacht sna creagáin cloch ar thóir na gcineál</span>
<lb n="47"/><span>nach bhfaca tú go minic cheana, acht fanfaidh mise liom féin leath-taobh</span>
<lb n="48"/><span>an bhóthair 'mo luidhe sa bhféar, ag féachaint i n-áirde ar na néaltaibh</span>
<lb n="49"/><span>móra ómracha ghá sguabadh treasna na spéire ag an ngaoith, nó ag cur</span>
<lb n="50"/><span>aithne níos feárr ar shaothar na seangán, nó ag déanamh iongantais</span>
<lb n="51"/><span>de'n tsíol lispín sa lochán le m'ais.  Ná déan amhreas ar bith dhe, ní</span>
<lb n="52"/><span>bheidh uaigneas ormsa fhad is bhéas tú imthighthe; acht nuair thiocfas</span>
<lb n="53"/><span>tú ar ais, beidh fáilte rómhat, agus múinfidh tú dom ainmneacha agus</span>
<lb n="54"/><span>tréithre na bplanndaí bhaileóchas tú, ó's agat atá an t-eólas sin.</span>
<lb n="55"/><span>Agus gluaisfidh an bheirt againn linn arís go deas réidh go dtiocfaidh</span>
<lb n="56"/><span>meadhon agus lár an lae.  Annsin toghfaidh mise áit fheileamhnach ar an</span>
<lb n="57"/><span>bhfosga, ar aghaidh na gréine, agus cuirfimid cúpla uair de'n chlog thart</span>
<lb n="58"/><span>ar ár suaimhneas.  Bainfidh mé an t-asal de'n chárr, bhéaraidh mé glac</span>
<lb n="59"/><span>coirce dhó, tarraingeóchaidh mé amach ár gcuid féin as an mbosca -</span>
<lb n="60"/><span>arán agus im, cáise agus uibheacha cruadha is mó bheas againn i lár an</span>
<lb n="61"/><span>lae - agus roinnfidh mé an lón ar an mbeirt againn.</span></p>
<lb n="62"/>
<lb n="63"/><p><span>Siubhail uait liomsa, agus bogfamuid bóthar go dtiocfaidh an oidhche</span>
<lb n="64"/><span>orainn; gabhfaidh sinn thrí bhailte beaga seasgra a mbeidh solus i ngach</span>
<lb n="65"/><span>tigh, agus teine bhreágh le feiceál ar an teallach thríd an doras</span>
<lb n="66"/><span>fosgailte, agus bean a' tighe go gnóthach ag ullmhú proinne nó ag</span>
<lb n="67"/><span>tabhairt aire do'n naoidhneán, nó ag cur an tsaoghail thrí chéile le</span>
<lb n="68"/><span>bean comharsan; agus má fhéachann tú isteach i dteach díobh, agus tú</span>
<lb n="69"/><span>ag gabháil thart liomsa, b'fhéidir go dtiocfaidh cineál uaignis ort agus</span>
<lb n="70"/><span>orm féin.</span>
<lb n="71"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="72"/><p><span>Acht ní fiú trácht ar a leithéid de thocht.  Ní mhaireann sé aon achar.</span>
<lb n="73"/><span>Imthigheann sé mar lóchrann roimh an ngaoith.  Agus beidhmid ag imtheacht</span>
<lb n="74"/><span>linn ar ár socamhlacht go sroichimid coill bheag ghiumhaise atá ar eólas</span>
<lb n="75"/><span>agamsa.  Is annsin chuirfeas sinn ár gcéad oidhche tharainn.</span>
<lb n="76"/><span>Crochfaidh mé am puball ar a chuid cliath.  Cruinneóchaidh an bheirt</span>
<lb n="77"/><span>againn brosna.  Fadfaidh mise teine i mbéal an phubaill ós mise is feárr</span>
<lb n="78"/><span>chuige; acht caithfidh tusa an chéird sin, agus an uile chéird eile</span>
<lb n="79"/><span>bhaineas leis an saoghal bhéas againn faoi'n spéir a fhoghluim - beidh</span>
<lb n="80"/><span>mé crosta go leór leat mara mbeidh tú i n-ann teine fhadú i ndíg</span>
<lb n="81"/><span>fhliuch le craobhachaibh glasa lá baistighe, mara mbéidh tú i n-ann</span>
<lb n="82"/><span>béile taithneamhach dhéanamh de shean-chnámh agus cúpla creathán, an</span>
<lb n="83"/><span>puball a chrochadh ar na cliathaibh, breith ar an asal beag dubh ar maidin,</span>
<lb n="84"/><span>laincís a chur air i gcomhair na hoidhche, na leapeacha a chóiriú, uisge</span>
<lb n="85"/><span>folláin aithneachtáil thar droch-uisge, agus suantraigh a ghabháil dom</span>
<lb n="86"/><span>má bhíonn a leithéid i n-easbhaidh orm aon oidhche!</span></p>
<lb n="87"/>
<lb n="88"/><p><span>Múinfidh mé an méid sin d'ealadhain an tseachránaidhe dhuit.  Acht i</span>
<lb n="89"/><span>dtosach, ar chaoi ar bith, fadfaidh mé an teine, gheobhfaidh mé an fíoruisge,</span>
<lb n="90"/><span>gléasfaidh mé an biadh, deasóchaidh mé na leapacha - fan go</span>
<lb n="91"/><span>bhfeicidh tú dhá leabaidh gleóite compóirdeacha luasgacha dhéanfas mé</span>
<lb n="92"/><span>as an tsean-tseól!  Ní bheidh fonn ort taobh fhághail ar aon leabaidh</span>
<lb n="93"/><span>eile le do bheó arís.</span>
<lb n="94"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="95"/><p><span>Acht tá faitchíos orm go mbeidh tú roinnt sgannruighthe an chéad</span>
<lb n="96"/><span>oidhche bheas tú liomsa sa gcoill.  Cloisfidh tú fuaimeanna nár chuala</span>
<lb n="97"/><span>tú ariamh cheana: coill ghiumhaise atá sa gcoill seo, agus bíonn ceol</span>
<lb n="98"/><span>ag an ngiumhais nach mbíonn ag aon chrann eile dá bhfásann - ceól</span>
<lb n="99"/><span>caol cruaidh is minice bhíos ag an gcrann sin agus é ag síor-chaoineadh</span>
<lb n="100"/><span>na marbh.  Má bhíonn gaoith mhór ann, cloisfidh tú tormán uathbhásach</span>
<lb n="101"/><span>i mbárr na gcaol-ngéag spíonta - taisí agus ain-sprid na hoidhche</span>
<lb n="102"/><span>agus na gcoillte ag tógáil clampair agus achrainn, d'eile?  Acht má bhíonn</span>
<lb n="103"/><span>an oidhche ciúin, cloisfidh tú a mhalairt de cheól ós do chionn, ceól</span>
<lb n="104"/><span>bog suanmhar chuirfeadh dúnmharbhthóir chun codalta.</span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>Cuirfidh tú aithne freisin ar thafaint nimhneach uaigneach an tsionnaigh,</span>
<lb n="107"/><span>agus é ar thóir bidh faoi mheadhon oidhche; ar ghíog eaglach an choinín;</span>
<lb n="108"/><span>ar sgréach an ghirrfhiaidh; ar feadh truaighmhéiléach na luchóige coille,</span>
<lb n="109"/><span>agus í i ngreim; acht 'siad éanlaith na coille is mó chuireas ort go</span>
<lb n="110"/><span>mór-mhór roimh an lá.  Éan beag nach n-aithnighim féin, 'sé sin</span>
<lb n="111"/><span>thosuigheas an obair, acht go bhfuil ceól aige atá an-chosamhail le ceól</span>
<lb n="112"/><span>na spideóige - acht fainic, má bhíonn tú 'do dhúiseacht ag éisteacht</span>
<lb n="113"/><span>le aon fhuaim d'fhuaimeanna oidhche na coille, cuma cé'n lúthgháir</span>
<lb n="114"/><span>bhéas ort nó méala, ná dúisigh mise ar a bhfaca tú ariamh: má</span>
<lb n="115"/><span>dhúisigheann, creid mise ann, go cloisfear gleó sa gcoill nach gcloistear</span>
<lb n="116"/><span>ann acht go hannamh. …  Tiocfaidh an chéad léas de sholus an lae.  De</span>
<lb n="117"/><span>réir a chéile tiocfaidh brígh agus borradh agus fuinneamh i gceól na</span>
<lb n="118"/><span>n-éan.</span>
<lb n="119"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="120"/><p><span>Eireóchaidh sinn, agus ceól n-ár gcroidhe agus ar ár mbéal féin.</span>
<lb n="121"/><span>Buailfimid isteach sa gcoill, agus má bhíonn aon rath linn beidh</span>
<lb n="122"/><span>coinín maith againn i gcomhair ár mbricfasta.</span></p>
<lb n="123"/>
<lb n="124"/><p><span>Ní bheidh an ghrian i bhfad n-a suidhe go mbeidhmid ar an mbóthar arís,</span>
<lb n="125"/><span>agus gluaisfimid linn gan duadh gan doicheall, mise agus tusa agus an</span>
<lb n="126"/><span>t-asal beag dubh; agus nuair thiocfas teas san ngréin, amach faoi</span>
<lb n="127"/><span>mheadhon an lae, toghfaidh sinn an áit is feileamhnaighe le n-ár sgíth</span>
<lb n="128"/><span>a leigint agus le béile a chaitheamh.</span></p>
<lb n="129"/>
<lb n="130"/><p><span>Agus cuirfimid laethe breághtha gréine an earraigh thart ar an dóigh</span>
<lb n="131"/><span>sin go socair suaimhneach sásta.</span></p>
<lb n="132"/>
<lb n="133"/><p><span>Éirigh, a chara na gcarad, tréig an chathair agus an imnidhe, agus siubhail</span>
<lb n="134"/><span>uait liomsa amach faoi'n bhfásach.  Tá a lán agam le bronnadh ort:</span>
<lb n="135"/><span>suaimhneas agus socamhlacht, sonas agus sástacht, eólas agus aithne ar</span>
<lb n="136"/><span>mhór-mhíoltaibh agus ar mhionn-mhíoltaibh Dé, aoidheacht agus aoibhneas</span>
<lb n="137"/><span>- agus an ghaoth andeas chuirfeas ag gáire thú gidh trom do chroidhe</span>
<lb n="138"/><span>anocht.</span></p>
<lb n="139"/>
<lb n="140"/><p><span>Má thig báisteach agus droch-shíon orainn nó sioc agus sneachta as a</span>
<lb n="141"/><span>dtráth, bhéaraidh mé fosgadh agus folach dhuit nach n-aithneóchaidhe</span>
<lb n="142"/><span>tú má's fliuch tirm an lá, má's fuar meirbh an oidhche go sgaoilidh</span>
<lb n="143"/><span>tú anuas díot an brón agus an doilgheas croidhe atá ort anois.  Má</span>
<lb n="144"/><span>airigheann tú thú féin ag eirghe túirseach, nó uaigneas na hoidhche</span>
<lb n="145"/><span>ag cur ort go ró-mhór, tig linn annsin ar ndóigh, aghaidh thabhairt ar</span>
<lb n="146"/><span>shráid-bhaile éigin, dul isteach i dteach ósta, suidhe cois teineadh</span>
<lb n="147"/><span>ann, fíon Spáinneach d'ól ann, aithne chur ar dhaoine ann, comhluadar</span>
<lb n="148"/><span>dhéanamh ann, an oidhche chur thart ann - nó imtheacht linn ar ár</span>
<lb n="149"/><span>mbealach agus ar ár slighe féin arís.</span>
<lb n="150"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="151"/><p><span>Éirigh, a chara na gcarad, agus siubhail uait liomsa go leighsighidh mé</span>
<lb n="152"/><span>do ghalar dubhach.  Cuir umat agus gluais liomsa amach faoi na beannaibh</span>
<lb n="153"/><span>árda maordha, faoi choillte duaibhseacha giumhaise, thar sruthánaibh</span>
<lb n="154"/><span>ceólmhara, le bruach linnte fuara sléibhe mar a gcomhnuidheann na mílte</span>
<lb n="155"/><span>éanlaith.  Siubhail uait liomsa agus ná déan aon mhoill.</span>
<lb n="156"/></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="157"/><p><span>M'asal beag dubh.</span>
<lb n="158"/><span>I gCinn Mhara bhíos nuair chuireas aithne ar m'asal beag dubh i dtosach.</span>
<lb n="159"/><span>Lá aonaigh bhí ann, agus bhí sé n-a sheasamh annsin cois claidhe agus</span>
<lb n="160"/><span>a thóin le gaoith, gan áird aige ar an saoghal ná ag an saoghal air.</span>
<lb n="161"/><span>Acht chuir mé féin suim ann ó thús.  Bhí asal uaim, bhíos tuirseach</span>
<lb n="162"/><span>de'n tsiubhlóid - nach n-iomchróchadh seisean mé féin, agus mo mhála</span>
<lb n="163"/><span>agus mo chóta mór, agus gach aon tsórt?  Agus cárbh fhios nach</span>
<lb n="164"/><span>bhfuighfinn saor go leór é?</span></p>
<lb n="165"/>
<lb n="166"/><p><span>Chuireas tuairisg an t-é ar leis é, acht b'éigin dom an baile a chuartú</span>
<lb n="167"/><span>sul má fuaireas é.  Taobh amuigh de theach ósta bhí sé, agus é ag</span>
<lb n="168"/><span>gabháil fhuinn ar phingheachaibh.</span></p>
<lb n="169"/>
<lb n="170"/><p><span>Dar príosta!  Dhíolfadh sé an t-asal.  "Tuige nach ndíolfadh dá</span>
<lb n="171"/><span>bhfuigheadh sé a luach?  Seadh, a luach; dheamhan thumanta pighinn bhí</span>
<lb n="172"/><span>uaidh acht a luach; agus ar ndóigh, marach chomh cráidhte is bhí an</span>
<lb n="173"/><span>saoghal aige, ní sgarfadh sé leis go deó - diabhal sgaradh!  Asal breágh</span>
<lb n="174"/><span>óg d'fhéadfadh fiche míle chur de go réidh sa ló!  Dá bhfuigheadh sé</span>
<lb n="175"/><span>glac coirce, uair sa mí, ní bhéadh capall-rása sa tír d'fhéadfadh</span>
<lb n="176"/><span>choinneál suas leis - dheamhan capall!</span></p>
<lb n="177"/>
<lb n="178"/><p><span>Chuadhmar beirt ag féachaint ar an asal.</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p><span>An moladh thug an fear siubhail dhó!  Ní raibh asal ann ariamh, ó tháinic</span>
<lb n="181"/><span>an chéad asal go hÉirinn, bhí chomh sgofánta leis, chomh ciallmhar leis,</span>
<lb n="182"/><span>chomh fad-bhreathnuigheach leis -</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="183"/><p><span>"Bhfuil fhios agat nós atá aige?" arsa fear a mholta, "dá dtugthá</span>
<lb n="184"/><span>gráinnín beag coirce dhó ar maidin, chuirfeadh sé cuid de i dtaisge</span>
<lb n="185"/><span>ar fhaitchíos go mbéadh sé gann lá 'r n-a bhárach.  Dar a bhfuil de</span>
<lb n="186"/><span>leabhraibh beannuighthe san Róimh chuirfeadh!"</span></p>
<lb n="187"/>
<lb n="188"/><p><span>Rinne duine éigin gáiridh.  D'ionnsuigh an fear siubhail é.</span></p>
<lb n="189"/>
<lb n="190"/><p><span>"Cé'n gáiridh sin ort-sa, a phlaidhce?" ars an fear siubhail.  "Tá sé</span>
<lb n="191"/><span>chomh ciallmhar sin is go gcuireann sé cuid dá chuid coirce i dtaisge:</span>
<lb n="192"/><span>nach minic bhí mé féin chomh gann sin 's go mb'éigin dom roinnt a</span>
<lb n="193"/><span>ghoid uaidh - marach an t-asal sin is minic bhéadh ocras orm féin agus</span>
<lb n="194"/><span>ar mo dháréag inghean.</span></p>
<lb n="195"/>
<lb n="196"/><p><span>D'fhiafruigh mé de an n-aithneóchadh sé cuid na gcomharsan thar cuid</span>
<lb n="197"/><span>a mháighistir.</span></p>
<lb n="198"/>
<lb n="199"/><p><span>"Tá sé chomh cneasta leis an sagart," arsa mo dhuine, "dá mbéadh an</span>
<lb n="200"/><span>uile bheithidheach eile mar é ní bhéadh call le claidhe ná sgónnsa,</span>
<lb n="201"/><span>fál ná móta - dheamhan call."</span></p>
<lb n="202"/>
<lb n="203"/><p><span>Bhí sluagh mór bailighthe timcheall orainn faoi seo.  Bhí a chlann féin</span>
<lb n="204"/><span>ann - ní fios dom an raibh an dáréag aca ann, acht an méad bhí -</span>
<lb n="205"/><span>ní chasfaidhe ort i n-aon bhall eile i nÉirinn sgata páisdí bhí chomh</span>
<lb n="206"/><span>giobalach salach smeartha leó, agus gach duine aca níos mí-mhúinte ná</span>
<lb n="207"/><span>an duine eile.  Bhí a bhean ann, í cos-nocht, ceann nocht, fiadhánta.</span>
<lb n="208"/><span>Chuir sise isteach ar an gcainnt.</span></p>
<lb n="209"/>
<lb n="210"/><p><span>"An cuimhneach leat an lá, a Pheadair," ar sise le n-a fear, "an cuimhneach</span>
<lb n="211"/><span>leat an lá a ndeacha sé amach a' snámh 'san abhainn gur thug sé</span>
<lb n="212"/><span>Micilín bocht bhí ag imtheacht le sruth i dtír?"</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="213"/><p><span>"'Tuige nach gcuimhneóchainn air?" ar seisean; "seadh a Shaidhbh, agus an</span>
<lb n="214"/><span>lá tairigeadh cúig phunnt dhom air - "</span></p>
<lb n="215"/>
<lb n="216"/><p><span>"Cúig phunnt," ar sise liomsa, "fuair sé an chúig phunnt air, cúig</span>
<lb n="217"/><span>shobharan buidhe isteach i lár a ghlaice- "</span></p>
<lb n="218"/>
<lb n="219"/><p><span>"Mh'anam go bhfuair," ar seisean ag cur isteach uirri, "bhí an t-airgead</span>
<lb n="220"/><span>annsin agam, 'mo ghlaic, agus an margadh déanta - "</span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>"Acht nuair chonnaic sé an t-asal bocht," ar sise, "agus na deóra leis</span>
<lb n="223"/><span>go rabhamar ag sgaradh leis, níor fhéad sé gan an margadh bhriseadh."</span></p>
<lb n="224"/>
<lb n="225"/><p><span>"Éist!" ar seisean, "labhair go réidh adeirim!  Níl focal dá bhfuilmid</span>
<lb n="226"/><span>a rádh nach dtuigeann sé.  Féach an chluas atá air!"</span>
<lb n="227"/><span>Thairg mé punnt ar an mbeithidheach iongantach seo.</span></p>
<lb n="228"/>
<lb n="229"/><p><span>"Punnt!" ars an fear siubhail 'n-a sheanbhéic.</span></p>
<lb n="230"/>
<lb n="231"/><p><span>"Punnt!" ars a bhean.</span></p>
<lb n="232"/>
<lb n="233"/><p><span>"Punnt!" ars an dáréag inghean i n-aoinfheacht.</span></p>
<lb n="234"/>
<lb n="235"/><p><span>Nach orra uile go léir bhí an t-iongnadh!  Chruinnighdar thart orm, agus</span>
<lb n="236"/><span>iad ag baint lán na súl asam.  Rug páisde ar mo chóta; rug páisde eile</span>
<lb n="237"/><span>ar mo bhrísde; rug an té dob' óige díobh ar ghlúin orm.  Chuir páisde</span>
<lb n="238"/><span>eile díobh lámh isteach i bpóca mo bhrísde: ár ndóigh, ní raibh an</span>
<lb n="239"/><span>créatúr acht ag féachaint an raibh an puinnt féin agam - acht ní</span>
<lb n="240"/><span>punnt fuair sé acht leadóg faoi'n gcluais agus ní ó ridire na mbóithre</span>
<lb n="241"/><span>é!</span>
<lb n="242"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="243"/><p><span>Thaithnigh an t-asal beag dubh liom go maith.  Dhéanfadh sé cúis.</span>
<lb n="244"/><span>D'iomchróchadh sé cuid de'n bhóthar mé.  Agus d'fhéadfainn é dhíol</span>
<lb n="245"/><span>uair ar bith a mbéinn tuirseach de.</span></p>
<lb n="246"/>
<lb n="247"/><p><span>"Punnt!" ars mise arís.</span></p>
<lb n="248"/>
<lb n="249"/><p><span>"Dá phunnt," ars an fear siubhail.</span></p>
<lb n="250"/>
<lb n="251"/><p><span>"O bhó! bhó!" ars an bhean, "m'asal breágh díolta ar dhá phunnt!"</span>
<lb n="252"/><span>agus thosuigh ghá chaoineadh go deórach.</span></p>
<lb n="253"/>
<lb n="254"/><p><span>"Ar phunnt," arsa mise.</span></p>
<lb n="255"/>
<lb n="256"/><p><span>"Ar phunnt - agus sé pighne an duine do na páisdibh."</span></p>
<lb n="257"/>
<lb n="258"/><p><span>Socruigheadh an margadh sin.  Thugas an punnt dó.  Thugas sé pighne do'n</span>
<lb n="259"/><span>uile dhuine dá chlainn bhí thart orm.  Annsin thosuigh an bhean ag</span>
<lb n="260"/><span>glaodhach ar Sheáinín agus ar Éimín agus ar Thaimín, agus ní fios</span>
<lb n="261"/><span>dom cé mhéad eile.  Ní raibh bacach ar an aonach nár thug a chlann</span>
<lb n="262"/><span>chuggam agus iad uile go léir go bagarthach, sgréachach.  An gleó bhí</span>
<lb n="263"/><span>aca!  An t-achrann agus an rí-rá agus an rúille-búille bhí thart orm!</span>
<lb n="264"/><span>Duine aca a rádh nach bhfuair sé féin pighinn ar bith agus an réal</span>
<lb n="265"/><span>geal faoi'n teangaidh aige!  Duine eile a rádh - ní bhéadh fhios agat</span>
<lb n="266"/><span>céard bhí aon duine a rádh, nó ag iarraidh a rádh, leis an achrann</span>
<lb n="267"/><span>bhí thart orm.</span></p>
<lb n="268"/>
<lb n="269"/><p><span>Mo mhairg nár thugas an dá phunnt dó i dtosach gan bacadh leis na</span>
<lb n="270"/><span>féirínibh sin!</span>
<lb n="271"/></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="272"/><p><span>D'fhágas an baile faoi ghradam.</span></p>
<lb n="273"/>
<lb n="274"/><p><span>Bhí mé i n-áirde ar dhruim an asail, an fear siubhail i ngreim san</span>
<lb n="275"/><span>adhastar ar mo láimh dheis, a bhean i ngreim ann ar mo láimh chlé, an</span>
<lb n="276"/><span>sgata páisdí 'n-ár dtimcheall agus gach aon bhéic uatha!</span></p>
<lb n="277"/>
<lb n="278"/><p><span>Lean cuid de bhuachaillibh an bhaile sinn, agus a chomhairle féin ag gach</span>
<lb n="279"/><span>duine aca dhom.  Cuireadh an t-asal i gcomórtas leis na capaill-rása ba</span>
<lb n="280"/><span>mhó dá raibh trácht orra an tráth sin; dubhradh liom bheith ar m'aire,</span>
<lb n="281"/><span>nó d'imtheóchadh sé leis agus nach bhfeicfidhe arís choidhche é;</span>
<lb n="282"/><span>moladh dhom an biadh seo agus an biadh úd thabhairt dó - ní raibh</span>
<lb n="283"/><span>greann aca ariamh, shíltheá, go bhfacadar mé féin i n-áirde ar m'asal</span>
<lb n="284"/><span>beag dubh agus an lucht siubhail dhom thionnlacan!</span></p>
<lb n="285"/>
<lb n="286"/><p><span>Acht cár mhisde liom?  Nach raibh an t-asal agam, agus a leithéid de</span>
<lb n="287"/><span>bheithidheach ceithre gcos ag teasdáil uaim le fada an lá?</span></p>
<lb n="288"/>
<lb n="289"/><p><span>An féidir cur-síos a dhéanamh ar an gcaoi a sgar mé féin agus an t-asal</span>
<lb n="290"/><span>leis an lucht siubhail?  Chraitheadar uile go léir lámh liom naoi n-uaire</span>
<lb n="291"/><span>i ndiaidh chéile; labhair an uile dhuine díobh go mín réidh agus go</span>
<lb n="292"/><span>bladarach mealltach leis an asal. …  Do h-innsigheadh a thréithre dhom</span>
<lb n="293"/><span>fá seacht.  Baineadh gealladh dhíom bheith lághach cineálta leis, glaic</span>
<lb n="294"/><span>bheag coirce thabhairt dó nuair d'fhéadfainn é, greim féir bhronnadh</span>
<lb n="295"/><span>air san oidhche, agus ar m'anam gan an maide imirt air.</span></p>
<lb n="296"/>
<lb n="297"/><p><span>Annsin nuair bhíomar ag sgaradh ó chéile, thógadh an t-olagón.</span></p>
<lb n="298"/>
<lb n="299"/><p><span>Thosuigh an t-athair.</span>
<lb n="300"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="301"/><p><span>Chuidigh an mháthair leis.  Lean na páisdí dhe, gur líonadh an choill</span>
<lb n="302"/><span>mór-dtimcheall orainn leis an gcaoineadh caol cruadh do rinneadar.</span>
<lb n="303"/><span>Bhí mé liom féin faoi dheireadh, mé féin agus m'asal beag dubh.</span>
<lb n="304"/><span>D'imthigh sé leis n-a chos-n-áirde gur fhágamar an choill 'n-ár ndiaidh.</span>
<lb n="305"/><span>Shileas go raibh togha margaidh agam; cá bhfuighfidhe asal bhí chomh</span>
<lb n="306"/><span>beó sgofánta le m'asal beag dubh?</span></p>
<lb n="307"/>
<lb n="308"/><p><span>Acht nuair bhí an choill n-ár ndiaidh, bhí port eile aige.  Cos ní</span>
<lb n="309"/><span>chorróchadh sé.  Shíleas é bhladar agus é mhealladh le binn-bhriathraibh.</span>
<lb n="310"/><span>Ní raibh áird aige orm.  Shíleas é bhogadh leis an mbata.  Cor</span>
<lb n="311"/><span>ní chuirfeadh sé dhe, acht é 'n-a sheasamh annsin i lom-lár an</span>
<lb n="312"/><span>bhóthair.</span></p>
<lb n="313"/>
<lb n="314"/><p><span>Chuaidh daoine thart, cuid de lucht an aonaigh agus iad sgléipeach go</span>
<lb n="315"/><span>leór.  Moladh dhom é seo dhéanamh leis; moladh dhom é siúd dhéanamh</span>
<lb n="316"/><span>leis - acht nuair mhol duine aca dhom é iomchur sgathamh de'n bhealach,</span>
<lb n="317"/><span>bhris ar m'fhoighid agus chuireas cioth cloch n-a dhiaidh.</span></p>
<lb n="318"/>
<lb n="319"/><p><span>B'éigin dom'sa deireadh theacht anuas agus - seadh, é tharraingt 'mo</span>
<lb n="320"/><span>dhiaidh i n-aghaidh a chos agus a chinn.</span></p>
<lb n="321"/>
<lb n="322"/><p><span>Nach mise chuir na deágh-phaidreacha leis an bhfear siubhail a dhíol a</span>
<lb n="323"/><span>leithéid de bheithidheach liom!</span></p>
<lb n="324"/>
<lb n="325"/><p><span>Acht ní raibh sé i bhfad gur thug mé rud aisteach faoi deara.  Bhí sé</span>
<lb n="326"/><span>faiteach agus ní chuireadh aon nidh faitchíos air acht an ceól ghnítheas</span>
<lb n="327"/><span>an ghaoth i ngéagaibh crainn.</span></p>
<lb n="328"/>
<lb n="329"/><p><span>Ní túisge ghabhadh sé isteach faoi ghéagaibh na gcrann bhí ar leathtaobh</span>
<lb n="330"/><span>an bhóthair, ná chailleadh sé an spadántacht agus is ar éigin</span>
<lb n="331"/><span>d'fhéadfaidhe é choinneál.</span>
<lb n="332"/></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="333"/><p><span>Chuireadh sé cluas air féin i dtosach; annsin chraitheadh sé é féin</span>
<lb n="334"/><span>ar nós madra bhéadh thar éis theacht as an uisge; agus sul a mbéadh</span>
<lb n="335"/><span>fhios agad, bhéadh sé ag imtheacht leis n-a feire-glinte.  Bhí liom.</span>
<lb n="336"/><span>Cheangail mé de gheata é.  Isteach liom sa gcoill.  Bhain mé lán mo</span>
<lb n="337"/><span>ghabháil d'úrdhuil-leabhar.  Rinne mé fleasg dhe, gur chuir mé faoi</span>
<lb n="338"/><span>n-a mhuineál agus ós cionn a dhá chluais é nuair bhíomar ag imtheacht</span>
<lb n="339"/><span>as an gcoill.</span></p>
<lb n="340"/>
<lb n="341"/><p><span>An beithidheach bocht!  Ní faca tú ariamh acht an siubhal rinne sé.</span>
<lb n="342"/><span>Níor cheap sé acht go raibh sé sa gcoill i gcomhnaidhe leis an ceól</span>
<lb n="343"/><span>bhí 'n-a chluasaibh.  Nuair shroicheamar Baile Uí bhFíodhcháin, tháinic</span>
<lb n="344"/><span>muinntir an bhaile uile go léir amach go bhfeicfidís an t-iongnadh - mé</span>
<lb n="345"/><span>féin agus m'asal beag dubh a raibh an choróin chraobhach ar a cheann.</span>
<lb n="346"/><span>Tá an t-asal beag dubh agam go fóill agus beidh go gcaillfear é.  Is</span>
<lb n="347"/><span>iomdha míle fada chuireamar dhínn le chéile faoi fhearthainn agus faoi</span>
<lb n="348"/><span>bháistigh, faoi shioc agus faoi sneachta.  Sgar sé le cuid dá dhrochnósaibh</span>
<lb n="349"/><span>leis an aimsir - rud nár eirigh liomsa dhéanamh.  Agus sílim</span>
<lb n="350"/><span>go bhfuil a fhios sin ag m'asal beag dubh chomh maith le duine.</span>
<lb n="351"/><span>Acht ní fhaca tú ariamh acht an eirghe 'n-áirde tá ann ó cheannuigheas</span>
<lb n="352"/><span>cárr beag glas uaithne gleóite dhó!  Ag dul i n-óige atá sé, an</span>
<lb n="353"/><span>beithidheach bocht!</span>
<lb n="354"/></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="355"/><p><span>An raibh sé n-a lá?</span></p>
<lb n="356"/>
<lb n="357"/><p><span>Ar osgailt na súl dhom chonnaiceas réaltóg mhór gheal crochta ar an</span>
<lb n="358"/><span>spéir ós mo chionn n-a lóchrann áluinn aoibhinn agus í ag deallramh</span>
<lb n="359"/><span>anuas orm trí lom-ghéagaibh crainn fuinnseóigge bhí le m'ais; bhí</span>
<lb n="360"/><span>bealach na bó finne n-a bhothar airgid treasna na spéire - an té go</span>
<lb n="361"/><span>mbéadh a anam n-a dhúiseacht i gceart chidhfeadh sé na sluaighte</span>
<lb n="362"/><span>aingeal ag gabháil an tslighe sin; réaltóg eile nár aithnigheas ag</span>
<lb n="363"/><span>bun na spéire thoir, agus leis an spréacharnaigh bhí ó'n réalt sin</span>
<lb n="364"/><span>shíltheá go raibh ceól neimhe ghá ghabháil aici acht nach bhféadfá</span>
<lb n="365"/><span>an ceól sin a chlos mar gheall ar locht éigin daonna ar do chluais nó</span>
<lb n="366"/><span>i do chroidhe féin.</span></p>
<lb n="367"/>
<lb n="368"/><p><span>Corruigheadh na géaga loma bhí ar an gcrann fuinnseóige ós mo chionn;</span>
<lb n="369"/><span>corruigheadh gach luibh agus lus da raibh thart orm; seadh an ghaoth</span>
<lb n="370"/><span>imeasg na gcraobh dar leat-sa, acht ní chreidim-se a leithéid, agus nach</span>
<lb n="371"/><span>bhfuil an oiread de'n cheart agamsa a rádh nach cumhacht saoghalta, nach</span>
<lb n="372"/><span>í an ghaoth bhí ag déanamh an ghnímh is tá agat-sa a mhalairt a rádh?</span>
<lb n="373"/><span>Bhí an oidhche chomh ciúin is a bhfaca tú ariamh, gan smathamh as aér,</span>
<lb n="374"/><span>gan torann dhá laghad, gan fuaim dhá laige le clos, go dtí gur thosuigh</span>
<lb n="375"/><span>an ceól seo sna craobhachaibh - má cheapann tú gurbh é ceól na gaoithe</span>
<lb n="376"/><span>bhí ann an misde dhuit innseacht dom cé'n chaoi ar chualas mar bheadh na</span>
<lb n="377"/><span>mílte míle fear beag bídeach ag tarraint síoda drithleannach ar an</span>
<lb n="378"/><span>bhféar feósaidhe le m'ais?</span>
<lb n="379"/></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="380"/><p><span>An ghaoth imeasg na gcrann!  A amadáin an tsaoghail seo.</span></p>
<lb n="381"/>
<lb n="382"/><p><span>Fuaim eile: crann mór cnóchapaill bhí ar mo láimh dheis agus d'éirigh</span>
<lb n="383"/><span>sna craobhachaibh b'uachtaraighe dá raibh air.  Bhí rud mór trom éigin</span>
<lb n="384"/><span>ag tuitim anuas ar thalamh agus ag bualadh i n-aghaidh na ngéag agus na</span>
<lb n="385"/><span>gcraobh bhí roimhe sa tslighe.  Céard bhí ann?  Bhí an ceól bhí sna</span>
<lb n="386"/><span>lom-ghéagaibh ar ball beag thart faoi seo, agus an oidhche chomh ciúin</span>
<lb n="387"/><span>le aon oidhche dá dtáinic ariamh agus gan fuaim le clos acht an torann</span>
<lb n="388"/><span>seo bhí i n-áirde i ngéagaibh uachtaracha an chrainn chnóchapaill -</span>
<lb n="389"/><span>rud mór trom éigin ag tuitim anuas ó chraoibh go craoibh go mall agus</span>
<lb n="390"/><span>go millteach i gciúineas na hoidhche.</span></p>
<lb n="391"/>
<lb n="392"/><p><span>Tháinic sgannradh ar mo chroidhe agus mé 'mo luighe annsin faoi'n gcrann</span>
<lb n="393"/><span>'san oidhche; acht ní sgannradh saoghalta tháinic orm.  Ní headh ar chor</span>
<lb n="394"/><span>ar bith acht uamhan roimh chomhachtaibh diamhra nár thuigeas.</span></p>
<lb n="395"/>
<lb n="396"/><p><span>Bhí sé ag tuitim anuas, ag tuitim anuas i gcomhnaidhe agus an torann</span>
<lb n="397"/><span>bhí uaidh ag dul i méid gur cheapas go raibh aingeal nimhneach feargach</span>
<lb n="398"/><span>ag caitheamh réaltóg liom nach raibh mé dílis do m'anam féin.</span></p>
<lb n="399"/>
<lb n="400"/><p><span>Sa deireadh thuit an rud le m'ais.  Ar lic thuit sé - an torann sin i</span>
<lb n="401"/><span>gciúineas na hoidhche!  Agus gan ann acht cnó-capaill, an ceann deireadh</span>
<lb n="402"/><span>dá raibh ar an gcrann sílim.</span></p>
<lb n="403"/>
<lb n="404"/><p><span>Dúisigheadh éan beag sa sgeich.  Bhain an chréatúr bocht creathadh as</span>
<lb n="405"/><span>féin.  Thug léim ó'n gcraoibh go bhfuair áit comhnaidhthe agus codalta</span>
<lb n="406"/><span>dhó féin ar chraoibh eile.</span>
<lb n="407"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="408"/><p><span>Ní fhacas féin é acht bhí fhios agam go ndeárna sé mar dubhras</span>
<lb n="409"/><span>mar chuir sé dá ghíog uaidh ceann ar gach aon chraoibh sul má tháinic</span>
<lb n="410"/><span>a shuan agus a shámh-chodladh air arís.  Éan eile bhí ann, ulchabhán</span>
<lb n="411"/><span>de chinéal nach bhfeictear agus nach gcluintear acht go fíor-annamh,</span>
<lb n="412"/><span>agus chuir seisean cor codramánta dhe.  Labhair sé go codlatach agus go</span>
<lb n="413"/><span>tuirseach n-a chanamhaint féin, díreach is dá mbéadh sé ag iarraidh</span>
<lb n="414"/><span>chur i gcéill do mhíoltaibh is d'éanlaith na hoidhche cé'n doilgheas</span>
<lb n="415"/><span>bhí ar a chroidhe go raibh a chineadh beagnach sguabtha de thalamh na</span>
<lb n="416"/><span>hÉireann.  Acht níor tugadh aon áird ar a ghlór ná ar a bhrón acht</span>
<lb n="417"/><span>an oiread is tugadh ar ghlór luinduibh chuir an chéad shiolla dá</span>
<lb n="418"/><span>cheól áthasach féin dhe.</span></p>
<lb n="419"/>
<lb n="420"/><p><span>Agus bhí a lán eile de chlannaibh na ngob agus na sgiathán ann a</span>
<lb n="421"/><span>dhúisigh, agus thug cor agus rinne ceól de réir a ndúthchais, acht nach</span>
<lb n="422"/><span>raibh eólas beacht agam féin cé na treibheacha de sheacht sgór dár</span>
<lb n="423"/><span>díobh iad.  Ní raibh d'eólas agamsa acht gur dhúisigh gach ceann díobh:</span>
<lb n="424"/><span>gur thug cor, gur labhair ar a nós féin; 'tuige ar chorruigheadar agus</span>
<lb n="425"/><span>'tuige ar labhradar agus gan baoghal air bheith n-a lá?</span></p>
<lb n="426"/>
<lb n="427"/><p><span>Bhí asal ceangailte i n-aice liom - m'asal beag dubh féin.  Bhí sé n-a</span>
<lb n="428"/><span>luighe ar an talamh gan cor as.  Thóg seisean a cheann agus labhair sé</span>
<lb n="429"/><span>go bríoghmhar dána.  Rinne bó bhí sgathamh uaim géimneach.  Rinne</span>
<lb n="430"/><span>searrach seitreach.  Rinne caora méidhleach.  Rinne mé féin brón agus</span>
<lb n="431"/><span>doilgheas.</span>
<lb n="432"/></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="433"/><p><span>Agus dá dtuigfinn i gceart é, bhí an saoghal mór aisteach seo ag</span>
<lb n="434"/><span>déanamh bróin.  An réaltóg bhí crochta sa spéir thoir, an crann a</span>
<lb n="435"/><span>shil a chnó deireannach, an t-éan a dhúisigh agus a chan cuid dá</span>
<lb n="436"/><span>chuid ceóil, an t-ainmhidhe labhair go huaigneach san oidhche - ag</span>
<lb n="437"/><span>déanamh bróin agus osnaighil bhíodar uile.  An domhan mór tacach féin,</span>
<lb n="438"/><span>rinne seisean osna chomh maith le cách.</span></p>
<lb n="439"/>
<lb n="440"/><p><span>Agus mé féin, chorruigh mé.  Leig mé osna.  Labhair mé:</span></p>
<lb n="441"/>
<lb n="442"/><p><span>"A Dhia Mhóir na Glóire!" arsa mise.</span></p>
<lb n="443"/>
<lb n="444"/><p><span>Annsin cuireadh i dtuigsint dom go raibh mé i bhfiadhnaise ceann de na</span>
<lb n="445"/><span>míorbhúiltibh is mó dá bhfuil ann, go raibh mé ag féachaint ar agus</span>
<lb n="446"/><span>ag éisteacht leis an saoghal ghá dhúiseacht, agus ní dúiseacht na</span>
<lb n="447"/><span>maidne é, acht an dúiseacht thárluigheas tráth éigin gach oidhche sa</span>
<lb n="448"/><span>mbliadhain nuair chuireann gach nidh dá bhfuil beó ar dhruim na talmhan</span>
<lb n="449"/><span>cor agus osna dhe.  An tráth céadna gach oidhche déanann gach luibh</span>
<lb n="450"/><span>agus éan is ainmhidhe is duine an brón céadna - agus cé'n tráth é</span>
<lb n="451"/><span>sin acht an tráth céadna ar thóg Lucifer a mheirg le dhul i n-éadan</span>
<lb n="452"/><span>an Dé chruthuigh é.</span></p>
<lb n="453"/>
<lb n="454"/><p><span>D'fhéach mé ar an réaltóig bhí ar crochadh sa spéir thoir; d'fhéach</span>
<lb n="455"/><span>mé ar an gcrann shil a chnó deireannach: d'fhéach mé mar a raibh an</span>
<lb n="456"/><span>t-éan labhair go doilgheasach ar an ngéig:</span></p>
<lb n="457"/>
<lb n="458"/><p><span>"A Dhia Mhóir na Glóire!" ars' an réaltóg.</span></p>
<lb n="459"/>
<lb n="460"/><p><span>"A Dhia Mhóir na Glóire!" ars' an t-éan.</span></p>
<lb n="461"/>
<lb n="462"/><p><span>Agus annsin tógadh mo chroidhe agus m'anam go ndubhras féin de ghuth</span>
<lb n="463"/><span>mhór dúthrachtach."</span></p>
<lb n="464"/>
<lb n="465"/><p><span>"A Dhia Mhóir na Glóire!"</span></p>
<lb n="466"/>
<lb n="467"/><p><span>Agus thuit mo chodladh orm arís.</span>
<lb n="468"/></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="469"/><p><span>Bhí an ghrian ag dul faoi nuair shroicheas an choill, mé féin agus</span>
<lb n="470"/><span>m'asal beag dubh agus an cárrín glas gleóite, agus ní fada an t-achar</span>
<lb n="471"/><span>go raibh áit toghtha agam leis an oidhche chur tharm.</span></p>
<lb n="472"/>
<lb n="473"/><p><span>Bhí sé deacair áit níos feileamhnaighe fhágháil.  Bhí sruthán</span>
<lb n="474"/><span>crónánach ann le mo chosa a nigheachán thar éis an lae agus fuarán</span>
<lb n="475"/><span>fíor-uisge i bhfogus dom leis an tae a dhéanamh gan trácht ar áilneacht</span>
<lb n="476"/><span>na foraoise, ar na crainnte móra ársa beithe bhí ag cur culaith úir</span>
<lb n="477"/><span>orra féin i gcomhair na bliadhna, ar bhaslógaibh dubha na bhfuinnseóg</span>
<lb n="478"/><span>ná ar na paistíbh de sholus órdha bhíodh ag teacht agus ag imtheacht</span>
<lb n="479"/><span>imeasg na sean-chrann.</span></p>
<lb n="480"/>
<lb n="481"/><p><span>Agus nach orm bhí an tuirse!  Bhaineas an cárrín de'n asal.  Cheangail</span>
<lb n="482"/><span>mé an tsrian dá chois tosaigh, agus an ceann eile dhi de'n chárr ar</span>
<lb n="483"/><span>eagla go n-imtheóchadh sé ar fuaidreamh uaim ar fud na coille i</span>
<lb n="484"/><span>gcaitheamh na hoidhche.  Annsin chóirigh mé mo leabaidh ar an dóigh seo:</span>
<lb n="485"/><span>chroch mé píosa de shean-tseól bhí agam faoi'n gcárr go raibh leabaidh</span>
<lb n="486"/><span>dheas chompóirteach luasgach agam, agus gan baoghal fearthainne orm dá</span>
<lb n="487"/><span>fhaide dá bhfanfainn ann, mar thógas an chuid eile de'n tseól ar</span>
<lb n="488"/><span>chliathaibh ós cionn an cháirr.  A shárú d'árus ar thriomacht ná ar</span>
<lb n="489"/><span>shocamhlacht ní raibh ag aon fhear taisdil ariamh.</span>
<lb n="490"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="491"/><p><span>D'imthigh liom annsin gur bhailigh mé mo lándhóthain de bhrosna agus</span>
<lb n="492"/><span>de mhion-ádhmad, líon mé mo channa beag stáin le fíor-uisge, d'fhaduigh</span>
<lb n="493"/><span>mé teine ag béal m'áruis agus chroch mé an t-uisge ós a cionn.  D'fhan</span>
<lb n="494"/><span>mé annsin ar mo ghogaidhe ag freastal ar an teine ar mo shuaimhneas.</span>
<lb n="495"/><span>Ealadha faoi leith teine adhmuid a fhadú, go mór-mhór faoi'n spéir.</span>
<lb n="496"/><span>Ní mór dhuit an mionbhrosna a thoghadh go cúramach agus gan aon chuid</span>
<lb n="497"/><span>de'n ádhmad bog glas chur uirri go mbeidh borradh maith innti.  Má</span>
<lb n="498"/><span>chuireann beidh tú gan teine gan ró-achar.  Bhíos féin clisde go leór</span>
<lb n="499"/><span>ar an gcéird, agus i gceann leath-uaire bhí tóiteán agam a róstóchadh</span>
<lb n="500"/><span>mart mór.  Nuair chaithinn píosa ádhmuid isteach ann dhúnainn mo dhá</span>
<lb n="501"/><span>shúil ag féachaint an aithneóchainn cé'n cineál ádhmuid bhí agam</span>
<lb n="502"/><span>ar a bhalath agus é ghá dhóigheadh.  Agus tá balath faoi leith ar gach</span>
<lb n="503"/><span>cineál adhmuid - dair, fuinnseóg, cuileann, caorthann, fearnóg, iubhar,</span>
<lb n="504"/><span>giumhais - an té mbíonn an t-eólas ceart aige féadann sé innseacht</span>
<lb n="505"/><span>duit cé aca ádhmad atá agat sa teine.  Acht ní raibh an t-eólas beacht</span>
<lb n="506"/><span>sin agam-sa - ní raibh mé acht 'mo phrintíseach.</span></p>
<lb n="507"/>
<lb n="508"/><p><span>Níor óladh ariamh cupán tae níos feárr ná an tae rinne mé an oidhche</span>
<lb n="509"/><span>shin sa gcoill.  Molaim dhuit, a léightheóir, do chuid tae fhliuchadh ar</span>
<lb n="510"/><span>an dóigh chéadna.  Seadh, agus é ól i ndoire coille le tuitim na</span>
<lb n="511"/><span>hoidhche.</span>
<lb n="512"/></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="513"/><p><span>Bíodh an t-uisge ar fiuchadh agat, agus cuir an tae isteach i mála beag</span>
<lb n="514"/><span>lín-éadaigh, agus tuim an mála isteach sa gcanna.  Ná fágtar ró-fhada</span>
<lb n="515"/><span>ann é - is leór dá nóiméad má bhíonn an t-uisge ar fiuchadh i gceart</span>
<lb n="516"/><span>- bain an mála lín-éadaigh as an árthach, cuir do chuid bainne nó</span>
<lb n="517"/><span>uachtair ann agus sásóchaidh an deoch sin thú má's féidir thú shású</span>
<lb n="518"/><span>ar chor ar bith.</span></p>
<lb n="519"/>
<lb n="520"/><p><span>Shásuigh sé mise ar chaoi ar bith: b'iongantach mara sásóchadh deághthae,</span>
<lb n="521"/><span>arán agus im úr agus uibheacha rugadh an lá céadna mo</span>
<lb n="522"/><span>leithéide d'fhear taisdil.  Seadh, béile sáthach maith ag rí nó ag</span>
<lb n="523"/><span>rí-dhamhna an béile sin acht é ghléasadh dhó féin le tuitim na</span>
<lb n="524"/><span>hoidhche i lár coille craobhaighe agus óige na bliadhna ann le aiteas</span>
<lb n="525"/><span>chur ar a chroidhe le méad a hiongantas.</span></p>
<lb n="526"/>
<lb n="527"/><p><span>Fuaireas féin blas na meala ar gach aon ghreim ar chaoi ar bith - ní</span>
<lb n="528"/><span>raibh tae ann gur fliuchadh mo chuid-sa, ní raibh arán ann gur fuineadh</span>
<lb n="529"/><span>mo arán-sa, agus sháruigh blas agus balath agus dath an ime bhí agam</span>
<lb n="530"/><span>aon im dá ndeárnadh as uachtar ariamh.  Níor mhothuigheas aon nidh agus</span>
<lb n="531"/><span>an bhéile ríoghdha seo dhá chaitheamh agam go raibh sé 'n-a dhubhoidhche</span>
<lb n="532"/><span>agus lasracha mo theine ádhmuid ag dathú na coille mórthimcheall</span>
<lb n="533"/><span>orm.</span></p>
<lb n="534"/>
<lb n="535"/><p><span>Ghabh mé amhrán annsin liom féin sa gcoill le teann áthais.  Níorbh</span>
<lb n="536"/><span>fhada ann mé go gcuala mé agus go bhfaca mé na hiongantais.</span>
<lb n="537"/><span>Chuaidh an teine i méad.  D'eirigheadh teanga de lasair chaoil fhada aníos</span>
<lb n="538"/><span>agus bhíodh ag iarraidh íochtar na ngéag a phógadh agus gan aon teanga</span>
<lb n="539"/><span>díobh ar aon dáth ná ar aon chuma.</span>
<lb n="540"/></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="541"/><p><span>Bhí dathanna na lasracha sin nach raibh le feiceál i n-aon tuar ceatha</span>
<lb n="542"/><span>ariamh, agus dá mbéadh an t-eólas agam d'fhéadfainn innseacht cé'n</span>
<lb n="543"/><span>cineál ádhmuid as ar fhás gach lasair díobh.  Acht ní raibh an t-eólas</span>
<lb n="544"/><span>sin agam an uair sin faraoir.</span></p>
<lb n="545"/>
<lb n="546"/><p><span>Chuirfeadh fiadhántas agus sgréachaoil na lasracha uamhan ar do chroidhe.</span>
<lb n="547"/><span>Má bhí dath faoi leith ar gach lasair díobh de réir a bhunúis, bhí</span>
<lb n="548"/><span>ceól faoi leith ag gach lasair díobh freisin, agus níor sáruigheadh a</span>
<lb n="549"/><span>gceól ná a bhfiadhántas siúd acht ag teanga mná nimhnighe.</span></p>
<lb n="550"/>
<lb n="551"/><p><span>Ceól na n-ádhmad n-éagsamhail, agus mo cheól féin, agus an chaoi</span>
<lb n="552"/><span>lasadh suas an choill mór dtimcheall ar na teine ba siocair leis an</span>
<lb n="553"/><span>dáil éanlaith bhí thart ann.  Dá n-abrainn go raibh níos mó ná fiche</span>
<lb n="554"/><span>cineál díobh ann ní shílim go mbéinn ag déanamh aibhéise.  Bhíodar</span>
<lb n="555"/><span>annsin thart ann ar na craobhachaibh go socair marbhánta: ní bhéadh ort</span>
<lb n="556"/><span>acht éirghe agus lámh a shíneadh amach uait le breith ar dhosaén díobh.</span>
<lb n="557"/><span>Rugas féin ar suas le deich gcinn de dhruideógaibh gan aon duadh.  Chas</span>
<lb n="558"/><span>mé a muineál agus sháith mé isteach i sac iad, agus is maith an béile</span>
<lb n="559"/><span>rinne mé dhíobh n-a dhiaidh sin.</span></p>
<lb n="560"/>
<lb n="561"/><p><span>Acht maidir le m'asal beag dubh - ní fios dom an codladh nó tuirse nó</span>
<lb n="562"/><span>dithleagadh bhí air; níor chuir sé suim dá laghad i n-aon nidh dá</span>
<lb n="563"/><span>raibh 'n-a thimcheall acht é chomh solamhanta diamhair le árd-chonstábla</span>
<lb n="564"/><span>go mbéadh príosúnach poilitidheach i ngreim aige.</span></p>
<lb n="565"/>
<lb n="566"/><p><span>Ní raibh fonn codalta orm agus d'fhan mé thart ar an teine, ag bailiú</span>
<lb n="567"/><span>brosna agus mionnádhmuid agus ghá dhóigheadh go raibh an lá ann</span>
<lb n="568"/><span>beagnach.</span>
<lb n="569"/></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="570"/><p><span>Bhí fáinne an lae ann nuair chonnaic mé an t-abhac aisteach faiteach</span>
<lb n="571"/><span>ag déanamh orm.  Shíleas i dtosach go mb'é deamhan nó ainspioraid na</span>
<lb n="572"/><span>foraoise bhí agam ann - is corr-uair chonnaic mé duine chomh bídeach</span>
<lb n="573"/><span>mí-chumtha leis.  Ní raibh sé thar ceithre troighthe ar aoirde, agus</span>
<lb n="574"/><span>shíltheá dá dtagfadh smathamh maith gaoithe faoi go sguadfaidhe de</span>
<lb n="575"/><span>dhruim na talmhan é.</span></p>
<lb n="576"/>
<lb n="577"/><p><span>Bhí sgeóin n-a dhá shúil.</span></p>
<lb n="578"/>
<lb n="579"/><p><span>"Céard tá ort, a dhuine?" arsa mise, "an amhlaidh a chonnaic tú taise</span>
<lb n="580"/><span>nó taidhbhse?"</span></p>
<lb n="581"/>
<lb n="582"/><p><span>Níor thug sé freagra orm.  Ní dheárna sé acht féachaint 'n-a thimcheall</span>
<lb n="583"/><span>go sgáthmhar; acht ní rómham-sa bhí an t-uathbhás air, mar sul ar</span>
<lb n="584"/><span>fhéad mé ceist eile chur air, isteach leis faoi'n gcárrín go ndeacha</span>
<lb n="585"/><span>sé i bhfolach ann.</span></p>
<lb n="586"/>
<lb n="587"/><p><span>Níor chuir mé isteach air.</span></p>
<lb n="588"/>
<lb n="589"/><p><span>I gceann leath-uaire nó mar sin chualas an glór beag ait.</span>
<lb n="590"/><span>"Ar son Dé," ars an t-abhac, "agus ná hinnis dí cá bhfuil mé má</span>
<lb n="591"/><span>thagann sí an bealach seo," agus é chomh heaglach le aon duine dá bhfaca</span>
<lb n="592"/><span>mé ariamh.</span></p>
<lb n="593"/>
<lb n="594"/><p><span>Ní raibh fhios agam cé bhí ar a thóir acht thugas an gheallamhaint dó.</span>
<lb n="595"/><span>Bhí sé n-a lá nuair tháinic an tóir ar an abhac - bean mhillteach agus</span>
<lb n="596"/><span>fearg an tsaoghail uirri. … acht sin sgéal eile, ár ndóigh, agus ní</span>
<lb n="597"/><span>innseóchaidh mé go fóill é.</span>
<lb n="598"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="599"/><p><span>Codladh dhéanamh go meadhon lae, agus an tuirse bóthair bhí orm chaitheamh</span>
<lb n="600"/><span>dhíom, sin é cheapas a dhéanamh.  Níor chodail mé faoi dhíon tighe le</span>
<lb n="601"/><span>mí roimhe sin; agus bhí cineál leisge agus eagla orm i dtosach, na géaga</span>
<lb n="602"/><span>loma shíneadh idir na braithlínibh fuara bána - an leisge chéadna is</span>
<lb n="603"/><span>bhíos ar dhuine ar dhul isteach sa bhfairrge dhó de'n chéad uair ar</span>
<lb n="604"/><span>theacht an tsamhraidh.  Is beag nár choinnigh mé orm mo chuid éadaigh,</span>
<lb n="605"/><span>bhí mé chomh sgáthmhar sin!  Nach ar na braithlínibh bána sin bhí an</span>
<lb n="606"/><span>fhéachaint fhuar choimhthigheach!  Tháinic creathadh orm annsin ar an</span>
<lb n="607"/><span>urlár sul ar thug mé an léim.</span></p>
<lb n="608"/>
<lb n="609"/><p><span>Acht nuair bhí mé istigh tháinic mo mhisneach ar ais chugam.  Shín mé</span>
<lb n="610"/><span>na géaga.  Chrap mé suas arís iad.  Rinne mé lúb dhíom féin ar nós</span>
<lb n="611"/><span>eascon.  Thionntuigh mé ar mo thaobh dheas.  Thionntuigh mé ar mo thaobh</span>
<lb n="612"/><span>chlé.  Ní túisge ar mo thaobh chlé mé, ná chaith mé mé féin ar</span>
<lb n="613"/><span>chnámh mo dhroma ionnós nach gcaillfinn aon chuid bheag amháin</span>
<lb n="614"/><span>d'aoibhneas agus de shogh na leapthan.  Tharraing mé anál fada sásta ar</span>
<lb n="615"/><span>nós duine bhéadh thar éis fleadh ríoghdha chaitheamh.  Annsin d'fhéach</span>
<lb n="616"/><span>mé suas uaim ar an síléar, agus thart ar na ballaibh bána, agus anonn</span>
<lb n="617"/><span>uaim ar an dá fhuinneóig bhí druidthe go daingean docht; agus shíleas</span>
<lb n="618"/><span>nach bhfuaireas áit chodalta ariamh bhí chomh h-áluinn leis an áit a</span>
<lb n="619"/><span>raibh mé.</span></p>
<lb n="620"/>
<lb n="621"/><p><span>Cé chodlóchadh i lúb na coille craobhaighe, nó ar thráigh locha, nó</span>
<lb n="622"/><span>ar bhruach sruthalaim clamhsánaigh, cuma cé'n fasgadh bhéadh aige 'n-a</span>
<lb n="623"/><span>leithéidibh d'áit, agus an sogh seo le fágháil aige faoi dhíon an</span>
<lb n="624"/><span>bhotháin sléidhe dob' fhogus dó?</span>
<lb n="625"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="626"/><p><span>Tá sé maith go leór ag na filíbh bheith ag trácht ar na coilltibh</span>
<lb n="627"/><span>dubha duaibhseacha, ar ghleanntaibh cheóigh, ar aibhneachaibh glégeala,</span>
<lb n="628"/><span>ar spéarthaibh dubhghorma réaltógacha, ar an ngréin órdha, nó ar</span>
<lb n="629"/><span>an londubh ag cantaireacht 'do chluais ar dhúiseacht dhuit ar maidin;</span>
<lb n="630"/><span>acht thug mé féin mionn agus móid go dtréigfinn an chuid sin de mo</span>
<lb n="631"/><span>shaoghal feasta, agus nach ndéanfainn codladh arís choidhche acht idir</span>
<lb n="632"/><span>dhá bhráithlín i seómra bheag gan puth aéir ag éalughadh isteach orm,</span>
<lb n="633"/><span>acht ballaí bána 'mo thimcheall agus síléar bán ós mo chionn.</span>
<lb n="634"/><span>An tuirse sin, agus an sgíth!  Agus caoi agam an sgíth a leigint, agus</span>
<lb n="635"/><span>an tuirse chur dhíom!  Bhfuil sogh de shoghaibh éagsamhla an tsaoghail</span>
<lb n="636"/><span>le cur i gcomórtas leis?  Ná bí ag trácht ar aoibhneas na bhflaitheas</span>
<lb n="637"/><span>liom-sa: bíonn a fhlaitheas féin i gcroidhe gach duine, agus cá bhfios</span>
<lb n="638"/><span>go réidhteóchadh do cheann-sa liom-sa, ná mo cheann-sa leat-sa.  Acht</span>
<lb n="639"/><span>an t-é nach dtaithnigheann leabaidh bhreagh clúmhaighe leis, an t-é</span>
<lb n="640"/><span>nach dtaithnigheann piolúr agus adhart agus dhá bhráithlín bhána leis,</span>
<lb n="641"/><span>is duine fealltach cealgach an duine sin.  Ná bíodh aon mhuinghín agat</span>
<lb n="642"/><span>as.  Ná déan cumann ná bráithreachas leis.  Ná déan cáirdeas ná</span>
<lb n="643"/><span>caidreamh leis.  Ní duine dá fhocal é.</span></p>
<lb n="644"/>
<lb n="645"/><p><span>An fear go mb'fheárr leis spéara dubhghorma réaltógacha ós a chionn</span>
<lb n="646"/><span>ná síléar deas, an fear go mb'fheárr leis luighe ar an talamh faoi</span>
<lb n="647"/><span>sgeich bhlathmhair chumhartha ná dhul isteach idir dhá bhráithlín,</span>
<lb n="648"/><span>bí ar t'aire ar an duine sin.  B'fhéidir gur file é, acht mar sin féin,</span>
<lb n="649"/><span>seachain é.</span>
<lb n="650"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="651"/><p><span>Tréigfidh sé i mbearnain an bhaoghail thú.</span></p>
<lb n="652"/>
<lb n="653"/><p><span>Cheapas féin é sin, ar chaoi ar bith, agus mé 'mo luighe sa seómra</span>
<lb n="654"/><span>bheag bhán idir na bráithlínibh míne thar éis mí chaitheamh gan</span>
<lb n="655"/><span>cnámh mo dhroma shíneadh ar leabaidh ná ar tholg.</span>
<lb n="656"/><span>Dhearg mé an phíopa agus chuir mé gail bhreagh ghorm éadtrom i n-áirde</span>
<lb n="657"/><span>uaim; agus dob' áilne an crot tháinic ar an deatach sin ná aon chrot</span>
<lb n="658"/><span>dá bhfaca me ar néaltaibh neimhe le eirghe gréime ariamh.</span></p>
<lb n="659"/>
<lb n="660"/><p><span>Chaith mé sgathamh deas ag féachaint ar néaltaibh an tobac bhí ag</span>
<lb n="661"/><span>snámh go h-aérach ós mo chionn agus mé sásta leis an saoghal aoibhinn</span>
<lb n="662"/><span>seo.  An goradh tháinic 'mo bhallaibh beatha!  Ná tráchtar liom-sa feasta</span>
<lb n="663"/><span>ar an ngoradh tig ó'n ngréin agus tú 'do luighe ar do shuaimhneas ar</span>
<lb n="664"/><span>phlásóig chaonaigh i dtosach an lae; ná tráchtar liom ar an ngoradh</span>
<lb n="665"/><span>thig ó theinidh mhaith mhóir oidhche sheaca agus an domhan faoi chuing</span>
<lb n="666"/><span>oidhre; ná tráchtar liom acht oiread, ar an ngoradh thig ó chneas an</span>
<lb n="667"/><span>té dob' annsa leat sa saoghal agus an bheirt agaibh le chéile i mbéal</span>
<lb n="668"/><span>an uaignis; ná labhartar liom 'n-a dtaobh, mar ní'l aon ghoradh díobh</span>
<lb n="669"/><span>gur fiú cainnt air i gcomórtas leis an ngoradh thig i gcnámhaibh agus</span>
<lb n="670"/><span>i gcomórtas leis an ngoradh thig i gcnámhaibh agus i ngéagaibh duine</span>
<lb n="671"/><span>istigh idir dhá bhráithlín thar éis achar fada chaitheamh faoi</span>
<lb n="672"/><span>spéarthaibh neimhe.  Níl goradh ann go dtí é.  Níl sogh ann go dtí é.</span>
<lb n="673"/><span>Níl sástacht colna ann go dtí é.</span></p>
<lb n="674"/>
<lb n="675"/><p><span>An bhfaca tú naoidhneán ráithe 'n-a luighe n-a pheilt ós comhair</span>
<lb n="676"/><span>teineadh ariamh?  Ar thug tú faoi deara chomh sásta suaimhneach is bhíos</span>
<lb n="677"/><span>sé?</span>
<lb n="678"/></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="679"/><p><span>Síneann sé na géaga beaga boga fionnruadha uaidh.  Crapann sé suas arís</span>
<lb n="680"/><span>iad.  Tig drithle an aoibhnis n-a shúil leath-dhúnta.  Cuireann sé</span>
<lb n="681"/><span>"glú-ú-ú-ó-ó" uaidh le teann compóirte.  Déanann sé lúb dhe féin</span>
<lb n="682"/><span>le sástacht.  Is amhlaidh bhí an sgéal agam-sa agus mé ag cur tuirse</span>
<lb n="683"/><span>agus anró an bhóthair dhíom idir na bráithlínibh glana bána.  Mara</span>
<lb n="684"/><span>ndeárna mé liathróid dhíom féin ar nós an naoidhneáin, ní ar an</span>
<lb n="685"/><span>toil bhí an locht acht ar an gcnámh.</span></p>
<lb n="686"/>
<lb n="687"/><p><span>Thosuigh na smaointe ag brughadh isteach orm.  Smaointe aisteacha fánacha</span>
<lb n="688"/><span>bhí i gcuid díobh; acht ní túisge bheadh ceann díobh ag préamhú nó</span>
<lb n="689"/><span>ag neadú 'mo inntinn ná dhíbreóchadh ceann eile é.  Bhíodar ag teacht</span>
<lb n="690"/><span>chugam i ndiaidh chéile, agus os cionn a chéile, agus i n-aonfheacht le</span>
<lb n="691"/><span>chéile - smaointe fánacha seachránacha bhí ar fuaidreamh ar fud na</span>
<lb n="692"/><span>cruinne leis an tsíoraidheacht, ag iarraidh áit le neadú agus le borradh</span>
<lb n="693"/><span>agus le méadú, agus é ag cinnt orra go bhfuair siad an duine deórata</span>
<lb n="694"/><span>dearóil seo 'n-a luighe idir na bráithlínibh neamhghnáthacha.</span>
<lb n="695"/><span>Nach mé rinne troid agus comhrac leó!  Nach mé rinne coraidheacht agus</span>
<lb n="696"/><span>coimhlint leó!  Shíl mé breith ar cheann díobh agus an fhuil agus an</span>
<lb n="697"/><span>bhrígh agus an súgh fháisgeadh as; acht d'éaluigh sé uaim.  Ní raibh</span>
<lb n="698"/><span>aon bhreith agam air, acht an oiread is bheadh agam ar mhaide gréine.</span>
<lb n="699"/><span>Acht ní túisge d'éaluigheadh ceann ná thigeadh ceann eile, bhí i</span>
<lb n="700"/><span>bhfad níos measa, 'n-a ionad.  Shíl mé gan áird thabhairt orra olc maith</span>
<lb n="701"/><span>ná donaidhe: annsin d'éirigh siad dásach dána ar fad.  Ba gheall le</span>
<lb n="702"/><span>scata deamhan magamhail iad dom' chiapadh agus dom chrádh.</span>
<lb n="703"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="704"/><p><span>Bhí an lá ag gealadh.  Ní raibh aon ghar agam codladh a dhéanamh.  Is</span>
<lb n="705"/><span>beag nár sgar mé go deó le bráithlíníbh míne, le ballaibh bána, le</span>
<lb n="706"/><span>tighthibh teólaidhe, le leabachaibh compóirteamhla, clúmhaighe agus</span>
<lb n="707"/><span>imtheacht le comhnuidhe dhéanamh faoi'n spéir arís - acht, thuit néal</span>
<lb n="708"/><span>orm, aon néal beag bídeach fánach amháin.</span></p>
<lb n="709"/>
<lb n="710"/><p><span>Dúisigheadh mé de gheit.</span>
<lb n="711"/><span>Thionntuigh mé ar mo thaobh.  Chuir mé leathchluais orm féin.  B'fhacas</span>
<lb n="712"/><span>dom gur buaileadh rud éigin i n-aghaidh na fuinneóige.</span>
<lb n="713"/><span>"An bháisteach mhór," arsa mise liom féin.  "Cuma liom má dhéanann sé</span>
<lb n="714"/><span>clagairt.  Ní éireóchaidh mé indiu ar chor ar bith," agus tharraing mé</span>
<lb n="715"/><span>na héadaigh leapthan 'mo thimcheall.</span>
<lb n="716"/><span>Thosaigh mé ag cóireamh annsin ar eagla go dtiocfadh sean-námha an</span>
<lb n="717"/><span>mhí-chodalta orm arís.  Níor tháinic.  Thuit néal eile orm.</span>
<lb n="718"/><span>An torann ag an bhfuinneóig arís!  Céard bhí ann?  Bhí mé róleisgeamhail</span>
<lb n="719"/><span>éirghe.  Bhí mé ró-leisgeamhail súil féin osgailt.  Acht</span>
<lb n="720"/><span>chuir mé cluas orm féin i n-aimhdheóin mo thola.</span>
<lb n="721"/><span>Ní'l aon bhreitheamhnas ag duine ar ghluaiseacht aimsire idir codladh</span>
<lb n="722"/><span>agus dúiseacht dó; ní raibh fhios agam cé'n t-achar d'imthigh go dtáinic</span>
<lb n="723"/><span>an torann arís.  Acht tháinic sé.  D'osgail mé súil.  D'osgail mé an</span>
<lb n="724"/><span>tsúil eile.</span></p>
<lb n="725"/>
<lb n="726"/><p><span>Bhí duine éigin amuigh ag caitheamh gainimh leis an bhfuinneóig, ag</span>
<lb n="727"/><span>iarraidh mé dhúiseacht.  Ní hí mo bheannacht fuair an duine sin, deirimse</span>
<lb n="728"/><span>leat.</span>
<lb n="729"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="730"/><p><span>Chualas an glór amuigh, glór mná.  D'aithnigheas a glór, agus nuair</span>
<lb n="731"/><span>d'aithnigh, dhúisigheas i gceart.  Ní bhéadh "Dia le m'anam" ráidhte</span>
<lb n="732"/><span>agat go raibh mé ar an urlár; acht bheirim mo mhionn agus mo mhóid nach</span>
<lb n="733"/><span>n-éireóchainn as an leabaidh bhreagh sin ar aon ghlór eile dá bhfuil</span>
<lb n="734"/><span>ar an saoghal.</span></p>
<lb n="735"/>
<lb n="736"/><p><span>Acht ise - cé clisfeadh uirri?</span>
<lb n="737"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="738"/><p><span>Agus cé bhuailfeadh isteach chugam acht an bhaintreabhach Uí Eadhra!</span>
<lb n="739"/><span>Bhí sí ag féachaint níos óigeanta ná chonnaiceas í le fada an lá;</span>
<lb n="740"/><span>is beag an ceapadh bhéadh ag duine go raibh cúig bliadhna déag agus</span>
<lb n="741"/><span>trí fichid caithte aici, go mbéadh bun-chíos na sean aici dá mbéadh</span>
<lb n="742"/><span>gábhadh aici le n-a leithéid; go bhfuil a hinghean agus inghean na</span>
<lb n="743"/><span>mbaintreabhaigh sa teach chéadna léithi.</span></p>
<lb n="744"/>
<lb n="745"/><p><span>"Cuir an t-asal faoi'n gcárr," ar sise.</span></p>
<lb n="746"/>
<lb n="747"/><p><span>Rinneas sin gan ceist a chur uirri.  D'aithneóchthá go raibh fuadar éigin</span>
<lb n="748"/><span>fúithi, go raibh sí le rud éigin neamh-ghnáthach a dhéanamh.  Bhí</span>
<lb n="749"/><span>luisne beag n-a sean-ghruaidh caithte, agus loinnir aisteach faoi n-a súil.</span>
<lb n="750"/><span>Chonnaiceas an loinnir chéadna sin faoi shúil ghirrsighe sgoile bhéadh</span>
<lb n="751"/><span>ar tí gníomh contabhairteach dhéanamh.  Níor chuireas aon chainnt ar an</span>
<lb n="752"/><span>tsean-mhnaoi faoi ádhbhar a meidhre.  Tá aithne níos feárr ná sin agam</span>
<lb n="753"/><span>uirri; tá sé doiligh rún a bhaint aisti - acht nach n-innseochaidh an</span>
<lb n="754"/><span>aimsir dhom é?</span></p>
<lb n="755"/>
<lb n="756"/><p><span>Ghluais linn beirt ar an gcáirrín asail, mé féin agus an tseanbhean a</span>
<lb n="757"/><span>raibh an meidhir rúnda n-a croidhe istigh.</span></p>
<lb n="758"/>
<lb n="759"/><p><span>Bhí an dúithche thart orainn ag gáiridh linn.</span></p>
<lb n="760"/>
<lb n="761"/><p><span>Grian bhuidhe an fhoghmhair ar eirghe i n-áirde sa spéir; an gleann agus</span>
<lb n="762"/><span>an machaire 'n-a loch órdha aici; an crann ar leathtaobh na slighe n-a</span>
<lb n="763"/><span>dhealbh órdha aici; slamanna de sholus buidhe órdha dhá gcaitheamh aici</span>
<lb n="764"/><span>ar chraoibh agus ar ghéig agus ar bhilleóig go gceapthá go raibh an</span>
<lb n="765"/><span>saoghal órdha tagtha.</span>
<lb n="766"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="767"/><p><span>Bhí an t-asal ag imthéacht leis n-a shodar.  Aoibhneas ormsa go raibh mé</span>
<lb n="768"/><span>beó beathuidheach a leithéid sin de mhaidin iongantach foghmhair;</span>
<lb n="769"/><span>aoibhneas ar an tsean-mhnaoi bhí le mo thaobh - cé'n fáth go mbéadh</span>
<lb n="770"/><span>an t-aoibhneas sin uirri agus an saoghal brónach chaith sí agus bhí</span>
<lb n="771"/><span>dhá chaitheamh aici?</span></p>
<lb n="772"/>
<lb n="773"/><p><span>Agus is cinnte go bhféadfá saoghal cráidhte thabhairt ar a saoghal siúd</span>
<lb n="774"/><span>marach an croidhe éadtrom óg bhí aici.  A fear caillte sul a raibh sí</span>
<lb n="775"/><span>deich mbliadhna fichead.  A clann mhac ar fán agus ar fuaidreamh an tsaoghail</span>
<lb n="776"/><span>uaithi.  A hinghean agus inghean na hinghine n-a mbaintreabhaigh sa teach</span>
<lb n="777"/><span>aici - triúr baintreabhach 'n-aon teach amháin agus easaontas agus clampar</span>
<lb n="778"/><span>eatorra triúr!</span></p>
<lb n="779"/>
<lb n="780"/><p><span>Marach go raibh a cuid féin de mhaoin an tsaoghail seo aici is dócha nach</span>
<lb n="781"/><span>bhféadfadh sí bheith chomh óigeanta croidheamhail is bhí.</span>
<lb n="782"/><span>Dhearc mé go géar uirri agus an bheirt againn 'n-ár suidhe le taobh a</span>
<lb n="783"/><span>chéile sa gcáirrín asail an lá buidhe foghmhair sin.  Feisteas an</span>
<lb n="784"/><span>Domhnaigh bhí uirri - gúna maith de'n tseanshíoda dubh, clóca dubh</span>
<lb n="785"/><span>beannach ó'n tsean-aimsir boinéad péacach, spéacláirí go raibh</span>
<lb n="786"/><span>ciumhais óir orra - acht is ar éigin thiubharthá an méid sin fao deara</span>
<lb n="787"/><span>leis an meangadh bhí ar a béal, leis an luisne bhí n-a gruadh, leis an</span>
<lb n="788"/><span>bhfuadar aisteach bhí fúithi.</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="789"/><p><span>Chuadhmar thar a teach mar a raibh comhnaidhe uirri.</span>
<lb n="790"/><span>B'fhuras d'aithint uirri nár mhaith léithi go bhfeicfidhe í ar an</span>
<lb n="791"/><span>gcáirrín asail.  Bhí sean-sgáth fearthainne aici a raibh méad dalbaidhe</span>
<lb n="792"/><span>ann; chroch sí ós a cionn é ionnós nach n-aithneóchaidhe í - acht,</span>
<lb n="793"/><span>ár ndóigh, níor chuimhnigh sí, an bhean bhocht, go raibh aithne ag gach</span>
<lb n="794"/><span>duine sa bparáisde ar an sgáth fearthainne sin!</span></p>
<lb n="795"/>
<lb n="796"/><p><span>"Sílim nár facthas mé," ar sise nuair bhíomar beagnach thar an teach.</span>
<lb n="797"/><span>"Is cinnte nár facthas," arsa mise, acht níor dhubhairt mé léithi go</span>
<lb n="798"/><span>raibh mé dearbhtha gur aithnigheadh í má bhí aon duine ag an bhfuinneóig.</span>
<lb n="799"/><span>Mí-thráthamhail go leór tháinic sé isteach i gcloigeann an asail go</span>
<lb n="800"/><span>raibh a dhóthain de shodar lae déanta aige.  Chuir sé a cheann faoi.</span>
<lb n="801"/><span>Chraith sé a iarball beag sgáinte.  Sheas sé i lár an bhóthair.</span>
<lb n="802"/><span>D'éirigheas féin 'mo sheasamh.  Thugas trí nó ceathar de bhuillibh de</span>
<lb n="803"/><span>mo bhata droighin 'sna heasnachaibh dhó.  Ní dheárna sé acht na cluasa</span>
<lb n="804"/><span>a bhogadh.  Ní bhogfadh sé na cosa dá mbéinn leis ó shoin!</span>
<lb n="805"/><span>D'eirigh an tsean-bhean n-a seasamh.  Thug sí an sgáth fearthainne dhó</span>
<lb n="806"/><span>'sna heasnachaibh clé, agus bhí an bheirt againn ghá leadradh go</span>
<lb n="807"/><span>rabhamar tuirseach.</span></p>
<lb n="808"/>
<lb n="809"/><p><span>Ghlacamar comhairle le chéile annsin.</span></p>
<lb n="810"/>
<lb n="811"/><p><span>"Feárr dhúinn siubhal," ar sise.</span></p>
<lb n="812"/>
<lb n="813"/><p><span>"Bhfuil bealach fada romhainn?" arsa mise.</span>
<lb n="814"/></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="815"/><p><span>"Beidh fhios agat é sin luath go leór," ar sise agus ghreamuigh sí a</span>
<lb n="816"/><span>dhá gob ar a chéile ar eagla go sgéithfeadh a rún uaithi.</span>
<lb n="817"/><span>Bhíomar, ar tí túirlingt nuair tháinic athrú meóin chuig an asal.</span>
<lb n="818"/><span>Chraith sé a cheann.  Chorruigh sé a chluasa.  Bhog sé na cosa.  D'imthigh</span>
<lb n="819"/><span>leis n-a chos-n-áirde.</span></p>
<lb n="820"/>
<lb n="821"/><p><span>Níor fhéadas súnndas thabhairt d'n tsean-mhnaoi mheidhrigh bhí le mo</span>
<lb n="822"/><span>thaobh leis an ngluaiseacht bhí faoi'n asal, acht bhí fhios agam go raibh</span>
<lb n="823"/><span>a croidhe corruighthe, gur thaithnigh an mharcaidheacht thar bárr léithi.</span>
<lb n="824"/><span>Bhí a croidhe chomh hóg an lá buidhe foghmhair sin is bhí aon lá le</span>
<lb n="825"/><span>leith chéad bliadhain.  Dá bhfeictí mé féin agus an bhean sa gcáirrín</span>
<lb n="826"/><span>asail, ise agus a lámh faoi mo chom ar eagla do dtuitfeadh sí, a</span>
<lb n="827"/><span>boinéad breágh Domhnaigh anuas ar a mala chlé leis an luasgán gáiridh</span>
<lb n="828"/><span>ar a béal, gáire faoi n-a súil, an dúithche thart orainn ag gáiridh</span>
<lb n="829"/><span>linn - dá bhfeictí sinn, ní shíltheá acht go rabhas ghá fuadach!</span>
<lb n="830"/><span>Againn bhí an greann agus an spórt!  Againn bhí an gleó agus an gliondar!</span>
<lb n="831"/><span>Mé féin agus an tsean-bhean mheidhreach bhí n-a baintreabhaigh le</span>
<lb n="832"/><span>beagnach leith-chéad bliadhain!</span></p>
<lb n="833"/>
<lb n="834"/><p><span>Chuir sí focal 'mo chluais.</span></p>
<lb n="835"/>
<lb n="836"/><p><span>"Tá mé le rud a dhéanamh indiu," ar sise, "nach ndeárna mé le leithchéad</span>
<lb n="837"/><span>bliadhain - rud a cheapas nach ndéanfainn arís go deó.  Tá</span>
<lb n="838"/><span>croidhe agus misneach agam indiu.  An óige ag teacht ar ais.</span></p>
<lb n="839"/>
<lb n="840"/><p><span>Bhíomar ag geata guirt arbhair.  Chuir sí iallach orm cosg a chur leis an</span>
<lb n="841"/><span>asal sgofánta.  Thúirlingimear.</span>
<lb n="842"/></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="843"/><p><span>Bhí an t-arbhar ina chruachaibh ann.  Dubhairt sí liom an cárr a lochtadh.</span>
<lb n="844"/><span>Chuidigh sí féin liom go tréan agus í corruighthe go mór ar feadh an</span>
<lb n="845"/><span>achair.</span></p>
<lb n="846"/>
<lb n="847"/><p><span>Bhí fhios agam go mba le n-a hinghin an t-arbhar agus an gort, go mba cuid</span>
<lb n="848"/><span>de'n mhaoin mhóir iad d'fhág a chéile aici nuair fuair sé bás.  Acht</span>
<lb n="849"/><span>cé'n obair bhí ar an tsean-mhnaoi!  Nach raibh a sáith lucht oibre aca</span>
<lb n="850"/><span>timcheall na háite le ualach arbhair thabhairt a bhaile dá mbéadh gábhadh</span>
<lb n="851"/><span>leis?  Agus cé'n chainnt bhí uirri faoi "rud a dhéanamh indiu nach</span>
<lb n="852"/><span>ndearna sí le leithchéad bliadhain?"</span></p>
<lb n="853"/>
<lb n="854"/><p><span>Lochtuigheadh an cárr leis an arbhar.  Amach linn an geata.  Bhí an t-asal</span>
<lb n="855"/><span>ag iarraidh an bóthar abhaile thabhairt air féin.  Níor leig sise dhó.</span>
<lb n="856"/><span>"Cá bhfuil ár dtriall anois?" arsa mise.</span></p>
<lb n="857"/>
<lb n="858"/><p><span>"Ar an margadh - go Cill Eoghnáin leis an arbhar seo a dhíol."</span></p>
<lb n="859"/>
<lb n="860"/><p><span>Bhí iongantas orm.  Ní raibh gábhadh aici leis an airgead, agus siúd ag</span>
<lb n="861"/><span>dul ar an margadh í, - bean shaidhbhir, bean mhórchúiseach mar í, le</span>
<lb n="862"/><span>ualach beag suarach arbhair!  Céard bhí uirri chor ar bith?  Cé'n fáth</span>
<lb n="863"/><span>raibh sí chomh corruighthe sin ó mhaidin?</span></p>
<lb n="864"/>
<lb n="865"/><p><span>Bhí an sgéal sa mhuileann orm.</span></p>
<lb n="866"/>
<lb n="867"/><p><span>Dhíolamar an t-arbhar.</span></p>
<lb n="868"/>
<lb n="869"/><p><span>Thug sí isteach go teach ósta mé.  Bhí aithne uirri san áit agus</span>
<lb n="870"/><span>seóladh an bheirt againn isteach i seómra faoi leith.  Fágadh dá ghloine</span>
<lb n="871"/><span>ós ár gcomhair amach.  Bhlas sí de'n fhíon.  D'eirigh sí smaointeach.</span>
<lb n="872"/><span>"Leithchéad bliadhain," ar sise, "leithchéad bliadhain sa lá indiu!</span>
<lb n="873"/><span>Nach fada an t-achar é!"</span>
<lb n="874"/></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="875"/><p><span>D'eirigh sí n-a tost.  Níor chuireas isteach uirri.</span></p>
<lb n="876"/>
<lb n="877"/><p><span>"Ní dheárnas a leithéid cheana le leithchéad bliadhain," ar sise, agus</span>
<lb n="878"/><span>shíltheá gur léithi féin bhí sí ag cainnt, "agus cheapas nach</span>
<lb n="879"/><span>ndéanfainn arís go deó é.  Ualach arbhair a ghoid agus a dhíol agus</span>
<lb n="880"/><span>an t-airgead a chaitheamh i dteach ósta le fear."</span></p>
<lb n="881"/>
<lb n="882"/><p><span>D'fhéach sí orm go géar.</span></p>
<lb n="883"/>
<lb n="884"/><p><span>"Agus tá tusa anchosamhail leis san éadan," ar sise, "acht go raibh seisean</span>
<lb n="885"/><span>n-a fhear níos breághtha ná thú. … an fear sin bhí agam-sa. …</span></p>
<lb n="886"/>
<lb n="887"/><p><span>Leithchéad bliadhain sa lá indiu - ní rabhamair pósta an uair sin -</span>
<lb n="888"/><span>d'imthigh linn ar an margadh le ualach arbhair.  Chaitheamar a luach sa</span>
<lb n="889"/><span>teach seo.  … níor shíleas go ndéanfainn a leithéid arís choidhche.</span>
<lb n="890"/><span>… acht ar maidin indiu, nuair chuimhnigheas ar an lá sin d'eirigheas óg</span>
<lb n="891"/><span>arís - "</span></p>
<lb n="892"/>
<lb n="893"/><p><span>Rug sí ar láimh orm.  Bhí deór faoi n-a sean-shúil.</span></p>
<lb n="894"/>
<lb n="895"/><p><span>"Leithchéad bliadhain?  Slán beó leis an lá úd!  Beannacht dílis Dé le</span>
<lb n="896"/><span>n-a anam.</span></p>
<lb n="897"/>
<lb n="898"/><p><span>"Ámen!" arsa mise.</span></p>
<lb n="899"/>
<lb n="900"/><p><span>"Tá tú anchosamhail leis, anchosamhail ar fad," ars an tsean-bhean agus</span>
<lb n="901"/><span>briseadh n-a glór.</span></p>
<lb n="902"/>
<lb n="903"/><p><span>Níor labhair mé.  D'fháisg sí mo lámh, agus d'fhéach uaithi siar go</span>
<lb n="904"/><span>brónach thar na bliadhantaibh.</span>
<lb n="905"/></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="906"/><p><span>Nuair d'fhág an tsean-bhean mé liom féin sa gcoill, thosaigh mé ag obair</span>
<lb n="907"/><span>ar mo mhíle dhíthcheall, ionnós go mbéadh an dá chrann ar lár agam</span>
<lb n="908"/><span>sul a bhfillfeadh sí.  Nach mé d'oibrigh!  Ní raibh an sábh thugas liom</span>
<lb n="909"/><span>ar maidin acht go dona; dá mbéadh a fhios agam go mbéadh a leithéid</span>
<lb n="910"/><span>d'obair le déanamh agam is cinnte go mbéadh óirnéis níos feárr agam</span>
<lb n="911"/><span>- acht an gléas geárrtha seo!  ní fios dom cinnte cé mhéad mallacht</span>
<lb n="912"/><span>mór thugas air sul má bhí mé aon leath-uair bheag amháin sa gcoill.</span>
<lb n="913"/><span>Bhaineas dhíom mo chóta agus mo bhróga mar bhí an áit 'n-a bhogach</span>
<lb n="914"/><span>báidhte faoi mo chosaibh.  D'fháisg mé an crios faoi mo chom.  Chroch mé</span>
<lb n="915"/><span>suas muinchillí mo léine.  D'fhosgail mé an brollach.  Chuir mé na cosa</span>
<lb n="916"/><span>i dtaca.  Bhí allus liom sul má bhí an sean-sábh órdlach isteach san</span>
<lb n="917"/><span>ádhmud chruaidh.</span></p>
<lb n="918"/>
<lb n="919"/><p><span>Is beag rud nach ndéanfainn ar son na sean-mhná chéadna.  Dá n-iarradh</span>
<lb n="920"/><span>sí orm troid chur ar fhathach na dtrí gceann, ná cuairt thabhairt ar</span>
<lb n="921"/><span>oileánaibh allta na Mara Reóite, ná aon ghníomh eile gaisge ná gaile</span>
<lb n="922"/><span>dhéanamh is cinnte go bhféachfainn leis go fonnmhar.  Acht mé fhágáil</span>
<lb n="923"/><span>annsin liom féin, i lár na coille craobhaighe, ag cur alluis mo cheithre</span>
<lb n="924"/><span>cnámh ag iarraidh dá chrann toirteamhla a leagadh le sábh gan mhaith!</span>
<lb n="925"/><span>Agus gan fhios ó neamh agam cé'n fáth ar chuir sí an obair mhór sin</span>
<lb n="926"/><span>orm, nó cé'n gnó bhí aici de na crannaibh mallaighthe céadna nuair</span>
<lb n="927"/><span>bheidís leagtha agam!</span>
<lb n="928"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="929"/><p><span>Fear leisgeamhail mé ó dhúthchas.  B'fheárr liom go mór fada bheith</span>
<lb n="930"/><span>'mo shuidhe ar chlaidhe ag féachaint ar lucht na hiomána ná istigh i</span>
<lb n="931"/><span>lár na páirce; is deise liom bheith 'mo sheasamh i gceárdchain ag</span>
<lb n="932"/><span>breathnughadh ar na gaibhnibh ag obair ná bheith ar dhuine aca; is aoibhne</span>
<lb n="933"/><span>liom bheith caithte ar chnámh mo dhroma ar phlásóig mhín chaonaigh,</span>
<lb n="934"/><span>lá buidhe brothallach samhraidh, ag féachaint suas uaim sna spéarthaibh</span>
<lb n="935"/><span>gan faic na frighde le déanamh agam acht bheith ag breathnú ar na</span>
<lb n="936"/><span>néaltaibh móra ómracha ag snámh thart ós mo chionn ná aon obair dá</span>
<lb n="937"/><span>bhféadtaidhe chur orm.  Tuigfear ó'n méid sin cé'n cion bhí agam ar an</span>
<lb n="938"/><span>tsean-mhnaoi uasail mhaordha chuir ag leagadh na gcrann mé gur chaith mé</span>
<lb n="939"/><span>uair a' chluig ar a laghad gan sgíth a leigint, gan anál suaimhneach</span>
<lb n="940"/><span>sásta a tharraingt, gan lámh the attha a fholcadh agus mé ag gearradh</span>
<lb n="941"/><span>agus ag síor-ghearradh gan sos.</span></p>
<lb n="942"/>
<lb n="943"/><p><span>An t-allus sin! Níor chuir mé an oiread sin alluis ariamh cheana, agus</span>
<lb n="944"/><span>ní dhéanfad arís choidhche é, pé ar bith bean iarrfas orm é; acht</span>
<lb n="945"/><span>ise - an tsean-bhean uaibhreach mhodhmhail sin dá dtug mé cion - níor</span>
<lb n="946"/><span>chlis mé uirri ariamh, agus ní chlisfead uirri choidhche má fhágann</span>
<lb n="947"/><span>Dia an tsláinte agam.</span></p>
<lb n="948"/>
<lb n="949"/><p><span>Acht cé'n bhrigh dá mbéadh a fhios agam cé'n fáth ar chuir sí an</span>
<lb n="950"/><span>obair sin orm!</span>
<lb n="951"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="952"/><p><span>Bhí mé dhá uair a' chluig ag obair agus an uile amus dá dtugainn leis</span>
<lb n="953"/><span>an sábh, is ag dul i laige bhí mé.  Bhí mé tugtha traochta.  Is ar</span>
<lb n="954"/><span>éigin go raibh ionam seasamh.  Chaith mé uaim an gléas gearrtha agus</span>
<lb n="955"/><span>d'fhéach mé ar obair mo lámh.</span></p>
<lb n="956"/>
<lb n="957"/><p><span>Bhain mé tráithnín agus sháith mé isteach é sa sgoilt bhí gearrtha</span>
<lb n="958"/><span>agam san ádhmud.  Ceithre órdlaigh - ní raibh de dhoimhneacht sa sgoilt</span>
<lb n="959"/><span>acht an méid sin thar éis mo shaothair.  Agus troigh eile ar a laghad</span>
<lb n="960"/><span>ann!</span></p>
<lb n="961"/>
<lb n="962"/><p><span>Bhuail droch-mhisneach mé.  Ní bhéadh sé 'mo chumas an dá chrann sin</span>
<lb n="963"/><span>a leagadh dá gcaithinn an lá fada leó.  Bhéinn náirighthe go deó mara</span>
<lb n="964"/><span>bhféadfainn an obair sin dhéanamh do'n tsean-mhnaoi dá dtug mé cion.</span>
<lb n="965"/><span>Bhí fonn orm dhul ar aghaidh leis an obair arís, agus gan sgur dhí go</span>
<lb n="966"/><span>mbéadh crann díobh ar lár agam.  Mara ndeárna mé sin, agus admhuighim</span>
<lb n="967"/><span>nach ndeárna, ní ar an toil bhí an locht acht ar an gcolainn.  Bhí</span>
<lb n="968"/><span>tulchán féarmhar i n-aice liom.  Chaith mé uaim mo chuid oirnéis.  Shín</span>
<lb n="969"/><span>mé mé féin ar chnámh mo dhroma ar an tulchán go leigfinn mo sgíth.</span>
<lb n="970"/><span>B'aoibhinn bheith annsin ag féachaint suas uaim ar an spéir ghorm thrí</span>
<lb n="971"/><span>dhuilleabhar na gcrann agus gan faic le déanamh agam ar an saoghal -</span>
<lb n="972"/><span>seadh, gan faic le déanamh agam ar an saoghal, mar ní féidir le duine</span>
<lb n="973"/><span>sgíth a leigint ná suaimhneas a ghlacadh i gceart mara bhfuil sé 'n-a</span>
<lb n="974"/><span>chumas leigint air nach bhfuil aon cheó le déanamh aige féin ná ag aon</span>
<lb n="975"/><span>duine eile, ar an saoghal seo.</span>
<lb n="976"/></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="977"/><p><span>Námha do'n tsuaimhneas an imnidhe.  Chuireas féin ruaig ar an námhaid</span>
<lb n="978"/><span>sin agus mé 'mo luighe ar chnámh mo dhroma ar an tulchán féarmhar.</span>
<lb n="979"/><span>Ní shíltheá go raibh crann le leagadh, ná faic eile le déanamh agam</span>
<lb n="980"/><span>an lá breágh buidhe brothallach sin.</span></p>
<lb n="981"/>
<lb n="982"/><p><span>Leithsgéal bhí uaim, leithsgéal maith ionnós nach mbéadh orm tuilleadh</span>
<lb n="983"/><span>alluis a thabhairt.  Bhí poll domhain agus uisge n-a thóin i bhfogus dom:</span>
<lb n="984"/><span>dá sgaoilinn an sábh malluighthe síos ann ní bhéadh orm buille eile</span>
<lb n="985"/><span>oibre dhéanamh ar feadh an lae - acht ár ndóigh annsin, bhéadh an</span>
<lb n="986"/><span>tseanbhean chóir dá dtug mé gean gan a cuid crann.  Naipcín chasadh</span>
<lb n="987"/><span>timcheall ar mo láimh agus a leigint orm gur gortuigheadh í - chuimhnigheas</span>
<lb n="988"/><span>ar an gcleas sin freisin, acht bhí an locht céadna agam air is bhí agam</span>
<lb n="989"/><span>ar an gcéad cheann.  Chaill mé an croidhe nuair smuainigheas go mbéadh orm</span>
<lb n="990"/><span>an obair dhiabhalta sin dhéanamh.</span></p>
<lb n="991"/>
<lb n="992"/><p><span>Bhí sgata seangán i n-aice liom agus saothar mór orra.  Tráithnín bán</span>
<lb n="993"/><span>feósaidhe bhí suas agus anuas le dhá órdlach go leith ar a fhaid agus</span>
<lb n="994"/><span>iad ag iarraidh é thógáil agus é thabhairt leó ar iomchur.  Bhí</span>
<lb n="995"/><span>mathshluagh mhór díobh ann agus ní raibh neach díobh nach raibh ar a</span>
<lb n="996"/><span>dhíthcheall.  Nach ann bhí an fuastar!  Nach iad d'oibrigh go fonnmhar!  Is</span>
<lb n="997"/><span>beag nár leigeas liúgh comhghárdachais nuair d'éirigh leó an</span>
<lb n="998"/><span>tráithnín chrochadh suas agus bhreith leó!</span></p>
<lb n="999"/>
<lb n="1000"/><p><span>"Nár chóir dhuit náire bheith ort agus chomh leisgeamhail spadánta</span>
<lb n="1001"/><span>is bhí tú féin?" deir tusa.</span>
<lb n="1002"/></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1003"/><p><span>Ní raibh náire ná ceann faoi orm agus ní heól dom cé'n fáth go</span>
<lb n="1004"/><span>mbéadh.  Cheapas agus chuimhnigheas go mba mallacht ó Dhia an obair ó</span>
<lb n="1005"/><span>thús, agus go mba deágh-ghníomh aon chuid dí sgaoileadh thart - acht</span>
<lb n="1006"/><span>ní túisge sa machtnamh sin mé ná baineadh geit asam.</span></p>
<lb n="1007"/>
<lb n="1008"/><p><span>Chualas glór na sean-mhná chugam aniar agus amhrán ghá ghabháil aici.</span>
<lb n="1009"/><span>Ní raibh sí le feiceál agam, toisg na crainn bheith sa mbealach, acht</span>
<lb n="1010"/><span>d'éirigh mé de gheit agus chromas ar an obair go díthcheallach.  Cheapthá</span>
<lb n="1011"/><span>nach raibh sábhadóir ann go dtí mé.</span></p>
<lb n="1012"/>
<lb n="1013"/><p><span>Nach agat bhí an smacht orm, a shean-bhean mhaordha!</span></p>
<lb n="1014"/>
<lb n="1015"/><p><span>Bhí sí buailte liom sul ar thógas mo cheann.</span></p>
<lb n="1016"/>
<lb n="1017"/><p><span>"Agus tá tú ag obair ó shoin," ar sise.</span></p>
<lb n="1018"/>
<lb n="1019"/><p><span>"Go díthcheallach," arsa mise, ag baint an alluis do mo bhaithis le cúl</span>
<lb n="1020"/><span>mo láimhe.</span></p>
<lb n="1021"/>
<lb n="1022"/><p><span>Annsin leath na súile orm.  Ní léithi féin bhí an tsean-bhean acht</span>
<lb n="1023"/><span>bean óg dóigheamhail a raibh dhá shúil dubha soillseacha aici agus</span>
<lb n="1024"/><span>frighid an ghrinn i bhfolach 'n-a lár istigh i n-aondtigh léithi.</span>
<lb n="1025"/><span>B'iongantach liom nár cuireadh an bhean óg i n-aithne dhom.  Ag ceapadh</span>
<lb n="1026"/><span>go raibh aithne againn ar a chéile cheana bhí an tsean-bhean, shíleas,</span>
<lb n="1027"/><span>mar bhí aithne súl agam ar an óg-mhnaoi, agus gean millteach agam dhi</span>
<lb n="1028"/><span>le dhá bhliadhain, gidh gur sheachain sí mé i gcomhnaidhe.</span>
<lb n="1029"/><span>"Agus thugamar beagán bidh agus dighe linn freisin," ars an tsean-bhean,</span>
<lb n="1030"/><span>"agus beidh fleadh againn annseo 'sa gcoill."</span>
<lb n="1031"/></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1032"/><p><span>Bhí cliabh mór ar an talamh idir eatorra, agus nach orm bhí an t-iongnadh</span>
<lb n="1033"/><span>nuair d'osgluigheadh é.  Sean gach dighe agus nuadh gach bidh ann.  Ní</span>
<lb n="1034"/><span>bhéinn acht dod' ghriogadh dá abrainn cé na milseáin agus na biadhtha</span>
<lb n="1035"/><span>borba agus na dighthe meisgheamhla bhí istigh ann.</span></p>
<lb n="1036"/>
<lb n="1037"/><p><span>An fhaid is bhí mé féin agus an bhean óg ghá mbaint as an gcliabh</span>
<lb n="1038"/><span>bhí an tsean-bhean ag cur di ós íseal:</span></p>
<lb n="1039"/>
<lb n="1040"/><p><span>"Lá gréine, lá brothallach mar an lá indiu tháinic mé féin agus an</span>
<lb n="1041"/><span>fear phós mé 'n-a dhiaidh sin isteach sa gcoill seo i dtosach.  Agus bhí</span>
<lb n="1042"/><span>fleadh againn le chéile ann … mé féin agus é féin - acht go raibh</span>
<lb n="1043"/><span>sean-bhean i n-aonfheacht liomsa - acht bhí ciall aici, agus sgar sí linn</span>
<lb n="1044"/><span>chomh luath is bhí an fhleadh caithte …"</span></p>
<lb n="1045"/>
<lb n="1046"/><p><span>Leig sí osna.</span></p>
<lb n="1047"/>
<lb n="1048"/><p><span>"Is fada an t-achar leith-chéad bliadhain," ar sise, "acht tá súil agam</span>
<lb n="1049"/><span>go bhfuil an oiread céille agam-sa indiu is bhí aici siúd an lá sin,"</span>
<lb n="1050"/><span>ar sise ós íseal.</span></p>
<lb n="1051"/>
<lb n="1052"/><p><span>Bhí freisin; mar ní túisge bhí an fhleadh caithte againn ná d'éaluigh</span>
<lb n="1053"/><span>an tsean-bhean uainn.  An fear nach ndéanfadh rud ar a leithéid de mhnaoi</span>
<lb n="1054"/><span>chríonna thuigsionnaigh ár ndóigh ní fhéadfá fear thabhairt air ar</span>
<lb n="1055"/><span>chor ar bith!</span>
<lb n="1056"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1057"/><p><span>Ní túisge sgar an tsean-bhean linn ná tháinic cuthalacht orm féin.</span>
<lb n="1058"/><span>B'fhacthas dom gur thuig an bhean óg (nach cuma dhíobh anois cé hí)</span>
<lb n="1059"/><span>acht b'fhacthas dom gur thuig sí, céard bhí 'mo chroidhe agus 'm'aigne</span>
<lb n="1060"/><span>le dhá bhliadhain go leith; b'fhacthas dom gur thuig sí cé'n chaoi a</span>
<lb n="1061"/><span>mbínn ag tnúth léithi de ló agus d'oidhche - agus má thuig bhí</span>
<lb n="1062"/><span>iongnadh orm nár ghlan sí léithi as an áit.  Bhí tráth ann agus</span>
<lb n="1063"/><span>thiubhrainn m'anam dreas comhráidh bheith agam léithi - acht anois, ó</span>
<lb n="1064"/><span>buaileadh le chéile sinn, istigh i lár na coille craobhaighe, an t-éan</span>
<lb n="1065"/><span>ar an gcraoibh agus an ghrian ar an spéir, níor fhan croidhe ná misneach</span>
<lb n="1066"/><span>agam acht mo dhá shúil sáithte sa bhfód agus luisne nach gnáthach</span>
<lb n="1067"/><span>'mo ghruadh.</span></p>
<lb n="1068"/>
<lb n="1069"/><p><span>Bhí sise ann agus í ag obair ar a díthcheall ag iarraidh iarsmaí na</span>
<lb n="1070"/><span>fleidhe caitheadh a bhailiú agus a chur isteach sa gcliabh mór thug an</span>
<lb n="1071"/><span>bheirt bhan leó ar theacht isteach dhóibh - bhí an chuthalacht chéadna</span>
<lb n="1072"/><span>uirri-se is bhí ormsa, ní mise thug faoi deara é acht londubh bhí thart</span>
<lb n="1073"/><span>ann ag iarraidh a ghreim féin bhaint amach … d'éaluigh súil liom-sa</span>
<lb n="1074"/><span>i ndiaidh an éin seo, agus féachaint mhear fhaiteach dá dtugas ar an</span>
<lb n="1075"/><span>mnaoi, bhí le mo thaobh, cheapas go raibh an sgáth aisteach agus an náire</span>
<lb n="1076"/><span>bhanda chéadna uirri is bhí orm féin.</span></p>
<lb n="1077"/>
<lb n="1078"/><p><span>Shíl mé cainnt a dhéanamh ionnós go réidhteóchaidhe bealach dhúinn</span>
<lb n="1079"/><span>beirt; acht theip orm, theip orm glan, agus chuaidh amharc mo dhá shúl</span>
<lb n="1080"/><span>i n-aimhréidh 'n-a tiughfholt dubh cas.</span>
<lb n="1081"/></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1082"/><p><span>Dlaoi do'n fholt sin bhain an chainnt agus an t-ughdarásacht dhíom, aon</span>
<lb n="1083"/><span>dlaoi bheag amháin bhí ar fán agus ar fuaidreamh ar fud a baithis …</span>
<lb n="1084"/><span>thiocfadh séidre beag de ghaoith fhionnfuar na coille agus tógtaoi an</span>
<lb n="1085"/><span>dlaoi sin, sgartaoi na ribí bhí ann ó n-a chéile ionnós nach mbíodh</span>
<lb n="1086"/><span>aon chosamhlacht air acht néaltóg sgáinte bhéadh ghá stróiceadh ag</span>
<lb n="1087"/><span>gaoithibh uachtaracha na spéire.</span></p>
<lb n="1088"/>
<lb n="1089"/><p><span>D'fhéach mé uirri le mo dhá lánshúil.  Shíleas go raibh sí ar tí</span>
<lb n="1090"/><span>labhairt liom; bhíos cinnte go mbéadh sgéal mór aici dhom, cár bhfios</span>
<lb n="1091"/><span>nach n-abróchadh sí liom nach raibh aon nidh ag déanamh imnidhe dhí ó</span>
<lb n="1092"/><span>casadh le chéile sinn dá bhliadhain go leith ó shoin acht go mbuailfidhe</span>
<lb n="1093"/><span>le chéile arís sinn.</span></p>
<lb n="1094"/>
<lb n="1095"/><p><span>Acht níor labhair sí.  Cuthalacht bhí uirri díreach mar orm féin</span>
<lb n="1096"/><span>shíleas - marach gurab eadh, 'tuige mbéadh píosa de bhriosga dá bhriseadh</span>
<lb n="1097"/><span>agus dá bhrughadh idir na méaraibh aici?  Fear bhéadh ag féachaint orainn</span>
<lb n="1098"/><span>beirt ó bhárr na gcrann, thiubhradh sé an leabhar go mbéadh mise agus</span>
<lb n="1099"/><span>ise sásta ár saoghal agus ár síoraidheacht thabhairt ar dhuine éigin</span>
<lb n="1100"/><span>theacht le cur isteach orainn.</span></p>
<lb n="1101"/>
<lb n="1102"/><p><span>Agus sinn beirt ag tnúth le focal ó'n duine eile!</span></p>
<lb n="1103"/>
<lb n="1104"/><p><span>Bhí píosa de chipín ar an talamh i n-aice liom - bhí sé chomh maith</span>
<lb n="1105"/><span>ar ndóigh leis an bpíosa de bhriosga bhí ag an mnaoi - agus thosuigheas</span>
<lb n="1106"/><span>dá bhrughadh agus dá bhriseadh idir mo mhéaraibh, díreach ar a nós</span>
<lb n="1107"/><span>féin; acht chomh uain is bhí mé dhá dhéanamh sin, agus le gach casadh</span>
<lb n="1108"/><span>agus gach lúbadh thiubhrainn de, thiocfadh smaoineadh nuadh 'mo cheann</span>
<lb n="1109"/><span>agus níor bhain aon smaoineadh díobh acht le mnaoi na gruaige duibhe bhí</span>
<lb n="1110"/><span>le m'ais.</span>
<lb n="1111"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1112"/><p><span>Ghein na smaointe seo, agus an corrú croidhe bhí 'n-a dteannta focla fada</span>
<lb n="1113"/><span>fileadhta: agus ó's rud é nach réidhtigheann cuthalacht agus líomhthacht</span>
<lb n="1114"/><span>cainnte le chéile, thréig an chuthalacht mé acht d'fhan an líomthacht.</span>
<lb n="1115"/><span>Acht má d'fhan féin, ní shílfeá gur fhan, nó go raibh a leithéid</span>
<lb n="1116"/><span>agam ariamh - cé'n chaoi go bhféadfá líomhthacht cainnte thabhairt ar</span>
<lb n="1117"/><span>chainnt nár dubhradh ariamh, le cainnt nár sgar ariamh le béal an duine?</span>
<lb n="1118"/><span>Dá n-abruightí an chainnt bhí 'mo cheann chuirfidhe iongnadh ar a lán.</span>
<lb n="1119"/><span>Chuirfidhe uathbhás b'fhéidir ar an mnaoi áluinn bhí le m'ais dá</span>
<lb n="1120"/><span>n-abrainn léithi an chainnt sin.</span></p>
<lb n="1121"/>
<lb n="1122"/><p><span>Tháinic an chéad chuid de'n chainnt sin ó chroidhe, 'mo bhéal dom</span>
<lb n="1123"/><span>bhuidheachas.  Is beag nár éaluigh sí óm' bhéal amach.  Dá bhféadfainn</span>
<lb n="1124"/><span>labhairt i n-aon teanga nár thuig sise bheirinn ar láimh uirri agus</span>
<lb n="1125"/><span>chuirfinn dhíom ár an dóigh seo:</span></p>
<lb n="1126"/>
<lb n="1127"/><p><span>A bhean aoibhinn, a bhé na gruaige duibhe agus na súl bog deórach, a</span>
<lb n="1128"/><span>ainnir chiúin chuthalach Ghaedhealach, tá dhá bhliadhain go leith de</span>
<lb n="1129"/><span>bhliadhantaibh fada ainreóiteacha imthighthe ó chonnaiceas i dtosach thú</span>
<lb n="1130"/><span>'do shuidhe ag ceann céibhe i gConnamara lá breágh earraigh agus grian</span>
<lb n="1131"/><span>na maidne dod' mhaisiú - agus dá mbéadh sé 'mo chumas labhairt leat</span>
<lb n="1132"/><span>an mhaidin sin (agus tuigeann tú féin cé'n fáth nár fhéadas é</span>
<lb n="1133"/><span>dhéanamh) dá mbéadh sé 'mo chumhas labhairt leat an mhaidin sin,</span>
<lb n="1134"/><span>déarfainn leat nár casadh ariamh liom i n-aon bhall áilneacht chuir</span>
<lb n="1135"/><span>aoibhneas ar mo chroidhe mar an áilneacht atá ag baint leat-sa, a áilne</span>
<lb n="1136"/><span>na háilne.</span>
<lb n="1137"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1138"/><p><span>Níor dubhras an chainnt sin gidh go raibh fonn orm é rádh.  Ní dheárna</span>
<lb n="1139"/><span>mé acht an píosa de bhriosga do brughadh agus do athbhrughadh agus do</span>
<lb n="1140"/><span>bhriseadh idir méaraibh na mná chaitheamh chuig an londubh daibhir bhí</span>
<lb n="1141"/><span>ag lorg a choda.</span></p>
<lb n="1142"/>
<lb n="1143"/><p><span>Rinne sise gáiridh.  D'eirigh sí, agus sul má bhí sé d'uain agam focal</span>
<lb n="1144"/><span>a rádh d'éaluigh sí uaim mar d'éalóchadh maide gréine.</span></p>
<lb n="1145"/>
<lb n="1146"/><p><span>D'éirigh mé féin.  Ar ndóigh, ní raibh san éalódh sin acht cuireadh</span>
<lb n="1147"/><span>chum tóraidheachta agus lorgaidheachta - nach raibh sé de rath orm ná</span>
<lb n="1148"/><span>de mhaith ionam dul 'n-a diaidh, an chuthalacht sgaoileadh dhíom, an</span>
<lb n="1149"/><span>chuthalacht bhaint ó n-a croidhe-se, agus innseacht dí le foclaibh agus</span>
<lb n="1150"/><span>le gníomharthaibh cé'n urraim bhí agam dí agus cé'n gean?</span></p>
<lb n="1151"/>
<lb n="1152"/><p><span>D'imthigh liom ar a tóir agus croidhe lán 'mo chliabh.</span></p>
<lb n="1153"/>
<lb n="1154"/><p><span>Ní fada ar an tóir mé go gcualas an glór banda agus amhrán dá ghabháil</span>
<lb n="1155"/><span>ag an té ar leis an glór.  Bhí an glór sgathamh maith uaim agus leis an</span>
<lb n="1156"/><span>siubhal bhí fúm agus leis an imnidhe bhí orm breith ar an óg-mhnaoi,</span>
<lb n="1157"/><span>níor thugas faoi deara gur glór sean-mhná bhí ann.</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1158"/><p><span>Acht b'eadh, agus tháinic mé ar an tsean-mhnaoi thug go dtí an choill</span>
<lb n="1159"/><span>mé gan mórán achair.</span></p>
<lb n="1160"/>
<lb n="1161"/><p><span>"Suidh," ar sise.</span></p>
<lb n="1162"/>
<lb n="1163"/><p><span>Ghéilleas di; ár ndóigh níor fhéadas gan é dhéanamh:</span></p>
<lb n="1164"/>
<lb n="1165"/><p><span>"Cá'r fhág tú Eibhlín?" ar sise - agus tháinic áthas croidhe orm</span>
<lb n="1166"/><span>go raibh fhios agam cé'n t-ainm bhí ar an mnaoi áluinn sin n-ar chuir</span>
<lb n="1167"/><span>mé an spéis mhór.</span></p>
<lb n="1168"/>
<lb n="1169"/><p><span>"Eibhlín?" arsa mise.</span></p>
<lb n="1170"/>
<lb n="1171"/><p><span>"Seadh," ars an tsean-bhean, "ar chuir tú aon chainnt uirri?"</span></p>
<lb n="1172"/>
<lb n="1173"/><p><span>B'aisteach liom gur chuir sí an cheist sin orm: fear fhágháil faoi bhun</span>
<lb n="1174"/><span>crainn i lár coille craobhaighe agus bean áluinn le n-a chois agus annsin</span>
<lb n="1175"/><span>fhiafruighe dhe ar chuir sé aon chainnt uirri!  Má bhí cuthalacht agus</span>
<lb n="1176"/><span>náire orm i gcuideachtain na mná óige, is mó ná sin an náire bhí</span>
<lb n="1177"/><span>orm nuair dob' éigin dom a rádh nár labhramar focal le chéile.</span></p>
<lb n="1178"/>
<lb n="1179"/><p><span>"Níor fhág sí focal agam," arsa mise, "a háilneacht bhain an chainnt</span>
<lb n="1180"/><span>dhíom."</span></p>
<lb n="1181"/>
<lb n="1182"/><p><span>D'éirigh an tsean-bhean uasal mhaordha smaointeach.  Rug sí ar láimh orm.</span></p>
<lb n="1183"/>
<lb n="1184"/><p><span>"Is maith rinne tú gan focal a rádh," ar sise.</span></p>
<lb n="1185"/>
<lb n="1186"/><p><span>"'Tuige?"</span></p>
<lb n="1187"/>
<lb n="1188"/><p><span>"Ná bac le 'tuige, acht siubhail leat liomsa go bhfaigh' muid í.</span></p>
<lb n="1189"/>
<lb n="1190"/><p><span>Rinneadh sin.</span></p>
<lb n="1191"/>
<lb n="1192"/><p><span>Faoi bhun crainn fríothadh í ag sileadh na súl.  Níor labhair an</span>
<lb n="1193"/><span>tsean-bhean léithi acht thosuigh sí ag cainnt léithi le comharthaibh.</span>
<lb n="1194"/></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1195"/><p><span>Níor labhras féin ár ndóigh: dá n-abrainn aon rud déarainn:"</span>
<lb n="1196"/><span>Mo thruaigh thú a bhé áluinn na súl ndubh nár bhronn Dia cainnt ort a</span>
<lb n="1197"/><span>áilne na háilne 's truagh liom do sgéal go bhfuil tú do bhalbhán</span>
<lb n="1198"/><span>aonraic ar an saoghal seo."</span>
<lb n="1199"/></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1200"/><p><span>Bhí comhnaidhe orm le goirid i sean-choiléar ar ghualainn chnuic, áit</span>
<lb n="1201"/><span>nach raibh duine ná deóraidhe le cur isteach orm.</span></p>
<lb n="1202"/>
<lb n="1203"/><p><span>Acht ní raibh mé i bhfad ann go raibh cáirde mo dhóthain agam.  D'éirigh</span>
<lb n="1204"/><span>mé mór le míoltaibh na háite idir beag agus mór, leis an spideóigín</span>
<lb n="1205"/><span>dána, leis an dreóinín beag bídeach, le londubh an ghuib bhuidhe, leis</span>
<lb n="1206"/><span>an smólach breac-dhonn, leis an ngealbhan aérach; agus do chosnuighinn ar</span>
<lb n="1207"/><span>an seabhac alpach iad, tráth chruinniugheadh siad uile thart orm leis an</span>
<lb n="1208"/><span>mbrusgar aráin d'fhágfaidhe i ndiaidh mo bhéile chaitheamh.  Bhí seanulchabhán</span>
<lb n="1209"/><span>ann, go raibh ciall na seacht suadh n-a cheann, agus nár labhair</span>
<lb n="1210"/><span>ariamh acht uair bhí gábhadh mór leis; acht ní mheallfadh aon mhilseán</span>
<lb n="1211"/><span>an sean-fheallsamhnaidhe sin as an bpoll crainn 'n-ar chaith sé a shaoghal.</span>
<lb n="1212"/><span>Acht na héanlaith eile, ní raibh sgáth ná eagla orra rómham-sa nuair</span>
<lb n="1213"/><span>bhí tamall curtha dhíom agam san áit.  Go deimhin leis an gcaoi</span>
<lb n="1214"/><span>bhailigheadh siad timcheall orm, agus a cheol féin ag gach éan díobh,</span>
<lb n="1215"/><span>shíltheá go mba de bhunadh na n-eite agus na ngob mé féin, nó go raibh</span>
<lb n="1216"/><span>gaol gairid agam leis an tsliocht sin, ar a laghad.</span></p>
<lb n="1217"/>
<lb n="1218"/><p><span>Bhí míolta ceithre gcós ann freisin; bhí iorradh ruadh n-a chomhnuidhe</span>
<lb n="1219"/><span>sna crannaibh árda bhí taobh thoir de'n choiléar; easóg chlisde i</span>
<lb n="1220"/><span>gcarnán cloch, agus muirighin mhór lag air; nead i dtom ag cineál luiche</span>
<lb n="1221"/><span>nach bhfeictear acht amháin i n-áiteachaibh iarcúlta faoi'n spéir, agus</span>
<lb n="1222"/><span>cúig cinn de luchógaibh óga de chúram ar féin agus ar a chéile;</span>
<lb n="1223"/><span>coinín faiteach nár réidhtigh solus na gréine leis acht an oiread leis</span>
<lb n="1224"/><span>an ulchabhán féin.</span>
<lb n="1225"/></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1226"/><p><span>Thosuigh mé ar an gcoinín agus - acht caithfidh mé innseacht go beacht</span>
<lb n="1227"/><span>cé'n chaoi ar éirigh mé mór leis an mbeithidheach sgáthmhar sin,</span>
<lb n="1228"/><span>agus leis na cinn eile, mar an gcéadna; mara ndéanfad é sin, ní</span>
<lb n="1229"/><span>thuigfear chomh cruaidh is chuaidh sé orm cogadh chur orra sa deireadh.</span>
<lb n="1230"/><span>Ar an gcoinín shíl mé an chlúain chur i dtosach nuair bhí cáirdeas</span>
<lb n="1231"/><span>déanta agam le clannaibh na n-eite.</span></p>
<lb n="1232"/>
<lb n="1233"/><p><span>Thug mé faoi deara nach n-éirigheadh sé amach as a pholl aon oidhche go</span>
<lb n="1234"/><span>mbínn féin istigh 'mo mhála chodalta; dá mbéinn 'mo shuidhe, ní</span>
<lb n="1235"/><span>fheicfidhe é bhí sé chomh faiteach sin.  Go deimhin is iomdha oidhche a</span>
<lb n="1236"/><span>chuaidh an créatúr bocht gan a shéire mar gheall orm féin.</span>
<lb n="1237"/><span>Bhí biolar agam tráthnóna le mo chuid tae, agus chaitheas cuid de na</span>
<lb n="1238"/><span>bileógaibh, amach ag béal puill an choinín.  Rinneas é sin d'aon úim</span>
<lb n="1239"/><span>le n-a mhealladh amach.</span></p>
<lb n="1240"/>
<lb n="1241"/><p><span>Tháinic sé.  Sháith sé a ghob amach i dtosach, mar bhéadh sé ag</span>
<lb n="1242"/><span>baluidheacht timcheall.  Chonnacthas a cheann beag deaghchumtha, agus a dhá</span>
<lb n="1243"/><span>chluais i n-áirde aige gan mórán moille; d'fhéach sé thart díreach</span>
<lb n="1244"/><span>is dá mbéadh sé ag fiafruighe dhe féin an raibh sé de mhisneach aige</span>
<lb n="1245"/><span>bualadh amach agus an ghrian ar an spéir.</span>
<lb n="1246"/></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="1247"/><p><span>Chonnaic sé bileóg de'n bhiolar; thosuigh sé ghá ithe ar a shuaimhneas</span>
<lb n="1248"/><span>- acht ní raibh an bhileóg caithte aige gur chuir sé gotha reatha air</span>
<lb n="1249"/><span>féin.  Mhothuigh sé go raibh námha i bhfogus dó.  Acht ní raibh an námha</span>
<lb n="1250"/><span>ró-ghar dhó.  Lean se de chaitheamh na bileóige, acht go raibh sé ar a</span>
<lb n="1251"/><span>aire ar feadh an achair.  Tr-bhileóga biolair!  is dócha nár chaith sé</span>
<lb n="1252"/><span>a leithéid de shéire ó rinne sé comhnaidhe sa gcoiléar!</span></p>
<lb n="1253"/>
<lb n="1254"/><p><span>An chéad oidhche eile bhí biolar agam freisin, agus ní a cheannach rinneas.</span>
<lb n="1255"/><span>D'fhág mé cúpla bileóg leath-bealaigh idir béal puill an choinín</span>
<lb n="1256"/><span>agus an áit a mbíodh an mála chodalta (atá ar aon dath leis an bhféar</span>
<lb n="1257"/><span>ghlas); acht bhí amharc maith agam ar an gcréatúr bocht nuair d'éirigh</span>
<lb n="1258"/><span>sé amach as a pholl, agus gan fhios aige-sean go raibh mé sa gcomharsanacht</span>
<lb n="1259"/><span>ar chor ar bith.  D'ith sé an biolar bhí i ngar dá uachais féin.  D'ith</span>
<lb n="1260"/><span>sé an chuid bhí leath bhealaigh idir a pholl agus mé féin; agus annsin</span>
<lb n="1261"/><span>d'éirigh sé dána ar fad, agus thosuigh ag spóirt dhó féin thart</span>
<lb n="1262"/><span>faoi'n sean-choiléar.  An biadh maith neamh-choitchiannta thug croidhe agus</span>
<lb n="1263"/><span>misneach dhó b'fhéidir!  Oidhche eile, agus tháinic sé go béal mo</span>
<lb n="1264"/><span>mhála agus sgiob sé leis bileóg bhí caithte sa bhféar; agus gach uile</span>
<lb n="1265"/><span>oidhche 'n-a dhiaidh sin, thagadh sé agus gan aon fhaitchíos air rómham</span>
<lb n="1266"/><span>acht an oiréad is dá mbá crann coille mé.</span>
<lb n="1267"/></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="1268"/><p><span>Ba mhór an t-iongnadh liom i dtosach é fheiceál annsin ag béal an mhála</span>
<lb n="1269"/><span>ar dhúiseacht dhom ar maidin agus é ag ithe mo chuid ar a shuaimhneas.</span>
<lb n="1270"/><span>Gan mórán moille bhí sé na pheata críochnuighthe agam.</span>
<lb n="1271"/><span>Acht an easóg - bhí eagla orm féin roimhe i dtosach agus na sgéalta</span>
<lb n="1272"/><span>chualas faoi le linn mo óige; an chaoi 'na gcaithfeadh sé smugairle</span>
<lb n="1273"/><span>nimhe le duine, an chaoi 'na mbeireadh sé ar sgórnaigh ort agus gan a</span>
<lb n="1274"/><span>ghreim a sgaoileadh go mbéadh an braon deireadh de do chuid fola tugtha,</span>
<lb n="1275"/><span>an sparán óir bhíos aige n-a neid - acht chuala gach duine na sgéalta</span>
<lb n="1276"/><span>sin; acht chreid mise ionnta; acht is beithidheach beag deas lághach é,</span>
<lb n="1277"/><span>acht an croidhe ceart bheith agat dhó.  Ní raibh sé chomh mór liom</span>
<lb n="1278"/><span>ariamh is bhí an coinín, acht thigeadh sé chugam le greim ithe as mo</span>
<lb n="1279"/><span>láimh.</span></p>
<lb n="1280"/>
<lb n="1281"/><p><span>Labhair mé faoi'n luich cheana: ní raibh seisean an-cháirdeamhail liom</span>
<lb n="1282"/><span>ariamh.  Ní leigfeadh sé dhom lámh a leagadh air dá muintearaighe dá</span>
<lb n="1283"/><span>rabhamar; acht thigeadh sé ar cuairt agam, agus chaitheadh tamall 'n-a</span>
<lb n="1284"/><span>shuidhe i n-áirde ar mo mhála chodalta agus mé féin mo luighe istigh</span>
<lb n="1285"/><span>ann.</span></p>
<lb n="1286"/>
<lb n="1287"/><p><span>An iorrudh ruadh ba dhoicheallaighe díobh ar fad.  B'fhéidir gur shíl</span>
<lb n="1288"/><span>sí go raibh mé féin ró-mhór le n-a sean-naimhdibh an luch agus an</span>
<lb n="1289"/><span>easóg; acht ar chaoi ar bith, ní thiocfadh sí i bhfoisgeacht deich slat</span>
<lb n="1290"/><span>dhíom go dtug mé bríb dhí.  Lá dhom san mbaile mór, agus cheannuigheas</span>
<lb n="1291"/><span>luach dá phighinn go leith de chnódhaibh cuill.  Bhris mé cuid díobh</span>
<lb n="1292"/><span>faoi m'fhiaclaibh féin agus chaith mé ceann díobh chuig an iorruidh.</span>
<lb n="1293"/><span>Ba mhór é an t-iongnadh táinic uirri.</span>
<lb n="1294"/></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="1295"/><p><span>Imtheacht léithi faoi na crannaibh árda agus gan cuairt thabhairt orm</span>
<lb n="1296"/><span>arís choidhche - sin é cheap sí dhéanamh i dtosach.  Acht mheall an</span>
<lb n="1297"/><span>cnó cuill sin í; bhí an chosamhlacht air go raibh sé an-mhilis …</span>
<lb n="1298"/><span>thosuigh sí ghá chogaint annsin ós comhair mo shúl.</span></p>
<lb n="1299"/>
<lb n="1300"/><p><span>Cuireadh a dtuigsint dom agus mé ag déanamh mór le míoltaibh an</span>
<lb n="1301"/><span>tsean-choiléir go nglacann gach cineál díobh bríb chomh réidh le</span>
<lb n="1302"/><span>constábla nó le comhairleóir conndae, acht an bhríb thoghadh i gceart.</span>
<lb n="1303"/><span>Is aisteach an saoghal bhí agam féin agus ag na hainmhidhthe sa seanchoiléar</span>
<lb n="1304"/><span>nuair d'éirigh mé mór leó.</span></p>
<lb n="1305"/>
<lb n="1306"/><p><span>Acht mo léan!  Ní ró-fhada mhair sé.</span></p>
<lb n="1307"/>
<lb n="1308"/><p><span>D'fhágfainn mo chuid bidh idir arán agus feóil agus eile mar d'fhágfainn</span>
<lb n="1309"/><span>ar neamh í, gan ceapadh go raibh gaduidhe ná beitheamhnach ann.  Cúig</span>
<lb n="1310"/><span>noiméad imthighthe dhom lá, agus bhí leath-bhuilín glanta.  Agus a</span>
<lb n="1311"/><span>dhaoire is tá an t-arán!</span></p>
<lb n="1312"/>
<lb n="1313"/><p><span>An easóg bhradach sin, arsa mise liom féin; caithfidh mé smacht chur</span>
<lb n="1314"/><span>uirri.</span></p>
<lb n="1315"/>
<lb n="1316"/><p><span>Lá eile, chuir mé an lón isteach sa mála acht amháin roinnt cabáisde</span>
<lb n="1317"/><span>bhí ceannuighthe agam i gcóir mo dhinnéir: ár ndóigh is beag an</span>
<lb n="1318"/><span>ceapadh bhí agam, nuair chuaidh mé ar thóir cúpla punnt bagúin le cur</span>
<lb n="1319"/><span>leis an gcabáisde sa gcorcán, go mbéadh an cabáisde sguabtha nuair</span>
<lb n="1320"/><span>d'fhillfinn, acht bhí.</span>
<lb n="1321"/></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="1322"/><p><span>Mo ghráin thú, a choinín bhradaigh, arsa mise, nach tú an cladhaire</span>
<lb n="1323"/><span>gaduidhe, agus mo chuid bhreith uaim, agus a mhuintearaighe is bhí mé</span>
<lb n="1324"/><span>leat ó thús.  Acht fan!  gheobhfaidh tú luach do shaothair uaim-se!</span>
<lb n="1325"/><span>Bhí orm an baile mór thabhairt orm féin lá.  Chuir mé a raibh de</span>
<lb n="1326"/><span>bhiadh agam isteach sa mála go cúramach.  Sháith mé isteach faoi'n tom</span>
<lb n="1327"/><span>é, áit nach bhfeicfeadh an tsúil dhaonna ba ghéire dá raibh ann</span>
<lb n="1328"/><span>ariamh é.  Shíl mé, nidh nach iongnadh, nach mbacfaidhe leis, agus go</span>
<lb n="1329"/><span>mbéadh an uile shórt ceart ann rómham ar fhilleadh dhom.</span></p>
<lb n="1330"/>
<lb n="1331"/><p><span>Mo chéad léan!  bhí poll sa mála nuair d'fhill me - luach dhá sgilling</span>
<lb n="1332"/><span>déag de mhála bhreágh chodalta millte 'n-aonlá amháin!  Bhí an fheoil</span>
<lb n="1333"/><span>bhí istigh ann millte; níor fágadh de'n arán acht an crústa; an</span>
<lb n="1334"/><span>siúcra féin - bhí sé ithte ag na bitheamhnaighibh!</span></p>
<lb n="1335"/>
<lb n="1336"/><p><span>Chuir mé mo mhallacht orra uile go léir, idir easóg agus iorruidh agus</span>
<lb n="1337"/><span>luch agus coinín agus thugas na seacht mionn déag go mbainfinn mo</span>
<lb n="1338"/><span>shásamh asta uile.</span></p>
<lb n="1339"/>
<lb n="1340"/><p><span>Nuair tháinic an coinín chugam ar maidin agus cosamhalacht air nach</span>
<lb n="1341"/><span>ndeárna sé urchóid le n-a shaoghal, ba bheag an fáilte bhí agam</span>
<lb n="1342"/><span>roimhe.  Shíl sé, is dócha, gur fonn grinn bhí orm nuair rugas greim</span>
<lb n="1343"/><span>air; acht nuair chas mé a mhuineál …</span></p>
<lb n="1344"/>
<lb n="1345"/><p><span>Is beag an ceapadh bhí ag aon cheann díobh go raibh mé thar éis cogadh</span>
<lb n="1346"/><span>fhógairt orra uile, acht bhí.</span>
<lb n="1347"/></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="1348"/><p><span>Siar liom an Gleann, le bruach an Dá Loch, de shiubhal cos gan buadhairt</span>
<lb n="1349"/><span>gan imnidhe, acht ceól breagh aoibhinn 'mo chroidhe.</span></p>
<lb n="1350"/>
<lb n="1351"/><p><span>Bhí sé cúpla uair nó trí roimh ghealadh an lae, acht bhí solus mo</span>
<lb n="1352"/><span>dhóthain agam ó ré agus ó réaltógaibh, solus áluinn draoidheachta</span>
<lb n="1353"/><span>a líon an gleann.  Dhá loch airgeadtha aoibhinn bhí san Dá Loch, na</span>
<lb n="1354"/><span>beanna borba thart orra go uaibhreach faoi sholus neamh-shaoghalta, na</span>
<lb n="1355"/><span>sean-teampuill agus an túr cruinn go glan gleóite i bhfad uaim, mar</span>
<lb n="1356"/><span>íomháigh d'fheictheá i mbrionglóid. … tríd an sean-roilic chuadhas,</span>
<lb n="1357"/><span>le h-ais an túir, agus nuair chualas an ghaoith ag caoineadh sna géagaibh,</span>
<lb n="1358"/><span>d'fháisg mé an cóta mór mo thimcheall, bhain mé fad beag as mo</span>
<lb n="1359"/><span>choisméagaibh, agus marach go bhfuil orm an fhírinne ghlan innseacht</span>
<lb n="1360"/><span>deurfainn gur ghabh uamhan mé agus gur bhain mé as sna fásgaibh.  Acht</span>
<lb n="1361"/><span>ní amhlaibh thárla.</span></p>
<lb n="1362"/>
<lb n="1363"/><p><span>Rinne mé an bealach siar idir an dá loch, agus ar bhruach thuaidh an</span>
<lb n="1364"/><span>locha dob' fhuide siar gan deifir gan deabhadh acht mo chroidhe agus</span>
<lb n="1365"/><span>m'anam lán. … Ní raibh ainmhidhe ná éan ná feithide féin nach raibh</span>
<lb n="1366"/><span>'n-a chodladh gan gíog gan míog le clos uatha.  Bhreathnuigh mé anonn</span>
<lb n="1367"/><span>uaim treasna an locha ar an áit a rinne Caoimhghín nead dhó féin; file</span>
<lb n="1368"/><span>agus file mór amháin a thoghfadh a leithéid d'áit chomhnuidhthe -</span>
<lb n="1369"/><span>cá bhfios dúinn nach raibh féith na filidheachta i gCaitlín freisin,</span>
<lb n="1370"/><span>agus gur thogh sí an áit sin dhí féin sul má bhí fhios aici go raibh</span>
<lb n="1371"/><span>Caoimhghín ann?</span>
<lb n="1372"/></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="1373"/><p><span>Dá gcastaoi sean-phágánach liom, nó naomh nó abb ó'n tsean-aimsir,</span>
<lb n="1374"/><span>ní chuirfeadh sé aon iongnadh orm; nach raibh siad uile go léir annsin</span>
<lb n="1375"/><span>'mo thimcheall dá mbéadh súile agam le n-a bhfeiceál?</span></p>
<lb n="1376"/>
<lb n="1377"/><p><span>Nach raibh mé féin ar nós duine bhéadh faoi dhraoidheacht, saoghal</span>
<lb n="1378"/><span>cruaidh cráidhte an lae indiu curtha uaim agam agus mé ag gluaiseacht</span>
<lb n="1379"/><span>liom trí shean-shaoghaltaibh aoibhne as ar díbrigheadh an t-olc agus</span>
<lb n="1380"/><span>an urchóid?</span></p>
<lb n="1381"/>
<lb n="1382"/><p><span>Ar shroichint ceann an ghleanna dhom d'fhéach mé soir uaim ar an mball</span>
<lb n="1383"/><span>áluinn a mhaisigh Dia agus duine.  Chuir a áilneacht gheal ghlan sgannradh</span>
<lb n="1384"/><span>ar mo chroidhe.  D'éaluigh paidir uaim. </span></p>
<lb n="1385"/>
<lb n="1386"/><p><span>Acht ní ró-fhada go raibh mo dhóthain mhór ar m'aire.  An casán atá ag</span>
<lb n="1387"/><span>gabháil siar thar na sléibhte tá sé an-achrannach, agus chuaidh sé</span>
<lb n="1388"/><span>righte go leór liom bealach a dhéanamh.  Marach an t-eólas bhí agam san</span>
<lb n="1389"/><span>áit, is cinnte go gcaithfinn géilleadh agus fanacht i sgailp éigin go</span>
<lb n="1390"/><span>mbreacfadh an lá.  Bhéadh sé sin cruaidh go leór orm, mar bhí sé</span>
<lb n="1391"/><span>socruighthe agam bheith ar mhullach an chnuic dob áirde dá raibh ann le</span>
<lb n="1392"/><span>fáinne an lae agus le éirghe gréine, go bhfeicfinn an ghrian ag éirghe</span>
<lb n="1393"/><span>aníos as an bhfairrge thoir uaim.</span>
<lb n="1394"/></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="1395"/><p><span>Is iomdha tuirt agus truslóg baineadh asam sa tslighe, acht ní raibh aon</span>
<lb n="1396"/><span>nidh ag déanamh imnidhe dhom acht nach mbéinn ar mhullach na binne i n-am.</span>
<lb n="1397"/><span>Bhí mé ag cur alluis go tiugh, bíodh is go raibh an oidhche roinnt fuar,</span>
<lb n="1398"/><span>agus maidir le tuirse.  … bhí mo chosa ar fuaidreamh uaim cuid mhaith</span>
<lb n="1399"/><span>de'n aimsir; uaireannta, bheirinn greim an fhir bháidhte ar thuim go</span>
<lb n="1400"/><span>ndéanfann strapa-dóireacht i n-aghaidh an chreagáin cloch bhí ar nós</span>
<lb n="1401"/><span>balla rómham amach.  Uaireanta eile, sgiorainn anuas, cúpla feadh, agus</span>
<lb n="1402"/><span>marach ealadha na strapadóireachta bheith agam ó thús m'óige, is cinnte</span>
<lb n="1403"/><span>gur tinn briste bhéadh mo chnámha.</span></p>
<lb n="1404"/>
<lb n="1405"/><p><span>Tháinig mé ar nead éin.  D'éirigh an chearc.  Suas léithi sna spéarthaibh</span>
<lb n="1406"/><span>dubh-ghorma agus gach casaoid agus caoineadh aici gur líon sí an fásach</span>
<lb n="1407"/><span>le n-a caol-cheól cáinteach.  Cé'n gnó bhí ag mo leithéid de dhuine</span>
<lb n="1408"/><span>bheith n-a ríoghacht socair uaigneach an tráth sin d'oidhche? </span></p>
<lb n="1409"/>
<lb n="1410"/><p><span>Nuair bhíos fear leis féin san oidhche, ar dhruim sléibhe, ní hiongnadh</span>
<lb n="1411"/><span>liom céard dhéanfadh sé.  Sheas mé ar mhullach carraige ag féachaint</span>
<lb n="1412"/><span>i n-áirde uaim sna spéarthaibh ar an éan cáinteach bhí ag dul ó</span>
<lb n="1413"/><span>léargus orm, agus ag innseacht dhí céard thug an bealach mé.</span></p>
<lb n="1414"/>
<lb n="1415"/><p><span>Thosuigh mé ag cuimhneamh annsin céard déarfadh an Sasanach caol ruadh,</span>
<lb n="1416"/><span>an fear deisbhéalach cainnteach bhí ag cainnt liom an oidhche roimhe i</span>
<lb n="1417"/><span>dteach aoidheachta an ghleanna, thosuigh mé ag smaoineadh céard déarfadh</span>
<lb n="1418"/><span>sé dá mbéadh fhios aige gur fhág mé mo leabaidh theólaidhe i lár</span>
<lb n="1419"/><span>na h-oidhche le dul go bárr cnuic leis an ngrian fheiceál ag éirghe.</span>
<lb n="1420"/></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="1421"/><p><span>Chuaidh an ghealach faoi.  Múchadh cuid mhór de na réaltógaibh.  Bhí</span>
<lb n="1422"/><span>fuacht agus ciúineas an tsaoghail ann, acht bhí mé ar an mullach roimh</span>
<lb n="1423"/><span>bhreacadh an lae liom péinín féin.</span></p>
<lb n="1424"/>
<lb n="1425"/><p><span>Ní fios dom anois féin cé'n t-ainm atá ar an gcnoc agus is beag nach</span>
<lb n="1426"/><span>cuma liom: ní thiubhraidh mise aon ainm air choidhche acht Cnoc mo Chroidhe.</span>
<lb n="1427"/><span>Tá carn cloch n-a bhárr; chuir mé féin cloch leis, agus annsin bhuail</span>
<lb n="1428"/><span>mé fúm ar an bhfosgadh ann, go gcaithfinn mo chuid, go leigfinn mo sgíth,</span>
<lb n="1429"/><span>agus go bhfeicfinn an mhíorúilte laetheamhail ins an lá ag breacadh, an</span>
<lb n="1430"/><span>solus ag fágháil tréise ar an doircheacht.</span></p>
<lb n="1431"/>
<lb n="1432"/><p><span>Bhí mé buidheach díom féin gur thugas mo sháith aráin agus feóla</span>
<lb n="1433"/><span>liom; bhí mé ró-bhuidheach gur fhág mé braon beag sa mbuidéal - dar</span>
<lb n="1434"/><span>cumhacht fear nÉireann!  Bhí gábhadh agam leis.</span></p>
<lb n="1435"/>
<lb n="1436"/><p><span>Thosuigh Dia ar a mhíorúilte laetheamhail.</span></p>
<lb n="1437"/>
<lb n="1438"/><p><span>Soir uaim, ag bun na spéire, bhí gealadh beag le tabhairt faoi deara</span>
<lb n="1439"/><span>ag súil ghéir.  Ní raibh acht mar bheadh braonacha beaga soluis dá</span>
<lb n="1440"/><span>ndóirteadh anuas as na réaltógaibh, dá sgapadh san aibheagán dubh</span>
<lb n="1441"/><span>dorcha, agus dá bhánughadh i ndiaidh a chéile.  Ní bhéadh ort acht do</span>
<lb n="1442"/><span>shúile dhúnadh ar feadh aon noiméidín amháin agus nuair d'osglóchthá</span>
<lb n="1443"/><span>arís iad, d'fheictheá an ghileacht nuadh, ní amháin ar bun na spéire</span>
<lb n="1444"/><span>thoir, acht thart timcheall ort 'ch uile áit.</span>
<lb n="1445"/></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="1446"/><p><span>An charraig nó an tor bhí mór dubh bagarthach noiméad roimhe, bhí a</span>
<lb n="1447"/><span>chrot agus a dhath féin ag teacht air i ndiaidh chéile. </span></p>
<lb n="1448"/>
<lb n="1449"/><p><span>Thosuigh éan sléibhe ag cantan; ag clamhsán ba chóra a rádh b'fhéidir</span>
<lb n="1450"/><span>- cantal bhí air shíltheá gur dúisigheadh chomh moch sin é.</span></p>
<lb n="1451"/>
<lb n="1452"/><p><span>Chonnaic mé an fhairrge ghlas - is minic chonnaic mé an dath céadna ar</span>
<lb n="1453"/><span>éadna cuirp … acht na néalta ómracha bhí ag bun na spéir thoir, ní</span>
<lb n="1454"/><span>fada gur thosuigheadar ag éirghe corcra, ní fada gur athruigh dath na</span>
<lb n="1455"/><span>fairrge freisin go raibh dath an airgid uirri.</span></p>
<lb n="1456"/>
<lb n="1457"/><p><span>D'éirigh aon gha amháin óir aníos as an bhfairrge airgeadtha seo, agus</span>
<lb n="1458"/><span>sháith na néalta.  Ga eile agus ga eile, ga i ndiaidh gae gan aon dá gha</span>
<lb n="1459"/><span>díobh dhá mheasgadh ar a chéile.</span></p>
<lb n="1460"/>
<lb n="1461"/><p><span>Éan i n-áirde uaim agus é le feiceál go soiléar ós mo chionn sna</span>
<lb n="1462"/><span>spéarthaibh geala ag cur a chroidhe amach le aoibhneas.  Loch órdha</span>
<lb n="1463"/><span>crochta ós cionn na fairrge sna néaltaibh, agus é ghá ruadhadh agus</span>
<lb n="1464"/><span>ghá ruadhadh, ghá dheargadh agus ghá dheargadh ós comhair do shúl.</span>
<lb n="1465"/><span>Tháinic Rí an Lae féin go tobann agus go maordha aníos as an bhfairrge,</span>
<lb n="1466"/><span>gur líonadh an tír leis an solus áluinn, gur líonadh mo chroidhe le</span>
<lb n="1467"/><span>aoibhneas agus le grádh.</span></p>
<lb n="1468"/>
<lb n="1469"/><p><span>Chuala mé an ceól i bhfogus dom - an ceól taithneamhach daonna.</span>
<lb n="1470"/><span>D'éirigh mé go tobann agus d'fhéach mé thart orm go bhfeicfinn cé bhí</span>
<lb n="1471"/><span>liom annsin ar mhullach an tsléibhe le éirghe gréine; agus céard</span>
<lb n="1472"/><span>d'fheicfinn annsin ar mhullach an chairn acht fear caol ruadh agus é ag</span>
<lb n="1473"/><span>cur dhe ar a míle dhíthcheall.</span>
<lb n="1474"/></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="1475"/><p><span>Dán uasal Béarla bhí ar siubhal aige agus é ag fáiltiú roimh an</span>
<lb n="1476"/><span>ngréin.</span></p>
<lb n="1477"/>
<lb n="1478"/><p><span>Cé bhéadh ann acht an Sasanach caol ruadh casadh liom sa teach aoidheachta</span>
<lb n="1479"/><span>agus é ag cur a chroidhe amach le aiteas!  Nuair bhí an greas filidheachta</span>
<lb n="1480"/><span>ráidhte aige d'iompuigh sé orm.</span></p>
<lb n="1481"/>
<lb n="1482"/><p><span>"Beirt fhile ar mhullach sléibhe le h-éirghe lae," ar seisean, agus bhí</span>
<lb n="1483"/><span>sé fánach agamsa bheith ag iarraidh chur i dtuigsint dó nach file bhí</span>
<lb n="1484"/><span>ionnam féin.</span>
<lb n="1485"/></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="1486"/><p><span>Cúpla mí ó shoin bhíos ag imtheacht liom ar mo chúrsa i bhfoisgeacht</span>
<lb n="1487"/><span>leith-chéad míle do Bhaile Átha Cliath.  Ní raibh aon ghléas iomchuir</span>
<lb n="1488"/><span>agam acht chárrín asail, agus bhíos féin agus m'asal bocht cantalach</span>
<lb n="1489"/><span>le brothall mór an lae.  Uaireannta, chuireadh sé céad slat de'n bhóthar</span>
<lb n="1490"/><span>leathan bán de, ar nós eilite maoile - creabhair agus míoltóga bhíodh</span>
<lb n="1491"/><span>ghá ghríosadh; uaireanta eile, ba leisg leis cos a chur thar an gcois eile</span>
<lb n="1492"/><span>acht a cheann a dhul suas agus anuas, suas agus anuas ar nós bréagáin</span>
<lb n="1493"/><span>páisde.  Ní fhéadfadh aon fhear i nÉirinn é mhealladh chun siubhail</span>
<lb n="1494"/><span>nuair bhuaileann an taom leisgeamhail sin é.  Thugas féin bata dhó;</span>
<lb n="1495"/><span>thugas deágh-chainnt agus droch-chainnt dhó; thugas na seacht mionn déag</span>
<lb n="1496"/><span>is deireannaighe dár chum mé féin dhó, isteach n-a chluais; shíleas</span>
<lb n="1497"/><span>é mhealladh le filidheacht agus le feadghail, acht dá mbéinn leis go dtí</span>
<lb n="1498"/><span>an lá atá indiu ann, ní ghlacfadh sé comhairle ná brostughadh uaim.</span></p>
<lb n="1499"/>
<lb n="1500"/><p><span>Thugas cead cinn dó, agus ghluais linn go mall roighinn ar a nós aisteach</span>
<lb n="1501"/><span>féin.</span></p>
<lb n="1502"/>
<lb n="1503"/><p><span>Ní minic bhíos mé féin agus m'asal beag dubh ar aon chomhairle acht</span>
<lb n="1504"/><span>nuair tháiniceamar ar chrann mór bhí ag fás leath taobh an bhóthair</span>
<lb n="1505"/><span>bhí an t-aon smaoineadh amháin againn .i. a dhul isteach ar a fhosgadh</span>
<lb n="1506"/><span>agus ár sgíth agus ár dtuirse a leigint.</span>
<lb n="1507"/></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="1508"/><p><span>Rinneamar amhlaidh.  Bhaineas an cárrín de'n asal.  Chruinnigheas brosna.</span>
<lb n="1509"/><span>D'fhaduigheas teine.  Chuireas canna beag d'fhíor-uisge ar fiuchadh ós a</span>
<lb n="1510"/><span>cionn.  Chaith mé mé féin ar chnámh mo dhroma sa bhféar go raibh mé</span>
<lb n="1511"/><span>ag féachaint suas uaim sa duilleabhar tiugh ar mo shuaimhneas.</span>
<lb n="1512"/><span>Crann liobháin bhí sa gcrann, agus ní fhacas a leithéid ariamh ar</span>
<lb n="1513"/><span>thoirt ná ar aoirde.  Bhí cuid de na géagaibh chomh toirteamhail le aon</span>
<lb n="1514"/><span>chrann daraigh dá bhfacas 'mo dhúithche féin ariamh; agus bhí an</span>
<lb n="1515"/><span>duilleabhar chomh tiugh sin ar an gcrann is nach bhfeictheá an spéir ós</span>
<lb n="1516"/><span>do chionn.  Bhí fosga agus fionnfhuaracht agam ann, ádhbhar maith béile</span>
<lb n="1517"/><span>ar an teine, tobac chumhartha sa bpíopa agam, acht ar bhealach éigin</span>
<lb n="1518"/><span>ní rabhas ar mo shocamhlacht san áit.  Bhíos ag éirghe mí-shuaimhneach</span>
<lb n="1519"/><span>faoi rud éigin agus ní raibh a fhios agam cé'n rud é.</span></p>
<lb n="1520"/>
<lb n="1521"/><p><span>Shíleas an bhuairt a chaitheamh dhíom acht níor éirigh liom.  Cheapas</span>
<lb n="1522"/><span>go raibh draoidheacht éigin ag baint leis an áit, gur crann draoidheachta</span>
<lb n="1523"/><span>bhí ós mo chionn, go raibh sé ann ó thús aimsire, go seasfadh sé</span>
<lb n="1524"/><span>annsin go deireadh saoghail, go raibh sé n-a mhaighistir ar an uile rud</span>
<lb n="1525"/><span>a rugadh agus ar a mbéarfidhe.</span></p>
<lb n="1526"/>
<lb n="1527"/><p><span>Bhí an crann n-a mhaighistir ormsa.  Faoi dhó cheapas imtheacht liom ó'n</span>
<lb n="1528"/><span>áit acht níor fhéadas é.  Bhíos greamuighthe ann.  Bhí greim ag an</span>
<lb n="1529"/><span>gcrann orm; é ag cur i dtuigsint dom cé'n aois mhór bhí aige, cé'n</span>
<lb n="1530"/><span>toirt iongantach bhí ann, cé'n diabhlaidheacht chonnaic sé ó thús.</span>
<lb n="1531"/><span>Ní ró-fhoighdeach d'éisteas le sgéal an chrainn.  ... D'iompuighinn ar</span>
<lb n="1532"/><span>mo leath-uillinn agus d'fhéachainn isteach sa teine d'fhaduigheas, ionnos</span>
<lb n="1533"/><span>nach bhféadfadh sgéal an chrainn méadughadh ar mo bhrón agus ar mo</span>
<lb n="1534"/><span>dhoiligheas; acht ní fada d'fhéadfainn fanacht ar an dóigh sin.</span>
<lb n="1535"/></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="1536"/><p><span>Chuireadh an crann íallach orm dearcadh air, smaoineadh air, éisteacht</span>
<lb n="1537"/><span>leis féin agus le n-a sgéal.  A aois, a aoirde, a mhaordhacht, dathamhlacht</span>
<lb n="1538"/><span>a chuid duilleabhair, cruadhas a chuid adhmuid, an deágh-fhosga bhí faoi,</span>
<lb n="1539"/><span>na h-iongantais thárla i bhfogus dó - chuir an crann i gcéill dhom iad</span>
<lb n="1540"/><span>uile go léir, go raibh mé féin agus an crann ar aon chiall agus ar aon</span>
<lb n="1541"/><span>anam.</span></p>
<lb n="1542"/>
<lb n="1543"/><p><span>Bhí fear ag gabháil an tslighe - sean-fhear lúbach féasógach feósaidhe</span>
<lb n="1544"/><span>agus dá mhaide faoi; marach go mbéadh a fhios ag duine nach bhféadfadh</span>
<lb n="1545"/><span>sean-fhear bheith chomh ársa le sean-chrann, cheapthá go raibh seisean</span>
<lb n="1546"/><span>chomh sean leis an liobhán bhí ós mo chionn.</span></p>
<lb n="1547"/>
<lb n="1548"/><p><span>Bheannuigheas do'n seanóir de réir na h-aimsire bhí ann.</span></p>
<lb n="1549"/>
<lb n="1550"/><p><span>D'osgail sé a bhéal pislíneach.  Chonnaiceas a dhraid mhanntach agus é</span>
<lb n="1551"/><span>dhom fhreagairt:</span></p>
<lb n="1552"/>
<lb n="1553"/><p><span>"An crann sin" - ar seisean agus thiubhrthá an leabhar go mb'é taidhbhse</span>
<lb n="1554"/><span>an chrainn é, "an crann sin - tá sé níos sine ná aon rud eile atá beó</span>
<lb n="1555"/><span>ar thalamh na hÉireann indiu.  Crann na Croiche tugtar air."</span></p>
<lb n="1556"/>
<lb n="1557"/><p><span>"Crann na Croiche?"</span></p>
<lb n="1558"/>
<lb n="1559"/><p><span>"Seadh.  Crochadh na céadta as an ngéagán mhór sin ós do chionn.  Sa</span>
<lb n="1560"/><span>mbliadhain '98, chonnaic mo shean-mháthair ochtar fear crochta as maidin</span>
<lb n="1561"/><span>bhreágh gréine.  B'uathbhásach an feic iad agus cnáib faoi mhuineál</span>
<lb n="1562"/><span>gach duine díobh.  Is minic adubhairt sí liom …"</span>
<lb n="1563"/></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="1564"/><p><span>Níor fhanas go n-innseóchadh sé dhom céard dubhairt a shean-mháthair.</span>
<lb n="1565"/><span>Bhailigheas chugann mo chuid oirnéis, chuireas m'asal beag dubh faoi'n</span>
<lb n="1566"/><span>gcárrín agus ghluais liom ar mo bhealach, mé féin agus an sean-fhear</span>
<lb n="1567"/><span>manntach lúbach feósaidhe.</span></p>
<lb n="1568"/>
<lb n="1569"/><p><span>Crann na Croiche … ocht gcéad bliadhain d'aois … n-a chrann sul ar</span>
<lb n="1570"/><span>fhág Normánach cos ar thalamh na hÉireann … an rud beó is sine dá</span>
<lb n="1571"/><span>bhfuil againn - an iongnadh é gur chuir tú sgáth agus draoidheacht orm,</span>
<lb n="1572"/><span>a chrainn, agus mé ag iarraidh mo chuid bidh a ghléasadh, agus mo sgíth</span>
<lb n="1573"/><span>a leigint faoi do ghéagaibh móra diabhalta?</span></p>
<lb n="1574"/>
<lb n="1575"/><p><span>Sgathamh n-a dhiaidh sin bhíos sa limistéir céadna.  Bhíos gan codladh</span>
<lb n="1576"/><span>ar feadh dhá oidhche le buairt agus le doilgheas croidhe, agus ó bhí an</span>
<lb n="1577"/><span>aimsir go háluinn bhuaileas amach timcheall 's meadhon oidhche le</span>
<lb n="1578"/><span>spaisdeóireacht a dhéanamh.  Shiubhlas bogaigh agus bánta, bóithre móra</span>
<lb n="1579"/><span>agus aithghiorraí sléibhe, agus ní dhéarnas comhnaidhe go raibh mé</span>
<lb n="1580"/><span>'mo shuidhe faoi bhun an chrainn, faoi bhun Chrainn na Croiche.</span></p>
<lb n="1581"/>
<lb n="1582"/><p><span>Cé'n draoidheacht atá agat orm a Chrainn na Croiche?  Molaim do</span>
<lb n="1583"/><span>mhaordhacht; molaim an aois mhór atá agat; molaim do thoirt agus t'aoirde;</span>
<lb n="1584"/><span>umhluighim dhuit a chrainn ársa diabhalta as ar crochadh na céadta fear!</span>
<lb n="1585"/><span>Ní mholaim do thoradh, a chrainn; sgaoil díom agus na bí dom' thabhairt</span>
<lb n="1586"/><span>annseo feasda, a bhile sheasmhaigh.</span>
<lb n="1587"/></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="1588"/><p><span>Oidhche spéir-ghealaighe bhí ann.  Duilleabhar feósaidhe an chrainn faoi</span>
<lb n="1589"/><span>mo chosaibh; an dúithche thart orm n-a loch airgeadtha le soillse na</span>
<lb n="1590"/><span>gealaighe; gan smathamh as an spéir; gan ceól ó éan ar chraoibh, gan</span>
<lb n="1591"/><span>gíog ó mhíol ar thalamh, acht an domhan mór luchtaighthe le draoidheacht</span>
<lb n="1592"/><span>agus le áilneacht na hoidhche.</span></p>
<lb n="1593"/>
<lb n="1594"/><p><span>D'éirigheas 'mo sheasamh.  Cor dá dtugas agus thosuigh an duilleabhar</span>
<lb n="1595"/><span>feósaidhe agus an brosna ag giosgán fúm ar nós aisteach brónach.</span>
<lb n="1596"/><span>Níor thugas aon áird ar an gceól doilgheasach seo ar feadh tamaill, acht</span>
<lb n="1597"/><span>mé ag imtheacht anonn 's anall, anonn 's anall ag iarraidh mo sgéal</span>
<lb n="1598"/><span>cruaidh féin a réidhteach agus gan a réidhteach le fághail agam.</span>
<lb n="1599"/><span>Acht de réir a chéile, thosuigheas ag baint meabhair agus ciall as ceól</span>
<lb n="1600"/><span>ait na mbileóg feósaidhe bhí faoi mo chosaibh.  Tháinic cainnt chuca</span>
<lb n="1601"/><span>mar adéarthá, agus seo é an port bhí aca:</span></p>
<lb n="1602"/>
<lb n="1603"/><p><span>"Sinne-ne toradh an Chrainn; sinn-ne toradh Crainn diabhalta na Croidhe;</span>
<lb n="1604"/><span>sinn-ne taidhbhsí na ndaoine crochadh as a géagaibh."</span></p>
<lb n="1605"/>
<lb n="1606"/><p><span>D'fhéachas thart agus sgáth orm.  Solus na gealaighe ba chionntach leis</span>
<lb n="1607"/><span>b'fhéidir, agus b'fhéidir nárbh é, acht ar chaoi ar bith, b'fhacthas</span>
<lb n="1608"/><span>dom go raibh corp ar crochadh as gach teannghéag de ghéagaibh Crann na</span>
<lb n="1609"/><span>Croiche.</span></p>
<lb n="1610"/>
<lb n="1611"/><p><span>D'éaluigheas liom ó'n áit.</span></p>
<lb n="1612"/>
<lb n="1613"/><p><span>An oidhche sin, nó go moch ar maidin, bhíos ag comhrádh le fear</span>
<lb n="1614"/><span>tuigsionach ar an tsráid-bhaile atá comhgarach do Chrann na Croiche.</span>
<lb n="1615"/><span>Cídhtear na hiongantais ann go minic dubhairt sé liom:</span>
<lb n="1616"/></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="1617"/><p><span>"Agus tá sé ráidhte," ar seisean, "nach mbeidh rath arís ar Éirinn</span>
<lb n="1618"/><span>go bhfeicfear an Crann mallaighthe céadna sin ar lár."</span></p>
<lb n="1619"/>
<lb n="1620"/><p><span>"'Tuige nach leagtar é mar sin?" arsa mise.</span></p>
<lb n="1621"/>
<lb n="1622"/><p><span>"Ní bhéadh aon bhuaidh annsin," ar seisean, "caithfidh sé tuitim uaidh</span>
<lb n="1623"/><span>féin."</span></p>
<lb n="1624"/>
<lb n="1625"/><p><span>Crann na Croiche ar lár!  An bile sheas talamh le ocht gcéad bliadhan</span>
<lb n="1626"/><span>má's fíor na seanchaidhthe agus lucht crann-eólais - agus táid ar aon</span>
<lb n="1627"/><span>fhocal - an bile maordha sin agus a bhileóg uachtarach buailte le talamh!</span>
<lb n="1628"/><span>An oidhche dheire chuadhas an bealach, mé féin agus mo chárrín asail,</span>
<lb n="1629"/><span>acht níor éirigh liom dhul isteach ar an tsráid-bhaile mar a raibh mo</span>
<lb n="1630"/><span>thriall.</span></p>
<lb n="1631"/>
<lb n="1632"/><p><span>An chéad uair chuadhas an bealach chuir Crann maordha na Croiche cosg</span>
<lb n="1633"/><span>liom mar b'éigin dom dhul ar a fhosgadh ó bhrothall an lae; an uair</span>
<lb n="1634"/><span>dheire seo chuir sé cosg liom, mar bhí sé n-a luidhe annsin treasna</span>
<lb n="1635"/><span>an bhóthair rómham.</span></p>
<lb n="1636"/>
<lb n="1637"/><p><span>Bhí meitheal fear ag obair ar shean-chabhail thoirteamhail an Chrainn le</span>
<lb n="1638"/><span>sábhaibh agus le tuaghaibh agus le órdaibh ghá ghearradh agus ghá</span>
<lb n="1639"/><span>sgoilteadh agus ghá lomadh; gach fear aca n-a léine ag obair go</span>
<lb n="1640"/><span>díthcheallach le solus na lóchrann; gan focal ag aon fhear acht na</span>
<lb n="1641"/><span>sábha móra faobhracha ag gearradh na ngéag agus ag ithe isteach sa</span>
<lb n="1642"/><span>gcabhail mhóir.</span>
<lb n="1643"/></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="1644"/><p><span>B'iongantach bheith ag féachaint orra ag obair annsin i ndubh-dhorchadas</span>
<lb n="1645"/><span>na hoidhche díreach is dá mbeidís ag iarraidh díoghaltas a bhaint de</span>
<lb n="1646"/><span>shean-namhaid.  Leis an solus aisteach bhí ann, shíltheá go raibh gach</span>
<lb n="1647"/><span>fear díobh, agus gach gléas gearrtha dá raibh aige níos mó faoi dhó</span>
<lb n="1648"/><span>ná bhí.</span></p>
<lb n="1649"/>
<lb n="1650"/><p><span>Bhí an sean-fhear feasógach manntach ann - é siúd casadh liom an lá</span>
<lb n="1651"/><span>brothallach agus mé faoi dhraoidheacht ag Crann na Croiche.</span></p>
<lb n="1652"/>
<lb n="1653"/><p><span>"An é an chaoi gur gearradh an crann?" arsa mise.</span></p>
<lb n="1654"/>
<lb n="1655"/><p><span>"Ní a ghearradh a rinneadh," ar seisean, "acht a leagadh.  Agus ní le</span>
<lb n="1656"/><span>saothar fear a leagadh é acht oiread.  Lámh Dé rinne an obair sin.</span>
<lb n="1657"/><span>Thuit sé aréir.  Nach uathbhásach an gála bhí ann agus bile ocht gcéad</span>
<lb n="1658"/><span>bliadhan a leagadh?"</span></p>
<lb n="1659"/>
<lb n="1660"/><p><span>D'fhéachas ar Chrann na Croiche, áit a raibh sé gearrtha n-a dhá leith.</span>
<lb n="1661"/><span>D'fhéadthá poll a tholladh thríd, agus mo chárrín asail a thiomáint</span>
<lb n="1662"/><span>isteach ann.  Agus an ghéag mhór as a gcrochtaidhe na fir, bhí sí n-a</span>
<lb n="1663"/><span>luidhe annsin leath-taobh de'n tslighe agus páisdí sgoile ag</span>
<lb n="1664"/><span>marcaidheacht uirthi.</span></p>
<lb n="1665"/>
<lb n="1666"/><p><span>Chuir an sean-fhear féasógach ruaig orra.</span></p>
<lb n="1667"/>
<lb n="1668"/><p><span>Labhair sé liom féin.</span></p>
<lb n="1669"/>
<lb n="1670"/><p><span>"Tiocfaidh rath ar Éirinn anois," ar seisean "ó tá an bitheamhnach sin</span>
<lb n="1671"/><span>ar lár," agus bhuail an sean-fhear buille nimhneach ar an gCrann bhí</span>
<lb n="1672"/><span>sa talamh ó tháinic na Gaill anoir chugainn i dtosach amhail is go mba</span>
<lb n="1673"/><span>namha beó bhí aige ann.</span>
<lb n="1674"/></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="1675"/><p><span>An oidhche sin, léigheas ar an bpáipéar nuaidheachta gur imthigh fear</span>
<lb n="1676"/><span>as Éirinn go dtí a thír féin - fear nár thuill buidheachas ná</span>
<lb n="1677"/><span>beannacht ár gcinidh; imtheacht an fhir agus imtheacht an Chrainn - cé</span>
<lb n="1678"/><span>deirfeas liom nach raibh baint ag an dá sgéal le chéile?</span>
<lb n="1679"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="1680"/><p><span>D'aithneóchainn an breac sin thar aon bhreac dár lúb é féin i bpoll</span>
<lb n="1681"/><span>srotha ariamh.  Tá toirt ann thar mórán dá ghaoltaibh, agus aois nach</span>
<lb n="1682"/><span>bhfuil ag a lán díobh.  Acht an chiall atá 'n-a cheann!  Tá iasgairí</span>
<lb n="1683"/><span>na seacht bparáisde cráidhte céasta aige le na bliadhantaibh fada;</span>
<lb n="1684"/><span>gach uile chineál baoite dár cuireadh ar dhubhán ariamh féachadh iad</span>
<lb n="1685"/><span>- ní dhéanann an seadaire de bhreac acht gob biorach a sháitheadh amach</span>
<lb n="1686"/><span>thar an gcloich mar a mbíonn comhnaidhe air, iarball a chasadh go</span>
<lb n="1687"/><span>sgigeamhail agus imtheacht leis ar a shuaimhneas.</span></p>
<lb n="1688"/>
<lb n="1689"/><p><span>D'fheictheá shíos uait é san uisge glégeal, agus gan beann aige ort</span>
<lb n="1690"/><span>ná ar do bhaoite dá fheabhas é.  Agus nach ort bhéadh an cantal nuair</span>
<lb n="1691"/><span>d'fheictheá é ag éirghe aníos go bárr uisge le breith ar mhíoltóig</span>
<lb n="1692"/><span>bhéadh ar aon dath agus ar aon chosamhlacht leis an gceann bhéadh ar do</span>
<lb n="1693"/><span>dhubhán féin!  An breac clisde seanda sin!  Nach iomdha easgaine bhain sé</span>
<lb n="1694"/><span>as iasgaire le n-a linn.</span></p>
<lb n="1695"/>
<lb n="1696"/><p><span>Ar dhubhairt tú liom go bhfuil fonn ort a dhul ar a thóir, a iasgaire</span>
<lb n="1697"/><span>na mbreac?  Cuirfead ar an eólas thú; téigh go hArd Macha i dtosach;</span>
<lb n="1698"/><span>annsin, cuir aithne ar aon iasgaire breac dá bhfuil sa gcathair sin.  Abair</span>
<lb n="1699"/><span>leis go bhfuair tú tuairisg an Bhric, agus go bhfuil socraighthe agat gan</span>
<lb n="1700"/><span>an áit fhágáil go mbeidh sé agat istigh 'do mhála.</span>
<lb n="1701"/></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="1702"/><p><span>Nach rómhat bhéas an fháilte!  Nach duit innseóchar na sgéalta fíre</span>
<lb n="1703"/><span>faoi iasgairibh tháinic as tíorthaibh i bhfad i gcéin le Breac na hAibhne</span>
<lb n="1704"/><span>Móire a mhealladh!</span></p>
<lb n="1705"/>
<lb n="1706"/><p><span>Cuirfear an uile dhuine sa gceanntar shíl an Breac thabhairt leis i </span>
<lb n="1707"/><span>n-aithne dhuit.  Déanfaidh tú cumann agus cáirdeas buan leis an ógánach</span>
<lb n="1708"/><span>caol agus leis an seanóir liath.  Taisbeánfaidh gach duine aca a ghléas</span>
<lb n="1709"/><span>iasgaireachta dhuit, idir dubhán agus dorugha agus slat.  Cuirfidh sé síos</span>
<lb n="1710"/><span>ar an mBreac dhuit, ar a thoirt, ar a mheadhchan, ar a chlisteacht cuirfead</span>
<lb n="1711"/><span>geall leat go gcloisfidh tú sgéalta faoi Bhreac na hAibhne</span>
<lb n="1712"/><span>Móire a sháróchas aon sgéal iasgaireachta atá sna leabhraibh.</span></p>
<lb n="1713"/>
<lb n="1714"/><p><span>Nár tháinic fear óg as Alban san áit uair agus nár thug sé mionn agus</span>
<lb n="1715"/><span>móid nach bhfágfadh sé bruach na haibhne go mbéadh an Breac aige?</span>
<lb n="1716"/><span>An fear óg díthchéillidhe!  Níor thuig sé cé'n éirim bhí i gcoigeann</span>
<lb n="1717"/><span>an éisg sin!</span></p>
<lb n="1718"/>
<lb n="1719"/><p><span>Chaith sé an tEarrach ann.  Bothán beag de chliathaibh aige ar an mbruach</span>
<lb n="1720"/><span>agus biadh ghá thabhairt chuige gach lá ó'n gcathair.  Tháinic tús an</span>
<lb n="1721"/><span>tsamhraidh.  Chuir sé féin agus an breac aithne níos feárr ar a chéile.</span>
<lb n="1722"/><span>Le linn an tsamhraidh fhada bhuidhe, bhí an fear agus an t-iasg i</span>
<lb n="1723"/><span>gcuideachtain a chéile, ag éirghe muinnteardha le chéile; go raibh rún</span>
<lb n="1724"/><span>an ógánaigh ag an mbreac agus rún an Bhric ag an ógánach.</span></p>
<lb n="1725"/>
<lb n="1726"/><p><span>Dubhairt fear liom nach ag iasgaireacht chaitheadh an t-ógánach an</span>
<lb n="1727"/><span>aimsir ar chor ar bith acht ag ceapadh filidheachta: acht cé chreidfeadh</span>
<lb n="1728"/><span>a leithéid de dhuine nár chuir baoite ar dhubhán ariamh?</span>
<lb n="1729"/></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="1730"/><p><span>An áit a bhfuil comhnaidhe ar an mBreac bhainfeadh sé filidheacht as an</span>
<lb n="1731"/><span>t-é go mbéadh féith na filidheachta ann ar chor ar bith.</span></p>
<lb n="1732"/>
<lb n="1733"/><p><span>Uisge glé reatha ag imtheacht le fánaidh thar chlochaibh cruinne glasa.</span>
<lb n="1734"/><span>Poll dubh duaibhseach faoi mhullán árd.  An poll sin 'n-a sgathán</span>
<lb n="1735"/><span>aoibhinn ag gach néal agus ag gach éan théidheann treasna na spéire.</span>
<lb n="1736"/><span>Bruach ar gach taobh de'n pholl dubh ag éirghe aníos ó'n uisge go</span>
<lb n="1737"/><span>roighin réidh agus blátha ioldathacha ag fás air.</span></p>
<lb n="1738"/>
<lb n="1739"/><p><span>Agus na héanlaith bhíos thart ann!  Deirtear nach bhfuil aon áit eile</span>
<lb n="1740"/><span>i nÉirinn is mó d'fheicfeá fáinleóga ná i n-aice an phuill seo na</span>
<lb n="1741"/><span>céadta agus na céadta díobh ag déanamh spóirt agus aoibhnis dhóibh</span>
<lb n="1742"/><span>féin ós cionn an uisge dhuibh le tuitim na h-oidhche.</span></p>
<lb n="1743"/>
<lb n="1744"/><p><span>An chainnt agus an chantaireacht bhíos ag gach cineál díobh i dtosach</span>
<lb n="1745"/><span>an tsamhraidh sna sgeachaibh thart ann!  Ann a bhíos feis agus cómhdháil</span>
<lb n="1746"/><span>éanlaith Éireann, agus an oiread gleó aca is bhíos ag lucht aon fheise</span>
<lb n="1747"/><span>eile: níl a fhios nach mbíonn an oiread céille le n-a ngleó freisin</span>
<lb n="1748"/><span>- mara mbíonn féin, bíonn sé i bhfad níos binne.</span></p>
<lb n="1749"/>
<lb n="1750"/><p><span>Tá coill ann, i n-aice leis an bpoll.  Aoibhinn bheith sa gcoill sin lá</span>
<lb n="1751"/><span>brothallach buidhe samhraidh.  Dordán beach ann.  Cumhracht ó ithir agus</span>
<lb n="1752"/><span>ó luibh agus ó chrann ann.  Draoidheacht ann do'n té gur féidir</span>
<lb n="1753"/><span>draoidheacht a chur air.</span>
<lb n="1754"/></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="1755"/><p><span>Mo thruagh gan an samhradh ann!  Mo sheacht gcéad truagh gan an samhradh</span>
<lb n="1756"/><span>ann agus mise sa gcoill sin!</span></p>
<lb n="1757"/>
<lb n="1758"/><p><span>Molaim do'n fhile cuairt thabhairt ar an áit, ar an bpoll dubh duaibhseach,</span>
<lb n="1759"/><span>ar an uisge glé reatha, ar an dá bhruach bláthmhara go na mílte</span>
<lb n="1760"/><span>éanlaith, ar an gcoill cheólmhar chumhartha - seadh, agus ar an mBreac</span>
<lb n="1761"/><span>atá i gceannas na ríoghachta draoidheachta seo.</span></p>
<lb n="1762"/>
<lb n="1763"/><p><span>Acht ní fhacas an Breac ariamh le mo shúilibh cinn.  Ní fhacas an choill</span>
<lb n="1764"/><span>acht oiread, ná an poll dubh, ná an t-uisge glé reatha.  Acht mara</span>
<lb n="1765"/><span>bhfaca mé le mo shúilibh cinn iad chonnaiceas le súilibh m'intinne iad.</span>
<lb n="1766"/><span>Seo é an chaoi ar chuireas aithne ar an mBreac agus ar an áit i dtosach:</span>
<lb n="1767"/><span>Mé 'mo shuidhe ar mo stóilín i gcill an phríosúin ag féachaint uaim</span>
<lb n="1768"/><span>go truaighmhéileach thríd an bhfuinneóig ar phaiste de'n spéir ghuirm,</span>
<lb n="1769"/><span>agus ar an bhfáinleóig thagadh idir mé agus an paisde beag áluinn sin.</span>
<lb n="1770"/><span>Osgluigheadh mo dhoras.  Tháinic gárda isteach.</span></p>
<lb n="1771"/>
<lb n="1772"/><p><span>Bhí an tráthnóna ann agus gan mórán ar a aire.  D'osgail sé leabhar</span>
<lb n="1773"/><span>póca bhí aige.  Bhain suas le fiche dubhán go n-a mbaoití as.</span></p>
<lb n="1774"/>
<lb n="1775"/><p><span>"Iasgaire breac thú," ar seisean, "chonnaiceas san oifig cuid de na</span>
<lb n="1776"/><span>dubháin bhí do phóca nuair rugadh ort."</span></p>
<lb n="1777"/>
<lb n="1778"/><p><span>Dubhras leis go mb'eadh, gur chuireas suim mhór i n-iasgaireacht breac.</span>
<lb n="1779"/><span>D'iarr sé orm an baoite míoltóg is feárr dá raibh aige féin</span>
<lb n="1780"/><span>a thoghadh.</span>
<lb n="1781"/></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="1782"/><p><span>Rinneas amhlaidh.  Mholas cuid díobh.  Cháineas cuid eile.  Thuig sé go</span>
<lb n="1783"/><span>ndeárnas iasgaireacht, go raibh sgil agam san ealadhain sin.</span>
<lb n="1784"/><span>Chuir an bheirt iasgaire breac aithne ar a chéile annsin i gcill</span>
<lb n="1785"/><span>phríosúin.</span></p>
<lb n="1786"/>
<lb n="1787"/><p><span>Bhí truaigh aige dhom nár fhéadas bualadh amach leis an tráthnóna</span>
<lb n="1788"/><span>sin le Breac na hAibhne Móire a mhealladh.</span></p>
<lb n="1789"/>
<lb n="1790"/><p><span>Thagadh sé cúpla uair nó trí go dtí mo chill gach seachtmhain n-a</span>
<lb n="1791"/><span>dhiaidh sin, agus d'innsigheadh sé dhom faoi'n mBreac agus a eachtraí,</span>
<lb n="1792"/><span>gur chuireas aithne mhór-mhaith ar an iasg clisde sin, ar an bpoll dubh</span>
<lb n="1793"/><span>duaibhseach mar a bhfuil comhnaidhe air, ar an dá bhruach bhláthmhara,</span>
<lb n="1794"/><span>ar an uisge glé reatha, ar an gcoill draoidheachta atá le n-a ais.</span>
<lb n="1795"/><span>D'aithneochainn an Breac sin anois thar aon bhreac dár lúb é féin i</span>
<lb n="1796"/><span>bpoll srotha ariamh.  Agus ó tá an t-earrach ag teacht, agus an lá</span>
<lb n="1797"/><span>dhul 'un síneadh, bhéaraidh mé cuairt ar a áit chomhnaidhthe.</span>
<lb n="1798"/><span>Déanfaidh mé bóthán cliath annsin ar an mbruach bláthmhar ceólmhar,</span>
<lb n="1799"/><span>agus cuirfidh mé fúm ann liom féin ar nós an Albanaigh óig; agus</span>
<lb n="1800"/><span>mara mbeiridh mé ar an mBreac, cá bhfios nach mbeirinn ar chuid de'n</span>
<lb n="1801"/><span>fhilidheacht atá ag baint leis an áit?</span>
<lb n="1802"/></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="1803"/><p><span>Ó tá an geimhreadh fuar, fliuch, cráidhte buailte linn anois, agus an</span>
<lb n="1804"/><span>samhradh sámh suaimhneach imthighthe, caithfidh mé slán fhágáil ag</span>
<lb n="1805"/><span>cuid mhór de mo shean-cháirdibh, míolta beaga na coille agus an</span>
<lb n="1806"/><span>uaignis agus a fhásaigh; agus caithfidh mé aghaidh thabhairt ar thighthibh</span>
<lb n="1807"/><span>teólaidhe agus a mbaineann leó, go mbeidh aimsir an fhuachta agus an</span>
<lb n="1808"/><span>tseaca thart.</span></p>
<lb n="1809"/>
<lb n="1810"/><p><span>Nach orm atá an cumha go bhfuil orm an seanchoiléar thréigeadh agus</span>
<lb n="1811"/><span>an chathair thabhairt orm féin!  Leapthacha clúmhaighe, braithlíní míne</span>
<lb n="1812"/><span>geala, sonas agus sogha na cathrach - cé'n chaoi a bhféadfaidh mé a</span>
<lb n="1813"/><span>leithéidí chleachtadh agus an t-achar fada chuireas dhíom lé trí</span>
<lb n="1814"/><span>ráithe faoi spéartha neimhe?</span></p>
<lb n="1815"/>
<lb n="1816"/><p><span>A shean-choiléir, beidh cuimhne agam go deo na ndeór ort!  Beidh cuimhne</span>
<lb n="1817"/><span>go deó agam ar na snadhmaibh daingne caradais rinneas le mo chomhchréatúiribh</span>
<lb n="1818"/><span>agus mé 'mo chomhnaidhe san áit aoibhinn sin; beidh cuimhne</span>
<lb n="1819"/><span>go bruinn an bhrátha agam ar oidhcheannta réaltógacha chaitheas ann</span>
<lb n="1820"/><span>agus gan idir mé féin agus na spéartha uachtaracha acht pé brat nó</span>
<lb n="1821"/><span>sraith aéir atá thart ar an domhan seo againne.  Agus níorbh fhada</span>
<lb n="1822"/><span>liom aon oidhche dhíobh cé go raibh mé go minic agus go rí-mhinic gan</span>
<lb n="1823"/><span>néal theacht ar mo shúilibh ó fhaoidhin go maidin; cé'n chaoi mbéadh</span>
<lb n="1824"/><span>agus na cáirde oidhche bhí agam ann?  Nach ann chuir mé aithne bheacht</span>
<lb n="1825"/><span>ar an iorruidh agus ar an easóig, ar an luch sgeiche agus ar an gcoinín</span>
<lb n="1826"/><span>beag bídeach faiteach?</span>
<lb n="1827"/></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="1828"/><p><span>Chuir mé aithne orraibh a bhráithre ionmhuine chlúmhacha agus mé liom</span>
<lb n="1829"/><span>féin san sean-choiléar; chuir mé an aithne orraibh agus ar bhur nósa</span>
<lb n="1830"/><span>lae agus oidhche, agus má d'éirigh easaontas eadrainn sa deireadh thiar</span>
<lb n="1831"/><span>faoi ghadaidheacht na heasóige, cé agaibh cheapas gur orm-sa amháin</span>
<lb n="1832"/><span>bhí an locht?</span></p>
<lb n="1833"/>
<lb n="1834"/><p><span>Agus a threibheacha na n-eite, caithfidh mé slán fhágáil agaibhse</span>
<lb n="1835"/><span>freisin agus buidheachas ghabháil libh uile, idir lucht ceóil agus</span>
<lb n="1836"/><span>lucht an bhéil druidthe faoi ar bhronn sibh orm i gcaitheamh na bliadhna</span>
<lb n="1837"/><span>atá imighthe.  Ná tógaidh ormsa é go bhfuil mé 'bhur dtréigeadh:</span>
<lb n="1838"/><span>faraoir géar dóighte nach bhfuil sé i gcumas an daonnaidhe an</span>
<lb n="1839"/><span>geimhreadh chur thart i bhfochair na gcáirde bhí aige le linn an tsamhraidh,</span>
<lb n="1840"/><span>acht bíodh is gur dual díbh an sgeach agus an tor agus an tom, téidheann</span>
<lb n="1841"/><span>an geimhreadh bagarthach cruaidh orraibh, a lucht na ngob agus na n-eite.</span>
<lb n="1842"/><span>Slán libh a cháirde go dtagaidh an t-earrach arís, go mbeidh sé 'n-a</span>
<lb n="1843"/><span>shamhraidh buidhe arís againn!</span></p>
<lb n="1844"/>
<lb n="1845"/><p><span>Agus éistighidh; cá bhfios nach ngoidfinn gráinne beag coirce ó</span>
<lb n="1846"/><span>fheilméara éigin ó am go ham le thabhairt chugaibh i gcaitheamh an</span>
<lb n="1847"/><span>gheimhridh.</span></p>
<lb n="1848"/>
<lb n="1849"/><p><span>Agus an t-asal beag dubh féin: is dócha go gcaithfidh mé slán fhágáil</span>
<lb n="1850"/><span>agatsa freisin, a asail!  Chugainn an geimhridh gáibhtheach agus ní mó</span>
<lb n="1851"/><span>ná sásta bhéadh ceachtar againn ag taisdeal bóithre na Banban agus</span>
<lb n="1852"/><span>séasúr an tseaca agus na fearthainne ann.</span>
<lb n="1853"/></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="1854"/><p><span>Beidh sgioból deas teólaidhe agad, a asail, go dtagaidh an t-earrach arís.</span>
<lb n="1855"/><span>Ní bheidh fuacht ná ocras ortsa pé nídh bhéas orm féin.</span></p>
<lb n="1856"/>
<lb n="1857"/><p><span>Is cruaidh liom slán fhágáil ag an asal beag dubh sin, ar feadh tamaill</span>
<lb n="1858"/><span>féin.  Ó'n gcéad lá ar leag mé súil air, ar aonach Chinnmhara, agus</span>
<lb n="1859"/><span>tuirse bóthair agus conaire orm, thugas gean dó.  Ní ar a dhath ná ar</span>
<lb n="1860"/><span>a mhéad, ní ar a shúil ní ar a chluasaibh gleóite ná ar a chosaibh</span>
<lb n="1861"/><span>beaga deasa thugas gean dó; ní ar lúth a cheithre gcos é acht oiread,</span>
<lb n="1862"/><span>mar ní raibh luas ná mire ag baint leis ariamh - acht ní shílim go</span>
<lb n="1863"/><span>bhféadfadh aon duine gan bheith geanamhail air, ar a "phearsanacht" amháin!</span>
<lb n="1864"/><span>Mheallfadh sé an croidhe ó ridire na gcorcán mbrisde féin!</span></p>
<lb n="1865"/>
<lb n="1866"/><p><span>Acht slán leat anois a chara go dtagaidh an t-earrach arís, go dtógfaidh</span>
<lb n="1867"/><span>sinn seólta, go mbuailfidh sinn amach faoi mhachairí na bhfothanán!</span>
<lb n="1868"/><span>Tá cáirde agam seachas na míolta atá luaidhte agam.  Tá cáirde daonna</span>
<lb n="1869"/><span>agam freisin nach gcastar liom acht amuigh i mbéal an uaignis.  Agus mo</span>
<lb n="1870"/><span>mhairg!  Caithfidh mé slán fhágáil ag cuid díobh sin mar an gcéadna.</span>
<lb n="1871"/><span>Ní raibh sé d'uain agam aon trácht mór dhéanamh sa leabhrán seo ar</span>
<lb n="1872"/><span>Sheán agus ar Pheadar agus ar Shéamus - triúr malrach castaoi liom gach</span>
<lb n="1873"/><span>maidin agus mé liom féin sa gcoill.  Ní bhíodh sé d'uain aca mórán</span>
<lb n="1874"/><span>moille dhéanamh liom mar bhíodh orra imtheacht ar a saothar lae le</span>
<lb n="1875"/><span>páidhe sholáthar dá muinntir, acht beidh cuimhne agam, go séalaidh an</span>
<lb n="1876"/><span>t-anam uaim, ar an bhfleidh aoibhinn chaitheamar le chéile i lúb na</span>
<lb n="1877"/><span>coille craobhaighe.</span>
<lb n="1878"/></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="1879"/><p><span>An spóirt bhíodh againn ann!  Na sgéalta d'innsigheadh sinn dá chéile</span>
<lb n="1880"/><span>faoi bhun an chrainn!</span></p>
<lb n="1881"/>
<lb n="1882"/><p><span>Tá glór an sgéaluidhe óig 'mo chluasa anois féin agus é ag innseacht</span>
<lb n="1883"/><span>dúinn faoi'n lorgadán:</span></p>
<lb n="1884"/>
<lb n="1885"/><p><span>"Aingeal bhí ann i dtosach …" Chidhim a shúile beodha soillseacha agus</span>
<lb n="1886"/><span>é ag rádh na bhfocal, "aingeal bhí ann … aingeal rinne troid i </span>
<lb n="1887"/><span>n-aghaidh Dé … acht níor caitheadh isteach ar leacraibh Ifrinn é …</span>
<lb n="1888"/><span>níor caitheadh, mar rinne sé gníomh mór uasal éigin i bhfad roimhe</span>
<lb n="1889"/><span>sin: agus de bhárr an ghnímh sin, tugadh cead dó comhnaidhe dhéanamh i</span>
<lb n="1890"/><span>gceithre áit i nÉirinn.</span></p>
<lb n="1891"/>
<lb n="1892"/><p><span>Agus an t-easbaidh creidimh bhí ar dhuine eile aca!  Cé'n chaoi 'bhféadfadh</span>
<lb n="1893"/><span>a leithéid bheith ann nuair nach bhfaca sé féin ariamh é!  Tomás</span>
<lb n="1894"/><span>an leas-ainm bhéas agam ar an stócach sin nuair casfar le chéile arís</span>
<lb n="1895"/><span>sinn.</span></p>
<lb n="1896"/>
<lb n="1897"/><p><span>Acht slán agaibh a cháirde óga daonna go bhfillidh an t-earrach arís!</span>
<lb n="1898"/><span>A ridire bóthair an féidir nach bhfeicfidh mé arís thú go ceann</span>
<lb n="1899"/><span>ceithre mhí?  Is eól dom gur féidir go mbuailfear ar a chéile sinn</span>
<lb n="1900"/><span>istigh i lár na cathrach; acht, ár ndóigh tá fhios ag aon duine go</span>
<lb n="1901"/><span>bhfuil breitheamhnas ná cruinneas ag baint leis nach mar a chéile an</span>
<lb n="1902"/><span>ridire bóthair d'fheicfidhe ó ám go hám san gcathair agus an preabaire</span>
<lb n="1903"/><span>groidhe chítear ag déanamh slighe agus saoghail dó féin faoi'n bhfásach.</span>
<lb n="1904"/></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="1905"/><p><span>Le aithne cheart chur ar do nósa agus ar do thréithre a ridire na mbóithre,</span>
<lb n="1906"/><span>ní mór do dhuine cuid dá shaoghal chaitheamh leat amuigh i mbéal an</span>
<lb n="1907"/><span>uaignis.</span></p>
<lb n="1908"/>
<lb n="1909"/><p><span>A chlanna uaisle bhóithrí na Banban fágaim slán agaibh go ceann sgathaimh</span>
<lb n="1910"/><span>bhig go nglanfaidh na spéartha, go n-imtheóchaidh an geimhreadh gáibhtheach</span>
<lb n="1911"/><span>seo, go dtagaidh an samhraidh buidhe brothallach, go mbeidh sé 'n-a</span>
<lb n="1912"/><span>shamhraidh shámh shuaimhneach againn go deó arís i nÉirinn.</span></p>
<lb n="1913"/>
<lb n="1914"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

An Crann Géagach - Aistí agus Mion-sgéalta

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

An Crann Géagach - Aistí agus Mion-sgéalta

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
