Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Seacht mBuaidh an Eirghe Amach</title><author><name type="main">Pádraic Ó Conaire</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LC033</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1918</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LC033</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Seacht mBuaidh an Eirghe Amach</title><author>Pádraic Ó Conaire</author><imprint><publisher>Comhlucht Oideachais na hÉireann</publisher><date>1918</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Ceóltóirí</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>I</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Ba le Pól Dubh an Teach Mór agus a raibh de thalamh</span>
<lb n="6"/><span>thart air, agus má bhí suas le leith chéad seómra ann,</span>
<lb n="7"/><span>níor bhac sé acht le aon tseómra amhain mar is ann</span>
<lb n="8"/><span>bhíodh a chathaoir mhór shuaimhnis féin, an bórd ar a</span>
<lb n="9"/><span>leagtaidhe lón chuige, agus a sheanbheidhlín bhíodh ar</span>
<lb n="10"/><span>crochadh i n-aice na cathaoireach nuair nach mbíodh sé i</span>
<lb n="11"/><span>ngreim ag fear an Tighe Mhóir.</span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>Acht ní minic bhíodh an seanbhéidhlín ar crochadh.  Ní</span>
<lb n="14"/><span>raibh de cháirdibh ag Pól Dubh acht a ghléas ceóil, agus</span>
<lb n="15"/><span>fear bhíos ar aon charaid sa saoghal áluinn seo ní</span>
<lb n="16"/><span>maith leis aon achar fada chaitheamh as a chuideachtain.</span>
<lb n="17"/><span>Le cúig bliadhna déag d'aimsir ní raibh Pól Dubh</span>
<lb n="18"/><span>agus a bheidhlín míle bealaigh ó n-a chéile.  Gach uile</span>
<lb n="19"/><span>oidhche sa mbliadhain, chloistheá ceól sa Teach Mór.</span>
<lb n="20"/><span>Dá dheireannaighe shiubhalthá an bealach cloistheá na</span>
<lb n="21"/><span>ceólta breághtha ann; dá mhoiche bheadhthá do shuidhe ar</span>
<lb n="22"/><span>maidin bheadh fuamanna binne le clos agad.  Agus</span>
<lb n="23"/><span>is iomdha sgéal agus sgéal sgéil bhí ag gabhail thart</span>
<lb n="24"/><span>faoi cheól an Tighe Mhóir.  Dubhradh — (Dia idir sinn</span>
<lb n="25"/><span>agus gach anachain!) dubhradh narbh é fear an Tighe</span>
<lb n="26"/><span>Mhóir bhíodh ag gabhail an cheóil ann ar chor ar bith</span>
<lb n="27"/><span>acht taidhbhsí na ndaoine cuireadh chun báis ann san</span>
<lb n="28"/><span>am bhí thart!  Bhí dream eile ann a chreid gurab é</span>
<lb n="29"/><span>an diabhal féin bhíodh ag céolteóireact ann, go b' sin</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="30"/><p><span>cuid de'n mhargadh bhí idir fear an Tighe Mhóir agus</span>
<lb n="31"/><span>an sean bhuachaill — an diabhal bheith n-a mhaighistir ceóil</span>
<lb n="32"/><span>aige le na bheó!  Chuirfeadh cuidh eile 'n-a luighe ort</span>
<lb n="33"/><span>nach ceól bhíodh ann ar chor ar bith acht caoineachán na</span>
<lb n="34"/><span>marbh — glórtha mí-shuaimhneacha ó'n tsíoraidheacht —</span>
<lb n="35"/><span>mar ní raibh aon fhear de bhunadh Phóil Dhuibh le cúig</span>
<lb n="36"/><span>glún anuas nach bhfuair an-bhás éigin…</span></p>
<lb n="37"/>
<lb n="38"/><p><span>Acht má chuala a lán an ceól, cá raibh an t-é</span>
<lb n="39"/><span>d'fhéadfadh a radh go bhfaca sé an ceóltóir?  Ní</span>
<lb n="40"/><span>raibh sé ann.  San oidhche nuair bhíodh Pól Dubh n-a</span>
<lb n="41"/><span>suidhe n-a chathaoir mhóir shuaimhnis agus an seanbheidhlín</span>
<lb n="42"/><span>faoi n-a ucht aige, bhíodh dallóga troma dubha</span>
<lb n="43"/><span>ar na fuinneógaibh, agus lampa árd n-a sheasamh</span>
<lb n="44"/><span>ar an urlár le n-a ais.  Bhíodh na dallóga dubha</span>
<lb n="45"/><span>troma céadna orra i lár an lae ghil gréine, agus</span>
<lb n="46"/><span>an lampa árd céadna ar lasadh le n-ais, acht</span>
<lb n="47"/><span>mo léan!  Ní raibh call leis an lampa sin de ló ná</span>
<lb n="48"/><span>d'oidhche — bhí an ceóltóir iongantach n-a dhall…</span></p>
<lb n="49"/>
<lb n="50"/><p><span>Bhí an ceóltóir, bhí Pól Dubh n-a shuidhe oidhche n-a</span>
<lb n="51"/><span>chathaoir mhóir agus an seanbheidhlín i ngreim aige</span>
<lb n="52"/><span>nuair bualadh cnag beag ar an doras.  Bhí fhios aige</span>
<lb n="53"/><span>cé bhí ann.  Níor tháinic aon duine isteach thar</span>
<lb n="54"/><span>tairsigh an tseómra sin le cúig bliadhna déag, acht</span>
<lb n="55"/><span>Sean-Crosach an t-aon searbhóghantaidhe amhain bhí sa</span>
<lb n="56"/><span>Teach Mór.  Acht b'éigin do Shean-Chrosach féin</span>
<lb n="57"/><span>foighid a ghlacadh ag an doras gur fhág a mháighistir</span>
<lb n="58"/><span>an gléas ceóil uaidh, gur dheasaigh sé na spéaclairí</span>
<lb n="59"/><span>móra gorma ar a shróin leis na puill gránda bhí 'n-a</span>
<lb n="60"/><span>chloigeann a fholughadh.  Níor facthas ariamh é gan na</span>
<lb n="61"/><span>speacláirí sin: ó dalladh é ní leigfeadh an mhórchúis</span>
<lb n="62"/><span>dhó a loit nochtadh do éinne.</span>
<lb n="63"/></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="64"/><p><span>Thainic an fear aimsire isteach.</span></p>
<lb n="65"/>
<lb n="66"/><p><span>Thóg Pol Dubh a cheann.  D'fhéach i dtreó an tsoluis.</span>
<lb n="67"/><span>Leig air féin go raibh fearg air.</span></p>
<lb n="68"/>
<lb n="69"/><p><span>"A Chrosaigh," ar seisean, "is baoghallach go</span>
<lb n="70"/><span>gcaithfead sgaradh leat mara ndéanfaidh tú an</span>
<lb n="71"/><span>obair níos fearr."</span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>"Ce'n obair a mhaighistir?" agus shíltheá go raibh</span>
<lb n="74"/><span>iongnadh ar Shean-Chrosach.</span></p>
<lb n="75"/>
<lb n="76"/><p><span>"Cé'n obair an eadh?  Féach ar an lampa sin —"</span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p><span>D'fhéach Sean-Chrosach air.  Dhearc sé faoi agus ós</span>
<lb n="79"/><span>a chionn agus tharais.  Tóg sé é.  D'árduigh sé an</span>
<lb n="80"/><span>bhuaicis.  D'ísligh arís í.  D'fhan achar beag deas</span>
<lb n="81"/><span>ag féachaint ar an lampa agus gan fios aige</span>
<lb n="82"/><span>céard bhí ar cearr leis.  Ba dóigh leat air nach</span>
<lb n="83"/><span>bhfaca sé ariamh lampa sháruigh é ar ghile ná ar</span>
<lb n="84"/><span>ghlaine ná ar dhéanamh.</span></p>
<lb n="85"/>
<lb n="86"/><p><span>Bhí sé ar tí a mholadh nuair thainic racht feirge</span>
<lb n="87"/><span>bréige ar a mhaighistir.</span></p>
<lb n="88"/>
<lb n="89"/><p><span>"Tá gloine an lampa sin chomh salach le do</span>
<lb n="90"/><span>sheanshróin," ar seisean de ghlór mhór, "glantar í go</span>
<lb n="91"/><span>beó!" agus bhuail sé athmhóg ar an mbórd.</span></p>
<lb n="92"/>
<lb n="93"/><p><span>Rug Sean-Chrosach ar an lampa, le n-a ghlanadh.</span>
<lb n="94"/><span>Bhí sé gh'á iomchar amach nuair sgread a mhaighistir</span>
<lb n="95"/><span>air.</span></p>
<lb n="96"/>
<lb n="97"/><p><span>"Fan!"</span></p>
<lb n="98"/>
<lb n="99"/><p><span>D'fhan Crosach.  Beatha shearbhóghantaide toil a</span>
<lb n="100"/><span>mhaighistir b'éidir.</span></p>
<lb n="101"/>
<lb n="102"/><p><span>"Gabh anonn agus cuimil do bhos de'n bhórd sin</span>
<lb n="103"/><span>thall."</span></p>
<lb n="104"/>
<lb n="105"/><p><span>Rinne an fear aimsire é.  Rug a mhaighistir ar</span>
<lb n="106"/><span>laimh air, go raibh an bhos a cuimlighead de'n bhórd faoi</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="107"/><p><span>sholus geal an lampa aige.  Shíltheá go raibh sé ag</span>
<lb n="108"/><span>sgrúdughadh na boise, go bhfaca sé a raibh de dheanach</span>
<lb n="109"/><span>air.</span></p>
<lb n="110"/>
<lb n="111"/><p><span>"Dústa trí lá," ag tabhairt breitheamhnais air bhí</span>
<lb n="112"/><span>sé, cheapfadh duine.</span></p>
<lb n="113"/>
<lb n="114"/><p><span>Rug an fear aimsire ar chirteach leis an mbórd a</span>
<lb n="115"/><span>ghlanadh.</span></p>
<lb n="116"/>
<lb n="117"/><p><span>"Sgrios!  Ná feictear annseo arís anocht thú!"</span></p>
<lb n="118"/>
<lb n="119"/><p><span>"Acht an punch a mhaighistir —"</span></p>
<lb n="120"/>
<lb n="121"/><p><span>"Sgrios adeirim nó —"</span></p>
<lb n="122"/>
<lb n="123"/><p><span>Ní dheárna Sean-Chrosach aon mholl go raibh sé ar</span>
<lb n="124"/><span>an taobh eile de'n doras.  Annsin thug sé trí léim</span>
<lb n="125"/><span>agus ní fios cé mhéad truslóg le cur i n-iúl dhó</span>
<lb n="126"/><span>féin, agus do pé ar bith taise bhí ag déanamh airneáin</span>
<lb n="127"/><span>san halla fada dorcha gur amadán bhí n-a mhaighistir</span>
<lb n="128"/><span>agus a cheapadh go gcuirfeadh sé i gcéill dósan —</span>
<lb n="129"/><span>chonnaic de ló agus d' oidhche é — go raibh amharc na</span>
<lb n="130"/><span>súl aige.  Acht má bhí fhios ag Crosach gur dá shúil</span>
<lb n="131"/><span>gan bheodhacht bhí ar chúl na spéacláirí gorma, níor</span>
<lb n="132"/><span>leig sé rún a mhaighistir le éinne eile: is beag duine</span>
<lb n="133"/><span>chífeadh an fear árd dubh ag gabhail an bóthar go mall</span>
<lb n="134"/><span>cúramach le n-a mhaide treóir a cheapfadh go raibh</span>
<lb n="135"/><span>aon nidh ba mheasa ná sgoltacha ag gabhail dó.  Nár</span>
<lb n="136"/><span>shiubhal sé an bóthar chomh díreach le cách?  Ce'n fáth</span>
<lb n="137"/><span>go gcaithfeadh sé spéacláirí marach go raibh gabhadh</span>
<lb n="138"/><span>aige leó?  Agus cé'n gabhadh bheadh ag dall leó?</span>
<lb n="139"/><span>Moille beag radhairc agus na sgoltacha — sin a raibh</span>
<lb n="140"/><span>air de réir na ndaoine thart; agus bfheárr le Pól</span>
<lb n="141"/><span>Dubh ná cuid mhaith dá maoin shaogalta nár ceapadh a</span>
<lb n="142"/><span>mhalairt, nach gceapfadh an fear aimsire féin é.</span>
<lb n="143"/><span>An mhórchúis b'éidir, nó …</span>
<lb n="144"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="145"/><p><span>Thóg Pól Dubh an bheidhlín agus thosuigh ag ceól-</span>
<lb n="146"/><span>tóireacht dhó féin.  Ar chlos do Chrosach an céol</span>
<lb n="147"/><span>breágh meidhreach bhí istigh, stad sé de chaitheamh na</span>
<lb n="148"/><span>truslóg, agus thosaigh ag damhsa ar fud an halla</span>
<lb n="149"/><span>fhada dhorcha agus ag mallachtadh a mhaighistir, agus</span>
<lb n="150"/><span>mionn mór neamhchoitchianta ghá thabhairt aige i</span>
<lb n="151"/><span>n-aghaidh gach coiscéime — acht is ró-chinnte go bhfuigheadh</span>
<lb n="152"/><span>fear eile dhéanfadh a leithéid droch-íde ón bhfear</span>
<lb n="153"/><span>aimsire céadna.</span></p>
<lb n="154"/>
<lb n="155"/><p><span>II</span></p>
<lb n="156"/>
<lb n="157"/><p><span>Níorbh é Crosach amhain chuala céol an Tighe Mhoir</span>
<lb n="158"/><span>an oidhche sin.  Bhí stócach i n-aice na h-áite agus</span>
<lb n="159"/><span>bhí sé ag éisteacht leis ó thosaigh sé.  Cuireadh</span>
<lb n="160"/><span>iongantas air, cuireadh aoibhneas air; cuireadh</span>
<lb n="161"/><span>uathbhás air mar cuireadh go minic cheana.  Dá</span>
<lb n="162"/><span>bhféadfadh sé an ceoltóir draoidheachta fheiceál!  Acht</span>
<lb n="163"/><span>cé'n chaoi a bhféadfadh draoidheacht nó diabhalaidheacht</span>
<lb n="164"/><span>bheith ag baint le n-a leithéid de cheól bhreágh aoibhinn</span>
<lb n="165"/><span>meidhreach?  Bhí an dánacht sa stócach ó dhúthchas,</span>
<lb n="166"/><span>agus an fiosracht, agus an dúil nimhe aige i gceól:</span>
<lb n="167"/><span>ní bheadh an suaimhneas i ndán dó go bhfeicfeadh sé le</span>
<lb n="168"/><span>n-a shúilibh cinn an ceóltoír draoidheachta agus an</span>
<lb n="169"/><span>ceól 'á ghabhail aige, bíodh is gur bagruigheadh air go</span>
<lb n="170"/><span>minic gan a dhul i ngar do'n áit ar chor ar bith.  Acht</span>
<lb n="171"/><span>mara gabhfadh sé i n-aice na h-áite cé'n chaoi mbéadh</span>
<lb n="172"/><span>ceól aoibhinn nuadh aige le seinnt ar a bheidhlín féin?</span>
<lb n="173"/><span>Agus gan an ceól breág d' fhoghluim sé ó bheith ag</span>
<lb n="174"/><span>éisteacht i ngan fhios gach oidhche le ceóltóir an Tighe</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="175"/><p><span>Mhóir nach iomdha lá bróin bhéadh air féin agus ar a</span>
<lb n="176"/><span>mhathair bhocht?</span></p>
<lb n="177"/>
<lb n="178"/><p><span>Rug an fiosracht agus an dúil bhí aige i gceól</span>
<lb n="179"/><span>agus i n-eachtraibh contabhairteach' an buaidh ar ar</span>
<lb n="180"/><span>chuala sé ariamh faoi 'n gceóltóir diabhalta.  D'eirigh</span>
<lb n="181"/><span>leis éalughadh leis isteach sa Teach Mhór agus Crosach</span>
<lb n="182"/><span>ag damhsa dhó féin san halla fada, go ndeacha sé</span>
<lb n="183"/><span>isteach i séomra an cheóltóra.</span></p>
<lb n="184"/>
<lb n="185"/><p><span>Tháinic uamhan air nuair sheas sé i láthair an cheól-</span>
<lb n="186"/><span>tóra — bhí ná spéacláirí bainte dhe aigesean, an</span>
<lb n="187"/><span>bheidhlín le n-a ais ar an mbórd, a cheann dubh</span>
<lb n="188"/><span>deághchumtha mongach faoi, agus brón thar aon bhrón</span>
<lb n="189"/><span>dá bhfaca an stócach ariamh n-a éadan …</span></p>
<lb n="190"/>
<lb n="191"/><p><span>Tháinic tachtadh éigin ar an stócach bocht.  Bhí truaigh</span>
<lb n="192"/><span>aige do fhear an bhróin.  Bhí fonn air labhairt leis,</span>
<lb n="193"/><span>acht ní leigfeadh eagla dhó é.  Bhí fonn air breith ar</span>
<lb n="194"/><span>an bheidhlín agus croidhe an cheóltóra thógbháil leis an</span>
<lb n="195"/><span>gceól áluinn d'fhoghluim sé uaidh féin i ngan fhios, dá</span>
<lb n="196"/><span>leigeadh eagla dhó é …</span></p>
<lb n="197"/>
<lb n="198"/><p><span>Chorruigh sé.  Mhothuigh an dall é, thóg sé a cheann</span>
<lb n="199"/><span>agus is annsin chonnaic an stócach an t-uathbhás</span>
<lb n="200"/><span>chuirfeadh creathadh ar chroidhe cródha, chonnaic sé i</span>
<lb n="201"/><span>gceadóir súile millte an cheóltóra …</span></p>
<lb n="202"/>
<lb n="203"/><p><span>Níor fhéad sé anál a tharraingt ar feadh achair bhig.</span>
<lb n="204"/><span>Leis an uamhan bhí air níor fhéad sé corruighthe.  Shíl</span>
<lb n="205"/><span>sé éalughadh leis.  Ní raibh ann cos a bhogadh, acht é n-a</span>
<lb n="206"/><span>cholumhain fhaiteach annsin agus a dhá shúil greamuighthe</span>
<lb n="207"/><span>i n-éadan mhillte an daill.</span></p>
<lb n="208"/>
<lb n="209"/><p><span>D'éirigh an ceóltóir n-a sheasamh.  Céard bhí faoi</span>
<lb n="210"/><span>a dhéanamh?  Cé'n droch-íde thiubhradh sé ar an t-é a</span>
<lb n="211"/><span>raibh sé de dhánuigheacht ann cur isteach air?  Tháinic</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="212"/><p><span>creathadh ball ar an stócach — bhí an ceóltóir</span>
<lb n="213"/><span>draoidheachta ag déanamh air!  Bhí an t-uathbhás</span>
<lb n="214"/><span>buailte leis!  Dá bhféadfadh sé imtheacht!  Thug sé</span>
<lb n="215"/><span>coisméag, acht má thug, thug an dall cor codramánta</span>
<lb n="216"/><span>agus idir eatorra leagadh agus briseadh an lampa</span>
<lb n="217"/><span>árd.</span></p>
<lb n="218"/>
<lb n="219"/><p><span>Ní raibh fhios ag an stócach cé'n fhaid chaitheadar</span>
<lb n="220"/><span>beirt annsin n-a dtost sa dorchadas.  Shíl sé go</span>
<lb n="221"/><span>gcuala sé sgréach taobh amuigh — sgread mar leigfeadh</span>
<lb n="222"/><span>ainmhidhe bhéadh gabhtha — an ghaoith i mbárraibh na gcrann</span>
<lb n="223"/><span>guimhaise b'fhéidir …</span></p>
<lb n="224"/>
<lb n="225"/><p><span>III</span></p>
<lb n="226"/>
<lb n="227"/><p><span>Acht cé bhí ag déanamh an cheóil?  An amhlaidh go</span>
<lb n="228"/><span>raibh an seanbheidhlín ag seinnt uaidh féin san</span>
<lb n="229"/><span>dorchadas?  Bhí an stócach cinnte go raibh an gléas</span>
<lb n="230"/><span>ceóil annsin ar an mbórd agus nár corruigheadh é;</span>
<lb n="231"/><span>go raibh an dall i n-aice na fuinneóige agus nár</span>
<lb n="232"/><span>chorruigh sé — agus siúd é an ceól, an céol diabhalta</span>
<lb n="233"/><span>ar ar tráchtadh go minic n-a chluasaibh!</span></p>
<lb n="234"/>
<lb n="235"/><p><span>Bhí an ceól go mín réidh i dtosach ar nós páisde</span>
<lb n="236"/><span>bhéadh ag clamhsán 'n-a chodladh.  Tháinic borradh ann</span>
<lb n="237"/><span>go raibh sé cosamhail le dhá ghadhar bhéadh ag amhastraig</span>
<lb n="238"/><span>ar an ngealaigh.  D'eirigh sé borb dána fíochmhar go</span>
<lb n="239"/><span>raibh sé ag imtheacht thart ós a chionn n-a ruaille-</span>
<lb n="240"/><span>buaille diabhalta, gur leigeadh aon sgréach amhain</span>
<lb n="241"/><span>agus bhí an áit chomh socair leis an uaigh …</span></p>
<lb n="242"/>
<lb n="243"/><p><span>Leig an fear dall osna.</span></p>
<lb n="244"/>
<lb n="245"/><p><span>Baineadh creathadh as an stócach …</span>
<lb n="246"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="247"/><p><span>An céol arís!  Chuala sé foghar ag gabhail thart sa</span>
<lb n="248"/><span>seómra mar bhéadh dha cholúr ag moladh a chéile agus</span>
<lb n="249"/><span>ag déanamh grádh le chéile lá gréine earraigh.  Tháinic</span>
<lb n="250"/><span>cosamhlact glór ban ar ghlór colúir díbh; í ag casaoid</span>
<lb n="251"/><span>agus ag gearán agus ag bagairt; í ag caoi agus</span>
<lb n="252"/><span>ag impidhe agus ag athchuinge; glór fir le clos</span>
<lb n="253"/><span>tríd an gceól, é ag plamás agus ag bladar, gá</span>
<lb n="254"/><span>mealladh agus gá bréagadh, le briathraibh boga</span>
<lb n="255"/><span>binne …</span></p>
<lb n="256"/>
<lb n="257"/><p><span>Cheap an stócach go bhfaca sé annsin ós comhair a</span>
<lb n="258"/><span>dhá shúil iad.  An fear n-a sheasamh agus an bhean ar</span>
<lb n="259"/><span>a glúnabh; ise go h-impidheach, eisean go ceanndána;</span>
<lb n="260"/><span>ise go bagarthac, eisean ag tabhairt a dubhshlán —</span>
<lb n="261"/><span>acht céard sin?  Béic uathbhásach ón bhfear, sgread</span>
<lb n="262"/><span>péine!</span></p>
<lb n="263"/>
<lb n="264"/><p><span>Gheit an stócach.  Bhí sé cinnte gur bhéic duine</span>
<lb n="265"/><span>chuala sé, gur eirigh timpíst éigin dón te bhí i</span>
<lb n="266"/><span>n-aonfheacht leis sa seómra.  Bhí sé ar tí labhairt, ar</span>
<lb n="267"/><span>tí cabhrughadh leis an té gortuigheadh acht gur thosuigh</span>
<lb n="268"/><span>an ceól aris.  Ceól magamhail bhí ann an uair seo,</span>
<lb n="269"/><span>ceól sgigeamhail, an ceól bhéadh ag diabhal bhéadh thar</span>
<lb n="270"/><span>éis dioghaltas bhaint amach.</span></p>
<lb n="271"/>
<lb n="272"/><p><span>"I n-ainm Dé céard tá déanta agat?"</span></p>
<lb n="273"/>
<lb n="274"/><p><span>Bhí an stocach dearbhtha gur labhair an dall, go</span>
<lb n="275"/><span>gcuala sé an ceól magamhail, go bhfaca sé an radharc</span>
<lb n="276"/><span>chonnaic sé féin.</span></p>
<lb n="277"/>
<lb n="278"/><p><span>"I n-ainm Dé céard tá déanta agat," ars an</span>
<lb n="279"/><span>glór arís go doiligheasach, ar nós taise seancheóltóra</span>
<lb n="280"/><span>bheadh go míshuaimhneach n-a uaigh dhorcha gan a ghléas</span>
<lb n="281"/><span>ceóil.  Acht sul má fuair sé freagra, thosuigh an</span>
<lb n="282"/><span>ceól arís.  Bhí boige ann anois, boige agus binne</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="283"/><p><span>bhainfeadh an t-olc ó chroidhe daonna.  Bhí dubrón</span>
<lb n="284"/><span>agus croidhe-bhrughad agus céasadh intinne ghá nochtadh</span>
<lb n="285"/><span>sa gceól sin, peacaigh damanta ag iarraidh maithea-</span>
<lb n="286"/><span>mnais ar Dhia, diabhail ag magadh fútha agus ghá</span>
<lb n="287"/><span>mbrostugadh chun iarraidh eile gan tairbhe thabhairt …</span></p>
<lb n="288"/>
<lb n="289"/><p><span>D'éaluigh osna ó'n dall.  Shíl an stócach a theanga</span>
<lb n="290"/><span>a bhogadh.  Dá bhféadfadh sé labhairt leis an dall, dá</span>
<lb n="291"/><span>bhféadfadh sé iarraidh air cosg a chur leis an gceól-</span>
<lb n="292"/><span>tóir draoidheachta bhí ag baint na meabhrach de!</span></p>
<lb n="293"/>
<lb n="294"/><p><span>Ní raibh call leis.  Níor thosuigh an ceól arís.  Dá</span>
<lb n="295"/><span>mbéadh solus sa seómra, d'fheicfeadh an stócach an</span>
<lb n="296"/><span>fear dall n-a shuidhe n-a chathaoir shuaimhnis é ghá luas-</span>
<lb n="297"/><span>gadh anonn agus anall le cumha agus le doiligheas agus</span>
<lb n="298"/><span>le dubrón; agus dá mbéad an solus nach mbronntar</span>
<lb n="299"/><span>acht ar an mbeagán aige, thuigfeadh sé fath an chumha</span>
<lb n="300"/><span>sin, nochtóchaidhe dhó nach easbaidh amhairc, ná éadan</span>
<lb n="301"/><span>millte bhí ag cur air, bhéadh fhios aige gur minic</span>
<lb n="302"/><span>agus ro-mhinic san oidhce le cúig bliadhna déag gur</span>
<lb n="303"/><span>bhuail taom bróin dá short é i ngan fhios do'n</span>
<lb n="304"/><span>tsaoghal, agus nach raibh fhios a adhbhair ag neach acht ag</span>
<lb n="305"/><span>an dall bocht féin amhain …</span></p>
<lb n="306"/>
<lb n="307"/><p><span>IV</span></p>
<lb n="308"/>
<lb n="309"/><p><span>"A Antoine!"</span></p>
<lb n="310"/>
<lb n="311"/><p><span>Ní chreidfeadh an stócach a chluasa.  Labhradh leis.</span>
<lb n="312"/><span>Luadhadh a ainm mar shíl sé — acht cé'n chaoi mbéadh a</span>
<lb n="313"/><span>fhios ag an dall cé'n t-ainm bhí air.  Dhraoidheacht na</span>
<lb n="314"/><span>h-áite agus na h-uaire bhí ag baint na meabhrach de.</span></p>
<lb n="315"/>
<lb n="316"/><p><span>Chuir sé cluas air féin.  Ní raibh le cloisint aige</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="317"/><p><span>acht an dall agus cainnt aisteach do-thuigthe ar</span>
<lb n="318"/><span>siubhal aige.  Leis féin bhí sé ag cainnt shíl an stócach</span>
<lb n="319"/><span>— nó leis an diabhal nó an taise bhíodh ag ceóltóir-</span>
<lb n="320"/><span>eacht dhó.  Bhí sé ag brath ar éalughadh ó'n áit</span>
<lb n="321"/><span>mhalluighthe, acht thiubhradh sé an leabhar gur labhradh</span>
<lb n="322"/><span>leis arís:</span></p>
<lb n="323"/>
<lb n="324"/><p><span>"A Antoine!"</span></p>
<lb n="325"/>
<lb n="326"/><p><span>Gheit sé.  Níor labhair.  Ní dheárna sé acht dhul</span>
<lb n="327"/><span>anonn go dtí an áit a raibh an fear dall n-a shuidhe</span>
<lb n="328"/><span>agus an taom bróin air, agus lamh a leagaint ar</span>
<lb n="329"/><span>ghualainn air le fóirthín air.</span></p>
<lb n="330"/>
<lb n="331"/><p><span>"Cé sin?" ars an dall agus é sgannruighthe i ndá</span>
<lb n="332"/><span>ríribh.  "Cé sin adeirim?"</span></p>
<lb n="333"/>
<lb n="334"/><p><span>B'fhuras d'aithint air gur cheap sé go raibh sé leis</span>
<lb n="335"/><span>féin ar feadh an achair.</span></p>
<lb n="336"/>
<lb n="337"/><p><span>"Cé thusa?"</span></p>
<lb n="338"/>
<lb n="339"/><p><span>"Mise Antoine — Antoine Beag ó Gríobhtha — nár</span>
<lb n="340"/><span>ghlaodh tú orm ar ball beag?"</span></p>
<lb n="341"/>
<lb n="342"/><p><span>Má bhí ceapadh ag an dall i dtosach gur spioraid nó</span>
<lb n="343"/><span>taise oidhche nó clúrachán éigin bhí aige ann, thuig sé</span>
<lb n="344"/><span>gan móill nár bh'eadh acht stócach óg.</span></p>
<lb n="345"/>
<lb n="346"/><p><span>"Agus céard thug ann thú?" ar seisean.</span></p>
<lb n="347"/>
<lb n="348"/><p><span>"An ceól"</span></p>
<lb n="349"/>
<lb n="350"/><p><span>"Agus cé'n chaoi ar eirigh leat theacht isteach?"</span></p>
<lb n="351"/>
<lb n="352"/><p><span>D'innis Antoine Beag sin dó.  Bhí greim ag an</span>
<lb n="353"/><span>dall air ar eagla go n-imtheóchadh sé.  Ní fhaca</span>
<lb n="354"/><span>ceachtar aca a chéile annsin sa dorchadas aisteach</span>
<lb n="355"/><span>sa Teach Mór.  Níor chuala siad acht a nglórtha</span>
<lb n="356"/><span>féin.</span></p>
<lb n="357"/>
<lb n="358"/><p><span>"'Raibh tú i bhfad annseo gur labhair tú?"  Shíltheá</span>
<lb n="359"/><span>go raibh imnidhe ar an dall.</span>
<lb n="360"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="361"/><p><span>"Bhí: ó thosaigh an ceól — an ceól draoidheachta</span>
<lb n="362"/><span>sin bhíos annseo 'ch uile oidhche —"</span></p>
<lb n="363"/>
<lb n="364"/><p><span>Chuir an dall isteach air.</span></p>
<lb n="365"/>
<lb n="366"/><p><span>"Dúil sa gceól thug annseo thú:  Bhfuil ceól agat</span>
<lb n="367"/><span>féin?"</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>"Tá beagán —"</span></p>
<lb n="370"/>
<lb n="371"/><p><span>Dubhrádh leis port a sheinnt.  Bhí Antoine Beag</span>
<lb n="372"/><span>n-a cheóltoir ó dhúthchas.  Is beag ceól dá gcuala sé</span>
<lb n="373"/><span>ariamh nach bhféadfadh sé aithris dhéanamh air.  Chroch</span>
<lb n="374"/><span>sé suas port aerach, ceól meidhreach a bhog croidhe an</span>
<lb n="375"/><span>daill.  Chas sé ar an bport go dtáinic boige agus</span>
<lb n="376"/><span>binne ann, ar nós an cheóil bhí ghá ghabhail tamall</span>
<lb n="377"/><span>beag roimhe sin.</span></p>
<lb n="378"/>
<lb n="379"/><p><span>Má bhí súile gan beodhacht gan léargus ag fear</span>
<lb n="380"/><span>an Tighe Mhoir, bhí cluasa aige rinne obair cluas agus</span>
<lb n="381"/><span>súl dhó.  An ceól dár ghabh sé féin, agus bhí ghá chleachtadh</span>
<lb n="382"/><span>ag an stócach choimhthigheach seo, chuir sé i gcuimhne</span>
<lb n="383"/><span>do'n dall eachtraí n-a shaoghal féin sul ar bhuail an</span>
<lb n="384"/><span>dorchadas é.  Ghoil na seanchuimhní chomh mór sin air</span>
<lb n="385"/><span>'s go mb'éigin dó cosg a chur leis an gceóltóir</span>
<lb n="386"/><span>óg …</span></p>
<lb n="387"/>
<lb n="388"/><p><span>Bhí sé amuigh san oidhche nuair sgar an bheirt</span>
<lb n="389"/><span>cheóltóirí le chéile.  Bhí fhios ag an bhfear dall gur</span>
<lb n="390"/><span>adhbhar maith ceóltóra bhí san ógánach, acht bhí iongantas</span>
<lb n="391"/><span>air go dtig sé cuireadh dhó theacht arís oidhche eile.</span></p>
<lb n="392"/>
<lb n="393"/><p><span>A cheóltoir dhaill céard a chuir do cheann a leithéid</span>
<lb n="394"/><span>a dhéanamh agus cuireadh thabhairt do stócach óg nach</span>
<lb n="395"/><span>bhfaca tú ariamh cheana?  Nach iongantach leat féin é</span>
<lb n="396"/><span>a chéoltóir — fear mar thú nach raibh duine do theach</span>
<lb n="397"/><span>agad le cúig bliadhna déag?  Agus ó shíl an stócach</span>
<lb n="398"/><span>céadna gur luadhuigh tú a ainm, go raibh cineál</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="399"/><p><span>aithne draoidheachta agat air, nach raibh ceart agat</span>
<lb n="400"/><span>innseacht dó nach amhlaidh bhí an isgéal?</span></p>
<lb n="401"/>
<lb n="402"/><p><span>V</span>
<lb n="403"/><span>I ndiaidh a chéile d'eirigh dlúth-cháirdeas idir an</span>
<lb n="404"/><span>mbeirt — idir Pól Dubh, fear an Tighe Mhóir, agus</span>
<lb n="405"/><span>Antoine Beag ó Gríobhtha, nó Antoine Beag an Cheóil</span>
<lb n="406"/><span>mar tugadh air.  Is corr-oidhche nach mbíodh Antoine</span>
<lb n="407"/><span>Beag an Cheóil ar cuairt ann, agus is annamh nach</span>
<lb n="408"/><span>dtiubhradh sé port nuadh abhaile leis.  Dá mbéadh sé</span>
<lb n="409"/><span>gan teacht bhíodh uaigneas ar Phól.  Bhíodh se mí-</span>
<lb n="410"/><span>shasta cantalach.  Bheireadh sé ar a bheidhlín agus</span>
<lb n="411"/><span>bhaineadh greadadh ceóil as.  Chaitheadh sé uaidh arís</span>
<lb n="412"/><span>é: cé'n mhaith bhéith ag gabhail ceóil gan lucht éiste</span>
<lb n="413"/><span>agat?  Ghlaodhadh sé ar Shean-Chrosach.  Deiread sé</span>
<lb n="414"/><span>leis go mbéadh air sgaradh leis, nach raibh sé ag</span>
<lb n="415"/><span>déanamh a ghnótha mar ba chóir, nach raibh ann acht</span>
<lb n="416"/><span>sgafaire leisgeamhail gan maith …</span></p>
<lb n="417"/>
<lb n="418"/><p><span>Bhualadh sé amach faoí'n spéir annsin.  Shiubhladh sé</span>
<lb n="419"/><span>leis féin ar an mbán le n-a mhaide treóir agus</span>
<lb n="420"/><span>cluas air.  Fuamanna beaga aisteacha na h-oidhche</span>
<lb n="421"/><span>ba bhreághtha leis an dall.  Ní bíodh fuaim díbh nach</span>
<lb n="422"/><span>mbíodh fhios aige cé as a dtáinic sé agus céard a</span>
<lb n="423"/><span>rinne é; dá leigfeadh bó géim aisti bhéadh fhios aige</span>
<lb n="424"/><span>cé'n t-achar uaidh 'raib sí.  D'aithneóchadh sé 'ch uile</span>
<lb n="425"/><span>chrann sa gcoill ar an gceól ghnítheadh an ghaoith n-a</span>
<lb n="426"/><span>chraobhachaibh — agus bhíodh leas-ainm aige ar gach ceól</span>
<lb n="427"/><span>díbh — cheól na guimhaise bhíodh ag síorchaoineadh na</span>
<lb n="428"/><span>marbh, ceól na fuinnseóige bhíodh chomh meidhreach le</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="429"/><p><span>bainrioghain na sídhe oidhche Bhealtaine, ceól na gcrann</span>
<lb n="430"/><span>darach bhíodh go maordha agus go solumhanta — ba bhinn</span>
<lb n="431"/><span>le cluais an daill iad uile.  Théidheadh sé go dtí easach</span>
<lb n="432"/><span>bhí i ngar do'n Teach Mór agus chaitheadh sé cuid</span>
<lb n="433"/><span>mhaith de'n oidhche ag éisteacht le n-a ghlór.  Dá</span>
<lb n="434"/><span>mbéadh baisteach ann dob amhlaidh dob fhearr leis é.</span>
<lb n="435"/><span>Annsin bhíod rabharta mór uisge dul le fanaidh ann</span>
<lb n="436"/><span>agus d'fhanadh an dall ag éisteacht leis an tormán</span>
<lb n="437"/><span>agus aoibhneas air.</span></p>
<lb n="438"/>
<lb n="439"/><p><span>Is minic fuair Antoine Beag an Cheoil annsin le</span>
<lb n="440"/><span>cois an easaigh é, a bhairéad bainte dhe aige, a cheann</span>
<lb n="441"/><span>mór mongach dubh i n-áirde, an ghealach ag soillsuighadh</span>
<lb n="442"/><span>anuas air, cluas air ag éisteacht le ceóltaibh oidhche</span>
<lb n="443"/><span>na cruinne …</span></p>
<lb n="444"/>
<lb n="445"/><p><span>Theidheadh an bheirt charad abhaile le chéile annsin</span>
<lb n="446"/><span>agus bhíodh ceólta le clos sa Teach Mór go fáinne</span>
<lb n="447"/><span>an lae go minic.</span></p>
<lb n="448"/>
<lb n="449"/><p><span>Bhí cáil an cheóil amuigh ar Antoine Bheag.  Is</span>
<lb n="450"/><span>minic tugtaí cuireadh dhó dhul ar an mbainis seo nó</span>
<lb n="451"/><span>ar an gcéilidh sin.  Agus theidheadh.  Níorb fheárr</span>
<lb n="452"/><span>leis rud ar bith ná a chlisteacht thasbáint.  Bhí sé</span>
<lb n="453"/><span>tugtha suas dhó nach raibh fear ceóil sa taobh sin tíre</span>
<lb n="454"/><span>acht é féin.  Sháruigh sé uile go léir iad.</span></p>
<lb n="455"/>
<lb n="456"/><p><span>Acht cá bhfuair sé an ceól aisteach iongantach bhíodh</span>
<lb n="457"/><span>ghá ghabhail aige?  Ní raibh ceapadh ag éinne gur sa</span>
<lb n="458"/><span>Teach Mór thóg sé é:  Bhí droch-chail ar an áit, mór-mhór</span>
<lb n="459"/><span>san oidhche, agur níor facthas é dul ann nó ag teacht</span>
<lb n="460"/><span>as ariamh: dá dteidheadh féin nach beag an fháilte</span>
<lb n="461"/><span>bhéadh roimhe ag an dall crosta dorcha?  Sin é</span>
<lb n="462"/><span>ceapadh.</span></p>
<lb n="463"/>
<lb n="464"/><p><span>Fiafruigheadh dá mhathair cá'r fhoghluim sé an ceól</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="465"/><p><span>— an ceól draoidheachta mar tugadh air.  Acht bhí</span>
<lb n="466"/><span>sise chomh dall le cách.  Ní raibh fhios aici acht oiread</span>
<lb n="467"/><span>cá mbíodh sé ag déanamh an airneáin.  Mhéaduigh sin</span>
<lb n="468"/><span>an t-iongantas.  I leabaidh a chéile thosuigh daoine</span>
<lb n="469"/><span>ag ceapadh nach stócach saoghalta bhí i n-Antoine Beag</span>
<lb n="470"/><span>an Cheóil.  Nach mbíodh sé ag imtheacht leis de shiubhal</span>
<lb n="471"/><span>oidhche thar na bántaibh ar nós duine nach raibh</span>
<lb n="472"/><span>"ceart?"  Cad chuige nár mhéaduigh sé?  Cad</span>
<lb n="473"/><span>chuige nach raibh sé breágh mór ar nós stócaigh dá</span>
<lb n="474"/><span>aois?  Agus an dath bhí air!  Ar ndoigh níor facthas</span>
<lb n="475"/><span>ariamh malrach bhí chomh tnáithte leis, chomh bán sna</span>
<lb n="476"/><span>ceannachaibh leis, chomh caol sna guailnibh leis, chomh</span>
<lb n="477"/><span>h-éadtrom leis — ní fhéadfadh sé bheith thar cúig clocha</span>
<lb n="478"/><span>meadhchain agus ceithre bliadna déag caithte aige!</span>
<lb n="479"/><span>Maidir le n-a dhá shúil — bhí doimhneacht agus ciall na</span>
<lb n="480"/><span>seacht suadh ón Oirthear ghá nochtadh ionnta!  Agus</span>
<lb n="481"/><span>an chainnt aisteach bhíodh aige go minic — ár ndoigh dá</span>
<lb n="482"/><span>mba ógánach "ceart" bhí ann ní labhradh sé ar an</span>
<lb n="483"/><span>mbealach sin …</span></p>
<lb n="484"/>
<lb n="485"/><p><span>Dubhairt bean le bean eile go raibh fhios aice cá</span>
<lb n="486"/><span>bhfuair Antoine Beag an ceól; go raibh sé n-a rún</span>
<lb n="487"/><span>agus nár mhaith léithi an sgéal a leathadh air — acht ó's</span>
<lb n="488"/><span>ise bhí ann, nár misde léithi a innseacht, go raibh fhios</span>
<lb n="489"/><span>aice nach ngabhfadh an sgéal níos fuide, nár mhaith</span>
<lb n="490"/><span>léithi dochar a dhéanamh go éinne beó, nach ndeárna</span>
<lb n="491"/><span>ariamh agus nach ndéanfadh choidhche … agus bhí</span>
<lb n="492"/><span>an-chogarnach aca!</span></p>
<lb n="493"/>
<lb n="494"/><p><span>Dubhairt an bhean eile leis an ngaoith aniar go</span>
<lb n="495"/><span>raibh lamh-istigh ag Antoine Beag an Cheoil — agus ag</span>
<lb n="496"/><span>a mhathair — leis na daoine maithe, gur uatha d'</span>
<lb n="497"/><span>fhoghluim sé an ceól; agus marach gur innis an</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="498"/><p><span>ghaoith aniar do mhnaoi eile é, ce'n chaoi a</span>
<lb n="499"/><span>mbéadh fhios aici-sean go mbíodh Antoine Beag an</span>
<lb n="500"/><span>Cheóil agus a mhathair ag imtheacht san oidhche ag</span>
<lb n="501"/><span>marcaidheacht ar dhá sguaib agus ceólta diabhalta a</span>
<lb n="502"/><span>mhusglóchadh do mhairbh ghá ngabhail aca?</span></p>
<lb n="503"/>
<lb n="504"/><p><span>Seachnuigheadh an clúrachán bídeach sin Antoine</span>
<lb n="505"/><span>Beag an Cheóil.  Ní bhfuigheadh sé cuireadh dhul ar</span>
<lb n="506"/><span>bhainis ná ar dháil, má bhí ceól aoibhinn féin aige.</span>
<lb n="507"/><span>Seachnuigheadh a mháthair mar an gcéadna.  Dá</span>
<lb n="508"/><span>bhfeiceadh fear iasgaireachta ar maidin í, d'fhillfeadh</span>
<lb n="509"/><span>sé abhaile.  Dá bhfeiceadh bean í, tar eis eirghe dhi,</span>
<lb n="510"/><span>chuirfeadh sí comhartha na Croise uirri féin.  Is beag</span>
<lb n="511"/><span>duine a raibh sé de dhánaidheacht ann cuairt thabhairt</span>
<lb n="512"/><span>ar a teach.  Fanadh amach uaidh mar fanadh amach ó'n</span>
<lb n="513"/><span>Teach Mór féin san oidhche …</span></p>
<lb n="514"/>
<lb n="515"/><p><span>Acht ní amhlaidh bhí an sgéal nuair tháinic sí san áit</span>
<lb n="516"/><span>i dtosach, í féin agus a mac.  Ní raibh fhios cé as a</span>
<lb n="517"/><span>dtángadar, nó cé dár díbh iad, nó cé'n cineál</span>
<lb n="518"/><span>daoine iad.</span></p>
<lb n="519"/>
<lb n="520"/><p><span>Tugadh faoi deara gur bean faoi leith bhí innti, go</span>
<lb n="521"/><span>raibh nósa faoi leith aici, nach raibh dúil aici dhul ar</span>
<lb n="522"/><span>cuairt annseo ná annsúd, ná cainnt a dhéanamh faoi</span>
<lb n="523"/><span>aon rud bhain léithi féin.  Bhí sí óg — n-a baintreabhaigh</span>
<lb n="524"/><span>óig — acht má bhí sí óg féin chaith sí éadaigh d'fheilfeadh</span>
<lb n="525"/><span>ní bfheárr dá máthair.  Sheandolmán glas-uaithne</span>
<lb n="526"/><span>caithte agus boinéad de'n chineál gránda caithtí</span>
<lb n="527"/><span>leithchéad bliadhain ó shoin is mó bhíodh uirri.  Má bhí</span>
<lb n="528"/><span>sí cúig bliadna déag agus fiche b'shin a méid, acht bhí</span>
<lb n="529"/><span>sí ag eirghe liath, go mór-mhór ós cionn a dhá</span>
<lb n="530"/><span>cluais, agus má bhí an óige agus an mheidhir le</span>
<lb n="531"/><span>feiceál n-a dhá súil ghlais ar uairibh, is minice ná</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="532"/><p><span>sin d'fheicfidhe an doiligheas agus an dubrón</span>
<lb n="533"/><span>ionnta …</span></p>
<lb n="534"/>
<lb n="535"/><p><span>Is corr-uair thiocfadh meangadh gáiridh ar a béal;</span>
<lb n="536"/><span>nuair a thiocfadh deirtheá gur mó d'fheil an meangadh</span>
<lb n="537"/><span>sin dá béal ná aon mheangadh tháinic ar bhéal mná le</span>
<lb n="538"/><span>do chuimhne.  Shíltheá go raibh frighid an mheangaidh thar</span>
<lb n="539"/><span>éis a bheóchaint i gceadóir, nár tháinic meangadh ar</span>
<lb n="540"/><span>bhéal ariamh go dtáinic ar bhéal na mná sin.</span></p>
<lb n="541"/>
<lb n="542"/><p><span>Ní raibh fhios an bean tuatha nó bean uasal bhí innte:</span>
<lb n="543"/><span>bhí airgead aici — cuid mhaith ceapadh; bhí foghluim</span>
<lb n="544"/><span>uirri — cá bhfios cé mhéad?</span></p>
<lb n="545"/>
<lb n="546"/><p><span>Bhí sí n-a hiongantas ag a lán — an óige i gcrot</span>
<lb n="547"/><span>sheanda, an mheidhreacht báidhte ag an mbrón, an béal</span>
<lb n="548"/><span>bhí meangach gáireach cainnteach ó dhúthchas n-a bhéal</span>
<lb n="549"/><span>daingean cruaidh tostach.  Má cheap lucht na</span>
<lb n="550"/><span>seafóide agus an aineólais go raibh draoidheacht nó</span>
<lb n="551"/><span>diabhlaidheacht ag baint léithi féin agus le n-a mac,</span>
<lb n="552"/><span>agus má sheachain siad an bheirt ar an ádhbhar sin, bhí</span>
<lb n="553"/><span>daoine eile ann agus cheapadar gur bean a raibh rún</span>
<lb n="554"/><span>a baint léithi í, agus thiubhraidís a lán, aithne cheart</span>
<lb n="555"/><span>chur uirri.  Acht má's draoidheacht bhí ag baint léithi,</span>
<lb n="556"/><span>nó má bhí rún uathbhásach aici, ní bhfuair ceachtar de'n</span>
<lb n="557"/><span>dá dhream cuireadh chun a tighe ariamh.</span></p>
<lb n="558"/>
<lb n="559"/><p><span>VI</span></p>
<lb n="560"/>
<lb n="561"/><p><span>Is beag a rinne sí nár chuir dream éigin a</span>
<lb n="562"/><span>chraiceann féin air.</span></p>
<lb n="563"/>
<lb n="564"/><p><span>Bhuail sí amach ag siubhlóid di féin lá.  Maidin</span>
<lb n="565"/><span>iongantach shamhraidh bhí ann.  An ghrian ag súgradh le</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="566"/><p><span>bláthaibh ioldathacha, an ghaoith andeas go meidhreach</span>
<lb n="567"/><span>ag iarraidh cur-isteach ar a spóirt.  An domhan mór</span>
<lb n="568"/><span>go béodha gliondarach.</span></p>
<lb n="569"/>
<lb n="570"/><p><span>Acht ní culaith aérach shamhraidh chaith sise.  Ní aiteas</span>
<lb n="571"/><span>bhí n-a croidhe.  An seandolmán glas-uaithne bhí</span>
<lb n="572"/><span>uirri.  An boinéad dubh gránda ar a ceann.  A</span>
<lb n="573"/><span>dhá béal buailte ar a chéile.  Bior n-a dhá súil.</span>
<lb n="574"/><span>Fuadar fúithi.</span></p>
<lb n="575"/>
<lb n="576"/><p><span>Ghluais léithi thar an abhainn suas sráid an bhaile</span>
<lb n="577"/><span>bhig go ndeacha sí isteach sa gcoill atá i bhfogus do'n</span>
<lb n="578"/><span>Teach Mór.  Ní fios an túirse tháinic uirri, nó an é</span>
<lb n="579"/><span>an chaoi gur bhog aoibhneas na h-áite agus na</span>
<lb n="580"/><span>h-aimsire a croidhe, acht shuidh sí ar bhainseóig bhí cois</span>
<lb n="581"/><span>na slighe.  Má's coinne bhí déanta aici le duine</span>
<lb n="582"/><span>éigin ann, ní raibh aon fhaitchíos uirri nach dtiocfadh</span>
<lb n="583"/><span>sé.  D'fhan sí ar a suaimhneas annsin ag éisteacht le</span>
<lb n="584"/><span>glórthaibh éagsamhla na coille.  Tháinic beach mhór</span>
<lb n="585"/><span>chrónánach agus chaith sí achar beag ag feachaint air</span>
<lb n="586"/><span>ag dul ó bhláth go bláth ar a saothar lae.  Ghlaodh</span>
<lb n="587"/><span>cuach i ngar di agus lean dá cheól sásta féin.  Bhí</span>
<lb n="588"/><span>smól ar chraoibh ós a cionn.  Ní raibh aon cheól aige</span>
<lb n="589"/><span>sean — b'fhéidir go mb'amhlaidh gur chuir gné bhrónach</span>
<lb n="590"/><span>na mná bhí shíos faoi cosg leis.</span></p>
<lb n="591"/>
<lb n="592"/><p><span>Brón bhí uirri go cinnte, brón agus imnidhe.  Ach</span>
<lb n="593"/><span>bhí sí go míshasta mífhoighdeach freisin.  D'aithneóchthá</span>
<lb n="594"/><span>sin uirri, ar an gcaoi sháitheadh sí a sgáth fearthainne</span>
<lb n="595"/><span>síos sa talamh go nimhneach ó am go h-am …</span></p>
<lb n="596"/>
<lb n="597"/><p><span>Gheit sí.  Tóg sí a ceann.  Tháinic creathadh uirri.</span>
<lb n="598"/><span>Bhí dath anbhán ar a h-éadan.  Marach an fhéachaint</span>
<lb n="599"/><span>bhí n-a súilibh shíltheá gur imeagla bhí uirri.</span></p>
<lb n="600"/>
<lb n="601"/><p><span>Chuala sí torann.  Bhí fear ag teacht, maide treóir</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="602"/><p><span>n-a ghlaic aige, spéacláirí gorma ar a shúilibh agus é</span>
<lb n="603"/><span>ag imtheacht roimhe go mall cúramach.</span></p>
<lb n="604"/>
<lb n="605"/><p><span>D'eirigh sí n-a seasamh.  Bhí sí corruighthe go mór.</span>
<lb n="606"/><span>Má's coinne bhí déanta aici le Pól Dubh, le fear an</span>
<lb n="607"/><span>Tighe Mhóir, rinne sí rud aisteach.  D'éaluigh léithi</span>
<lb n="608"/><span>agus chuaidh i bhfolach air ar chúl sgeiche.  Ba chosamhail</span>
<lb n="609"/><span>nach raibh fhios aici nár call di dhul i bhfolach air, nach</span>
<lb n="610"/><span>bhfeicfeadh sé í pé ar bith áit a mbéadh sí.</span></p>
<lb n="611"/>
<lb n="612"/><p><span>Acht má bhí faitchíos uirri go bhfeicfeadh Pól Dub í</span>
<lb n="613"/><span>ba mhó ná sin an fonn bhí uirri gach uile chor dá</span>
<lb n="614"/><span>gcuirfeadh seisean de fheiceál.  Nuair a baintí</span>
<lb n="615"/><span>truslóg as ar an gcasán clochach, nuair bhuaileadh</span>
<lb n="616"/><span>sé cos i n-aghaidh cloiche, dá mbéadh sé ag útamáil</span>
<lb n="617"/><span>go ro-mhinic le n-a mhaide treóir, gheiteadh sí, thiocadh</span>
<lb n="618"/><span>corrughadh croidhe uirri, leigeadh sí osna beag aisteach</span>
<lb n="619"/><span>aisti …</span></p>
<lb n="620"/>
<lb n="621"/><p><span>Sheas seisean díreach ar a haghaidh amach.  Chuir sé</span>
<lb n="622"/><span>cluas air féin.  Bhí sé ag éisteacht le rud éigin bhí i</span>
<lb n="623"/><span>ngar dhó.  Phreab a croidhe: an raibh fhios aige go</span>
<lb n="624"/><span>raibh duine éigin n-a aice?</span></p>
<lb n="625"/>
<lb n="626"/><p><span>Bhí fonn uirri éalughadh léithi sul a bhfeicfidhe í.</span>
<lb n="627"/><span>Dhéanfadh freisin marach go raibh fhios aici nach</span>
<lb n="628"/><span>bhféadfadh gan a dhul amach ar an réidh ós comhair</span>
<lb n="629"/><span>a shúl.</span></p>
<lb n="630"/>
<lb n="631"/><p><span>A bhean, dá mbéadh fhios agad nach raibh beódhacht</span>
<lb n="632"/><span>sna súilibh sin!</span></p>
<lb n="633"/>
<lb n="634"/><p><span>Bhain seisean a bhairéad de.  Bhí sé ag éisteacht.</span>
<lb n="635"/><span>Bhí ceól éigin n-a chluasaibh — ceól na beiche bhí ag dul</span>
<lb n="636"/><span>ó bhláth go bláth ar a saothar lae b'fhéidir — mar tháinic</span>
<lb n="637"/><span>an feithide beódha sin amach as an tom agus chuaidh i</span>
<lb n="638"/><span>bhfolach i mbroinn blátha chorcra bhí ag fás ag cosaibh</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="639"/><p><span>an fhir.  Chuaidh seisean ar a ghlúnaibh le pé ar bith</span>
<lb n="640"/><span>siosgarnac bhí aice istigh sa mbláth a chlos.  Thuit</span>
<lb n="641"/><span>na spéachláirí gorma dá shúilibh, agus annsin chonnaic</span>
<lb n="642"/><span>an bhean bhí i bhfolach ar chúl na sgeiche an t-uathbhás</span>
<lb n="643"/><span>céadna is chonnaic a mac sgathamh roimhe sin, chonnaic</span>
<lb n="644"/><span>sí súile millte an fhir bhí ós a comhair amach …</span></p>
<lb n="645"/>
<lb n="646"/><p><span>Leig sí aon bhéic uamhain amhain agus ghread léithi</span>
<lb n="647"/><span>sna bhfáisgibh.</span></p>
<lb n="648"/>
<lb n="649"/><p><span>Níor tháinic iabh uirri gur shroich sí sráid an bhaile</span>
<lb n="650"/><span>bhig.</span></p>
<lb n="651"/>
<lb n="652"/><p><span>Rinne sí rud aisteach annsin.  Labhradh faoi go</span>
<lb n="653"/><span>minic n-a dhiaidh sin.  Bhuail sí isteach i dteach an</span>
<lb n="654"/><span>phosta.</span></p>
<lb n="655"/>
<lb n="656"/><p><span>"Cé hé an fear mór spéaclárach bhíos ag imtheacht</span>
<lb n="657"/><span>leis sa gcoill?" ar sise le bean an phosta.  Acht ní</span>
<lb n="658"/><span>raibh sa gceist sin acht leith sgéal le ceist eile a</span>
<lb n="659"/><span>chur.  Bhí aithne aici ar Phol Dubh.</span></p>
<lb n="660"/>
<lb n="661"/><p><span>Bhí iongnadh ar bhean an phosta: nach raibh aithne ag</span>
<lb n="662"/><span>an saoghal Fodlach ar Phól Dubh?  Dubhairt sí sin.</span></p>
<lb n="663"/>
<lb n="664"/><p><span>"Bhfuil sé dall?" ars an bhean eile.</span></p>
<lb n="665"/>
<lb n="666"/><p><span>"Dall? céard a bheireadh dall é?"</span></p>
<lb n="667"/>
<lb n="668"/><p><span>"Cheapthá ar a shiubhal go raibh," arsa bean an</span>
<lb n="669"/><span>dolmáin ghlas-uaithne, agus chas sí ar a sáil, agus</span>
<lb n="670"/><span>d'imthigh léithi gan cuimhneamh ar íoc ar na stampaibh</span>
<lb n="671"/><span>fuair sí.</span></p>
<lb n="672"/>
<lb n="673"/><p><span>Bhí a mac roimpi nuair chuaidh sí abhaile.</span></p>
<lb n="674"/>
<lb n="675"/><p><span>"A Antoine," ar sise, "bhfuil aithne agat ar Phól</span>
<lb n="676"/><span>Dubh, fear an Tighe Mhóir.</span></p>
<lb n="677"/>
<lb n="678"/><p><span>Cuireadh sgannradh ar an stócach.  Bhí sé faoi rún</span>
<lb n="679"/><span>gan innseacht do éinne beó go raibh sé mór le Pól</span>
<lb n="680"/><span>Dubh: cé'n aimhreas bhí ar a mháthair?  Cé'n t-eólas</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="681"/><p><span>bhí aici?  Bhí sé i dteannta.  Níor innis sé bréag</span>
<lb n="682"/><span>léithi ariamh; an mbéadh air tosughad anois nó a gheasa</span>
<lb n="683"/><span>a bhriseadh?</span></p>
<lb n="684"/>
<lb n="685"/><p><span>"Chualas trácht air," air seisean, "nach é sin an</span>
<lb n="686"/><span>fear bhíos ag gábhail ceóil gach uile oidhche?"</span></p>
<lb n="687"/>
<lb n="688"/><p><span>"Ar chuala tú ariamh go raibh sé dall?" ar sise.</span></p>
<lb n="689"/>
<lb n="690"/><p><span>"Níor chualas," arsa Antoine Beag an Cheóil go</span>
<lb n="691"/><span>fírinneach, níor chualas ariamh é."</span></p>
<lb n="692"/>
<lb n="693"/><p><span>Acht cheap bean an phosta, agus cheap Antoine Beag</span>
<lb n="694"/><span>an Cheóil freisin é, nach gliondar bhí uirri acht a</span>
<lb n="695"/><span>mhalairt nuair chuala sí go raibh na súile ag Pól</span>
<lb n="696"/><span>Dubh.</span></p>
<lb n="697"/>
<lb n="698"/><p><span>A bhean atá ar do ghlúnaibh annsin san seómra</span>
<lb n="699"/><span>leat féin, a bhean nár chreid an deághsgeal hinnsigheadh</span>
<lb n="700"/><span>dhuit faoi fhear an Tighe Mhóir, cé'n fáth go bhfuil tú</span>
<lb n="701"/><span>chomh beannachtach sin súile do chomharsan bheith gan</span>
<lb n="702"/><span>léargus?</span></p>
<lb n="703"/>
<lb n="704"/><p><span>VII</span></p>
<lb n="705"/>
<lb n="706"/><p><span>Má bhí Antoine Beag an Cheóil gan cuireadh chun</span>
<lb n="707"/><span>bainse fhághail chomh minic is gheibheadh roimhe sin, má</span>
<lb n="708"/><span>bhí daoine ann a sheachain é féin agus a mhathair is</span>
<lb n="709"/><span>amhlaidh is mó bhí uain aige dhul ar cuairt ag Pól</span>
<lb n="710"/><span>Dubh agus seóda nuadha ceóil fhoghluim.  Dá mbéadh</span>
<lb n="711"/><span>sé oidhche gan a dhul ann bhíodh muisíam ar fhear</span>
<lb n="712"/><span>an Tighe Mhóir.  Dá mbéadh sé an dara oidhche gan</span>
<lb n="713"/><span>cuairt thabhairt air, ní saoghal sona suaimhneach bhíodh</span>
<lb n="714"/><span>ag Crosach.</span></p>
<lb n="715"/>
<lb n="716"/><p><span>Bhí fear an Tighe Mhóir thar éis íde na madadh agus</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="717"/><p><span>na muc thabhairt ar Chrosach bocht oidhche, nuair rug sé</span>
<lb n="718"/><span>ar a seanbheidhlín.  Thosuigh sé ar an gceól le n-a</span>
<lb n="719"/><span>anam corruighthe a chiúnughadh.  Ceól bog éadtrom</span>
<lb n="720"/><span>bhain sé as i dtosach — an ghaoith andeas ag súirighe le</span>
<lb n="721"/><span>lilibh an locha; acht leis an aimsir tháinic borradh</span>
<lb n="722"/><span>agus biodhgadh sa gceól — anfa mór geimhridh ag</span>
<lb n="723"/><span>amhastraigh go bagarthach faoi thonntaibh glasa; d'eirigh</span>
<lb n="724"/><span>an ceól mífhoighideach míshásta — gadhar olc a sgiob-</span>
<lb n="725"/><span>faidhe cnámh feóla uaidh: arbh iongnadh an ceól bheith</span>
<lb n="726"/><span>mí fhoighideach agus an mhoill bhí ar Antoine Beag?</span></p>
<lb n="727"/>
<lb n="728"/><p><span>Ní fada an t-achar go raibh Pól Dubh gan aon cheól.</span>
<lb n="729"/><span>Casadh cantalach dá dtug sé dá bhogha agus réabadh</span>
<lb n="730"/><span>ruadhóg tosaigh an bheidhlín.  Cuartuigheadh an teach.</span>
<lb n="731"/><span>Bhí gach aon ruadhóg le faghail acth ruadóg tosaigh.</span>
<lb n="732"/><span>Ní raibh aon eólas ag Crosach ar ruadhógaibh bheidhlín,</span>
<lb n="733"/><span>ná ar bheidhleadóireacht, agus nuair a shíneadh sé</span>
<lb n="734"/><span>ruadhóg eile seachas an ruadhóg tosuigh chun a mhaighistir,</span>
<lb n="735"/><span>a rádh go raibh aige sa deire, nach eisean a leigeadh</span>
<lb n="736"/><span>an sgread nimhneach air!</span></p>
<lb n="737"/>
<lb n="738"/><p><span>"An lochrann!"</span></p>
<lb n="739"/>
<lb n="740"/><p><span>Lasadh an lochrann.  Bhí fonn ar Chrosach fiafruighe</span>
<lb n="741"/><span>da mhaigistir dall céard bhí faoi dhéanam a leithéid</span>
<lb n="742"/><span>d'oidhche.  Níor leig eagla dhó é dhéanamh.</span></p>
<lb n="743"/>
<lb n="744"/><p><span>"Mo chóta mór!"</span></p>
<lb n="745"/>
<lb n="746"/><p><span>Cuireadh an cóta mór air.  Síneadh an maide</span>
<lb n="747"/><span>treóir chuige.</span></p>
<lb n="748"/>
<lb n="749"/><p><span>"Tá an oidhche dorcha agus an bothar garbh," ars Pól</span>
<lb n="750"/><span>Dubh mar bhéadh sé ag gabhail leithsgéal le Crosach,</span>
<lb n="751"/><span>"ní dochar dhuit mé threórughadh píosa de n bhealach."</span></p>
<lb n="752"/>
<lb n="753"/><p><span>Amach leó faoi 'n spéir.</span></p>
<lb n="754"/>
<lb n="755"/><p><span>"Croch suas an lochrann."</span>
<lb n="756"/></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="757"/><p><span>Rinne Crosach amhlaidh.</span></p>
<lb n="758"/>
<lb n="759"/><p><span>"Ní'l na súile go ró-mhaith mar sin anocht agam,"</span>
<lb n="760"/><span>ars an maighistir dall go truaighmhéalach, ag leigint</span>
<lb n="761"/><span>air go raibh beodhacht n-a shúilibh agus léargus.</span></p>
<lb n="762"/>
<lb n="763"/><p><span>"Tá an oidche dorcha a mhaigistir —"</span></p>
<lb n="764"/>
<lb n="765"/><p><span>"Fíor dhuit —"</span></p>
<lb n="766"/>
<lb n="767"/><p><span>"Agus b'fhéidir nach bhfuil na spéachlairí ró-ghlan</span>
<lb n="768"/><span>a mhaighistir —</span>
<lb n="769"/><span>"</span>
<lb n="770"/><span>"Sin é tá orra."</span></p>
<lb n="771"/>
<lb n="772"/><p><span>Thug sé cúl dá fhear aimsire, dá thréoraidhe agus</span>
<lb n="773"/><span>thosuigh ag glanadh na spéacláirí le naipcín; acht ár</span>
<lb n="774"/><span>ndóigh dá mbéadh sé ghá nglanadh go maidin ní</span>
<lb n="775"/><span>fheicfeadh na súile millte sin réalt ná ré tríotha</span>
<lb n="776"/><span>arís choidhche.</span></p>
<lb n="777"/>
<lb n="778"/><p><span>"Chídhfidh tú an bóthar níos feárr anois a mhaighistir,"</span>
<lb n="779"/><span>arsa Crosach go bréagach.</span></p>
<lb n="780"/>
<lb n="781"/><p><span>An plamásaidhe!  Is maith a bhí a fhios aige nach</span>
<lb n="782"/><span>raibh aon chaoi dob' fheárr le deaghchroidhe chur n-a</span>
<lb n="783"/><span>mhaighistir ná leigint air go raibh amharc aige.</span></p>
<lb n="784"/>
<lb n="785"/><p><span>Ba iongantach an oidhche í ag an t-é a mbéad súile</span>
<lb n="786"/><span>n-a cheann leis an áilneacht fheiceál.  Thar éis teacht</span>
<lb n="787"/><span>amach as an gcoill don bheirt, d'eirigh leis an</span>
<lb n="788"/><span>ngealach éalughadh ó na sgamaill bhí ar a tóir ó</span>
<lb n="789"/><span>thosach na h-oidhche.  Chuidigh an ghaoith léithi.  Cuireadh</span>
<lb n="790"/><span>ruaig ar na sgamaill, agus bhíodar ag imtheacht leó</span>
<lb n="791"/><span>treasna na spéire, ar nós airm ar a theitheadh,</span>
<lb n="792"/><span>agus an ghealach go maordha agus go buadhach n-a</span>
<lb n="793"/><span>ndiaidh …</span></p>
<lb n="794"/>
<lb n="795"/><p><span>"Támuid ag an gcrosbhóthar anois," arsa Crosach</span>
<lb n="796"/><span>chat bhí faitchíos air fiafruighe díreach cá raibh a</span>
<lb n="797"/><span>dtriall.</span>
<lb n="798"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="799"/><p><span>Bualadh cos a mhaigistir i n-aghaidh cloiche bhí sa</span>
<lb n="800"/><span>tslighe.</span></p>
<lb n="801"/>
<lb n="802"/><p><span>"Nach bhfuil fhios agam féin go bhfuilmid ag an</span>
<lb n="803"/><span>gcrosbhóthar a sheanamadáin," ar seisean go nimhneach</span>
<lb n="804"/><span>"chroch suas an lochrann sin agus ná bíodh an oiread</span>
<lb n="805"/><span>sin cainnte agat."</span></p>
<lb n="806"/>
<lb n="807"/><p><span>Bhí a mhaighistir anchantalach go cinnte.  Chaitheadh</span>
<lb n="808"/><span>sé a bhogadh.</span></p>
<lb n="809"/>
<lb n="810"/><p><span>Tráthmhail go leór leig budóg bhí i bpáirc le n-a</span>
<lb n="811"/><span>n-ais géim aisti.</span></p>
<lb n="812"/>
<lb n="813"/><p><span>"An bhfeiceann tú an bhudóg sin a mhaighistir?"</span></p>
<lb n="814"/>
<lb n="815"/><p><span>"Chím."</span></p>
<lb n="816"/>
<lb n="817"/><p><span>"Díoladh indé le buistéir í.  Fiche punnt — nach</span>
<lb n="818"/><span>daor atá na beithidhigh anois?"</span></p>
<lb n="819"/>
<lb n="820"/><p><span>Níor tugadh freagra air acht ba léir dhó go raibh a</span>
<lb n="821"/><span>mhaighistir níos sásta.</span></p>
<lb n="822"/>
<lb n="823"/><p><span>"Is dócha go bhfuil fhios agat cá 'l comhnaidhe ar</span>
<lb n="824"/><span>stócach beag darbh ainm Antoine ó Gríobhtha thart</span>
<lb n="825"/><span>annseo?"</span></p>
<lb n="826"/>
<lb n="827"/><p><span>Phreab Chrosach.  Dá bhfiafróchaidhe dhe cá raibh an</span>
<lb n="828"/><span>diabhal n-a chomhnaidhe ní bheadh níos mó iongantas air.</span>
<lb n="829"/><span>Ní raibh fhios aige acht an oiread le cách go mbíodh</span>
<lb n="830"/><span>an stócach óg ar cuairt go mionn minic ag an Teach</span>
<lb n="831"/><span>Mór.  Pé ar bith póirthín de sheómra tobac agus</span>
<lb n="832"/><span>easgaine bhí aige dhó féin san árus sin, ní raibh</span>
<lb n="833"/><span>cead aige é fhágail acht nuair a ghlaodhadh an</span>
<lb n="834"/><span>maighistir air.  Agus má chuala sé glór a mhaighistir</span>
<lb n="835"/><span>ó am go h-am, ár ndóigh nach raibh cead ag amadán</span>
<lb n="836"/><span>de mhaighistir dall bheith ag comhrád leis féin.</span></p>
<lb n="837"/>
<lb n="838"/><p><span>"Teach Antoine uí Ghríobhtha —" agus iongantas</span>
<lb n="839"/><span>nár fhéad sé ceilt air.</span>
<lb n="840"/></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="841"/><p><span>"Seadh: nach duigeann tú mé?  Teach Antoine uí</span>
<lb n="842"/><span>Ghríobhtha —" agus bhain sé fad agus fuinneamh as</span>
<lb n="843"/><span>gach focal i gcluais an fhir aimsire, gur léim an duine</span>
<lb n="844"/><span>sin le sgannradh.</span></p>
<lb n="845"/>
<lb n="846"/><p><span>Bhí dúil aige a rádh le n-a mhaighistir gan a dhul</span>
<lb n="847"/><span>isteach n-a leithéid de theach, áit a mbíodh an diabhal</span>
<lb n="848"/><span>féin ar cuairt de shiubhal oidhche; bhí fonn air innseacht</span>
<lb n="849"/><span>dó cé na cleasa uathbháis bhíodh gá n-imirt ag muinntir</span>
<lb n="850"/><span>an tighe.  Chuirfeadh sé comhartha na Croise air féin</span>
<lb n="851"/><span>marach go raibh a lamh dheas i ngreim 'n-a mhaighistir.</span></p>
<lb n="852"/>
<lb n="853"/><p><span>"An teach — sin é é," arsa Crosach go faiteach.</span></p>
<lb n="854"/>
<lb n="855"/><p><span>"Gread leat abhaile mar sin."</span></p>
<lb n="856"/>
<lb n="857"/><p><span>Ní raibh uaidh acht gaoithe an fhocail.  D'imthigh leis</span>
<lb n="858"/><span>n-a shodar, gur shroich sé an Teach Mór, go ndeacha sé</span>
<lb n="859"/><span>isteach n-a sheomra easgaine, gur chaith sé cuid mhór</span>
<lb n="860"/><span>de'n oidhche ann, ag ceapadh agus ag cleachtadh na</span>
<lb n="861"/><span>mionn ruadh.</span></p>
<lb n="862"/>
<lb n="863"/><p><span>Thóg Pól Dubh an laiste agus isteach leis sa gcéad</span>
<lb n="864"/><span>theach dá ndeacha sé isteach ann le cúig bliadna déag</span>
<lb n="865"/><span>acht a theach féin amhain.</span></p>
<lb n="866"/>
<lb n="867"/><p><span>VIII</span></p>
<lb n="868"/>
<lb n="869"/><p><span>Bhí ceól ghá ghabhail ag Antoine Beag i seómra ar</span>
<lb n="870"/><span>chúl an tighe.  Chuala an dall é, agus cheap i dtosach</span>
<lb n="871"/><span>gur i n-aon aireagal leis féin bhí an ceóltóir.</span></p>
<lb n="872"/>
<lb n="873"/><p><span>"Sé an chaoi gur réabadh ruadhóg tosaigh an bheidhlín</span>
<lb n="874"/><span>orm — agus thosuigh an dall ag bualadh a mhaide treóir</span>
<lb n="875"/><span>i n-aghaidh an bhalla ag iarraidh dhul isteach.</span></p>
<lb n="876"/>
<lb n="877"/><p><span>Deirigh an bhean bhí n-a suidhe léithi féin cois teine.</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="878"/><p><span>D'eirigh sí agus dath an bhais n-a leicinn.  Bhí a súile</span>
<lb n="879"/><span>ar nós duine d'fheicfeadh uathbhás, a teanga ar nós</span>
<lb n="880"/><span>cnáimh chruaidh do lúbthá do bhéal, fonn uirri sgread</span>
<lb n="881"/><span>a leigint acht gan innti focal féin a chur de.</span></p>
<lb n="882"/>
<lb n="883"/><p><span>Níor mhothuigh an dall ann í.  Antoine Beag an</span>
<lb n="884"/><span>Cheóil bhí aige dar leis.</span></p>
<lb n="885"/>
<lb n="886"/><p><span>"An ruadhóg tosaigh réabadh orm, agus má tá</span>
<lb n="887"/><span>ceann agadsa —" ar seisean agus é n-a sheasamh i</span>
<lb n="888"/><span>gceartlár an urláir.</span></p>
<lb n="889"/>
<lb n="890"/><p><span>Chuala Antoine é.  Tháinic sé aniar, agus is air bhí</span>
<lb n="891"/><span>an t-áthas go dtáinic a sheanoide ceóil ar cuairt</span>
<lb n="892"/><span>aige.</span></p>
<lb n="893"/>
<lb n="894"/><p><span>Gléasadh an dá bheidhlín, agus ní fada go raibh ceól</span>
<lb n="895"/><span>meidhreac ag an mbeirt cheóltóir.  Chuireadar an</span>
<lb n="896"/><span>chéad phort díbh i n-aonfheacht, agus annsin thosuigh an</span>
<lb n="897"/><span>dall leis féin.  Bhí coinneal ar lasadh ar an mbórd</span>
<lb n="898"/><span>le n-a ais, agus 'ch uile uair bhaineadh sé crathadh as</span>
<lb n="899"/><span>a cheann mór mongach, agus as na guailuibh láidre, le</span>
<lb n="900"/><span>brígh agus le fuinneamh a bhaint as an gceól, d'fheic-</span>
<lb n="901"/><span>fidhe mar bhéad sgáth fathaigh grinn ag damhsa ar an</span>
<lb n="902"/><span>mballa aolgheal ar a chúl.  Uaireannta bhíodh súile</span>
<lb n="903"/><span>mathar an stócaigh greamuighthe i sgáth an fhathaigh:</span>
<lb n="904"/><span>uaireannta eile ní bhíodh le feiceál aici acht an</span>
<lb n="905"/><span>céoltóir mór dall agus a chroidhe dhá chur san gceól</span>
<lb n="906"/><span>aige.</span></p>
<lb n="907"/>
<lb n="908"/><p><span>B'fhuras d'aithint ar an mbeirt cheóltóir nár</span>
<lb n="909"/><span>mhothuigheadar an bhean sa láthair ar chor ar bith, nár</span>
<lb n="910"/><span>thugadar faoi deara chomh chorruighthe is bhí sí.  Dá</span>
<lb n="911"/><span>dtugadh féin is cinnte go sílfidhe gurab é an céol</span>
<lb n="912"/><span>iongantach ba chionntach leis.</span></p>
<lb n="913"/>
<lb n="914"/><p><span>Labhair sí.</span>
<lb n="915"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="916"/><p><span>"A Antoine!"</span></p>
<lb n="917"/>
<lb n="918"/><p><span>Chuaidh an stócach anonn chuici.  Thosuigh sí ag</span>
<lb n="919"/><span>cogarnach leis, acht má thosuigh níor fhéad sí na súile</span>
<lb n="920"/><span>choinneál de'n cheóltóir dall.</span></p>
<lb n="921"/>
<lb n="922"/><p><span>Chuala seisean an glór.  Leag sé an bheidhlín thart.</span>
<lb n="923"/><span>D'eirigh de phreib agus má bhí uathbhás ar an mnaoi ar</span>
<lb n="924"/><span>fheiceál an daill di, ba mhó ná sin an t-uathbhás bhí ar</span>
<lb n="925"/><span>an dall nuair chuala sé glór na mná.  Thosuigh sé ag</span>
<lb n="926"/><span>fiafruighe cé hí, nó cé as a dtáinic sí, nó an taidhbhse</span>
<lb n="927"/><span>mná ó'n tsean-aimsir í.  B'aisteach do-thuigthe an</span>
<lb n="928"/><span>feic ag Antoine Beag é: a mháthair agus sgannradh</span>
<lb n="929"/><span>croidhe agus anma uirri roimh a sheancharaid; eisean</span>
<lb n="930"/><span>chomh h-eaglac léithi, agus é ag iarraidh dhéanamh amach</span>
<lb n="931"/><span>cé bhí aige ann.</span></p>
<lb n="932"/>
<lb n="933"/><p><span>Shíltheá go raibh eagla ar an mnaoi an ceóltóir</span>
<lb n="934"/><span>fheiceál sa riocht sin.  B' shin é shíl Antoine bhí uirri,</span>
<lb n="935"/><span>agus nuair chuir sí cogar n-a chluais a rádh leis a dhul</span>
<lb n="936"/><span>ar lorg dochtúra, bhí sé cinnte go raibh a sheanoide</span>
<lb n="937"/><span>ceóil gan a bheith ar foghnamh agus ghread leis.</span></p>
<lb n="938"/>
<lb n="939"/><p><span>Acht ní raibh sa teachtaireachth sin acht leithsgéal.</span>
<lb n="940"/><span>Ní le dochtúir bhí an gábhadh acht le …</span></p>
<lb n="941"/>
<lb n="942"/><p><span>Bhí an dall ghá ceistnuighadh agus gan eólas cinnte</span>
<lb n="943"/><span>dearbhtha aige go raibh sí ann.</span></p>
<lb n="944"/>
<lb n="945"/><p><span>"Cé labhair?  Cé labhair adeirim?"  Deireadh sé</span>
<lb n="946"/><span>go himnidheach, acht ní bhfuair sé freagra uaithe go</span>
<lb n="947"/><span>raibh Antoine Beag glanta.</span></p>
<lb n="948"/>
<lb n="949"/><p><span>Annsin tháinic a misneach chuici.</span></p>
<lb n="950"/>
<lb n="951"/><p><span>"'Tuige ar tháinic tú annseo?" deir sí, "nach rabh</span>
<lb n="952"/><span>fhios a'd nach fáilte bhéadh romhat sa teach seo?"</span></p>
<lb n="953"/>
<lb n="954"/><p><span>"Ce thusa i n-ainm Dé?" agus creathadh n-a ghlór.</span></p>
<lb n="955"/>
<lb n="956"/><p><span>"Cé mise an eadh?  Nach n-aithnigheann tú mé?"</span>
<lb n="957"/></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="958"/><p><span>"Chualas an glór sin cheana acht ní féidir gur tú …</span></p>
<lb n="959"/>
<lb n="960"/><p><span>Bhí an dall ag útamáil leis le na lámhaibh ag iarraidh</span>
<lb n="961"/><span>dhul go dtí an áit ar shíl sé an bhean bheith.  Ní raibh</span>
<lb n="962"/><span>ann acht fíordhroch sholus ó choinnil bhí ar an mbórd.</span>
<lb n="963"/><span>Thóg sise é.  Chroch suas é go raibh pé ar bith solus</span>
<lb n="964"/><span>bhí ann ag sgalladh anuas ar a h-éadan.</span></p>
<lb n="965"/>
<lb n="966"/><p><span>"Nach bhfeiceann tú anois mé?" ar sise, agus í n-a</span>
<lb n="967"/><span>seasamh ós a chomhair amach go mórdhálach, "nach dóigh</span>
<lb n="968"/><span>leat go bhfuil mé chom dathamhail is bhí nuair sgar</span>
<lb n="969"/><span>muid ó chéile cúig bliadhna déag ó shoin …"</span></p>
<lb n="970"/>
<lb n="971"/><p><span>Stop seisean.  Shín sé lamh amach le greim fhághail</span>
<lb n="972"/><span>uirri acht ó bhí sí cúpla coisméig ró-fhada uaidh níor</span>
<lb n="973"/><span>eirigh leis.</span></p>
<lb n="974"/>
<lb n="975"/><p><span>"Nach bhfeiceann tú mé?" ar sise agus an solus</span>
<lb n="976"/><span>crochta aici.</span></p>
<lb n="977"/>
<lb n="978"/><p><span>"Ní fheicim."</span></p>
<lb n="979"/>
<lb n="980"/><p><span>"Níl na suíle ar fognamh agat mar sin." ar sise go</span>
<lb n="981"/><span>sgigeamhail.  "Níl …"</span></p>
<lb n="982"/>
<lb n="983"/><p><span>Tháinic truaigh n-a ghlór.</span></p>
<lb n="984"/>
<lb n="985"/><p><span>"Níl beodhacht na éifeacht 'mo shuilibh ó'n oidhce sin …</span>
<lb n="986"/><span>A Mhuirghéid —"</span></p>
<lb n="987"/>
<lb n="988"/><p><span>Shíl sé breith ar laimh uirri.  Níor eirigh leis.</span></p>
<lb n="989"/>
<lb n="990"/><p><span>"A Muirghéid," ar seisean go truaighmhéalach, acht</span>
<lb n="991"/><span>nach raibh an mhórdháil ró-fhada ó'n méala n-a ghlór,</span>
<lb n="992"/><span>"a Mhuirghéid," ar seisean, "d'fhulaing mé uathbhás</span>
<lb n="993"/><span>ifrinn de phiantaibh cuirp agus anama ó shoin.  Bhíodh</span>
<lb n="994"/><span>aithrighe orm de ló agus d'oidhche.  Maithtear dhom</span>
<lb n="995"/><span>anois …"</span></p>
<lb n="996"/>
<lb n="997"/><p><span>Shín sé a lamh amach.  Níor rug sise uirri.  Croidhe</span>
<lb n="998"/><span>cloiche bhí innti …</span>
<lb n="999"/></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="1000"/><p><span>Má bhí duine aca dall féin, bhí an pictiúr céadna</span>
<lb n="1001"/><span>ós comhair súl na beirte.  Seómra beag glan i</span>
<lb n="1002"/><span>n-uachtar tighe i gcathair mhóir.  Bean óg n-a suidhe</span>
<lb n="1003"/><span>léithi féin.  Í cráidhte.  A dhá súil ag sileadh deór.</span>
<lb n="1004"/><span>Cnag beag ar an doras.  Tig fear óg luthfar</span>
<lb n="1005"/><span>dathamhail isteach.  Fáiltighthear roimhe go deórach.</span>
<lb n="1006"/><span>Ceistnighthear í faoi ádhbhar a bróin.  Innsighthear</span>
<lb n="1007"/><span>sin dó.  Is clos dóibh, is clos do'n dall agus do'n</span>
<lb n="1008"/><span>mhnaoi atá ós a chomhair amach cuid de'n chomhrádh a</span>
<lb n="1009"/><span>thárla cúig bliadhna déag ó shoin:</span></p>
<lb n="1010"/>
<lb n="1011"/><p><span>An fear óg — Agus deir an dochtúir gur mar</span>
<lb n="1012"/><span>sin atá an sgéal agad?</span></p>
<lb n="1013"/>
<lb n="1014"/><p><span>An bhean óg — Sin é deir sé: tá sé cinnte dhe.</span></p>
<lb n="1015"/>
<lb n="1016"/><p><span>An fear óg — Agus cá bhfios domhsa gur liom é;</span>
<lb n="1017"/><span>cá bhfios dom gur mise an t-athair …?</span></p>
<lb n="1018"/>
<lb n="1019"/><p><span>An bhean óg — Imthigh!  Agus ná feictear arís</span>
<lb n="1020"/><span>choidhche annseo thú!</span></p>
<lb n="1021"/>
<lb n="1022"/><p><span>Acht an rún díoghaltais tháinic n-a croidhe!  An</span>
<lb n="1023"/><span>chaoi ar fhás agus gur mhéaduigh, gur bhorruigh agus</span>
<lb n="1024"/><span>go dtáinic fuinneamh ann!  Ní fhéadfadh acht an bhean</span>
<lb n="1025"/><span>féin cur síos air sin.  Ní fhéadfadh sise féin a rádh</span>
<lb n="1026"/><span>leat acht gur mhéaduigh an fonn díoghaltais n-a croidhe</span>
<lb n="1027"/><span>go mb'éigin di an fear a losgadh, gur imthigh léithi ghá</span>
<lb n="1028"/><span>chuartughadh ar fud na cathrach, go dtáinic sí air</span>
<lb n="1029"/><span>i ngan fhios, gur chaith sí nimh sgólta éigin idir an dá</span>
<lb n="1030"/><span>shúil air, gur imthigh sé leis n-a gheilt sgréachach</span>
<lb n="1031"/><span>mire …</span></p>
<lb n="1032"/>
<lb n="1033"/><p><span>Cúig bliadhna déag ó shoin!</span></p>
<lb n="1034"/>
<lb n="1035"/><p><span>A Mhuirghéid an chroidhe chloiche!  Nach cóir dhuit</span>
<lb n="1036"/><span>anois maitheamhnas thabhairt do'n fhear dall, do'n</span>
<lb n="1037"/><span>truaghán cráidhte atá ós do chomhair amach agus é ghá</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1038"/><p><span>iarraidh ort?  Cé'n aithne bhí aige ort an uair</span>
<lb n="1039"/><span>sin acht aithne bheag?  Agus má chuala sé drochcháil</span>
<lb n="1040"/><span>ort, agus má chreid sé sgéalta fút nach raibh</span>
<lb n="1041"/><span>fíor, ní iarrtar ort a rádh nach ndeárna sé coir</span>
<lb n="1042"/><span>id' aghaidh, ní iarrtar ort acht na spéaclairí gorma</span>
<lb n="1043"/><span>sin a bhaint dhá shuilibh, agus a fhiafruighe dhíot féin,</span>
<lb n="1044"/><span>nár dhíol sé as a choir, nach bhfuil maitheamhnas</span>
<lb n="1045"/><span>tuillte aige …</span></p>
<lb n="1046"/>
<lb n="1047"/><p><span>A Mhuirghéid an chroidhe chloiche, bíodh truaigh agat</span>
<lb n="1048"/><span>dhó, nach mbeidh anois a Mhuirghéid?</span></p>
<lb n="1049"/>
<lb n="1050"/><p><span>Bhí an bheirt aca n-a dtost go ceann sgathaimh.</span>
<lb n="1051"/><span>Olc i gcroidhe na mná.  Luthgháir uirri gur eirigh</span>
<lb n="1052"/><span>léithi iomlán a díoghaltais a bhaint as, an oidhche</span>
<lb n="1053"/><span>uathbhasach sin cúig bliadhna déag ó shoin.  Eisean</span>
<lb n="1054"/><span>agus iongantas air, agus alltacht air, agus uamhan</span>
<lb n="1055"/><span>air, go raibh an bhean sin a mhasluigh sé, agus a thréig</span>
<lb n="1056"/><span>sé, agus a ghrádhuigh sé n-a óige tagtha ar ais, an</span>
<lb n="1057"/><span>bhean sin a mhill a shaoghal air, agus bhí lán d'urchóid</span>
<lb n="1058"/><span>agus d'olc dhó anois féin.  Nár chuala sé go raibh sí</span>
<lb n="1059"/><span>faoi 'n gcreafóig bliadhntaibh fada ó shoin, nár chuala</span>
<lb n="1060"/><span>agus nár chreid?  Nár chuir sé a tuairisg thall is i</span>
<lb n="1061"/><span>bhfus gan tairbhe?</span></p>
<lb n="1062"/>
<lb n="1063"/><p><span>"Agus … agus … agus tusa mathair</span>
<lb n="1064"/><span>Antoine?" chuaidh sé anchruaidh air an cheist a chur.</span></p>
<lb n="1065"/>
<lb n="1066"/><p><span>"Mé."</span></p>
<lb n="1067"/>
<lb n="1068"/><p><span>Dheirigh an dall smaointeach.  Shílthea gur leis féin</span>
<lb n="1069"/><span>bhí sé ag cainnt nuair a dubhairt:</span></p>
<lb n="1070"/>
<lb n="1071"/><p><span>"Agus d'inis sé dhom go raibh sé cáithre bliadhna</span>
<lb n="1072"/><span>déag caithte …"</span>
<lb n="1073"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1074"/><p><span>"Cúig bliadhna déag i gceann míosa —"</span></p>
<lb n="1075"/>
<lb n="1076"/><p><span>"Is fada, fada an t-achar é … acht dá mbeadh</span>
<lb n="1077"/><span>fhios agamsa go raibh tú beó — thú-fhéin agus do mhac</span>
<lb n="1078"/><span>… tú fhéin agus ár mac —"</span></p>
<lb n="1079"/>
<lb n="1080"/><p><span>Chuir an bhean isteach air go fiochmhar.</span></p>
<lb n="1081"/>
<lb n="1082"/><p><span>"De réir do chuid cainnte chuir tú aithne air</span>
<lb n="1083"/><span>cheana, acht fógruighim anois ort gan aon bhaint bheith</span>
<lb n="1084"/><span>agat leis feasta.  Is dócha gur innis tú dhó cé'n</span>
<lb n="1085"/><span>gaol bhí agat leis —</span></p>
<lb n="1086"/>
<lb n="1087"/><p><span>"Níor innis.  Ní raibh fhios agam é.  Ní raibh fhios</span>
<lb n="1088"/><span>agam go mba tusa a mhathair.  Níor cheapas acht go</span>
<lb n="1089"/><span>mba gasúr beag tuatha é agus dúil aige i gceól:</span>
<lb n="1090"/><span>acht ó tá fhios agam anois é —"</span></p>
<lb n="1091"/>
<lb n="1092"/><p><span>Ní raibh sé d'uain aige innseacht di céard bhí faoi</span>
<lb n="1093"/><span>a dhéanamh.  Thainic buile ar an mnaoi.</span></p>
<lb n="1094"/>
<lb n="1095"/><p><span>"Fógruighim ort," as sise, "gan bacadh leis.  Mise</span>
<lb n="1096"/><span>rug é.  Mise thóg é — liom fhéinín fhéin amhain; agus</span>
<lb n="1097"/><span>coinneóchad greim air an fhad is beó mé.  A Phóil</span>
<lb n="1098"/><span>Duibh, ní dheacha mé a chodladh aon oidhche le cúig</span>
<lb n="1099"/><span>bliadhna déag gan mo mhallacht mór a chur ort.  Níor</span>
<lb n="1100"/><span>chaith mé lá ar feadh an achair fhada sin gan buidheachas</span>
<lb n="1101"/><span>thabhairt do Dhia gur eirigh liom cuid bheag de mo</span>
<lb n="1102"/><span>dhíoblas bhaint amach —"</span></p>
<lb n="1103"/>
<lb n="1104"/><p><span>Bhí an dall ag iarraidh bealach a dhéanamh treasna</span>
<lb n="1105"/><span>an úrláir agus dhá bhualadh féin i n-aghaid an trosgáin</span>
<lb n="1106"/><span>bhí sa tslighe.</span></p>
<lb n="1107"/>
<lb n="1108"/><p><span>"A Phóil Duibh," ar sise, "níor cheapas ge dtí le</span>
<lb n="1109"/><span>goirid go raibh tú dall amach 's amach.  Dá mbéadh</span>
<lb n="1110"/><span>fhios, ba mhóide mo shonas ar an saoghal é.  Acht an</span>
<lb n="1111"/><span>luthgháir tháinic ar mo chroidhe an lá cheana!  An</span>
<lb n="1112"/><span>gliondar bhí orm nuair chonnaiceas sa gcoill thú, agus</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1113"/><p><span>tú ag bualadh na gcos i n-aghaidh gach cloiche thiocadh</span>
<lb n="1114"/><span>romhat sa gconaire!"</span></p>
<lb n="1115"/>
<lb n="1116"/><p><span>Tháinic fuinneamh mór n-a glór.  Sgaithtí bhíodh sé</span>
<lb n="1117"/><span>cosamhail le fairrge fhíochmhar buile istigh i n-uaimh</span>
<lb n="1118"/><span>dhorcha; sgaithtí eile ar nós gaoithe le talamh nó anfa</span>
<lb n="1119"/><span>sna seilmeidibh.  Chuala an dall an glór sin cheana</span>
<lb n="1120"/><span>agus an fuinneamh agus an ghráin chéadna ann; chuala</span>
<lb n="1121"/><span>sé cúig bliadhna déag ó shoin é — an raibh an dathamhlacht</span>
<lb n="1122"/><span>agus an áilne chéadna innti is bhí an uair sin?  Thiubhradh</span>
<lb n="1123"/><span>sé bliadhnta fada dá shaoghal an bhean bhí ós a chomhair</span>
<lb n="1124"/><span>amach a fheiceál …</span></p>
<lb n="1125"/>
<lb n="1126"/><p><span>"A Mhuirghéid," ar seisean, agus é ag iarraidh greim</span>
<lb n="1127"/><span>láimhe fhagháil uirri, "a Mhuirghéid, nach dóigh leat gur</span>
<lb n="1128"/><span>bhain tú do dhíoltas amach cheana," agus bhain sé dhe na</span>
<lb n="1129"/><span>spéacláirí móra gorma go raibh an dá pholl ghránda</span>
<lb n="1130"/><span>bhí n-a chloigeann le feiceál aici.</span></p>
<lb n="1131"/>
<lb n="1132"/><p><span>Seas sé ós a comhair amach, a cheann mór i n-aér</span>
<lb n="1133"/><span>aige go dána mar bheadh sé a rádh —</span></p>
<lb n="1134"/>
<lb n="1135"/><p><span>"Féach obair do lámh."</span></p>
<lb n="1136"/>
<lb n="1137"/><p><span>Acht sé an chaoi go dtáinic seirbhe n-a glór siúd.</span></p>
<lb n="1138"/>
<lb n="1139"/><p><span>"A Phóil Duibh," ar sise, agus má bhí seirbhe n-a glór</span>
<lb n="1140"/><span>bhí sé bog sgigeamhail freisin, "a Phóil Duibh, d'</span>
<lb n="1141"/><span>fhéachas isteach sna súilibh sin i bhfad ó shoin.  Súile</span>
<lb n="1142"/><span>gorma bhí do cheann an uair sin; súile gorma</span>
<lb n="1143"/><span>bréagach'; súile gorma mealltach' bladarach'; súile</span>
<lb n="1144"/><span>gorma geanamhla chuirfeadh cluain ar aon mhnaoi — is</span>
<lb n="1145"/><span>minic agus is ró-mhinic d'fhéach mé isteach ionnta —"</span></p>
<lb n="1146"/>
<lb n="1147"/><p><span>"A Mhuirghéid"" ars an dall, "Bhí ceaptha agam</span>
<lb n="1148"/><span>Antoine Beag a chur ar sgoil ag foghluim ceóil tar</span>
<lb n="1149"/><span>lear, bhí ceaptha agam é dhéanamh sul a raibh fhios agam</span>
<lb n="1150"/><span>cé'rbh é ar chor ar bith —"</span>
<lb n="1151"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1152"/><p><span>Chuir an bhean isteach air agus buile uirri.</span></p>
<lb n="1153"/>
<lb n="1154"/><p><span>"Ní dhéanfaidh tú é!  Ní dhéanfaidh tú é adeirim!"</span>
<lb n="1155"/><span>ar sise,  "Nár fhógair mé ort gan baint bheith agat</span>
<lb n="1156"/><span>leis feasta.  Liomsa é — liomsa amháin.  Agus má</span>
<lb n="1157"/><span>innsigheann tú dhó cé thú …"</span></p>
<lb n="1158"/>
<lb n="1159"/><p><span>"Sin rud nach ndéanfad gan an cead uaitse."</span></p>
<lb n="1160"/>
<lb n="1161"/><p><span>Tógadh an laiste ar an doras.</span></p>
<lb n="1162"/>
<lb n="1163"/><p><span>"Gealladh uait —" rug sí air go himpidheach.  Chuir</span>
<lb n="1164"/><span>sé i n-iúl di go raibh sé sásta an gealladh thabhairt</span>
<lb n="1165"/><span>di.</span></p>
<lb n="1166"/>
<lb n="1167"/><p><span>"Gealladh uait nach n-innseóchaidh tú dhó cé thú," ar</span>
<lb n="1168"/><span>sise.</span></p>
<lb n="1169"/>
<lb n="1170"/><p><span>Fuair sí an gealladh.</span></p>
<lb n="1171"/>
<lb n="1172"/><p><span>Osgluigheadh an doras.  Tháinic Antoine Beag an</span>
<lb n="1173"/><span>Cheóil isteach.</span></p>
<lb n="1174"/>
<lb n="1175"/><p><span>"Tá an taom thart," ars an bhean go réidh socair,</span>
<lb n="1176"/><span>"níl gábhadh le dochtúir anois."</span></p>
<lb n="1177"/>
<lb n="1178"/><p><span>"Beidh céol againn mar sin," arsa Antoine go</span>
<lb n="1179"/><span>luthgháireach agus rug sé ar a bheidhlín féin.  Rug an</span>
<lb n="1180"/><span>dall ar an bheidhlín eile.</span></p>
<lb n="1181"/>
<lb n="1182"/><p><span>"Tá sé deireannach san oidhche; tá sé thar am dhul</span>
<lb n="1183"/><span>a chodladh," arsan bhean.</span></p>
<lb n="1184"/>
<lb n="1185"/><p><span>"Cúpla port, a mháthair."</span></p>
<lb n="1186"/>
<lb n="1187"/><p><span>Bhí an cúpla port aca.  Bhí agus dhá cheann déag.</span>
<lb n="1188"/><span>D'fhan an mhathair n-a suidhe chois teine.  Ní ag</span>
<lb n="1189"/><span>éisteacht leis an gceol bhí sí, acht ag féachaint ar an</span>
<lb n="1190"/><span>mbeirt.  Thug sí faoi deara gan mórán moille chomh</span>
<lb n="1191"/><span>mór is bhíodar le chéile.  Bhí bróid ar a mac go</span>
<lb n="1192"/><span>dtáinic an ceoltóir breágh, an dall iongantach, ar</span>
<lb n="1193"/><span>cuairt chuca; bhí lúthghair croidhe air go raibh an</span>
<lb n="1194"/><span>seanchara dá dtug sé gean ag gabhail ceóil dó cois</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1195"/><p><span>a theallaigh féin.  Bhí sé soiléir ag an mnaoi cé'n</span>
<lb n="1196"/><span>uraim agus cé'n grádh bhí ag a mac don dall, agus</span>
<lb n="1197"/><span>ba shaighead i gcroidhe aice gach aon fhéachaint dá dtug</span>
<lb n="1198"/><span>an gasúr dhó.  Shíl sí freisin go raibh an dall anmhór-</span>
<lb n="1199"/><span>dhálach; go raibh sé ag tabhairt a dubhshláin, go raibh</span>
<lb n="1200"/><span>sé ag iarraidh innseacht di go raibh ceangal níos</span>
<lb n="1201"/><span>dlúithe idir é féin agus an gasúr ná an gaol fola agus</span>
<lb n="1202"/><span>nach bhféadfadh sise an ceangal sin a sgaoileadh</span>
<lb n="1203"/><span>choidhche ná go bráthach …</span></p>
<lb n="1204"/>
<lb n="1205"/><p><span>Rinne sí a dithcheall ó am go ham an dáil cheóil a</span>
<lb n="1206"/><span>sgapadh.  Theip uirri gach uair.  B'éigin di sa deireadh</span>
<lb n="1207"/><span>an leabaidh thabhairt uirri féin ar eagla go mbrisfeadh</span>
<lb n="1208"/><span>a gol uirri n-a láthair.</span></p>
<lb n="1209"/>
<lb n="1210"/><p><span>A Mhuirghéid, cé'n fáth go raibh tú gan codladh an</span>
<lb n="1211"/><span>oidhche sin?  A Phóil Duibh, cé na ceólta millteacha bhí</span>
<lb n="1212"/><span>do chroidhe ag dul abhaile dhuit le fáinne an lae agus</span>
<lb n="1213"/><span>an ceóltóir óg sin dá dtug tú an dá ghean dod'</span>
<lb n="1214"/><span>threóir?</span></p>
<lb n="1215"/>
<lb n="1216"/><p><span>IX</span></p>
<lb n="1217"/>
<lb n="1218"/><p><span>D' eirigh mathair Antoine nuair d'imthigh na ceóltóirí</span>
<lb n="1219"/><span>agus amach léithi.  Má bhí an seandolman glasuaithne</span>
<lb n="1220"/><span>féin uirri agus an boinéad beag gránda, agus má bhí</span>
<lb n="1221"/><span>a dhá béal buailte ar a chéile, agus éadan bán</span>
<lb n="1222"/><span>cráidhte uirri bhéadh fhios ag an t-é ba lugha</span>
<lb n="1223"/><span>breitheamhnais nach raibh innti acht bean óg — bean óg</span>
<lb n="1224"/><span>agus fuadar nimhneach fúithi.</span></p>
<lb n="1225"/>
<lb n="1226"/><p><span>Ar an Teach Mór thug sí aghaidh.  Ní raibh sé cinnte</span>
<lb n="1227"/><span>céard bhí fúithi dhéanamh ann; acht ó d'imthigh a mac</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1228"/><p><span>múirneach leis an bhfear sin a mhill a saoghal uirri ní</span>
<lb n="1229"/><span>fhéadfadh sí fanacht níos fuide sa mbaile.  Acht</span>
<lb n="1230"/><span>céard abfheárr dhi a dhéanamh?  Innseacht dá mac</span>
<lb n="1231"/><span>cérbh é an dall?  Dá ndéintí é sin cé'n meas bheadh</span>
<lb n="1232"/><span>ag a mac uirri féin?  Nár bheag an sásamh dhi go mba</span>
<lb n="1233"/><span>lugha ná sin an meas bheadh aige ar an dall?  An</span>
<lb n="1234"/><span>tsnadhm ait bhí idir an mbeirt a sgaoileadh gan a</span>
<lb n="1235"/><span>sgéal brónach féin a nochtadh dá mac — b'shin í an adhb.</span>
<lb n="1236"/><span>Ba trom agus ba tuirseach a cuid smaointe agus í ag</span>
<lb n="1237"/><span>gabhail an tslighe.  An sgéal cheap sí agus d' innis sí</span>
<lb n="1238"/><span>dá mac faoi 'n gcáil bhí ar mhuinntir a athar sa</span>
<lb n="1239"/><span>tseanaimsir, an bhféadfad sí a bhréagnughadh anois?</span>
<lb n="1240"/><span>Agus chomh mórdhálác is bhí an stócach as an treibh dár</span>
<lb n="1241"/><span>díobhtha é!  An bhféadfadh sí innseacht dó nach raibh</span>
<lb n="1242"/><span>sna sgéaltaibh ar fad acht bréaga loma?  Céard a</span>
<lb n="1243"/><span>cheapfadh an stócach nuair a thuigfeadh sé nach raibh n-a</span>
<lb n="1244"/><span>saoghal iomlán le cúig bliadna déag acht bréag bheó?</span>
<lb n="1245"/><span>Tuige an raibh sí chomh beacht leis?  Tuige ar</span>
<lb n="1246"/><span>thasbáin sí uaigh dhó?  Tuige ar dhubhairt sí leis gur</span>
<lb n="1247"/><span>ann bhí cnámha a athar sínte?  Agus an chaoi théidheadh</span>
<lb n="1248"/><span>an bheirt aca ar cuairt ag an roilic an chéad lá de</span>
<lb n="1249"/><span>gach mí le paidir a rádh!  Chuimhnigh sí anois ar a</span>
<lb n="1250"/><span>n-abruigheadh sí le n-a mac faoi a athair bhí san uaigh;</span>
<lb n="1251"/><span>na deághtréithre bhí ann, an uaisleacht bhí ag baint</span>
<lb n="1252"/><span>leis, an fhírinne bhí n-a shúil agus ar a bhéal, chuimhnigh sí</span>
<lb n="1253"/><span>anois ar chomh minic is dubhairt sí le n-a mac, an fear</span>
<lb n="1254"/><span>seo — an fear seo nár mhair ariamh acht i n-intinn</span>
<lb n="1255"/><span>mná chéasta — bheith mar dheághsompla aigei gcomhnaidhe.</span>
<lb n="1256"/><span>Ní fhéadfadh sí innseacht dhó cérbh é an ceoltóir dall;</span>
<lb n="1257"/><span>acht dá ndéanfadh an ceoltóir dall féin é, má bhí</span>
<lb n="1258"/><span>sé ghá dhéanamh anois féin …</span>
<lb n="1259"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1260"/><p><span>Bhí an bhean bhocht céasta.  A sgéal mór féin a</span>
<lb n="1261"/><span>cheilt ar a mac an rud is mó bhí uaithi ariamh; dá</span>
<lb n="1262"/><span>mbeadh an t-aon fhear beó d'fhéadfadh í bhréagnugadh</span>
<lb n="1263"/><span>ghá dhéanamh le n-a mac anois féin!  Acht an</span>
<lb n="1264"/><span>gheallamhaint thug sé dhi — is iomdha caoi bhéadh ag</span>
<lb n="1265"/><span>fear le dul thar geallamhaint dá dtogróchadh sé</span>
<lb n="1266"/><span>é …</span></p>
<lb n="1267"/>
<lb n="1268"/><p><span>Ghluais léithi.  Sgamaill n-a gné.  Ifrionn n-a</span>
<lb n="1269"/><span>croidhe.  Uirri féin bhí an milleán aici go dtáinic sí</span>
<lb n="1270"/><span>san áit ar chor ar bith.  Dá bhfanfadh sí sa gcathair</span>
<lb n="1271"/><span>mhóir ní fheicfeadh a mac an dall choidhche.  Ní bhéadh sí</span>
<lb n="1272"/><span>anois agus eagla anma uirri go nochtóchaidhe dhó a</span>
<lb n="1273"/><span>sgéal féin.  Bhain sí díoltas de Phól Dubh acht nárbh</span>
<lb n="1274"/><span>fhéidir léithi a fheiceál; agus díoltas nach bhfeictear níl</span>
<lb n="1275"/><span>ann acht díoltas bréige, mór-mhór ag mnaoi.  Ó</span>
<lb n="1276"/><span>chuala sí cá raibh comhnaidhe air, níor bhain suaimhneas</span>
<lb n="1277"/><span>intinne di go bhfeicfeadh sí cé'n saoghal bhí aige, go</span>
<lb n="1278"/><span>mbeadh eólas cinnte aici an raibh sé n-a dhall amach 's</span>
<lb n="1279"/><span>amach.  Agus nuair a dubhradh leithi nach raibh, nach</span>
<lb n="1280"/><span>uirri thuit an croidhe!  Acht nárbh fhiú a lán ag bean</span>
<lb n="1281"/><span>dá leithéid na súile gan beodhacht fheiceál i gceann</span>
<lb n="1282"/><span>an fhir a thréig agus a mhill í …</span></p>
<lb n="1283"/>
<lb n="1284"/><p><span>Ghread léithi.  Fuadar fúithi.  Beó smaointe aisteacha</span>
<lb n="1285"/><span>ag eirghe n-a ceann ar nós na súilíní feictear ag</span>
<lb n="1286"/><span>eirghe aníos go bárr uisge bhéadh ar fiuchadh.  Ní</span>
<lb n="1287"/><span>aoibhneas go díoltas.  Ní díoltas go léargus.  Bhí</span>
<lb n="1288"/><span>uirri theacht annseo nuair chuala sí go raibh Pól Dubh</span>
<lb n="1289"/><span>ann — bhí uirri a theacht pé ar bith céard a thiocfadh as.</span>
<lb n="1290"/><span>Acht go nochtóchaidhe a saoghal lom bréagach náireach</span>
<lb n="1291"/><span>féin dá mac! Go sgiobfaidhe agus go ngoidfidhe uaithi</span>
<lb n="1292"/><span>an t-aon duine amhain ar an saoghal seo dá dtug sí</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1293"/><p><span>gean!  Go n-eireóchadh leis an t-é dá dtug sí fuath</span>
<lb n="1294"/><span>a croidhe é dhéanamh!  Nach raibh a dhíoltas uathbhásach</span>
<lb n="1295"/><span>féin ghá bhaint amach ag Pól Dubh?</span></p>
<lb n="1296"/>
<lb n="1297"/><p><span>Bhí braonacha móra alluis léithi.  Méad cuileóige i</span>
<lb n="1298"/><span>ngach uile bhraon díbh.  A croidhe n-a thormán.  A</span>
<lb n="1299"/><span>h-anam n-a h-anfa.</span></p>
<lb n="1300"/>
<lb n="1301"/><p><span>Gheit sí.  Síltheá gurab é an chaoi gur sáitheadh</span>
<lb n="1302"/><span>biorán te isteach i mbeó a cluaise.  Marach easbaidh</span>
<lb n="1303"/><span>anála bheith uirri leigfeadh sí sgread.  Leath na súile</span>
<lb n="1304"/><span>uirri.  Bhog an béal cruaidh.  Labhair sí.  D'éaluigh na</span>
<lb n="1305"/><span>focla uaithi i ngan fhios di féin mórán:</span></p>
<lb n="1306"/>
<lb n="1307"/><p><span>"An saoi is eólaighe mhair ariamh, ní raibh fhios aige i</span>
<lb n="1308"/><span>gcomhnaidhe céard bhí n-a chroidhe féin; cá bhfios</span>
<lb n="1309"/><span>domsa céard tá 'mo chroidhe-sa anois?  Cá bhfios</span>
<lb n="1310"/><span>domsa narbh é an seanghrádh bhí agam ar Phól Dubh thug</span>
<lb n="1311"/><span>orm go diamhair theacht san áit seo le n-a fheiceál</span>
<lb n="1312"/><span>arís sul caillfidhe sinn?"</span></p>
<lb n="1313"/>
<lb n="1314"/><p><span>A Mhuirghéid! …</span></p>
<lb n="1315"/>
<lb n="1316"/><p><span>X</span></p>
<lb n="1317"/>
<lb n="1318"/><p><span>Bhí an maidneachan ann faoi seo.  Níor airigh</span>
<lb n="1319"/><span>Mairghéad go raibh sí buailte leis an mbeirt</span>
<lb n="1320"/><span>beagnach.  Acht ó bhí siad n-a seasamh ar thulach</span>
<lb n="1321"/><span>leathtaobh na slighe agus a ndruim léithe ní fhéadfaidís</span>
<lb n="1322"/><span>í fheiceál.</span></p>
<lb n="1323"/>
<lb n="1324"/><p><span>Bhí an ghrian ar tí eirghe.  Déarfadh duine a mbéadh</span>
<lb n="1325"/><span>frighid na filidheachta ann go raibh coire mhór i bhfolach</span>
<lb n="1326"/><span>ar chúl na maolchnoc agus dathanna nuadha nár</span>
<lb n="1327"/><span>facthas ariamh cheana 'á measgadh san gcoire sin ag</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1328"/><p><span>draoi de dhathadóir.  Acht ní ar an áilneacht sin bhí</span>
<lb n="1329"/><span>an áird ag an mnaoi, acht ar an mbeirt bhí ar an</span>
<lb n="1330"/><span>tulach.  Dá mbeadh fhios aici céard bhí ghá rádh ag an</span>
<lb n="1331"/><span>dall!  Bhí sé ag cainnt go dúrachtach leis an stócach</span>
<lb n="1332"/><span>bhí le n-ais: an féidir go raibh sé ag innseacht dó</span>
<lb n="1333"/><span>rún a gcroidhe?  An féidir go raibh sé ag rádh leis</span>
<lb n="1334"/><span>cé'n aithne bhí aige uirri féin san am bhí thart?  Gach</span>
<lb n="1335"/><span>cor dá gcuireadh sé dhe, gach casadh bheireadh sé dá</span>
<lb n="1336"/><span>lamhaibh, gach creathadh bheireadh sé dá cheann mór</span>
<lb n="1337"/><span>mongach le brigh a bhriathra a mhéadughadh, chonnaic sí go</span>
<lb n="1338"/><span>soiléir é i naghaidh na spéire ioldaithte thoir, agus bhain</span>
<lb n="1339"/><span>a ciall féin as.  Uaireannta d'fheiceadh sí a éadan</span>
<lb n="1340"/><span>agus an dúthracht le tabhairt faoi deara ann; uair</span>
<lb n="1341"/><span>eile shíl sí gur aithnigh sí ar chasadh dá dtug sé dá laimh</span>
<lb n="1342"/><span>go raibh an sgéal ar fad innsighthe aige agus thuit an</span>
<lb n="1343"/><span>croidhe uirri.  Táinic drochbhlas searbh n-a béal.  Do</span>
<lb n="1344"/><span>liath an saoghal áluinn órdha seo uirri …</span></p>
<lb n="1345"/>
<lb n="1346"/><p><span>Bhí fál sgeiche leathtaobh na slighe.  Chuaidh sí ar a</span>
<lb n="1347"/><span>chúl féachaint a bhféadfadh sí druideadh leó le</span>
<lb n="1348"/><span>cuid de'n chainnt a chlos i ngan fhios.  Níor eirigh</span>
<lb n="1349"/><span>léithi.  Ní raibh an ghaoith fabharach, acht marar chuala</span>
<lb n="1350"/><span>sí an chainnt ní raibh athrughadh dá laghad dá dtáinic</span>
<lb n="1351"/><span>i ngné ceachtar díbh nach raibh le feiceál go lán</span>
<lb n="1352"/><span>tsoiléir aici.</span></p>
<lb n="1353"/>
<lb n="1354"/><p><span>Bhí aghaidh a mic tugtha ar an dall, áird an tsaoghail</span>
<lb n="1355"/><span>aige ar a chuid cainnte, uraim an tsaoghail aige dhó.</span>
<lb n="1356"/><span>Thóg an dall a lámh, choinnigh i n-áirde í, agus é ag</span>
<lb n="1357"/><span>cur de.</span></p>
<lb n="1358"/>
<lb n="1359"/><p><span>Chuimhnigh an bhean bhí i bhfolach ar lá eile.  Bhí sí féin</span>
<lb n="1360"/><span>agus an dall óg an uair sin.  Bhí sé ag cur síos ar</span>
<lb n="1361"/><span>gach áilne dá raibh le feiceál — an spéir agus an ghrian</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1362"/><p><span>ag dul faoi, an fhairge mhór n-a codladh faoi 'n an</span>
<lb n="1363"/><span>ngealaigh, céadbhlátha an earraigh, lil bán ag snamh go</span>
<lb n="1364"/><span>suanmhar ar bhárr locha, meangadh gáiridh ar bhéal agus</span>
<lb n="1365"/><span>i súil na mná is annsa leat ar an saoghal …</span></p>
<lb n="1366"/>
<lb n="1367"/><p><span>An focal fileadhta dubhairt sé faoi 'n meangadh</span>
<lb n="1368"/><span>tháinic ar a béal féin an lá sin, bhí sé n-a cluasaibh</span>
<lb n="1369"/><span>anois.  Thosaigh seanchuimhní ag brughadh isteach uirri</span>
<lb n="1370"/><span>dá buidheachas agus í i bhfolach annsin ar chúl na sgeach</span>
<lb n="1371"/><span>ag féachaint ar a mac agus ar a athair.  Ní raibh</span>
<lb n="1372"/><span>breitheamhnas aici ar feadh sgathaimh bhig acht a</span>
<lb n="1373"/><span>bhreitheamhnas siúd.  Ní raibh súile aici acht a shúile-san.</span>
<lb n="1374"/><span>Dá n-abróchadh seisean go raibh aon rud dá bhfacadar</span>
<lb n="1375"/><span>análuinn bhí sé amhlaidh.  Dá gceapfadh sé go mb' fhiú</span>
<lb n="1376"/><span>dhóibh dhul annseo nó annsiúd dob fhiú é ar ndóigh.</span></p>
<lb n="1377"/>
<lb n="1378"/><p><span>Chuimhnigh sí annsin gur ar rudaibh d'fheicfidhe leis</span>
<lb n="1379"/><span>an tsúil is mó chuireadh sé síos agus é ag trácht ar</span>
<lb n="1380"/><span>áilne an tsaoghail.  Agus ní raibh súil aige anois: an</span>
<lb n="1381"/><span>raibh aon áilneacht le feiceál aige ar an saoghal acht</span>
<lb n="1382"/><span>an oiread léithi fein?</span></p>
<lb n="1383"/>
<lb n="1384"/><p><span>Dá mbéadh fhios aici é!  Dá bhféadfadh sí a chlos</span>
<lb n="1385"/><span>anois!  Bhí sé ag cur síos go fileadhta ar eirghe-</span>
<lb n="1386"/><span>gréine, ar eirghe-gréine chonnaic sé n-a óige agus an</span>
<lb n="1387"/><span>bhean bhí ar chúl na sgeach le n-a thaobh.  Gach uile</span>
<lb n="1388"/><span>athrughadh dá dtáinic ar an spéir ó'n gcéad ghealadh</span>
<lb n="1389"/><span>san oirthear go raibh an ghrian ós cionn talamh, thrácht</span>
<lb n="1390"/><span>sé air go bríoghmhar agus go h-áluinn; an dubh ag dul</span>
<lb n="1391"/><span>i nguirme, an gorm ag dul i ngile, an ghileacht ag</span>
<lb n="1392"/><span>iompugadh n-a airgead, an t-airgead ag iompughádh</span>
<lb n="1393"/><span>go h-ór, agus gach mion-athrughadh thagadh ar gach</span>
<lb n="1394"/><span>dath díbh sin, gur cheap an stócach go raibh radharc</span>
<lb n="1395"/><span>draoidheachta éigin ag an dall agus go raibh sé ag</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1396"/><p><span>cur síos ar an eirghe gréine bhí ós a gcomhair</span>
<lb n="1397"/><span>amach an mhaidin bheannuighte úd.</span></p>
<lb n="1398"/>
<lb n="1399"/><p><span>"… tháinic fáinne óir ar bhárr an mhaolchnuic</span>
<lb n="1400"/><span>annsin," ars an dall; chroch sé suas a dhá laimh le cur</span>
<lb n="1401"/><span>i gcéill do'n stócach cé mar d'eirigh an fáinne aníos</span>
<lb n="1402"/><span>as an talamh, "fáinne beag óir agus thosaigh sé ag dul</span>
<lb n="1403"/><span>i méid agus i méid, agus gidh go raibh sé anfhada uaim</span>
<lb n="1404"/><span>ar fad chorruigh sé an croidhe ionam …"</span></p>
<lb n="1405"/>
<lb n="1406"/><p><span>"Féach!  Féach!  Féach!" ars an stócach, "an</span>
<lb n="1407"/><span>fáinne óir! féach é!"</span></p>
<lb n="1408"/>
<lb n="1409"/><p><span>Níor chuimhnigh sé gur dall bhí le n-a ais.  Níor</span>
<lb n="1410"/><span>chuimhnigh an dall féin air.</span></p>
<lb n="1411"/>
<lb n="1412"/><p><span>"An fáinne óir agus é ag eirghe aníos as an talamh</span>
<lb n="1413"/><span>go mall maordha …"</span></p>
<lb n="1414"/>
<lb n="1415"/><p><span>"Fáiltighthear roimhe," ars an dall.</span></p>
<lb n="1416"/>
<lb n="1417"/><p><span>Rug sé ar a bheidhlín.  Rug an stócach ar a bheidhlín</span>
<lb n="1418"/><span>féin agus thosuigh ag gabhail ceóil, go gceapthá nach ag</span>
<lb n="1419"/><span>fáiltiughadh roimh an ngréin bhíodár ar chor ar bith acht</span>
<lb n="1420"/><span>go raibh an ghrian leisgeamhail mhaordha ag eirghe aníos</span>
<lb n="1421"/><span>le n-a gcuid ceóil aoibhinn a chlos.</span></p>
<lb n="1422"/>
<lb n="1423"/><p><span>Tógadh croidhe na mná bhí ar chúl na sgeach.  Acht</span>
<lb n="1424"/><span>ní h-é an ceól thóg a croidhe acht gur aithnigh sí ar</span>
<lb n="1425"/><span>iomchur na beirte nach raibh aon díoghbháil déanta go</span>
<lb n="1426"/><span>fóill, nár hinnsigheadh fós dá mac cé'n bhaint bhí</span>
<lb n="1427"/><span>eatorra trúir.  Bhí ceaptha aici cur isteach orra agus</span>
<lb n="1428"/><span>a mac bhreith léithi abhaile sul a ndéanfaidhe an dochar</span>
<lb n="1429"/><span>nach bhféadfaidhe a leigheas.  D'eirigh sí amach ar an</span>
<lb n="1430"/><span>mbóthar.  Dhruid sí leis an mbeirt cheóltóir, acht</span>
<lb n="1431"/><span>níor mothuigheadar ann í go raibh sí achar beag deas</span>
<lb n="1432"/><span>n-a seasamh le n-a dtaobh.</span></p>
<lb n="1433"/>
<lb n="1434"/><p><span>Gheit an bheirt.  Bhí sise corruighe go mór.</span>
<lb n="1435"/></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1436"/><p><span>"Tá sé i n-am agat bheith do leabaidh, a Antoine,"</span>
<lb n="1437"/><span>ar sise, "siubhal uait abhaile."</span></p>
<lb n="1438"/>
<lb n="1439"/><p><span>"Ní bheidh mé i bhfad anois, a mhathair.  Caithfidh mé</span>
<lb n="1440"/><span>Pól a threórugadh abhaile: níl na súile ar foghnamh</span>
<lb n="1441"/><span>aige."</span></p>
<lb n="1442"/>
<lb n="1443"/><p><span>Dá bhféadfadh sí innseacht dó cé'n fáth!  Níor</span>
<lb n="1444"/><span>labhair sí focal beag féin.</span></p>
<lb n="1445"/>
<lb n="1446"/><p><span>"Agus b' fhéidir," ars an stócach arís, "agus</span>
<lb n="1447"/><span>b'fhéidir a mhathair," ar seisean, "go dtiocfá-sa linn;</span>
<lb n="1448"/><span>níl an bealach ró-fhada mar sin."</span></p>
<lb n="1449"/>
<lb n="1450"/><p><span>Chuaidh.  B'éigin di é.  Mara ngabhfadh cár bhfios di</span>
<lb n="1451"/><span>nach ndéanfaidhe an díoghbhaíl sul a filleadh a mac?</span></p>
<lb n="1452"/>
<lb n="1453"/><p><span>Ghluais leo triúr agus dob ait an triúr iad.  Bhí</span>
<lb n="1454"/><span>croidhe lán ag Antoine Beag an Cheóil.  Nach raibh</span>
<lb n="1455"/><span>aithne curtha ag a sheancharaid dall aonraic ar a</span>
<lb n="1456"/><span>Mhathair!  Nach mbeidís mór le chéile feasta!  Le</span>
<lb n="1457"/><span>chomh gliondarach is bhí sé féin níor thug sé faoi deara</span>
<lb n="1458"/><span>a bheirt chomhluadar.  Ní fhaca sé chomh corruighthe is</span>
<lb n="1459"/><span>bhí Pól Dubh.  An ghráin croidhe bhí i súilibh a mhathar</span>
<lb n="1460"/><span>tráth dhearcadh sí ar an dall — níor léir dhó sin acht an</span>
<lb n="1461"/><span>oiread.  Agus an chainnt bhí aige!  An stócach bocht</span>
<lb n="1462"/><span>aineólaigh!  Níor thuig sé go raibh gach focal thainic</span>
<lb n="1463"/><span>amach as a bhéal ar nós saghaid i gcroidhe na beirte</span>
<lb n="1464"/><span>b' annsa leis ar bith — an bheirt thug ar an saoghal é.</span></p>
<lb n="1465"/>
<lb n="1466"/><p><span>Ní raibh an ghrian thar a trí fhad féin ó thalamh agus</span>
<lb n="1467"/><span>í n-a luighe go suanmhar ar leabhaidh néalta órdha.</span>
<lb n="1468"/><span>Bhí leisg uirri shíltheá eirghe as an leabaidh áluinn sin</span>
<lb n="1469"/><span>agus aghaidh thabhairt ar na spéarthaibh fuara uachtaracha.</span>
<lb n="1470"/><span>Easbaidh ceóil b' éidir — acht níorbh eadh.  Bhí fuiseóg</span>
<lb n="1471"/><span>agus ceól chomh breágh aici is tháinic ariamh ó bheidhlín</span>
<lb n="1472"/><span>ghá mealladh i n-áirde sna spearthaibh …</span>
<lb n="1473"/></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1474"/><p><span>"A mhathair," ars an stóchach, "nach mbeidh tú mór</span>
<lb n="1475"/><span>le Pól feasta?  Sé tá i n-ann an ceól a ghabhail!</span>
<lb n="1476"/><span>Sé tá i n-ann cur síos ar rudaibh!"</span></p>
<lb n="1477"/>
<lb n="1478"/><p><span>Agus siúd ar aghaidh é ag moladh an daill.</span></p>
<lb n="1479"/>
<lb n="1480"/><p><span>Chonnaic sé an ghrian leisgeamhail n-a leabaidh</span>
<lb n="1481"/><span>néalta.</span></p>
<lb n="1482"/>
<lb n="1483"/><p><span>"Agus an chaoi chuir sé síos ar ball beag ar éirghe</span>
<lb n="1484"/><span>na gréine!  Má tá moille radhairc féin air ní raibh</span>
<lb n="1485"/><span>dath dá dtáinic san spéir thóir ó d' fhágamar an teach</span>
<lb n="1486"/><span>nár innis sé dhom: nár innis a Phóil?"</span></p>
<lb n="1487"/>
<lb n="1488"/><p><span>Níor tugadh freagra air.  Ní ar a chuid cainnte bhí</span>
<lb n="1489"/><span>áird ag an mbeirt.  Ní air bhíodar ag cuimhneamh acht</span>
<lb n="1490"/><span>ar mhaidin eile agus an bheirt aca óg.  An mhaidin sin</span>
<lb n="1491"/><span>chonnaic an bheirt aca an ghrian ag eirghe go maordha.</span>
<lb n="1492"/><span>Ise amhain d'fhéadfadh í feicéal anois …</span></p>
<lb n="1493"/>
<lb n="1494"/><p><span>"Agus maidir leat-sa a Phóil, ní raibh ceart agat</span>
<lb n="1495"/><span>gan teacht ar cuairt againn roimhe seo.  Nach minic</span>
<lb n="1496"/><span>d' iarr mé ort theacht?  Na súile b'fhéidir — seadh sin</span>
<lb n="1497"/><span>leithsgéal; acht tiocfaidh tú ó ám go h-ám, nach</span>
<lb n="1498"/><span>dtiocfaidh anois?"</span></p>
<lb n="1499"/>
<lb n="1500"/><p><span>"Corruair fhágaim an teach."</span></p>
<lb n="1501"/>
<lb n="1502"/><p><span>"Tá fhios agam sin acht tiocfaidh tú oidhche Dia</span>
<lb n="1503"/><span>Domhnaigh agus beidh oidhche ceóil againn.  Beidh mise</span>
<lb n="1504"/><span>mo threóir agat.  Nach dtiocfaidh tú anois a Phóil?"</span>
<lb n="1505"/><span>ars an stócach go h-impidheach, acht níor labhair an</span>
<lb n="1506"/><span>dall.</span></p>
<lb n="1507"/>
<lb n="1508"/><p><span>"Abair leis a theacht a mhathair.  Déan."</span></p>
<lb n="1509"/>
<lb n="1510"/><p><span>Níor labhair sise acht oiread leis an dall.  Dhearc</span>
<lb n="1511"/><span>an stócach ar an mbeirt.  An raibh siad ag éisteacht</span>
<lb n="1512"/><span>leis ar chor ar bith?  Bhí féachaint aisteach i súilibh</span>
<lb n="1513"/><span>a mhathar.  Bhí sí ag féachaint uaithi ar rud éigin nár</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1514"/><p><span>léir dhó féin.  Agus an dall — bhí seisean go neamh-</span>
<lb n="1515"/><span>aireach freisin.  Ceól nuadh áluinn gá cheapadh aige</span>
<lb n="1516"/><span>b'fhéidir …</span></p>
<lb n="1517"/>
<lb n="1518"/><p><span>D'eirigh an stócach n-a thost.  Ní raibh aon cheart</span>
<lb n="1519"/><span>aige bheith ag cur isteach ar an mbeirt b'annsa le n-a</span>
<lb n="1520"/><span>chroidhe, acht cead thabhairt d'iongantas na h-uaire</span>
<lb n="1521"/><span>agus na h-áite an croidhe a thógbháil ionnta.</span></p>
<lb n="1522"/>
<lb n="1523"/><p><span>Acht níorbh í an uair láithreach seo, ná an áit</span>
<lb n="1524"/><span>láithreach bhí ag baint na cainnte díbh, acht iongantas</span>
<lb n="1525"/><span>uaire agus áite eile, cumhracht na talmhan ann, ceól</span>
<lb n="1526"/><span>éanlaith ann, an ghrian ag eirghe ann, an bheirt aca féin</span>
<lb n="1527"/><span>ann taobh le taobh, agus béal ar bhéal …</span></p>
<lb n="1528"/>
<lb n="1529"/><p><span>"A Phóil!"</span></p>
<lb n="1530"/>
<lb n="1531"/><p><span>Bhíodhg an dall as an aisling sin.  Ar labhradh</span>
<lb n="1532"/><span>leis?  An ó'n mnaoi bhí sa lathair anois nó o'n mnaoi</span>
<lb n="1533"/><span>bhí leis cúig bliadna déag ó shoin tháinic an chainnt?</span></p>
<lb n="1534"/>
<lb n="1535"/><p><span>Ise — an bhean bhí sa lathair anois adubhairt an</span>
<lb n="1536"/><span>focal.  Agus leis an mac bhí le n-a taobh a mhealladh</span>
<lb n="1537"/><span>thosuigh sí ag cainnt faoi rudaibh beaga suaracha leis</span>
<lb n="1538"/><span>an dall.  Ní déanfadh sé cúis dá gceapfadh an mac</span>
<lb n="1539"/><span>céadna go raibh aithne aca ar a chéile san am bhí thart</span>
<lb n="1540"/><span>agus go raibh olc aca dhá chéile dhá bhárr.  Bhí a mac</span>
<lb n="1541"/><span>géarchúiseach.  Chaithfeadh sí bheith ar a h-aire.  An</span>
<lb n="1542"/><span>snadhm cáirdis ceangluigheadh idir a mac agus a</span>
<lb n="1543"/><span>cheólchara a sgaoileadh, b'shin í an obair mhór bhí róimpi</span>
<lb n="1544"/><span>amach …</span></p>
<lb n="1545"/>
<lb n="1546"/><p><span>Sroicheadar doras an Tighe Mhóir.  Ní raibh Antoine</span>
<lb n="1547"/><span>Beag sásta imtheacht go n-osglóchaidhe é.  Bualadh</span>
<lb n="1548"/><span>air.  Dúisigheadh Sean-Chrosach n-a phluais codalta</span>
<lb n="1549"/><span>agus easgaine acht níor eirigh sé.  Bualadh arís ar an</span>
<lb n="1550"/><span>doras.  Leag sé cos ar an urlár.  Thug sé mionn.</span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1551"/><p><span>Bualadh arís ar an doras.  D'eirigh sé amach ar an</span>
<lb n="1552"/><span>urlár.  Chuir a cheann amach thríd an bhfuinneóig.</span>
<lb n="1553"/><span>Nuair a chonnaic sé an bheirt bhí i n-aonfheacht le n-a</span>
<lb n="1554"/><span>mhaighistir chaith sé trí smugairle taobh thiar dhe le</span>
<lb n="1555"/><span>teann iongantais agus dubhairt:</span></p>
<lb n="1556"/>
<lb n="1557"/><p><span>"I n-ainm an Athar agus an Mhic agus an Spioraid</span>
<lb n="1558"/><span>Naomh, bhfuil deireadh an domhain ann?"</span></p>
<lb n="1559"/>
<lb n="1560"/><p><span>XI</span></p>
<lb n="1561"/>
<lb n="1562"/><p><span>Nuair Bhí Antóine Beag an Cheóil agus a mhathair</span>
<lb n="1563"/><span>ag dul abhaile an mhaidin sin, shíl sí an snadhmh cáirdis</span>
<lb n="1564"/><span>a sgaoileadh ar bhealách eile.</span></p>
<lb n="1565"/>
<lb n="1566"/><p><span>Faoi 'n am seo bhí Antoine ag tosughadh ar chuid</span>
<lb n="1567"/><span>bheag de stáir na tíre a léigheadh; agus corr-oidhche</span>
<lb n="1568"/><span>nuair nach mbíodh fonn mór ceóltoireachta air bhíodh</span>
<lb n="1569"/><span>sé ag innseacht dá mhathair cé'n droch-íde bheirfeadh sé</span>
<lb n="1570"/><span>do'n sgriosadóir seo nó do'n ropaire úd dá mbeadh</span>
<lb n="1571"/><span>sé beó le n-a linn.</span></p>
<lb n="1572"/>
<lb n="1573"/><p><span>Chuimhnig an mhathair ar an olc bhíodh ar an stócach</span>
<lb n="1574"/><span>dhoibh siúd rinne slad agus creach ar Éirinn.</span></p>
<lb n="1575"/>
<lb n="1576"/><p><span>Bhí fothrach seantighe le hais na slighe.</span></p>
<lb n="1577"/>
<lb n="1578"/><p><span>"Muinntir Nualáin bhíodh annsin a Antoine," ar</span>
<lb n="1579"/><span>sise, "caitheadh amach iad fiche bliadhain ó shoin.  Fuair</span>
<lb n="1580"/><span>an tseanbhean agus beirt de na páisdibh bás leis an</span>
<lb n="1581"/><span>ocras … díreach annseo," agus sheas sí ag</span>
<lb n="1582"/><span>féachaint ar an seanteach.</span></p>
<lb n="1583"/>
<lb n="1584"/><p><span>Chuir a mac i gcéill di cé'n gráin bhí aige do'n</span>
<lb n="1585"/><span>drochtighearna rinne an gníomh.</span></p>
<lb n="1586"/>
<lb n="1587"/><p><span>"Athair Phóil Duibh chaith amach iadh …"</span>
<lb n="1588"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1589"/><p><span>Níor labhair Antoine Beag focal.  Bhí sé ag</span>
<lb n="1590"/><span>feachaint go smaointeach ar na fothrachaibh.</span></p>
<lb n="1591"/>
<lb n="1592"/><p><span>"Innseóchaidh aon duine dhuit é," ar sise, "le n-a</span>
<lb n="1593"/><span>laimh féin chuir sé an áit thrí theine …"</span></p>
<lb n="1594"/>
<lb n="1595"/><p><span>Bhí Antoine Beag an Cheóil ag ceapadh nach</span>
<lb n="1596"/><span>ndéanfadh Pól Dubh a leithéid.  Bhíodar beirt ar</span>
<lb n="1597"/><span>mhullach an áird.  Bhí machaire breágh leathan sínte ós</span>
<lb n="1598"/><span>a gcomhair amach.  Thosuigh an mhathair ag comhaireamh</span>
<lb n="1599"/><span>gur chomhairimh sí fiche fothrach timcheall orra.</span></p>
<lb n="1600"/>
<lb n="1601"/><p><span>"Athair Póil Duibh dhíbir na daoine agus a leag na</span>
<lb n="1602"/><span>tighthe sin uile go léir," ar sise, "mhionnuigh sé agus</span>
<lb n="1603"/><span>mhóidigh sé nach bhfágfadh sé teach gan dóigheadh idir an</span>
<lb n="1604"/><span>dá Loch Riabhach …"</span></p>
<lb n="1605"/>
<lb n="1606"/><p><span>Bhí an stócach ar buile leis.  Dá mbéadh sé féin</span>
<lb n="1607"/><span>ann an uair sin nach é dhéanfadh gníomh!</span></p>
<lb n="1608"/>
<lb n="1609"/><p><span>"Thosuigh sé ar an sgrios a dhéanamh," ars an</span>
<lb n="1610"/><span>mhathair, "acht is dócha gur eirigh sé tuirseach dhi;</span>
<lb n="1611"/><span>fuair sé téad cnáibe ar an úrlár oidhche.  Ba láidir</span>
<lb n="1612"/><span>agus ba theann an téad é.  Chuir an seandiabhal dubh</span>
<lb n="1613"/><span>spéis an tsaoghail ann.  Rug sé air.  Mheadh sé agus</span>
<lb n="1614"/><span>thomais sé é.  Trí feagh go leith bhí ann … tháinich</span>
<lb n="1615"/><span>smaoineadh éigin n-a cheann.  Chaith sé an téad uaidh</span>
<lb n="1616"/><span>mar chaiththeá nathair agus suas leis an staighre chomh</span>
<lb n="1617"/><span>tapaidh is bhí ann.  Acht níor fhéad sé suaimhneas a</span>
<lb n="1618"/><span>ghlacadh annsin.  Anuas leis.  Bhí an téad ar an</span>
<lb n="1619"/><span>úrlár.  Bhí sgannradh air roimhe.  Bhuail sé cic ann.</span>
<lb n="1620"/><span>Thainic sgannradh air — bhí diabhalaidheacht ag baint</span>
<lb n="1621"/><span>leis an téad sin — b'éigin dó breith arís air.  Bhí</span>
<lb n="1622"/><span>mallacht ar an téad.  Níor fhéad sé imtheacht uaidh.</span>
<lb n="1623"/><span>Bhí ceann leis agus lúb ann.  Chuir sé an lúb faoi</span>
<lb n="1624"/><span>n-a mhuineál … chaith sé an ceann eile thar sail …</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1625"/><p><span>ar maidin bhí lucha an Tighe Mhóir ag deanamh fleidhe</span>
<lb n="1626"/><span>ar a cholainn, agus bhí a anam …"</span></p>
<lb n="1627"/>
<lb n="1628"/><p><span>Bhí uathbhás ar Antoine Beag an Cheóil an bás rug</span>
<lb n="1629"/><span>ar athair a charad.</span></p>
<lb n="1630"/>
<lb n="1631"/><p><span>"Agus maidir le n-a athair siúd — piostal chuir</span>
<lb n="1632"/><span>deireadh leis an mbeitheamhnach sin.  D'fhéach sé</span>
<lb n="1633"/><span>isteach ró-fhada n-a bhéal … friothadh cnamh as a</span>
<lb n="1634"/><span>chloigeann fiche slat ó'n áit rinne sé an gníomh …"</span></p>
<lb n="1635"/>
<lb n="1636"/><p><span>Ghoil an sgéal sin go mór ar Antoine.  Truaigh</span>
<lb n="1637"/><span>amhain bhéadh aige do'n fhear a caitheadh, marach gur</span>
<lb n="1638"/><span>innis a mhathair dhó cuid bheag dá thréithribh.</span></p>
<lb n="1639"/>
<lb n="1640"/><p><span>"Agus a athair siúd arís," ar sise, "san loch Riabhach</span>
<lb n="1641"/><span>a báitheadh é.  Marach gur bháith sé é féin, dá thoil</span>
<lb n="1642"/><span>féin, cé'n fáth go dtáinic fuarloch san abhainn gur</span>
<lb n="1643"/><span>cartuigheadh a uaigh, gur tugadh a chonra le sruth … </span>
<lb n="1644"/><span>agus nuair adhlacadh arís san talamh coisreagan é,</span>
<lb n="1645"/><span>nár tugadh le sruth arís é an oidhche chéadna?"</span></p>
<lb n="1646"/>
<lb n="1647"/><p><span>Agus thosuigh sí ag innseacht dhá mac faoi eachtraibh</span>
<lb n="1648"/><span>muinntir' Phóil Duibh.  Dá mb'fhíor dhi é ba mhór an</span>
<lb n="1649"/><span>peacad aon duine aca a leigint a theacht i n-aois fhir.</span></p>
<lb n="1650"/>
<lb n="1651"/><p><span>"An fear atá ann anois …"</span></p>
<lb n="1652"/>
<lb n="1653"/><p><span>Bhí fúithi an cáineadh ba mheasa fuair aon fhéar</span>
<lb n="1654"/><span>aríamh thabhairt dhó.  Dhearc Antoine Beag uirri.  Ní</span>
<lb n="1655"/><span>fhaca sé ariamh cheana an chosamhlacht sin i n-éadan a</span>
<lb n="1656"/><span>mhathar.  An ghráin agus an fuath n-a súilibh.  Fonn uirri</span>
<lb n="1657"/><span>labhairt acht eagla uirri go nochtóchaidhe a sgéal féin</span>
<lb n="1658"/><span>thríd an gcainnt nimhneach bhí ar bhárr a teangan.</span></p>
<lb n="1659"/>
<lb n="1660"/><p><span>"Siubhal leat," ar sise go tobann agus an ghráin</span>
<lb n="1661"/><span>agus an faitchíos ag coimhlint le chéile n-a gnúis.</span></p>
<lb n="1662"/>
<lb n="1663"/><p><span>Ghluais leó timcheall fiche slat gan focal a rádh.</span>
<lb n="1664"/><span>Stad sí go tobann.</span>
<lb n="1665"/></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1666"/><p><span>"A Antoine," ar sise, "a Antoine a chroidhe</span>
<lb n="1667"/><span>istigh," ar sise agus thug sí barróg dó gan aon tsúil</span>
<lb n="1668"/><span>aige le n-a leithéid, "a Antoine a chuid," ar sise,</span>
<lb n="1669"/><span>agus í ar a dhá ghluin, "a Antoine, abair liom nach</span>
<lb n="1670"/><span>ngabhfaidh tú ann feasta, impighim ort gan aon bhaint</span>
<lb n="1671"/><span>bheith agat leis feasta.  Tá mallacht ar an bhfear sin,</span>
<lb n="1672"/><span>mallacht mná a milleadh … abair liom anois nach</span>
<lb n="1673"/><span>ngabhfaidh tú ar cuairt ann feasta go seachtnóchaidh</span>
<lb n="1674"/><span>tú é mar seachnuighthear an diabhal …"</span></p>
<lb n="1675"/>
<lb n="1676"/><p><span>Bhí Antoine n-a thost ar feadh tamaill bhig.  Bhí sé</span>
<lb n="1677"/><span>ag féachaint uaidh thar an machaire go doiligheasach.</span></p>
<lb n="1678"/>
<lb n="1679"/><p><span>"Acht an ceól a mhathair! an céól aoibhinn!" ar</span>
<lb n="1680"/><span>seisean.</span></p>
<lb n="1681"/>
<lb n="1682"/><p><span>D'eirigh an bhean dá glúnaibh.  Thuig sí nach raibh sé</span>
<lb n="1683"/><span>n-a cumas an snadhm bhí idir an mbeirt cheóltóirí a</span>
<lb n="1684"/><span>sgaoileadh ar an dóigh sin.</span></p>
<lb n="1685"/>
<lb n="1686"/><p><span>XII</span></p>
<lb n="1687"/>
<lb n="1688"/><p><span>An imnidhe bhíodh uirri!  Dá mbéadh Antoine Beag</span>
<lb n="1689"/><span>gan theacht abhaile i n-am d'fhanadh sí n-a suidhe ag</span>
<lb n="1690"/><span>fanacht leis agus an croidhe ghá chrádh innti go raibh sé</span>
<lb n="1691"/><span>sa Teach Mór agus go gcloisfeadh sé an sgéal ó Phól.</span>
<lb n="1692"/><span>Agus nuair a thiocfadh sé abhaile bhíodh cineál sgáth</span>
<lb n="1693"/><span>uirri roimhe.  Dá bhféachfadh sé uirri go smaointeach</span>
<lb n="1694"/><span>— nós bhí aige — shíleadh sí go raibh deire leis an</span>
<lb n="1695"/><span>gcáirdeas bhí eatorra arísgo bráthach, gur h-innsigheadh</span>
<lb n="1696"/><span>gach uile shórt dhó ar olc léithi féin.  Bhí sí ghá céasadh</span>
<lb n="1697"/><span>aige agus é léithi sa teach; bhí sí gá céasadh aige agus</span>
<lb n="1698"/><span>é ó bhaile …</span>
<lb n="1699"/></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1700"/><p><span>Shuidheadh sí ag cniotál cois teine san oidhche go</span>
<lb n="1701"/><span>dtiocfadh sé abhaile.  Bhíodh an bórd faoi réir aici;</span>
<lb n="1702"/><span>an tualán ar fiuchadh ós cionn na teine; cíte gá</span>
<lb n="1703"/><span>fuaradh ar lic na fuinneóige.</span></p>
<lb n="1704"/>
<lb n="1705"/><p><span>Cuireadh sí an sgéal trí chéile n-a h-intinn féin.</span>
<lb n="1706"/><span>Thug Pól gealladh dhí — acht nach iomdha caoi le</span>
<lb n="1707"/><span>gealladh a bhriseadh seachas é réabadh ó céile i n-aon</span>
<lb n="1708"/><span>turas?  Acht an mbéadh fonn ar Phól an sgéal</span>
<lb n="1709"/><span>innseacht?  Bhí sí cinnte go mbéadh an fonn sin air</span>
<lb n="1710"/><span>'s chomh mór le chéile is bhí an bheirt.  Acht nach mbeadh</span>
<lb n="1711"/><span>eagla air go dtaobhóchadh Antoine Beag le n-a</span>
<lb n="1712"/><span>mhathair agus go mbeadh sé féin fágtha gan caraid ar</span>
<lb n="1713"/><span>an saoghal?  Nach raibh an sgéal níos náirighe aige</span>
<lb n="1714"/><span>féin?  Acht nach iomdha craiceann d'fhéadfadh sé cuir</span>
<lb n="1715"/><span>air?</span></p>
<lb n="1716"/>
<lb n="1717"/><p><span>An díoltas bhain sí amach i bhfad ó shoin — marach é</span>
<lb n="1718"/><span>sin, ní thiocfadh sí san áit mhallaighthe seo go deó,</span>
<lb n="1719"/><span>marach é sin ní bhéadh a mac mór le Pól Dubh, marach</span>
<lb n="1720"/><span>sin ní bhéadh sí ciaptha cráidhte céasta anois: ár</span>
<lb n="1721"/><span>ndóigh, ní fhéadfadh sí gan mallacht bheith uirri agus a</span>
<lb n="1722"/><span>leithéid a dhéanam?  Agus ba dhóigh léithi go mba</span>
<lb n="1723"/><span>cuid de'n mhallacht go raibh gean a h-aon mhic gá</span>
<lb n="1724"/><span>cailleadh aici.  An díoltas sin bhain sí amach —</span>
<lb n="1725"/><span>thosuigheadh sí ag machtnamh air go dtiocadh an</span>
<lb n="1726"/><span>pictúir go soiléir ós comhair a súl, go mbíodh uamhan</span>
<lb n="1727"/><span>uirri roimpe féin, roimh an ngráin bhí n-a croidhe</span>
<lb n="1728"/><span>féin …</span></p>
<lb n="1729"/>
<lb n="1730"/><p><span>Shíl sí tráth go raibh an ghráin sin múchta.  Shíl sí é</span>
<lb n="1731"/><span>sin nuair bhain sí a díoltas de Phól Dubh.  Is ar éigin</span>
<lb n="1732"/><span>leig sí uirri féin nuair tháinic sí san áit i dtosach le</span>
<lb n="1733"/><span>toradh a gnímh díoltais a fheiceál, go mb'é an fuath ba</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1734"/><p><span>siocair le n-a turas.  Acht aithbheódhadh an seanfhuath</span>
<lb n="1735"/><span>bhí n-a croidhe ó thús.  Méaduigheadh é.  Faduigheadh é.</span>
<lb n="1736"/><span>Nach raibh a mac múirneach, an mac thóg sí le duadh</span>
<lb n="1737"/><span>agus le saothar, níos geanamhla ar Phól Dubh ná uirri</span>
<lb n="1738"/><span>féin?  Agus chomh mórdhálach is bhíodh Pól Dubh!  An</span>
<lb n="1739"/><span>t-aon rud ar an saoghal dá dtug sí grádh ó chroidhe a</span>
<lb n="1740"/><span>fhuadach uaithi!  Bhí a dhíoltas féin ghá bhaint amach</span>
<lb n="1741"/><span>aige i ndeire na dála …</span></p>
<lb n="1742"/>
<lb n="1743"/><p><span>Bhuaileadh sí amach i n-aon turas le Pól Dubh</span>
<lb n="1744"/><span>fheiceál ag útamáil leis n-a dhall, agus ag bualadh a</span>
<lb n="1745"/><span>chos i n-aghaidh na gcloch sa tslighe.  Chuireadh sí a</span>
<lb n="1746"/><span>díoltas féin i gcomórtas leis an ndíoltas bhain</span>
<lb n="1747"/><span>seisean amach agus bhíodh sí leathshásta.  Acht thiocfadh</span>
<lb n="1748"/><span>rabharta feirge uirri dá mbéad a mac féin i bhfochair</span>
<lb n="1749"/><span>an daill gá threórughadh agus ag éisteacht le n-a</span>
<lb n="1750"/><span>chómhrádh maith.  Acht níor tháinic gníomh mar thoradh ar</span>
<lb n="1751"/><span>an bhfeirg.  Níor tháinic de bhláth ariamh ar an bhfeirg</span>
<lb n="1752"/><span>sin acht briseadh croidhe …</span></p>
<lb n="1753"/>
<lb n="1754"/><p><span>XIII</span></p>
<lb n="1755"/>
<lb n="1756"/><p><span>Agus d'imthigh na bliadhanta ar an dóigh sin go raibh</span>
<lb n="1757"/><span>Antoine Beag ocht mbliadna déag d'aois, go raibh sé</span>
<lb n="1758"/><span>n-a ógánach measardha árd gan mórán toirte ann;</span>
<lb n="1759"/><span>súile lonnracha n-a éadan bhán ar nós dhá liathróid</span>
<lb n="1760"/><span>marmair thumfaidhe i n-uisge; folt catach de mhín-</span>
<lb n="1761"/><span>ghruaig síodamhail ar a cheann, acht nach bhféadfadh a</span>
<lb n="1762"/><span>dhithcheall é cheansughadh ná é chóiriughadh; glór bog</span>
<lb n="1763"/><span>duthrachtach aige — cheapthá agus é ag labhairt leat</span>
<lb n="1764"/><span>nár dhubhairt sé an cainnt chéadna sin ariamh acht</span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1765"/><p><span>leatsa amháin; é beó bíodhgmhail ar a chois agus n-a</span>
<lb n="1766"/><span>iomchur; ógánach nach ngabhfadh thart ar an tsráid</span>
<lb n="1767"/><span>gan daoine bheith ag féachaint air.</span></p>
<lb n="1768"/>
<lb n="1769"/><p><span>Níor athruigh na trí bliadna an sgéal ar an triúr</span>
<lb n="1770"/><span>mórán.  Ní aithneóchthá ar Phól Dubh go raibh an</span>
<lb n="1771"/><span>aimsir ag sleamhnughadh thart; bhí máthair an fhir óig</span>
<lb n="1772"/><span>beagáinín beag níos caithte, beagán níos nimhnighe ná</span>
<lb n="1773"/><span>ariamh.  Acht ní shílfeadh aon duine uirri go raibh</span>
<lb n="1774"/><span>fúithi gníomh mór eile a dhéanamh, leis an bhfear sin a</span>
<lb n="1775"/><span>mhill a saoghal uirri agus a mac a chur ó chéile go</span>
<lb n="1776"/><span>deó na ndeór …</span></p>
<lb n="1777"/>
<lb n="1778"/><p><span>Acht bhí.  Ní fhéadfadh sí an saoghal bhí aici a sheasadh</span>
<lb n="1779"/><span>níos fuide.  Thiubhradh sí Pól Dubh agus a mac le</span>
<lb n="1780"/><span>chéile.  D'innseóchadh sí a sgéal féin d'Antoine i</span>
<lb n="1781"/><span>láthair Póil Duibh.  Chuirfeadh sí a craiceann féin</span>
<lb n="1782"/><span>air.  Nochtóchadh sí dhó i mbriathraibh toghtha gach ar</span>
<lb n="1783"/><span>fhulaing sí ó casadh Pól Dubh léithi an chéad lá.  Ní</span>
<lb n="1784"/><span>cheilfeadh sí aon rud air; chomh mór le chéile is</span>
<lb n="1785"/><span>bhíodar i dtosach; go mb'é an chéad fhear é dá dtug</span>
<lb n="1786"/><span>sí gean; an sórt duine bhí ann an uair sin; an</span>
<lb n="1787"/><span>teanga bhladarach mhealltach bhí n-a cheann; chomh hóg</span>
<lb n="1788"/><span>is bhí sí féin agus chomh neamheólasach ar an saoghal is</span>
<lb n="1789"/><span>bhí sí; an imnidhe bhí uirri; an fonn bhí uirri í féin a</span>
<lb n="1790"/><span>bháthadh nuair thuig sí go raibh an anachain déanta; an</span>
<lb n="1791"/><span>chainnt adubhairt Pól Dubh nuair d'innis sí an sgéal</span>
<lb n="1792"/><span>dhó; an buile bhí uirri; an chaoi shíl sí díoltas bhaint</span>
<lb n="1793"/><span>de Phól; an t-uathbhás bhí uirri nuair a bhain — chuirfeadh</span>
<lb n="1794"/><span>sí síos go glan soiléir orra uile go léir i láthair na</span>
<lb n="1795"/><span>beirte …</span></p>
<lb n="1796"/>
<lb n="1797"/><p><span>Acht an bheirt thabhairt le chéile — n-a teach féin dá</span>
<lb n="1798"/><span>mb'fhéidir é — ní bhéadh sé sin ró-éasgaidh.  Ní raibh Pól</span></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1799"/><p><span>Dubh acht aon uair amháin ann, an uair tháinic sé</span>
<lb n="1800"/><span>ar thóir ruadhóige tosaigh bheidhlín — an dtiubhradh sí</span>
<lb n="1801"/><span>cuireadh dhó theacht?  An dtiocfadh sé dá bhfuigheadh</span>
<lb n="1802"/><span>sé cuireadh féin agus chomh minic castaidhe Antoine</span>
<lb n="1803"/><span>leis ar a mhalairt de chaoi?  Cheap sí go mb'fheárr</span>
<lb n="1804"/><span>fanacht go dtiocfadh sé uaidh féin …</span></p>
<lb n="1805"/>
<lb n="1806"/><p><span>Bhí an sgéal bhí le hinnseacht ceaptha aici.  Thogh sí</span>
<lb n="1807"/><span>gach focal go cúramach.  Chuir sí i ndiaidh chéile go</span>
<lb n="1808"/><span>healadhanta iad.  Labhair sí ós árd iad agus í léithi</span>
<lb n="1809"/><span>féin.  Bhain sí cuid de'n nimh as an gcuid seo de'n</span>
<lb n="1810"/><span>sgéal.  Chuir sí brigh agus fuinneamh i gcuid eile.</span>
<lb n="1811"/><span>An truaighmhéal i n-uachtar annseo sa sgéal.  Breith-</span>
<lb n="1812"/><span>thoraidheacht i gcuid eile.  Agus chleachtuigh sí an</span>
<lb n="1813"/><span>chainnt leis na tréithre seo thabhairt amach n-a</span>
<lb n="1814"/><span>n-iomlán, gur cheap sí nach bhféadfadh aon duine</span>
<lb n="1815"/><span>éisteacht le n-a stáir gan a rádh gurab é Pól Dubh</span>
<lb n="1816"/><span>ba chionntach …</span></p>
<lb n="1817"/>
<lb n="1818"/><p><span>Ní fada an t-achar go bhfuair sí fail ar an sgéal</span>
<lb n="1819"/><span>innseacht.  Deireannach san oidhche cé bhuail isteach</span>
<lb n="1820"/><span>ar an úrlár chuici, agus a sheanbheidhlín faoi n-a</span>
<lb n="1821"/><span>asgail acht Pól Dubh féin.</span></p>
<lb n="1822"/>
<lb n="1823"/><p><span>Agus seo é an fáth bhí aige leis an gcuairt a</span>
<lb n="1824"/><span>thabhairt:</span></p>
<lb n="1825"/>
<lb n="1826"/><p><span>Máirt Cásga bhí ann agus bhí coinne déanta aige</span>
<lb n="1827"/><span>le Antoine leis an oidhche a chaitheamh ag ceóltóireacht</span>
<lb n="1828"/><span>sa Teach Mór.  Bhí gach uile shórt faoi réir aige —</span>
<lb n="1829"/><span>teine mhaith san ngráta, na dallóga troma ar na</span>
<lb n="1830"/><span>fuinneógaibh, an lampa árd ar lasadh le n-a ais</span>
<lb n="1831"/><span>díreach mar bhí an chéad oidhche casadh Antoine leis i</span>
<lb n="1832"/><span>dtosach, na spéacláirí céadna gorma ar a shúilibh …</span></p>
<lb n="1833"/>
<lb n="1834"/><p><span>Acht céard bhí ar an bhfear óg nach raibh sé ag</span></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1835"/><p><span>teacht?  Bhí sé thar a h-ocht a chlog, agus gheall sé</span>
<lb n="1836"/><span>bheith ann ar a seacht.  D'eirigh sé agus thosuigh sé ag</span>
<lb n="1837"/><span>siubhal anonn 's anall go mífhoighdeach.  Ba léir ó'n</span>
<lb n="1838"/><span>gcaoi a raibh an brat-úrláir caithte faoi n-a chosaibh</span>
<lb n="1839"/><span>gur iomdha míle míle uair shiubhal sé an casán céadna</span>
<lb n="1840"/><span>sin.  Uaireannta d'fhanadh sé tamall n-a sheasamh</span>
<lb n="1841"/><span>agus cluas air go gcloisfeadh sé torann cos a charad</span>
<lb n="1842"/><span>óig ar an ngainimh taobh amuigh.  Acht níor chuala sé</span>
<lb n="1843"/><span>an torann sin, agus lean sé dá shiubhlóid ar nós</span>
<lb n="1844"/><span>seanleomhain faoi ghlas.</span></p>
<lb n="1845"/>
<lb n="1846"/><p><span>Bualadh an naoi.  Bhí sé tuirseach ag fanacht leis.</span>
<lb n="1847"/><span>An dtiocfadh sé choidhche?</span></p>
<lb n="1848"/>
<lb n="1849"/><p><span>Rug sé ar an seanbheidhlín go mí-shásta.  Bhain</span>
<lb n="1850"/><span>sgréachghail as.  Beithidheach allta i gcruadhchás bhí</span>
<lb n="1851"/><span>ann, shíltheá.</span></p>
<lb n="1852"/>
<lb n="1853"/><p><span>Annsin leis an bhfuinneamh a chuir sé ann réab sé</span>
<lb n="1854"/><span>an ruadhóg tosaigh …</span></p>
<lb n="1855"/>
<lb n="1856"/><p><span>Bhí sé gan ceól gan cara annsin.  Thug sé seacht</span>
<lb n="1857"/><span>mionn déag, agus gach mionn aca ní b'aistighe ná a</span>
<lb n="1858"/><span>chéile, go ndeacha sé go pluais easgaine Shean-Chrosaigh,</span>
<lb n="1859"/><span>gur dhúisigh sé as a shámhshuan é le teann na mionn,</span>
<lb n="1860"/><span>gur chuir iallach air an lóchrann 'fhagháil agus é</span>
<lb n="1861"/><span>threórughadh go teach an fhir óig …</span></p>
<lb n="1862"/>
<lb n="1863"/><p><span>"An chéad ruadhóg briseadh orm," an focal</span>
<lb n="1864"/><span>adubhairt sé nuair thóg sé an laisde.</span></p>
<lb n="1865"/>
<lb n="1866"/><p><span>Níor chuir bean an tighe aon fháilte roimhe.  Chuimhnigh</span>
<lb n="1867"/><span>sí ar oidhche eile nuair tháinic sé agus an sgéal</span>
<lb n="1868"/><span>céadna aige.  Ó'n oidhche sin amach ní raibh aon</span>
<lb n="1869"/><span>tsuaimneas aici.  An oidhche sin thug sí faoi deara</span>
<lb n="1870"/><span>i dtosach chomh mór is bhíodar le chéile.  An oidhche sin</span>
<lb n="1871"/><span>thuig sí cé'n ceangal do-sgaoilte bhí eatorra — acht</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1872"/><p><span>anocht bhéadh fail aici a sgéal féin a nochtadh ar a</span>
<lb n="1873"/><span>bealach féin i láthair a mic, anocht sgaoileadh sí an</span>
<lb n="1874"/><span>snadhm bhí ag a cheangal le n-a bliadhantaibh …</span></p>
<lb n="1875"/>
<lb n="1876"/><p><span>"Briseadh an ruadhóg tosaigh orm," ars an dall.</span></p>
<lb n="1877"/>
<lb n="1878"/><p><span>An leithsgéal céadna bhí aige anocht is bhí an oidhche</span>
<lb n="1879"/><span>sin.  Acht ní bhfuigheadh sé ruadhóg nuadh ó n-a mac</span>
<lb n="1880"/><span>anocht; ní bhéadh oidhche ceóil aca le chéile mar bhí an</span>
<lb n="1881"/><span>oidhche úd.  Ní bhéadh oidhche ceóil aca arís choidhche …</span></p>
<lb n="1882"/>
<lb n="1883"/><p><span>"Níl Antoine sa mbaile."</span></p>
<lb n="1884"/>
<lb n="1885"/><p><span>Gheit sé.  Nach é d'aithnigh an glór!</span></p>
<lb n="1886"/>
<lb n="1887"/><p><span>"A Mhuirghéid," ar seisean," nach bhfuil sé thar am</span>
<lb n="1888"/><span>agat maitheadh dhom?"</span></p>
<lb n="1889"/>
<lb n="1890"/><p><span>"Ní mhaithfead choidhche ná go deó."</span></p>
<lb n="1891"/>
<lb n="1892"/><p><span>Ní amháin nár mhaith sí dhó acht bhí lúthgháir croidhe</span>
<lb n="1893"/><span>uirri go gcuirfeadh a mac ruaig air as an teach</span>
<lb n="1894"/><span>nuair a thiocfadh sé agus nuair chloisfeadh sé an</span>
<lb n="1895"/><span>sgéal ó n-a béal féin.</span></p>
<lb n="1896"/>
<lb n="1897"/><p><span>Is beag nach raibh sí lághach muinnteardha leis!</span></p>
<lb n="1898"/>
<lb n="1899"/><p><span>"Tá súil agam nach mbéidh Antoine i bhfad," ar</span>
<lb n="1900"/><span>seisean.</span></p>
<lb n="1901"/>
<lb n="1902"/><p><span>Ní cheapfaidhe acht go mba sheanlánamhain ós cionn</span>
<lb n="1903"/><span>na teine iad, agus nárbh eadh freisin ar dhóigh?</span>
<lb n="1904"/><span>Níor labhradh mórán; bhí an iomarca aca le rádh dá</span>
<lb n="1905"/><span>dtosnóchaidís.  Eisean ar thaobh na láimhe clé; ise ar</span>
<lb n="1906"/><span>thaobh na láimhe deise; an bórd eatorra agus an</span>
<lb n="1907"/><span>lampa ar lasadh air; clog beag ar an matal agus</span>
<lb n="1908"/><span>gach aon tic-tic uaidh go míshásta mífhoighdeach cas</span>
<lb n="1909"/><span>cantalach.  Shíltheá go mbíodh Pól Dubh ag féachaint</span>
<lb n="1910"/><span>ar an gclog sin go bhfeicfeadh sé cé'n t-am é — a</span>
<lb n="1911"/><span>cheól míbhinn bhí ghá bhodhradh.  Nuair a d'fhéachfadh sé</span>
<lb n="1912"/><span>ar an gclog ar an nós sin, deireadh sise:</span>
<lb n="1913"/></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1914"/><p><span>Ní bheidh sé i bhfad anois.  Tá sé luath san oidhche</span>
<lb n="1915"/><span>fós.</span></p>
<lb n="1916"/>
<lb n="1917"/><p><span>Acht nach uirri bhí an sgannradh nach bhfanfadh sé!</span>
<lb n="1918"/><span>Nach í bhí faiteach nach dtiocfadh a mac i n-am leis an</span>
<lb n="1919"/><span>sgéal sin bhí ceaptha aici a chlos!  Mara dtiocfadh</span>
<lb n="1920"/><span>ní sgaoilfidhe an snadhm an oidhche sin …</span></p>
<lb n="1921"/>
<lb n="1922"/><p><span>Agus d'fhan an bheirt, an bhean a raibh an ghráin n-a</span>
<lb n="1923"/><span>croidhe, agus an fear dá dtug sí grádh tráth agus</span>
<lb n="1924"/><span>thug grádh dá mac anois, cois teine ar feadh i bhfad</span>
<lb n="1925"/><span>'s i bhfad go dtiocfadh an fear óg thugadar ar an</span>
<lb n="1926"/><span>saoghal ocht mbliadna déag ó shoin abhaile chuca …</span></p>
<lb n="1927"/>
<lb n="1928"/><p><span>XIV</span></p>
<lb n="1929"/>
<lb n="1930"/><p><span>Nuair d'fhág Antoine an teach i dtús na hoidhche</span>
<lb n="1931"/><span>bhí faoi dhul díreach go dtí an Teach Mór.  Acht nuair</span>
<lb n="1932"/><span>shroich sé an baile beag atá idir an dá áit bhí a lán</span>
<lb n="1933"/><span>de fhearaibh óga na tuatha bailighthe ann.  Bhíodar</span>
<lb n="1934"/><span>corruighthe go mór.  Bhí sgéal mór éigin aca.  Rith</span>
<lb n="1935"/><span>fear óg díbh amach chuige.  Bhí fiadhántas n-a shúil</span>
<lb n="1936"/><span>agus filidheacht ar a theangain.</span></p>
<lb n="1937"/>
<lb n="1938"/><p><span>"Iodhbairt fola!" ar seisean, "íodhbairt fola ar</span>
<lb n="1939"/><span>son na béithe nach gcaillfear choidhche!"</span></p>
<lb n="1940"/>
<lb n="1941"/><p><span>Níor thuig Antoine i gceart é.  Ghluais leis go</span>
<lb n="1942"/><span>Mullach an Áird, áit a raibh cuid mhaith daoine</span>
<lb n="1943"/><span>bailighthe.  B'iongantach an radharc bhí le feiceál</span>
<lb n="1944"/><span>annsin.  Maigh Life shíos faoi.  An abhainn ar nós</span>
<lb n="1945"/><span>péiste móire airgeada ag gluaiseacht léithi faoi</span>
<lb n="1946"/><span>choilltibh tiughtha agus thar bántaibh agus curaighibh</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1947"/><p><span>míne.  Sluagh mór ar an Mullach.  Sgéal mór ag</span>
<lb n="1948"/><span>gach éinne agus gan aon bheirt ar aon sgéal.</span></p>
<lb n="1949"/>
<lb n="1950"/><p><span>Bhíodar uile go léir ag féachaint i dtreó Bhaile</span>
<lb n="1951"/><span>Átha Cliath.</span></p>
<lb n="1952"/>
<lb n="1953"/><p><span>Cluineadh pléasgadh mór.</span></p>
<lb n="1954"/>
<lb n="1955"/><p><span>Rug fear árd ar láimh ar Antoine.  Bhí creathadh</span>
<lb n="1956"/><span>n-a ghlór.</span></p>
<lb n="1957"/>
<lb n="1958"/><p><span>"An seanchath ghá thabhairt arís!" ar seisean,</span>
<lb n="1959"/><span>"an seanchath nach stopfaidh go mbéidh Éire ag</span>
<lb n="1960"/><span>Éireannaighibh."</span></p>
<lb n="1961"/>
<lb n="1962"/><p><span>Níor labhair Antoine.  Bhí sé n-a sheasamh leis féin</span>
<lb n="1963"/><span>amach ó'n sluagh ag éisteacht le pléasgadh na ngunnaí</span>
<lb n="1964"/><span>móra.</span></p>
<lb n="1965"/>
<lb n="1966"/><p><span>Tógadh a chroidhe.  Músgluigheadh a mhisneach.  Tháinic</span>
<lb n="1967"/><span>cineál meisge air …</span></p>
<lb n="1968"/>
<lb n="1969"/><p><span>Níor fhéad sé aghaidh thabhairt ar an Teach Mór.</span>
<lb n="1970"/><span>A-bhaile chuaidh sé agus a chroidhe agus a anam</span>
<lb n="1971"/><span>corruighthe ar nós nár corruigheadh le ceól ariamh iad.</span></p>
<lb n="1972"/>
<lb n="1973"/><p><span>Meisge na náisiúntacht' bhí air, nuair bhuail sé</span>
<lb n="1974"/><span>isteach n-a theach féin.</span></p>
<lb n="1975"/>
<lb n="1976"/><p><span>D'fhéach sé ar a mháthair.  D'fhéach sé ar Phól Dubh.</span></p>
<lb n="1977"/>
<lb n="1978"/><p><span>"Is fada gur tháinic tú," arsa Pól go casaoideach,</span>
<lb n="1979"/><span>"tá mé annseo le dhá uair a chluig ag fanacht leat."</span></p>
<lb n="1980"/>
<lb n="1981"/><p><span>Tháinic gráin i gcroidhe an fhir óig do'n dall.  De</span>
<lb n="1982"/><span>bhunadh Gall b'eadh é, agus nach raibh a chinneadh siúd ag</span>
<lb n="1983"/><span>troid i n-aghaidh a chinnidh féin le n-a ciantaibh?  Nár</span>
<lb n="1984"/><span>thasbáin an dall féin dhó claidheamh bhí ag a sheanathair</span>
<lb n="1985"/><span>lé'r bhain sé an ceann de thaoiseach sa mbliadhain</span>
<lb n="1986"/><span>1798?  Cé'n fáth go raibh sé féin mór le n-a leithéid</span>
<lb n="1987"/><span>de dhuine ariamh?  Ar ndóigh níor bhféidir grádh tíre</span>
<lb n="1988"/><span>agus grádh ceóil a chur i gcomórtas le chéile?</span>
<lb n="1989"/></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1990"/><p><span>"Tabhair ruadhóg tosaigh dhom," ars an dall, "agus</span>
<lb n="1991"/><span>beidh greas againn le chéile ar an dá bheidhlín."</span></p>
<lb n="1992"/>
<lb n="1993"/><p><span>"Ní bheidh"</span></p>
<lb n="1994"/>
<lb n="1995"/><p><span>Dubhairt sé an focal chomh borbh dána sin gur gheit</span>
<lb n="1996"/><span>an dall.  Scannruigh an mháthair chomh corruighthe is bhí</span>
<lb n="1997"/><span>a mac.</span></p>
<lb n="1998"/>
<lb n="1999"/><p><span>"Ní bheidh aon cheól againn le chéile feasta," arsa</span>
<lb n="2000"/><span>Antoine, "ní bheidh aon bhaint againn le chéile feasta.</span>
<lb n="2001"/><span>Imthigh abhaile agus ná feictear annseo arís choidhche</span>
<lb n="2002"/><span>thú!"</span></p>
<lb n="2003"/>
<lb n="2004"/><p><span>Shíl an dall i dtosach gur ar buile bhí an fear óg.</span>
<lb n="2005"/><span>É dhíbirt as an teach!  A rádh nach mbeadh aon cheól</span>
<lb n="2006"/><span>aca le chéile feasta!  Thuig se gan mórán moille</span>
<lb n="2007"/><span>gur i ndá ríribh bhí sé.</span></p>
<lb n="2008"/>
<lb n="2009"/><p><span>"Imthigh!" arsa Antoine.</span></p>
<lb n="2010"/>
<lb n="2011"/><p><span>Rug an dall ar a hata, ar a mhaide treóir agus</span>
<lb n="2012"/><span>ar a bheidhlín, agus amach leis faoi spéirthibh neimhe</span>
<lb n="2013"/><span>agus gan fios aige cé'n fáth gur díbrigheadh é …</span></p>
<lb n="2014"/>
<lb n="2015"/><p><span>"Ar chuala tú an sgéal, an sgéal mór?" arsa a</span>
<lb n="2016"/><span>mháthair i gcogar fhaiteach.  A sgéal féin ár ndóigh bhí</span>
<lb n="2017"/><span>i gceist aici.</span></p>
<lb n="2018"/>
<lb n="2019"/><p><span>"Chualas agus táim ag imtheacht …"</span></p>
<lb n="2020"/>
<lb n="2021"/><p><span>"Ag imtheacht!  Ag imtheacht, a Antoine!" agus</span>
<lb n="2022"/><span>bhí sgannradh n-a glór, "ár ndóigh níl tú ag imtheacht</span>
<lb n="2023"/><span>uaim mar gheall air sin, bhfuil anois?" agus shíl sí a</span>
<lb n="2024"/><span>dhá láimh a chaitheamh timcheall ar mhuineál a mic.  Nach</span>
<lb n="2025"/><span>uirri bhí an mí-ádh nár innis an sgéal dó sul ar chuala</span>
<lb n="2026"/><span>sé ó dhuine eile é!</span></p>
<lb n="2027"/>
<lb n="2028"/><p><span>"Tá mé ag imtheacht anois, a mháthair."</span>
<lb n="2029"/></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="2030"/><p><span>Thug sé póg dhi go díl.  Thosuigh sise ag caoineadh.</span></p>
<lb n="2031"/>
<lb n="2032"/><p><span>"A Antoine! a Antoine!  Ná himthigh uaim! ná</span>
<lb n="2033"/><span>himthigh ó do mháthair aonraic!"</span></p>
<lb n="2034"/>
<lb n="2035"/><p><span>Acht d'éaluigh sé uaithi agus gan fios sgéil mhóir a</span>
<lb n="2036"/><span>mháthar aige, d'imthigh sé leis ar eagla go laghdóchaidhe</span>
<lb n="2037"/><span>a mhisneach, go dtiocfadh lagadh ar a anam …</span></p>
<lb n="2038"/>
<lb n="2039"/><p><span>Thug sé aghaidh ar Bhaile Átha Cliath agus na Flaithis</span>
<lb n="2040"/><span>n-a chroidhe …</span>
<lb n="2041"/></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="2042"/><p><span>AN DARA BUAIDH</span></p>
<lb n="2043"/>
<lb n="2044"/><p><span>.i.</span></p>
<lb n="2045"/>
<lb n="2046"/><p><span>DÍOGHALTAS</span>
<lb n="2047"/></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="2048"/><p><span>DÍOGHALTAS</span></p>
<lb n="2049"/>
<lb n="2050"/><p><span>An seancheóltóir, Pól Dubh, ag cainnt:—</span></p>
<lb n="2051"/>
<lb n="2052"/><p><span>Maith dhom, a Mhuirghéid; maithimís dá chéile ó tá</span>
<lb n="2053"/><span>ár mac Antoine Beag an Cheóil ar lár …</span></p>
<lb n="2054"/>
<lb n="2055"/><p><span>Chuireas fios ort, a Mhuirghéid, nuair a chualas an</span>
<lb n="2056"/><span>sgéal mór sin, acht níor tháinic tú.  Ní móide go</span>
<lb n="2057"/><span>bhfuair tú an teachtaireacht ariamh: bhí tú as baile</span>
<lb n="2058"/><span>chualas ó shoin — má cuirtear ceist ort cá raibh tú nó</span>
<lb n="2059"/><span>cé'n gnótha bhí agat ann ní call duit freagra a</span>
<lb n="2060"/><span>thabhairt — acht sílim go bhfuil fhios agam féin é.</span>
<lb n="2061"/><span>Molaim thú má's fíor mo bharamhail …</span></p>
<lb n="2062"/>
<lb n="2063"/><p><span>Chuir Antoine masladh orm an oidhche dheireadh</span>
<lb n="2064"/><span>leagas súil air; ní fios dam anois cé'n fáth gur</span>
<lb n="2065"/><span>chuir sé as an teach mé, agus chomh mór is bhíomar le</span>
<lb n="2066"/><span>chéile.  Mearbhall intinne éigin tháinic air cheapas;</span>
<lb n="2067"/><span>ní bhéadh sé ró-fhada go dtiochfadh sé chugam agus</span>
<lb n="2068"/><span>mhaithfinn dhó.  Bhéadh greas againn ar an seanbheidhlín.</span>
<lb n="2069"/><span>agus ní chuimhneóchadh ceachtar againn ar an mire</span>
<lb n="2070"/><span>tháinic air an oidhche sin.  Acht d'imthigh lá, agus</span>
<lb n="2071"/><span>d'imthigh dhá lá, agus d'imthigh trí lá, agus níor tháinic</span>
<lb n="2072"/><span>sé.  Ní raibh a thásg ná a thuairisg le fághail thall ná</span>
<lb n="2073"/><span>i bhfus.  D'eirigh mé an-uaigneach gan é.  Níor fhan</span>
<lb n="2074"/><span>croidhe ná misneach agam.  Gach uile choisméag dá</span>
<lb n="2075"/><span>gcloisfinn, b'é Antoine bhí ann cheapainn; cé'n chaoi</span>
<lb n="2076"/><span>a bhféadfadh sé fanacht uaim agus an gean bhí againn</span>
<lb n="2077"/><span>dá chéile?  Ar innis sé dhuit ariamh cé'n chaoi ar</span></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2078"/><p><span>sheól Dia isteach chugam é an chéad uair?  ar nochtuigh</span>
<lb n="2079"/><span>sé dhuit ariamh cé'n grádh bhí aige orm?  Snadhm na</span>
<lb n="2080"/><span>seacht snadhm bhí eadrainn … dá mbéadh a fhios</span>
<lb n="2081"/><span>agam gur faoi'n gcré bhí tú ar feadh an achair,</span>
<lb n="2082"/><span>a Antoine Bhig an Cheóil!</span></p>
<lb n="2083"/>
<lb n="2084"/><p><span>Trí seachtmhainí chuireas tharm faoi chéasadh agus</span>
<lb n="2085"/><span>faoi chrádh gan an teach fhágail go dtáinic an fear</span>
<lb n="2086"/><span>aimsire isteach sa seómra chugam maidin.</span></p>
<lb n="2087"/>
<lb n="2088"/><p><span>Chualas ag imtheacht thart é agus leisg air imtheacht.</span>
<lb n="2089"/><span>Bhí súil agam go nglanfadh sé leis, agus go bhfágfadh</span>
<lb n="2090"/><span>sé liom féin mé le mo smaointe duaibhseacha a</span>
<lb n="2091"/><span>dhéanamh.  Acht ní raibh baoghal air.  Shíl sé cainnt a</span>
<lb n="2092"/><span>chur orm cúpla uair acht chuireas cosg leis.</span></p>
<lb n="2093"/>
<lb n="2094"/><p><span>"A mhaighistir," ar seisean.</span></p>
<lb n="2095"/>
<lb n="2096"/><p><span>Ní bhfuair sé freagra uaim.</span></p>
<lb n="2097"/>
<lb n="2098"/><p><span>"An fear óg sin bhíodh ag teacht ar cuairt</span>
<lb n="2099"/><span>annseo …"</span></p>
<lb n="2100"/>
<lb n="2101"/><p><span>Gheit mé.</span></p>
<lb n="2102"/>
<lb n="2103"/><p><span>"Seól isteach annseo go beó é, a amadáin," arsa</span>
<lb n="2104"/><span>mise, agus d'eirigh mo chroidhe go raibh sé tagtha faoi</span>
<lb n="2105"/><span>dheireadh.  Nach maith a bhí fhios agam nach bhféadfadh</span>
<lb n="2106"/><span>sé fanacht uaim!</span></p>
<lb n="2107"/>
<lb n="2108"/><p><span>Acht níor chorruigh an fear aimsire.  Mhothuigheas</span>
<lb n="2109"/><span>é 'mo aice agus fonn cainnte air.  Dá mbéadh</span>
<lb n="2110"/><span>radharch na súl agam, d'fheicfinn an truaigh bhí aige</span>
<lb n="2111"/><span>dhom n-a sheanéadan rocach.</span></p>
<lb n="2112"/>
<lb n="2113"/><p><span>"Déan deifir agus seól isteach é," arsa mise go</span>
<lb n="2114"/><span>borb, "deifir!"</span></p>
<lb n="2115"/>
<lb n="2116"/><p><span>"Acht níl sé ann, a mhaighistir —"</span></p>
<lb n="2117"/>
<lb n="2118"/><p><span>"Cé'n chainnt sin ort mar sin?  Imthigh!"</span></p>
<lb n="2119"/>
<lb n="2120"/><p><span>"Acht tá sgéala agam faoi —"</span>
<lb n="2121"/></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2122"/><p><span>Bhí fhios agam air nárbh é an deágh-sgéal bhí aige.</span>
<lb n="2123"/><span>Thosuigheas ag cur caoi ar an teinidh, ionnós nach</span>
<lb n="2124"/><span>bhfeicfeadh an fear aimsire a chorruighthe is bhí mé.</span></p>
<lb n="2125"/>
<lb n="2126"/><p><span>"Céard a chuala tú?" arsa mise, agus ní shílim go</span>
<lb n="2127"/><span>mbéadh fhios ag aon duine dá thuigsionaighe é an</span>
<lb n="2128"/><span>imnidhe bhí orm.</span></p>
<lb n="2129"/>
<lb n="2130"/><p><span>"Ar dheis Dé go rabh sé," ars an fear aimsire go</span>
<lb n="2131"/><span>diadhanta agus truaigh aige dhom.  Bhí fhios aige chomh</span>
<lb n="2132"/><span>mór is bhíomar le chéile — dá mbéadh fhios aige go</span>
<lb n="2133"/><span>mb'é mo mhac féin é!</span></p>
<lb n="2134"/>
<lb n="2135"/><p><span>D'eirigheas 'mo sheasamh.  Níor fhéad mé ceist chur</span>
<lb n="2136"/><span>air.</span></p>
<lb n="2137"/>
<lb n="2138"/><p><span>"Tá sé faoi'n bhfód le deich lá," ar seisean;</span>
<lb n="2139"/><span>tháinic tocht air — "má's fód atá ós a chionn, agus ní</span>
<lb n="2140"/><span>shílim gurb eadh acht gainimh agus aol …"</span></p>
<lb n="2141"/>
<lb n="2142"/><p><span>Ní cheapthá ormsa go raibh spéis ar bith agam n-a</span>
<lb n="2143"/><span>chuid cainnte: lean sé dhá sgéal —</span></p>
<lb n="2144"/>
<lb n="2145"/><p><span>"Marbhuigheadh deich lá ó shoin é i mBaile Átha</span>
<lb n="2146"/><span>Cliath … seanpháipéar fuaireas ar maidin agus bhí</span>
<lb n="2147"/><span>a ainm ann … lucht an airm a mharbhuigh é …</span>
<lb n="2148"/><span>dá mbéadh fhios agatsa é, a mhaighistir, b'fhéidir go</span>
<lb n="2149"/><span>bhféadfá cosg a chur leó: bhí tú féin san arm uair,</span>
<lb n="2150"/><span>nach raibh?"</span></p>
<lb n="2151"/>
<lb n="2152"/><p><span>Níor leigeas orm go raibh mé ag éisteacht leis ar</span>
<lb n="2153"/><span>chor ar bith.  Go deimhin, an uair sin, is ar éigin a</span>
<lb n="2154"/><span>thuigeas céard bhí ghá rádh aige agus an tocht tháinic</span>
<lb n="2155"/><span>orm.  Bhí bárr na fuinneóige fosgailte agam.  Bhí</span>
<lb n="2156"/><span>cumhracht túis an tsamhraidh ag eirghe aníos as an ithir.</span>
<lb n="2157"/><span>Fuiseóg ag gabhail ceóil go croidheamhail i n-áirde</span>
<lb n="2158"/><span>sna spéirthibh … ní chloisfeadh Antoine Beag an</span>
<lb n="2159"/><span>ceól sin arís choidhche … tháinic fonn orm a dhul</span></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2160"/><p><span>go dtí do theach, a Mhuirghéid, agus comhbhrón a</span>
<lb n="2161"/><span>dhéanamh leat …</span></p>
<lb n="2162"/>
<lb n="2163"/><p><span>Bhí Sean-Chrosach, an fear aimsire, ag cur dhe.</span>
<lb n="2164"/><span>Leis an bhfuiseóig bhíos féin ag éisteacht; shíltheá sin</span>
<lb n="2165"/><span>ar chaoi ar bith.</span></p>
<lb n="2166"/>
<lb n="2167"/><p><span>"Bhí clampar éigin i mBl'ath' Cliath?" arsa mise.</span></p>
<lb n="2168"/>
<lb n="2169"/><p><span>"Bhí — cogadh mór.  Losgadh …"</span></p>
<lb n="2170"/>
<lb n="2171"/><p><span>"Cogadh mór?"</span></p>
<lb n="2172"/>
<lb n="2173"/><p><span>"Seadh mh'anam.  Bhí cunntas faoi san bpáipéar."</span></p>
<lb n="2174"/>
<lb n="2175"/><p><span>"Cuir diallaid ar an gcapall agus fáigh na</span>
<lb n="2176"/><span>páipéir uilig dhom.  Iad sin chuir an troid ar bun,</span>
<lb n="2177"/><span>thuill siad a bhfuair siad.  Déan deifir."</span></p>
<lb n="2178"/>
<lb n="2179"/><p><span>Bhí fhios agam go raibh an fear aimsire ag féachaint</span>
<lb n="2180"/><span>orm, gur cheap sé go raibh mé gan croidhe, go mba</span>
<lb n="2181"/><span>chuma liom céard d'eirigh do'n charaid óg bhíodh ar</span>
<lb n="2182"/><span>cuairt agam.  Acht ní amhlaidh bhí.  D'eirigh sean-</span>
<lb n="2183"/><span>mhisneach na hóige ionnam.  Geineadh diabhal ionnam.</span>
<lb n="2184"/><span>Thosuigh sé dhom' ghríosadh.  An mac sin dá dtugas</span>
<lb n="2185"/><span>gean mo chroidhe dúnmharbhuigheadh é.  An fear bhí</span>
<lb n="2186"/><span>ionnam?  An raibh sé de mhisneach agam díoghaltas</span>
<lb n="2187"/><span>a bhaint amach?</span></p>
<lb n="2188"/>
<lb n="2189"/><p><span>An diabhal bhí istigh 'mo chroidhe níor tháinic comhnaidhe</span>
<lb n="2190"/><span>air acht é ag tafaint orm, ag caitheamh tarcuisne</span>
<lb n="2191"/><span>orm nach raibh ionnam acht seancharnán feóla ó</span>
<lb n="2192"/><span>chailleas radharc na súl.  Músgluigheadh an fonn</span>
<lb n="2193"/><span>chun díoghaltais.  Dá mbéadh an fear bhí cionntach san</span>
<lb n="2194"/><span>dúnmharbhadh agam stracfainn an fheóil dá chnámhaibh</span>
<lb n="2195"/><span>mara mbéadh aon chaoi eile le n-a chur dá threóir.</span>
<lb n="2196"/><span>Acht níor mhór dhom bheith ar m'aire.  Ní dhéanfadh sé</span>
<lb n="2197"/><span>cúis dá gceapfaidhe go raibh mé nimhneach.  Bhí</span>
<lb n="2198"/><span>lúthgháir orm nach raibh fhios ag neach acht thú féin, a</span></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2199"/><p><span>Mhuirghéid, cé'n gaol bhí agam le Antoine Beag.</span>
<lb n="2200"/><span>Chuireas teachtaireacht chugad.  Shíleas go bhféadfadh</span>
<lb n="2201"/><span>an bheirt againn slighe éigin a cheapadh le díoghaltas</span>
<lb n="2202"/><span>a bhaint amach …</span></p>
<lb n="2203"/>
<lb n="2204"/><p><span>Acht cé bhí cionntach?  Cé thuill an bás uaim?</span>
<lb n="2205"/><span>Rí Shasana?  A Phríomh-reachtaire?  A Fhear-ionaid?</span>
<lb n="2206"/><span>Fear an airm?  Acht is beag is féidir le fear a</span>
<lb n="2207"/><span>dhéanamh ghan amharc na súl.  Mo thruaigh agus mo</span>
<lb n="2208"/><span>sheacht gcéad truaigh go bhfuilim 'mo dhall indiu, a</span>
<lb n="2209"/><span>Antoine Bhig an Cheóil …</span></p>
<lb n="2210"/>
<lb n="2211"/><p><span>Tháinic Sean-Chrosach ar ais.  Beart mór páipéirí</span>
<lb n="2212"/><span>aige.  Thosuigh sé ghá léigheadh dhom, acht níor leig</span>
<lb n="2213"/><span>mise orm go raibh mórán spéise agam ionnta.  Le</span>
<lb n="2214"/><span>dallóg a chur air, thosuigheas ag moladh lucht an airm,</span>
<lb n="2215"/><span>agus náire shaoghalta orm go raibh baint agam leó</span>
<lb n="2216"/><span>tráth dom' shaoghal.</span></p>
<lb n="2217"/>
<lb n="2218"/><p><span>Luadh sé ainm fir.</span></p>
<lb n="2219"/>
<lb n="2220"/><p><span>"Cé'n t-ainm adubhairt tú?" arsa mise.</span></p>
<lb n="2221"/>
<lb n="2222"/><p><span>Dubhairt sé i n-ath-uair é.</span></p>
<lb n="2223"/>
<lb n="2224"/><p><span>"Sin é atá n-a fhear-cinn ar an arm faoi láthair,"</span>
<lb n="2225"/><span>ar seisean.</span></p>
<lb n="2226"/>
<lb n="2227"/><p><span>"Tá mé tuirseach díbh uilig," adeirimse.  "Sgrios</span>
<lb n="2228"/><span>agus ná feictear annseo arís indiu thú," agus shíltheá</span>
<lb n="2229"/><span>orm go raibh leisg an tsaoghail orm.</span></p>
<lb n="2230"/>
<lb n="2231"/><p><span>Acht ní raibh.  Bhí seanaithne agam ar an bhfear a</span>
<lb n="2232"/><span>luadhadh.  Bhí sé n-a oifigeach óg 'n-aon chipe liomsa</span>
<lb n="2233"/><span>tráth a raibh mé féin san arm fadó.  Bhíos cineál</span>
<lb n="2234"/><span>mór leis.  Sé bhí cionntach san dúnmharbhadh …</span></p>
<lb n="2235"/>
<lb n="2236"/><p><span>Chuir mé litir ag triall air.  Chuir mé fáilte roimhe</span>
<lb n="2237"/><span>go hÉirinn.  Mholas é gur chuir sé an tEirghe-Amach</span>
<lb n="2238"/><span>faoi chois …</span>
<lb n="2239"/></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2240"/><p><span>"Nuair a chualas gur tú cuireadh chugainn," arsa</span>
<lb n="2241"/><span>mise sa litir, "bhíos ríméadach mar bhí fhios agam nach</span>
<lb n="2242"/><span>ngéillfeá de bhoige, ná de sheafóid, acht go gcoimh-</span>
<lb n="2243"/><span>líonfá do dhualgas cruaidh.  An bás bhí tuillte ag an</span>
<lb n="2244"/><span>dream sin i mBaile Átha Cliath fuair siad é.  Má</span>
<lb n="2245"/><span>bhíonn lá saoire ar bith agat, b'fhéidir go dtiubhrthá</span>
<lb n="2246"/><span>cuairt orm annseo.  Tá iasgaireacht thar bárr ann,</span>
<lb n="2247"/><span>agus beidh cainnt againn faoi'n tseanaimsir aoibhinn</span>
<lb n="2248"/><span>bhí againn le chéile fadó san Aifric Theas."</span></p>
<lb n="2249"/>
<lb n="2250"/><p><span>Nuair bhí an litir sgríobhtha agam, agus is mór an</span>
<lb n="2251"/><span>strómh chuir sé orm a sgríobhadh, acht tig le dall féin</span>
<lb n="2252"/><span>sgríobhnóireacht a dhéanamh acht an gléas feileamhnach</span>
<lb n="2253"/><span>bheith aige chuige, nuair bhí an litir curtha chun bealaigh</span>
<lb n="2254"/><span>agam baineadh meadhchan mór de mo chroidhe.  Bhíos</span>
<lb n="2255"/><span>cinnte go dtiocfadh sé dá bhféadfadh sé é ar chor ar</span>
<lb n="2256"/><span>bith.  Agus annsin …</span></p>
<lb n="2257"/>
<lb n="2258"/><p><span>Ní fios dom cé'n chaoi ar chaitheas an dá lá bhí</span>
<lb n="2259"/><span>chugam.  Bhí tráth an díoghaltais ag druideadh liom</span>
<lb n="2260"/><span>agus tá fhios agadsa, a Mhuirghéid, cé'n blas atá ar</span>
<lb n="2261"/><span>an díoghaltas.  Aimsir an earraigh bhí ann, óige na</span>
<lb n="2262"/><span>bliadna, cumhracht bláth agus ithir san aér thart orm,</span>
<lb n="2263"/><span>agus mo chroidhe féin chomh héadtrom is bhí sul ar</span>
<lb n="2264"/><span>bualadh dall mé.  Nach mbéadh an namhaid, an fear</span>
<lb n="2265"/><span>bhain mo mhac dhíom, ar mo chomhairle gan aon achar?</span></p>
<lb n="2266"/>
<lb n="2267"/><p><span>Bhuaileas amach.  Nach agam atá an chuimhne ar an</span>
<lb n="2268"/><span>oidhche sin!  D'fhan mé tamall sa gcoill bhig giumhaise</span>
<lb n="2269"/><span>atá le hais na haibhne.  Aimsir gaoithe anoir is</span>
<lb n="2270"/><span>gnáthach ceól aoibhinn bheith sa gcoill sin.  Bhí an ceól</span>
<lb n="2271"/><span>ann, cinnte go leór — na mílte deamhan díomhaoin</span>
<lb n="2272"/><span>ag caitheamh saoire shíltheá.  Cuireadh aiteas orm.</span>
<lb n="2273"/><span>Cuireadh aoibhneas orm.  Níor baineadh a leithéid de</span></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2274"/><p><span>cheól as aon ghléas dar cheap fear ariamh.  Rinneas</span>
<lb n="2275"/><span>dearmad ar an bhfear cinn airm agus ar na coiribh</span>
<lb n="2276"/><span>bhí déanta aige.  Ní raibh sa saoghal acht mé féin</span>
<lb n="2277"/><span>agus an ceól diabhalta sin — agus Antoine Beag.</span>
<lb n="2278"/><span>Samhluigheadh dom go raibh seisean ann, go raibh sé le</span>
<lb n="2279"/><span>mo thaobh ann ag éisteacht leis an gceól uathbhásach.</span>
<lb n="2280"/><span>… Labhras leis.  Sgreadas air.  Shín mé mo lámh</span>
<lb n="2281"/><span>amach uaim le breith air, acht ní raibh sé ann.  Nach</span>
<lb n="2282"/><span>éasgaidh do dhuine éalughadh ó dhuine eile san oidhche?</span>
<lb n="2283"/><span>Agus nach bhfuil sé n-a oidhche i gcomhnaidhe agamsa?</span></p>
<lb n="2284"/>
<lb n="2285"/><p><span>Acht thuigeas go soiléir annsin céard bhí déanta.</span>
<lb n="2286"/><span>Seadh, agus thuigeas freisin céard bhí le déanamh …</span></p>
<lb n="2287"/>
<lb n="2288"/><p><span>Acht cé'n chaoi?  Bhíos 'mo dhall agus níl sé</span>
<lb n="2289"/><span>éasgaidh ag dall gníomh de'n tsórt bhí ceaptha</span>
<lb n="2290"/><span>agamsa a dhéanamh gan cabhair.  Shíleas cuairt a</span>
<lb n="2291"/><span>thabhairt ortsa, a Mhuirghéid.  ó mhill tú na súile orm</span>
<lb n="2292"/><span>an oidhche uathbhásach úd, nach dtiubhrthá iasacht do dhá</span>
<lb n="2293"/><span>shúil féin dhom feadh cúpla lá?  Bhí olc agus gráin</span>
<lb n="2294"/><span>agat orm; ní raibh aon nidh ar an saoghal nach</span>
<lb n="2295"/><span>ndéanfá le masladh thabhairt dom, acht bhíos lán-</span>
<lb n="2296"/><span>chinnte go gcuirfeá an fuath ar cáirde nuair chloistheá</span>
<lb n="2297"/><span>cé'n gnó bhí agam díot.</span></p>
<lb n="2298"/>
<lb n="2299"/><p><span>Tá eólas maith ar an stáir agam.  Thosuigheas ag</span>
<lb n="2300"/><span>machtnamh ar ain-bhás na dtíoránach ba mhó cliú dá</span>
<lb n="2301"/><span>raibh ann ó thús.  An bhféadfainn aon bhás aca imirt</span>
<lb n="2302"/><span>ar an t-é seo bhain Antoine dhínn?</span></p>
<lb n="2303"/>
<lb n="2304"/><p><span>Nimh?  D'fhéadfadh dall nimh a chur i gcupán chomh</span>
<lb n="2305"/><span>maith le duine, acht níor thaithnigh sé liom.  Piléar?</span>
<lb n="2306"/><span>B'fheárr liom sin go mór, acht nuair nach raibh amharc</span>
<lb n="2307"/><span>na súl agam cé'n chaoi d'amhsóchainn é?  Ní raibh sé</span>
<lb n="2308"/><span>an-réidh ar chor ar bith …</span>
<lb n="2309"/></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2310"/><p><span>Chuaidh mé go dtí do theach.  Rugas ar an laisde.</span>
<lb n="2311"/><span>Tá déanamh aisteach neamhchoitchiannta ar an laisde</span>
<lb n="2312"/><span>céadna mar is eól duit féin.  Na méara na súile is</span>
<lb n="2313"/><span>géire bhíos ag dall.  Chuir an laisde sin rud éigin</span>
<lb n="2314"/><span>i gcuimhne dhom.  Ní raibh fhios agam cé'n rud é.</span>
<lb n="2315"/><span>D'fhan mé annsin sgathamh deas ag an doras, leis an</span>
<lb n="2316"/><span>seanchuimhne a aithbheodhchaint.  Ní raibh lúb ná casadh,</span>
<lb n="2317"/><span>alp ná cnap air nár chuimil mé na méara dhe fiche</span>
<lb n="2318"/><span>uair, agus eachtraí mo shaoghail ag gluaiseacht ós</span>
<lb n="2319"/><span>comhair mo shúl gan beódhacht ar nós tonnta na mara.</span></p>
<lb n="2320"/>
<lb n="2321"/><p><span>Chonnaiceas, seadh gidh dall mé, chonnaiceas bothán</span>
<lb n="2322"/><span>beag i lár machaire san Aifric Theas.  Lá buidhe</span>
<lb n="2323"/><span>brothallach bhí ann, agus bhí an bheirt fhear ar an</span>
<lb n="2324"/><span>bhfosgadh ón ngréin — fear aca gonta agus an fear</span>
<lb n="2325"/><span>eile ag cuidiughadh leis.  Agus nach é bhí buidheach do'n</span>
<lb n="2326"/><span>fhear leónta?  Ní raibh aon rud aige nach dtiubhradh</span>
<lb n="2327"/><span>sé do'n té thárrtháil é.  Ba mise an fear gonta;</span>
<lb n="2328"/><span>an fear eile bhí ag cuidiughadh liom, b'é siúd an fear</span>
<lb n="2329"/><span>bhí ós cionn an airm anois …</span></p>
<lb n="2330"/>
<lb n="2331"/><p><span>Gheit mo chroidhe.  Bhí agam.  Chuir do laisde-se</span>
<lb n="2332"/><span>i gcuimhne dhom an aisge d'iarras air.  Ní ghlacfainn</span>
<lb n="2333"/><span>aon rud uaidh acht seanphiostal bhí aige, seanphiostal</span>
<lb n="2334"/><span>rinneadh san Eadáil céad bliadhain ó shoin.  D'fhéad-</span>
<lb n="2335"/><span>faidh an gníomh a dhéanamh leis.  Ní dhéanfadh aon rud</span>
<lb n="2336"/><span>eile cúis.  Ní bhéadh aimhreas ar bith air nuair a</span>
<lb n="2337"/><span>thasbáinfinn dhó é.  Ní chuirfeadh an seanghléas troda</span>
<lb n="2338"/><span>sin faitchíos ar éinne.  Agus ní cheapfaidhe acht gur</span>
<lb n="2339"/><span>timpíst bhí ann …</span></p>
<lb n="2340"/>
<lb n="2341"/><p><span>Ní dheacha mé isteach chugad an oidhche sin.  Ghluais</span>
<lb n="2342"/><span>liom abhaile.  Ní raibh aon cheól le clos agam sa</span>
<lb n="2343"/><span>gcoill giumhaise atá le hais na haibhne.  Ní raibh</span></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2344"/><p><span>ceól ar an saoghal chomh haoibhinn le ceól an</span>
<lb n="2345"/><span>díoghaltais bhí istigh 'mo chroidhe féin …</span></p>
<lb n="2346"/>
<lb n="2347"/><p><span>Bhí sé n-a lá nuair a shroicheas mo theach.  Acht nach</span>
<lb n="2348"/><span>cuma lá thar oidhche ag dall de mo shórt?  An</span>
<lb n="2349"/><span>cuartughadh a rinneas go bhfuaireas an seanghléas</span>
<lb n="2350"/><span>troda!  Bhí fhios agam go raibh sé agam i n-áit éigin</span>
<lb n="2351"/><span>sa teach, acht cé'n ait?  Ní fhéadfainn cabhair iarraidh.</span>
<lb n="2352"/><span>Níor eirigh liom é fhághail thall ná i bhfus.  Dá</span>
<lb n="2353"/><span>mbéadhthá-sa le m'ais, a Mhuirghéid!  Chuireas fios</span>
<lb n="2354"/><span>ort sa deire.  Acht ní raibh an teachtaire acht imthighthe</span>
<lb n="2355"/><span>nuair chuimhnigheas ar chúpla bosca taisdil bhí agam</span>
<lb n="2356"/><span>ar áiléir.  I dtóin bosca díbh fuaireas an cara bhí le</span>
<lb n="2357"/><span>cuidiughadh liom …</span></p>
<lb n="2358"/>
<lb n="2359"/><p><span>Síos liom an staighre go raibh mé 'mo sheómra féin,</span>
<lb n="2360"/><span>go raibh mé 'mo chathaoir mhóir shuaimhnis féin agus an</span>
<lb n="2361"/><span>seanphiostal agam.  Ní bhfuair mo bheidhlín ariamh</span>
<lb n="2362"/><span>an cuimilt agus an bhanaltracht chaoin is fuair an</span>
<lb n="2363"/><span>piostal.  Shíltheá orm gur cheapas gur rud beó bhí</span>
<lb n="2364"/><span>agam ann.  Labhras leis.  Mholas é ar na gníomhar-</span>
<lb n="2365"/><span>thaibh rinne sé ó múnluigheadh i dtosach é.  Chuireas</span>
<lb n="2366"/><span>i gcéill dhó go mbéadh a ghníomh deireannach faoi chliú</span>
<lb n="2367"/><span>go deireadh aimsire.  Agus bhéadh, a Mhuirghéid,</span>
<lb n="2368"/><span>marach tusa …</span></p>
<lb n="2369"/>
<lb n="2370"/><p><span>Bhí an piostal i ngreim agam nuair a tháinig Sean-</span>
<lb n="2371"/><span>Chrosach agus litir aige le m'aghaidh.  Ní minic dhom</span>
<lb n="2372"/><span>litir fhághail.  Ní féidir liom ceann a léigheadh,</span>
<lb n="2373"/><span>faraoir, agus bhí dearmad déanta ag an saoghal</span>
<lb n="2374"/><span>orm le fiche bliadhan.  Léigh an fear aimsire an</span>
<lb n="2375"/><span>litir.  Ba ó'n bhfear cinn airm í.</span></p>
<lb n="2376"/>
<lb n="2377"/><p><span>Níorbh fhéidir leis theacht.  Thuit an croidhe orm.</span>
<lb n="2378"/><span>Tímpist beag d'eirigh dhó.  Tuilleadh de'n tubuisde</span></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2379"/><p><span>chuige!  Acht ní raibh sé an-fhada uaim; an bhféad-</span>
<lb n="2380"/><span>fainn cuairt thabhairt air?  Tógadh mo chroidhe arís.</span>
<lb n="2381"/><span>Teach beag bhí aige sna sléibhtibh go dtiocfadh biseach</span>
<lb n="2382"/><span>air, go bhféadfadh sé críoch a chur le n-a chuid oibre</span>
<lb n="2383"/><span>i nÉirinn …</span></p>
<lb n="2384"/>
<lb n="2385"/><p><span>"Gléastar an cóisde go beó," arsa mise leis an</span>
<lb n="2386"/><span>bhfear aimsire.</span></p>
<lb n="2387"/>
<lb n="2388"/><p><span>"An cóisde?" ar seisean agus iongnadh air.</span></p>
<lb n="2389"/>
<lb n="2390"/><p><span>"Seadh, a dhiabhail.  Nár chuala tú mé?  An cóisde</span>
<lb n="2391"/><span>adeirim," arsa mise.</span></p>
<lb n="2392"/>
<lb n="2393"/><p><span>Ní chreidtheá acht an t-iongnadh tháinic ar Sean-</span>
<lb n="2394"/><span>Chrosach.  Níor fhág an seanchóisde an teach ó cuireadh</span>
<lb n="2395"/><span>m'athair, acht shíleas go bhfeilfeadh sé do'n ocáid seo'</span>
<lb n="2396"/><span>agus ar bhealach nach bhfeilfeadh aon ghléas iomchuir</span>
<lb n="2397"/><span>eile.  Bhí maordhacht na seanaimsire ag baint leis;</span>
<lb n="2398"/><span>bhí maordhacht ag baint leis an ngníomh bhí le déanamh</span>
<lb n="2399"/><span>agamsa freisin …</span></p>
<lb n="2400"/>
<lb n="2401"/><p><span>Sibhse a bhfuil amarc na súl agaibh tá an solus</span>
<lb n="2402"/><span>agus an dorchadas agaibh, tá an lá agus an oidhche</span>
<lb n="2403"/><span>agaibh mar chlocha míle bhur mbeatha; acht ní amhlaidh</span>
<lb n="2404"/><span>duinn-ne a chomhnuigheann i saoghal dubh de shíor.</span>
<lb n="2405"/><span>Níl againn-ne mar chlocha míle na beatha acht gníomh-</span>
<lb n="2406"/><span>artha gur fiú cuimhneadh orra.  Ba cheann díbh sin an</span>
<lb n="2407"/><span>turas oidhche thugas 'mo sheanchóisde athardha le</span>
<lb n="2408"/><span>marbhadh a dhéanamh.  Ba shaighead soluis i ndabhach mo</span>
<lb n="2409"/><span>dhorchadais é.  An seanchóisde maordha athardha sin</span>
<lb n="2410"/><span>dom' iomchur thar bóithre garbha clochacha agus gan</span>
<lb n="2411"/><span>ionam féin acht oirnéis díoghaltais.  Ní ar shon mo</span>
<lb n="2412"/><span>mhic amháin bhí mé le díoghaltas a bhaint amach, acht ar</span>
<lb n="2413"/><span>son na mílte mac eile fuair anbhás i nÉirinn leis</span>
<lb n="2414"/><span>na céadtaibh bliadhan …</span>
<lb n="2415"/></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2416"/><p><span>Bhí an seanteach agus an seansaoghal a chaith mé</span>
<lb n="2417"/><span>féin agus mo mhuinntir rómham fágtha 'mo dhiaidh</span>
<lb n="2418"/><span>agam; ba laoch, ba ghaisgidheach mé ag gluaiseacht</span>
<lb n="2419"/><span>liom le gníomh a dhéanamh ar son na tíre sin nár</span>
<lb n="2420"/><span>ghrádhuigh mo shinnsir.  Acht ní thig liom cur-síos ar an</span>
<lb n="2421"/><span>athrughadh tháinic orm le goirid.  Turas uaire amháin</span>
<lb n="2422"/><span>bhí orm, acht nach iomdha duine eile chaith saoghal na</span>
<lb n="2423"/><span>saoghal i n-aon uair amháin?</span></p>
<lb n="2424"/>
<lb n="2425"/><p><span>Cuireadh fáilte rómham san teach bhí faoi chíos ag</span>
<lb n="2426"/><span>an bhfear cinn airm sna sléibhte.  Rinne Sean-Chrosach</span>
<lb n="2427"/><span>obair súl dhom.  Dubhairt sé nach raibh ann acht teach</span>
<lb n="2428"/><span>beag cosamhail le teach feilméara.</span></p>
<lb n="2429"/>
<lb n="2430"/><p><span>Treóruigheadh isteach i seómra mé.  Bhí an fear</span>
<lb n="2431"/><span>a raibh mé ar a thóir ann rómham.  Chraith sé lámh</span>
<lb n="2432"/><span>liom.</span></p>
<lb n="2433"/>
<lb n="2434"/><p><span>"Tá fáilte romhat, a Phóil," ar seisean.  "Suidh."</span>
<lb n="2435"/><span>Bhí teine mhaith ann agus an bheirt againn n-ár</span>
<lb n="2436"/><span>suidhe le n-a hais.</span></p>
<lb n="2437"/>
<lb n="2438"/><p><span>"Tig linn cainnt a dhéanamh gan solus," ar</span>
<lb n="2439"/><span>seisean, "tá deoch agus eile ar an mbórd annsin le</span>
<lb n="2440"/><span>t'ais."</span></p>
<lb n="2441"/>
<lb n="2442"/><p><span>Bhí eagla orm go bhfeicfeadh sé chomh corruighthe is</span>
<lb n="2443"/><span>bhíos.  Thug sé misneach dhom nach raibh solus aige sa</span>
<lb n="2444"/><span>seómra.  An ghráin bhí agam dhó, bhí fhios agam nach</span>
<lb n="2445"/><span>raibh ionnam í a cheilt ar áit na mbonn.  Dá gcuirfidhe</span>
<lb n="2446"/><span>moill bheag ar an bhfear aimsire, dá mbéadh easbaidh</span>
<lb n="2447"/><span>soluis air go ceann tamaill bhig, bhéadh liom.  Bhéadh</span>
<lb n="2448"/><span>an fhéachaint nimhneach ba léir dhom bheith im' aghaidh</span>
<lb n="2449"/><span>faoi fholach agam.</span></p>
<lb n="2450"/>
<lb n="2451"/><p><span>"Is fada an t-achar ó casadh le chéile cheana sinn,"</span>
<lb n="2452"/><span>ar seisean, "cé mhéad bliadhan é?"</span>
<lb n="2453"/></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2454"/><p><span>"Bhfuil sé fiche bliadhan?"</span></p>
<lb n="2455"/>
<lb n="2456"/><p><span>"Tá agus ós a chionn."</span></p>
<lb n="2457"/>
<lb n="2458"/><p><span>An piostal Iodálac ársa bhronn sé orm an uair</span>
<lb n="2459"/><span>sin bhí sé i dtaisge agam 'mo phóca.  Bhí an teine</span>
<lb n="2460"/><span>breágh mór.  Bhí sgáth orm go bhféadfadh sé m'éadan</span>
<lb n="2461"/><span>corruighthe fheiceál leis na lasracha geala bhí ag eirghe</span>
<lb n="2462"/><span>as.  Leag mé lámh ar an bpiostal.  Bhí sé faoi réir;</span>
<lb n="2463"/><span>an t-urchar agus eile ann …  Bhí mé ag machtnamh</span>
<lb n="2464"/><span>ar an gcaoi agus ar an tráth a bfheárr an piléar chur</span>
<lb n="2465"/><span>isteach ann.  Rugas ar thoiteóg as an mbosca bhí le</span>
<lb n="2466"/><span>m'ais.  D'eirigh liom an toiteóg a dheargadh.  Chuir</span>
<lb n="2467"/><span>mé cúpla gail i n-áirde uaim.  Chualas ag cainnt é.</span>
<lb n="2468"/><span>Ní raibh suim agam n-a bhriathraibh.  Nach bhféadfainn</span>
<lb n="2469"/><span>cipín a lasadh le n-a thoiteóg a dheargadh, agus an</span>
<lb n="2470"/><span>fad is bhéadh sé ghá dhéanamh é chaitheamh?  Ar bhfeárr</span>
<lb n="2471"/><span>dhom é dhéanamh anois díreach, nó fanacht go n-inn-</span>
<lb n="2472"/><span>seochainn dó cé'n fáth bhí agam leis?</span></p>
<lb n="2473"/>
<lb n="2474"/><p><span>"Nuair bhíomar san Aifric Theas le chéile …"</span></p>
<lb n="2475"/>
<lb n="2476"/><p><span>Dá marbhóchainn ar an toirt é nárbh amhlaidh a</span>
<lb n="2477"/><span>bfheárr dhúinn beirt.  Shín sé na cosa amach uaidh.</span>
<lb n="2478"/><span>Theangmhaigh cos díobh le mo chois féin.  Tháinic cineál</span>
<lb n="2479"/><span>creathadh orm …</span></p>
<lb n="2480"/>
<lb n="2481"/><p><span>"Fiche bliadhan!  Támaoid ag dul i n-aois a Phóil.</span>
<lb n="2482"/><span>Bhfuil cosamhlacht na haoise ag teacht orm?"</span></p>
<lb n="2483"/>
<lb n="2484"/><p><span>Ní raibh fhios aige nach bhféadfainn é fheiceál.  Níor</span>
<lb n="2485"/><span>chuala sé ariamh gur baineadh radharc na súl díom.</span>
<lb n="2486"/><span>Dubhras rud éigin faoi'n dorchadas.</span></p>
<lb n="2487"/>
<lb n="2488"/><p><span>"An dochtúir …"</span></p>
<lb n="2489"/>
<lb n="2490"/><p><span>Níor éist mé le n-a chuid cainnte.  I bpóca mo</span>
<lb n="2491"/><span>chasóige bhí an piostal agam.  Bhíos ghá cuimilt go</span></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2492"/><p><span>lághach le m'ordóig.  An laisde aisteach sin atá ar</span>
<lb n="2493"/><span>do dhoras-sa, a Mhuirghéid, bí agam 'mo lámh shíleas.</span>
<lb n="2494"/><span>Leagas méar ar bhéal an phiostail.  Tríd an bpoll</span>
<lb n="2495"/><span>beag sin a thiocfas an luaidh a chuireas deireadh le</span>
<lb n="2496"/><span>tíoránach, arsa mise liom féin.  Bhí poll beag eile</span>
<lb n="2497"/><span>ar líneál agus ar éadach na casóige, le béal an</span>
<lb n="2498"/><span>phiostail a sháitheadh amach fríd beagán, leis an urchar</span>
<lb n="2499"/><span>a chaitheadh.  Chuimil mé casúr an phiostail.  Tá alt</span>
<lb n="2500"/><span>ar an laisde tá ar an déanamh céadna leis an</span>
<lb n="2501"/><span>gcasúr sin.  Nuair a thógfainn an casúr agus nuair</span>
<lb n="2502"/><span>a sgaoilfinn anuas arís é bhéadh anam i láthair a</span>
<lb n="2503"/><span>Chruthuightheóra …</span></p>
<lb n="2504"/>
<lb n="2505"/><p><span>"Deir an dochtúir liom …"</span></p>
<lb n="2506"/>
<lb n="2507"/><p><span>Bhí sé ag cur dhe, acht ní raibh fhios agam faoi neamh</span>
<lb n="2508"/><span>céard bí sé a rádh.  Chuirfinn focal beag neamh-</span>
<lb n="2509"/><span>urchóideach isteach sa gcainnt ó am go ham; an</span>
<lb n="2510"/><span>piostal, agus an chosamhlacht bhí aige leis an laisde</span>
<lb n="2511"/><span>sin atá ar dhoras do thighe, a Mhuirghéid, an t-aon nidh</span>
<lb n="2512"/><span>amháin bhí im' aigne.  D'osglóchadh an laisde doras</span>
<lb n="2513"/><span>do thighe dhom; an n-osglóchadh an piostal doras do</span>
<lb n="2514"/><span>chroidhe?</span></p>
<lb n="2515"/>
<lb n="2516"/><p><span>"Toiteóg eile?"</span></p>
<lb n="2517"/>
<lb n="2518"/><p><span>Ghlacas uaidh í.  D'eirigheas 'mo sheasamh.  Bhíos le</span>
<lb n="2519"/><span>taobh a chathaoireach.  Bhí m'uille chlé buailte leis.</span>
<lb n="2520"/><span>An toiteóg 'mo lámh chlé.  An lámh dheas, mo phoca</span>
<lb n="2521"/><span>agus greim agam ar an bpiostal.  Ceathramha</span>
<lb n="2522"/><span>ordlaigh dhá bhéal sáithte amach agam tríd an bpoll</span>
<lb n="2523"/><span>bhí san éadach.  An casúr tógtha.  Thosuigh clog a'</span>
<lb n="2524"/><span>bualadh.  Chomhairigheas gach buille.  Bhí fhios agam go</span>
<lb n="2525"/><span>raibh sé a deich: nuair bhéadh an deicheadh buille ghá</span>
<lb n="2526"/><span>bhualadh, chloisfidhe torann eile sa seómra …"</span>
<lb n="2527"/></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="2528"/><p><span>"… a trí …" ars an clog.</span></p>
<lb n="2529"/>
<lb n="2530"/><p><span>Mhothuigheas an lucht aimsire ag rith isteach orainn.</span>
<lb n="2531"/><span>Nach orra bhéadh an sgáth?</span></p>
<lb n="2532"/>
<lb n="2533"/><p><span>"… a ceathair …"</span></p>
<lb n="2534"/>
<lb n="2535"/><p><span>Beirfidhe orm agus an piostal 'mo ghlaic.  Acht</span>
<lb n="2536"/><span>nach bhféadfainn a chruthughadh ós comhair coisde ar</span>
<lb n="2537"/><span>bith go mba leis féin an piostal?</span></p>
<lb n="2538"/>
<lb n="2539"/><p><span>"… a cuig …"</span></p>
<lb n="2540"/>
<lb n="2541"/><p><span>Ár ndóigh deirfeadh an coiste crónaire gur timpíst</span>
<lb n="2542"/><span>bhí ann, nach raibh fhios ag ceachtar againn go raibh</span>
<lb n="2543"/><span>urchar ann.</span></p>
<lb n="2544"/>
<lb n="2545"/><p><span>"… a sé …"</span></p>
<lb n="2546"/>
<lb n="2547"/><p><span>Dá gcrochtaidhe féin mé, an raibh dochar mór</span>
<lb n="2548"/><span>annsin?  Nach raibh ré mo mhaitheasa thart cheana féin?</span></p>
<lb n="2549"/>
<lb n="2550"/><p><span>"… a seacht …"</span></p>
<lb n="2551"/>
<lb n="2552"/><p><span>An lúthgháir bhéadh ar an saoghal Fódla!  An bróid</span>
<lb n="2553"/><span>bhéadh ortsa, a Mhuirghéid!  An tógbháil croidhe bhéadh</span>
<lb n="2554"/><span>ort gur dhíol fear marbhtha ár mic as a chuid oibre,</span>
<lb n="2555"/><span>agus gur mise rinne an gníomh!</span></p>
<lb n="2556"/>
<lb n="2557"/><p><span>"… a h-ocht …"</span></p>
<lb n="2558"/>
<lb n="2559"/><p><span>Chloisfidhe an t-urchar seo ar fud an tighe; chlois-</span>
<lb n="2560"/><span>fidhe a mhac alla ar fud an domhain mhóir; thógadh sé</span>
<lb n="2561"/><span>gach deághchroidhe.</span></p>
<lb n="2562"/>
<lb n="2563"/><p><span>Chualas cainnt an fhir a bhí le caitheamh agam.</span>
<lb n="2564"/><span>Shíleas go raibh sé an-fada uaim — na mílte míle.</span>
<lb n="2565"/><span>Bhuail na focla sa gcluais mé, acht níor chuireas</span>
<lb n="2566"/><span>i ndiaidh a chéile iad im' intinn.  Níor bhaineas aon</span>
<lb n="2567"/><span>chiall cheart asta.  Nuair bhuail an clog an seachtadh</span>
<lb n="2568"/><span>buille, chualas é ag rádh rud éigin faoi dhochtúir agus</span>
<lb n="2569"/><span>go raibh eagla air nach bhféadfaidhe a leigheas choidhche.</span>
<lb n="2570"/><span>Bhí ciall a chuid cainnte ag dul isteach 'mo cheann</span></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="2571"/><p><span>do réir a chéile.  Gheiteas ag an naomhadh buille.</span>
<lb n="2572"/><span>Thuigeas céard a bhí air.</span></p>
<lb n="2573"/>
<lb n="2574"/><p><span>"Agus an bhfeiceann tú anois mé?" arsa mise.</span></p>
<lb n="2575"/>
<lb n="2576"/><p><span>"Ní fheicim.  Tá faitchíos orm nach bhfeicfidh mé</span>
<lb n="2577"/><span>aon cheó arís choidhche."</span></p>
<lb n="2578"/>
<lb n="2579"/><p><span>"Cé'n chaoi a bhfeictheá gan solus?" arsa mise.</span></p>
<lb n="2580"/>
<lb n="2581"/><p><span>Bhí éadach casta timcheall ar a cheann.  Mhothuigheas</span>
<lb n="2582"/><span>é ghá bhaint de.</span></p>
<lb n="2583"/>
<lb n="2584"/><p><span>"Nach uathbhásach an feic mé, a Phóil," ar seisean.</span>
<lb n="2585"/><span>D'eirigh sé n-a sheasamh.  Bhí sé beagnach buailte</span>
<lb n="2586"/><span>liom.</span></p>
<lb n="2587"/>
<lb n="2588"/><p><span>"Nach gránda an radharc mé," ar seisean go</span>
<lb n="2589"/><span>brónach, "agus dubhradh uair go raibh mé andath-</span>
<lb n="2590"/><span>amhail."</span></p>
<lb n="2591"/>
<lb n="2592"/><p><span>Beirt dhall i seómra dhorcha! beirt dhall agus</span>
<lb n="2593"/><span>duine aca ar tí an duine eile a chaitheamh!</span></p>
<lb n="2594"/>
<lb n="2595"/><p><span>"Acht níl mé dathamhail anois, agus ní bheidh arís</span>
<lb n="2596"/><span>choidhche.  Féach an t-éadan millte sin —"</span></p>
<lb n="2597"/>
<lb n="2598"/><p><span>Ní raibh fhios aige cé'n bhail bhí orm féin.  Níor</span>
<lb n="2599"/><span>leigeas orm nach bhfaca mé an sgrios bhí déanta.</span></p>
<lb n="2600"/>
<lb n="2601"/><p><span>"Ní abróchar arís choidhche gur fear breagh dathamhail</span>
<lb n="2602"/><span>mé."</span></p>
<lb n="2603"/>
<lb n="2604"/><p><span>Bhíomar taobh le taobh annsin, agus guala le</span>
<lb n="2605"/><span>gualainn, agus gan radharc na súl ag ceachtar</span>
<lb n="2606"/><span>againn …</span></p>
<lb n="2607"/>
<lb n="2608"/><p><span>Chuireas ceist air.</span></p>
<lb n="2609"/>
<lb n="2610"/><p><span>"Seadh, bean a rinne an obair seo … ó, cá</span>
<lb n="2611"/><span>bhfios dhom?  Ola éigin losgach chaith sí liom …"</span>
<lb n="2612"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="2613"/><p><span>Níor fhéadas é chaitheamh.  Ba uathbhásaighe an bhail</span>
<lb n="2614"/><span>cuireadh air ná aon bhás.  Chuimhnigheas ar ar fhulaing</span>
<lb n="2615"/><span>mé féin.  Is beag nach raibh truaigh agam dhó …</span></p>
<lb n="2616"/>
<lb n="2617"/><p><span>A Mhuirghéid, tig leat é innseacht domsa faoi rún:</span>
<lb n="2618"/><span>an amhlaidh gur fágadh braon beag de'n ola bhain na</span>
<lb n="2619"/><span>súile asamsa sa mbuidéal, agus gur leis rinne tú</span>
<lb n="2620"/><span>an gníomh?  Ar bhain tú díoghaltas de'n fhear bhain</span>
<lb n="2621"/><span>do mhac díot ar an dóigh chéadna agus leis an ola</span>
<lb n="2622"/><span>chéadna is a bhain tú díoghaltas de'n té thug an mac</span>
<lb n="2623"/><span>duit?</span>
<lb n="2624"/></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="2625"/><p><span>AN TREAS BUAID</span>
<lb n="2626"/><span>.i.</span>
<lb n="2627"/><span>BEIRT BHAN MISNEAMHAIL</span>
<lb n="2628"/></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="2629"/><p><span>Beirt Bhan Misneamhail</span></p>
<lb n="2630"/>
<lb n="2631"/><p><span>Do hinnsigheadh an sgéal seo dhom le goirid: —</span></p>
<lb n="2632"/>
<lb n="2633"/><p><span>Tá aithne agam ar sheanmhnaoi atá dall le</span>
<lb n="2634"/><span>bliadhantaibh fada.  Baintreabhach atá innti, agus ní</span>
<lb n="2635"/><span>heól dom go raibh aici ariamh acht an t-aon mhac</span>
<lb n="2636"/><span>amháin.</span></p>
<lb n="2637"/>
<lb n="2638"/><p><span>Baintreabhach agus í dall — shíltheá ó'n gcainnt sin</span>
<lb n="2639"/><span>gur bean bhocht bhéadh innti; shíleas féin i dtosach é</span>
<lb n="2640"/><span>nuair fuaireas a tuairisg.  Acht bhí dul-amudha orm</span>
<lb n="2641"/><span>agus dul-amudha mór.  Bean shaidhbhir í; dá mbéadh</span>
<lb n="2642"/><span>an céadmhadh cuid dá maoin agamsa d'fhéadfainn gan</span>
<lb n="2643"/><span>faic a dhéanamh le mo bheó.</span></p>
<lb n="2644"/>
<lb n="2645"/><p><span>Chuireas aithne uirri i dtosach na Bealtaine atá</span>
<lb n="2646"/><span>imthighthe thart.  Cuireadh ann mé ar theachtaireacht;</span>
<lb n="2647"/><span>acht nuair chonnaiceas an t-árus maorda, agus an</span>
<lb n="2648"/><span>chosamhalacht bhí ar an uile rud thart ann, shíleas ár</span>
<lb n="2649"/><span>ndóigh nach raibh mé san áit ar cuireadh mé —</span>
<lb n="2650"/><span>searbhóghantaidhthe agus 'ch aon tsórt thart orm gach</span>
<lb n="2651"/><span>uile choisméag a shiubhalfainn!  Agus dubhradh liom</span>
<lb n="2652"/><span>cuairt thabhairt ar sheanbhean dhaill bhí n-a comhnaidhe</span>
<lb n="2653"/><span>sna sléibhte i gCill Manntain!</span></p>
<lb n="2654"/>
<lb n="2655"/><p><span>Seóladh isteach sa seómra mé.</span></p>
<lb n="2656"/>
<lb n="2657"/><p><span>Bhí sise ann rómham: bean chaol chaithte, aghaidh bán</span>
<lb n="2658"/><span>leigthe uirri agus cosamhalacht ar an uile bhall di go</span>
<lb n="2659"/><span>raibh sí mórchúiseach mórdhálach.  Is maith is cuimhneach</span>
<lb n="2660"/><span>liom an chéad amharc sin: bhí gúna dubh síoda uirri,</span></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="2661"/><p><span>cathaoir mhór shuaimhnis fúithi, a cosa i n-áirde ar stól,</span>
<lb n="2662"/><span>a cuid cniotála ar bórd beag le n-a taobh — bhí sí</span>
<lb n="2663"/><span>ar nós deilbh dhuibh san seómra mór galánta sin gan</span>
<lb n="2664"/><span>cor aisdi go labhrainn féin i dtosach.</span></p>
<lb n="2665"/>
<lb n="2666"/><p><span>"Cuireadh annseo mé le teachtaireacht," arsa</span>
<lb n="2667"/><span>mise.</span></p>
<lb n="2668"/>
<lb n="2669"/><p><span>"Seadh."</span></p>
<lb n="2670"/>
<lb n="2671"/><p><span>"Le teachtaireacht ó do mhac."</span></p>
<lb n="2672"/>
<lb n="2673"/><p><span>Gheit sí.</span></p>
<lb n="2674"/>
<lb n="2675"/><p><span>"Dubhairt sé liom a rádh leat …"</span></p>
<lb n="2676"/>
<lb n="2677"/><p><span>Ní raibh sé de mhisneach agam an teachtaireacht</span>
<lb n="2678"/><span>thabhairt di lom díreach nuair thugas faoi deara cé'n</span>
<lb n="2679"/><span>imnidhe tháinic uirri nuair luadhadh a ainm.</span></p>
<lb n="2680"/>
<lb n="2681"/><p><span>Cé'n chaoi a bhféadfainn agus gan agam acht an</span>
<lb n="2682"/><span>droch-sgéal di?  Cé'n chaoi a bhféadfainn innseacht</span>
<lb n="2683"/><span>do'n tseanbhean dhaill sin go raibh sí gan mac anois;</span>
<lb n="2684"/><span>go raibh cnámha a haon-mhic faoi'n bhfóid le mí?</span></p>
<lb n="2685"/>
<lb n="2686"/><p><span>Cheapas bréag innseacht di.</span></p>
<lb n="2687"/>
<lb n="2688"/><p><span>"Tá do mhac beó slán thall i Sasana," arsa mise,</span>
<lb n="2689"/><span>"bhí sé san Eirghe-Amach; gabhadh é, cuireadh thar</span>
<lb n="2690"/><span>saile é …"</span></p>
<lb n="2691"/>
<lb n="2692"/><p><span>"Ní raibh a ainm sna páipéir," ar sise, "léigheadh</span>
<lb n="2693"/><span>ainmneacha na ndaoine cuiread thar sáile dhom."</span></p>
<lb n="2694"/>
<lb n="2695"/><p><span>"Ainm bréige bhí air …"</span></p>
<lb n="2696"/>
<lb n="2697"/><p><span>Caithtear bréaga a chothughadh le bréagaibh eile.</span>
<lb n="2698"/><span>Acht cé'n neart bhí agam air?  An bhféadfása an</span>
<lb n="2699"/><span>fhírinne innseacht do'n tseanbhean dhall sin?  Cár</span>
<lb n="2700"/><span>bhfios dhuit nach marbhóchaidhe í dá n-innseóchthá an</span>
<lb n="2701"/><span>fhírinne dhi mar seo: —</span></p>
<lb n="2702"/>
<lb n="2703"/><p><span>A bheaan uasal, is truaigh liom thú.  Tá tú gan mac</span>
<lb n="2704"/><span>anois.  Innseóchad duit cé'n chaoi ar chuireas aithne</span></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="2705"/><p><span>air i dtosach.  Dream fear armtha chuaidh isteach i</span>
<lb n="2706"/><span>bpáirc bhig i lár na cathrach i mBaile Átha Cliath leis</span>
<lb n="2707"/><span>an áit a ghabháil le troid a dhéanamh le n-a sean-</span>
<lb n="2708"/><span>naimhde.  Dhíbir siad an pobul uile as an bpáirc.</span>
<lb n="2709"/><span>Shíleadar go raibh sé fúthá féin ar fad, nach raibh aon</span>
<lb n="2710"/><span>duine ann acht a muinntir féin.  Acht bhí dul-amudha</span>
<lb n="2711"/><span>orra.  Ag cuartughadh na háite dhomsa, tháinic mé</span>
<lb n="2712"/><span>ar fhear n-a luighe ar shuidheachán n-a throm-chodladh</span>
<lb n="2713"/><span>meisge.  Fear meadhon-aosta bhí ann; fear saidhbhir</span>
<lb n="2714"/><span>de réir cosamhalachta, acht ba léir ó'n bhfuil bhí ar a</span>
<lb n="2715"/><span>bhaithis, agus ó'n gclabar bhí ar a chuid éadaigh go raibh</span>
<lb n="2716"/><span>sé ar a shaoire ó'n dtuaith agus nach ar a leas bhí sé</span>
<lb n="2717"/><span>ghá caitheamh.</span></p>
<lb n="2718"/>
<lb n="2719"/><p><span>Dhúisigheas é.</span></p>
<lb n="2720"/>
<lb n="2721"/><p><span>"Amach leat as an bpáirc go beó," arsa mise.</span></p>
<lb n="2722"/>
<lb n="2723"/><p><span>D'fhéach sé idir an dá shúil go mícheadach orm.</span>
<lb n="2724"/><span>Bhí fonn troda air.</span></p>
<lb n="2725"/>
<lb n="2726"/><p><span>"Amach leat thú féin …"</span></p>
<lb n="2727"/>
<lb n="2728"/><p><span>Rugas ar ghualainn air.</span></p>
<lb n="2729"/>
<lb n="2730"/><p><span>"Seo, corruigh," arsa mise.  Níor mhaith liom bheith</span>
<lb n="2731"/><span>ró-bhorb leis go gcuirfeadh sé a chéad dhúiseacht dhe.</span></p>
<lb n="2732"/>
<lb n="2733"/><p><span>Shíl sé mé leagadh, truisleóg thabhairt dhom.</span>
<lb n="2734"/><span>B'éigin dom bárr na báighnéide thabhairt air.</span></p>
<lb n="2735"/>
<lb n="2736"/><p><span>"Marbhfháisg ort," ar seisean, "tá gléas troda</span>
<lb n="2737"/><span>agus catha agam féin," agus bhain sé piostal as a</span>
<lb n="2738"/><span>phóca sul a raibh fhios agam céard bhí faoi a dhéanamh.</span></p>
<lb n="2739"/>
<lb n="2740"/><p><span>"Anois, má's fear thú," ar seisean; d'fhéach sé ar</span>
<lb n="2741"/><span>mo chulaith éadaigh, ar m'éide catha, ar mo chrios agus</span>
<lb n="2742"/><span>na piléir bhí ann, ar an nguna agus ar an mbáighnéid.</span>
<lb n="2743"/><span>Sgríob sé a cheann.  Chuimil sé na súile.  Bhí a chéad</span>
<lb n="2744"/><span>dhúiseacht agus a dheireadh meisge ghá gcur dhe aige.</span>
<lb n="2745"/></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="2746"/><p><span>"Agus cé thú féin le do thoil?" ar seisean agus</span>
<lb n="2747"/><span>iongnadh mór air.</span></p>
<lb n="2748"/>
<lb n="2749"/><p><span>"Saighdiúir mé," arsa mise ghá threórughadh go</span>
<lb n="2750"/><span>dtí an geata," saighdiúir i n-arm Phobalacht' na</span>
<lb n="2751"/><span>hÉireann …"</span></p>
<lb n="2752"/>
<lb n="2753"/><p><span>"An ag brionglóidigh atá mé?" ar seisean.</span>
<lb n="2754"/><span>"Pobalacht na hÉireann?"</span></p>
<lb n="2755"/>
<lb n="2756"/><p><span>Dubhairt sé na focla sin trí nó ceathar d'uairibh</span>
<lb n="2757"/><span>agus é ag iarraidh an sgéal a thuigsint.  Dá n-abróch-</span>
<lb n="2758"/><span>ainn go raibh mé 'mo shaighdiúir Rómhánach agus go</span>
<lb n="2759"/><span>raibh Iúl Caesar mar cheannaire orm ní bhéadh níos mó</span>
<lb n="2760"/><span>iongnadh ar an bhfear bocht.</span></p>
<lb n="2761"/>
<lb n="2762"/><p><span>Faoi dheireadh dubhairt sé:</span></p>
<lb n="2763"/>
<lb n="2764"/><p><span>"Cogar mé leat, a fhir óig," ar seisean, "cé'n</span>
<lb n="2765"/><span>dáta é?"</span></p>
<lb n="2766"/>
<lb n="2767"/><p><span>"Luain Cásga."</span></p>
<lb n="2768"/>
<lb n="2769"/><p><span>"Seadh, seadh, acht an bhliadhain?"</span></p>
<lb n="2770"/>
<lb n="2771"/><p><span>"1916."</span></p>
<lb n="2772"/>
<lb n="2773"/><p><span>Dá bhfeicteá annsin é ag iarraidh dhéanamh amach</span>
<lb n="2774"/><span>céard bhí ar cearr leis an saoghal!  Chuirfeadh a</span>
<lb n="2775"/><span>fhéachaint gáiridh ar Naomh Pól.</span></p>
<lb n="2776"/>
<lb n="2777"/><p><span>Chuidigheas leis.</span></p>
<lb n="2778"/>
<lb n="2779"/><p><span>"Tá Eirghe-Amach ann," arsa mise.</span></p>
<lb n="2780"/>
<lb n="2781"/><p><span>"Eirghe-Amach?"</span></p>
<lb n="2782"/>
<lb n="2783"/><p><span>"Sead, Eirghe-Amach i n-aghaidh na Sasanach?"</span></p>
<lb n="2784"/>
<lb n="2785"/><p><span>Dhírigh sé é féin.  Chuir sé cosamhalacht mhileata air</span>
<lb n="2786"/><span>féin.</span></p>
<lb n="2787"/>
<lb n="2788"/><p><span>"An nglacfaidh sibh liomsa mar shaighdiúir?"</span></p>
<lb n="2789"/>
<lb n="2790"/><p><span>Bhí sé i ndá ríribh píre.  Ní raibh fhios agam céard</span>
<lb n="2791"/><span>a bfhearr a dhéanamh.  Fear fear — agus bhí fir ag</span>
<lb n="2792"/><span>teasdáil uainn go géar.  Thugas i láthair mo chaiptín é.</span>
<lb n="2793"/></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="2794"/><p><span>"Bhfuil urchar maith agat?" ar seisean le mo</span>
<lb n="2795"/><span>dhuine.</span></p>
<lb n="2796"/>
<lb n="2797"/><p><span>"Chomh maith le aon fhear eile i nÉirinn," ar mo</span>
<lb n="2798"/><span>dhuine.</span></p>
<lb n="2799"/>
<lb n="2800"/><p><span>"Agus tuigeann tú céard tá fúinn a dhéanamh?"</span></p>
<lb n="2801"/>
<lb n="2802"/><p><span>"Go sár-mhaith acht níor shíleas go mbéadh an fhail</span>
<lb n="2803"/><span>againn go deó."</span></p>
<lb n="2804"/>
<lb n="2805"/><p><span>Agus glacadh leis.  Rinne sé troid, troid chomh</span>
<lb n="2806"/><span>maith le aon fhear eile dá raibh ann.  Chuireas aithne</span>
<lb n="2807"/><span>thar bárr air i gcaitheamh na seachtmhaine.  Bhí mé féin</span>
<lb n="2808"/><span>agus é féin le chéile ar bhárr tighe ag pléasgadh ar</span>
<lb n="2809"/><span>feadh mórán de'n achar.  Ní raibh comráide ba chroidhe-</span>
<lb n="2810"/><span>amhla ag aon fhear ariamh.  Choinnigheadh sé ag gáiridh</span>
<lb n="2811"/><span>thú ó mhaidin go hoidhche le sgéaltaibh agus le greann.</span>
<lb n="2812"/><span>Bhí sgéal aige faoi bhean a raibh cos ádhmuid aici —</span>
<lb n="2813"/><span>ní call dom é innseacht anois — uair éigin eile</span>
<lb n="2814"/><span>b'fhéidir …</span></p>
<lb n="2815"/>
<lb n="2816"/><p><span>Acht ba mhór an fear ban é; ba mhór an fear óil é</span>
<lb n="2817"/><span>acht ba mhó ná sin an fear troda é …</span></p>
<lb n="2818"/>
<lb n="2819"/><p><span>Níor labhair sé liom ariamh faoi n-a mháthair go raibh</span>
<lb n="2820"/><span>sé ag fagháil bháis: seadh — piléar, piléar seachráin …</span></p>
<lb n="2821"/>
<lb n="2822"/><p><span>D'innis sé dhom annsin gur baintreabhach bhí innti,</span>
<lb n="2823"/><span>nach raibh aon chlann uirri acht é féin, go raibh sí dall.</span></p>
<lb n="2824"/>
<lb n="2825"/><p><span>"Agus má eirigheann leat imtheacht," ar seisean,</span>
<lb n="2826"/><span>agus é ag séalughadh uainn, "má eirigheann leat</span>
<lb n="2827"/><span>imtheacht tiubhraidh tú cuairt uirri agus innseóchaidh</span>
<lb n="2828"/><span>tú dhi cé'n chaoi go bhfuair mé bás."</span></p>
<lb n="2829"/>
<lb n="2830"/><p><span>Gheall mé sin dó.</span></p>
<lb n="2831"/>
<lb n="2832"/><p><span>Acht nuair chonnaic mé an tseanbhean aonraic dall</span>
<lb n="2833"/><span>sin, n-a suidhe annsin léithi féin sa seómra mór</span>
<lb n="2834"/><span>galánta, nuair thuigeas ó'n ngeit baineadh aisti nuair</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="2835"/><p><span>luadhas ainm a mic go raibh gean millteach aici air, ní</span>
<lb n="2836"/><span>raibh sé de mhisneach agam annsin mo gheall a choimh-</span>
<lb n="2837"/><span>líonadh agus an fhírinne a rádh léithi.  Is mór an</span>
<lb n="2838"/><span>misneach bhéadh ag fear a bhrisfeadh croidhe máthar …</span></p>
<lb n="2839"/>
<lb n="2840"/><p><span>D'fhan mé cuid mhaith de'n tsamhraidh san áit.  Bhí</span>
<lb n="2841"/><span>mé ar mo choimeád agus níor bhfearr dom áit a</span>
<lb n="2842"/><span>mbéinn go mbéadh an tóir thart.</span></p>
<lb n="2843"/>
<lb n="2844"/><p><span>Ní raibh mé dhá lá go dtug mé cuairt ar an sagart</span>
<lb n="2845"/><span>go nglacfainn comhairle leis faoi'n ngeall thugas</span>
<lb n="2846"/><span>do'n fhear bhí faoi'n gcré.</span></p>
<lb n="2847"/>
<lb n="2848"/><p><span>Mhol sé an rud a rinneas.</span></p>
<lb n="2849"/>
<lb n="2850"/><p><span>"Dá n-innseóchthá go tobann mar sin di é b'fhéidir</span>
<lb n="2851"/><span>go mbrisfidhe a croidhe.  Deir na dochtúirí go bhfuil</span>
<lb n="2852"/><span>a croidhe lag cheana féin," ar seisean.</span></p>
<lb n="2853"/>
<lb n="2854"/><p><span>"Acht caithfear an sgéal innseacht di uair eicínt,"</span>
<lb n="2855"/><span>arsa mise.</span></p>
<lb n="2856"/>
<lb n="2857"/><p><span>"Is dóca é," ar seisean, "acht marbhóchaidh sé í."</span></p>
<lb n="2858"/>
<lb n="2859"/><p><span>Tháinic bean óg isteach leis an tae agus sinn ag</span>
<lb n="2860"/><span>cainnt.</span></p>
<lb n="2861"/>
<lb n="2862"/><p><span>"Éist liom noiméad, a Áine," ars an sagart.</span></p>
<lb n="2863"/>
<lb n="2864"/><p><span>Chuir sé i n-aithne dhom í.  Inghean dearbhshúra dhó</span>
<lb n="2865"/><span>b'eadh í.  Dubhairt an sagart liom mo sgéal a aith-</span>
<lb n="2866"/><span>innseacht.</span></p>
<lb n="2867"/>
<lb n="2868"/><p><span>Rinneas amhlaidh.</span></p>
<lb n="2869"/>
<lb n="2870"/><p><span>D'eirigh an bhean óg.  Labhair sí go húghdarásach.</span></p>
<lb n="2871"/>
<lb n="2872"/><p><span>"Caithfear sgéal an bháis sin a cheilt uirri go deó,"</span>
<lb n="2873"/><span>ar sise, "ba ádhbhar báis di féin é chlos."</span></p>
<lb n="2874"/>
<lb n="2875"/><p><span>"Acht caithfear é innseacht di uair eicínt," ars an</span>
<lb n="2876"/><span>sagart.</span>
<lb n="2877"/></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="2878"/><p><span>"Ní caithfear agus ní innseóchar," d'fhéach sí ar an</span>
<lb n="2879"/><span>mbeirt againn, "seo," ar sise, "déanamaís triúr</span>
<lb n="2880"/><span>cumann an sgéal a choinneál uaithi fhad 's mhaireas sí."</span></p>
<lb n="2881"/>
<lb n="2882"/><p><span>"Beidh sí ag súil le litreachaibh uaidh," arsa mise.</span></p>
<lb n="2883"/>
<lb n="2884"/><p><span>"Agus gheibhidh sí iad," ar sise, "mar sgríobhfaidh</span>
<lb n="2885"/><span>mé féin iad.  Ó chaill sí an t-amharc is mise is mó</span>
<lb n="2886"/><span>sgríobhann agus léigheann litreacha dhi nuair bhíodh a</span>
<lb n="2887"/><span>mac as baile."</span></p>
<lb n="2888"/>
<lb n="2889"/><p><span>Rinneamar triúr cumann le chéile ar an láthair,</span>
<lb n="2890"/><span>dallóg a chur ar an máthair aonraic faoi bhás a</span>
<lb n="2891"/><span>mic …</span></p>
<lb n="2892"/>
<lb n="2893"/><p><span>Sgríobhadh an chéad litir an oidhche sin.  Ag Áine bhí</span>
<lb n="2894"/><span>an peann; bhí mise ar a láimh chlé agus an sagart ar</span>
<lb n="2895"/><span>a láimh dheis.  Níor labhradh ar feadh sgathaimh bhig.</span>
<lb n="2896"/><span>Bhí cineál sgáth orainn — ag cumadh litre ó'n saoghal</span>
<lb n="2897"/><span>thall …</span></p>
<lb n="2898"/>
<lb n="2899"/><p><span>"A mháthair dhílis ionmhuin," arsa mise le tús a chur</span>
<lb n="2900"/><span>ar an obair.</span></p>
<lb n="2901"/>
<lb n="2902"/><p><span>"Ní headh," arsa Áine, "ní abróchadh sé mar sin é.</span>
<lb n="2903"/><span>Ní abróchadh sé acht "a mháthair.""</span></p>
<lb n="2904"/>
<lb n="2905"/><p><span>Sgríobh sí síos an dá fhocal sin.</span></p>
<lb n="2906"/>
<lb n="2907"/><p><span>Sgrúdaigheas go géar í agus í ag sgríobhadh.</span>
<lb n="2908"/><span>Thugas faoi deara chomh teann trom is bhí a giall,</span>
<lb n="2909"/><span>chomh deághchumtha leigthe is bhí na malaí, an chaoi</span>
<lb n="2910"/><span>chorruigheadh sí na pusa ó am go ham …</span></p>
<lb n="2911"/>
<lb n="2912"/><p><span>"Tá an tsláinte thar bárr agam ó d'fhágas an</span>
<lb n="2913"/><span>teach." arsa mise le dul ar aghaidh leis an litir.</span></p>
<lb n="2914"/>
<lb n="2915"/><p><span>"Ní abróchadh sé focal faoi n-a shláinte," ar sise,</span>
<lb n="2916"/><span>agus shíltheá go raibh sí le amadán a thabhairt orm nach</span>
<lb n="2917"/><span>raibh aithne níos feárr agam ar an bhfear bhí marbh.</span></p>
<lb n="2918"/>
<lb n="2919"/><p><span>"An troid seo bhí i mBaile Átha Cliath," ar sise</span></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="2920"/><p><span>agus thosuigh sí ag sgríobhadh, "bhí lámh agamsa sa</span>
<lb n="2921"/><span>troid sin — tá fhios agad féin nach bhféadfainn troid</span>
<lb n="2922"/><span>fheiceál gan mo ladhar féin chur isteach ann …"</span></p>
<lb n="2923"/>
<lb n="2924"/><p><span>"Bhí aithne mhaith agatsa air," arsa mise léithi.</span></p>
<lb n="2925"/>
<lb n="2926"/><p><span>Sé an sagart a labhair.</span></p>
<lb n="2927"/>
<lb n="2928"/><p><span>"Ba cheart go mbéadh," ar seisean go smaointeach.</span></p>
<lb n="2929"/>
<lb n="2930"/><p><span>Bhí an bhean óg ag oibriughadh an pheanna ar a</span>
<lb n="2931"/><span>díthcheall.</span></p>
<lb n="2932"/>
<lb n="2933"/><p><span>"… gabhadh mé i ndeireadh na dála, acht níl</span>
<lb n="2934"/><span>mo sháith de'n troid ná de'n chomhrac fághta agam go</span>
<lb n="2935"/><span>fóill …"</span></p>
<lb n="2936"/>
<lb n="2937"/><p><span>Shíleas go mb'aisteach an litir í le mac bhí gabhtha</span>
<lb n="2938"/><span>chur chuig a mháthair, acht bhí sgáth orm aon cheó a rádh</span>
<lb n="2939"/><span>bhí an bhean óg ghá sgríobhadh chomh hughdarásach sin.</span>
<lb n="2940"/><span>Ní cheapthá acht gurab é an fear marbh féin bhí le n-a</span>
<lb n="2941"/><span>taobh ghá rádh léithi …</span></p>
<lb n="2942"/>
<lb n="2943"/><p><span>Sgríobh sí a lán eile bhí níos aistighe fós de réir</span>
<lb n="2944"/><span>mo bharamhla-sa.  D'fhéachainn ar an sagart ó am go</span>
<lb n="2945"/><span>ham, acht ní dhéanfadh seisean acht comhartha dhéanamh</span>
<lb n="2946"/><span>liom bheith 'mo thost, go raibh sí ag déanamh ar fheabhas.</span>
<lb n="2947"/><span>Cuireadh i gcéill dom go raibh aithne níos fearr ag</span>
<lb n="2948"/><span>an mnaoi bhí a' ceapadh na litre ar an bhfear bhí marbh,</span>
<lb n="2949"/><span>ná mar bhí ag aon duine eile ar an saoghal.  Níor</span>
<lb n="2950"/><span>chuir mé isteach uirri níos mó.</span></p>
<lb n="2951"/>
<lb n="2952"/><p><span>Leag sí an peann uaithi.  D'fhéach amach róimpi</span>
<lb n="2953"/><span>agus a dhá láimh faoi n-a ceann mar bhéadh sí ag</span>
<lb n="2954"/><span>cuimhneamh ar sgéal brónach éigin san am bhí thart.</span>
<lb n="2955"/><span>Bhí an sagart leigthe siar n-a chathaoir agus a dhá</span>
<lb n="2956"/><span>shúil ar dhúnadh aige.  Bhí an áit an-tsocair: chluintheá</span>
<lb n="2957"/><span>mall-bhuillí troma an chluig agus anál na mná óige</span>
<lb n="2958"/><span>bhí éaluighthe léithi sna seanchuimhnibh …  Níor</span></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="2959"/><p><span>fhéadas na súile bhaint di: dá mba go raibh an fear</span>
<lb n="2960"/><span>marbh annsin le n-a hais ag labhairt léithi ó'n saoghal</span>
<lb n="2961"/><span>eile, i gcanamhaint nach dtuigfeadh éinne acht an</span>
<lb n="2962"/><span>bheirt aca, ní fhéadfadh féachaint níos aistighe bheith n-a</span>
<lb n="2963"/><span>súilibh …</span></p>
<lb n="2964"/>
<lb n="2965"/><p><span>Gheit mé.</span></p>
<lb n="2966"/>
<lb n="2967"/><p><span>"… agus a mháthair a chroidhe, tabhair aire mhaith</span>
<lb n="2968"/><span>d'Áine go gcasfar le chéile arís muid," sé an sagart</span>
<lb n="2969"/><span>adubhairt an chainnt go mall doiligheasach.</span></p>
<lb n="2970"/>
<lb n="2971"/><p><span>Rug an bhean óg ar an bpeann arís, acht ní túisge</span>
<lb n="2972"/><span>rug ná chaith sí uaithi é.  Tháinic creathadh uirri.  Shíl</span>
<lb n="2973"/><span>sí eirghe.  Phléasg sí ag caoineadh.</span></p>
<lb n="2974"/>
<lb n="2975"/><p><span>"A Riocáird! a Riocáird! a Riocáird!" ar sise,</span>
<lb n="2976"/><span>agus d'imthigh léithi amach an doras …</span></p>
<lb n="2977"/>
<lb n="2978"/><p><span>D'fhéach mé ar an sagart.</span></p>
<lb n="2979"/>
<lb n="2980"/><p><span>"An raibh fhios aici," arsa mise, "go raibh sé marbh</span>
<lb n="2981"/><span>gur innis mise dhi e?"</span></p>
<lb n="2982"/>
<lb n="2983"/><p><span>Leath a bhéal ar an sagart.</span></p>
<lb n="2984"/>
<lb n="2985"/><p><span>"Níor chuimhnigh mé ar sin," ar seisean.</span></p>
<lb n="2986"/>
<lb n="2987"/><p><span>"Ag iarraidh an sgéal a cheilt ar an máthair …"</span></p>
<lb n="2988"/>
<lb n="2989"/><p><span>Chuir sé isteach orm.</span></p>
<lb n="2990"/>
<lb n="2991"/><p><span>"Agus ghá innseacht go místuamdha míthrócaireach</span>
<lb n="2992"/><span>do mhnaoi eile thug gean a croidhe dó!"</span></p>
<lb n="2993"/>
<lb n="2994"/><p><span>D'eirigh sé n-a sheasamh agus é corruighthe go mór.</span></p>
<lb n="2995"/>
<lb n="2996"/><p><span>"Beirt amadán muid," ar seisean.</span></p>
<lb n="2997"/>
<lb n="2998"/><p><span>D'aontuigh mé leis …</span></p>
<lb n="2999"/>
<lb n="3000"/><p><span>Ar maidin go moch bhíos i dtigh na baintreabhaighe</span>
<lb n="3001"/><span>daille.</span></p>
<lb n="3002"/>
<lb n="3003"/><p><span>Bhí Áine ann rómham agus í ag léightheóireacht' do'n</span></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="3004"/><p><span>tseanmhnaoi.  Ní shíltheá uirri go ndeárna sí gol</span>
<lb n="3005"/><span>ariamh: bhí sí chomh croidheamhail beo sin.</span></p>
<lb n="3006"/>
<lb n="3007"/><p><span>"Ó seadh," ar sise, "tháinic litir andheas ar maidin</span>
<lb n="3008"/><span>ó Riocárd."</span></p>
<lb n="3009"/>
<lb n="3010"/><p><span>"Léigh dó í," ars an tseanbhean.</span></p>
<lb n="3011"/>
<lb n="3012"/><p><span>Ar an mbán ós comhair an tighe mhóir bhíomar.  An</span>
<lb n="3013"/><span>tseanbhean n-a suidhe i gcliabh-chathaoir ag glacadh an</span>
<lb n="3014"/><span>aeir dhi féin; an bhean óg ar chathaoir eile le n-a</span>
<lb n="3015"/><span>taobh.  Chraith a lámh siúd nuair rug sí ar an litir le</span>
<lb n="3016"/><span>n-a léigheadh dhom.  D'fhéach sí go géar orm.  Bhí fhios</span>
<lb n="3017"/><span>agam go raibh sí ag iarraidh dhéanamh amach ar</span>
<lb n="3018"/><span>m'iomchur cé mhéad dá sgéal agus de sgéal Riocáird</span>
<lb n="3019"/><span>d'innsigheadh dhom.  Bhí céadh ceist faoi n-a súil: an</span>
<lb n="3020"/><span>raibh fhios agam go raibh sí féin agus Riocárd luaidhte</span>
<lb n="3021"/><span>le chéile?  Ar dubhradh go mbéidís pósta i bhfad ó</span>
<lb n="3022"/><span>shoin marach an timpíst d'eirigh dá mháthair?  Fear a</span>
<lb n="3023"/><span>mhill súile a mháthar go timpísteach le púdar agus é</span>
<lb n="3024"/><span>ag iarraidh é thriomughadh — cé'n chaoi a bhféadfadh</span>
<lb n="3025"/><span>seisean bean a phósadh agus an aire cheart thabhairt</span>
<lb n="3026"/><span>di?  Nach mbéadh sé de dhualgas aige an saoghal a</span>
<lb n="3027"/><span>dhéanamh mín réidh aoibhinn do'n mháthair sin go</span>
<lb n="3028"/><span>bhfuigheadh sí bás?</span></p>
<lb n="3029"/>
<lb n="3030"/><p><span>Thosaigh mé ag machtnamh ar an gcainnt adubhairt</span>
<lb n="3031"/><span>an sagart nuair d'imthigh an bhean óg: dubhairt sé</span>
<lb n="3032"/><span>gur cheap sé nár rugadh mac ariamh thug gean níos</span>
<lb n="3033"/><span>dílse dá mháthair ná an gean thug Riocárd do'n</span>
<lb n="3034"/><span>tseanmhnaoi mhaordha bhí ós mo chomhair amach.  Agus</span>
<lb n="3035"/><span>maidir léithi siúd, bhí sí ro-mhórdhálach, ró-rúnmhar,</span>
<lb n="3036"/><span>cur-síos air, ná ar an ngrádh bhí n-a croidhe dhó, í</span>
<lb n="3037"/><span>féin; acht dá gcluinfeadh sí duine eile ghá mholadh go</span>
<lb n="3038"/><span>clisde, agus ós íseal mar deirtheá, thiocfadh loinne</span></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="3039"/><p><span>n-a seanghruadh chaithte agus bhéadh sí n-a fíorcharaid</span>
<lb n="3040"/><span>ag an té sin go deó …</span></p>
<lb n="3041"/>
<lb n="3042"/><p><span>"A mháthair," dhúisigh na focla as an machtnamh mé.</span>
<lb n="3043"/><span>Bhí Áine ag léigheadh na litreach bréige ós íseal, de</span>
<lb n="3044"/><span>ghlór bhog, agus ag cur brígh agus éifeacht aisteach</span>
<lb n="3045"/><span>i ngach abairt.</span></p>
<lb n="3046"/>
<lb n="3047"/><p><span>Cuimhnighim anois ar an uile rud thárla an mhaidin</span>
<lb n="3048"/><span>sin.  Cuimhnighim ar an áit, ar an gcrann mór cró-</span>
<lb n="3049"/><span>chapaill faoi úrdhuilleabhair bhí ós ár gcionn, ar an</span>
<lb n="3050"/><span>mbán, ar an móinfhéar shíos uainn — bhí tradhna san</span>
<lb n="3051"/><span>bhféar i bhfoisgeacht leithchéad slat dhúinn agus é ag</span>
<lb n="3052"/><span>cur isteach ar an léightheóireacht le n-a phort aisteach</span>
<lb n="3053"/><span>féin; acht an rud is mó atá geárrtha isteach 'mo</span>
<lb n="3054"/><span>chuimhne an fhéachaint bhí i n-éadan na seanmhná agus</span>
<lb n="3055"/><span>cluas uirri ag éisteacht leis an litir bhréagaigh sin</span>
<lb n="3056"/><span>tháinic ó n-a mac mar dh'eadh.  Chuir an fhéachaint sin</span>
<lb n="3057"/><span>i gcéill dhom go bhféadthá aithne agus aithne mhaith bheith</span>
<lb n="3058"/><span>agad uirri acht go mbéadh saoghal rúnda aici nach</span>
<lb n="3059"/><span>nochtóchaidhe dhuit go deó …</span></p>
<lb n="3060"/>
<lb n="3061"/><p><span>Chuir Áine cosg leis an léightheóireacht.</span></p>
<lb n="3062"/>
<lb n="3063"/><p><span>"Léigh an giota sgríobh sé fút féin, a Áine," ars</span>
<lb n="3064"/><span>an tseanbhean.</span></p>
<lb n="3065"/>
<lb n="3066"/><p><span>Bhí leisgé uirri é dhéanamh acht rinne.</span></p>
<lb n="3067"/>
<lb n="3068"/><p><span>"… agus, a mháthair a chroidhe, tabhair aire mhaith</span>
<lb n="3069"/><span>d'Áine …"</span></p>
<lb n="3070"/>
<lb n="3071"/><p><span>Níor fhéad sí níos mó a rádh.  Tháinic tocht uirri.</span>
<lb n="3072"/><span>Bhí fhios agam go raibh sí ag cuimhneamh ar an bhfear sin</span>
<lb n="3073"/><span>dá dtug sí gean agus nach bhfeicfeadh sí arís choidhche.</span></p>
<lb n="3074"/>
<lb n="3075"/><p><span>"Agus tiubhraidh mé aire mhaith dhuitse, a Áine, go</span>
<lb n="3076"/><span>dtiocfaidh sé chugainn arís," ars an tseanbhean.</span></p>
<lb n="3077"/>
<lb n="3078"/><p><span>Shíl mé go mbrisfeadh an gol ar Áine.  Níorbh</span></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="3079"/><p><span>bhaoghal di, gidh go raibh deor faoi n-a súil agus a</span>
<lb n="3080"/><span>hanál ag teacht go trom.</span></p>
<lb n="3081"/>
<lb n="3082"/><p><span>"A mháthair," ar sise  sin é an t-ainm thug sí ar</span>
<lb n="3083"/><span>an tseanbhean i gcomhnaidh"  "a mhathair," ar sise,</span>
<lb n="3084"/><span>"ní shílim gur fada go bhfeicfidh tú é."</span></p>
<lb n="3085"/>
<lb n="3086"/><p><span>Ní fios dom cé'n chiall bhain an tseanbhean as na</span>
<lb n="3087"/><span>foclaibh sin; bhain mise mo chiall féin asta nuair</span>
<lb n="3088"/><span>dhearc mé ar an tseanbhean mhaordha sin bhí le mo</span>
<lb n="3089"/><span>thaobh — í lag lúbach aonraic agus i bhfoisgeacht, cé</span>
<lb n="3090"/><span>mhéad mí, do'n bhás? …</span></p>
<lb n="3091"/>
<lb n="3092"/><p><span>Mholas an fear bhí faoi'n gcré: chuireas síos ar a</span>
<lb n="3093"/><span>chródhacht, ar a chroidhe.  ar an misneach chuir sé ar an</span>
<lb n="3094"/><span>uile dhuine bhí i n-aice leis.</span></p>
<lb n="3095"/>
<lb n="3096"/><p><span>Le linn mo chuid cainnte shleamhnaigh lámh rocach</span>
<lb n="3097"/><span>caithte na máthar isteach 'mo láimh féin.  Acht an</span>
<lb n="3098"/><span>buidheachas bhí ag an mnaoi óig dhom — bhí a súile lán</span>
<lb n="3099"/><span>d'aiteas agus de mhórdháil go raibh an moladh sin ghá</span>
<lb n="3100"/><span>fhagháil ag rún a croidhe.</span></p>
<lb n="3101"/>
<lb n="3102"/><p><span>Labhair fuiseóg i n-áirde sna spéirthibh …</span></p>
<lb n="3103"/>
<lb n="3104"/><p><span>Bhí an tseanbhean corruighthe agus níor mhaith léithi</span>
<lb n="3105"/><span>go bhfeicfidhe í</span>
<lb n="3106"/><span>.</span>
<lb n="3107"/><span>"Imthighidh libh anois go ceann sgathaimh," ar sise,</span>
<lb n="3108"/><span>"ba bhreágh liom bheith liom féin tamall."</span></p>
<lb n="3109"/>
<lb n="3110"/><p><span>Chuaidh mé féin agus Áine ag spaisdeóireacht.</span></p>
<lb n="3111"/>
<lb n="3112"/><p><span>"Meas tú bhfuil aon aimhreas uirri nach bhfuil sé.</span>
<lb n="3113"/><span>i Sasanaibh?" arsa Áine.</span></p>
<lb n="3114"/>
<lb n="3115"/><p><span>"Ní shílim go bhfuil."</span></p>
<lb n="3116"/>
<lb n="3117"/><p><span>"Acht tá léargus aici nach mbíonn ag mórán,"</span>
<lb n="3118"/><span>arsa Áine.</span></p>
<lb n="3119"/>
<lb n="3120"/><p><span>"Acht leis an gcaoi sgríobh tú an litir," adeirimse,</span>
<lb n="3121"/><span>"chuir tú dallóg uirri."</span>
<lb n="3122"/></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="3123"/><p><span>"Dá mbéadh fhios aici é brisfidhe a croidhe.  Caith-</span>
<lb n="3124"/><span>fear, caithfear, caithfear an sgéal fíor a cheilt uirri</span>
<lb n="3125"/><span>go gcasfar le chéile iad sna bhFlaithis.  An grádh</span>
<lb n="3126"/><span>diamhair bhí ag an mbeirt sin dá chéile …"</span></p>
<lb n="3127"/>
<lb n="3128"/><p><span>Bhíomar ag siubhlóid ar bhruach sruthláin faoi seo.</span>
<lb n="3129"/><span>Sheas Áine.  Bhí sí ag féachaint amach róimpi.  Shíleas</span>
<lb n="3130"/><span>féin gur ag féachaint ar sgeich ghil bhí ar an mbruach</span>
<lb n="3131"/><span>bhí sí.  Acht níorbh eadh.  Tocht tháinic uirri.</span></p>
<lb n="3132"/>
<lb n="3133"/><p><span>"A Dhia," ar sise, agus 'sé an chaoi gur sgiorr na</span>
<lb n="3134"/><span>focla uaithi dá buidheachas, "a Dhia," ar sise, "tá mo</span>
<lb n="3135"/><span>chroidhe briste."</span></p>
<lb n="3136"/>
<lb n="3137"/><p><span>D'iarr mé maitheamhnas uirri faoi'n gcaoi do</span>
<lb n="3138"/><span>hinnsigheadh sgéal an bháis di féin.</span></p>
<lb n="3139"/>
<lb n="3140"/><p><span>"Ní hé sin é," ar sise, agus bhí an tocht thart, "ní</span>
<lb n="3141"/><span>hé sin é, acht caithfidh mé cur i gcéill dom féin de</span>
<lb n="3142"/><span>ló agus d'oidhche go bhfuil sé beó beathuidheach, go</span>
<lb n="3143"/><span>mbíonn sé ag sgríobhadh litreacha chugam, go bhfeic-</span>
<lb n="3144"/><span>fead arís gan moill é …"</span></p>
<lb n="3145"/>
<lb n="3146"/><p><span>Stop sí.  Bhí fúm fiafruighe dhi cé'n fáth go mbéadh</span>
<lb n="3147"/><span>uirri í féin a chrádh ar an dóigh sin.</span></p>
<lb n="3148"/>
<lb n="3149"/><p><span>"Mara ndéanfaidh mé é," ar sise léithi féin,</span>
<lb n="3150"/><span>"sgiorrfaidh focal beag uaim uair éigin, agus</span>
<lb n="3151"/><span>tuigfidh an mháthair annsin go rabhamar ag innseacht</span>
<lb n="3152"/><span>na mbréag ar feadh an achair."</span></p>
<lb n="3153"/>
<lb n="3154"/><p><span>Rug sí ar ghualainn orm.</span></p>
<lb n="3155"/>
<lb n="3156"/><p><span>"Caithfidh tusa cuidiughadh liom," ar sise.</span></p>
<lb n="3157"/>
<lb n="3158"/><p><span>"Cé chaoi?"</span></p>
<lb n="3159"/>
<lb n="3160"/><p><span>"Caithfidh tú leigint ort féin liomsa i gcomhnaidhe</span>
<lb n="3161"/><span>go bhfuil sé beó.  Caithfidh m'oncal é dhéanamh freisin."</span></p>
<lb n="3162"/>
<lb n="3163"/><p><span>Socruigheadh é sin.  Níor labhair mé féin ná Áine</span>
<lb n="3164"/><span>ná an sagart faoi bhás mic na seanmhná: chasamar an</span></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="3165"/><p><span>chainnt ar dhóigh go gceapfadh aon duine bhéadh ag</span>
<lb n="3166"/><span>éisteacht linn go raibh an fear bhí i gceist againn n-a</span>
<lb n="3167"/><span>phríosúnach thall i Sasanaibh.  Is beag nár cheapamar</span>
<lb n="3168"/><span>triúr é gan mórán achair …</span></p>
<lb n="3169"/>
<lb n="3170"/><p><span>An bheirt bhan misneamhail sin!  Chuir siad iongnadh</span>
<lb n="3171"/><span>orm sul a raibh cuid mhór de'n tsamhraidh thart.</span></p>
<lb n="3172"/>
<lb n="3173"/><p><span>Agus nárbh iongantach an samhradh agamsa é!</span>
<lb n="3174"/><span>Níor shíleas go bhféadfainn aithne chur ar bheirt bhan</span>
<lb n="3175"/><span>go deó mar an aithne chuireas ar an mbeirt sin agus</span>
<lb n="3176"/><span>cumann déanta agam le duine aca an duine eile a</span>
<lb n="3177"/><span>mhealladh!</span></p>
<lb n="3178"/>
<lb n="3179"/><p><span>Is minic thagadh Áine ar chuairt agam sul a bhíodh</span>
<lb n="3180"/><span>an chéad phroinn féin caithte agam: focal beag</span>
<lb n="3181"/><span>suarach éigin deireadh an tseanbhean léithi chuireadh ag</span>
<lb n="3182"/><span>machtnamh í go mbíodh sí leathchinnte go raibh fhios ag an</span>
<lb n="3183"/><span>mathair go rabhamar ag innseacht na mbréag di faoi</span>
<lb n="3184"/><span>n-a mac, agus go raibh sí ag dul i ndonacht i n-aghaidh</span>
<lb n="3185"/><span>an lae dá bhárr.</span></p>
<lb n="3186"/>
<lb n="3187"/><p><span>Nach ar Áine bhíod an imnidhe!  Chuireadh an bheirt</span>
<lb n="3188"/><span>againn an sgéal trí n-a chéile; cuirfidhe síos go</span>
<lb n="3189"/><span>dúthrachtach ar an tseanbhean, ar a mionchainnt nuair</span>
<lb n="3190"/><span>luadhfaidhe ainm a mic, ar na gothaibh chuireadh sí uirri</span>
<lb n="3191"/><span>féin, ar na ceisteannaibh chuireadh sí orainn nuair</span>
<lb n="3192"/><span>thagadh an litir sheachtmhaineamhail — agus bhíodh an</span>
<lb n="3193"/><span>chainnt ar siubhal eadrainn go gcuirfimís n-a luighe</span>
<lb n="3194"/><span>ar a chéile, ní amháin go raibh an mháthair ar an ain-</span>
<lb n="3195"/><span>eólas, acht nach raibh a mac marbh ar chor ar bith …</span></p>
<lb n="3196"/>
<lb n="3197"/><p><span>Shíltheá ar chainnt Áine gur chreid sí féin go raibh</span>
<lb n="3198"/><span>an fear dá dtug sí gean beó.  Is minic bhain sí geit</span></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="3199"/><p><span>asam nuair d'fhiafruigheadh sí dhíom an raibh aon</span>
<lb n="3200"/><span>tuairim agam cé'n uair a thiocfadh sé abhaile.  An</span>
<lb n="3201"/><span>bhean bhocht!  Ar uairibh, chreid sí n-a croidhe féin an</span>
<lb n="3202"/><span>sgéal bréagach cheapamar do'n mháthair; agus ba</span>
<lb n="3203"/><span>bhreágh an lón anma dhi an creideamh sin bheith aici.</span></p>
<lb n="3204"/>
<lb n="3205"/><p><span>Gach Aoine sgríobhfaidhe an litir bhréagach do'n</span>
<lb n="3206"/><span>mháthair dhaill: ag Áine bhíodh an peann, agus is ise</span>
<lb n="3207"/><span>cheapadh an chuid is mó de'n chainnt; bhéinn féin le</span>
<lb n="3208"/><span>n-a taobh ag cur léithi ó am go ham, acht ba bheag an</span>
<lb n="3209"/><span>gábhadh bhí leis.  Thuig sí croidhe agus meóin an fhir</span>
<lb n="3210"/><span>bhí faoi'n gcré, agus is corr-uair chliseadh an focal</span>
<lb n="3211"/><span>feileamhnach uirri.  Thiubhrthá an leabhar go mbíodh a</span>
<lb n="3212"/><span>thaise le n-a taobh ag treórughadh a peanna agus a</span>
<lb n="3213"/><span>smaointe …</span></p>
<lb n="3214"/>
<lb n="3215"/><p><span>Bhí sí lá agus an peann i ngreim aici.  Leag sí</span>
<lb n="3216"/><span>uaithi é agus thosaigh sí ag féachaint róimpi go smaoin-</span>
<lb n="3217"/><span>teach.  Níor chuireas isteach uirri ar feadh i bhfad.</span>
<lb n="3218"/><span>I ndeireadh na dála, thóg mé na súile agus dhearc mé</span>
<lb n="3219"/><span>isteach n-a súilibh siúd — nár fheicidh mé an doiligheas</span>
<lb n="3220"/><span>céadna i súilibh aon mhná eile arís choidhche …</span></p>
<lb n="3221"/>
<lb n="3222"/><p><span>Níor leig sí uirri gur thug sí faoi deara an chaoi</span>
<lb n="3223"/><span>d'fhéach mé uirri.  Ní dheárna sí acht osna beag a</span>
<lb n="3224"/><span>sgaoileadh uaithi agus breith ar an bpeann arís.</span>
<lb n="3225"/><span>Chuir sí síos go cruinn ar an saoghal bhí ag na</span>
<lb n="3226"/><span>buachaillí i bhFrongach; labhair sí faoi'n gcampa</span>
<lb n="3227"/><span>thuaidh agus chuir sí i gcomórtas leis an gcampa</span>
<lb n="3228"/><span>theas é; sgríobh sí giota magamhail faoi na gárdaibh;</span>
<lb n="3229"/><span>chuir sí cuid de na fearaibh bhí faoi ghlas i n-aithne</span>
<lb n="3230"/><span>do'n mháthair ar dhóigh aérach spóirteamhail.</span></p>
<lb n="3231"/>
<lb n="3232"/><p><span>Léigh sí amach an giota deireadh sgríobh sí: —</span></p>
<lb n="3233"/>
<lb n="3234"/><p><span>"Dá mbéadh barabóir annseo," ar sise, "dhéanfadh</span></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="3235"/><p><span>sé a shaidhbhreas, nó bhéadh sé ag imtheacht n-a gheilt n-a</span>
<lb n="3236"/><span>pheilt i gceann seachtmhaine.  Tá féasóg trí troigh</span>
<lb n="3237"/><span>ar gach duine againn!  An ceól is mó taitnigheann</span>
<lb n="3238"/><span>linn —"</span></p>
<lb n="3239"/>
<lb n="3240"/><p><span>D'fhéach sí ormsa agus tháinic meangadh ar a béal.</span>
<lb n="3241"/><span>Thosaigh sí ag léigheadh arís:</span></p>
<lb n="3242"/>
<lb n="3243"/><p><span>"Seo é an t-abhrán is mó cluintear againn —</span></p>
<lb n="3244"/>
<lb n="3245"/><p>
<lb n="3246"/><span>"Ní bhainfidh mé an fhéasóg seo díomsa</span>
<lb n="3247"/><span>Go bhfásfaidh sí trí troigh ar a fad,</span>
<lb n="3248"/><span>Go mbeidh neart 's téagar 's brígh innti</span>
<lb n="3249"/><span>Thar mar facthas ar aon fhear dár mhair."</span></p>
<lb n="3250"/>
<lb n="3251"/><p><span>Maidin lá'r na bhárach chuir an litir seo aoibhneas</span>
<lb n="3252"/><span>ar chroidhe na máthar.  Las suas a seanéadan caithte</span>
<lb n="3253"/><span>uasal.</span></p>
<lb n="3254"/>
<lb n="3255"/><p><span>Bhí Áine go gliondarach …</span></p>
<lb n="3256"/>
<lb n="3257"/><p><span>"Sé an fear ceanan céadna é, a mháthair," ar</span>
<lb n="3258"/><span>sise.  "Ní chuirfeadh aon nídh ar an saoghal as dó.</span>
<lb n="3259"/><span>Dhéanfadh sé gáiridh agus greann dá mbéadh sé i</span>
<lb n="3260"/><span>mbéal an bháis."</span></p>
<lb n="3261"/>
<lb n="3262"/><p><span>"Fíor sin, a chuid," ars an tseanbhean, "ní bhíonn</span>
<lb n="3263"/><span>greann acht mara mbíonn seisean; gile a gháiridh</span>
<lb n="3264"/><span>agus éadtromacht a chroidhe — is leigheas ar an droch-</span>
<lb n="3265"/><span>shláinte iad.  Is fada liom an lá agus is fuide liom</span>
<lb n="3266"/><span>an oidhche go bhfeicfidh mé arís é …"</span></p>
<lb n="3267"/>
<lb n="3268"/><p><span>Níor chualas an oiread sin molta uaithi ó tháinic</span>
<lb n="3269"/><span>mé san áit: bean de na mnáibh mórdhálacha sin nach</span>
<lb n="3270"/><span>nochtuigheann a gcroidhe acht go fíor-annamh b'eadh an</span>
<lb n="3271"/><span>tseanbhean.</span></p>
<lb n="3272"/>
<lb n="3273"/><p><span>Chonnaic mé súile Áine.  Bhíodar ag damhsa n-a</span></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="3274"/><p><span>ceann le aiteas.  Ba mhilse ná mil beach léithi an</span>
<lb n="3275"/><span>moladh sin thug an tseanbhean aonraic do'n fhear dá</span>
<lb n="3276"/><span>dtugadar beirt grádh.</span></p>
<lb n="3277"/>
<lb n="3278"/><p><span>Mholas féin é; buidheachas súl Áine an luach</span>
<lb n="3279"/><span>saothair bhí uaim …</span></p>
<lb n="3280"/>
<lb n="3281"/><p><span>Tháinic maor na seanmhná, agus fear óg n-a</span>
<lb n="3282"/><span>chuideachtain isteach, agus mise ag cainnt.</span></p>
<lb n="3283"/>
<lb n="3284"/><p><span>"Seo fear óg," arsan maor, "agus bhí sé san</span>
<lb n="3285"/><span>Eirghe-Amach freisin.  Gabhadh é; cuireadh thar lear</span>
<lb n="3286"/><span>é; sgaoileadh saor cúpla lá ó shoin é.  Tháinic sé ar</span>
<lb n="3287"/><span>cuairt annseo le sgéalaibh dhuitse—"</span></p>
<lb n="3288"/>
<lb n="3289"/><p><span>Shíleas go raibh deireadh leis an mbréag; bhéad</span>
<lb n="3290"/><span>fírinne an sgéil ag an stráinséara.  D'innseóchadh sé</span>
<lb n="3291"/><span>ar bhealach tuatach míostuamdha.  Brisfidhe croidhe</span>
<lb n="3292"/><span>na máthar boichte bhí ag súil le n-a mac filleadh.</span></p>
<lb n="3293"/>
<lb n="3294"/><p><span>D'fhéach mé ar Áine.  Ní raibh aon chosamhalacht</span>
<lb n="3295"/><span>imnidhe uirri siúd, agus níor thuigeas sin.</span></p>
<lb n="3296"/>
<lb n="3297"/><p><span>Thosaigh an stráinséara ar a sgéal.</span></p>
<lb n="3298"/>
<lb n="3299"/><p><span>"Ceithre lá ó shoin d'fhágas Frongoch," ar seisean,</span>
<lb n="3300"/><span>"dubhradh liom theacht annseo ar cuairt.  D'eirigh mé</span>
<lb n="3301"/><span>mór le do mhac Riocárd ann …"</span></p>
<lb n="3302"/>
<lb n="3303"/><p><span>Gheit mé.  Cé'n mearbhall bhí orm?  Arbh ionann</span>
<lb n="3304"/><span>an fear fuair bás le mo thaobh ar bhárr an tighe sin</span>
<lb n="3305"/><span>i mBaile Átha Cliath agus mac na mná bhí n-a suidhe</span>
<lb n="3306"/><span>annsin ar nós deilbh cloiche?</span></p>
<lb n="3307"/>
<lb n="3308"/><p><span>Lean an stráinséara leis an sgéal.</span></p>
<lb n="3309"/>
<lb n="3310"/><p><span>"B'é croidhe na cuideachtain é; b'é tús agus</span>
<lb n="3311"/><span>deireadh grinn é; b'é an ga gréine i n-uachais dhorcha</span>
<lb n="3312"/><span>é …"</span></p>
<lb n="3313"/>
<lb n="3314"/><p><span>Lean sé do'n chainnt agus do'n mholadh agus an</span>
<lb n="3315"/><span>máthair ag éisteacht leis gan cor a chur di.</span>
<lb n="3316"/></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="3317"/><p><span>D'fhágamar triúr slán ag an tseanbhean gan</span>
<lb n="3318"/><span>mórán achair, acht gheall an stráinséara go dtiocfadh</span>
<lb n="3319"/><span>sé arís.</span></p>
<lb n="3320"/>
<lb n="3321"/><p><span>"Arís agus arís eile, a bhean uasail," ar seisean,</span>
<lb n="3322"/><span>"ní bhéinn tuirseach ag cur síos ar an bhfear cródha</span>
<lb n="3323"/><span>sin, ar Riocárd an chroidhe mhóir — mar tugadh air san</span>
<lb n="3324"/><span>gcampa, ní bhéinn tuirseach ag cur síos air go lá mo</span>
<lb n="3325"/><span>bháis …"</span></p>
<lb n="3326"/>
<lb n="3327"/><p><span>Bhí an triúr againn ag imtheacht ó'n teach mór.</span></p>
<lb n="3328"/>
<lb n="3329"/><p><span>"Cá raibh tusa ag troid?" arsa mise leis an</span>
<lb n="3330"/><span>stráinséara.</span></p>
<lb n="3331"/>
<lb n="3332"/><p><span>"Ní dheárna mé troid ariamh acht ar stáitse amhar-</span>
<lb n="3333"/><span>clainne," ar seisean, "agus ní dhéanfad má's féidir</span>
<lb n="3334"/><span>liom é."</span></p>
<lb n="3335"/>
<lb n="3336"/><p><span>"Acht nach ndeir tú go raibh tú thar éis theacht as</span>
<lb n="3337"/><span>Frongach?"</span></p>
<lb n="3338"/>
<lb n="3339"/><p><span>"Frongach!" ar seisean, agus chaith sé a dhá láim</span>
<lb n="3340"/><span>amach uaidh díreach is dá mbéadh sé ar stáitse,</span>
<lb n="3341"/><span>"Frongach! ní áil liom thú!  Aér cruaidh na sléibhte</span>
<lb n="3342"/><span>thart ann — ní réidhtigheann sé le mo sgathmhógaibh!</span>
<lb n="3343"/><span>Bodhar-aéir an logáin — is gráin liom é!"</span></p>
<lb n="3344"/>
<lb n="3345"/><p><span>"Acht cé'n fhad ar chaith tú ann?" arsa mise.</span></p>
<lb n="3346"/>
<lb n="3347"/><p><span>"Ní raibh mo cholann ann ariamh acht bhí m'anam ag</span>
<lb n="3348"/><span>follamhain ós cionn an champa ó cuireadh ár seadairí</span>
<lb n="3349"/><span>calma ann i dtosach," agus chuir sé gothaí air féin</span>
<lb n="3350"/><span>amhail is dá mbéadh sé leis an bhfiche oiread a rádh</span>
<lb n="3351"/><span>marach gur chuir Áine isteach air.</span></p>
<lb n="3352"/>
<lb n="3353"/><p><span>"Mise thug annseo é," ar sise go réidh.  "Bhí</span>
<lb n="3354"/><span>faitchíos orm go raibh aimhreas ag teacht ar an tsean-</span>
<lb n="3355"/><span>mhnaoi.  Dá neadruigheadh an t-aimhreas n-a croidhe, ní</span>
<lb n="3356"/><span>dhíbreochadh an saogal é agus réabfaidh a seanchroidhe."</span>
<lb n="3357"/></p>
</div>
<pb n="95"/>
<div><lb n="3358"/><p><span>D'fhéachas uirri … bhfuil aon nidh ar an saoghal</span>
<lb n="3359"/><span>iongantach seo níos aistighe ná bean?</span></p>
<lb n="3360"/>
<lb n="3361"/><p><span>Ar chaith tú mórán achair i gcomhluadar na ndall</span>
<lb n="3362"/><span>ariamh?  An duine bhíos dall ó dhúthchas, nó ó thús na</span>
<lb n="3363"/><span>hóige féin, ní iompuigheann sé an t-éadan leat agus</span>
<lb n="3364"/><span>é ag cainnt; acht an té d'eirigh dall agus aois aige,</span>
<lb n="3365"/><span>bíonn sé ag iarraidh bheith ag féachaint ort nuair bhíos</span>
<lb n="3366"/><span>imnidhe nó corrughadh croidhe ar bith air.  Ní bhíonn an</span>
<lb n="3367"/><span>cleachtadh ná an t-eólas ceart aige ar ríoghachtaibh</span>
<lb n="3368"/><span>na ndall; ní "fheiceann" sé na soillse draoidh-</span>
<lb n="3369"/><span>eachta, ná na hiongantais; bíonn leathchos leis n-ár</span>
<lb n="3370"/><span>saoghal-ne agus an leathchos eile thall, agus is truaigh</span>
<lb n="3371"/><span>Muire an té atá idir an dá shaoghal …</span></p>
<lb n="3372"/>
<lb n="3373"/><p><span>Ní amhlaidh bhí an sgéal ag an tseanbhean.  Bhí an</span>
<lb n="3374"/><span>fhéachaint dhall aici i gceart.  Cuma céard bhéadhthá a</span>
<lb n="3375"/><span>rádh léithi, cuma céard bhéadh sí féin a rádh leat,</span>
<lb n="3376"/><span>shíltheá uirri go raibh an t-eólas ceart aici ar bhealaigh</span>
<lb n="3377"/><span>aimhréidhsigh ríoghachta na ndall, go "bhfaca" sí na</span>
<lb n="3378"/><span>soillse draoidheachta nach léir dhúinn-ne, go raibh</span>
<lb n="3379"/><span>claidhe n-a timcheall nach bhféadfaidhe a threasnughadh.</span></p>
<lb n="3380"/>
<lb n="3381"/><p><span>Agus de réir mar bhí sí ag dul i laige agus i</span>
<lb n="3382"/><span>n-ísle-bhrígh, de réir mar bhí an fóghmhar ag sleamh-</span>
<lb n="3383"/><span>nughadh uainn agus aimsir an tseaca agus an fhuachta</span>
<lb n="3384"/><span>ag druideadh linn, is amlaidh is mó bhí an claidhe seo</span>
<lb n="3385"/><span>a dhul i n-aoirde idir í féin agus an saoghal gnáthach</span>
<lb n="3386"/><span>bhí n-a timcheall.  Shíl Áine go raibh rún aici agus bhí</span>
<lb n="3387"/><span>sí imnidheach faiteach gurab é rún ár mbréag é.</span>
<lb n="3388"/><span>Cheapas féin nárbh é:</span></p>
<lb n="3389"/>
<lb n="3390"/><p><span>"Bean innti féin í," adeirimse, "níorbh fhéidir le</span></p>
</div>
<pb n="96"/>
<div><lb n="3391"/><p><span>duine dhul ró-ghar ariamh do'n dé nó do'n anam atá</span>
<lb n="3392"/><span>innti; níl uirri anois acht go bhfuil sí ag eirghe</span>
<lb n="3393"/><span>cleachtach eólach ar shaoghal dhiamharach na ndall."</span></p>
<lb n="3394"/>
<lb n="3395"/><p><span>Acht pé ar bith é, bhí an tsláinte ag dul i ndonacht</span>
<lb n="3396"/><span>uirri.  Faoi Shamhain, níor fhéad sí an teach fhágail.</span>
<lb n="3397"/><span>Sa leabaidh chaitheadh sí an chuid is mó de'n ló.  Is</span>
<lb n="3398"/><span>minic sa tráthnóna go mbuailfinn féin isteach ann le</span>
<lb n="3399"/><span>comhrádh dhéanamh léithi.  Casfaidhe Áine liom ann,</span>
<lb n="3400"/><span>agus chaitheadh an bheirt againn cuid de thús na</span>
<lb n="3401"/><span>hoidhche ag cainnt léithi go dtuitfeadh sí n-a codladh</span>
<lb n="3402"/><span>éadtrom bíodhgach.</span></p>
<lb n="3403"/>
<lb n="3404"/><p><span>D'éaluigheadh an bheirt againn linn annsin agus</span>
<lb n="3405"/><span>aimhreas orainn céard bhí i gcroidhe na seanmhná.  Bhí</span>
<lb n="3406"/><span>mo bharamhail féin agamsa — nár sháith sí lámh Áine</span>
<lb n="3407"/><span>isteach 'mo láimh féin uair?  Agus nár choinnigh sí</span>
<lb n="3408"/><span>féin greim ar ár dhá láimh feadh sgathaimh bhig?</span></p>
<lb n="3409"/>
<lb n="3410"/><p><span>"Cé'n chiall bhí aici leis sin má cheapann sí go bhfuil</span>
<lb n="3411"/><span>Riocárd beó?" arsa Áine, agus an bheirt againn ag</span>
<lb n="3412"/><span>gabhail an bóthar abhaile an oidhche sin.</span></p>
<lb n="3413"/>
<lb n="3414"/><p><span>"Cé'n chiall bhéadh aici leis," arsa mise, "acht go</span>
<lb n="3415"/><span>mbéadh cumann caradais eadrainn triúr go bhfillidh</span>
<lb n="3416"/><span>Riocárd?"</span></p>
<lb n="3417"/>
<lb n="3418"/><p><span>D'fhéach Áine orm.  Níor aontuigh sí leis an mín-</span>
<lb n="3419"/><span>iughad sin cheapas.  Tháinic luisne n-a gruadh.  Bhí</span>
<lb n="3420"/><span>méala uirri gur labhair sí …</span></p>
<lb n="3421"/>
<lb n="3422"/><p><span>Agus d'éaluigh an aimsir thart ar an dóigh sin.</span></p>
<lb n="3423"/>
<lb n="3424"/><p><span>Léigheas ar an bpáipéar maidin go rabhthas leis</span>
<lb n="3425"/><span>na príosúnaigh bhí i bhFrongach a sgaoileadh abhaile.</span>
<lb n="3426"/></p>
</div>
<pb n="97"/>
<div><lb n="3427"/><p><span>D'eirigh mo chroidhe.  D'fheicfinn cuid de mo shean-</span>
<lb n="3428"/><span>cháirdibh arís.</span></p>
<lb n="3429"/>
<lb n="3430"/><p><span>Rinneas deifir leis an deághsgéal innseacht d'Áine.</span>
<lb n="3431"/><span>Imnidhe bhí uirri siúd nuair léigh sí é.</span></p>
<lb n="3432"/>
<lb n="3433"/><p><span>"Beidh fhios aici anois é," ar sise, "beidh fhios aici</span>
<lb n="3434"/><span>anois go bhfuil sí gan mac agus go rabhamar féin</span>
<lb n="3435"/><span>ag innseacht na mbréag dhi ó aimsir an tsamhraidh.</span>
<lb n="3436"/><span>Marbhó'aidhe sé sin í."</span></p>
<lb n="3437"/>
<lb n="3438"/><p><span>"Déanamaois deifir," arsa mise, "go n-abró'aidhe</span>
<lb n="3439"/><span>muid le líon an tighe gan an sgéal innseacht di."</span></p>
<lb n="3440"/>
<lb n="3441"/><p><span>Rinneamar sin.</span></p>
<lb n="3442"/>
<lb n="3443"/><p><span>Thugamar cuairt ar an tseanbhean féin annsin.</span></p>
<lb n="3444"/>
<lb n="3445"/><p><span>Ní raibh fhios againn ar a hiomchur ar chuala sí an</span>
<lb n="3446"/><span>sgéal nó nár chuala; bhí sí anlag, anlag de'n tsaoghal</span>
<lb n="3447"/><span>— acht mar sin féin féin bhí fuinneamh aisteach neamh-</span>
<lb n="3448"/><span>shaoghalta innti.</span></p>
<lb n="3449"/>
<lb n="3450"/><p><span>"Bhí súil agam libh," ar sí, "mar tá deághsgéal</span>
<lb n="3451"/><span>agam díbh."</span></p>
<lb n="3452"/>
<lb n="3453"/><p><span>Gheit an bheirt againn.  Bhí fhios aici go raibh na</span>
<lb n="3454"/><span>príosúnaigh le teacht abaile — bhéadh súil aici le n-a</span>
<lb n="3455"/><span>mac dílis i gceann cúpla lá; nuair nach dtiocfadh</span>
<lb n="3456"/><span>sé, bhéadh fhios aici cé'n feall d'imrigheadh uirri.</span>
<lb n="3457"/><span>Brisfidhe a croidhe …</span></p>
<lb n="3458"/>
<lb n="3459"/><p><span>"Tá an deághsgéal agam díbh," ars an tseanbhean,</span>
<lb n="3460"/><span>"i gceann cúpla lá feicfidh mé mo mhac múirneach</span>
<lb n="3461"/><span>féin arís."</span></p>
<lb n="3462"/>
<lb n="3463"/><p><span>D'fhéach mé féin agus Áine ar a chéile: céard ab</span>
<lb n="3464"/><span>fheárr a dhéanamh?</span></p>
<lb n="3465"/>
<lb n="3466"/><p><span>"A Áine," ars an tseanbhean, "gabh amach agus</span>
<lb n="3467"/><span>abair leis an maor gach uile rud bheith ullamh n-a</span>
<lb n="3468"/><span>chomhair nuair thiocfas mo mhac …"</span>
<lb n="3469"/></p>
</div>
<pb n="98"/>
<div><lb n="3470"/><p><span>D'imthigh Áine.  An fhéachaint thruaighmhéalach thug sí</span>
<lb n="3471"/><span>dhom ag imtheacht dhi!</span></p>
<lb n="3472"/>
<lb n="3473"/><p><span>Rug an tseanbhean ar ghualainn orm.</span></p>
<lb n="3474"/>
<lb n="3475"/><p><span>"Cogar! Cogar!" ar sise, agus is ar éigin</span>
<lb n="3476"/><span>d'aithneóchthá a glór.</span></p>
<lb n="3477"/>
<lb n="3478"/><p><span>Chuir mé mo chluas le n-a béal.</span></p>
<lb n="3479"/>
<lb n="3480"/><p><span>"Feicfidh mé mo mhac gan moill, i gceann cúpla</span>
<lb n="3481"/><span>lá b'fhéidir …"</span></p>
<lb n="3482"/>
<lb n="3483"/><p><span>Chuir sí cosg léithi féin.  Easbaidh anála bhí uirri.</span></p>
<lb n="3484"/>
<lb n="3485"/><p><span>"Feicfidh mé é," ar sise, "acht ní ar an saoghal</span>
<lb n="3486"/><span>seo é.  Tá mé ag fagháil bháis.  Gairid uaim é, gairid</span>
<lb n="3487"/><span>uaim mo mhac …"</span></p>
<lb n="3488"/>
<lb n="3489"/><p><span>Níor fhéad sí níos mó a rádh leis an tocht tháinic</span>
<lb n="3490"/><span>uirri.  I ndiaidh tamaill dubhairt sí —</span></p>
<lb n="3491"/>
<lb n="3492"/><p><span>"Bhí fhios agam gur marbhuigheadh é ar feadh an</span>
<lb n="3493"/><span>achair … bhí fhios agam é … acht ní innseóchainn</span>
<lb n="3494"/><span>d'Áine é … mharbhóchadh sé í … brisfidhe a</span>
<lb n="3495"/><span>croide … an gean bhí ag an mbeirt sin dá</span>
<lb n="3496"/><span>chéile …"</span></p>
<lb n="3497"/>
<lb n="3498"/><p><span>An bheirt bhan sin!  Gach duine aca ag iarraidh</span>
<lb n="3499"/><span>dallóg chur ar a chéile ar eagla go mbrisfeadh sgéal</span>
<lb n="3500"/><span>báis an té dá dtug siad beirt gean croidhe an duine</span>
<lb n="3501"/><span>eile!</span></p>
<lb n="3502"/>
<lb n="3503"/><p><span>Níor innis mé dhi go raibh fhios ag Áine freisin é.</span></p>
<lb n="3504"/>
<lb n="3505"/><p><span>"Nuair bhéas mise imthighthe," ars an tseanbhean</span>
<lb n="3506"/><span>dhall, "tig leat an sgéal innseacht di … tig leat</span>
<lb n="3507"/><span>innseacht di go bhfuair mo mhac bás — go bhfuair mo</span>
<lb n="3508"/><span>mhac bás ar son na hÉireann …"</span></p>
<lb n="3509"/>
<lb n="3510"/><p><span>Agus ní fhacha mé ariamh féachaint níos mórchúisighe</span>
<lb n="3511"/><span>i n-éadan duine …</span>
<lb n="3512"/></p>
</div>
<pb n="99"/>
<div><lb n="3513"/><p><span>Dhá lá n-a dhiaidh sin fuair an tseanbhean mhórdhálach</span>
<lb n="3514"/><span>mhisneamhail sin bás.  Bhí Áine agus mé féin ar an</span>
<lb n="3515"/><span>tsochraoid.</span></p>
<lb n="3516"/>
<lb n="3517"/><p><span>"Bean mhisneamhail," arsa Áine liom agus an bheirt</span>
<lb n="3518"/><span>againn ag imtheacht abhaile.</span></p>
<lb n="3519"/>
<lb n="3520"/><p><span>"Ar nós thú féin," arsa mise léithi.</span></p>
<lb n="3521"/>
<lb n="3522"/><p><span>"Ar nós a mic," arsa Áine.</span></p>
<lb n="3523"/>
<lb n="3524"/><p><span>Tá mé cinnte go raibh misneach ag an triúr aca:</span>
<lb n="3525"/><span>tá misneach agam féin freisin — cineál misnigh: acht</span>
<lb n="3526"/><span>ní raibh sé de mhisneach agam fós innseacht d'Áine</span>
<lb n="3527"/><span>cé'n gean atá agam uirri.</span></p>
<lb n="3528"/>
<lb n="3529"/><p><span>Céard a mholfá dhom a dhéanamh?</span>
<lb n="3530"/></p>
</div>
<pb n="101"/>
<div><lb n="3531"/><p><span>AN CEATHRAMHA BUAIDH</span></p>
<lb n="3532"/>
<lb n="3533"/><p><span>ANAM AN EASBUIC</span>
<lb n="3534"/></p>
</div>
<pb n="103"/>
<div><lb n="3535"/><p><span>ANAM AN EASBUIC</span></p>
<lb n="3536"/>
<lb n="3537"/><p><span>Bhí an t-easboc n-a chodladh.  Ní raibh le feiceál</span>
<lb n="3538"/><span>acht a shrón, a bhéal, a smig, agus leathshúil leis, nuair</span>
<lb n="3539"/><span>d'fhéach an fear aimsire, tiománuidhe an ghluaisteáin</span>
<lb n="3540"/><span>isteach thríd na fuinneógaibh air.  Bhí faoi innseacht</span>
<lb n="3541"/><span>dó go gcaithfeadh sé moill a chur air, go raibh rud</span>
<lb n="3542"/><span>éigin ar cearr le inneall an cháirr, acht nuair thug sé</span>
<lb n="3543"/><span>faoi deara sa gcúinne é, agus a raibh de chótaibh</span>
<lb n="3544"/><span>móra agus eile bhí aige timcheall air, shíl sé go</span>
<lb n="3545"/><span>mb'fheárr dhó féin gan bacadh leis go gcuirfeadh sé</span>
<lb n="3546"/><span>caoi ar an inneall diabhalta sin gan maith.</span></p>
<lb n="3547"/>
<lb n="3548"/><p><span>Sgar sé a chóta mór féin ar an mbóthar faoi'n</span>
<lb n="3549"/><span>gcárr, agus isteach leis faoi, ag snámhghail ar a bholg,</span>
<lb n="3550"/><span>ar nós péiste.  Bhí solus deas ó n-a réaltaibh, acht</span>
<lb n="3551"/><span>b'fheárr ná sin an solus bhí aige ó dhá lampa cinn an</span>
<lb n="3552"/><span>ghluaisteáin.  Nuair a chonnaic sé cé'n obair mhór bhí</span>
<lb n="3553"/><span>roimhe, agus deis a chur ar an inneall, thug sé trí</span>
<lb n="3554"/><span>mhionn agus d'fhan achar beag ar a leathuilinn ag</span>
<lb n="3555"/><span>féachaint suas uaidh ar thóin an ghluaisteáin agus ar</span>
<lb n="3556"/><span>na rothaibh aimhréiseacha bhí istigh i mbolg an innill.</span></p>
<lb n="3557"/>
<lb n="3558"/><p><span>Nach ar an easboc bhí an tubuisde agus a leithéid</span>
<lb n="3559"/><span>de ghluaisteán a cheannacht!  Fuair sé an gluaisteán</span>
<lb n="3560"/><span>saor go maith— acht cé'n mhaith bhí i ngluaisteán saor</span>
<lb n="3561"/><span>mara ngluaisfeadh sé?  Nach é bhí ceanndána nár</span>
<lb n="3562"/><span>ghlac sé comhairle leis féin — acht ár ndóigh, ní ar an</span>
<lb n="3563"/><span>easboc bhéadh an t-inneall gan maith sin a leigheas!</span></p>
</div>
<pb n="104"/>
<div><lb n="3564"/><p><span>D'fhéadfadh an t-easboc fanacht ar a sháimhín sogha</span>
<lb n="3565"/><span>istigh sa chárr, agus é féin ar a bholg ar an mbóthar</span>
<lb n="3566"/><span>fuar fliuch ag iarraidh caoi chur ar an diabhal sin</span>
<lb n="3567"/><span>d'inneall!</span></p>
<lb n="3568"/>
<lb n="3569"/><p><span>Rug sé ar a chuid óirnéis.  Bhain sé slabhra beag</span>
<lb n="3570"/><span>amach as an inneall.  Bhain rotha beag cruaich as áit</span>
<lb n="3571"/><span>éigin eile.  Chroch sé suas ceann de na lampaibh</span>
<lb n="3572"/><span>móra, gur dhearc sé isteach i ndiamharacht na hinneall-</span>
<lb n="3573"/><span>achta.  Thug sé trí mhionn eile annsin, agus bhagair</span>
<lb n="3574"/><span>sé a dhorn ar an easboc, nó ar an áit ar shíl sé an</span>
<lb n="3575"/><span>t-easboc bheith n-a chodladh istigh sa chárr.</span></p>
<lb n="3576"/>
<lb n="3577"/><p><span>Is iomdha sin easboc ar chuir sé aithne air ó chuaidh</span>
<lb n="3578"/><span>sé ar aimsir ag an gcléir i dtosach, acht diabhal</span>
<lb n="3579"/><span>easboc aca bhí chomh ceanndána leis an easboc bhí n-a</span>
<lb n="3580"/><span>chodladh ós a chionn.  Cé'n meas d'fhéadfaidhe bheith ar</span>
<lb n="3581"/><span>dhuine cheannuigh gluaisteán de'n déanamh sin?  Bhí</span>
<lb n="3582"/><span>fonn air an t-inneall bhaint ó chéile ar fad: gan</span>
<lb n="3583"/><span>bior barra ná bís fhágail ann — céard deirfeadh an</span>
<lb n="3584"/><span>t-easboc annsin nuair bhéadh air iad a chur n-a n-ionad</span>
<lb n="3585"/><span>ceart féin arís?  Cheap an tiománaidhe go mba mhór</span>
<lb n="3586"/><span>an spóirt bheith ag féachaint ar an easboc n-a luighe</span>
<lb n="3587"/><span>ar an mbóthar fliuch agus é ag iarraidh an t-inneall</span>
<lb n="3588"/><span>bradach diabhalta a chur le chéile arís!</span></p>
<lb n="3589"/>
<lb n="3590"/><p><span>Ní hé sin a rinne sé.  Thosuigh sé ag obair ar a</span>
<lb n="3591"/><span>dhíthcheall.  Thosuigh sé ag easgaine ar a dhíthcheall.</span>
<lb n="3592"/><span>Ag easgaine ar an easboc bhí istigh sa chárr bhí sé,</span>
<lb n="3593"/><span>agus ar gach uile easboc eile bhí chomh ceanndána is</span>
<lb n="3594"/><span>nach nglacfadh comhairle faoi ghluaisteán.  A leithéid</span>
<lb n="3595"/><span>de ghiosgán agus d'easgaine is bhí le clos istigh faoi'n</span>
<lb n="3596"/><span>gcárr!</span></p>
<lb n="3597"/>
<lb n="3598"/><p><span>Dhúisigh an rúille-búille bhí aige an t-easboc.  Cá</span></p>
</div>
<pb n="105"/>
<div><lb n="3599"/><p><span>raibh sé?  Ní fhéadfadh sé bheith i mBl' Átha Cliath; ní</span>
<lb n="3600"/><span>raibh le feiceál aige acht machaire mór leathan.  Acht</span>
<lb n="3601"/><span>céard bhí ar an gcárr — ní raibh sé ag imtheacht ar chor</span>
<lb n="3602"/><span>ar bith?  Agus an giosgán agus an tormán bhí shíos</span>
<lb n="3603"/><span>faoi!  An t-inneall tubuisteach sin arís!  Marach</span>
<lb n="3604"/><span>gur easboc bhí ann dhéanfadh sé an oiread easgaine</span>
<lb n="3605"/><span>leis an tiománaidhe féin.  Ba mhór an míádh é an</span>
<lb n="3606"/><span>mhoill seo chur air, agus an deifir bhí air go Baile</span>
<lb n="3607"/><span>Átha Cliath.</span></p>
<lb n="3608"/>
<lb n="3609"/><p><span>D'osgail sé doras an ghluaisteáin agus amach leis</span>
<lb n="3610"/><span>ar an mbóthar.</span></p>
<lb n="3611"/>
<lb n="3612"/><p><span>Bhí an tiománaidhe istigh faoi'n gcárr agus é ag</span>
<lb n="3613"/><span>tabhairt na mionn.  Má bhí an t-easboc misneamhail</span>
<lb n="3614"/><span>féin, ní raibh sé de mhisneach aige cur isteach ar</span>
<lb n="3615"/><span>cheárdaidhe dá shórt.  Agus bhí aithne aige ar an</span>
<lb n="3616"/><span>tiománaidhe seo.</span></p>
<lb n="3617"/>
<lb n="3618"/><p><span>Chaith an t-easboc cóta mór thar a ghuailnibh, agus</span>
<lb n="3619"/><span>thosaigh ag spaisdeóireacht dhó féin go mífhoighdeach.</span>
<lb n="3620"/><span>Tiubhradh sé reatha beag agus cúpla léim ó am go</span>
<lb n="3621"/><span>ham le n-a chosaibh a théidh, agus i ndiaidh gach cúpla</span>
<lb n="3622"/><span>léim d'fhéachadh i dtreó a ghluaisteáin.  Acht ní raibh</span>
<lb n="3623"/><span>aon chosamhlacht ar an tiománaidhe bheith réidh.</span></p>
<lb n="3624"/>
<lb n="3625"/><p><span>Chaith sé leath-uair eile ag spaisdeóireacht dhó féin.</span>
<lb n="3626"/><span>Annsin d'fhéach sé ar an uaireadóir.  Bhí sé an deich</span>
<lb n="3627"/><span>a chlog, agus bhí geallta aige bheith i mBl' Átha Cliath</span>
<lb n="3628"/><span>ag an Athair Antoine ar a naoi.  Agus ó luighe na</span>
<lb n="3629"/><span>talmhan bhí fhios aige nach bhféadfadh sé bheith i bhfois-</span>
<lb n="3630"/><span>geacht fiche míle de'n chathair.  Céard deirfeadh an</span>
<lb n="3631"/><span>seansagart diadhanta riaghalta sin leis?</span></p>
<lb n="3632"/>
<lb n="3633"/><p><span>Acht ní raibh sé de dhánacht ann cur isteach ar an</span>
<lb n="3634"/><span>tiománaidhe.</span>
<lb n="3635"/></p>
</div>
<pb n="106"/>
<div><lb n="3636"/><p><span>Shiubhal sé céad slat siar an bóthar.  Bhí na cosa</span>
<lb n="3637"/><span>te aige faoi seo, agus thosaigh sé ag machtnamh ar</span>
<lb n="3638"/><span>cheist bhí ag déanamh buartha dhó le tamall fada — an</span>
<lb n="3639"/><span>cheist sin bhí ghá thabhairt go Baile Átha Cliath le</span>
<lb n="3640"/><span>comhairle a ghlachadh le n-a sheancharaid an t-Athair</span>
<lb n="3641"/><span>Antoine faoi.</span></p>
<lb n="3642"/>
<lb n="3643"/><p><span>Fear deaghmhóideach cóir bhí san easboc.  Bhí croidhe</span>
<lb n="3644"/><span>ann, agus misneach aige, acht bhí smacht aige ar a</span>
<lb n="3645"/><span>chroidhe agus ar a mhisneach ó thús a óige.  An rud</span>
<lb n="3646"/><span>cóir a dhéanamh i gcomhnaidhe — sin riaghail leag sé</span>
<lb n="3647"/><span>amach dhó féin; agus rinne sé an rud cóir, de réir a</span>
<lb n="3648"/><span>léarguis féin, gach uile thráth ba chuma céard tháinic</span>
<lb n="3649"/><span>as.  Díthmheas an phobuil nó mícháirdeas na n-uachtarán,</span>
<lb n="3650"/><span>ba chuma leis iad; níor chuir ceachtar de'n dá nidh</span>
<lb n="3651"/><span>sin isteach ariamh air ó rinneadh easboc dhe.  Bhí</span>
<lb n="3652"/><span>daoine ann adubhairt go raibh se ró-mhór le daoine</span>
<lb n="3653"/><span>uaisle, le tighearnaibh agus le lucht riaghaltais agus</span>
<lb n="3654"/><span>leis an dream sin uile; go ngéilleadh sé dhóibh go</span>
<lb n="3655"/><span>ró-mhinic; gur cheap sé go mba luachmhare anam</span>
<lb n="3656"/><span>tighearna ná aon anam eile cruthuigheadh …  Dubhradh</span>
<lb n="3657"/><span>gur beag an áird bhéadh ag an easboc ar an té</span>
<lb n="3658"/><span>ba dhiadhanta rugadh ariamh dá mbéadh fear mór</span>
<lb n="3659"/><span>uasal nó tighearna saidhbhir talmhan i n-aon tseómra</span>
<lb n="3660"/><span>leis.</span></p>
<lb n="3661"/>
<lb n="3662"/><p><span>Bhí fhios ag an easpoc go raibh an cháil sin amuigh</span>
<lb n="3663"/><span>air.  Bhí fhios aige go n-abróchaidhe arís agus arís</span>
<lb n="3664"/><span>eile é dá gcuirfeadh sé an smacht cóir ar an Athair</span>
<lb n="3665"/><span>Ó Domhnaill.  Bhí ceaptha aige an smacht sin a chur ar</span>
<lb n="3666"/><span>an sagart óg dána sin gan céill, dá dtairneóchadh</span>
<lb n="3667"/><span>sé Éire uile anuas ar a mhullach.  Ní raibh sé ag</span>
<lb n="3668"/><span>glacadh comairle leis an seananamchara bhí aige</span></p>
</div>
<pb n="107"/>
<div><lb n="3669"/><p><span>i mBl' Átha Cliath acht ar eagla go raibh dearmad</span>
<lb n="3670"/><span>déanta aige féin ar aon phonc.  Ba chuma leis an tír</span>
<lb n="3671"/><span>uile go léir bheith anuas air, ba chuma leis cé'n díth-</span>
<lb n="3672"/><span>mheas bhéadh ag an bPobul air, chuirfeadh sé smacht ar</span>
<lb n="3673"/><span>an Athair Ó Domhnaill mara raibh a anamchara i n-ann</span>
<lb n="3674"/><span>aon nidh tábhachtach a rádh i bhfábhar an tsagairt sin,</span>
<lb n="3675"/><span>mara raibh sé i n-ann taobh eile de'n sgéal a nochtadh</span>
<lb n="3676"/><span>dhó …</span></p>
<lb n="3677"/>
<lb n="3678"/><p><span>Oidhche bhreágh earraigh bhí ann, agus d'fhan an</span>
<lb n="3679"/><span>t-easboc n-a sheasamh ar árd bhí sa mbóthar ag féach-</span>
<lb n="3680"/><span>aint siar agus siar-ndeas uaidh ar Mháigh Life …</span></p>
<lb n="3681"/>
<lb n="3682"/><p><span>Ba mhór an imnidhe dhó an tAthair Ó Domhnaill.</span>
<lb n="3683"/><span>Marach go raibh sé n-a shagart mhaith dhiadhanta ba</span>
<lb n="3684"/><span>gheárr a ré n-a dheóighse; acht má bhí sé diadhanta</span>
<lb n="3685"/><span>féin, ba chosamhla é le saighdiúir ná le sagart.  Nach</span>
<lb n="3686"/><span>raibh sé ag caitheamh gach uile phighin dá raibh aige</span>
<lb n="3687"/><span>ariamh ar ghunnaibh agus ar lón cogaidh agus dá roinnt</span>
<lb n="3688"/><span>ar na fearaibh óga?  Cárbh fhios do'n easboc céard</span>
<lb n="3689"/><span>a thiocfadh as?  Bhí an sagart óg seo, an séiplíneach</span>
<lb n="3690"/><span>dána seo, ag dul ó smacht ar fad.  D'fhógair sé</span>
<lb n="3691"/><span>féin air gan bacadh feasta le aon dream mileadhta</span>
<lb n="3692"/><span>bhí i n-aghaidh an riaghaltais agus cé'n freagra thug sé</span>
<lb n="3693"/><span>air acht go raibh sé n-a Éireannach chomh maith le bheith</span>
<lb n="3694"/><span>n-a shagart.  N-a shaighdiúir chomh maith le bheith n-a</span>
<lb n="3695"/><span>shagart — sin é ba chóra dhó a radh, cheap an t-easboc;</span>
<lb n="3696"/><span>an dúthchas — fuil bhorb achrannach na nDomhnallach —</span>
<lb n="3697"/><span>agus shíl an t-easboc go bhfaca sé an tAthair Ó</span>
<lb n="3698"/><span>Domhnaill faoi chulaith gaisge, claidheamh mór soluis</span>
<lb n="3699"/><span>n-a ghlaic, sluagh tréan ar a sháilibh agus iad ag</span>
<lb n="3700"/><span>gluaiseacht rómpa thar an machaire áluinn bhí ós a</span>
<lb n="3701"/><span>chomhair amach …</span>
<lb n="3702"/></p>
</div>
<pb n="108"/>
<div><lb n="3703"/><p><span>Bhog a chroidhe roinnt.  Músgluigheadh rud éigin</span>
<lb n="3704"/><span>i ndoimhneacht a anma.  An seandúthchas atá níos</span>
<lb n="3705"/><span>tréise ná an oileamhaint, an fonn chun troda bhí sa</span>
<lb n="3706"/><span>bhfuil aige — sin é an rud bhí ghá ghríosadh.  Níorbh fhada</span>
<lb n="3707"/><span>go raibh sé ag gabháil amhráin, agus amhrán nach</span>
<lb n="3708"/><span>dtaithneóchadh le n-a charaid, an fear mór riaghaltais</span>
<lb n="3709"/><span>i mBl' Átha Cliath.  Chuir sé smacht air féin.  Mhúch</span>
<lb n="3710"/><span>sé an rud beag sin bhí ag iarraidh eirghe as doimhneacht</span>
<lb n="3711"/><span>a anma …</span></p>
<lb n="3712"/>
<lb n="3713"/><p><span>Seafóid! seafóid agus díthcéillidhe bhí ann uile</span>
<lb n="3714"/><span>go léir.  Ní fhéadfaidhe an dream bhí i gceannas a</span>
<lb n="3715"/><span>bhogadh.  Síleadh é dhéanamh go minic agus céard bhí</span>
<lb n="3716"/><span>ann de bhárr na n-iarracht uile?</span></p>
<lb n="3717"/>
<lb n="3718"/><p><span>Bhí sé níos cinnte ná ariamh go raibh an tAthair</span>
<lb n="3719"/><span>Ó Domnaill agus na hógánaigh bhí leis ar aimhleas na</span>
<lb n="3720"/><span>tíre.  Acht chuirfeadh sé féin smacht air!</span></p>
<lb n="3721"/>
<lb n="3722"/><p><span>Ghluais leis go réidh mall agus go brónach i dtreó</span>
<lb n="3723"/><span>an cháirr.</span></p>
<lb n="3724"/>
<lb n="3725"/><p><span>Pé ar bith cé'n galar bhí ag gabháil do'n ghluaisteán</span>
<lb n="3726"/><span>d'eirigh leis an tiománaidhe a leigheas.  D'eirigh sé</span>
<lb n="3727"/><span>amach as a lár istigh, agus é sméartha le ola agus le</span>
<lb n="3728"/><span>salachar.  Siúd i n-áirde ar a shuidhcheán féin é, chas</span>
<lb n="3729"/><span>sé an rotha, agus as go bráthach leis an ngluaisteán</span>
<lb n="3730"/><span>agus gan aon cheapadh ag an tiománaidhe cóir acht go</span>
<lb n="3731"/><span>raibh an t-easboc n-a chodladh istigh ann.</span></p>
<lb n="3732"/>
<lb n="3733"/><p><span>Níor chuir sé thar dá mhíle bóthair de, gur thosaigh</span>
<lb n="3734"/><span>an preabadh agus an tormán arís san inneall.</span>
<lb n="3735"/><span>Thúirling sé.  Shíl sé é leigheas.  Dá mbhéadh roinnt</span></p>
</div>
<pb n="109"/>
<div><lb n="3736"/><p><span>páipéir aige b'fhéidir go bhféadfadh sé a dhéanamh.</span>
<lb n="3737"/><span>Chuaidh sé go dtí doras an ghluaisteáin go bhfuigheadh</span>
<lb n="3738"/><span>sé seanpháipéar nuaidheachta ón easboc.</span></p>
<lb n="3739"/>
<lb n="3740"/><p><span>Nuair d'osgail sé an doras leath a bhéal air.  Ní</span>
<lb n="3741"/><span>raibh an t-easboc ann!</span></p>
<lb n="3742"/>
<lb n="3743"/><p><span>Dhún sé an doras arís agus d'fhan sgathamh beag</span>
<lb n="3744"/><span>ag smaoineadh.  Bhí sé n-a bhaileamhair.  Cé'n chaoi ar</span>
<lb n="3745"/><span>chaill sé an t-easboc?  Ar fhág sé n-a dhiaidh é i</span>
<lb n="3746"/><span>dteach sagart paráisde an Chillín?  Nó ar fhág sé</span>
<lb n="3747"/><span>an cárr nuair bhí sé féin ag cur deis air leathuair ó</span>
<lb n="3748"/><span>shoin?  Cé'n fonn coisidheacht bhí air seachas aon</span>
<lb n="3749"/><span>easboc dá raibh ar a aire ariamh?  Nach raibh a dhóthain</span>
<lb n="3750"/><span>le déanamh aige gan bheith ag iarraidh bheith ag coin-</span>
<lb n="3751"/><span>neál easbuic ó bheith ag imtheacht leis féin de shiubhal</span>
<lb n="3752"/><span>oidhche!</span></p>
<lb n="3753"/>
<lb n="3754"/><p><span>Leig sé fead, acht má chuala an t-easboc é níor</span>
<lb n="3755"/><span>thug sé freagra air.  Ní amháin go raibh fonn ar an</span>
<lb n="3756"/><span>easboc céadna bheith ag coisidheacht leis féin de</span>
<lb n="3757"/><span>shiubhal oidhche, acht bhí sé chomh bodhar le sluasaid.</span>
<lb n="3758"/><span>Leig mo dhuine fead eile ar an easboc.  Dá mbéadh</span>
<lb n="3759"/><span>sé i bhfoisgeacht trí mhíle dhó chluineadh an t-easboc</span>
<lb n="3760"/><span>an fead sin.  Acht ní bhfuair an tiománaidhe groidhe</span>
<lb n="3761"/><span>freagra ar an bhfead.</span></p>
<lb n="3762"/>
<lb n="3763"/><p><span>Ghluais leis siar an bóthar cúpla céad slat ag</span>
<lb n="3764"/><span>féachaint a bhfeicfeadh sé an t-easboc i n-aon áit.</span>
<lb n="3765"/><span>Ghlaodh sé air i n-árd a ghotha ó am go ham, acht sin a</span>
<lb n="3766"/><span>raibh de mhaith dhó ann.</span></p>
<lb n="3767"/>
<lb n="3768"/><p><span>Easboc ar fuaidreamh agus a ghiolla ar a thóir!</span></p>
<lb n="3769"/>
<lb n="3770"/><p><span>Casadh fear leis an ngiolla, leis an tiománaidhe.</span>
<lb n="3771"/><span>Bheannuigh sé dhó.</span></p>
<lb n="3772"/>
<lb n="3773"/><p><span>"Féach," ars an tiománaidhe leis, "féach," ar</span></p>
</div>
<pb n="110"/>
<div><lb n="3774"/><p><span>seisean, "ní móide go bhfaca tú easboc thart i</span>
<lb n="3775"/><span>n-aon áit annseo?"</span></p>
<lb n="3776"/>
<lb n="3777"/><p><span>D'fhéach an coimhthigheach ar an tiománaidhe.  Ní raibh</span>
<lb n="3778"/><span>aon chosamhlacht óil air.  Acht cé'n magadh bhí air go</span>
<lb n="3779"/><span>raibh sé ar thóir easbuic faoi mheadhon-oidhche ar bhóthar</span>
<lb n="3780"/><span>uaigneach fá'n dtuaith?  Sasanach bhí sa stráinséir</span>
<lb n="3781"/><span>seo casadh leis an tiománaidhe; ní eólas ró-bheacht</span>
<lb n="3782"/><span>bhí aige ar bhéasaibh na tíre ná ar nósaibh na n-easboc</span>
<lb n="3783"/><span>acht oiread; cárbh fhios dó nach rabhadar tugtha do</span>
<lb n="3784"/><span>shiubhlóid faoi mheadho n-oidhche?"</span></p>
<lb n="3785"/>
<lb n="3786"/><p><span>"Seo, an bhfaca tú easboc thart i n-aon áit? ars</span>
<lb n="3787"/><span>an tiománaidhe arís, agus cantal air nár thug an</span>
<lb n="3788"/><span>duine eile freagra air fós.</span></p>
<lb n="3789"/>
<lb n="3790"/><p><span>"Easboc?" ars an Sasanach.</span></p>
<lb n="3791"/>
<lb n="3792"/><p><span>"Seadh, easboc — nach gcluin' tú mé?" ars an</span>
<lb n="3793"/><span>tiománaidhe go bagarthach.</span></p>
<lb n="3794"/>
<lb n="3795"/><p><span>"Níl mé sa tír seo acht dhá lá," ars an Sasanach go</span>
<lb n="3796"/><span>faiteach; cárbh fhios dó nach duine de na "hÉireann-</span>
<lb n="3797"/><span>aighibh fiadháine" é seo bhí ós a chomhair amach? cárbh</span>
<lb n="3798"/><span>fhios dó céard a dhéanfaidhe leis san áit iargcúltha</span>
<lb n="3799"/><span>seo, dá mbéadh fhios go raibh sé gan airm teinidh?</span></p>
<lb n="3800"/>
<lb n="3801"/><p><span>"A' bhfaca tú easboc thart annseo adeirim? ars</span>
<lb n="3802"/><span>an tiománaidhe, "abair go bhfaca nó nach bhfaca agus</span>
<lb n="3803"/><span>leig dom a dhul ar a thóir."</span></p>
<lb n="3804"/>
<lb n="3805"/><p><span>"Ní fhaca mé easboc ariamh," ars an Sasanach.</span></p>
<lb n="3806"/>
<lb n="3807"/><p><span>"Dheamhan ar feárr dhuit fheiceál," ars an tiomán-</span>
<lb n="3808"/><span>aidhe," bíonn cuid aca anchrosta.  An t-easboc sin</span>
<lb n="3809"/><span>agamsa …</span></p>
<lb n="3810"/>
<lb n="3811"/><p><span>"Cá'r chaill tú é?" ars an Sasanach.</span></p>
<lb n="3812"/>
<lb n="3813"/><p><span>"Ar an mbóthar i n-áit éigin," ars an tiománaidhe</span>
<lb n="3814"/><span>"nach é an diabhal é?</span>
<lb n="3815"/></p>
</div>
<pb n="111"/>
<div><lb n="3816"/><p><span>"Gabhfaidh mise ar a thóir i n-aondtigh leat má</span>
<lb n="3817"/><span>thogruigheann tú?" ars an Sasanach, lághach go leór;</span>
<lb n="3818"/><span>b'é seo an t-eachtra ba mhó bhuail n-a threó ó tháinic</span>
<lb n="3819"/><span>sé go hÉirinn.</span></p>
<lb n="3820"/>
<lb n="3821"/><p><span>"Téanam," ars an tiománaidhe.</span></p>
<lb n="3822"/>
<lb n="3823"/><p><span>Ghluais leó beirt ar thóir an easbuic.  Shiubhal siad</span>
<lb n="3824"/><span>míle gan duine ná deóraidhe fheiceál.  Bhí ceó beag</span>
<lb n="3825"/><span>ag eirghe aníos as an machaire go raibh buin na gcrann</span>
<lb n="3826"/><span>b'fhogus dóibh i bhfolach orra, agus a mbárr ar nós na</span>
<lb n="3827"/><span>gcéadta oileán coillteach istigh i lár locha airgid.</span></p>
<lb n="3828"/>
<lb n="3829"/><p><span>"Tír áluinn í seo," ars an Sasanach, ag féachaint</span>
<lb n="3830"/><span>anonn uaidh ar an machaire," shíltheá gur gail airgid</span>
<lb n="3831"/><span>atá ag eirghe aníos as an talamh …"</span></p>
<lb n="3832"/>
<lb n="3833"/><p><span>"Airgead," ars an tiománaidhe, "trí phunnt an</span>
<lb n="3834"/><span>t-acra tugtar ar an talamh sin."</span></p>
<lb n="3835"/>
<lb n="3836"/><p><span>Dhearg sé píopa.</span></p>
<lb n="3837"/>
<lb n="3838"/><p><span>"Préachfar an fear bocht," ar sé, "cé'n míádh bhí</span>
<lb n="3839"/><span>air gur imthigh sé mar sin?"</span></p>
<lb n="3840"/>
<lb n="3841"/><p><span>"An imthigheann sé go minic?" ars an Sasanach.</span></p>
<lb n="3842"/>
<lb n="3843"/><p><span>"Corr-uair.  Bhfuil cipín eile agad?"</span></p>
<lb n="3844"/>
<lb n="3845"/><p><span>"Ta … a bhean b'fhéidir —"</span></p>
<lb n="3846"/>
<lb n="3847"/><p><span>D'fhéach an tiománaidhe ar an Sasanach.  Rug sé ar</span>
<lb n="3848"/><span>ghualainn air.</span></p>
<lb n="3849"/>
<lb n="3850"/><p><span>"Ná habair é sin arís," ar seisean go bagarthach.</span></p>
<lb n="3851"/>
<lb n="3852"/><p><span>"Ní abróchad," ars an Sasanach, "ár ndóigh níl</span>
<lb n="3853"/><span>aithne ar bith agam uirri.  Ní fios dom nach bean</span>
<lb n="3854"/><span>dheas lághach í …"</span></p>
<lb n="3855"/>
<lb n="3856"/><p><span>"Stop!" ars an tiománaidhe.</span></p>
<lb n="3857"/>
<lb n="3858"/><p><span>"Nach minic d'fhág fear maith groidhe a bhean, agus</span>
<lb n="3859"/><span>d'fhill arís?"</span></p>
<lb n="3860"/>
<lb n="3861"/><p><span>"Stop!" ars an tiománaidhe.</span>
<lb n="3862"/></p>
</div>
<pb n="112"/>
<div><lb n="3863"/><p><span>"Ós a' cainnt atámuid," ars an Sasanach, "tig</span>
<lb n="3864"/><span>liom a rádh leat go bhfillfidh mé féin agus beidh fáilte</span>
<lb n="3865"/><span>aici rómham freisin."</span></p>
<lb n="3866"/>
<lb n="3867"/><p><span>"Stop!" ars an tiománaidhe, "nó —," agus chuir</span>
<lb n="3868"/><span>sé gotha troda air féin.</span></p>
<lb n="3869"/>
<lb n="3870"/><p><span>Níor thuig an Sasanach an sgéal.  Bhí sé ar tí</span>
<lb n="3871"/><span>labhairt arís, acht chuir an fear eile a dhorn le n-a</span>
<lb n="3872"/><span>bhéal.</span></p>
<lb n="3873"/>
<lb n="3874"/><p><span>"Níl aon bhean aige," ars an tiománaidhe, "nár</span>
<lb n="3875"/><span>dhubhairt mé leat gur easboc atá ann?"</span></p>
<lb n="3876"/>
<lb n="3877"/><p><span>"Dubhairt, acht —"</span></p>
<lb n="3878"/>
<lb n="3879"/><p><span>"Seo," ars an tiománaidhe go mífhoighdeach, "seo,</span>
<lb n="3880"/><span>téidhimís ar a thóir."</span></p>
<lb n="3881"/>
<lb n="3882"/><p><span>Chuaidh.</span></p>
<lb n="3883"/>
<lb n="3884"/><p><span>Bhí an oidhche ag eirghe anfhuar.  B'éigin dóibh</span>
<lb n="3885"/><span>coisidheacht mhaith a dhéanamh nó préachfaidhe iad.  Bhí</span>
<lb n="3886"/><span>teach beag ósta leathtaobh na slighe.  Bíodh is go raibh</span>
<lb n="3887"/><span>sé andeireannach san oidhche bhí solus le feiceál ann.</span></p>
<lb n="3888"/>
<lb n="3889"/><p><span>"Má tá tóir aige ar an ól is istigh annsin atá</span>
<lb n="3890"/><span>sé," ars an Sasanach.</span></p>
<lb n="3891"/>
<lb n="3892"/><p><span>"Ní ólann sé aon bhraon," ars an tiománaidhe,</span>
<lb n="3893"/><span>"agus níor ól ariamh.  N-a aghaidh go mór atá sé."</span></p>
<lb n="3894"/>
<lb n="3895"/><p><span>Acht ó bhí an oidhche chomh fuar cráidhte sin, bhuail</span>
<lb n="3896"/><span>siad féin beirt isteach le n-a mbéal a fhliuchadh le</span>
<lb n="3897"/><span>"braon beag te."</span></p>
<lb n="3898"/>
<lb n="3899"/><p><span>Nuair a shroich an t-easboc an áit ar fhág sé an</span>
<lb n="3900"/><span>gluaisteán, ní raibh sé le feiceál aige ár ndóigh.</span>
<lb n="3901"/><span>Ní raibh sé cinnte go raibh sé san áit chéadna ar chos</span>
<lb n="3902"/><span>ar bith; is beag áird bhí aige air agus an imnidhe bhí</span></p>
</div>
<pb n="113"/>
<div><lb n="3903"/><p><span>air faoi'n Athair Ó Domhnaill.  Ghluais leis sgathamh</span>
<lb n="3904"/><span>eile agus leath-bharamhail aige go bhfeicfeadh sé an</span>
<lb n="3905"/><span>gluaisteán gan moill.</span></p>
<lb n="3906"/>
<lb n="3907"/><p><span>Acht ní hé an gluaisteán is mó bhí ag cur air acht</span>
<lb n="3908"/><span>ceist an Athar Ó Domhnaill.  Dá mbéadh cead a</span>
<lb n="3909"/><span>gcinn ag a leithéidibh de shagairt óga mhillfidhe an</span>
<lb n="3910"/><span>tír.  An méad d'eirigh le daoine staidéaracha bhaint</span>
<lb n="3911"/><span>amach do'n tír le gliocas agus le bladar agus le</span>
<lb n="3912"/><span>lámh-istigh bheith aca leis an riaghaltas, chaillfidhe arís</span>
<lb n="3913"/><span>é.  Talamh gan cíos — níor thaithnigh sin leis ariamh;</span>
<lb n="3914"/><span>bhí an Eaglais n-a aghaidh agus ní gan fáth é — "beidh</span>
<lb n="3915"/><span>na boicht agaibh choidhche" ar sé leis féin.  Acht tá</span>
<lb n="3916"/><span>daoine ann, sa tír seo féin, atá ag cur i n-aghaidh an</span>
<lb n="3917"/><span>dlighe sheanda sin.  An tAthair Ó Domhnaill, dubhairt</span>
<lb n="3918"/><span>sé uair …  Acht dlighthe gan cam — d'fhéadfaidhe</span>
<lb n="3919"/><span>iad sin a chur i bhfeidhm i ndiaidh a chéile — gliocas,</span>
<lb n="3920"/><span>stuaim, staidéar — sin é an chaoi le dlighthe córa</span>
<lb n="3921"/><span>bhaint amach …  Acht ní raibh sé thar leathshásta</span>
<lb n="3922"/><span>leis féin, ná le n-a leigheas.  Bhí an cháin an-trom ar</span>
<lb n="3923"/><span>an tír agus ar bhochtaibh; acht nach raibh an cháin dlis-</span>
<lb n="3924"/><span>teanach?  "Tabhair do Chaesar …" Acht b'fheárr</span>
<lb n="3925"/><span>leis go mór nach mbéadh Caesar chomh géar sin orra.</span></p>
<lb n="3926"/>
<lb n="3927"/><p><span>Chuimhnigh sé annsin ar an gcomhrádh deireannach bhí</span>
<lb n="3928"/><span>aige leis an Athair Ó Domhnaill: bhí sé féin agus an</span>
<lb n="3929"/><span>sagart óg sin n-a leabharlainn; eisean críona ciall-</span>
<lb n="3930"/><span>mhar staidéarach ag iarraidh an sagart chur ar a leas</span>
<lb n="3931"/><span>gan é smachtadh go ró-mhór; an tAthair Ó Domhnaill</span>
<lb n="3932"/><span>ar a aghaidh amach, lán de dhóchas agus de mhisneach</span>
<lb n="3933"/><span>agus de dhánacht agus de ghrádh-tíre.  Chuala sé an</span>
<lb n="3934"/><span>dá ghlór anois féin agus é ag imtheacht roimhe go</span>
<lb n="3935"/><span>mall réidh agus go brónach:</span>
<lb n="3936"/></p>
</div>
<pb n="114"/>
<div><lb n="3937"/><p><span>"Má tá namhaid i n-ár measg féin, agus ní ghéillim</span>
<lb n="3938"/><span>go bhfuil, nach féidir codladh chur air agus an chealg</span>
<lb n="3939"/><span>bhaint as an namhaid annsin?"</span></p>
<lb n="3940"/>
<lb n="3941"/><p><span>Agus an chaoi a chraith an tAthair Ó Domhnaill a</span>
<lb n="3942"/><span>cheann agus adubhairt go bríoghmhar:</span></p>
<lb n="3943"/>
<lb n="3944"/><p><span>"A thighearna, níl leigheas i ndán do'n tír chráidhte</span>
<lb n="3945"/><span>seo, acht píosaí beaga luaidhe chur san áit is feileamh-</span>
<lb n="3946"/><span>naighe dóibh …"</span></p>
<lb n="3947"/>
<lb n="3948"/><p><span>Chuir sin deireadh leis an gcainnt.  Thuig an</span>
<lb n="3949"/><span>t-easboc cé'n áit ar mhaith leis na "píosaí beaga</span>
<lb n="3950"/><span>luaidhe" a chur.  Níor chuir an sagart óg aon chosg ó</span>
<lb n="3951"/><span>shoin leis an gcleachtadh airm.  Níor ghéill sé dhó</span>
<lb n="3952"/><span>féin.  Bhí cion aige féin ar an sagart óg; chuaidh sé</span>
<lb n="3953"/><span>air go mór go gcaithfeadh sé é smachtadh go géar agus</span>
<lb n="3954"/><span>go trom; acht céard eile d'fhéadfadh sé a dhéanamh?</span></p>
<lb n="3955"/>
<lb n="3956"/><p><span>Sheas sé ar an mbóthar agus d'fhéach n-a thimcheall.</span>
<lb n="3957"/><span>Nach é bhí fuar?  Agus an ceó bhí ag eirghe aníos as</span>
<lb n="3958"/><span>an machaire, as Maigh Life!  Bhí aithmhéala air nár</span>
<lb n="3959"/><span>thug sé cóta mór níos truime leis; an drochshlaghdán</span>
<lb n="3960"/><span>bhí air ar feadh an gheimhridh nach mór, bhí eagla air go</span>
<lb n="3961"/><span>dtiocfadh sé arís.</span></p>
<lb n="3962"/>
<lb n="3963"/><p><span>Acht cé'n solus aisteach é sin bhí le feiceál aige</span>
<lb n="3964"/><span>sa spéir thoir-dtuaidh uaidh?  Bhí na néalta móra</span>
<lb n="3965"/><span>lomracha bhí ós cionn an mhachaire, thoir-dtuaidh uaidh,</span>
<lb n="3966"/><span>an-dearg.  Toiteán i n-áit éigin … árus mór</span>
<lb n="3967"/><span>i mBl' Átha Cliath thrí theinidh b'fhéidir …</span></p>
<lb n="3968"/>
<lb n="3969"/><p><span>Bhí an bóthar roinnt fliuch agus thug sé rian cháirr</span>
<lb n="3970"/><span>faoi deara sa phuiteach.  Dhearg sé níos géire ar</span>
<lb n="3971"/><span>na luirg.  Rian ghluaisteáin — bhí sé cinnte dhe.  A</span>
<lb n="3972"/><span>ghluaisteán féin b'fhéidir — acht cé'n tubuisde bhéadh</span>
<lb n="3973"/><span>ar an tiománaidhe gur imthigh sé leis gan é?</span>
<lb n="3974"/></p>
</div>
<pb n="115"/>
<div><lb n="3975"/><p><span>Lean sé do na luirg.</span></p>
<lb n="3976"/>
<lb n="3977"/><p><span>Tháinic sé ar an teach beag ósta n-a raibh an</span>
<lb n="3978"/><span>tiománaidhe agus an Sasanach casadh leis.  Mhothaigh</span>
<lb n="3979"/><span>sé an solus ann.  Chuaidh a chárr féin thar an teach —</span>
<lb n="3980"/><span>ba léir sin ó na luirg — acht cárbh fhios dó nach mbéadh</span>
<lb n="3981"/><span>tuairisg an ghluaisteáin ag duine éigin de mhuinntir</span>
<lb n="3982"/><span>an tighe?</span></p>
<lb n="3983"/>
<lb n="3984"/><p><span>Bhuail sé cnag beag ar an doras agus d'fhan go</span>
<lb n="3985"/><span>foighdeach go n-osglóchaidhe dhó é.</span></p>
<lb n="3986"/>
<lb n="3987"/><p><span>Chuala an dream bhí ag ól sa teach ósta cnag an</span>
<lb n="3988"/><span>easbuic ar an doras, agus ar iompughadh do bhoise bhí</span>
<lb n="3989"/><span>an áit chomh socair leis an uaigh.  Ní raibh siolla ó</span>
<lb n="3990"/><span>aon duine acht iad uile go léir ag féachaint ar a</span>
<lb n="3991"/><span>chéile go sgáthmhar.</span></p>
<lb n="3992"/>
<lb n="3993"/><p><span>Ní raibh cead ag éinne bheith ag ól i dteach ósta an</span>
<lb n="3994"/><span>tráth sin d'oidhche, agus chomh luath is d'fhéad sí é, chuir</span>
<lb n="3995"/><span>bean an tighe na gloiní agus eile as amharc.</span></p>
<lb n="3996"/>
<lb n="3997"/><p><span>Bhí fear árd tuaithe ann agus súil leis ar pholl na</span>
<lb n="3998"/><span>heochrach ag iarraidh dhéanamh amach cé bhí amuigh.</span></p>
<lb n="3999"/>
<lb n="4000"/><p><span>"Fear agus culaith dhubh air," ar seisean i gcogar</span>
<lb n="4001"/><span>le bean an tighe.</span></p>
<lb n="4002"/>
<lb n="4003"/><p><span>"Constáblaí!" ar sise go sgáthmhar.</span></p>
<lb n="4004"/>
<lb n="4005"/><p><span>Múchadh na soillse gan aon achar.  Shíl a raibh ann</span>
<lb n="4006"/><span>d'fhearaibh éalughadh leó sul a mbeirfidhe orra, agus</span>
<lb n="4007"/><span>thosuigh an ruaille-buaille annsin agus an t-achrann.</span></p>
<lb n="4008"/>
<lb n="4009"/><p><span>I dtóin an tighe bhí an sgléip agus níor chuala an</span>
<lb n="4010"/><span>t-easboc é.  Féachaint dá dtug sé ar an teach arís,</span>
<lb n="4011"/><span>agus ní fhaca sé aon tsolus ann.  Bhí iongantas air.</span></p>
<lb n="4012"/>
<lb n="4013"/><p><span>Bhuail sé cnag eile ar an doras.</span>
<lb n="4014"/></p>
</div>
<pb n="116"/>
<div><lb n="4015"/><p><span>Bhí bean an tighe ósta le hais na heochrach agus</span>
<lb n="4016"/><span>cluas uirri.</span></p>
<lb n="4017"/>
<lb n="4018"/><p><span>"Cé tá annsin?" ar sise agus í leigint uirri go</span>
<lb n="4019"/><span>raibh fearg uirri.</span></p>
<lb n="4020"/>
<lb n="4021"/><p><span>"Mise," ars an t-easboc.</span></p>
<lb n="4022"/>
<lb n="4023"/><p><span>"Agus cé thusa le do thoil?"</span></p>
<lb n="4024"/>
<lb n="4025"/><p><span>Níor chuimhnigh an t-easboc go gcuirfidhe ceist de'n</span>
<lb n="4026"/><span>tsórt sin air.  Níor mhaith leis innseacht cé hé, nó</span>
<lb n="4027"/><span>céard thug ann é.  Easboc ag iarraidh dhul isteach</span>
<lb n="4028"/><span>i dteach ósta an tráth sin d'oidhche!  Ní dhéanfadh sé</span>
<lb n="4029"/><span>cúis ar chor ar bith.</span></p>
<lb n="4030"/>
<lb n="4031"/><p><span>"Cé tá annsin adeirim?" arsa bean an tighe go</span>
<lb n="4032"/><span>hughdarásach.</span></p>
<lb n="4033"/>
<lb n="4034"/><p><span>"Mise," ars an t-easboc arís go cúthalach; shílfeadh</span>
<lb n="4035"/><span>aon duine ar an gcaoi a ndubhairt sé an focal gur</span>
<lb n="4036"/><span>fear bhéadh ag iarraidh óil tráth nár dhleaghthach é.</span></p>
<lb n="4037"/>
<lb n="4038"/><p><span>Chuir an fear árd tuaithe bhí ar an doras i dtosach</span>
<lb n="4039"/><span>focal i gcluais mná an tighe.</span></p>
<lb n="4040"/>
<lb n="4041"/><p><span>"Nár dhubhairt mé leat cheana anocht," ar sise</span>
<lb n="4042"/><span>agus fearg uirri, "nach bhfuigh' tú braon eile annseo</span>
<lb n="4043"/><span>go n-íocfaidh tú do chúnntas."</span></p>
<lb n="4044"/>
<lb n="4045"/><p><span>"An cúnntas!" ars an t-easboc agus iongnadh air.</span></p>
<lb n="4046"/>
<lb n="4047"/><p><span>"Seadh, an cúnntas," arsa bean an tighe tríd an</span>
<lb n="4048"/><span>doras dúnta.</span></p>
<lb n="4049"/>
<lb n="4050"/><p><span>"Acht níl aon chúnntas …"</span></p>
<lb n="4051"/>
<lb n="4052"/><p><span>"Sgrios adeirim nó cuirfidh mé na gadhair 'do</span>
<lb n="4053"/><span>dhiaidh!"</span></p>
<lb n="4054"/>
<lb n="4055"/><p><span>Níor fearadh fáilte de'n tsórd sin roimh an easboc</span>
<lb n="4056"/><span>ariamh roimhe.  Thuig sé gur ceapadh gur duine éigin</span>
<lb n="4057"/><span>eile bhí ann.  Fear grinn agus spóirt bhí ann, ar a</span>
<lb n="4058"/><span>bhealach shocair féin; nach aige bhéadh an greann ag</span></p>
</div>
<pb n="117"/>
<div><lb n="4059"/><p><span>innseacht dá cháirdibh cé'n fáilte cuireadh roimhe.</span>
<lb n="4060"/><span>Tháinic meangadh ar a bhéal — chonnaic sé an gáiridh</span>
<lb n="4061"/><span>croidheamhail thiocfadh ar an Dochtúir ré Diadha Seán</span>
<lb n="4062"/><span>Pluincéad nuair a chloisfeadh sé an sgéal …</span></p>
<lb n="4063"/>
<lb n="4064"/><p><span>Lasadh solus istigh.  Nuair friothadh amach nárbh iad</span>
<lb n="4065"/><span>Constáblaí Ríoghdha na hÉireann bhí ag an doras</span>
<lb n="4066"/><span>d'fhill an comhluadar agus thosaigh an t-ól agus an</span>
<lb n="4067"/><span>sgléip arís.</span></p>
<lb n="4068"/>
<lb n="4069"/><p><span>D'imthigh an t-easboc ó'n doras le dul ar thóir a</span>
<lb n="4070"/><span>ghiolla, acht ní dheacha sé thar fiche slat gur thosuigh</span>
<lb n="4071"/><span>gadhar ag tafaint air.  Dubhradh cheana go raibh an-</span>
<lb n="4072"/><span>mhisneach ag an easboc.  Bhí — acht amháin roimh ghadhar</span>
<lb n="4073"/><span>stráinséarach san oidhche; seadh, gadhar stráinséarach</span>
<lb n="4074"/><span>san oidhche agus míoltóga beaga na coille an dá nidh</span>
<lb n="4075"/><span>ar an saoghal seo chuirfeadh ruaig ar an easboc …</span></p>
<lb n="4076"/>
<lb n="4077"/><p><span>D'fhill sé ar ais chuig an teach ósta agus deifir</span>
<lb n="4078"/><span>mór agus sgáth air.</span></p>
<lb n="4079"/>
<lb n="4080"/><p><span>Duine ar bith a bhfuil aithne aige ar na bóithre i</span>
<lb n="4081"/><span>bhfoisgeacht fiche míle do Bhaile Átha Cliath aithneóchaidh</span>
<lb n="4082"/><span>sé an teach ósta seo.  Níl ar dhuine acht cnag a</span>
<lb n="4083"/><span>bhualadh ar an doras, ar dhóigh faoi leith, agus</span>
<lb n="4084"/><span>osglóchar an doras dhó.</span></p>
<lb n="4085"/>
<lb n="4086"/><p><span>Thárla gur bhuail an t-easboc an doras ar an dóigh</span>
<lb n="4087"/><span>seo i ngan fhios dhó féin an dara uair, agus leigeadh</span>
<lb n="4088"/><span>isteach é gan moill.</span></p>
<lb n="4089"/>
<lb n="4090"/><p><span>"Giolla liom, tiománaidhe liom d'fhág ar an mbóthar</span>
<lb n="4091"/><span>mé —," ars an t-easboc ar dhul isteach dhó.</span></p>
<lb n="4092"/>
<lb n="4093"/><p><span>Acht chuir bean an tighe isteach air.</span></p>
<lb n="4094"/>
<lb n="4095"/><p><span>"Ó seadh," ar sise, acht níor chreid sí é.</span></p>
<lb n="4096"/>
<lb n="4097"/><p><span>Is beag solus bhí san áit, acht dá mbéadh solus na</span>
<lb n="4098"/><span>gréine féin ann ní shílfeá gur easboc an stráinséar</span></p>
</div>
<pb n="118"/>
<div><lb n="4099"/><p><span>seo bhuail isteach sa teach ósta.  Ní nós easbocamhail</span>
<lb n="4100"/><span>dhul n-a leithéid d'áit ar an dó a chlog san oidhche!</span></p>
<lb n="4101"/>
<lb n="4102"/><p><span>"Sasanach bhí san ngiolla d'fhág ar an mbóthar thú</span>
<lb n="4103"/><span>an eadh?" arsa bean an tighe, agus d'fhéach sí go</span>
<lb n="4104"/><span>géar agus go haimhreasach air.</span></p>
<lb n="4105"/>
<lb n="4106"/><p><span>Ní raibh an t-easboc ariamh i n-aon áit i n-Éirinn</span>
<lb n="4107"/><span>nár tugadh ómós dó acht annseo; acht ár ndóigh ní</span>
<lb n="4108"/><span>raibh bóna ná carabhat air, acht cirteach faoi n-a</span>
<lb n="4109"/><span>mhuineál agus seanchaipín tabhóide anuas ar a shúilibh</span>
<lb n="4110"/><span>áit a raibh sé n-a chodladh sa ngluaisteán sul ar fhág</span>
<lb n="4111"/><span>sé é le na cosaibh a théidh.</span></p>
<lb n="4112"/>
<lb n="4113"/><p><span>Cé'n chaoi a n-aithneóchaidhe gur easboc bhí ann, go</span>
<lb n="4114"/><span>mór-mhór agus an seanchóta mór liathghlas bhí caithte</span>
<lb n="4115"/><span>thar na guailnibh aige?</span></p>
<lb n="4116"/>
<lb n="4117"/><p><span>"An giolla," arsa bean an tighe, "an giolla sin</span>
<lb n="4118"/><span>d'fhág ar an mbóthar thú, nach Sasanach bhí ann?"</span></p>
<lb n="4119"/>
<lb n="4120"/><p><span>"Ní headh"</span></p>
<lb n="4121"/>
<lb n="4122"/><p><span>"Bhí Sasanach agus comráide leis annseo ar ball,"</span>
<lb n="4123"/><span>ar sise; "sílim go raibh siad beirt leath-ólta, acht</span>
<lb n="4124"/><span>má bhí ní annseo fuair siad é.  Acht céard tá uait</span>
<lb n="4125"/><span>féin?  An braoinín cruaidh?"</span></p>
<lb n="4126"/>
<lb n="4127"/><p><span>"Ní bhlasaim de …"</span></p>
<lb n="4128"/>
<lb n="4129"/><p><span>Níorbh fheárr leis an easboc rud a thárlóchadh ná é</span>
<lb n="4130"/><span>seo.  Is minic bhí dúil aige imtheacht thríd an tír leis</span>
<lb n="4131"/><span>féin agus gan aon chulaith air acht culaith fir oibre</span>
<lb n="4132"/><span>go bhfeicfeadh sé an saoghal mar bhí i ndá ríribh gan</span>
<lb n="4133"/><span>daoine bheith ag gléasadh agus ag maisiughadh saoghail</span>
<lb n="4134"/><span>chruaidh ghránda na mbocht roimhe.</span></p>
<lb n="4135"/>
<lb n="4136"/><p><span>Nuair adubhairt sé le bean an óil nár bhlas sé</span>
<lb n="4137"/><span>ariam dhe, cheap sise nach raibh sé i ndá ríribh, nach raibh</span>
<lb n="4138"/><span>ann acht leithsgéal, go raibh sé cúthalach, nó go raibh</span></p>
</div>
<pb n="119"/>
<div><lb n="4139"/><p><span>faitchíos air mar gheall ar chomh deireannach is bhí sé,</span>
<lb n="4140"/><span>agus comhluadar nár aithnigh sé sa láthair.</span></p>
<lb n="4141"/>
<lb n="4142"/><p><span>"Braon beag cruaidh," arsa bean an óil, "tá</span>
<lb n="4143"/><span>an oidhche fuar" — d'fhéach sí thart ar an gcomhluadar</span>
<lb n="4144"/><span>fear bhí ag éisteacht — "cáirde muid uilig annseo,"</span>
<lb n="4145"/><span>ar sise.</span></p>
<lb n="4146"/>
<lb n="4147"/><p><span>Bhí buidéal uisge beatha n-a glaic aici agus an</span>
<lb n="4148"/><span>corc bainte as.</span></p>
<lb n="4149"/>
<lb n="4150"/><p><span>"Má tá cupán tae agat," ars an t-easboc.</span></p>
<lb n="4151"/>
<lb n="4152"/><p><span>"Cupán tae!"  Bhí iongnadh ar bhean an tighe.</span>
<lb n="4153"/><span>Fear a theacht an tráth sin d'oidhche ag iarraidh cupáin</span>
<lb n="4154"/><span>tae!</span></p>
<lb n="4155"/>
<lb n="4156"/><p><span>"Nó gloine bainne féin —"</span></p>
<lb n="4157"/>
<lb n="4158"/><p><span>"Gloine bainne!"  Is beag nár chuir sí comhartha</span>
<lb n="4159"/><span>na croise uirri féin.</span></p>
<lb n="4160"/>
<lb n="4161"/><p><span>"Bainne te," ars an t-easboc.</span></p>
<lb n="4162"/>
<lb n="4163"/><p><span>"Bainne te!" arsa bean an ósta, agus is ar éigin</span>
<lb n="4164"/><span>bhí sí i n-ann é rádh leis an iongnadh bhí uirri.</span></p>
<lb n="4165"/>
<lb n="4166"/><p><span>Bhí deichneabhar nó dá'réag fear sa láthair.  Is</span>
<lb n="4167"/><span>iomdha céad uair chaitheadar sa teach ósta seo, agus</span>
<lb n="4168"/><span>le cuimhne an té ba shine ann, níor tháinic aon fhear</span>
<lb n="4169"/><span>ariamh isteach ann ar thóir bainne.  An té a raibh an</span>
<lb n="4170"/><span>gloine n-a ghlaic aige ní raibh sé n-a chumas é chur</span>
<lb n="4171"/><span>le n-a bhéal le teann alltacht'.</span></p>
<lb n="4172"/>
<lb n="4173"/><p><span>Bhí an t-easboc n-a shuidhe ar chathaoir i n-aice an</span>
<lb n="4174"/><span>dorais, áit nach raibh acht an drochsholus.  D'fhéach</span>
<lb n="4175"/><span>bean an tighe go géar air.</span></p>
<lb n="4176"/>
<lb n="4177"/><p><span>"Seo," ar sise, "ná bíodh a thuilleadh de'n mhagadh</span>
<lb n="4178"/><span>ann;" chroch sí suas an lampa beagán agus d'fhéach</span>
<lb n="4179"/><span>arís air, "silim go bhfuil do sháith ólta agat cheana,"</span>
<lb n="4180"/><span>ar sise; d iompuigh sí ar an bhfear árd tuaithe bhí ag</span></p>
</div>
<pb n="120"/>
<div><lb n="4181"/><p><span>an doras i dtosach, "nach meas' tú go bhfuil beagán</span>
<lb n="4182"/><span>beag thar an iomarca istigh aige, a Thomáis?"</span></p>
<lb n="4183"/>
<lb n="4184"/><p><span>"Marach go bhfuil, ár ndóigh, ní bhéadh sé ag iarraidh</span>
<lb n="4185"/><span>bainne," arsa Tomás.</span></p>
<lb n="4186"/>
<lb n="4187"/><p><span>"Agus sílim freisin," arsa bean an tighe, "go</span>
<lb n="4188"/><span>bhfuil baint éigint leis an Sasanach buidhe sin caitheadh</span>
<lb n="4189"/><span>amach ar ball."</span></p>
<lb n="4190"/>
<lb n="4191"/><p><span>"Cé'n Sasanach?" arsa Tomás.</span></p>
<lb n="4192"/>
<lb n="4193"/><p><span>"Ó seadh, ní raibh tú istigh an uair sin," arsa bean</span>
<lb n="4194"/><span>an tighe, "acht Sasanach tháinic isteach annseo uair ó</span>
<lb n="4195"/><span>shoin agus nuair d'ól sé gloine — é féin agus fear</span>
<lb n="4196"/><span>beag eile bhí i n-aondtigh leis — nuair d'ól sé gloine</span>
<lb n="4197"/><span>ní raibh aon chainnt aige acht seafóid éigint faoi</span>
<lb n="4198"/><span>easboc a chaill sé ar an mbóthar …"</span></p>
<lb n="4199"/>
<lb n="4200"/><p><span>"Easboc chaill sé ar an mbóthar," agus leath na</span>
<lb n="4201"/><span>súile ar Thomás bocht.</span></p>
<lb n="4202"/>
<lb n="4203"/><p><span>"Seadh, sin é dubhairt sé," arsa bean an tighe,</span>
<lb n="4204"/><span>"gur chaill sé easboc agus gur fhág sé a bhean n-a</span>
<lb n="4205"/><span>dhiaidh …"</span></p>
<lb n="4206"/>
<lb n="4207"/><p><span>"Dar 'iúl íosta príosta!"  Bhuail Tomás a dhá</span>
<lb n="4208"/><span>bhois ar a chéile.  Níor thuig sé acht an oiread le cách</span>
<lb n="4209"/><span>gurabh í a bhean féin bhí i gceist ag an Sasanach!</span></p>
<lb n="4210"/>
<lb n="4211"/><p><span>"Mh'anam gur maith a rinne sibh agus an diabhal</span>
<lb n="4212"/><span>a chaitheamh amach," ar seisean; d'ól slug as gloine;</span>
<lb n="4213"/><span>bhuail bos ar a cheathramhain, agus dubhairt:</span></p>
<lb n="4214"/>
<lb n="4215"/><p><span>"Easboc a thréig a bhean! ar chuala sibh ariamh a</span>
<lb n="4216"/><span>leithéid!"</span></p>
<lb n="4217"/>
<lb n="4218"/><p><span>Bhí an gloine bainne fáighte ag an easboc faoi seo</span>
<lb n="4219"/><span>agus é ghá ól; acht cé'n chainnt bhí aca faoi féin?</span>
<lb n="4220"/><span>Agus an bhean!  Agus an Sasanach bhí ar a thóir!</span>
<lb n="4221"/><span>Dá mba gur ól sé an gloine de'n bhraon chruaidh</span></p>
</div>
<pb n="121"/>
<div><lb n="4222"/><p><span>thairg bean an tighe dhó cheapfadh sé go ndeacha sé sa</span>
<lb n="4223"/><span>gceann air.  Acht gloine glan bainne!  Má deirfear</span>
<lb n="4224"/><span>go raibh iongnadh ar an easboc ní bheidh thar leath na</span>
<lb n="4225"/><span>fírinne ann.</span></p>
<lb n="4226"/>
<lb n="4227"/><p><span>Bhí an comhluadar uile i dtóin an tseómra ag</span>
<lb n="4228"/><span>comhrádh ós íseal le bean an tighe.  Corr-uair</span>
<lb n="4229"/><span>d'fhéachadh fear n-a threó agus aimhreas n-a shúil.</span>
<lb n="4230"/><span>Bhí ríméad ar an easboc gur fhág sé a bhóna agus a</span>
<lb n="4231"/><span>charabhat agus eile sa ngluaisteán.</span></p>
<lb n="4232"/>
<lb n="4233"/><p><span>Bhí sé tamall deas ag ól an bhainne ar a shuaimhneas.</span>
<lb n="4234"/><span>Ní raibh sé ariamh n-a leithéid d'áit, acht ní abróchaidh</span>
<lb n="4235"/><span>sé leat anois féin nár thaithnigh sé leis.  Dá mbéadh</span>
<lb n="4236"/><span>an tiománaidhe aige le n-a thabhairt ar a aistear</span>
<lb n="4237"/><span>nuair a thogróchadh sé!</span></p>
<lb n="4238"/>
<lb n="4239"/><p><span>Tháinic fonn air dhul i bhfochair na bhfear — cainnt a</span>
<lb n="4240"/><span>dhéanamh leó, sgléip a dhéanamh leó, ól a dhéanamh</span>
<lb n="4241"/><span>leó …  Níor ghéill sé do'n fhonn sin, agus is céad</span>
<lb n="4242"/><span>truaigh leis an sgealaidhe seo nár ghéill — ba mhaith</span>
<lb n="4243"/><span>leis bheith i n-ann cur-síos a dhéanamh ar an spóirt</span>
<lb n="4244"/><span>bhéadh aca!  Acht mara ndeacha sé ag siamsa leis na</span>
<lb n="4245"/><span>fearaibh, corruigheadh é ar bhealach nár thuig sé féin.</span>
<lb n="4246"/><span>An oidhche aisteach chaith sé b'fhéidir, nó baois na hóige</span>
<lb n="4247"/><span>arís …</span></p>
<lb n="4248"/>
<lb n="4249"/><p><span>Tháinic bean an tighe le labhairt leis.</span></p>
<lb n="4250"/>
<lb n="4251"/><p><span>"A' raibh aon bhaint agatsa leis an Sasanach bhí ar</span>
<lb n="4252"/><span>thóir easbuic?" ar sise.</span></p>
<lb n="4253"/>
<lb n="4254"/><p><span>"Ní raibh"</span></p>
<lb n="4255"/>
<lb n="4256"/><p><span>B'fhíor dhó, acht bhí baint aige leis an bhfear bhí i</span>
<lb n="4257"/><span>n-aondtigh leis an Sasanach; acht dá n-abróchadh sé é</span>
<lb n="4258"/><span>is cinnte go gcaithfidhe é féin amach freisin.  Dá</span>
<lb n="4259"/><span>n-abróchadh sé gur easboc bhí ann féin, ní móide go</span></p>
</div>
<pb n="122"/>
<div><lb n="4260"/><p><span>gcreidfidhe é agus an feisteas bhí air.  An droch-íde</span>
<lb n="4261"/><span>fuair an Sasanach chuir sin i gcéill dhó go mb'fheárrde</span>
<lb n="4262"/><span>a shláinte gan greann a dhéanamh faoi easboc.  Bhí sé</span>
<lb n="4263"/><span>críonna; d'fhan sé ar a shuaimhneas agus an gloine</span>
<lb n="4264"/><span>bainne n-a ghlaic aige.</span></p>
<lb n="4265"/>
<lb n="4266"/><p><span>Acht an beitheamhnach sin de thiománaidhe, cá raibh</span>
<lb n="4267"/><span>sé?</span></p>
<lb n="4268"/>
<lb n="4269"/><p><span>Bhí an sgléip faoi lántseól nuair tháinic fear eile</span>
<lb n="4270"/><span>isteach.  Labhair sé le bean an tighe ós íseal.  Labhair</span>
<lb n="4271"/><span>an bheirt aca leis an gcomhluadar —  Ní fhaca an</span>
<lb n="4272"/><span>t-easboc ariamh aon athrughadh mar an t-athrughadh</span>
<lb n="4273"/><span>tháinic ar an gcuideachtain.  Cuireadh cosg leis an</span>
<lb n="4274"/><span>ngreann agus leis an ól.  Tháinic iongnadh orra uile.</span>
<lb n="4275"/><span>Cuid aca a chreid an sgéal mór bhí ag an bhfear tháinic</span>
<lb n="4276"/><span>isteach, cuid eile nár chreid, acht d'imthigh leó uile go</span>
<lb n="4277"/><span>léir amach ar an mbóthar.</span></p>
<lb n="4278"/>
<lb n="4279"/><p><span>Fágadh an t-easboc agus bean an tighe leó féin.</span></p>
<lb n="4280"/>
<lb n="4281"/><p><span>"Sin sgéal uathbhásach," ar sise.</span></p>
<lb n="4282"/>
<lb n="4283"/><p><span>"Ce'n sgéal?"</span></p>
<lb n="4284"/>
<lb n="4285"/><p><span>"An t-eirghe-amach seo, agus anois tá Baile Átha</span>
<lb n="4286"/><span>Cliath thrí theine ag na Sasanaighibh …"</span></p>
<lb n="4287"/>
<lb n="4288"/><p><span>"An t-Eirghe-Amach?"</span></p>
<lb n="4289"/>
<lb n="4290"/><p><span>Níor chreid sé a dhá chluais.  Ó Dhomhnach Cásga</span>
<lb n="4291"/><span>chaith sé cúpla lá le seancharaid i mainistir i n-aice</span>
<lb n="4292"/><span>le Portláirge.  Ní fhaca sé páipéar; níor chuala</span>
<lb n="4293"/><span>sgéal ná ráfla, agus nuair a chuala níor chreid.</span></p>
<lb n="4294"/>
<lb n="4295"/><p><span>"Eirghe-Amach!  Baile Átha Cliath thrí theine!"</span>
<lb n="4296"/><span>agus bhuail sé amach ar an mbóthar mar a raibh na</span>
<lb n="4297"/><span>feara eile.</span></p>
<lb n="4298"/>
<lb n="4299"/><p><span>"Mh'anam go bhfuil," arsa fear bhí le n-a thaobh,</span>
<lb n="4300"/><span>"féach an spéir."</span>
<lb n="4301"/></p>
</div>
<pb n="123"/>
<div><lb n="4302"/><p><span>Cinnte bhí an spéir ós cionn ionaid na cathrach</span>
<lb n="4303"/><span>dearg.</span></p>
<lb n="4304"/>
<lb n="4305"/><p><span>"Éist!" arsa fear.</span></p>
<lb n="4306"/>
<lb n="4307"/><p><span>Chuireadar uile cluas orra féin.  Tháinic tormán</span>
<lb n="4308"/><span>trom chuca ar an ngaoith.</span></p>
<lb n="4309"/>
<lb n="4310"/><p><span>"Gunnaí móra ag milleadh na cathrach!" arsa fear.</span></p>
<lb n="4311"/>
<lb n="4312"/><p><span>"Feicfidh sibh na lasracha féin má théidheann sibh go</span>
<lb n="4313"/><span>mullach Chnuic na hEaglaise thall," arsa fear eile.</span></p>
<lb n="4314"/>
<lb n="4315"/><p><span>Ghluais leó uile agus a rún féin i gcroidhe gach fir</span>
<lb n="4316"/><span>díbh …</span></p>
<lb n="4317"/>
<lb n="4318"/><p><span>Tá fhios ag an saoghal cá bhfuil Cnoc na hEaglaise,</span>
<lb n="4319"/><span>agus tá fhios agh gach duine shíl dhul suas ar a mhullach</span>
<lb n="4320"/><span>chomh aimhréidh is tá an tslighe.  Clocha móra, clocha</span>
<lb n="4321"/><span>beaga sgiorrfadh uait, sgailpeanna contabhairteacha,</span>
<lb n="4322"/><span>bogaigh báidhte, fraoch go básta — sin a raibh roimh an</span>
<lb n="4323"/><span>easboc.</span></p>
<lb n="4324"/>
<lb n="4325"/><p><span>Deirfidh sé féin leat nach sroichfeadh sé an mullach</span>
<lb n="4326"/><span>go deó marach gur casadh an tiománaidhe leis leath-</span>
<lb n="4327"/><span>bealaigh.  Nuair bhíos sé féin ag cur síos ar eachtraibh</span>
<lb n="4328"/><span>na hoidhche sin, agus ar an eirghe-amach bhí n-a chroidhe</span>
<lb n="4329"/><span>féin dá mbárr, cuireann sé isteach ar an sgéal</span>
<lb n="4330"/><span>le hinnseacht céard d'eirigh dá thiománaidhe nuair</span>
<lb n="4331"/><span>caitheadh é féin agus an Sasanach amach as an teach</span>
<lb n="4332"/><span>ósta.  Acht gidh nach dochar aithris dhéanamh ar easboc</span>
<lb n="4333"/><span>tráth ar bith fágfar an sgéal sin aige féin …</span>
<lb n="4334"/><span>Nár ba fada go bhfeicfear faoi chló é.</span></p>
<lb n="4335"/>
<lb n="4336"/><p><span>Acht ag iarraidh dhul suas an cnoc dhó, chuala sé</span>
<lb n="4337"/><span>caoineadh caol cruaidh agus eighmhe loma loisneacha</span></p>
</div>
<pb n="124"/>
<div><lb n="4338"/><p><span>shíos uaidh sa mbogach n-a raibh sé féin ag dul go</span>
<lb n="4339"/><span>glúnaibh.</span></p>
<lb n="4340"/>
<lb n="4341"/><p><span>"A Thighearna!" arsa glór.</span></p>
<lb n="4342"/>
<lb n="4343"/><p><span>Níor thug an t-easboc freagra air.</span></p>
<lb n="4344"/>
<lb n="4345"/><p><span>"A Thighearna! 'ch uile dhiabhal cnámh 'mo chorp</span>
<lb n="4346"/><span>brúighte briste ag an gcladhaire cam, ag an Sasanach</span>
<lb n="4347"/><span>bradach bréan sin!"</span></p>
<lb n="4348"/>
<lb n="4349"/><p><span>D'aithnigh an t-easboc glór a thiománaidhe, acht níor</span>
<lb n="4350"/><span>aithnigh an tiománaidhe an t-easboc.</span></p>
<lb n="4351"/>
<lb n="4352"/><p><span>"Agus gan mé acht ag iarraidh a rádh nach raibh bean</span>
<lb n="4353"/><span>ag easboc ariamh!  Uch, táim marbh!"</span></p>
<lb n="4354"/>
<lb n="4355"/><p><span>Thug an t-easboc lámh chonganta dhó.  Nuair thuig</span>
<lb n="4356"/><span>an fear bocht cé bhí aige ann, ghoill sé níos mó air</span>
<lb n="4357"/><span>ná an leadradh fuair sé ó'n Sasanach.</span></p>
<lb n="4358"/>
<lb n="4359"/><p><span>Ní raibh sé chomh gortuighthe is shíl sé agus chuidigh an</span>
<lb n="4360"/><span>bheirt aca le chéile go raibh siad ar mhullach an chnuic.</span></p>
<lb n="4361"/>
<lb n="4362"/><p><span>B'iongantach an radharc bhí ag an easboc annsin.</span>
<lb n="4363"/><span>I bhfad uaidh sa talamh íseal chonnaic sé toiteán mór.</span>
<lb n="4364"/><span>Lasracha ag eirghe as agus ag deargadh na néalta.</span>
<lb n="4365"/><span>Bhí sluagh mór thart air, agus a rún féin agus a sgéal</span>
<lb n="4366"/><span>mór féin ag gach duine aca …</span></p>
<lb n="4367"/>
<lb n="4368"/><p><span>Cluineadh pléasgadh mór.  Gheit a lán.  Bhí gach</span>
<lb n="4369"/><span>uile dhuine ró-chorruighthe le focal a rádh …</span></p>
<lb n="4370"/>
<lb n="4371"/><p><span>Pléasgadh mór eile!</span></p>
<lb n="4372"/>
<lb n="4373"/><p><span>Bhris rud éicint i gcroidhe an easbuic.  Líonadh a</span>
<lb n="4374"/><span>chroidhe agus a anam le solus mór.  Dá mbéadh an</span>
<lb n="4375"/><span>tAthair Ó Domhnaill ann …</span></p>
<lb n="4376"/>
<lb n="4377"/><p><span>Dhá phléasgadh i ndiaidh chéile!</span></p>
<lb n="4378"/>
<lb n="4379"/><p><span>Ógánach bhí le n-a thaobh agus a dhá shúil lán de</span>
<lb n="4380"/><span>sholus nach bhfeictear acht go hannamh, chuir sé lámh</span>
<lb n="4381"/><span>leis isteach i láimh an easbuic.</span>
<lb n="4382"/></p>
</div>
<pb n="125"/>
<div><lb n="4383"/><p><span>"Dá mbéadh gunnaí againn —," ars an t-ógánach.</span></p>
<lb n="4384"/>
<lb n="4385"/><p><span>"Dá mbéadh —," ars an t-easboc agus chrom sé</span>
<lb n="4386"/><span>a cheann …</span></p>
<lb n="4387"/>
<lb n="4388"/><p><span>Chuir an t-easboc fios ar an Athair Ó Domhnaill</span>
<lb n="4389"/><span>nuair chuaidh sé abhaile.  Bhí brón agus doiligheas</span>
<lb n="4390"/><span>i n-éadan an easbuic nuair tháinic an sagart óg</span>
<lb n="4391"/><span>isteach chuige sa leabharlainn.  Acht má bhí, bhí misneach</span>
<lb n="4392"/><span>agus meanma agus tógbháil croidhe ann freisin.</span></p>
<lb n="4393"/>
<lb n="4394"/><p><span>Shín sé páipéar chuig an sagart óg gan focal a</span>
<lb n="4395"/><span>rádh.  Léigh seisean é.  Ó lucht an airm tháinic an</span>
<lb n="4396"/><span>páipéar agus iad ag iarraidh ar an easboc smacht a</span>
<lb n="4397"/><span>chur ar an sagart óg …</span></p>
<lb n="4398"/>
<lb n="4399"/><p><span>D'fhéach an sagart óg agus an t-easboc ar a chéile.</span></p>
<lb n="4400"/>
<lb n="4401"/><p><span>"Agus seo é an freagra atá mé le cur chuca,"</span>
<lb n="4402"/><span>ars an t-easboc.</span></p>
<lb n="4403"/>
<lb n="4404"/><p><span>Shín sé páipéar eile chuig an sagart óg.  Léigh</span>
<lb n="4405"/><span>seisean na focla seo:</span></p>
<lb n="4406"/>
<lb n="4407"/><p><span>Easboc mise; ná síltear gur oifigeach stáit mé.</span>
<lb n="4408"/><span>"Acht, ár ndóigh, cuirfidh mé deis eile air;" agus</span>
<lb n="4409"/><span>d'fhéach an t-easboc go tuigsionach ar an sagart óg.</span></p>
<lb n="4410"/>
<lb n="4411"/><p><span>D'eirigh an sagart óg go tobann le lámh a chraitheadh</span>
<lb n="4412"/><span>leis an easboc.  Bhí sé dul thar maol …</span></p>
<lb n="4413"/>
<lb n="4414"/><p><span>"Paráisde maith, paráisde na Cille Móire," ars</span>
<lb n="4415"/><span>an t-easboc, "an chéad pharáisde bhí agam féin …</span>
<lb n="4416"/><span>tá súil agam go dtaithneóchaidh sé leat …"</span></p>
<lb n="4417"/>
<lb n="4418"/><p><span>Bhí an sagart óg ar tí buidheachas a ghabháil leis.</span>
<lb n="4419"/><span>Chuir an t-easboc cosg leis le n-a láimh.</span></p>
<lb n="4420"/>
<lb n="4421"/><p><span>"Tá croidhe agus misneach na hóige ionnam arís</span>
<lb n="4422"/><span>—," acht chuir an t-easboc smacht ar a theangain.</span>
<lb n="4423"/></p>
</div>
<pb n="126"/>
<div><lb n="4424"/><p><span>Bhí an bheirt fhear n-a seasamh agus greim láimhe</span>
<lb n="4425"/><span>aca ar a chéile.  Bhí deór faoi shúil an tsagairt.</span></p>
<lb n="4426"/>
<lb n="4427"/><p><span>"Suidh annsin, a Athair Seán, agus innseóchad</span>
<lb n="4428"/><span>sgéal maith dhuit," agus d'innis an t-easboc an sgéal</span>
<lb n="4429"/><span>seo dhó, acht nár bhac sé le rádh leis go bhfuair sé a</span>
<lb n="4430"/><span>anam ar mhullach an chnuic agus é ag féachaint anuas</span>
<lb n="4431"/><span>ar Bhaile Átha Cliath agus é fré theine …</span></p>
<lb n="4432"/>
<lb n="4433"/><p><span>Acht b'fhéidir gur thuig an tAthair Ó Domhnaill féin</span>
<lb n="4434"/><span>é sin.</span>
<lb n="4435"/></p>
</div>
<pb n="127"/>
<div><lb n="4436"/><p><span>AN CÚIGEADH BUAIDH</span></p>
<lb n="4437"/>
<lb n="4438"/><p><span>.i.</span></p>
<lb n="4439"/>
<lb n="4440"/><p><span>BÉ AN tSIOPA SEANDACHTA</span>
<lb n="4441"/></p>
</div>
<pb n="129"/>
<div><lb n="4442"/><p><span>BÉ AN TSIOPA SEANDACHTA</span></p>
<lb n="4443"/>
<lb n="4444"/><p><span>Nuair a bhí Peadar Ó Domhnaill (go ndéanaidh Dia</span>
<lb n="4445"/><span>trócaire air) i mBaile Átha Cliath anuraidh, bhíodh</span>
<lb n="4446"/><span>seómra lom aige i Sráid na Life le uair nó dhó a</span>
<lb n="4447"/><span>chaitheamh ann tráth a mbíodh an tsaoire bheag aige.</span>
<lb n="4448"/><span>Ní ann a chodluigheadh sé, acht bhí sé an-áiseamhail aige</span>
<lb n="4449"/><span>áit dá shórt bheith aige le litreacha a sgríobhadh ann,</span>
<lb n="4450"/><span>nó píopa tobac féin a chaitheamh i bhfochair seancharad.</span>
<lb n="4451"/><span>Is minic a chuireadh sé achar maith dhe ag an bhfuinneóig</span>
<lb n="4452"/><span>ag féachaint anuas uaidh ar na daoine ag gabháil</span>
<lb n="4453"/><span>thart ar an tsráid, agus chuir sé aithne súl ar a lán</span>
<lb n="4454"/><span>díbh.  Acht ní raibh fhios aige go ceann i bhfad go raibh</span>
<lb n="4455"/><span>beirt ann chuir aithne súl air féin, agus a chuir spéis</span>
<lb n="4456"/><span>mhór n-a imtheachtaibh.  Ní hé an fáth céadna bhí ag an</span>
<lb n="4457"/><span>mbeirt seo an oiread sin áird bheith aca ar Pheadar —</span>
<lb n="4458"/><span>acht chidhfear sin ó'n sgéal.</span></p>
<lb n="4459"/>
<lb n="4460"/><p><span>Díreach ar aghaidh an tighe a raibh an seómra ag</span>
<lb n="4461"/><span>Peadar ann, bhí siopa beag seandachta.  Shíltheá go</span>
<lb n="4462"/><span>raibh seanearraidhe agus iarsmaí na cathrach bailighthe</span>
<lb n="4463"/><span>ann.  Bhí an fhuinneóg lán díbh: seanghunnaí de'n uile</span>
<lb n="4464"/><span>dhéanamh nár chaith urchar le céad bliadhain; claidhmhte</span>
<lb n="4465"/><span>meirgeacha ó aimsir na Pairliméide; leabhair do</span>
<lb n="4466"/><span>sgríobhadh agus do bualadh acht nár léigheadh ariamh;</span>
<lb n="4467"/><span>pictiúirí agus grafaí idir olc, maith agus dona;</span>
<lb n="4468"/><span>gréithre agus gloiní as ar óladh aimsir na mboc agus</span>
<lb n="4469"/><span>na sgafairí; íomhaigh, idir íomhaigh práis agus chruaich</span></p>
</div>
<pb n="130"/>
<div><lb n="4470"/><p><span>agus luaidhe; iodhail ghogaideacha bholgmhóra ó thíorthaibh</span>
<lb n="4471"/><span>an Oirthir; an t-é nach bhféadfadh rud éigin a thoghadh</span>
<lb n="4472"/><span>as an bhfuinneóig sin, ná tráchtadh sé choidhche ar shean-</span>
<lb n="4473"/><span>aimsireacht.  Acht is san dealbh mór bhí i lár na</span>
<lb n="4474"/><span>fuinneóige is mó chuireadh Peadar Ó Domhnaill spéis</span>
<lb n="4475"/><span>agus é ar a shuaimhneas ag a fhuinneóig féin; dealbh</span>
<lb n="4476"/><span>do'n Bhúdda bhí annseo, agus ainm Bhictória bain-</span>
<lb n="4477"/><span>ríoghain Shasana faoi.</span></p>
<lb n="4478"/>
<lb n="4479"/><p><span>Acht thug Peadar faoi deara gan mórán achair nach</span>
<lb n="4480"/><span>san mBúdda sin is mó cuireadh spéis, acht i mnaoi</span>
<lb n="4481"/><span>óig a bhíodh ag obair ó mhaidin go hoidhche ar chúl an</span>
<lb n="4482"/><span>bhrait ghlais bhí ar an bhfuinneóig.  Ní bhíodh le feiceál</span>
<lb n="4483"/><span>ó fhuinneóig Pheadair acht mullach a cinn de ghnáthach —</span>
<lb n="4484"/><span>folt ciardhubh dualach aimhréidh.  Uaireannta, tharr-</span>
<lb n="4485"/><span>aingneadh sí an brat glas ar leathtaobh agus d'fhéachadh</span>
<lb n="4486"/><span>amach, agus annsin d'fheiceadh an fear óg thall an dá</span>
<lb n="4487"/><span>shúil rógaire ag breathnughadh air.  Na súile agus an</span>
<lb n="4488"/><span>folt ciardhubh is mó thug Peadar faoi deara i dtosach,</span>
<lb n="4489"/><span>acht i ndiaidh tamaill d'fhéadfadh sé innseacht duit,</span>
<lb n="4490"/><span>dá dtogróchadh sé, go raibh éadan fada bán agus</span>
<lb n="4491"/><span>srón dhíreach agus dhá phus ar dhath an chaora caorthainn</span>
<lb n="4492"/><span>uirri.  Lá breágh gréine sa tseansráid feósaidhe,</span>
<lb n="4493"/><span>agus chaoch sé súil uirri; rinne sí gáiridh agus</span>
<lb n="4494"/><span>tharraing an brat glas go tobann — cé'n fáth go raibh</span>
<lb n="4495"/><span>aithmhéala ar an bhfear óg go raibh mannt i ndrad an</span>
<lb n="4496"/><span>úrbhláith bheódha d'fhás i siopa na seandachta?</span></p>
<lb n="4497"/>
<lb n="4498"/><p><span>Bhí dhá bhuaidh ag Peadar nach mbronntar acht ar</span>
<lb n="4499"/><span>bheagán de'n chineadh daonna.  Níor casadh deághfhear</span>
<lb n="4500"/><span>dílis ariamh air nár thug gean croidhe dhó, cuma cé'n</span>
<lb n="4501"/><span>difridheacht bhéadh eatorra i meóin; i dteannta na</span>
<lb n="4502"/><span>dúthrachtacha soillseacha seo, bhí aéreacht nó buaidh</span></p>
</div>
<pb n="131"/>
<div><lb n="4503"/><p><span>óige ag baint leis thug ar an mbantrach spéis</span>
<lb n="4504"/><span>ró-mhór a chur ann.  Chur bé an tsiopa seandachta</span>
<lb n="4505"/><span>an-spéis ann; ní raibh sé i bhfad san áit gur thug sí</span>
<lb n="4506"/><span>faoi deara go mbíodh sí ag smaoineadh air níos</span>
<lb n="4507"/><span>minice ná ba chóir, agus go mbíodh cantal uirri an lá</span>
<lb n="4508"/><span>nach bhfeicfeadh sí ag an bhfuinneóig é.  Mhothuigh sí</span>
<lb n="4509"/><span>luisne n-a gnúis lá dá bhfaca sí ag an bhfuinneóig é</span>
<lb n="4510"/><span>agus gan súil aici leis; an oidhche sin gheárr sí poll</span>
<lb n="4511"/><span>beag san mbrat glas le sciosúr ionnós go bhféadfadh</span>
<lb n="4512"/><span>sí é fheiceál i nganfhios …</span></p>
<lb n="4513"/>
<lb n="4514"/><p><span>Acht cé'n gnó bhí aige ann?  Cé'n sórt duine bhí ann?</span>
<lb n="4515"/><span>Níor fhéad sí a aoirde ná a thoirt a mheas mar ní</span>
<lb n="4516"/><span>fhaca sí ariamh ar an tsráid é.  D'fheiceadh sí ag an</span>
<lb n="4517"/><span>bhfuinneóig é go minic meadhon lae, tráth is gnáthach</span>
<lb n="4518"/><span>le daoine bheith ag obair; corr-uair bhíodh sé ann</span>
<lb n="4519"/><span>nuair d'osgluigheadh sí an siopa ar maidin; nuair a</span>
<lb n="4520"/><span>thuitfeadh an oidhche tharrnuigheadh sé anuas brath na</span>
<lb n="4521"/><span>fuinneóige i gcomhnaidhe, acht bhíodh a fhios aici ó'n</span>
<lb n="4522"/><span>solus istigh go raibh sé n-a sheómra.  Nuair bhí na</span>
<lb n="4523"/><span>laethe fada samhraidh ann, d'fheiceadh sí go hanmhinic</span>
<lb n="4524"/><span>ag an bhfuinneóig tráthnóna é; bhíodh aithmhéala uirri</span>
<lb n="4525"/><span>nuair thosuigh na laethe ag dul i ngiorracht — ní bhíodh</span>
<lb n="4526"/><span>sé le feiceál aici ó thuitim na hoidhche …</span></p>
<lb n="4527"/>
<lb n="4528"/><p><span>Tháinic deireadh fóghmhair agus tús an gheimhridh.</span>
<lb n="4529"/><span>Bhíodh obair mhór ar Pheadar, obair chontabhairteach</span>
<lb n="4530"/><span>imnidheach, agus gan fail aige aon achar a chaitheamh</span>
<lb n="4531"/><span>n-a "phluaisín shogha" mar thug sé ar an seómra lom</span>
<lb n="4532"/><span>i Sráid na Life.  Is minic a chaith bé an tsiopa</span>
<lb n="4533"/><span>seandachta seachtmhain gan súil fhágail air.  Agus</span>
<lb n="4534"/><span>nuair d'fheiceadh sí é is iondúil cosamhlacht imnidheach</span>
<lb n="4535"/><span>bheith air.  Acht nuair d'fheiceadh sí ag an bhfuinneóig</span></p>
</div>
<pb n="132"/>
<div><lb n="4536"/><p><span>é, agus a éadan uasal smaointeach faoi néaltaibh,</span>
<lb n="4537"/><span>tharraingneadh sí an brat glas ar leathtaobh, agus</span>
<lb n="4538"/><span>d'fhanadh ag féachaint amach go mbíodh fhios aici go</span>
<lb n="4539"/><span>raibh seisean ag dearcadh uirri.  Annsin, bheannuigh-</span>
<lb n="4540"/><span>eadh sí do'n fhear óg imnidheach le meangadh aoibhinn</span>
<lb n="4541"/><span>agus le umhlughadh cinn.  Agus nuair a thiocadh</span>
<lb n="4542"/><span>meangadh ar a bhéal siúd ghá freagairt, bhíodh aoibh-</span>
<lb n="4543"/><span>neas uirri: nach raibh sí ag cuidiughadh leis i pé ar</span>
<lb n="4544"/><span>bith obair bhí ghá dhéanamh aige?</span></p>
<lb n="4545"/>
<lb n="4546"/><p><span>Bhí.  Dá mbéadh Peadar Ó Domhnaill féin againn</span>
<lb n="4547"/><span>indiu, d'admhóchadh sé dhuit gur mór an congnamh</span>
<lb n="4548"/><span>fuair sé n-a shaothar contabhairteach imnidheach ó bhé</span>
<lb n="4549"/><span>an tsiopa seandachta …</span></p>
<lb n="4550"/>
<lb n="4551"/><p><span>Tar éis na Nodlag, thug bé an tsiopa seandachta</span>
<lb n="4552"/><span>faoi deara go mbíodh an fear óg n-a sheómra gach</span>
<lb n="4553"/><span>tráthnóna beagnach.  Thosuigh daoine ag teacht ar</span>
<lb n="4554"/><span>cuairt aige.  Fir óga a bhfurmhór, agus d'fheiceadh sí</span>
<lb n="4555"/><span>Peadar agus iad féin ag cainnt go dílis dúthrachtach.</span>
<lb n="4556"/><span>Bhí sé soiléir ag an t-é a raibh súile géara aige go</span>
<lb n="4557"/><span>raibh uraim mhór aca uilig dhó.  Faoi'n am seo freisin</span>
<lb n="4558"/><span>thug sí faoi deara nach í féin amháin bhíodh ag faire ar</span>
<lb n="4559"/><span>an seómra thall, agus ar lucht a áitighthe.  Fir, fir</span>
<lb n="4560"/><span>óga eile agus cultacha nuadha ar a bhfurmhór, agus</span>
<lb n="4561"/><span>d'fhéachaidís go géar ar gach uile dhuine chuaidh isteach</span>
<lb n="4562"/><span>is amach ann.  Leanaidís cuid díbh nuair fhágaidís an</span>
<lb n="4563"/><span>teach thall.  Chuir an obair seo iongnadh ar bhé an</span>
<lb n="4564"/><span>tsiopa seandachta.  Céard bhí ar siubhal ag an bhfear</span>
<lb n="4565"/><span>óg sin n-ar chuir sí an iomarca rpéise?</span></p>
<lb n="4566"/>
<lb n="4567"/><p><span>Bhuail óigfhear árd donn plucach isteach chuici lá.</span></p>
</div>
<pb n="133"/>
<div><lb n="4568"/><p><span>Bhí sé gléasta go maith, go ro-mhaith b'fhéidir, agus</span>
<lb n="4569"/><span>cosamhlacht an tsaidhbhris air.  Bhí gach uile shórt bhí air</span>
<lb n="4570"/><span>ar an bhfaisiún b'úire.  Ó bhairéad anuas, deirtheá</span>
<lb n="4571"/><span>nach raibh snátha air a caitheadh ariamh roimhe.</span></p>
<lb n="4572"/>
<lb n="4573"/><p><span>Thosuigh sé ag cuartughadh imeasg na seaniarsmaí</span>
<lb n="4574"/><span>thall is i bhfus.  Bhí carn mór leabhar i gcúinne.</span>
<lb n="4575"/><span>Bheireadh sé ar cheann díbh.  Léigheadh cuid de.</span>
<lb n="4576"/><span>D'fhágadh ar leathtaobh é.  Chuireadh sé gotha air féin</span>
<lb n="4577"/><span>go raibh spéis mhór aige ionnta.  Acht marach go</span>
<lb n="4578"/><span>mbíodh bé an tsiopa seandachta chomh gnóthach sin ag</span>
<lb n="4579"/><span>faire ar an bhfear óg sa seómra thall, bhéadh fhios aici</span>
<lb n="4580"/><span>nach ar na leabhraibh is mó bhí a aire acht ar an seómra</span>
<lb n="4581"/><span>thall freisin.  Thuigfeadh sí, dá mbéadh an gustal</span>
<lb n="4582"/><span>ceart innti, go bhféadfaidhe gach uile chor a chuirfead</span>
<lb n="4583"/><span>fear dhe sa seómra thall fheiceál ó charnán na leabhar,</span>
<lb n="4584"/><span>agus nach bhfeicfidhe an t-é bhéadh ag déanamh na</span>
<lb n="4585"/><span>faire.  Acht cé'n chaoi a bhféadfadh bruinneall a thug</span>
<lb n="4586"/><span>gean d'fhear nár labhair sí leis ariamh sunndas a</span>
<lb n="4587"/><span>thabhairt do rudaibh de'n tsórt sin?</span></p>
<lb n="4588"/>
<lb n="4589"/><p><span>Tháinic fear an fheistis nuaidh isteach chuici go mion</span>
<lb n="4590"/><span>minic.  I dtosach, ní thagadh sé acht nuair a bhíodh</span>
<lb n="4591"/><span>daoine sa seómra thall, acht leis an aimsir thosaigh sé</span>
<lb n="4592"/><span>ag teacht go dtí an siopa tráth nach mbíodh Peadar</span>
<lb n="4593"/><span>Ó Domhnaill ná a cháirde le feiceál thall feadh mórán</span>
<lb n="4594"/><span>laethe.  Gach uile uair ghabhadh sé an tsráid bhualadh</span>
<lb n="4595"/><span>sé isteach.  Chaitheadh sé leathuair b'fhéidir ag comhrádh</span>
<lb n="4596"/><span>le bé na seandachta.  Labhradh sé faoi na comharsain</span>
<lb n="4597"/><span>— is beag eólas bhí ag an mbé orra; thrácht sé ar an</span>
<lb n="4598"/><span>teach thall, agus a mbíodh ag teacht agus ag imtheacht</span>
<lb n="4599"/><span>ann, acht ní mórán eólais fuair sé uaithi fútha, ná</span>
<lb n="4600"/><span>faoi'n rún bhí istigh n-a croidhe féin …</span>
<lb n="4601"/></p>
</div>
<pb n="134"/>
<div><lb n="4602"/><p><span>Lón anma ag mnaoi moladh clisde.  Mol a háilne</span>
<lb n="4603"/><span>i nganfhios dhuit féin mar dh'eadh; leig ort go bhfuil</span>
<lb n="4604"/><span>cúthal ort faoi gur labhair tú ar chor ar bith, cuir</span>
<lb n="4605"/><span>i dtuigsint di, gan briathra béil, nach dtiocfadh cainnt</span>
<lb n="4606"/><span>dá sórt as do bhéal marach gur bhain an áilne bhí ós</span>
<lb n="4607"/><span>do chomhair amach asat í gan buidheachas duit.  Déan</span>
<lb n="4608"/><span>sin, agus beidh leat.</span></p>
<lb n="4609"/>
<lb n="4610"/><p><span>Acht fainic!  Déan go clisde é.  Déan go deas-</span>
<lb n="4611"/><span>bhéalach é.  Déan go héadtrom é.  Ní mór dhuit</span>
<lb n="4612"/><span>taithighe mhaith bheith agad ar an obair; acht má ceap-</span>
<lb n="4613"/><span>tar ort go ndeárna tú a leithéid de chainnt le</span>
<lb n="4614"/><span>bean cheana beidh tú ar mhullach do chinn i n-omar na</span>
<lb n="4615"/><span>haimléise gan achar.</span></p>
<lb n="4616"/>
<lb n="4617"/><p><span>Ní dheárna an stráinséar óg a thagadh chomh minic</span>
<lb n="4618"/><span>sin ag féachaint ar na seaniarsmaibh i siopa na</span>
<lb n="4619"/><span>seandachta an moladh acht go codramánta.  Ní raibh</span>
<lb n="4620"/><span>gothadh na fírinne ná na dílseachta air.  Níor tugadh</span>
<lb n="4621"/><span>áird air.  Acht bhí bé an tsiopa seandachta clisde;</span>
<lb n="4622"/><span>leig sí uirri gur mil beach aici an uile fhocal dá</span>
<lb n="4623"/><span>dtagadh as a bhéal.  Thuig sí ar a nós banda féin nach</span>
<lb n="4624"/><span>ar mhaithe leis an bhfear óg thall dá dtug sí gean</span>
<lb n="4625"/><span>bhíodh stráinséir an fheistis nuaidh ag teacht ar an</span>
<lb n="4626"/><span>tsráid; cá'r bhfios di nach bhféadfadh sí cabhair éigin</span>
<lb n="4627"/><span>thabhairt dó-san acht an t-amadán seo a mhealladh?</span></p>
<lb n="4628"/>
<lb n="4629"/><p><span>Agus cheap an stráinséar go raibh ag eirghe leis go</span>
<lb n="4630"/><span>toghtha.  Acht bhí sgáth air go raibh sí ag cur isteach ar</span>
<lb n="4631"/><span>a chuid oibre go ró-mhór.  Cúpla uair leig sé a ghnó</span>
<lb n="4632"/><span>chun failighe le cuairt a thabhairt uirthi.  Acht nach raibh</span>
<lb n="4633"/><span>sí andeas ar fad?  Agus an dá shúil bhí aici!  Agus</span>
<lb n="4634"/><span>a béal — síorchuireadh chun póige an béal sin!  con-</span>
<lb n="4635"/><span>tabhairt do fhearaibh óga deirge an bhéil sin!  Cá'r</span></p>
</div>
<pb n="135"/>
<div><lb n="4636"/><p><span>bhfios cé'n díoghbháil a ghnítheadh béal caordhearg</span>
<lb n="4637"/><span>bíodhgamhail dá shórt mara a bpósfadh fear maith éigin</span>
<lb n="4638"/><span>an bhean ar léithi é gan moill!  Póg a thabhairt di ar</span>
<lb n="4639"/><span>an mbéal sin …</span></p>
<lb n="4640"/>
<lb n="4641"/><p><span>Gheit mo dhuine.  N-a sheasamh ag an gcoirnéal</span>
<lb n="4642"/><span>annsin idir Sráid Uí Chonaill agus Sráid an Iarla bhí</span>
<lb n="4643"/><span>sé.  Chuaidh Peadar Ó Domhnaill thart.  Is beag nach</span>
<lb n="4644"/><span>ndeacha sé thart i nganfhios do mo dhuine bhí sé</span>
<lb n="4645"/><span>ag smaoineadh chomh doimhin sin ar bhé an tsiopa</span>
<lb n="4646"/><span>seandachta.  Ní dheanfadh sé sin cúis agus é ar a</span>
<lb n="4647"/><span>lorg …</span></p>
<lb n="4648"/>
<lb n="4649"/><p><span>Acht má bhí sé ar a lorg féin níor labhair sé leis.</span>
<lb n="4650"/><span>Suas Sráid Uí Chonaill chuaidh Peadar.  Lean mo</span>
<lb n="4651"/><span>dhuine é.  Nuair a sheasadh Peadar le cainnt a</span>
<lb n="4652"/><span>dhéanamh le duine dá lucht aithne, sheasadh mo dhuine.</span>
<lb n="4653"/><span>Acht d'fhanadh sé tamall beag ar a gcúl.  Ag</span>
<lb n="4654"/><span>féachaint ar na spéirthibh bhíodh sé shíltheá, nó ar na</span>
<lb n="4655"/><span>tighthe thall uaidh, nó ar bhrógaibh na ndaoine bhí ag</span>
<lb n="4656"/><span>gabháil thart — acht bhíodh diorball na súile aige ar</span>
<lb n="4657"/><span>Pheadar i gcomhnaidhe.  Nuair a ghluaiseadh seisean,</span>
<lb n="4658"/><span>leanadh mo dhuine é; nuair a sheasadh sé, cheapthá ar</span>
<lb n="4659"/><span>mo dhuine nach raibh aon rud ar an saoghal seo chomh</span>
<lb n="4660"/><span>hiongantach leis na tighthe i Sráid Uachtarach Uí</span>
<lb n="4661"/><span>Chonaill!</span></p>
<lb n="4662"/>
<lb n="4663"/><p><span>Chuaidh Peadar isteach i siopa tobac ag ceann na</span>
<lb n="4664"/><span>sráide.  D'fhan sé leathuair ann.  Bhí báisteach mhór</span>
<lb n="4665"/><span>ann an lá céadna, acht má bhí féin níor imthigh mo</span>
<lb n="4666"/><span>dhuine.  Chuir sé sgáth-fearthainne i n-áirde, agus</span>
<lb n="4667"/><span>d'fhan go foighdeach ag bun Cholumhan Pharnell.  Bhí an</span>
<lb n="4668"/><span>sgríobhnóireacht atá ar an gColumhain sin léighte</span>
<lb n="4669"/><span>aige seacht n-uaire, agus an chéad chuid dhe de</span></p>
</div>
<pb n="136"/>
<div><lb n="4670"/><p><span>mheabhair aige, nuair tháinic Peadar amach as an siopa</span>
<lb n="4671"/><span>tobac.</span></p>
<lb n="4672"/>
<lb n="4673"/><p><span>Bhí rian-chárr ag gabháil thart.  Isteach le Peadar</span>
<lb n="4674"/><span>ann.  I n-áirde air chuaidh mo dhuine; acht nuair</span>
<lb n="4675"/><span>thuirling Peadar ag an droichead, thuirling mo dhuine</span>
<lb n="4676"/><span>freisin.  Siar bealach na gCéibh thug Peadar aghaidh.</span>
<lb n="4677"/><span>Isteach leis i n-oifig clódóra.  D'fhan mo dhuine taobh</span>
<lb n="4678"/><span>thall de'n Chéibh — ag féachaint a bhfeicfeadh sé bradán</span>
<lb n="4679"/><span>i n-abhainn na Life b'fhéidir!  Chaith sé dhá uair annsin,</span>
<lb n="4680"/><span>acht má chaith níor tháinic Peadar amach as an oifig …</span></p>
<lb n="4681"/>
<lb n="4682"/><p><span>D'imthigh mo dhuine gan é, ar theacht na hoidhche.</span>
<lb n="4683"/><span>I n-áit iargcúltha, bhain sé leabhar as a phóca agus</span>
<lb n="4684"/><span>thosaigh ag sgríobhadh ann.  Níor innis sé acht an</span>
<lb n="4685"/><span>ghlanfhírinne nuair adubhairt sé le bé an tsiopa</span>
<lb n="4686"/><span>seandachta go raibh posta aige faoi'n riaghaltas,</span>
<lb n="4687"/><span>acht má cheap lucht an riaghaltais ná an bleachtaire</span>
<lb n="4688"/><span>go raibh fhios aca céard a rinne Peadar an lá sin is</span>
<lb n="4689"/><span>mór an dul-amudha bí orra.</span></p>
<lb n="4690"/>
<lb n="4691"/><p><span>An tráthnóna sin bhí bé an tsiopa seandachta ag an</span>
<lb n="4692"/><span>bhfuinneóig agus cumha uirri.  Ní fhaca sí an fear óg</span>
<lb n="4693"/><span>thall ar feadh trí lá; céard a bhí air nár tháinic sé?</span>
<lb n="4694"/><span>Bhí baramhail nó smaoineadh aici go raibh obair chon-</span>
<lb n="4695"/><span>tabhairteach éigin ar siubhal aige, acht ní raibh fhios aici</span>
<lb n="4696"/><span>fá'n mbith céard é.  Dá bhféadfadh sí cuidiughadh leis</span>
<lb n="4697"/><span>ar aon dóigh!</span></p>
<lb n="4698"/>
<lb n="4699"/><p><span>Bhí seansgaróid buird aici ar a glúnaibh agus í ar</span>
<lb n="4700"/><span>a díthcheall ag iarraidh an gréas-obair bhí air a</span>
<lb n="4701"/><span>leasughadh, acht is minic agus is ró-mhinic a thuiteadh</span>
<lb n="4702"/><span>an t-éadach uaithi ar an úrlár bhí a smaointe chomh</span></p>
</div>
<pb n="137"/>
<div><lb n="4703"/><p><span>mór sin ar fuaidreamh.  Chuireadh sí súil léithi leis</span>
<lb n="4704"/><span>an bpoll bhí aici ar an mbrat glas, acht ní bhíodh le</span>
<lb n="4705"/><span>feiceál aici acht an tseansráid bhrónach fheósaidhe</span>
<lb n="4706"/><span>agus an bháisteach mhór ag teacht anuas.  Bhí gráin</span>
<lb n="4707"/><span>aici ar an áit, ar na seantighthe gránda bhí thall uaithi,</span>
<lb n="4708"/><span>ar na daoine straoilleacha marbhánta bhíodh ag dul</span>
<lb n="4709"/><span>isteach is amach ionnta, ar an seandacht bhí timcheall</span>
<lb n="4710"/><span>uirri, ar a saoghal iomlán.  Urbhláth beó mar í sáithte</span>
<lb n="4711"/><span>isteach i lár domhain bhig mhairbh!</span></p>
<lb n="4712"/>
<lb n="4713"/><p><span>Bhí fear céirde léithi ag obair istigh i seómra ar</span>
<lb n="4714"/><span>chúl an tsiopa.  Bhí an lá chomh dorcha sin is go</span>
<lb n="4715"/><span>mb'éigin dó solus bheith aige istigh n-a phluais; chuir</span>
<lb n="4716"/><span>an ceól béil bhí aige múisiam uirri.  Cé'n ceart bhí</span>
<lb n="4717"/><span>aige bheith chomh meidhreach sin?  D'eirigh sí n-a seasamh</span>
<lb n="4718"/><span>cúpla uair le cosg a chur le n-a chuid ceóil, acht níor</span>
<lb n="4719"/><span>chuir.  Bhí croidhe éadtrom aérach aige — tuige a'</span>
<lb n="4720"/><span>gcuirfeadh sí isteach air?</span></p>
<lb n="4721"/>
<lb n="4722"/><p><span>Sé lá de'n tseachtmhain ó'n naoi a chlog ar maidin</span>
<lb n="4723"/><span>go dtí an sé tráthnóna a chaitheamh sa phluais sin agus</span>
<lb n="4724"/><span>taisí na seanaimsire n-a timcheall!  Bhainfeadh sé</span>
<lb n="4725"/><span>an croidhe as ógmhnaoi ar bith.  Tháinic creathadh uirri.</span>
<lb n="4726"/><span>An raibh sé i ndán di a saoghal ar fad a chur di ar a</span>
<lb n="4727"/><span>leithéid de chaoi?  Bhí seansgathán ar a cúl.  D'fhéach</span>
<lb n="4728"/><span>sí isteach ann.  D'fhan sí tamall deas ag féachaint</span>
<lb n="4729"/><span>isteach ann.  Dheisigh sí a cuid gruaige.  Tháinic</span>
<lb n="4730"/><span>meangadh beag ar a béal, acht ní ó'n gcroidhe é, acht</span>
<lb n="4731"/><span>go ndubhradh léithi uair go mba cosamhail le maide</span>
<lb n="4732"/><span>gréine lá sneachta an meangadh sin.  Thaithnigh an rud</span>
<lb n="4733"/><span>chonnaic sí sa sgathán léithi.  Rinne sí gáiridh go raibh</span>
<lb n="4734"/><span>sí chom péacach sin.  Chonnaic sí an mannt nuair</span>
<lb n="4735"/><span>d'osgail sí a béal.  Tháinic cantal beag uirri …</span>
<lb n="4736"/></p>
</div>
<pb n="138"/>
<div><lb n="4737"/><p><span>Rug sí ar an seansgaróid buird arís, acht ní</span>
<lb n="4738"/><span>dheárna sí mórán oibre.  Bhí sí leamh de'n tsaoghal,</span>
<lb n="4739"/><span>gur eirigh sí n-a seasamh agus gur tharraing an brat</span>
<lb n="4740"/><span>glas ar leathtaobh, agus go bhfaca sí an fear óg thall.</span>
<lb n="4741"/><span>Bheannuigh sí dhó le n-a ceann, agus thug cuireadh dhó</span>
<lb n="4742"/><span>theacht chuici …</span></p>
<lb n="4743"/>
<lb n="4744"/><p><span>Ní raibh aon cheapadh aici an chuireadh thabhairt dó.</span>
<lb n="4745"/><span>Dá buidheachas rinne sí é.  Bhí náire uirri go raibh sí</span>
<lb n="4746"/><span>chomh dána sin.  Céard deirfeadh sí leis?  Cé'n</span>
<lb n="4747"/><span>bharamhail bhéadh aige uirri?</span></p>
<lb n="4748"/>
<lb n="4749"/><p><span>Bhí a croidhe ar preabadh agus luisne n-a gnúis</span>
<lb n="4750"/><span>nuair bhuail sé isteach.  Céard deirfeadh sí leis?</span>
<lb n="4751"/><span>An leigfeadh sí uirri féin nár thug sí cuireadh dhó,</span>
<lb n="4752"/><span>gur dearmad bhí air?  Dá labhradh sí i dtosach ar</span>
<lb n="4753"/><span>theacht isteach dhó thuigfeadh sé a chorraighthe is bhí sí.</span></p>
<lb n="4754"/>
<lb n="4755"/><p><span>Ádhmhail go leór, rinne seisean an chuid is mó de'n</span>
<lb n="4756"/><span>chainnt go raibh sí ar a suaimhneas.</span></p>
<lb n="4757"/>
<lb n="4758"/><p><span>"Níl áit ar bith," ar Peadar Ó Domhnaill, "is</span>
<lb n="4759"/><span>feárr liom uair a chaitheamh ann ná i siopa seandachta."</span></p>
<lb n="4760"/>
<lb n="4761"/><p><span>"Ní raibh sé i bhfad uait," ar sise.</span></p>
<lb n="4762"/>
<lb n="4763"/><p><span>"Ní raibh, acht bhí sgáth orm a theacht."</span></p>
<lb n="4764"/>
<lb n="4765"/><p><span>"Sgáth?  Tuige?"</span></p>
<lb n="4766"/>
<lb n="4767"/><p><span>"Romhatsa."</span></p>
<lb n="4768"/>
<lb n="4769"/><p><span>"Bhfuil cosamhlacht chomh nimhneach sin orm?" agus</span>
<lb n="4770"/><span>tháinic frighid an mhagaidh n-a súilibh.</span></p>
<lb n="4771"/>
<lb n="4772"/><p><span>"Ní hé sin é acht an poll — an poll gheárr tú san</span>
<lb n="4773"/><span>mbrat glas," agus thasbáin sé dhi é.</span></p>
<lb n="4774"/>
<lb n="4775"/><p><span>Crochadh suas amhrán san seómra ar chúl an tsiopa.</span></p>
<lb n="4776"/>
<lb n="4777"/><p><span>"Thugas cuireadh dhuit theacht annseo," ar sise.</span>
<lb n="4778"/><span>"Bhí fáth agam leis.  Shíleas le fada innseacht duit</span>
<lb n="4779"/><span>go mbíonn daoine ag faire ar do sheómra gach lá."</span>
<lb n="4780"/></p>
</div>
<pb n="139"/>
<div><lb n="4781"/><p><span>"Cé'n sórt daoine?" arsa Peadar agus é ar a</span>
<lb n="4782"/><span>aire ar an nóiméad.</span></p>
<lb n="4783"/>
<lb n="4784"/><p><span>"Fear caol árd is mó bhíos ann," ar sise.</span></p>
<lb n="4785"/>
<lb n="4786"/><p><span>"Fear plucach donn," arsa Peadar, agus thug sé</span>
<lb n="4787"/><span>tuairisg an bhleachtaire dhi.</span></p>
<lb n="4788"/>
<lb n="4789"/><p><span>"Bíonn sé annseo beagnach gach lá," ar sise,</span>
<lb n="4790"/><span>"leigeann sé air go bhfuil suim mhór aige sna sean-</span>
<lb n="4791"/><span>leabhraibh sin thall, acht ní ró-fhada go dtugas faoi</span>
<lb n="4792"/><span>deara gur ag faire ortsa bhíos sé."</span></p>
<lb n="4793"/>
<lb n="4794"/><p><span>Tháinic cosamlacht imnidheach ar Pheadar.  Pé ar</span>
<lb n="4795"/><span>bith céard bhí ar siubhal aige, níor shíl sé go raibh fhios</span>
<lb n="4796"/><span>ag na bleachtairibh cá gcaitheadh sé a shaoire bheag;</span>
<lb n="4797"/><span>agus thug sé cuireadh do cháirdibh leis theacht go dtí</span>
<lb n="4798"/><span>an seómra sin anocht féin le ceist thábhachtach a</span>
<lb n="4799"/><span>shocrughadh.  D'aithneóchaidhe gach duine aca, agus bhí</span>
<lb n="4800"/><span>sé ró-dheireannach an chomhdháil a chur ar cáirde …</span></p>
<lb n="4801"/>
<lb n="4802"/><p><span>Bhí sé féin agus bé an tsiopa seandachta n-a</span>
<lb n="4803"/><span>seasamh taobh le taobh i n-aice leis an gcarn leabhar.</span></p>
<lb n="4804"/>
<lb n="4805"/><p><span>"Annseo is mó bhíos sé," ars an bhé, "ag dearcadh</span>
<lb n="4806"/><span>anonn ar do sheómra-sa.  Tig leis gach uile shórt</span>
<lb n="4807"/><span>fheiceál ó'n áit seo …"</span></p>
<lb n="4808"/>
<lb n="4809"/><p><span>"Bhfuil aithne mhaith agat air?" D'fhéach Peadar</span>
<lb n="4810"/><span>idir an dá shúil uirri.</span></p>
<lb n="4811"/>
<lb n="4812"/><p><span>"Tá aithne mhaith agam air," ar sise, "tá sé ag</span>
<lb n="4813"/><span>iarraidh bheith mór liom," agus tháinic cúthalacht uirri.</span></p>
<lb n="4814"/>
<lb n="4815"/><p><span>D'eirigh Peadar an-smaointeach.</span></p>
<lb n="4816"/>
<lb n="4817"/><p><span>"An bhféadfá é mhealladh as an tsráid seo anocht</span>
<lb n="4818"/><span>ar aon chaoi?"</span></p>
<lb n="4819"/>
<lb n="4820"/><p><span>Ba léir dhi ó'n gcaoi ar iarr sé uirri a leithéid a</span>
<lb n="4821"/><span>dhéanamh go raibh toghadh ádhbhair aige le n-a athchuinge.</span>
<lb n="4822"/><span>Ní raibh sí fiosrach, acht bhi fonn an tsaoghail uirri a</span></p>
</div>
<pb n="140"/>
<div><lb n="4823"/><p><span>fhiafruighe dhe céard a bhí an fear eile seo ag iarraidh</span>
<lb n="4824"/><span>a dhéanamh air, nó an raibh sé féin i n-aon chontabhairt</span>
<lb n="4825"/><span>uaidh.</span></p>
<lb n="4826"/>
<lb n="4827"/><p><span>"Déanfad é," ar sise go mall, "ní chuirfidh sé</span>
<lb n="4828"/><span>isteach ort anocht."</span></p>
<lb n="4829"/>
<lb n="4830"/><p><span>Chraith Peadar lámh léithi go beannachtach.</span></p>
<lb n="4831"/>
<lb n="4832"/><p><span>"Beidh fhios agad uair eile cé'n fáth gur iarr mé</span>
<lb n="4833"/><span>ort é sin a dhéanamh," ar seisean, agus d'fhéach sé</span>
<lb n="4834"/><span>uirri ar a nós aisteach féin: d'aithnigh an dá chiaróg</span>
<lb n="4835"/><span>a chéile …</span></p>
<lb n="4836"/>
<lb n="4837"/><p><span>Chaith an bleachtaire agus bé an tsiopa seandachta</span>
<lb n="4838"/><span>cuid de'n oidhche le chéile i nÁrus Ceóil; bhí gliondar</span>
<lb n="4839"/><span>air gur ghlac sí le n-a chuireadh.  Bhí sé cainnteach</span>
<lb n="4840"/><span>go leór léithi; d'innis sé di go raibh páidhe mhaith aige,</span>
<lb n="4841"/><span>go raibh posta faoi'n riaghaltas aige, go mbéadh</span>
<lb n="4842"/><span>pinsiún aige i ndeire a shaoghail … marach gur</span>
<lb n="4843"/><span>bhain an druma mór geit as d'iarrfadh sé uirri é</span>
<lb n="4844"/><span>phósadh!  Acht níor chuala sí móran dá chuid cainnte</span>
<lb n="4845"/><span>agus an méid ar chuala sí ní raibh aon áird aici air;</span>
<lb n="4846"/><span>glór an fhir eile bhí n-a cluasaibh, a dhealbh agus a</span>
<lb n="4847"/><span>chrot bhí ós comhair a dhá súil i rith na hoidhche agus</span>
<lb n="4848"/><span>imnidhe uirri go raibh sé i gcontabhairt.  Dá bhféad-</span>
<lb n="4849"/><span>fadh sí cabhrughadh leis!</span></p>
<lb n="4850"/>
<lb n="4851"/><p><span>Ní raibh an bleachtaire acht leathshásta nuair sgar</span>
<lb n="4852"/><span>sé léithi.  Shíltheá go bhféadfadh sí áird níos feárr</span>
<lb n="4853"/><span>thabhairt ar a ghlór; acht leis an aimsir, d'eirigheadh</span>
<lb n="4854"/><span>leis níos fearr — corr-bhean nach ngéillfeadh dhó-san</span>
<lb n="4855"/><span>sa deireadh; tháinic cosamhlacht na mórchúise air …</span></p>
<lb n="4856"/>
<lb n="4857"/><p><span>Ag seo cuid bheag de'n tuairisg chuir sé isteach an</span>
<lb n="4858"/><span>oidhche sin: —</span></p>
<lb n="4859"/>
<lb n="4860"/><p><span>"Ó'n 6 a chlog go dtí 10.30 san oidhche i Sráid na</span></p>
</div>
<pb n="141"/>
<div><lb n="4861"/><p><span>Life dhom ag faire sheómra Pheadair Uí Dhomhnaill.</span>
<lb n="4862"/><span>Níor tháinic sé féin ná aon duine dá cháirdibh chuig an</span>
<lb n="4863"/><span>áit i gcaitheamh na haimsire sin!"</span></p>
<lb n="4864"/>
<lb n="4865"/><p><span>An chéad uair eile a dtáinic Peadar isteach chuici,</span>
<lb n="4866"/><span>d'fhiafruigh bé an tsiopa seandachta dhe cé'n sórt</span>
<lb n="4867"/><span>duine bhí sa bhfear sin leis ar chaith sí cúpla uair</span>
<lb n="4868"/><span>i nÁrus Ceóil.</span></p>
<lb n="4869"/>
<lb n="4870"/><p><span>D'innis Peadar di cé'n chéird bhí aige.</span></p>
<lb n="4871"/>
<lb n="4872"/><p><span>Tháinic fearg uirri.</span></p>
<lb n="4873"/>
<lb n="4874"/><p><span>"Agus d'iarr tú orm dul n-a chuideachtain!" ar</span>
<lb n="4875"/><span>sise.</span></p>
<lb n="4876"/>
<lb n="4877"/><p><span>"Bhí gábhadh leis," arsa Peadar go réidh socair.</span>
<lb n="4878"/><span>d'fhéachadar beirt ar a chéile.</span></p>
<lb n="4879"/>
<lb n="4880"/><p><span>"Agus má iarrtar ort é dhéanamh arís," ar seisean,</span>
<lb n="4881"/><span>"ní shílim go gclisfidh tú."</span></p>
<lb n="4882"/>
<lb n="4883"/><p><span>"Ní chlisfidh," ar sise; bhí iongnadh uirri an mhuinghin</span>
<lb n="4884"/><span>bhí ag an bhfear óg seo aisdi, acht ní raibh fhios aici</span>
<lb n="4885"/><span>gur chuir Peadar a tuairisg agus go raibh fhios aige</span>
<lb n="4886"/><span>ó thús cé dár díobh í.</span></p>
<lb n="4887"/>
<lb n="4888"/><p><span>Nárbh í inghean a hathar í?</span></p>
<lb n="4889"/>
<lb n="4890"/><p><span>Mí n-a dhiaidh seo bhí Eirghe-Amach ann.  Gabhadh</span>
<lb n="4891"/><span>Peadar Ó Domhnaill.  Daoradh é.  Cuireadh piléir</span>
<lb n="4892"/><span>ann …</span></p>
<lb n="4893"/>
<lb n="4894"/><p><span>B'é an lá ar caitheadh Peadar Ó Domhnaill é …</span></p>
<lb n="4895"/>
<lb n="4896"/><p><span>Bhí an bleachtaire leis féin n-a sheómra.  Ar a</span>
<lb n="4897"/><span>ghlúnaibh bhí sé agus paidrín n-a ghlaic aige.  Chuir sé</span></p>
</div>
<pb n="142"/>
<div><lb n="4898"/><p><span>paidir i ndiaidh paidir' dhe go dúthrachtach.  Thagadh</span>
<lb n="4899"/><span>creathadh air ó am go ham.  Bhí a cheann faoi aige,</span>
<lb n="4900"/><span>agus a éadan sáithte sa leabaidh, acht thigeadh pictiúr</span>
<lb n="4901"/><span>i ndiaidh pictiúir ós comhair a dhá shúl dá bhuidheachas.</span></p>
<lb n="4902"/>
<lb n="4903"/><p><span>Cúinne de sheómra i gCaisleán Átha Cliath is mó</span>
<lb n="4904"/><span>d'fheiceadh sé.  Tolg ann; fear gonta n-a luighe air;</span>
<lb n="4905"/><span>a cholann gan brígh; a anam ar lasadh le díograis</span>
<lb n="4906"/><span>agus le dílse …</span></p>
<lb n="4907"/>
<lb n="4908"/><p><span>D'eirigh an bleachtaire dá ghlúnaibh.  Chroch sé suas</span>
<lb n="4909"/><span>an paidrín ós cionn a leapthan féin.  Chraith sé uisce</span>
<lb n="4910"/><span>coisreagan ar a bhaithis.  Shuidh sé cois na fuinneóige,</span>
<lb n="4911"/><span>agus d'fhéach amach ar an tsráid.  Acht ní hí an</span>
<lb n="4912"/><span>tsráid a chonnaic sé.  Ní headh.  Idir na daoine bhí</span>
<lb n="4913"/><span>ag gabháil thart thiocadh an pictiúr céadna seo arís</span>
<lb n="4914"/><span>agus arís eile … D'fheiceadh sé an cúinne</span>
<lb n="4915"/><span>céadna de'n tseómra sin san gCaisleán; tolg ann;</span>
<lb n="4916"/><span>fear gonta n-a luighe air; a cholann gan brígh; a</span>
<lb n="4917"/><span>anam ar lasadh le díograis agus le dílse …</span></p>
<lb n="4918"/>
<lb n="4919"/><p><span>Chuaid stócach óg thart ar an tsráid shíos faoi agus</span>
<lb n="4920"/><span>ag gabháil fhuinn.  Bhí an fhuinneóg ar osgailt, agus</span>
<lb n="4921"/><span>chuala sé an chéad chuid de'n amhrán; acht de réir a</span>
<lb n="4922"/><span>chéile shíltheá gur athruigheadh an port, gur focla eile</span>
<lb n="4923"/><span>bhí ghá gcanadh ag an stócach.</span></p>
<lb n="4924"/>
<lb n="4925"/><p><span>An chainnt seo bhí ghá canadh ag an stócach dá mb'fhíor</span>
<lb n="4926"/><span>do chluasaibh an bhleachtaire: —</span></p>
<lb n="4927"/>
<lb n="4928"/><p><span>"An fada ó chuir tú aithne ar an bpríosúnach i</span>
<lb n="4929"/><span>dtosach?"</span></p>
<lb n="4930"/>
<lb n="4931"/><p><span>Oifigeach airm a chuir an cheist air.  Bhí dream</span>
<lb n="4932"/><span>beag eile aca thart ar an tolg acht ní raibh áird ag</span>
<lb n="4933"/><span>an bhfear gonta bhí faoi thriáll orra.</span></p>
<lb n="4934"/>
<lb n="4935"/><p><span>"Trí bliadhna go leith."</span>
<lb n="4936"/></p>
</div>
<pb n="143"/>
<div><lb n="4937"/><p><span>"Innis dúinn anois ce'n chaoi ar chaith sé an aimsir</span>
<lb n="4938"/><span>sin."</span></p>
<lb n="4939"/>
<lb n="4940"/><p><span>Thosuigh sé féin ag cainnt.  Chuala sé a ghlór féin,</span>
<lb n="4941"/><span>anois féin, agus é n-a shuidhe ag an bhfuinneóig.</span>
<lb n="4942"/><span>B'éigin dó cosg a chur leis féin ó am go ham; bhí</span>
<lb n="4943"/><span>súile an fhir ghonta ghá sháitheadh.  An tarcuisne bhí le</span>
<lb n="4944"/><span>feiceál ionnta!  An tarcuisne bhí aige dhóibh go</span>
<lb n="4945"/><span>léir!  Cé'n chaoi a bhféadfadh fear nach raibh i ndán</span>
<lb n="4946"/><span>dó acht breith an bháis bheith chomh neamhaireach sin?</span></p>
<lb n="4947"/>
<lb n="4948"/><p><span>"… n-a dhiaidh sin bhíodh seómra beag aige i</span>
<lb n="4949"/><span>Sráid na Life …  Bhíodh beirt de'n triúr a</span>
<lb n="4950"/><span>daoradh cúpla lá ó shoin ag teacht ar cuairt aige</span>
<lb n="4951"/><span>ann …  Tá siopa seandachta ar a aghaidh amach.</span>
<lb n="4952"/><span>Bhínn féin sa siopa sin ghá bhfaire …"</span></p>
<lb n="4953"/>
<lb n="4954"/><p><span>D'eirigh an bleachtaire.  Shíl sé dearmad a dhéanamh</span>
<lb n="4955"/><span>ar an sgéal ar fad.  Bhí sé ag baint codladh na</span>
<lb n="4956"/><span>hoidhche dhe.  Bhí sé ag baint suaimhneas an lae dhe.</span>
<lb n="4957"/><span>Eisean a chuir Peadar Ó Domhnaill chun báis.</span>
<lb n="4958"/><span>Deireadh aon duine leis é.  An raibh aon cháll leis?</span>
<lb n="4959"/><span>Nach bhféadfadh sé a mhalairt de thuairisg thabhairt</span>
<lb n="4960"/><span>air?  Nach bhféadfadh sé a radh …</span></p>
<lb n="4961"/>
<lb n="4962"/><p><span>Bhí páipéar ar an mbórd i n-aice leis.  Ó cheann-</span>
<lb n="4963"/><span>aire na mbleachtairí tháinic an páipéar sin.  Chuir an</span>
<lb n="4964"/><span>sgéal bhí ann croidhe beag ann.  Árdughadh páidhe</span>
<lb n="4965"/><span>agus gradam nuadh …</span></p>
<lb n="4966"/>
<lb n="4967"/><p><span>Acht an díthmheas bhéadh ag cách air!  Cé'n brígh</span>
<lb n="4968"/><span>tarcuisne an phríosúnaigh?  Nach raibh sé faoi aol</span>
<lb n="4969"/><span>agus gainimh anois?  Acht cé'n ceart bhí ag an</span>
<lb n="4970"/><span>oifigeach óg de lucht na cúirte é mhasladh?  Nach ag</span>
<lb n="4971"/><span>cuidiughadh leó bhí sé féin?  Má chuir sé craiceann ar</span>
<lb n="4972"/><span>an sgéal dóibh ar labhair sé acht an fhírinne?  Cé'n chaoi</span></p>
</div>
<pb n="144"/>
<div><lb n="4973"/><p><span>a bhféadfaidhe fear a dhaoradh gan fiadhnuise?  Agus</span>
<lb n="4974"/><span>cé'n fiadhnuise d'fhéadfaidhe fhághail gan bleachtairí?</span></p>
<lb n="4975"/>
<lb n="4976"/><p><span>Bhí a chomhbhleachtairí bodhar aige le tamall.  Bhí sé</span>
<lb n="4977"/><span>fadálach ó dhúthchas, agus ní shásóchadh aon rud é acht</span>
<lb n="4978"/><span>an sgéal ó thús deireadh innseacht do gach duine aca</span>
<lb n="4979"/><span>agus a bhreitheamhnas fhághail.  Ceapadh ag an árus</span>
<lb n="4980"/><span>i Sráid Bhrunsuic go raibh sé ag eirghe beagán beag</span>
<lb n="4981"/><span>éadtrom n-a cheann.  Saoire bheag a bhí uaidh …</span>
<lb n="4982"/><span>acht ní raibh fhios aca go raibh dhá shúil Pheadair Uí</span>
<lb n="4983"/><span>Dhomhnaill ghá leanamhaint de ló agus d'oidhche agus</span>
<lb n="4984"/><span>tarcuisne thar aon tarcuisne dár facthas i súilibh fir</span>
<lb n="4985"/><span>ariamh ionnta …</span></p>
<lb n="4986"/>
<lb n="4987"/><p><span>Thuit an oidhche …</span></p>
<lb n="4988"/>
<lb n="4989"/><p><span>B'fhacthas dó go raibh a sheómra lán de shúilibh.</span>
<lb n="4990"/><span>Thosuigheadar ag eirghe suas sa dorchadas gach uile</span>
<lb n="4991"/><span>áit dá bhféacfadh sé.  Tarcuisne is mó bhí le tabhairt</span>
<lb n="4992"/><span>faoi deara sna súilibh seo.  Ba le daoine éagsamhla</span>
<lb n="4993"/><span>iad uile go léir; súile na bé i siopa na seandachta;</span>
<lb n="4994"/><span>súile a mháthar féin; súile dearbhráthar leis a cailleadh</span>
<lb n="4995"/><span>fadó; súile seanmhná bhíodh sa teach aca; súile a</span>
<lb n="4996"/><span>sheanoide sgoile; súile Pheadair, súile na n-oifigeach</span>
<lb n="4997"/><span>a dhaor é; súile na saighdiúirí a chaith é ar maidin;</span>
<lb n="4998"/><span>tarcuisne sna súilibh uile; gráin ionnta uile; fuath</span>
<lb n="4999"/><span>ionnta uile …</span></p>
<lb n="5000"/>
<lb n="5001"/><p><span>Tharraing sé siar a chathaoir go raibh a dhruim le</span>
<lb n="5002"/><span>balla.  Acht níor eirigh leis éalughadh ó na súilibh</span>
<lb n="5003"/><span>nimhneacha sin.  Bhíodar gach uile áit thart air.</span>
<lb n="5004"/><span>Uaireannta, ní fheiceadh sé acht aon dá shúil amháin,</span>
<lb n="5005"/><span>agus na soillsí ag teacht agus ag imtheacht ionnta</span>
<lb n="5006"/><span>mar bhéadh i súilibh daonna.  Thiocadh buile air annsin,</span>
<lb n="5007"/><span>agus d'eirigheadh le n-a bualadh le n-a chathaoir, acht</span></p>
</div>
<pb n="145"/>
<div><lb n="5008"/><p><span>nuair d'eirigheadh bheidís glanta.  Acht ní túisge</span>
<lb n="5009"/><span>shuidheadh sé arís ná d'eirigheadh péire eile ós a</span>
<lb n="5010"/><span>chomhair …</span></p>
<lb n="5011"/>
<lb n="5012"/><p><span>Táinic bean a' tighe isteach agus lampa aici.</span>
<lb n="5013"/><span>Dheasuigh sí an bórd agus d'fhág an tae air.  B'aoibhinn</span>
<lb n="5014"/><span>leis í fheiceál.  Ní bhainfeadh draoidheacht ná diabh-</span>
<lb n="5015"/><span>laidheacht leis an áit an fhad is bhéadh sise ann.</span></p>
<lb n="5016"/>
<lb n="5017"/><p><span>D'iarr sé uirri sgathamh a chaitheamh leis.</span></p>
<lb n="5018"/>
<lb n="5019"/><p><span>Chaith.  Acht ní raibh sí i bhfad ann gur eirigh sé</span>
<lb n="5020"/><span>smaointeach.  Níor fhan aon chainnt aige.  Lean sise</span>
<lb n="5021"/><span>ghá cniotál, acht níor airigh sí go bhfaca sí a lóisdeóir</span>
<lb n="5022"/><span>ar a haghaidh amach, a chathaoir i n-áirde aige agus gach</span>
<lb n="5023"/><span>sgréach uaidh —</span></p>
<lb n="5024"/>
<lb n="5025"/><p><span>"Sgrios!  Sgrios!  Sgrios!" deireadh sé i n-árd</span>
<lb n="5026"/><span>a ghotha agus frighid na buile n-a shúil …</span></p>
<lb n="5027"/>
<lb n="5028"/><p><span>Acht ní ar bhean a' tighe bhí sé ag bagairt na</span>
<lb n="5029"/><span>cathaoireach acht ar na súile bhí ghá chéasadh!</span></p>
<lb n="5030"/>
<lb n="5031"/><p><span>D'eirigh léithi é mhealladh, agus iallach a chur air an</span>
<lb n="5032"/><span>leabaidh a thabhairt air féin.  Acht ní codladh ciúin a</span>
<lb n="5033"/><span>fuair sé.  Chuala bean a' tighe é ag rámhaladh agus</span>
<lb n="5034"/><span>ag cur síos ar shúile de'n uile chineál agus de'n uile</span>
<lb n="5035"/><span>dhath go raibh sé i bhfad san oidhche …</span></p>
<lb n="5036"/>
<lb n="5037"/><p><span>Bhí an mhaidin go haoibhinn.  Grian na Bealtaine</span>
<lb n="5038"/><span>ag órdhadh na cathrach brónaighe.  Baladh trom na</span>
<lb n="5039"/><span>fairrge isteach ar an ngaoith.  Faoileáin go glion-</span>
<lb n="5040"/><span>darach agus go sgréachach ós cionn na haibhne.  Dia ag</span>
<lb n="5041"/><span>iarraidh croidhthe cráidhte a mhuinntire a thógbháil …</span></p>
<lb n="5042"/>
<lb n="5043"/><p><span>Shiubhal an bleachtaire cuid mhór de'n chathair roimh</span>
<lb n="5044"/><span>an deich a chlog.  Bhí a sheanchrot féin ag teacht ar</span></p>
</div>
<pb n="146"/>
<div><lb n="5045"/><p><span>ais do'n bhaile mór.  Chloiseadh an bleachtaire ainm</span>
<lb n="5046"/><span>Pheadair Uí Dhomhnaill ghá luadhadh go minic.  Sheasadh</span>
<lb n="5047"/><span>fear ag coirnéal sráide agus páipéar nuaidheachta</span>
<lb n="5048"/><span>fosgailte aige.  D'fheiceadh sé fógra ann ó lucht</span>
<lb n="5049"/><span>an airm bhí i seilbh na cathrach ag innseacht cé na</span>
<lb n="5050"/><span>daoine de lucht na Pobalacht' láimhsiughadh an mhaidin</span>
<lb n="5051"/><span>roimhe.  Thiocadh giosgán fiacal air agus fiuchadh fola.</span>
<lb n="5052"/><span>Ghluaiseadh leis ar a shlighe, agus an diabhal n-a chroidhe</span>
<lb n="5053"/><span>istigh …</span></p>
<lb n="5054"/>
<lb n="5055"/><p><span>Ba léir do'n bhleachtaire cé'n gean bhí ar Pheadar.</span>
<lb n="5056"/><span>Peadar bocht, deireadh bean agus deór faoi n-a</span>
<lb n="5057"/><span>súil.  Peadar bocht, deireadh fear agus rún díoghal-</span>
<lb n="5058"/><span>tais n-a chroidhe.  Peadar bocht, deireadh na faoileáin</span>
<lb n="5059"/><span>bhí ag eiteall ós cionn na haibhne.  Peadar bocht,</span>
<lb n="5060"/><span>deireadh an ghaoith anoir isteach ó'n muir mhóir …</span></p>
<lb n="5061"/>
<lb n="5062"/><p><span>Agus d'fheiceadh an bleachtaire súile tarcuisneacha</span>
<lb n="5063"/><span>an phríosúnaigh ghonta bhí n-a luighe ar an tolg i</span>
<lb n="5064"/><span>gcúinne de sheómra i gCaisleán Átha Cliath gach uile</span>
<lb n="5065"/><span>uair a chloiseadh sé an focal.</span></p>
<lb n="5066"/>
<lb n="5067"/><p><span>Bhí sé cinnte nach raibh na loganna ar fheabhas aige.</span>
<lb n="5068"/><span>Níor mhór dhó cuairt a thabhairt ar dhochtúir.  Acht bhí</span>
<lb n="5069"/><span>baramhail aige nach druganna an leigheas ab' fheárr</span>
<lb n="5070"/><span>dhó, acht focal beag molta, focal beag a chuirfeadh</span>
<lb n="5071"/><span>brígh agus borradh ann arís …</span></p>
<lb n="5072"/>
<lb n="5073"/><p><span>Thug sé aghaidh ar Sráid na Life.  I siopa na</span>
<lb n="5074"/><span>seandachta d'fheiceadh sé súile daonna, chloisfeadh sé</span>
<lb n="5075"/><span>glór daonna arís.  Ní bhéadh a fhios ag bé an tsiopa</span>
<lb n="5076"/><span>cé'n bhaint bhí aige le lucht marbhtha Pheadair.  Ní</span>
<lb n="5077"/><span>móide go mbéadh a fhios aici gurab é Peadar bhíodh</span>
<lb n="5078"/><span>sa seómra taobh thall uaithi.</span></p>
<lb n="5079"/>
<lb n="5080"/><p><span>Rinne sé deifir.</span>
<lb n="5081"/></p>
</div>
<pb n="147"/>
<div><lb n="5082"/><p><span>Ní raibh aon chainnt aige léithi ó roimh an Eirghe-</span>
<lb n="5083"/><span>Amach: cé'n bharamhail bhéadh aici ar an obair?  Bhí sé</span>
<lb n="5084"/><span>cleachtach ar bhréagaibh innseacht — bhí socruighthe aige</span>
<lb n="5085"/><span>moladh thabhairt do pé ar bith dream díbh is feárr a</span>
<lb n="5086"/><span>thaithnigh léithi.  D'fhéadfadh sé a rádh léithi go raibh sé</span>
<lb n="5087"/><span>féin ag troid agus gur eirigh leis éalughadh as, dá</span>
<lb n="5088"/><span>mba rud é go mbogfaidhe a croidhe ar an dóigh sin.</span></p>
<lb n="5089"/>
<lb n="5090"/><p><span>Acht is beag an fios bhí aige.  Ní raibh aon chéapadh</span>
<lb n="5091"/><span>aige go raibh sí mór le Peadar, go dtug sí gean a</span>
<lb n="5092"/><span>croidhe dhó, go raibh an croidhe sin n-a chloich n-a lár</span>
<lb n="5093"/><span>anois …</span></p>
<lb n="5094"/>
<lb n="5095"/><p><span>Chuaidh sé thar an bhfuinneóig.  Ní raibh sé de mhisneach</span>
<lb n="5096"/><span>aige dhul isteach.  Dhearc sé ar an bhfuinneóig thall,</span>
<lb n="5097"/><span>áit a mbíodh Peadar Ó Domhnaill n-a shuidhe agus é</span>
<lb n="5098"/><span>féin ghá fhaire.  Bhí dallóga ar na fuinneógaibh indiu.</span></p>
<lb n="5099"/>
<lb n="5100"/><p><span>Ghlac sé misneach.  Ghabhfadh sé isteach.  Iarradh sé</span>
<lb n="5101"/><span>uirri é phósadh.  Ghlanadh sé leis ó'n gcathair.  Feilm</span>
<lb n="5102"/><span>bheag fá'n dtuaith bhéadh aca.  Ní bhéadh a fhios ag aon</span>
<lb n="5103"/><span>duine cé'n chéird bhí aige.  Ní bhéadh fhios ag bé an</span>
<lb n="5104"/><span>tsiopa seandachta go deó é …</span></p>
<lb n="5105"/>
<lb n="5106"/><p><span>Bhí sí istigh roimhe.  Brón thar aon bhrón dá bhfaca</span>
<lb n="5107"/><span>sé ariamh n-a héadan.</span></p>
<lb n="5108"/>
<lb n="5109"/><p><span>Gheit sí nuair chonnaic sí cé bhí aici ann.  N-a</span>
<lb n="5110"/><span>suidhe i n-aice an dorais bhí sí.</span></p>
<lb n="5111"/>
<lb n="5112"/><p><span>"Tusa theacht annseo!" ar sí.</span></p>
<lb n="5113"/>
<lb n="5114"/><p><span>"Tuige nach dtiocfainn agus an aimsir chráidhte</span>
<lb n="5115"/><span>atá ann?  An aimsir thubuisteach atá ann —," shíl</span>
<lb n="5116"/><span>sé lámh a leagaint ar láimh léithi bhí caithte thar cúl na</span>
<lb n="5117"/><span>cathaoireach acht sgiob sí uaidh í.</span></p>
<lb n="5118"/>
<lb n="5119"/><p><span>"Bhíodhthá mór liom uair," ar seisean go cas-</span>
<lb n="5120"/><span>aoideach.</span>
<lb n="5121"/></p>
</div>
<pb n="148"/>
<div><lb n="5122"/><p><span>"A amadáin," ar sise, "nach raibh fhios agad nach</span>
<lb n="5123"/><span>raibh mé ariamh acht ag iarraidh thú mhealladh ionnós go</span>
<lb n="5124"/><span>bhféadfadh Peadar bocht a chuid gnótha a dhéanamh ar</span>
<lb n="5125"/><span>a shuaimhneas."</span></p>
<lb n="5126"/>
<lb n="5127"/><p><span>D'eirigh an bhean n-a seasamh go maordha.</span></p>
<lb n="5128"/>
<lb n="5129"/><p><span>"Imthigh as an teach seo," ar sise go hughdarásach,</span>
<lb n="5130"/><span>"agus ná feictear annseo arís thú, a bheitheamhnaigh."</span></p>
<lb n="5131"/>
<lb n="5132"/><p><span>D'imthigh sé.</span></p>
<lb n="5133"/>
<lb n="5134"/><p><span>Peadar bocht an focal bhí aici.  Peadar bocht</span>
<lb n="5135"/><span>deireadh an fear ar an tsráid agus rún díoghaltais</span>
<lb n="5136"/><span>n-a chroidhe.  Peadar bocht deireadh bean agus deór</span>
<lb n="5137"/><span>faoi n-a súil.  Peadar bocht deireadh na faoileáin</span>
<lb n="5138"/><span>ós cionn abhna na Life.  Peadar bocht deireadh an</span>
<lb n="5139"/><span>ghaoith anoir ó'n muir …</span></p>
<lb n="5140"/>
<lb n="5141"/><p><span>Chaith an bleachtaire an chuid eile de'n lá n-a</span>
<lb n="5142"/><span>sheómra féin.  Tháinic an oidhche, agus nuair a tháinic,</span>
<lb n="5143"/><span>tháinic na súile freisin: súile tarcuisneacha de'n uile</span>
<lb n="5144"/><span>dhath agus de'n uile chineál.  Bhídís thall is i bhfus.</span>
<lb n="5145"/><span>Iad ag dearcadh anonn 's anall, aníos agus anuas</span>
<lb n="5146"/><span>air.  Iad magamhail sgigeamhail.  Iad tarcuisneach</span>
<lb n="5147"/><span>bagarthach.  Súile Pheadair annseo.  Súile bé an</span>
<lb n="5148"/><span>tsiopa seandachta annsiúd …</span></p>
<lb n="5149"/>
<lb n="5150"/><p><span>Las sé coinneal.  Níor chuir sin ruaig orra.  Rug</span>
<lb n="5151"/><span>sé ar a hata agus shíl iad a bhualadh mar bhuailtheá</span>
<lb n="5152"/><span>míoltóga nó cuileóga tighe lá samhraidh.  É ag béic-</span>
<lb n="5153"/><span>iughadh agus ag sgréachadh agus ag bagairt orra …</span></p>
<lb n="5154"/>
<lb n="5155"/><p><span>Chonnaic sé péire díbh ós cionn na teine.  Tháinic</span>
<lb n="5156"/><span>buile air.  Shíl sé a ndíbirt.  Rinne sé iarracht ar a</span>
<lb n="5157"/><span>mbladar le briathra boga béil.  Gheall sé seo agus</span></p>
</div>
<pb n="149"/>
<div><lb n="5158"/><p><span>siúd dhóibh acht imtheacht uaidh ar feadh uair a chluig.</span>
<lb n="5159"/><span>Ní dhéanfadh sé aon bhleachtaireacht arís choidhche.</span>
<lb n="5160"/><span>Sgarfadh sé leis an saoghal.  Ghabhfadh sé isteach i</span>
<lb n="5161"/><span>mainistir …</span></p>
<lb n="5162"/>
<lb n="5163"/><p><span>Thuit an coinneal.</span></p>
<lb n="5164"/>
<lb n="5165"/><p><span>Chuaidh na súile magamhla seo i n-áirde uaidh nuair</span>
<lb n="5166"/><span>shil sé breith orra.</span></p>
<lb n="5167"/>
<lb n="5168"/><p><span>Dhruid sé leó arís.  Níor imthigh siad uaidh.  D'fhan</span>
<lb n="5169"/><span>siad go socair ag féachaint isteach n-a shúilibh féin.</span>
<lb n="5170"/><span>Súile buile bhí ionnta anois.  A shúile buile féin agus</span>
<lb n="5171"/><span>iad ag féachaint air as sgathán bhí crochta ar an</span>
<lb n="5172"/><span>mballa …</span></p>
<lb n="5173"/>
<lb n="5174"/><p><span>Leig sé sgread uathbháis.  Bhain piostal as a phóca.</span>
<lb n="5175"/><span>Chaith sé dhá urchar le luas lasrach …</span></p>
<lb n="5176"/>
<lb n="5177"/><p><span>Nuair a tháinic muinntir an tighe isteach, bhí an</span>
<lb n="5178"/><span>rgathán n-a mílte míle píosa, agus an G-man féin</span>
<lb n="5179"/><span>caithte ar an úrlár agus piléar thrí n-a chroidhe …</span>
<lb n="5180"/></p>
</div>
<pb n="151"/>
<div><lb n="5181"/><p><span>AN SEISEADH BUAIDH</span></p>
<lb n="5182"/>
<lb n="5183"/><p><span>.i.</span></p>
<lb n="5184"/>
<lb n="5185"/><p><span>RÚN AN FHIR MHÓIR</span>
<lb n="5186"/></p>
</div>
<pb n="153"/>
<div><lb n="5187"/><p><span>RÚN AN FHIR MHÓIR</span></p>
<lb n="5188"/>
<lb n="5189"/><p><span>Shiar i nIarChonnachtaibh bhíos, i n-áit a dtugtar</span>
<lb n="5190"/><span>Coill Bhuidhe air má bhí tú ann ariamh.  Bhí aonach ar an</span>
<lb n="5191"/><span>gCoill an lá sin, acht ní ar an aonach bhí mise; go</span>
<lb n="5192"/><span>deimhin ní cuimhneach liom anois cé'n gnó nó easbaidh</span>
<lb n="5193"/><span>gnótha thug san áit mé.</span></p>
<lb n="5194"/>
<lb n="5195"/><p><span>Lá mór báistighe bhí ann, agus óir nach raibh mórán</span>
<lb n="5196"/><span>ar m'aire níor sgaras leis an leabaidh the theólaidhe</span>
<lb n="5197"/><span>go raibh píosa maith bainte de'n mhaidin, gidh gur</span>
<lb n="5198"/><span>dúisigheadh le fáinne an lae mé le seitreach na</span>
<lb n="5199"/><span>gcapall, le géimneach na mbó, le méidhleach na</span>
<lb n="5200"/><span>gcaorach, agus le sgreadghail mífhoighdeach na bhfear.</span>
<lb n="5201"/><span>Cúpla uair nó mar sin dom idir codladh agus</span>
<lb n="5202"/><span>dúiseacht ag iarraidh na bhfocal borb Gaedhilge a</span>
<lb n="5203"/><span>phiocadh amach as an tormán bhí ag lucht an aonaigh</span>
<lb n="5204"/><span>shíos fúm ar an tsráid, gur tháinic mífhoighid orm, gur</span>
<lb n="5205"/><span>eirigheas, go ndeachas síos an staighre le béile na</span>
<lb n="5206"/><span>maidne a chaitheamh.</span></p>
<lb n="5207"/>
<lb n="5208"/><p><span>Cé bhéadh ag an mbórd rómham sa teach ósta acht</span>
<lb n="5209"/><span>mo sheanchara Éamonn Ó Laoigh, máighistir sgoile Ros</span>
<lb n="5210"/><span>na gCaorach.</span></p>
<lb n="5211"/>
<lb n="5212"/><p><span>Chuir sé na mílte míle fáilte rómham.  Chuir sé na</span>
<lb n="5213"/><span>céadta ceist orm gan uain thabhairt dom aon cheann</span>
<lb n="5214"/><span>aca a fhreagairt.  An raibh mé beó ar chor ar bith?</span>
<lb n="5215"/><span>Cé'n chaoi a' raibh an saoghal ag eirghe liom?  An raibh</span>
<lb n="5216"/><span>mé pósta?  Tuige nach raibh?  Nach raibh sé thar am</span>
<lb n="5217"/><span>agam?  Agus a liachtaighe bean áluinn bhí sa tír!</span>
<lb n="5218"/></p>
</div>
<pb n="154"/>
<div><lb n="5219"/><p><span>Ní raibh sé sásta liom chor ar bith nár thugas an</span>
<lb n="5220"/><span>bhean liom.</span></p>
<lb n="5221"/>
<lb n="5222"/><p><span>"Féach anois," ar seisean, "tuige nach ndeárna</span>
<lb n="5223"/><span>tú mar rinne do dhuine muinnteardha?"</span></p>
<lb n="5224"/>
<lb n="5225"/><p><span>"Cé aca?"</span></p>
<lb n="5226"/>
<lb n="5227"/><p><span>"An Fear Mór ar ndóigh — Séamus Seóighe d'eile?"</span></p>
<lb n="5228"/>
<lb n="5229"/><p><span>"Agus céard tá déanta aigesean?"</span></p>
<lb n="5230"/>
<lb n="5231"/><p><span>"Phós sé a mh'anam."</span></p>
<lb n="5232"/>
<lb n="5233"/><p><span>Bhí iongantas orm.  Bhí mo dhuine muinnteardha,</span>
<lb n="5234"/><span>an Fear Mór mar tugadh air i gcomhnuidhe, bhí sé thar</span>
<lb n="5235"/><span>leithchéad bliadhain d'aois, agus ceapadh ag an saoghal</span>
<lb n="5236"/><span>nach gcuirfidhe faoi chuing an phósta go deó é.</span></p>
<lb n="5237"/>
<lb n="5238"/><p><span>"Agus deir tú liom go bhfuil an Fear Mór</span>
<lb n="5239"/><span>pósta?"</span></p>
<lb n="5240"/>
<lb n="5241"/><p><span>"Tá.  Phós sé seachtmhain nó mar sin i ndiaidh na</span>
<lb n="5242"/><span>Cásga"</span></p>
<lb n="5243"/>
<lb n="5244"/><p><span>Bhí a bhéile caithte aige.  Dhearg sé an píopa.</span>
<lb n="5245"/><span>Tháinic fonn cainnte air.</span></p>
<lb n="5246"/>
<lb n="5247"/><p><span>"Seachtmhain nó coigchíos nó mar sin ó shoin phós</span>
<lb n="5248"/><span>sé an chéad uair —"</span></p>
<lb n="5249"/>
<lb n="5250"/><p><span>"An chéad uair!"</span></p>
<lb n="5251"/>
<lb n="5252"/><p><span>"Seadh."</span></p>
<lb n="5253"/>
<lb n="5254"/><p><span>"Acht an chéad bhean céard d'eirigh dhi?"</span>
<lb n="5255"/><span>Chuir sé gail i n-áirde uaidh.</span></p>
<lb n="5256"/>
<lb n="5257"/><p><span>"Bhel, sin rud nach bhfuil fhios ag aon duine.  Deir</span>
<lb n="5258"/><span>daoine gur fuaduigheadh as an teach í faoi mheadhon</span>
<lb n="5259"/><span>oidhche; gur bean de na sidhe bhí innti, gur ghoid</span>
<lb n="5260"/><span>an Fear Mór uatha í, agus go dtáiniceadar n-a</span>
<lb n="5261"/><span>sluaightibh cúpla oidhche i ndiaidh an phósta le n-a</span>
<lb n="5262"/><span>fuasgailt … acht ár ndóigh ní chreidfeadh aon</span>
<lb n="5263"/><span>duine é sin?"</span>
<lb n="5264"/></p>
</div>
<pb n="155"/>
<div><lb n="5265"/><p><span>"Níl cosamhlacht na fírinne air," adeirimse, "acht</span>
<lb n="5266"/><span>céard deir an Fear Mór féin?"</span></p>
<lb n="5267"/>
<lb n="5268"/><p><span>"Tuige dhuit ceist mar sin a chur orm?  Nach</span>
<lb n="5269"/><span>bhfuil aithne agat ar an bhFear Mór?  Ba dheacair</span>
<lb n="5270"/><span>cainnt bhaint as an lá ab fheárr bhí sé, acht má</span>
<lb n="5271"/><span>cuirtear ceist air anois faoi'n gcéad mhnaoi tagann</span>
<lb n="5272"/><span>taom éigin air, buaileann sé faoi ar chathaoir, bain-</span>
<lb n="5273"/><span>eann sé naipcín as a phóca, coinnigheann sé le n-a</span>
<lb n="5274"/><span>éadan é agus gan le cloisint uaidh idir gach dhá osna</span>
<lb n="5275"/><span>acht, an bhean bhocht! an bhean bhocht!  Bhéadh truaig</span>
<lb n="5276"/><span>agat do'n Fhear Mór bocht dá bfeicteá é ag caoineadh</span>
<lb n="5277"/><span>na mná sin.  Ní leigfeadh do chroidhe dhuit aon cheist</span>
<lb n="5278"/><span>eile chur air, an créatúir!"</span></p>
<lb n="5279"/>
<lb n="5280"/><p><span>"Agus cé'n chaoi ar cailleadh i?  An bhfaca aon</span>
<lb n="5281"/><span>duine marbh í?"</span></p>
<lb n="5282"/>
<lb n="5283"/><p><span>"Ní fhuil fhios ag aon duine cé'n chaoi ar cailleadh</span>
<lb n="5284"/><span>í.  Go deimhin níor facthas an corp ariamh."</span></p>
<lb n="5285"/>
<lb n="5286"/><p><span>"Ar facthas beó í?" arsa mise agus cineál aimhris</span>
<lb n="5287"/><span>orm an raibh a leithéid de mhnaoi ann ariamh.</span></p>
<lb n="5288"/>
<lb n="5289"/><p><span>"Chonnaic an pobul uilig beó í ár ndóigh.  Bhíos</span>
<lb n="5290"/><span>féin ar an mbainis.  Agus ba bhreágh an bhainis í.</span>
<lb n="5291"/><span>Shíos i gConndae an Chláir pósadh iad, agus tháinic</span>
<lb n="5292"/><span>siad amach annseo as Gaillimh agus cóisde céithre</span>
<lb n="5293"/><span>gcapall fútha.  A leithéid de raic ní fhaca tú ariamh!</span>
<lb n="5294"/><span>Níor innis sé do aon duine ar fhágáil an tighe dhó go</span>
<lb n="5295"/><span>raibh sé le pósadh, agus ní raibh súil againn go bpósfadh</span>
<lb n="5296"/><span>choidhche acht an oiread leis an sagart.  Acht nuair a</span>
<lb n="5297"/><span>chuala an pobul go raibh sé sa mbaile, agus an bhean</span>
<lb n="5298"/><span>aige, bhailigheadar uilig timcheall ar an áit go</span>
<lb n="5299"/><span>bhfeicfidís an bhean a bhog croidhe cruaidh an Fhir</span>
<lb n="5300"/><span>Mhóir …"</span>
<lb n="5301"/></p>
</div>
<pb n="156"/>
<div><lb n="5302"/><p><span>"Cé'n sórt duine bhí innti?"</span></p>
<lb n="5303"/>
<lb n="5304"/><p><span>D'eirigh mo chara smaointeach.</span></p>
<lb n="5305"/>
<lb n="5306"/><p><span>"Ní raibh sí andathamhail mar sin," ar seisean,</span>
<lb n="5307"/><span>"aoirde mhaith innti; deirtheá go raibh sí ró-árd;</span>
<lb n="5308"/><span>leicne bána tanaidhe uirri, díreach is dá mbéadh sí thar</span>
<lb n="5309"/><span>éis taom tinnis a chur dhi; cosa móra fúithi, agus lámha</span>
<lb n="5310"/><span>cruadha garbha — bean a rinne obair le n-a saoghal</span>
<lb n="5311"/><span>agus bhí i n-ann obair a dhéanamh.  Sin é an fáth gur phós</span>
<lb n="5312"/><span>an Fear Mór í b'fhéidir: é sin agus an spré …"</span></p>
<lb n="5313"/>
<lb n="5314"/><p><span>Dhearg sé an píopa arís.</span></p>
<lb n="5315"/>
<lb n="5316"/><p><span>"Acht féach anois, ní móide go bhfuil mé ag tabhairt</span>
<lb n="5317"/><span>ceart do'n Fhear Mór.  Is cinnte go bhfuil cumha air</span>
<lb n="5318"/><span>i ndiaidh na mná sin; acht ní réidhtigheann sé leis an</span>
<lb n="5319"/><span>gcumha agus leis an mbrón gur phós sé arís i gceann</span>
<lb n="5320"/><span>míosa i ndiaidh a báis — má's bás a fuair sí.  An</span>
<lb n="5321"/><span>réidhtigheann anois?  Acht an cumha bhíos air nuair</span>
<lb n="5322"/><span>tráchtar uirri!"</span></p>
<lb n="5323"/>
<lb n="5324"/><p><span>"Acht ár ndóigh," arsa mise agus cantal orm, " ár</span>
<lb n="5325"/><span>ndóigh tá fhios ag duine éigin cá bhfuair sí bás —"</span></p>
<lb n="5326"/>
<lb n="5327"/><p><span>"Facthas í oidhche Dia hAoine ag bleaghan na mbó.</span>
<lb n="5328"/><span>Bhí togha na sláinte aici an oidhche sin.  Maidin lá'r</span>
<lb n="5329"/><span>n-a bhárach ní raibh sí ann —  Ní raibh an Fear Mór sa</span>
<lb n="5330"/><span>mbaile acht oiread.  Dubhairt an cailín aimsire go</span>
<lb n="5331"/><span>ndeachadar ar cuairt ag daoine muinnteardha leis</span>
<lb n="5332"/><span>an mnaoi.  Chuireas a dtuairisg annsin ag na daoine</span>
<lb n="5333"/><span>muinnteardha; an gcreidtheá é? níor thugadar cuairt</span>
<lb n="5334"/><span>orra ariamh!  Acht i gceann ceithre lá, d'fhill an</span>
<lb n="5335"/><span>Fear Mór gan an bhean.  Gach uile dhuine chuir ceist</span>
<lb n="5336"/><span>air ó shoin n-a taobh bhain sé gol as.  Ba mhór an truaigh</span>
<lb n="5337"/><span>an Fear Mór fheiceál ag caoineadh na mná …"</span></p>
<lb n="5338"/>
<lb n="5339"/><p><span>Chuir mo dhuine gail eile i n-áirde uaidh.</span>
<lb n="5340"/></p>
</div>
<pb n="157"/>
<div><lb n="5341"/><p><span>"Acht phós sé arís i gceann míosa, nár phós?"</span>
<lb n="5342"/><span>arsa mise.</span></p>
<lb n="5343"/>
<lb n="5344"/><p><span>"Phós.  Chuir sin iongnadh ar a lán.  Fear nach</span>
<lb n="5345"/><span>raibh a chéad bhean faoi'n gcré acht mí!  Agus chomh</span>
<lb n="5346"/><span>cumhamhar is bhí sé n-a diaidh!"</span></p>
<lb n="5347"/>
<lb n="5348"/><p><span>D'fhéach sé n-a timcheall ar fhaitchíos go raibh aon</span>
<lb n="5349"/><span>duine ag éisteacht linn.</span></p>
<lb n="5350"/>
<lb n="5351"/><p><span>"Agus cogar," ar seisean "tá daoine i n-aimhreas</span>
<lb n="5352"/><span>ar an bhFear Mór; cuid aca a rádh nach bhfuil sí marbh</span>
<lb n="5353"/><span>ar chor ar bith, agus go gcuirfear an dlighe air faoi</span>
<lb n="5354"/><span>bheirt bhan bheith aige; cuid eile aca a rádh go bhfuil</span>
<lb n="5355"/><span>sí chomh marbh le Crom, acht gurab é féin mharbhuigh í.</span>
<lb n="5356"/><span>Cuirfear an dlighe air chom cinnte is tá drioball ar</span>
<lb n="5357"/><span>luich …"</span></p>
<lb n="5358"/>
<lb n="5359"/><p><span>"Acht céard deir an dara bean faoi'n sgéal?"</span></p>
<lb n="5360"/>
<lb n="5361"/><p><span>Leig sé fead iongantais.  D'eirigh n-a sheasamh</span>
<lb n="5362"/><span>agus thosaigh ag siubhal anonn 's anall agus greann</span>
<lb n="5363"/><span>agus iongnadh air.</span></p>
<lb n="5364"/>
<lb n="5365"/><p><span>"Maidir léithi siúd," ar seisean, "níor chuala sí</span>
<lb n="5366"/><span>an sgéal ar chor ar bith go dtáinic sí san áit.  Duine</span>
<lb n="5367"/><span>de na comharsanaibh d'innis di i dtosach é nuair thug</span>
<lb n="5368"/><span>an Fear Mór abhaile í, agus ó shoin i leith níl saoghal</span>
<lb n="5369"/><span>ná suaimhneas ag an bhFear Mór …"</span></p>
<lb n="5370"/>
<lb n="5371"/><p><span>"Is dócha go gceapann sí go bhfuil an chéad bhean</span>
<lb n="5372"/><span>beó?" arsa mise.</span></p>
<lb n="5373"/>
<lb n="5374"/><p><span>"Nach gceapthá féin é?  Má tá sí marbh nach síltheá</span>
<lb n="5375"/><span>go n-abróchadh sé cár cailleadh agus cár cuireadh í —</span>
<lb n="5376"/><span>marab é féin mharbhuigh í; agus má tá sí beó …</span>
<lb n="5377"/><span>níl fhios agam nach mbéadh an sgéal níos náirighe.</span>
<lb n="5378"/><span>Ar chaoi ar bith, beirfar air agus beidh air an sgéal a</span>
<lb n="5379"/><span>shocrughadh ós comhair breitheamhan agus coisde."</span>
<lb n="5380"/></p>
</div>
<pb n="158"/>
<div><lb n="5381"/><p><span>Bhí ar an máighistir sgoile imtheacht.  D'fhanas féin</span>
<lb n="5382"/><span>sgathamh ag an bhfuinneóig ag machtnamh ar an sgéal.</span></p>
<lb n="5383"/>
<lb n="5384"/><p><span>Bhí an Fear Mór i gcontabhairt.  Bhí daoine i</span>
<lb n="5385"/><span>n-aimhreas air gur mharbhuigh sé a chéile nuadhphósta, nó</span>
<lb n="5386"/><span>go raibh beirt bhan beó aige.  Níor daoradh aon duine</span>
<lb n="5387"/><span>de mo mhuinntir ariamh ar cheachtar de'n dá choir sin —</span>
<lb n="5388"/><span>gidh go ndubhairt daoine áithride go raibh sé tuillte</span>
<lb n="5389"/><span>ag cuid aca.  Nach mbéadh sé náireach go ndaorfaidhe</span>
<lb n="5390"/><span>an Fear Mór?  Fear breágh spóirt agus grinn mar</span>
<lb n="5391"/><span>é!  Fear a thóigfeadh do chroidhe le bheith ag féachaint</span>
<lb n="5392"/><span>ar a aghaidh bhreágh leathan shoineannta!  A mhuineál</span>
<lb n="5393"/><span>teann a chur isteach i lúb cnáibe! an dá cholumhain</span>
<lb n="5394"/><span>feóla raimhe sin bhí faoi n-a chabhail nach éadtrom, a</span>
<lb n="5395"/><span>chur ag damhsa ar aér!  Má bhí an bhean marbh bhí sí</span>
<lb n="5396"/><span>marbh, agus cé'n mhaith dhéanfadh sé dhi crochadh árd</span>
<lb n="5397"/><span>thabhairt dhó-san?  Cheapas a dhul siar agus cuairt</span>
<lb n="5398"/><span>thabhairt air le comhairle ghlacadh leis agus le congnamh</span>
<lb n="5399"/><span>thabhairt dó dá bhféadfainn.</span></p>
<lb n="5400"/>
<lb n="5401"/><p><span>Tráthamhail go leór, cé casfaidhe liom ar an aonach</span>
<lb n="5402"/><span>acht Pádraic agus Séamus Seóighe, col-ceathracha</span>
<lb n="5403"/><span>do'n Fhear Mór.  Ní raibh beirt níos feárr le fághail.</span>
<lb n="5404"/><span>Má tá fear i nIarChonnachtaibh atá níos críona</span>
<lb n="5405"/><span>i gcomhairle ná Pádraic sé Séamus é.  Agus bhí an</span>
<lb n="5406"/><span>bheirt aca ar aon inntinn go gcrochfaidhe an Fear</span>
<lb n="5407"/><span>Mór.</span></p>
<lb n="5408"/>
<lb n="5409"/><p><span>Ba bhrónach an triúr sinn ag dul siar.  Pé ar bith</span>
<lb n="5410"/><span>misneach agus croidhe bhí ionnam féin i dtosach bhain</span>
<lb n="5411"/><span>an bháisteach agus an bheirt eile dhíom é.  Báisteach —</span>
<lb n="5412"/><span>níor facthas ariamh a leithéid shíltheá, acht trí fhuinn-</span>
<lb n="5413"/><span>eógaibh an airc.  Ní anuas ó na spéirthibh amháin bhí</span>
<lb n="5414"/><span>sé ag teacht orainn acht aníos ó'n mbóthar nuair</span></p>
</div>
<pb n="159"/>
<div><lb n="5415"/><p><span>sháithfeadh an capall na cosa isteach sna locháin bhí</span>
<lb n="5416"/><span>rómhainn sa tslighe.  Shíltheá orainn go raibh ár nduine</span>
<lb n="5417"/><span>muinnteardha crochta cheana, go rabhamar tar éis an</span>
<lb n="5418"/><span>chuairt dheireadh thabhairt air.  An torann bhí ag na</span>
<lb n="5419"/><span>rothaibh — bhí sé 'ghom bhodhradh: ní raibh acht an t-aon</span>
<lb n="5420"/><span>phort amháin ghá chasadh aca —</span></p>
<lb n="5421"/>
<lb n="5422"/><p><span>Crochadh árd …</span></p>
<lb n="5423"/>
<lb n="5424"/><p><span>Crochadh árd …</span></p>
<lb n="5425"/>
<lb n="5426"/><p><span>Crochadh árd — lá gaoithe!</span></p>
<lb n="5427"/>
<lb n="5428"/><p><span>Dhearg Séamus an píopa le duadh.  D'eirigh sé</span>
<lb n="5429"/><span>smaointeach.</span></p>
<lb n="5430"/>
<lb n="5431"/><p><span>"'Meas tú an le sgian rinneadh sé é?" ar seisean.</span></p>
<lb n="5432"/>
<lb n="5433"/><p><span>"Nó í chaitheamh de bhárr áille," arsa Pádraic.</span></p>
<lb n="5434"/>
<lb n="5435"/><p><span>"Nó a báitheadh i bpoll móna," arsa Séamus.</span></p>
<lb n="5436"/>
<lb n="5437"/><p><span>"Nó piléar chur n-a croidhe," arsa Pádraic.</span></p>
<lb n="5438"/>
<lb n="5439"/><p><span>"Nó a tachtadh," arsa Séamus, "nach shin é an chaoi</span>
<lb n="5440"/><span>is éasgaidh?  Ar chuala tú ariamh an sgéal faoi'n</span>
<lb n="5441"/><span>gCaiptín Buidhe …"</span></p>
<lb n="5442"/>
<lb n="5443"/><p><span>Níor chualas.</span></p>
<lb n="5444"/>
<lb n="5445"/><p><span>"Sé an chaoi gur thachtaigh sé a bhean.  Bhí sé chomh</span>
<lb n="5446"/><span>trom leis an bhFear Mór féin … thugadar trí</span>
<lb n="5447"/><span>iarracht le n-a chrochadh … bhris an téad trí</span>
<lb n="5448"/><span>huaire.  Sgaoileadh amach é sa deire.  Ní fhaca mé</span>
<lb n="5449"/><span>ariamh aon fhear bhí chomh trom leis.  Chraith mé lámh</span>
<lb n="5450"/><span>leis aon uair amháin ar aonach na Gaillimhe …"</span></p>
<lb n="5451"/>
<lb n="5452"/><p><span>"Beidh téad láidir ag teasdáil uatha leis an</span>
<lb n="5453"/><span>bhFear Mór a chrochadh," arsa Pádraic.  "Ar chuala</span>
<lb n="5454"/><span>tú ariamh an sgéal sin faoi'n Dochtúir Ó Loinsigh</span>
<lb n="5455"/><span>crochadh i nGaillimh?" ar sé liomsa.  "Mharbhuigh sé</span>
<lb n="5456"/><span>"bean de muinntir Ruadháin …"</span>
<lb n="5457"/></p>
</div>
<pb n="160"/>
<div><lb n="5458"/><p><span>Níor chuala mé an sgéal ariamh.  Níor chuala mé</span>
<lb n="5459"/><span>an uair sin féin é, gidh gur innis sé dhom é.  Níor</span>
<lb n="5460"/><span>chuala mé aon rud acht plabadh na báistighe faoi</span>
<lb n="5461"/><span>chosaibh an chapaill, ceól brónach na gaoithe isteach ó'n</span>
<lb n="5462"/><span>bhfairrge mhóir agus an seanphort sin —</span></p>
<lb n="5463"/>
<lb n="5464"/><p><span>Crochadh árd,</span></p>
<lb n="5465"/>
<lb n="5466"/><p><span>Crochadh árd,</span></p>
<lb n="5467"/>
<lb n="5468"/><p><span>Crochadh árd — lá gaoithe!</span></p>
<lb n="5469"/>
<lb n="5470"/><p><span>agus é ghá chasadh de shíor ag rothaibh an cháirr.  Shíltheá</span>
<lb n="5471"/><span>ar an triúr againn nuair shroicheamar an teach gur le</span>
<lb n="5472"/><span>sgéala faoi bhás ár nduine muinnteardha tháiniceamar.</span></p>
<lb n="5473"/>
<lb n="5474"/><p><span>Ní raibh fear an tighe ann romhainn.  An bhean —</span>
<lb n="5475"/><span>an dara bean — d'osgail an doras.  Níor aithnigh sí</span>
<lb n="5476"/><span>ceachtar againn ár ndóigh.  Ní fhaca sí ariamh sinn.</span>
<lb n="5477"/><span>D'fhéach sí go géar ar Phádraic; sgrúdaigh sí Séamus</span>
<lb n="5478"/><span>ó bhonn coise go mullach cinn; thug sí féachaint fhada</span>
<lb n="5479"/><span>fhuar orm féin.</span></p>
<lb n="5480"/>
<lb n="5481"/><p><span>Bhuail an triúr againn isteach ar an úrlár sul ar</span>
<lb n="5482"/><span>labhair sí.</span></p>
<lb n="5483"/>
<lb n="5484"/><p><span>"Níl fear a' tighe sa mbaile," ar sise.</span></p>
<lb n="5485"/>
<lb n="5486"/><p><span>D'fhéach Séamus ormsa agus chaoch sé súil.  Má's</span>
<lb n="5487"/><span>féidir aon rud a rádh leis an tsúil dubhairt seisean</span>
<lb n="5488"/><span>é.  Dubhairt an tsúil:</span></p>
<lb n="5489"/>
<lb n="5490"/><p><span>"D'éaluigh sé.  Tá eagla air go mbeirfear air."</span></p>
<lb n="5491"/>
<lb n="5492"/><p><span>Bhuaileamar isteach ar an úrlár agus siar linn sa</span>
<lb n="5493"/><span>seómra gan cuireadh gan iarraidh.  Lean an bhean sinn.</span></p>
<lb n="5494"/>
<lb n="5495"/><p><span>"Deirim libh arís nach bhfuil sé sa mbaile," ar sise</span>
<lb n="5496"/><span>go searbh.</span></p>
<lb n="5497"/>
<lb n="5498"/><p><span>Bhí sí i n-aimhreas orainn go cinnte.  Triúr nár</span>
<lb n="5499"/><span>aithnigh sí theacht ar lorg a fir, agus eisean ar a</span></p>
</div>
<pb n="161"/>
<div><lb n="5500"/><p><span>theitheadh ó lucht dlighe!  Cárbh fhios di nach constáblaí</span>
<lb n="5501"/><span>bhí aici sa teach!</span></p>
<lb n="5502"/>
<lb n="5503"/><p><span>"Daoine muinnteardha leis an triúr againn," arsa</span>
<lb n="5504"/><span>mise.</span></p>
<lb n="5505"/>
<lb n="5506"/><p><span>"An eadh muis?" ar sise, acht bhéadh fhios agat ar</span>
<lb n="5507"/><span>an gcaoi a ndubhairt sí é nár chreid sí ár sgéal.</span></p>
<lb n="5508"/>
<lb n="5509"/><p><span>"An fada ó d'fhág sé an baile?" arsa Séamus.</span></p>
<lb n="5510"/>
<lb n="5511"/><p><span>"Sin rud nach bhfuil fhios agam."</span></p>
<lb n="5512"/>
<lb n="5513"/><p><span>"An fada go bhfillfidh sé?"</span></p>
<lb n="5514"/>
<lb n="5515"/><p><span>"Níl fhios agam sin acht oiread."</span></p>
<lb n="5516"/>
<lb n="5517"/><p><span>"Ar mhaithe leis tháinic muid," arsa Pádraic, "cá</span>
<lb n="5518"/><span>bhfuil sé?"</span></p>
<lb n="5519"/>
<lb n="5520"/><p><span>"Níl fhios a'm."</span></p>
<lb n="5521"/>
<lb n="5522"/><p><span>"Caithfidh muid fanacht go dtiocfaidh sé," arsa</span>
<lb n="5523"/><span>Séamus.</span></p>
<lb n="5524"/>
<lb n="5525"/><p><span>"Tig libh," agus amach léithi sa gcistinigh.</span></p>
<lb n="5526"/>
<lb n="5527"/><p><span>Ní raibh aon aimhreas orainn nach raibh sé ar a</span>
<lb n="5528"/><span>theitheadh sna sléibhte, agus go raibh a bhean ag cabh-</span>
<lb n="5529"/><span>rughadh leis.  Má bhí sí dúr dorrdha féin linn, thaithnigh</span>
<lb n="5530"/><span>an bhean liom.  Nach í bhí dílis dá fear!  Nach corr-</span>
<lb n="5531"/><span>uair casfaidhe bean leat chosnóchadh fear a mheall ar</span>
<lb n="5532"/><span>an dóigh sin í!  Í phósadh gan innseacht di go raibh bean</span>
<lb n="5533"/><span>curtha aige!  Ba mhór an truaigh go raibh sí i n-aimhreas</span>
<lb n="5534"/><span>orainn agus sinn ag iarraidh cabhrughadh leis an</span>
<lb n="5535"/><span>mbeirt.</span></p>
<lb n="5536"/>
<lb n="5537"/><p><span>D'fhéach mé ar Phádraic.  Bhí sé n-a sheasamh i n-aice</span>
<lb n="5538"/><span>na fuinneóige — fear árd caol agus culaith nuadh</span>
<lb n="5539"/><span>ghorm air.  Agus bhí culaith nuadh ghorm ar Shéamus!</span>
<lb n="5540"/><span>Agus culaith nuadh ghorm orm féin!  An iongnadh é</span>
<lb n="5541"/><span>gur cheap sí gur constáblaí sinn, agus a fear ar a</span>
<lb n="5542"/><span>theitheadh?</span>
<lb n="5543"/></p>
</div>
<pb n="162"/>
<div><lb n="5544"/><p><span>Tharraingeamar na cathaoireacha timcheall ar an</span>
<lb n="5545"/><span>teinidh.</span></p>
<lb n="5546"/>
<lb n="5547"/><p><span>"Tá sé ar a theitheadh," arsa Séamus.</span></p>
<lb n="5548"/>
<lb n="5549"/><p><span>"Tá," arsa Pádraic.</span></p>
<lb n="5550"/>
<lb n="5551"/><p><span>"Beirfear air," arsa Séamus.</span></p>
<lb n="5552"/>
<lb n="5553"/><p><span>"Beirfear," arsa Pádraic.</span></p>
<lb n="5554"/>
<lb n="5555"/><p><span>"Crochfar é," arsa Séamus.</span></p>
<lb n="5556"/>
<lb n="5557"/><p><span>"Crochfar," arsa Pádraic.</span></p>
<lb n="5558"/>
<lb n="5559"/><p><span>Bhíos féin buadhartha.  Ba bheag agus ba lag an</span>
<lb n="5560"/><span>misneach thug an bheirt sin dhom agus iad ar creathadh</span>
<lb n="5561"/><span>le fuacht agus le fliche ós cionn na teine.  Chuimhnigh-</span>
<lb n="5562"/><span>eas ar Iób …</span></p>
<lb n="5563"/>
<lb n="5564"/><p><span>"Go gcuirfidh Dia an t-ádh ort," arsa Séamus,</span>
<lb n="5565"/><span>"acht bhfuil fhios a'd cá mbíonn an poitín aige?"</span></p>
<lb n="5566"/>
<lb n="5567"/><p><span>Chuartuigheamar.  Fuaireamar é.  D'ólamar é.</span>
<lb n="5568"/><span>Bhog an braon an bheirt …</span></p>
<lb n="5569"/>
<lb n="5570"/><p><span>"Bhí áit dheas aige, an fear bocht," arsa Séamus.</span></p>
<lb n="5571"/>
<lb n="5572"/><p><span>"Bhí mh'anam."</span></p>
<lb n="5573"/>
<lb n="5574"/><p><span>"Cúig céad acra annseo, feilm eile thall sna</span>
<lb n="5575"/><span>Rosaibh, airgead mór sa mbannc má's fíor …"</span></p>
<lb n="5576"/>
<lb n="5577"/><p><span>"A bhean gheibheas uilig é," arsa Pádraic go</span>
<lb n="5578"/><span>smaointeach.</span></p>
<lb n="5579"/>
<lb n="5580"/><p><span>"Is dócha," arsa Séamus liomsa, "is dócha nach</span>
<lb n="5581"/><span>bpósfá baintreabhach dá gcrochtaidhe a céad fhear?"</span></p>
<lb n="5582"/>
<lb n="5583"/><p><span>"Crochfar é go cinnte," arsa Pádraic.</span></p>
<lb n="5584"/>
<lb n="5585"/><p><span>"Agus gheibhidh an bhaintreabhach fear n-a dhiaidh,"</span>
<lb n="5586"/><span>arsa Séamus.</span></p>
<lb n="5587"/>
<lb n="5588"/><p><span>"Duine de'n triúr againn b'fheidir …"</span></p>
<lb n="5589"/>
<lb n="5590"/><p><span>Bhí siad ag cur díbh agus ag toghadh fir do'n mhnaoi</span>
<lb n="5591"/><span>nach raibh n-a baintreabhaigh fós nuair chualamar cois-</span>
<lb n="5592"/><span>méig mhall throm ar an tsráid.  An Fean Mór féin!</span></p>
</div>
<pb n="163"/>
<div><lb n="5593"/><p><span>Nach é bhí dána agus a theacht faoi sgáth na hoidhche</span>
<lb n="5594"/><span>féin!  Caithfidh sé anghean bheith aige ar a mhnaoi agus</span>
<lb n="5595"/><span>cuairt thabhairt uirri agus a dhul i gcontabhairt a</span>
<lb n="5596"/><span>chrochta ar a son!</span></p>
<lb n="5597"/>
<lb n="5598"/><p><span>Bhí cluas orm go gcloisfinn cé'n fháilte mhór bhéadh</span>
<lb n="5599"/><span>aici roimhe.  Éad bhí n-a glór nuair labhair sí.</span></p>
<lb n="5600"/>
<lb n="5601"/><p><span>"A' bhfaca tú í?" ar sise.</span></p>
<lb n="5602"/>
<lb n="5603"/><p><span>Níor labhair seisean.</span></p>
<lb n="5604"/>
<lb n="5605"/><p><span>"An raibh lá maith agat léithi?" ar sise, "mór an</span>
<lb n="5606"/><span>truaigh go raibh an lá chomh dona sin orraibh!  Is dócha</span>
<lb n="5607"/><span>nár fhéad sibh bualadh amach ag spaisdeóireacht le</span>
<lb n="5608"/><span>chéile chor ar bith.  Cé'n sórt áit fuair tú dhi?</span>
<lb n="5609"/><span>Bothán ar thaobh sléibhe nó teach beag sa mbaile mór?</span>
<lb n="5610"/><span>Níor thasbáin tú a pictiúr dhom ariamh.  Ba mhór an</span>
<lb n="5611"/><span>faillighe é sin.  Cé nach leigfeadh sí dhuit é dhéanamh?</span>
<lb n="5612"/><span>Nach aici atá an smacht ort!"</span></p>
<lb n="5613"/>
<lb n="5614"/><p><span>An t-éad agus an seirbhe bhí n-a glór!  An chaoi a</span>
<lb n="5615"/><span>ndubhairt sí "nach aici atá an smacht ort!"  An bhean</span>
<lb n="5616"/><span>éadmhar sin!</span></p>
<lb n="5617"/>
<lb n="5618"/><p><span>"Deirim leat nach bhfuil a leithéid ann ar chor ar</span>
<lb n="5619"/><span>bith," ars an Fear Mór go doiligheasach, "nár innis</span>
<lb n="5620"/><span>mé go minic dhuit gur cailleadh í …"</span></p>
<lb n="5621"/>
<lb n="5622"/><p><span>"Má cailleadh í, cár cailleadh í?  Cár cuireadh í?</span>
<lb n="5623"/><span>Innis sin dom anois," agus shíltheá nach raibh súil aici</span>
<lb n="5624"/><span>le freagra acht freagra nach gcreidfeadh sí.</span></p>
<lb n="5625"/>
<lb n="5626"/><p><span>"A Pheig …"  Shíltheá go raibh an Fear Mór</span>
<lb n="5627"/><span>go deórach.</span></p>
<lb n="5628"/>
<lb n="5629"/><p><span>"Ná tabhair Peig ormsa feasta," ar sise, "Peig</span>
<lb n="5630"/><span>atá ar an bhean eile," agus an-éad uirri.</span></p>
<lb n="5631"/>
<lb n="5632"/><p><span>"A Mhuir... ghéid," ars an Fear Mór, "bheirim mo</span>
<lb n="5633"/><span>mhionn agus mo mhóid duit nach bhfuil a leithéid ann,</span></p>
</div>
<pb n="164"/>
<div><lb n="5634"/><p><span>nach bhfuil aon bhean ar an saoghal agam acht thú féin</span>
<lb n="5635"/><span>amháin, gur measa liom thú ná …"</span></p>
<lb n="5636"/>
<lb n="5637"/><p><span>Chuir sí isteach ar an gcainnt bhladarach seo.</span></p>
<lb n="5638"/>
<lb n="5639"/><p><span>"Preit!" ar sise, "má tá sí marbh cá'l sí curtha?</span>
<lb n="5640"/><span>Sin ceist agus níor thug tú freagra air fós.  Acht</span>
<lb n="5641"/><span>ní fada go dtiubhraidh … roimh breithimh agus</span>
<lb n="5642"/><span>coisde freisin," go bagarthach adubhairt sí an chainnt</span>
<lb n="5643"/><span>dheireannach, "tá triúr istigh —"</span></p>
<lb n="5644"/>
<lb n="5645"/><p><span>"Cé'n áit?"</span></p>
<lb n="5646"/>
<lb n="5647"/><p><span>"Sa phárlús.  Triúr aca.  Seadh, triúr aca, triúr</span>
<lb n="5648"/><span>constáblaí —"</span></p>
<lb n="5649"/>
<lb n="5650"/><p><span>"Constáblaí!  Con … stáb … laí!"</span></p>
<lb n="5651"/>
<lb n="5652"/><p><span>"Ar do thóir atá siad," a sise.</span></p>
<lb n="5653"/>
<lb n="5654"/><p><span>"Constáblaí!" agus deirtheá gur thréig an brígh</span>
<lb n="5655"/><span>agus an fuinneamh agus an meadhchan mór féin é leis</span>
<lb n="5656"/><span>an bhfíor-eagla tháinic air.</span></p>
<lb n="5657"/>
<lb n="5658"/><p><span>Bhí sé n-a shuidhe n-a chathaoir mhóir sa gcistinigh</span>
<lb n="5659"/><span>nuair a bhuail an triúr againn amach.  Na géaga ar</span>
<lb n="5660"/><span>sileadh leis, a cheann mór leigthe siar ar dhruim na</span>
<lb n="5661"/><span>cathaoireach, a bhéal ar leathadh agus sgannradh n-a</span>
<lb n="5662"/><span>dhá shúil.  Ní fhaca tú a oighre ariamh acht bolgán</span>
<lb n="5663"/><span>gaoithe agus an ghaoth ag éalughadh as.  Deirfeadh</span>
<lb n="5664"/><span>breitheamh agus coisde cúirte go raibh coir éigin</span>
<lb n="5665"/><span>déanta aige, agus eagla mar sin theacht air roimh</span>
<lb n="5666"/><span>chonstáblaibh.</span></p>
<lb n="5667"/>
<lb n="5668"/><p><span>"Níl faic déanta agam — níl, 'a Peig," ar seisean</span>
<lb n="5669"/><span>go lag-ghlórach sul a bhfaca sé sinn-ne.</span></p>
<lb n="5670"/>
<lb n="5671"/><p><span>"Ní constáblaí muid," arsa mise, "acht cáirde.</span>
<lb n="5672"/><span>Cáirde tháinic annseo ar mhaithe leat, cáirde tháinic</span>
<lb n="5673"/><span>annseo le cabhrughadh leat pé ar bith cé'n choir atá</span>
<lb n="5674"/><span>déanta agat —"</span>
<lb n="5675"/></p>
</div>
<pb n="165"/>
<div><lb n="5676"/><p><span>"Ní dheárna mé coir ariamh," ars an Fear Mór idir</span>
<lb n="5677"/><span>dhá osna, "ní dheárna sin — braoinín beag uisge," ar</span>
<lb n="5678"/><span>seisean, agus cheapthá ar an bhFear Mór go raibh sé</span>
<lb n="5679"/><span>ag dul i laige, "ní dheárna mé coir ariamh —"</span></p>
<lb n="5680"/>
<lb n="5681"/><p><span>"A bheitheamhnaigh na mbréag!" ars an bhean, "nár</span>
<lb n="5682"/><span>phós tú mise agus bean eile beó agat?  Acht fan go</span>
<lb n="5683"/><span>bhfaigh' mise greim mo dhá láimh uirri …" agus</span>
<lb n="5684"/><span>nach í bhí nimhneach?</span></p>
<lb n="5685"/>
<lb n="5686"/><p><span>"Cé'n mhaith dhuit an sgéal a cheilt orainn-ne?"</span>
<lb n="5687"/><span>arsa mise leis;" má tá an chéad bhean marbh, ár</span>
<lb n="5688"/><span>ndóigh ní dochar dhuit innseacht dúinn faoi rún cá'r</span>
<lb n="5689"/><span>marbhuigheadh í —"</span></p>
<lb n="5690"/>
<lb n="5691"/><p><span>"Cá'r mharbhuigh tú í -," arsa Séamus.</span></p>
<lb n="5692"/>
<lb n="5693"/><p><span>"Níl sí marbh," ars an Fear Mór, "níl sí marbh ar</span>
<lb n="5694"/><span>chor ar bith adeirim …"</span></p>
<lb n="5695"/>
<lb n="5696"/><p><span>"Nach maith a bhí fhios agam é!" ars an bhean, "a</span>
<lb n="5697"/><span>chladhaire an tsaoghail, cá'l sí i bhfolach agat?  Cá</span>
<lb n="5698"/><span>bhfuil sí adeirim go stracfaidh me ó chéile í?" agus</span>
<lb n="5699"/><span>fonn uirri an cleas céadna dhéanamh leis an gcárnán</span>
<lb n="5700"/><span>mór feóla bhí n-a shuidhe n-a lob lag ar an gcathaoir</span>
<lb n="5701"/><span>mhóir ar a haghaidh amach.</span></p>
<lb n="5702"/>
<lb n="5703"/><p><span>"Is feárr liom ná deich sgilleacha go bhfuil sí beó,"</span>
<lb n="5704"/><span>arsa Séamus, "níor crochadh fear ariamh ar bheirt</span>
<lb n="5705"/><span>bhan bheith aige —"</span></p>
<lb n="5706"/>
<lb n="5707"/><p><span>"A leibide móir na feóla chreathaigh!" ars an</span>
<lb n="5708"/><span>bhean, "a shumacháin an bhuilg mhóir! leig chuige mé,"</span>
<lb n="5709"/><span>ar sise le Séamus bhí i ngreim innti, "leig chuige mé</span>
<lb n="5710"/><span>go stracfaidh mé na putóga amach as …"</span></p>
<lb n="5711"/>
<lb n="5712"/><p><span>Ní bhéadh an fear mór beathaidhe faiteach i n-ann é</span>
<lb n="5713"/><span>féin a chosaint ar an mnaoi mire sin dá sgaoilfeadh.</span>
<lb n="5714"/><span>Séamus a ghreim.  Ní fhaca tú a leithéid de fheic</span></p>
</div>
<pb n="166"/>
<div><lb n="5715"/><p><span>ariamh — dhá chloich is fiche d'fheóil chreathaigh chorruighthe</span>
<lb n="5716"/><span>ar chathaoir mhóir rinneadh le n-a aghaidh féin agus an</span>
<lb n="5717"/><span>bhean bheag ag iarraidh a ionnsaighe!</span></p>
<lb n="5718"/>
<lb n="5719"/><p><span>"A chladhaire gan náire," ar sise, "nár admhuigh tú</span>
<lb n="5720"/><span>anois go raibh beirt bhan agat?"</span></p>
<lb n="5721"/>
<lb n="5722"/><p><span>"Níor admhuigh," ar seisean agus beagán brígh ag</span>
<lb n="5723"/><span>teacht ann.</span></p>
<lb n="5724"/>
<lb n="5725"/><p><span>D'fhéachamar uilig air.  Dubhairt sé cheana go raibh</span>
<lb n="5726"/><span>an bhean eile beó, agus nach raibh a fhios ag cách gur</span>
<lb n="5727"/><span>phós sé í?  Nach raibh an paráisde ar fad ag an</span>
<lb n="5728"/><span>mbainis?</span></p>
<lb n="5729"/>
<lb n="5730"/><p><span>"Na bréaga bhíos aige!" ars an bhean, "acht fan</span>
<lb n="5731"/><span>go dtiocfaidh mo chúigear dhearbhráthair amárach!</span>
<lb n="5732"/><span>Bainfidh siadsan fírinne as, an seansliabh feóla!"</span></p>
<lb n="5733"/>
<lb n="5734"/><p><span>Ní raibh an sgéal soiléir againn ar chor ar bith.</span>
<lb n="5735"/><span>Ní raibh fhios ag aon duine acht go raibh bainis ag an</span>
<lb n="5736"/><span>bhFear Mór thar éis na Cásga agus gur phós sé arís</span>
<lb n="5737"/><span>i gceann míosa.  Acht cá raibh an chéad bhean?</span></p>
<lb n="5738"/>
<lb n="5739"/><p><span>"Bhfuil an bhean eile beó?" adeirimse.</span></p>
<lb n="5740"/>
<lb n="5741"/><p><span>"Níl fhios a'm."</span></p>
<lb n="5742"/>
<lb n="5743"/><p><span>"A chladhaire!  Agus tú i n-aonfheacht léithi ar feadh</span>
<lb n="5744"/><span>an lae indé!"</span></p>
<lb n="5745"/>
<lb n="5746"/><p><span>Bhí an Fear Mór ag teacht chuige féin.  Misneach</span>
<lb n="5747"/><span>ag teacht ann.</span></p>
<lb n="5748"/>
<lb n="5749"/><p><span>"Seo," arsa Séamus, "innis dúinn cá bhfuil sí</span>
<lb n="5750"/><span>agat?  Dubhairt tú ar ball go raibh sí beó, agus</span>
<lb n="5751"/><span>annsin arís dubhairt tú nach raibh fhios agat a' raibh</span>
<lb n="5752"/><span>nó nach raibh —"</span></p>
<lb n="5753"/>
<lb n="5754"/><p><span>"An bhean bhocht! an bhean bhocht!" ars an Fear</span>
<lb n="5755"/><span>Mór go cumhamhar.  Bhain sé naipcín mór dearg as a</span>
<lb n="5756"/><span>phóca agus choinnigh le n-a shúilibh é.  Gach osna dá</span></p>
</div>
<pb n="167"/>
<div><lb n="5757"/><p><span>leigfeadh sé craithtí a cholann mór millteach agus</span>
<lb n="5758"/><span>chloisteá an chathaoir ag giosgán faoi'n meadhchan mór</span>
<lb n="5759"/><span>corrach bhí anuas uirri.  Cuma cé'n cheist cuirtí air,</span>
<lb n="5760"/><span>cuma cé'n masladh bheiread a bhean dhó, ní chloistí</span>
<lb n="5761"/><span>uaidh acht osnaghail mí-riaghalta do-chosgtha, agus na</span>
<lb n="5762"/><span>focla sin, an bhean bhocht! an bhean bocht!</span></p>
<lb n="5763"/>
<lb n="5764"/><p><span>Ní raibh aon mhaith bheith leis.  Thugamar uilig na</span>
<lb n="5765"/><span>leapracha orainn féin agus an triúr againn cinnte</span>
<lb n="5766"/><span>gurab é an chaoi gur mharbhuigh sé an chéad bhean agus</span>
<lb n="5767"/><span>go raib aithrighe air ar a shon.</span></p>
<lb n="5768"/>
<lb n="5769"/><p><span>Ar maidin bhí an bheirt eile imthighthe sul ar eirigheas</span>
<lb n="5770"/><span>féin.  Ní raibh an Fear Mór le feiceál i n-aon áit,</span>
<lb n="5771"/><span>agus ó bhí cineál sgáth orm labhairt le n-a mhnaoi go</span>
<lb n="5772"/><span>bhfeicfinn é féin i dtosach, chuaidh mé amach go</span>
<lb n="5773"/><span>bhfeicfinn cé'n bharamhail bhí ag muinntir na háite</span>
<lb n="5774"/><span>faoi'n sgéal.</span></p>
<lb n="5775"/>
<lb n="5776"/><p><span>Bhí sgata beag bádóirí shíos ar an gcéibh agus ó bhí</span>
<lb n="5777"/><span>aithne mhaith aca orm féin agus ar mo mhuinntir, ní</span>
<lb n="5778"/><span>ró-fhada go rabhamar i gciúin-chomhrádh.</span></p>
<lb n="5779"/>
<lb n="5780"/><p><span>"Ar lorg mná tháinic tú sa tír seo is dócha," arsa</span>
<lb n="5781"/><span>fear aca ag gáiridh.</span></p>
<lb n="5782"/>
<lb n="5783"/><p><span>"Is mór an misneach bhéadh ag bean agus duine dá</span>
<lb n="5784"/><span>mhuinntir a phósadh," arsa fear eile; "cá bhfios di</span>
<lb n="5785"/><span>nach ndéanfadh sé mar rinne a fhear gaoil leis an</span>
<lb n="5786"/><span>gcéad bhean fuair sé."</span></p>
<lb n="5787"/>
<lb n="5788"/><p><span>"Agus céard rinne sé?" arsa mise le baint as.</span></p>
<lb n="5789"/>
<lb n="5790"/><p><span>"Nach bhfuil fhios ag an saoghal céard a rinne sé?</span>
<lb n="5791"/><span>í mharbhadh d'eile?"</span></p>
<lb n="5792"/>
<lb n="5793"/><p><span>"Ba mhór an choir é," arsa fear eile," acht cá</span>
<lb n="5794"/><span>bhfios dúinn nach buile thobann tháinic ar an bhfear</span>
<lb n="5795"/><span>bocht.  Nach minic leag Dia lámh throm ar dhuine mar</span></p>
</div>
<pb n="168"/>
<div><lb n="5796"/><p><span>sin?  An fear bocht!  is mór an díol truaighe é</span>
<lb n="5797"/><span>indiu!"</span></p>
<lb n="5798"/>
<lb n="5799"/><p><span>"Acht an seanbheitheamhnach!  Cé'n ceart bhí aige</span>
<lb n="5800"/><span>an dara bean a phósadh agus an chéad bhean gan thar</span>
<lb n="5801"/><span>mí marbh?  Nár mhór an náire é sin?"</span></p>
<lb n="5802"/>
<lb n="5803"/><p><span>"Acht cá bhfios díbh," arsa mise, "gur mharbhuigh sé í?"</span></p>
<lb n="5804"/>
<lb n="5805"/><p><span>D'fhéachadar uile go léir orm.  Nach mé bhí bog!</span></p>
<lb n="5806"/>
<lb n="5807"/><p><span>"Marach gur mharbhuigh sé í ár ndóigh d'innseóchadh</span>
<lb n="5808"/><span>sé cá bhfuair sí bás nó cá'r cuireadh í?"</span></p>
<lb n="5809"/>
<lb n="5810"/><p><span>Bhí siad uile go léir cinnte gur mharbhuigh an Fear</span>
<lb n="5811"/><span>Mór a chéad bhean.  Ní raibh ag déanamh imnidhe dhóibh</span>
<lb n="5812"/><span>acht cé'n chaoi a ndeárna sé an gníomh.  An í bháthadh</span>
<lb n="5813"/><span>rinneadh?  An é an chaoi gur chaith sé í?  Nó, an</span>
<lb n="5814"/><span>buile thobann tháinic air san oidhche agus gur thachtaigh</span>
<lb n="5815"/><span>sé í?  Bhí Dia iol-chumhachtach — sin é an bás uathbhásach</span>
<lb n="5816"/><span>bhí i ndán do'n mhnaoi bhocht Aige ó thus aimsire., agus</span>
<lb n="5817"/><span>ní raibh san bhFear Mór acht an oirnéis.  An créatúr!</span>
<lb n="5818"/><span>Ba mhór an truaigh bhí aca dhó.  Nár bhfuras d'aithint</span>
<lb n="5819"/><span>air cé'n aithrighe bhí ghá dhéanamh aige.  An té bhéadh</span>
<lb n="5820"/><span>sáthach cruadh-chroidheach a hainm a luadh n-a láthair</span>
<lb n="5821"/><span>nach bhfeicfeadh sé cé'n croidhe-bhrúghadh thiocfadh air.</span>
<lb n="5822"/><span>Agus an faitchíos bhí orra go mbeirfidhe air, go</span>
<lb n="5823"/><span>dtriallfaidhe é, go gcrochfaidhe é …  Ní raibh aon</span>
<lb n="5824"/><span>fhear ann nach dtiubhradh a anam féin le n-a shábháil</span>
<lb n="5825"/><span>ó'n oidheadh sin agus nach gceapfadh go mbéadh gníomh</span>
<lb n="5826"/><span>ionmholta ghá dhéanamh aige …</span></p>
<lb n="5827"/>
<lb n="5828"/><p><span>Cuireadh síos ar an mbainis.  Do hinnsigheadh</span>
<lb n="5829"/><span>faoi'n gcéad bhean.  Nach í bhí lághach carthannach!</span>
<lb n="5830"/><span>Acht nach raibh mórán cainnte aici — an bhean bhocht!</span>
<lb n="5831"/><span>cár bhfios nach raibh léargus éigin aici ó Dhia cé'n bás</span></p>
</div>
<pb n="169"/>
<div><lb n="5832"/><p><span>bhí i ndán di.  Agus nár thug 'ch uile dhuine faoi deara</span>
<lb n="5833"/><span>chomh geanamhail is bhí an Fear Mór uirri?  An chaoi</span>
<lb n="5834"/><span>a chaith sé an chuid is mó de'n oidhche n-a shuidhe le n-a</span>
<lb n="5835"/><span>hais!  Agus nuair chuir sé lámh faoi n-a muineál le</span>
<lb n="5836"/><span>póg thabhairt di, i ngan fhios, cé'n ceart bhí aici eirghe</span>
<lb n="5837"/><span>n-a seasamh agus imtheacht uaidh, má bhí an braon beag</span>
<lb n="5838"/><span>féin ólta aige?  Agus an gúna breágh bán síoda bhí</span>
<lb n="5839"/><span>uirri!  Agus na bráisleidí agus na fáinní agus 'ch</span>
<lb n="5840"/><span>uile shórt!</span></p>
<lb n="5841"/>
<lb n="5842"/><p><span>Cé d'fheicfidhe chugainn agus an chainnt ar siubhal</span>
<lb n="5843"/><span>acht an seáirgint.  Fear téagarthach beathaidhe atá</span>
<lb n="5844"/><span>ann, gruaig thanaidhe fhionnruadh ag eirghe aníos</span>
<lb n="5845"/><span>díreach as a cheann, srón air chomh gorm is d'fheicfidhe</span>
<lb n="5846"/><span>ar bhacach bóthair maidin chruaidh sheaca.  Shíl sé a</span>
<lb n="5847"/><span>ladhar chur isteach sa chainnt, acht nuair nach dtrácht-</span>
<lb n="5848"/><span>faidhe acht ar an droch-aimsir, ba bheag an mhaith dhó</span>
<lb n="5849"/><span>bheith ann má's ag iarraidh eólais fhagháil faoi'n bhFear</span>
<lb n="5850"/><span>Mór tháinic sé.</span></p>
<lb n="5851"/>
<lb n="5852"/><p><span>Agus b'eadh ba chosamhail.  Ba mhór an t-aimhreas</span>
<lb n="5853"/><span>bhí ag lucht an dlighe air.</span></p>
<lb n="5854"/>
<lb n="5855"/><p><span>"Is dócha," arsa fear na sróine guirme i mBéarla,</span>
<lb n="5856"/><span>"is dócha nár chaill an Fear Mór an dara bean fós,"</span>
<lb n="5857"/><span>ar seisean go sgigeamhail.</span></p>
<lb n="5858"/>
<lb n="5859"/><p><span>"Fíordroch aimsir' atá air, a sheáirgint," arsa</span>
<lb n="5860"/><span>seanbhádóir.  Ar ndóigh níor thuig sé an chainnt!</span></p>
<lb n="5861"/>
<lb n="5862"/><p><span>"Agus deirtear liom," ars an seairgint, "gur</span>
<lb n="5863"/><span>bean andathamhail bhí innti, go raibh sí breágh ard</span>
<lb n="5864"/><span>láidir: an bhfaca aon duine agaibh í?"</span></p>
<lb n="5865"/>
<lb n="5866"/><p><span>"Fíor dhuit, a sheáirgint.  Tá báisteach air," arsa</span>
<lb n="5867"/><span>bádóir eile.</span></p>
<lb n="5868"/>
<lb n="5869"/><p><span>Mara bhfuair an seáirgint aon eólas ó'n dream</span></p>
</div>
<pb n="170"/>
<div><lb n="5870"/><p><span>bhí ar an gcéibh chuir a chuid cainnte i gcéill domhsa</span>
<lb n="5871"/><span>go raibh fútha mo dhuine muinnteardha a ghabhadh gan</span>
<lb n="5872"/><span>mórán moille.  Gan aimhreas, do dhéanfaidhe cheana</span>
<lb n="5873"/><span>marach an meas bhí air.  Ní dhéanfadh sé cúis fear</span>
<lb n="5874"/><span>saidhbhir mar é a ghabhadh gan fiadhnaise mhaith.  Marach</span>
<lb n="5875"/><span>go raibh sé n-a Iustaís le fiche bliadhan, marach go</span>
<lb n="5876"/><span>raibh lámh-istigh aige le lucht riaghaltais, marach go</span>
<lb n="5877"/><span>raibh sé i gcomhnaidhe gcomhnaidhe i n-aghaidh lucht</span>
<lb n="5878"/><span>achrainn agus poilitidheachta, bhíos cinnte go mbéadh</span>
<lb n="5879"/><span>ceangal na gcúig caol air le fada an lá.</span></p>
<lb n="5880"/>
<lb n="5881"/><p><span>Acht níor mhór dhó glanadh leis as an tír go ceann</span>
<lb n="5882"/><span>sgathaimh ar chaoi ar bith nó cár bhfios céard d'eireóchadh</span>
<lb n="5883"/><span>dhó.  Chaithfinn féin é chomhairliughadh.</span></p>
<lb n="5884"/>
<lb n="5885"/><p><span>Bhíos ar tí imtheacht ar a lorg nuair tháinic púcán</span>
<lb n="5886"/><span>beag isteach i mbéal an chalaidh faoi lántseól.</span></p>
<lb n="5887"/>
<lb n="5888"/><p><span>"M'anam féin go bhfuil siad againn sa deireadh,"</span>
<lb n="5889"/><span>arsa seanfhear.</span></p>
<lb n="5890"/>
<lb n="5891"/><p><span>"Cé hiad?"</span></p>
<lb n="5892"/>
<lb n="5893"/><p><span>"Muinntir na dara mná.  Dream chomh droch-</span>
<lb n="5894"/><span>múinte is tá le fagháil sa gcúige.  Truaigh an fear</span>
<lb n="5895"/><span>bocht atá i gcleamhnas leo!"</span></p>
<lb n="5896"/>
<lb n="5897"/><p><span>Tháinic an bád i dtír.  B'fhíor do'n seanfhear é.</span>
<lb n="5898"/><span>Níor leagas súil go minic ar aon chuigear fear chomh</span>
<lb n="5899"/><span>fiadhánta leis an gcúigear tháinic amach as an bpúcán.</span>
<lb n="5900"/><span>Dá mbéadh námhaid agam níor mhaith liom iad bheith</span>
<lb n="5901"/><span>cáirdeamhail leis.  Dá mbéadh gníomh fill nó fola le</span>
<lb n="5902"/><span>déanamh b'shin iad ba chóra a thoghadh.</span></p>
<lb n="5903"/>
<lb n="5904"/><p><span>"Bhfuil na bataí againn?" arsa fear aca.</span></p>
<lb n="5905"/>
<lb n="5906"/><p><span>"Tá."</span></p>
<lb n="5907"/>
<lb n="5908"/><p><span>"A Mhicil," ar sé, "ní mór dhuit an t-ord thabhairt</span>
<lb n="5909"/><span>leat freisin.  Tá an diabhal anláidir: agus má</span></p>
</div>
<pb n="171"/>
<div><lb n="5910"/><p><span>thagann fonn troda air níl ort acht é bhualadh sa</span>
<lb n="5911"/><span>gcloigeann …"</span></p>
<lb n="5912"/>
<lb n="5913"/><p><span>Ghluais leó fá dhéin tighe an Fhir Mhóir agus cosamh-</span>
<lb n="5914"/><span>lacht comhraic orra.</span></p>
<lb n="5915"/>
<lb n="5916"/><p><span>Bhí an Fear Mór i dteannta anois nó ariamh.  Na</span>
<lb n="5917"/><span>ropairí seo le n-a leadradh le bataibh troma agus</span>
<lb n="5918"/><span>dá n-eireóchadh leis a anam thabhairt slán uatha gan</span>
<lb n="5919"/><span>roimhe acht an chroch!</span></p>
<lb n="5920"/>
<lb n="5921"/><p><span>Bhí súil le Dia agam nach mbéadh an Fear Mór sa</span>
<lb n="5922"/><span>mbaile rómpa.  Ní raibh.</span></p>
<lb n="5923"/>
<lb n="5924"/><p><span>Bhuail mé féin isteach agus mórsheisear fear le mo</span>
<lb n="5925"/><span>chois leis an bhFear Mór a chosaint ar na cliamhain.</span></p>
<lb n="5926"/>
<lb n="5927"/><p><span>Ní shílim gur eagla bhí orm nuair chuaidh mé isteach</span>
<lb n="5928"/><span>mar a raibh cliamhain an Fhir Mhóir.  Agus ní faitchíos</span>
<lb n="5929"/><span>bhí orm ná sgáth acht corrughadh éigin croidhe nár</span>
<lb n="5930"/><span>ainmnigheadh go fóill.</span></p>
<lb n="5931"/>
<lb n="5932"/><p><span>Bhí siad uilig thart ar bhórd nuair chuaidh mé isteach;</span>
<lb n="5933"/><span>gé mhór ghá roinnt aca agus cúpla buidéal maith mór</span>
<lb n="5934"/><span>de'n phoitín ar an gclár.  D'óladh fear aca gloine</span>
<lb n="5935"/><span>lán, shíneadh sé an t-árach follamh chuig a dhearbhráthair,</span>
<lb n="5936"/><span>dhéanadh seisean an cleas céadna leis, go ndeacha an</span>
<lb n="5937"/><span>gloine thart cúig nó sé d'uairibh.  De réir mar bhíodh</span>
<lb n="5938"/><span>an soitheach beag ag bórdáil thart, bhíodh malaí na</span>
<lb n="5939"/><span>gcliamhain ag dul i méid agus i nduibhe, bhíodh na</span>
<lb n="5940"/><span>súile bhí fútha ag dul i bhfiadhántas agus i ngruaim.</span>
<lb n="5941"/><span>Istigh díreach i lár buill gach súile díbh bhí frighid na</span>
<lb n="5942"/><span>feirge agus an uilc le feiceál go ró-shoiléir, agus</span>
<lb n="5943"/><span>méad agus brígh ag teacht ann i n-aghaidh an noiméid.</span>
<lb n="5944"/><span>Bhí gach uile dhuine de'n chuideachtan ró-lán de'n</span>
<lb n="5945"/><span>mioscais le focal a rádh.  Gheiteadh duine aca ó am</span>
<lb n="5946"/><span>go ham.  Chuireadh an chuid eile cluas orra fein.</span></p>
</div>
<pb n="172"/>
<div><lb n="5947"/><p><span>Cheapaidís go raibh leó — go raibh an Fear Mór ar</span>
<lb n="5948"/><span>fagháil.  Nuair nach raibh cuirfidhe an gloine thart arís.</span></p>
<lb n="5949"/>
<lb n="5950"/><p><span>An ghé bhreágh rósta bhí ar an mbórd níor cuireadh</span>
<lb n="5951"/><span>forc féin innti …</span></p>
<lb n="5952"/>
<lb n="5953"/><p><span>Tháinic bean an tighe isteach.  Bhí ciseán mór ar</span>
<lb n="5954"/><span>iomchur aici.  Chaith sí a raibh ann ar an úrlár.</span></p>
<lb n="5955"/>
<lb n="5956"/><p><span>"Seo, féachaidh annseo," ar sise ghá ngríosadh</span>
<lb n="5957"/><span>chum troda agus díoltais, "féachaidh ar fhág sí n-a</span>
<lb n="5958"/><span>diaidh."</span></p>
<lb n="5959"/>
<lb n="5960"/><p><span>Snáithí agus snáthaidí, cniotál, gréas-obair, píosaí</span>
<lb n="5961"/><span>beaga d'éadach de'n uile chineál idir línéadach agus</span>
<lb n="5962"/><span>éadach cadáis, seanstocaí agus stocaí nach raibh</span>
<lb n="5963"/><span>leathchniotáilte — bhí siad annsin ar an úrlár aici.  Ní</span>
<lb n="5964"/><span>fhéadfadh aon duine a leithéid de bhrúsgar a bhailiughadh</span>
<lb n="5965"/><span>acht bean tighe.</span></p>
<lb n="5966"/>
<lb n="5967"/><p><span>"Ag cniotáil stocaí dhó bhí sí," deireadh an bhean</span>
<lb n="5968"/><span>go sgigeamhail agus greim aici ar phéire stocaí, "ag</span>
<lb n="5969"/><span>cniotáil stocaí dhó, agus gan í tar trí lá sa teach!"</span></p>
<lb n="5970"/>
<lb n="5971"/><p><span>Rug sí ar chúpla píosa d'éadach idir órdóig agus</span>
<lb n="5972"/><span>méar tosaigh.</span></p>
<lb n="5973"/>
<lb n="5974"/><p><span>"Léine!" ar sise, "léine!  Nach breágh mar chaith</span>
<lb n="5975"/><span>sí an aimsir!  Ní raibh sí sásta gan léintreacha</span>
<lb n="5976"/><span>dhéanamh dhó agus gan cáll leó.  An bodach mór! is</span>
<lb n="5977"/><span>fada go ndéanfadsa léine dhó," agus chaith sí uaithi</span>
<lb n="5978"/><span>an t-éadach go tarcuisneach.</span></p>
<lb n="5979"/>
<lb n="5980"/><p><span>Ní raibh a fhios ag na fearaibh a mba cheart an chéad</span>
<lb n="5981"/><span>bhean a mholadh nó í cháineadh ar fheabhas a tíoghbhais.</span></p>
<lb n="5982"/>
<lb n="5983"/><p><span>"Agus an hata breágh cheannuigh sé dhi!"</span></p>
<lb n="5984"/>
<lb n="5985"/><p><span>Chuir sí hata de'n fháisiún ba sheanda dá bhfacas</span>
<lb n="5986"/><span>ariamh ar a ceann agus thosaigh ag siubhal anonn 's</span>
<lb n="5987"/><span>anall agus ag cur goicí uirri féin.</span>
<lb n="5988"/></p>
</div>
<pb n="173"/>
<div><lb n="5989"/><p><span>"Nach í bhíodh mórdhálach as.  Féach na cleithí breághtha</span>
<lb n="5990"/><span>creathacha!" deireadh sí, "agus na datha iongantacha</span>
<lb n="5991"/><span>uaisle!  Agus an cuma áluinn!" d'umhlaigh sí dhóibh,</span>
<lb n="5992"/><span>"ár ndóigh níor cheap sibh ariamh go bhfeicfeadh sibh a</span>
<lb n="5993"/><span>leithéid de sheóid ar cheann bhur ndearbhshúir bhocht?"</span></p>
<lb n="5994"/>
<lb n="5995"/><p><span>Rug sí ar an hata.  Strac sí ó chéile é.  Shatail</span>
<lb n="5996"/><span>sí faoi chosaibh é.</span></p>
<lb n="5997"/>
<lb n="5998"/><p><span>"Go dtiocfadh sé sa saoghal," ar sise, "go mbéadh</span>
<lb n="5999"/><span>hata mná eile ar bhur ndearbhshúir!"</span></p>
<lb n="6000"/>
<lb n="6001"/><p><span>Thosaigh sí ag léimnigh air le teann mioscaise.</span></p>
<lb n="6002"/>
<lb n="6003"/><p><span>"Agus hata cheannuigh sé do'n chéad bhean," ar</span>
<lb n="6004"/><span>sise, hata cheannuigh sé do'n chéad bhean, hata</span>
<lb n="6005"/><span>cheannuigh sé do'n chéad bhean —," agus dubhairt sí</span>
<lb n="6006"/><span>an chainnt sin fá chúig, agus gach uile uair deireadh sí</span>
<lb n="6007"/><span>é thiubhradh sí léim agus bhrúghadh sí hata míádh-</span>
<lb n="6008"/><span>mharach faoi n-a cosaibh.</span></p>
<lb n="6009"/>
<lb n="6010"/><p><span>"Agus anois féin tá sé i n-aondtigh léithi, i bhfolach</span>
<lb n="6011"/><span>i n-áit éigin léithi, agus mise im' ádhbhar mhagaidh agus</span>
<lb n="6012"/><span>fonóide ag an saoghal mór."</span></p>
<lb n="6013"/>
<lb n="6014"/><p><span>Níor labhair éinne acht í féin.</span></p>
<lb n="6015"/>
<lb n="6016"/><p><span>"Nach mé an truaigh anocht," ar sise, "gan fear</span>
<lb n="6017"/><span>agam le mo chosaint, gan dreatháir agam le díoltas</span>
<lb n="6018"/><span>a bhaint amach dhom!  Cúigear agaibh annsin agus</span>
<lb n="6019"/><span>gan aon mhaith ionnaibh acht an oiread le cúigear ban!</span>
<lb n="6020"/><span>A spriosáin, cár fhág sibh an fuinneamh agus an</span>
<lb n="6021"/><span>spreacadh bhí nbhur muinntir?  A chladhairí gan maith</span>
<lb n="6022"/><span>gan maoin gan brígh gan misneach, féach bhur ndearbh-</span>
<lb n="6023"/><span>shúir bhocht annseo náirighthe ós comhair an tsaoghail</span>
<lb n="6024"/><span>gan fios aici an stríopach í nó bean phósta …"</span></p>
<lb n="6025"/>
<lb n="6026"/><p><span>Chaith sí a dhá láimh amach uaithi mar bhéadh sí ag</span>
<lb n="6027"/><span>iarraidh orra cabhrughadh léithi.  Ba mhillteach an feic</span></p>
</div>
<pb n="174"/>
<div><lb n="6028"/><p><span>í, a gruaig fhada dhubh ar fánaidh agus bior n-a dhá</span>
<lb n="6029"/><span>súil.  Ní dheárna na dearbhráithreacha acht breith níos</span>
<lb n="6030"/><span>dlúithe ar na bataibh; tháinic méid sa bhfrighid feirge</span>
<lb n="6031"/><span>bhí n-a súilibh ó thús; d'fháisg siad na fiacla go raibh a</span>
<lb n="6032"/><span>ngiosgán le clos ar fud an tseómra.</span></p>
<lb n="6033"/>
<lb n="6034"/><p><span>"Díoltas!" arsa fear aca agus chroch sé a mhaide</span>
<lb n="6035"/><span>san aér.</span></p>
<lb n="6036"/>
<lb n="6037"/><p><span>"Díoltas!" ars an dara duine agus bhuail sé aon</span>
<lb n="6038"/><span>athmhóg amháin ar an mbórd.</span></p>
<lb n="6039"/>
<lb n="6040"/><p><span>"Díoltas!" ar siad uile go léir go fíochmhar.</span></p>
<lb n="6041"/>
<lb n="6042"/><p><span>Cluineadh torann bróg sa gcistinigh.  Gheiteadar</span>
<lb n="6043"/><span>uile.  Chuireadar cuma troda agus comhraic orra</span>
<lb n="6044"/><span>féin.  Díoltas anois nó ariamh!  An dearbhshúir bhí</span>
<lb n="6045"/><span>mar cheann orra nuair chuadhadar go doras, agus a</span>
<lb n="6046"/><span>bhata i ngreim go docht ag gach fear díbh.  Ba mhór</span>
<lb n="6047"/><span>an seadaire nach gcuirfidís sgáth air.</span></p>
<lb n="6048"/>
<lb n="6049"/><p><span>Acht níorbh é an Fear Mór bhí aca ann, acht beirt</span>
<lb n="6050"/><span>chonstábla agus seáirgint a tháinic le "cúpla ceist</span>
<lb n="6051"/><span>a chur ar fhear an tighe."</span></p>
<lb n="6052"/>
<lb n="6053"/><p><span>D'éaluigheas féin amach le cogar a chur i gcluais</span>
<lb n="6054"/><span>an Fhir Mhóir dá bhféadfainn é fhagháil.  Dá mhéad olc</span>
<lb n="6055"/><span>bhí aca dhó, bhíos cinnte nach bhfuigheadh lucht an dlighe</span>
<lb n="6056"/><span>morán eólais ó'n dream d'fhágas 'mo dhiaidh.</span></p>
<lb n="6057"/>
<lb n="6058"/><p><span>A ndíoltas féin bhí uatha siúd …</span></p>
<lb n="6059"/>
<lb n="6060"/><p><span>Acht bhí mé tuirseach de'n Fhear Mór agus dá</span>
<lb n="6061"/><span>chúrsaibh.  Má bhí gábhadh chomh mór sin aige a chéad</span>
<lb n="6062"/><span>bhean a mharbhughadh nár cheart dó é dhéanamh 'gós</span>
<lb n="6063"/><span>íseal gan an raic agus an náire seo tharraingt anuas</span>
<lb n="6064"/><span>air féin agus ar a cháirdibh gaoil?  Muid náirighthe</span>
<lb n="6065"/><span>go deó aige — é féin agus a chuid ban!  Má bhí fonn</span>
<lb n="6066"/><span>air beirt bhan bheith aige n-a sheanaois, nach síltheá go</span></p>
</div>
<pb n="175"/>
<div><lb n="6067"/><p><span>mbéadh níos mó céille aige ná ceachtar díbh a phósadh.</span>
<lb n="6068"/><span>Cé'n meas d'fhéadfainn bheith agam ar fhear nach raibh</span>
<lb n="6069"/><span>sé n-a chumas a ghnó dhéanamh i gceart gan a dhul</span>
<lb n="6070"/><span>i n-achrann leis an dlighe agus le n-a chliamhnaibh</span>
<lb n="6071"/><span>aineólaighe buile?  Dá bhfuigheadh sé leadradh loin-</span>
<lb n="6072"/><span>eacháin uatha nach raibh a dhá oiread tuillte aige?  Dá</span>
<lb n="6073"/><span>bhfuigheadh sé an chroch ó lucht an dlighe ba chuma liom,</span>
<lb n="6074"/><span>nár thuill sé sin agus an náire chuir sé ar a mhuinntir</span>
<lb n="6075"/><span>gaoil agus coimhneasa?  An leibide! nuair a shoc-</span>
<lb n="6076"/><span>raigh sé a chéad bhean a mharbhughadh cé'n fáth nár chum</span>
<lb n="6077"/><span>sé sgéal éigin a mbéadh craiceann air le daoine a</span>
<lb n="6078"/><span>dhalladh?  Agus mara raibh sé n-a chloigeann mór</span>
<lb n="6079"/><span>ádhmuid an oiread sin a dhéanamh cé'n ceart bhí aige</span>
<lb n="6080"/><span>aon bhean a chur chum báis?  Nach bhféadfadh sé bheith</span>
<lb n="6081"/><span>ar an sgéal céadna gach uair le gach duine seachas</span>
<lb n="6082"/><span>bheith ghá bhréagnughadh féin a rádh go raibh sí beó uair</span>
<lb n="6083"/><span>agus ghá caoineadh uair eile?  Agus an naipcín mór</span>
<lb n="6084"/><span>dearg sin bhíodh aige le n-a shúilibh!</span></p>
<lb n="6085"/>
<lb n="6086"/><p><span>Ní raibh meas ná gean agam air, an plaidhce gan</span>
<lb n="6087"/><span>éifeacht!  Acht chaithfidhe é chosaint ar an dlighe.  Bhéinn</span>
<lb n="6088"/><span>náirighthe go deó mara bhféadfainn an beagán beag</span>
<lb n="6089"/><span>sin dhéanamh do'n amadán agus an gaol gairid bhí</span>
<lb n="6090"/><span>agam leis.  É chur anonn thar sáile go nglanfadh na</span>
<lb n="6091"/><span>spéartha roinnt, sin é cheapas a dhéanamh.</span></p>
<lb n="6092"/>
<lb n="6093"/><p><span>Bhí gluaisteán ag Muinntir Ruairc ar an gCloich</span>
<lb n="6094"/><span>Léith.  Cúig ghiní bhreágh thugas do'n Ruarcach, agus bhí</span>
<lb n="6095"/><span>an gléas iongantach iomchuir sin ar mo chomhairle féin</span>
<lb n="6096"/><span>agam go ceann dhá lá.  Bhí ár nduine, an Fear Mór,</span>
<lb n="6097"/><span>ar an Uachtar.  Chualas go raibh.  Agus siúd ar</span>
<lb n="6098"/><span>aghaidh mé sa ngluaisteán go dtiocfainn suas leis,</span>
<lb n="6099"/><span>go dtiubhrainn go Baile Átha Cliath é, go bhfaighfinn</span></p>
</div>
<pb n="176"/>
<div><lb n="6100"/><p><span>paisnéaracht dhó ar bórd luinge ag triall go</span>
<lb n="6101"/><span>Ameriacá …</span></p>
<lb n="6102"/>
<lb n="6103"/><p><span>Ní daorfaidhe agus ní chrochfaidhe duine de mo</span>
<lb n="6104"/><span>mhuinntir-se cuma cé'n choir nó amaideacht bhéadh</span>
<lb n="6105"/><span>déanta aige.  Báisteach agus puiteach, puiteach agus</span>
<lb n="6106"/><span>báisteach, baltacha bréana, giosgán rothaí agus oir-</span>
<lb n="6107"/><span>néis'; luathas gaoithe fúinn, gail de'n uile dhath uainn,</span>
<lb n="6108"/><span>sgréachghail agus feadghail uainn, alltacht agus</span>
<lb n="6109"/><span>uathbhás orainn go mbrisfidhe ár muineál orainn gach</span>
<lb n="6110"/><span>ré noiméad.  Amadán ar lorg a bhráthar …</span></p>
<lb n="6111"/>
<lb n="6112"/><p><span>Acht ní bhfuair sé a bhráthair má fuair sé an Fear</span>
<lb n="6113"/><span>Mór féin.  Ní raibh aon chosamhlacht ar an mboc sin</span>
<lb n="6114"/><span>agus é ar a shuaimhneas sa gcathaoir ba mhó agus ba</span>
<lb n="6115"/><span>shocamhlaighe bhí i dteach ósta Uí Mhurchadha ar an</span>
<lb n="6116"/><span>Uachtar, go ndeárna sé coir ariamh, ná go raibh sé ar</span>
<lb n="6117"/><span>a theitheadh ó lucht dlighe, ná go raibh muinntir a mhná</span>
<lb n="6118"/><span>ar thóir a chuid fola.</span></p>
<lb n="6119"/>
<lb n="6120"/><p><span>Sé bhí socair sásta leis féin; buidéal mór de'n</span>
<lb n="6121"/><span>fhíon Spáinneach ós a chomhair amach; a dhá chois crochta</span>
<lb n="6122"/><span>aige ar chathaoir; píopa fada chailce n-a bhéal agus</span>
<lb n="6123"/><span>an seómra lán de ghail an tobac.  Is beag an</span>
<lb n="6124"/><span>ceapadh bhéadh ag duine gur mharbhuigh sé a bhean …</span></p>
<lb n="6125"/>
<lb n="6126"/><p><span>B'é an Fear Mór ceanan céadna é, an Fear Mór</span>
<lb n="6127"/><span>gan buadhairt gan imnidhe díreach is dá mba nár phós</span>
<lb n="6128"/><span>sé ariamh.</span></p>
<lb n="6129"/>
<lb n="6130"/><p><span>Shuidh mé féin.  Shín sé gloine fíona chugam go</span>
<lb n="6131"/><span>maordha.</span></p>
<lb n="6132"/>
<lb n="6133"/><p><span>Thosaigh sé ag maoidheamh agus ag déanamh gaisge.</span></p>
<lb n="6134"/>
<lb n="6135"/><p><span>"Mé féin rinne é," ar seisean go mórdhálach, "mé</span>
<lb n="6136"/><span>féin a rinne é gan cabhair gan congnamh as mo</span>
<lb n="6137"/><span>stuaim féin.  A Thighearna, nach agam bhí an oidhche!</span></p>
</div>
<pb n="177"/>
<div><lb n="6138"/><p><span>An chontabhairt!  An bhuadhairt!  An imnidhe!  Agus</span>
<lb n="6139"/><span>an bhuaidh sa deire!"</span></p>
<lb n="6140"/>
<lb n="6141"/><p><span>Ó bhí sé muinnteardha liom, bhí mé ar mo dhíthcheall</span>
<lb n="6142"/><span>ag iarraidh é sgiobadh ó'n gcroich bhéadh tuillte aige</span>
<lb n="6143"/><span>marach chomh gaolmhar is bhí sé liomsa, acht níor thaithnigh</span>
<lb n="6144"/><span>sé liom é bheith ag déanamh gaisge as a ghníomh fola.</span></p>
<lb n="6145"/>
<lb n="6146"/><p><span>"Seo," arsa mise, "tá gluaisteán annseo agamsa</span>
<lb n="6147"/><span>agus téirigh isteach ann agus gheibhidh mise paisnéir-</span>
<lb n="6148"/><span>eacht dhuit thar sáile go nglanfaidh na spéartha."</span></p>
<lb n="6149"/>
<lb n="6150"/><p><span>"Tuige a' ngabhfainnse thar sáile?"</span></p>
<lb n="6151"/>
<lb n="6152"/><p><span>"Do chéad bhean —"</span></p>
<lb n="6153"/>
<lb n="6154"/><p><span>Bhain sé an naipcín mór dearg as a phóca.  Chuir</span>
<lb n="6155"/><span>sé le n-a éadan é.  Shíleas ár ndóigh go raibh sé le</span>
<lb n="6156"/><span>na súile a thabhairt mar ba ghnáthach leis nuair luadh-</span>
<lb n="6157"/><span>faidhe ainm na mná sin; acht ní hé sin a rinne sé</span>
<lb n="6158"/><span>acht a seansgairt gáiridh a chur dhe gur cheapas go</span>
<lb n="6159"/><span>dtiubhradh cosa agus fráma na cathaoireach uatha leis</span>
<lb n="6160"/><span>an meadhchan mór creathach bhí anuas orra.</span></p>
<lb n="6161"/>
<lb n="6162"/><p><span>Ghoill an sgairteadh sin go mór orm.  Fear gan</span>
<lb n="6163"/><span>croidhe bhí ann go cinnte.  Fear a bhainfeadh greann de'n</span>
<lb n="6164"/><span>tsórt sin as dúnmharbhadh cár bhfios cá stadfadh sé?</span></p>
<lb n="6165"/>
<lb n="6166"/><p><span>D'imthigh an racht gáiridh.  D'eirigh sé smaointeach.</span></p>
<lb n="6167"/>
<lb n="6168"/><p><span>"Níor shíleas ariamh," ar seisean, "go bhféadfainn</span>
<lb n="6169"/><span>a leithéid a dhéanamh.  Níor cheapas go bhféachfainn</span>
<lb n="6170"/><span>leis.  Dá n-abruightí liom dhá mhí ó shoin go mbéadh</span>
<lb n="6171"/><span>lámh ar bith agam n-a leithéid d'obair chontabhairteach</span>
<lb n="6172"/><span>thiubhrainn amadán ar an té deirfeadh é.  Agus féach</span>
<lb n="6173"/><span>anois mé —," d'eirigh sé n-a sheasamh agus mórdháil</span>
<lb n="6174"/><span>air, "féach anois mé — Séamus Seóighe, Iústaís,</span>
<lb n="6175"/><span>comhairleóir conndae agus eile — agus an gníomh sin</span>
<lb n="6176"/><span>déanta …"</span>
<lb n="6177"/></p>
</div>
<pb n="178"/>
<div><lb n="6178"/><p><span>Bhí náire orm.  Nach uathbhásach an rud go raibh</span>
<lb n="6179"/><span>duine muinnteardha liom féin ag déanamh gaisge as</span>
<lb n="6180"/><span>bean a mharbhadh!</span></p>
<lb n="6181"/>
<lb n="6182"/><p><span>"Bhí sibh uilig ag dul amudha," ars an Fear Mór,</span>
<lb n="6183"/><span>"acht níor fhéad mé go dtí anocht féin an sgéal</span>
<lb n="6184"/><span>innseacht."</span></p>
<lb n="6185"/>
<lb n="6186"/><p><span>Chuir sé gotha na sgéalaidheachta air féin, agus thar</span>
<lb n="6187"/><span>éis gloine eile ól dubhairt sé an chainnt seo agus</span>
<lb n="6188"/><span>loinnir aisteach n-a dhá shúil:—</span></p>
<lb n="6189"/>
<lb n="6190"/><p><span>"Ar an aonach i mBaile Átha an Ríogh a bhíos, agus</span>
<lb n="6191"/><span>mé ag dul abhaile liom féin ar an gcárr, nuair</span>
<lb n="6192"/><span>chonnaiceas an fear beag chugam agus cuma an anró</span>
<lb n="6193"/><span>air.</span></p>
<lb n="6194"/>
<lb n="6195"/><p><span>"'Tabhair marcaidheacht dom," ars an fear beag.</span></p>
<lb n="6196"/>
<lb n="6197"/><p><span>"Thug.  Shuidh sé ar an gcárr.  Shíleas go raibh sé</span>
<lb n="6198"/><span>faiteach, go raibh daoine ar a thóir, go raibh sé ag</span>
<lb n="6199"/><span>éalughadh ó dhuine éigin.  Bhí an oidhche fuar garbh,</span>
<lb n="6200"/><span>agus ní dheárna ceachtar againn mórán cainnte.  Bhí</span>
<lb n="6201"/><span>bosca mór ar an gcárr liom.</span></p>
<lb n="6202"/>
<lb n="6203"/><p><span>"'Bhfuil fhios a'd céard tá sa mbosca sin?'</span>
<lb n="6204"/><span>adeirimse, le cainnt a bhaint as.</span></p>
<lb n="6205"/>
<lb n="6206"/><p><span>"Ní raibh fhios aige ar ndóigh.</span></p>
<lb n="6207"/>
<lb n="6208"/><p><span>"'Éadaigh ban atá ann —"</span></p>
<lb n="6209"/>
<lb n="6210"/><p><span>"'Éadaigh ban?"</span></p>
<lb n="6211"/>
<lb n="6212"/><p><span>"'Seadh.  Tá mé le pósadh gan ró-mhoill."</span></p>
<lb n="6213"/>
<lb n="6214"/><p><span>"'A' dtiubhrthá dhomsa ar iasacht iad?" ar seisean</span>
<lb n="6215"/><span>agus binb ann.</span></p>
<lb n="6216"/>
<lb n="6217"/><p><span>"I ndiaidh beagán eile cainnte d'innis sé dhom cérbh'</span>
<lb n="6218"/><span>é féin, agus cé'n gnótha bhí aige de na héadaigh ban.</span>
<lb n="6219"/><span>Cé bhéadh agam acht —, an fear bhí n-a cheannaire</span>
<lb n="6220"/><span>ar lucht an Eirghe-Amach!  Agus é ar a choimeád!</span>
<lb n="6221"/></p>
</div>
<pb n="179"/>
<div><lb n="6222"/><p><span>"'Tá mé beag," ar seisean, "ceapfar gur bean</span>
<lb n="6223"/><span>mé acht na héadaigh sin bheith orm …"</span></p>
<lb n="6224"/>
<lb n="6225"/><p><span>"Tá fhios agat féin chomh nimhneach is bhíos i gcomh-</span>
<lb n="6226"/><span>naidhe i n-aghaidh lucht achrainn agus eirghe-amach; acht</span>
<lb n="6227"/><span>bhíodhg rud éigin 'mo chroidhe an oidhche sin …"</span></p>
<lb n="6228"/>
<lb n="6229"/><p><span>Ní raibh an Fear Mór i n-ann innseacht dom cé'n</span>
<lb n="6230"/><span>t-athrughadh tháinic air.  Easbaidh focal bhí air.  Rug</span>
<lb n="6231"/><span>sé ar láimh orm go tobann, agus lean dá sgéal: —</span></p>
<lb n="6232"/>
<lb n="6233"/><p><span>"A' gcreidtheá é?" ar seisean, "thugas na héadaigh</span>
<lb n="6234"/><span>dhó.  Chuir sé air féin iad annsin ar thaobh an bhóthair.</span>
<lb n="6235"/><span>Ní shílfeadh aon duine gur fear bhí ann.</span></p>
<lb n="6236"/>
<lb n="6237"/><p><span>""Bhfuil fhios agat céard a dhéanfas mé?" arsa</span>
<lb n="6238"/><span>mise, "tiubhraidh mé abaile tu agus deirfidh mé leis</span>
<lb n="6239"/><span>an bpobul uilig go bhfuil mé thar éis pósta.  Beidh</span>
<lb n="6240"/><span>bainis againn …"</span></p>
<lb n="6241"/>
<lb n="6242"/><p><span>"Socruigheadh air sin.  Tá fhios agat féin an chuid</span>
<lb n="6243"/><span>eile de'n sgéal."</span></p>
<lb n="6244"/>
<lb n="6245"/><p><span>Líon an Fear Mór gloine dhom.  Líon sé gloine</span>
<lb n="6246"/><span>dhó féin.  Bhuaileamar an dá ghloine le chéile.</span></p>
<lb n="6247"/>
<lb n="6248"/><p><span>"Nuair a thiocfas "mo chéad bhean" abhaile ó'n</span>
<lb n="6249"/><span>Oileán Úr," ar seisean, "go raibh athrughadh saoghail</span>
<lb n="6250"/><span>agus riagaltais againn i nÉirinn."</span></p>
<lb n="6251"/>
<lb n="6252"/><p><span>D'fhéachamar ar a chéile, agus annsin thuig mé go</span>
<lb n="6253"/><span>soiléir cé'n t-athrughadh mór bhí tar éis theacht ar</span>
<lb n="6254"/><span>chroidhe an Fhir Mhóir agus gníomh contabhairteach</span>
<lb n="6255"/><span>dhéanamh ar mhaithe le n-a thír.</span>
<lb n="6256"/></p>
</div>
<pb n="181"/>
<div><lb n="6257"/><p><span>AN SEACHTMHADH BUAIDH</span></p>
<lb n="6258"/>
<lb n="6259"/><p><span>.i.</span></p>
<lb n="6260"/>
<lb n="6261"/><p><span>M'FHILE CAOL DUBH</span>
<lb n="6262"/></p>
</div>
<pb n="183"/>
<div><lb n="6263"/><p><span>M'FHILE CAOL DUBH</span></p>
<lb n="6264"/>
<lb n="6265"/><p><span>Leabhráin bheaga filidheachta agus dánta ionnta a</span>
<lb n="6266"/><span>thógfadh do chroidhe leis an bhfíor-áilne atá ag baint</span>
<lb n="6267"/><span>leó — sin a bhfuil fágtha againn anois de shaoghal agus</span>
<lb n="6268"/><span>de shaothar an Bhúrcaigh Duibh a chleachtuigh céard an</span>
<lb n="6269"/><span>fhile i mBaile Átha Cliath le n-ár linn féin.  Seadh,</span>
<lb n="6270"/><span>na leabhráin do-fhághaltha seo — agus cuimhne chruaidh</span>
<lb n="6271"/><span>i gcroidhe mná.</span></p>
<lb n="6272"/>
<lb n="6273"/><p><span>Acht bhí súil ag a cháirde uile le n-a mhalairt tráth:</span>
<lb n="6274"/><span>pé áit a rachas tú faoi láthair, má bhíonn daoine ag</span>
<lb n="6275"/><span>cur síos ar an Eirghe-Amach ann, cluinfear an cheist:</span>
<lb n="6276"/><span>céard a thárla do'n Bhúrcach Dubh?  Cé'n bhaint bhí</span>
<lb n="6277"/><span>aige leis na gníomharthaibh iongantacha rinneadh le</span>
<lb n="6278"/><span>linn na Cásga 1916?  Agus nuair adeirtear le lucht</span>
<lb n="6279"/><span>na gceist a chur, nach ndeárna sé faic acht dán molta</span>
<lb n="6280"/><span>a cheapadh ar na fearaibh a rinne, bíonn iongnadh ar</span>
<lb n="6281"/><span>chách; ní cáintear é i n-aon áit, agus sin cruthughadh</span>
<lb n="6282"/><span>iomlán shíoraidhe go bhfuil comhbháidh agus tuigsint ag</span>
<lb n="6283"/><span>baint le fearaibh Fáil, mar bhí cáineadh tuillte aige</span>
<lb n="6284"/><span>má bhí ag aon fhear ariamh nár chabhraigh sé le n-a</span>
<lb n="6285"/><span>shoisgéal le gníomh, agus an fhail aige.</span></p>
<lb n="6286"/>
<lb n="6287"/><p><span>Casfar a lán daoine leat fhéadfas innseacht duit</span>
<lb n="6288"/><span>cé'n sórt duine bhí ann nuair cuireadh aithne air sa</span>
<lb n="6289"/><span>gcathair i dtosach; gur bhíodhg sé croidhe na bantrachta</span>
<lb n="6290"/><span>le n-a bhinnbhriathraibh fileadhta agus le draoidheacht</span></p>
</div>
<pb n="184"/>
<div><lb n="6291"/><p><span>a ghlasrosg, agus gur ghríosaigh sé na fir chun gníomh-</span>
<lb n="6292"/><span>artha móra le teas agus le dísleacht a mheóin, an dá</span>
<lb n="6293"/><span>bharamhail is coitchianta chluinfeas tú.  Is iomdha bean</span>
<lb n="6294"/><span>agus tig luisne n-a gruadh agus loinnir n-a súil</span>
<lb n="6295"/><span>nuair bhíos sí ag cur síos air; agus má bhíonn aon</span>
<lb n="6296"/><span>aithne mhaith agat uirri, innseóchaidh sí dhuit cé'n uraim</span>
<lb n="6297"/><span>mhór bhí aici dhó tráth; acht má tá léargus ar bith agat</span>
<lb n="6298"/><span>ar chroidhe mná tuigfidh tú go bhfuil an uraim bhanda</span>
<lb n="6299"/><span>sin anghaolmhar leis an ngrádh.  Tá cuid eile de na</span>
<lb n="6300"/><span>mnáibh agus beidh siad ag gabháil leithsgéil leat faoi</span>
<lb n="6301"/><span>nach raibh sa bhfile gníomh a dhéanamh i n-aimsir na</span>
<lb n="6302"/><span>ngníomh, agus má chuireann tú i gcéill dóibh seo nach</span>
<lb n="6303"/><span>easbaidh misnigh bhí air beidh siad mór leat go deó na</span>
<lb n="6304"/><span>ndeór …</span></p>
<lb n="6305"/>
<lb n="6306"/><p><span>Casadh mórsheisear ban liom le goirid.  Bhí aithne</span>
<lb n="6307"/><span>ag an uile bhean díbh ar an bhfile, ar an mBúrcach</span>
<lb n="6308"/><span>Dubh — aithne mhaith ag cuid díbh, agus aithne súl amháin</span>
<lb n="6309"/><span>ag an gcuid eile — acht ní raibh bean díbh nár chaith</span>
<lb n="6310"/><span>cuid mhaith de'n aimsir ag cur síos air.  Triúr díbh</span>
<lb n="6311"/><span>nár labhair acht ar a chuid filidheachta: ní raibh aca</span>
<lb n="6312"/><span>air acht aithne cáil.  Beirt eile agus mholadar é ar</span>
<lb n="6313"/><span>dhathamhlacht a phearsan ar dhóigh chuthalach bhanda: tús</span>
<lb n="6314"/><span>grádha an moladh sin dubhras liom féin.  Bean eile</span>
<lb n="6315"/><span>díbh, agur bhí a raibh de dhroch-sgéaltaibh náireacha</span>
<lb n="6316"/><span>dubhradh faoi ariamh ar bharr a teangan aici: bean</span>
<lb n="6317"/><span>nár thug sé aon áird uirri ariamh b'eadh í siúd.  Acht</span>
<lb n="6318"/><span>an bhean eile, an seachtmhadh bean — bhí nimh n-a croidhe</span>
<lb n="6319"/><span>siúd do'n fhile.  Is beag nár réabadh an dlúth-</span>
<lb n="6320"/><span>cháirdeas luachmhar atá eadrainn le na bliadhantaibh</span>
<lb n="6321"/><span>nuair a shíleas páirt an fhile a ghabháil léithi.  Bhris sí</span>
<lb n="6322"/><span>isteach orm leis an sgéal seo: —</span>
<lb n="6323"/></p>
</div>
<pb n="185"/>
<div><lb n="6324"/><p><span>SGÉAL NA MNÁ</span></p>
<lb n="6325"/>
<lb n="6326"/><p><span>I</span></p>
<lb n="6327"/>
<lb n="6328"/><p><span>Cé'n maith dhuit bhéith ag cainnt ná ag iarraidh a</span>
<lb n="6329"/><span>leithsgéal a ghabháil!  Nach agamsa atá an aithne mhaith</span>
<lb n="6330"/><span>air!  A Bhúrcaigh na filidheachta a bhfuil an draoidheacht</span>
<lb n="6331"/><span>'do dhá shúil, agus an focal beó binn 'do bhéal chun</span>
<lb n="6332"/><span>mná a mhealladh, tá aithne agamsa ort, an aithne nach</span>
<lb n="6333"/><span>mbronntar acht ar bheagán!  Ná rabh an aithne chuirp</span>
<lb n="6334"/><span>agus anamna sin ag aon mhnaoi ar aon fhear mar é</span>
<lb n="6335"/><span>arís choidhche …</span></p>
<lb n="6336"/>
<lb n="6337"/><p><span>Cúig bliadna bhíos pósta nuair chonnaiceas i dtosach</span>
<lb n="6338"/><span>é.  Ní raibh aon chlann orm.  Bhí m'fhear — céard is</span>
<lb n="6339"/><span>féidir liom a rádh acht go raibh an bheirt againn sáthach</span>
<lb n="6340"/><span>tuirseach dá chéile?  Tuirseach dá chéile — seadh, sin é</span>
<lb n="6341"/><span>an focal is feileamhnaighe; ní raibh gráin agam air —</span>
<lb n="6342"/><span>dá mbéadh d'fhéadfainn na hoidhcheannta fada chur</span>
<lb n="6343"/><span>isteach maith go leór ag clamhsán agus ag clampar</span>
<lb n="6344"/><span>leis.  Acht ce'n chaoi a bhféadfadh bean clampar a</span>
<lb n="6345"/><span>thógbháil le fear agus gan aon tsuim aici ann?  An</span>
<lb n="6346"/><span>neamhshuim agus an tuirse croidhe bhí ag milleadh an</span>
<lb n="6347"/><span>tsaoghail orainn beirt …</span></p>
<lb n="6348"/>
<lb n="6349"/><p><span>Nuair atá bean i n-aois a deich mbliadna fichead,</span>
<lb n="6350"/><span>gan aon chlann uirri, fear réidhchúiseach neamhshuim-</span>
<lb n="6351"/><span>eamhail aici, agus a dóthain mhór de mhaoin an tsaoghail</span>
<lb n="6352"/><span>seo aici, shíltheá go bhféadfadh sí an aimsir a chur</span>
<lb n="6353"/><span>isteach maith go leór i gcathair de'n tsórt seo.  Acht</span>
<lb n="6354"/><span>féach thart.  Tá na céadta agus na céadta againn</span>
<lb n="6355"/><span>de mhnáibh saidhbhre agus saoghal suairc suarach ghá</span></p>
</div>
<pb n="186"/>
<div><lb n="6356"/><p><span>chaitheamh aca — ag siopadóireacht sa tráthnóna, tae</span>
<lb n="6357"/><span>agus cáineadh na gcomharsan agus na gcarad n-a</span>
<lb n="6358"/><span>dhiaidh, an traen abhaile, dinnéar, fear an tighe ag</span>
<lb n="6359"/><span>srannadh ós cionn an pháipéir nuaidheachta — uch! tig</span>
<lb n="6360"/><span>múisiam orm nuair a chuimhnighim air …</span></p>
<lb n="6361"/>
<lb n="6362"/><p><span>Agus sin é an saoghal bhí agamsa gur casadh an</span>
<lb n="6363"/><span>Búrcach Dubh liom — an Búrcach Dubh, file agus</span>
<lb n="6364"/><span>cladhaire …</span></p>
<lb n="6365"/>
<lb n="6366"/><p><span>Ní raibh tú i mBaile Átha Cliath an uair sin, acht</span>
<lb n="6367"/><span>chuala tú cainnt faoi na damhsaibh bhíodh i nÁrus na</span>
<lb n="6368"/><span>hÉigse.  Casfaidhe Baile Átha Cliath ar fad leat</span>
<lb n="6369"/><span>ann — nó aon duine go raibh cáil de aon tsórt air.</span>
<lb n="6370"/><span>Filí! ná bí ag cainit, a dhuine!  An t-árus mór lán</span>
<lb n="6371"/><span>leó!  Chaithfeá bheith ar t'aire nó bheireadh duine aca</span>
<lb n="6372"/><span>ort agus ní sgaoileadh sé a ghreim go mbéadh dán</span>
<lb n="6373"/><span>fada dá dhéantús ráidhte aige isteach 'do chluais.</span>
<lb n="6374"/><span>Minic chaill mé damhsa maith leó …</span></p>
<lb n="6375"/>
<lb n="6376"/><p><span>Sílim gurab í Bettí Ní Laoigh thug ann i dtosach</span>
<lb n="6377"/><span>mé … Sí.  Caithfidh mé gáiridh a dhéanamh anois</span>
<lb n="6378"/><span>féin nuair a chuimhnighim ar an ngúna chaith sí an oidhche</span>
<lb n="6379"/><span>sin.  Bhí ar chuile dhuine leigint air gur duine eile</span>
<lb n="6380"/><span>bhí ann; leig Bettí bhocht uirri gur geárrchaile sgoile</span>
<lb n="6381"/><span>bhí innti.  Dá bhfeictheá í!  Bean árd caol ruadh, dhá</span>
<lb n="6382"/><span>sgór bliadhain caithte aici agus gúna beag cadáis go</span>
<lb n="6383"/><span>glúnaibh uirri.  A folt fada ruadh léithi.  Í cosnocht —</span>
<lb n="6384"/><span>nach síleann tú nach ceart de aon bhean atá focha-</span>
<lb n="6385"/><span>muideach gáigeach n-a cosaibh dhul gan bróga i láthair</span>
<lb n="6386"/><span>cuideachtan fear?  Acht ba chuma le Bettí: ní raibh</span>
<lb n="6387"/><span>fear uaithi …</span></p>
<lb n="6388"/>
<lb n="6389"/><p><span>Bhí an bheirt againn n-ár suidhe ag ceann seómra</span>
<lb n="6390"/><span>an damhsa agus greas biodáin aoibhinn ar siubhal</span></p>
</div>
<pb n="187"/>
<div><lb n="6391"/><p><span>againn nuair chonnaiceamar chugainn é.  Bhí culaith air</span>
<lb n="6392"/><span>an oidhche sin mar bhéadh ar shaighdiúir Gairibáildeach —</span>
<lb n="6393"/><span>léine dhearg agus eile; agus deirimse leat gur</span>
<lb n="6394"/><span>maith théidheann a leithéid d'fheisteas de fhear árd</span>
<lb n="6395"/><span>dubh dathamhail.  Baineadh truisleóg bheag as i lár an</span>
<lb n="6396"/><span>tseómra, acht mar sin féin, níor bhain sé sin ná an</span>
<lb n="6397"/><span>meangadh tháinic ar a lán de'n chuideachtain an mhaor-</span>
<lb n="6398"/><span>dhacht dhe.  D'fháisg sé na fiacail, tháinic dath bán ar</span>
<lb n="6399"/><span>a cheannachaibh, agus d'fhéach thart go fíochmhar ar lucht</span>
<lb n="6400"/><span>an ghrinn.  Thaithnigh sé liom ar an toirt …</span></p>
<lb n="6401"/>
<lb n="6402"/><p><span>Rugas ar láimh ar Bhettí go bhfiafruighinn di cérbh é,</span>
<lb n="6403"/><span>acht sul a raibh sé d'uain aici freagra thabhairt orm,</span>
<lb n="6404"/><span>bhí sé le mo thaobh.  Bhí ceann air bhí chomh deághchumtha</span>
<lb n="6405"/><span>is bhí ar aon fear ariamh, ceann agus aghaibh agus</span>
<lb n="6406"/><span>muineál agus guailne — acht marach gur rugas ar</span>
<lb n="6407"/><span>láimh ar Bhettí d'fheicfinn a chosa agus a ghlúna …</span>
<lb n="6408"/><span>bhí sé chomh basach le bacach bóthair!  Tá aithne</span>
<lb n="6409"/><span>mhaith agatsa orm, agus tá fhios agat nach bhféad-</span>
<lb n="6410"/><span>fainn aon spéis a chur i mbasachán — acht ar chaoi éigin</span>
<lb n="6411"/><span>choinnigheadh sé duine ó shunndas thabhairt dá chosaibh</span>
<lb n="6412"/><span>basacha …</span></p>
<lb n="6413"/>
<lb n="6414"/><p><span>Labhair sé le Bettí — bhí aithne ag an uile dhuine</span>
<lb n="6415"/><span>uirri — acht má labhair is ormsa bhí sé ag féachaint.</span>
<lb n="6416"/><span>Ghabh sé le n-a shúilibh aisdeacha mé.  Chuadar thríom</span>
<lb n="6417"/><span>agus mian drúiseamhail a chroide ghá nochtadh sna</span>
<lb n="6418"/><span>súilibh sin …</span></p>
<lb n="6419"/>
<lb n="6420"/><p><span>Tháinic uathbhás orm.  Tháinic fonn orm éalughadh</span>
<lb n="6421"/><span>uaidh agus a dhul i bhfolach i n-áit éigin ar imeall an</span>
<lb n="6422"/><span>domhain.  Acht níor fhéadas é; bhíos ar nós an bhric</span>
<lb n="6423"/><span>bhéadh i bhfastódh ar cheann dorugha.  Imtheacht an eadh?</span>
<lb n="6424"/><span>Ní raibh goir agam air, agus sul a raibh fhios agam</span></p>
</div>
<pb n="188"/>
<div><lb n="6425"/><p><span>céard bhí ar siubhal bhí an bheirt againn ar an úrlár</span>
<lb n="6426"/><span>i lár an tseómra ag damhsa agus ag damsa agus ag</span>
<lb n="6427"/><span>damhsa …</span></p>
<lb n="6428"/>
<lb n="6429"/><p><span>An damhsa sin!  Tig imeagla orm anois féin</span>
<lb n="6430"/><span>nuair chuimhnighim air; tig creathadh ball orm agus</span>
<lb n="6431"/><span>preabadh croidhe; tig gráin orm …  Ní shílim go</span>
<lb n="6432"/><span>ndeárna an damhsa céadna sin ariamh roime sin i</span>
<lb n="6433"/><span>mBaile Átha Cliath; i dtíorthaibh teó na hAifrice,</span>
<lb n="6434"/><span>imeasg na bhfear dubh, ceapadh i dtosach é le altughadh</span>
<lb n="6435"/><span>thabhairt do dhia na geineamhna.  Tuige a ndeárnas é</span>
<lb n="6436"/><span>an eadh? cuir ceist eile orm.  Musgluigheadh sean-</span>
<lb n="6437"/><span>diabhal éigin 'mo chroidhe.  An fear seo bhí ar mo thóir</span>
<lb n="6438"/><span>ar an seannós págánach a cheannsughadh, sin é bhí uaim;</span>
<lb n="6439"/><span>é ghríosadh, an ainmhian chorpordha bhí ann a mhéadughadh</span>
<lb n="6440"/><span>agus annsin é chlaoidh, é bhrughadh faoi chois …</span></p>
<lb n="6441"/>
<lb n="6442"/><p><span>Acht baineadh de mo threóir mé — an ceól a ceapadh</span>
<lb n="6443"/><span>d'aon úim le ainmhian a bheódchaint, an teas, an cneas</span>
<lb n="6444"/><span>le cneas, cora an damhsa bharbardha, agus a shúile</span>
<lb n="6445"/><span>siúd — seadh, a shúile siúd buailte liom beagnach agus</span>
<lb n="6446"/><span>faobhar ifrinn n-a lár istigh; céard d'fhéadfadh bean</span>
<lb n="6447"/><span>bhocht lagbhrígheach mar mise a dhéanamh — bean a tógadh</span>
<lb n="6448"/><span>le ceól agus le aoibhneas, le sógh agus le pléisiúr an</span>
<lb n="6449"/><span>tsaoghail faoi spéirthibh cumhartha gorma an Oirthir?</span></p>
<lb n="6450"/>
<lb n="6451"/><p><span>Ar ócáid de'n tsórt sin, tá canamhaint na súl</span>
<lb n="6452"/><span>níos beaichte agus níos bríoghmhaire ná úrlabhartha</span>
<lb n="6453"/><span>béil.  Ghéill mo shúile dhó, agus nuair ghéilleas súile</span>
<lb n="6454"/><span>mná do fhear, sin tús agus deireadh an sgéil.  Thuig</span>
<lb n="6455"/><span>an Búrcach Dubh an méid sin go maith.  Cuireadh cosg</span>
<lb n="6456"/><span>leis an gceól go tobann; cuireadh cosg leis an</span>
<lb n="6457"/><span>damhsa, agus bhí an bheirt againn annsin n-ár seasamh</span>
<lb n="6458"/><span>i lár an tseómra agus tuigsint diabhalta againn ar</span></p>
</div>
<pb n="189"/>
<div><lb n="6459"/><p><span>an rún diamhair fadshaoghalta sin nach gclaoidhfear</span>
<lb n="6460"/><span>go bráthach … tháinic sgáth ormsa.  Sílim go raibh</span>
<lb n="6461"/><span>sgáth ar an bhfear freisin …</span></p>
<lb n="6462"/>
<lb n="6463"/><p><span>Bhí tú istigh go minic i nGáirdín an tSogha atá</span>
<lb n="6464"/><span>díreach ar aghaidh Áruis na hÉigse.  Níl áit níos</span>
<lb n="6465"/><span>aoibhne i n-aice na cathrach.  Bhí an Bhealtaine ann —</span>
<lb n="6466"/><span>Bealtaine na mbláth agus na mbalath; cumharacht</span>
<lb n="6467"/><span>trom a dhalladh do chéadfaidh ag eirghe aníos as an</span>
<lb n="6468"/><span>ithir agus as na lusraibh úra; réaltóga magamhail</span>
<lb n="6469"/><span>agus réaltóga solamhanta ag dearcadh anuas orainn;</span>
<lb n="6470"/><span>tormán imchean na cathrach le clos shoir uainn ar nós</span>
<lb n="6471"/><span>rabharta earraigh; tháinic smathamh beag gaoithe bhí</span>
<lb n="6472"/><span>luchtuighthe le balthaibh oidhche isteach ó na sléibhte agus</span>
<lb n="6473"/><span>thosaigh ag déanamh mór le mo ghuailnibh agus le mo</span>
<lb n="6474"/><span>bhrághaid — shíltheá go dtáinic éad ar an bhfear leis an</span>
<lb n="6475"/><span>smathamh sin gaoithe, mar rug sé ar mo chlóca agus</span>
<lb n="6476"/><span>tharraing timcheall ar mo ghuailnibh é …  Chuaidh a</span>
<lb n="6477"/><span>mhéara i n-aimhréidh 'mo chuid gruaige.  D'fhan a lámh</span>
<lb n="6478"/><span>tamall deas thart ar mo mhuineál agus é ag féachaint</span>
<lb n="6479"/><span>isteach 'mo shúilibh go fíobhmhar … ghluais sruth</span>
<lb n="6480"/><span>teasa, sruth tinntrighe thrí mo chorp …</span></p>
<lb n="6481"/>
<lb n="6482"/><p><span>Innis dom anois agus ná hinnis aon bhréag: an</span>
<lb n="6483"/><span>dtagann an corrughadh croidhe céadna ar an bhfear is</span>
<lb n="6484"/><span>thig ar an mnaoi, an ngluaiseann tinntreach thrí n-a</span>
<lb n="6485"/><span>cuisleachaibh ar an nós céadna is ghluais an sruth thrí</span>
<lb n="6486"/><span>mo chuisleachaibh ar an ocáid seo?</span></p>
<lb n="6487"/>
<lb n="6488"/><p><span>Tá loch beag ag ceann an Gháirdín, crann breágh</span>
<lb n="6489"/><span>fuinnseóige ar a bhruach, agus suidhchán faoi bhun an</span>
<lb n="6490"/><span>chrainn.  Ann a shuidheamar.  Bhí an bheirt againn n-ár</span>
<lb n="6491"/><span>dtost ó d'fhágamár Árus na hÉigse.  Eisean ag</span>
<lb n="6492"/><span>féachaint amach uaidh ar uisge an locha agus na</span></p>
</div>
<pb n="190"/>
<div><lb n="6493"/><p><span>réaltóga ag lonnradh ann, ar an mbruach thall agus</span>
<lb n="6494"/><span>dubh-dhorchadas na sgeach agus na dtom bhí ag fás air.</span>
<lb n="6495"/><span>Mise ar m'aire, roinnt eaglach, dhá roinnt dána, súil</span>
<lb n="6496"/><span>agam le — ní abróchad cé leis!</span></p>
<lb n="6497"/>
<lb n="6498"/><p><span>Thóg sé a cheann agus d'fhéach suas sna spéirthibh.</span>
<lb n="6499"/><span>Bhí solus maith ann agus bhí a leath-éadan le feiceál</span>
<lb n="6500"/><span>go soiléir agam — chuirfinn geall nár fhéach bean</span>
<lb n="6501"/><span>bhanda ar an éadan sin ariamh gan spéis a chur san</span>
<lb n="6502"/><span>té ar leis é.  Cheapas gach uile noiméad go raibh sé</span>
<lb n="6503"/><span>ar tí labhairt, go raibh sé ar tí draoidheacht agus</span>
<lb n="6504"/><span>diamhaireacht na hoidhche agus na hócáide a nochtadh</span>
<lb n="6505"/><span>dhom thrí bhriathraibh beódha fileadhta …  Dá</span>
<lb n="6506"/><span>sgaoileadh sé uaidh na gcaise iad, dá mbeireadh sé</span>
<lb n="6507"/><span>orm annsin, mar bheirtheá ar neantóig, bhéadh leis.</span>
<lb n="6508"/><span>Nach mé bhí ag súil le filidheacht, le briathraibh molta,</span>
<lb n="6509"/><span>le focla mealltach', le urlabhartha plámásach aoibhinn!</span>
<lb n="6510"/><span>Acht bhí an file n-a thost …</span></p>
<lb n="6511"/>
<lb n="6512"/><p><span>Ní ró-fhada bhí ámhthach.  Cor dá dtug sé agus</span>
<lb n="6513"/><span>bualadh póca a chasóige i n-aghaidh an tsuidhcháin.  Léim</span>
<lb n="6514"/><span>buidéal aníos as; thuit ar an talamh; briseadh é.</span></p>
<lb n="6515"/>
<lb n="6516"/><p><span>"A dhiabhail!" ars an file, ag féachaint 'mo threó.</span></p>
<lb n="6517"/>
<lb n="6518"/><p><span>Agus nárbh fhíor dó?  Nach mé an diabhal thar bárr</span>
<lb n="6519"/><span>is a bheith ag cainnt mar seo leatsa?</span></p>
<lb n="6520"/>
<lb n="6521"/><p><span>An an-mhian, agus an aistigheacht bhí eadrainn ó</span>
<lb n="6522"/><span>casadh le chéile sinn, ghlan an focal maith macánta</span>
<lb n="6523"/><span>sin as an mbealach iad.  Ruaig sé an taom bhuail sinn</span>
<lb n="6524"/><span>agus an damhsa ar siubhal.  Thuigeamar a chéile …</span></p>
<lb n="6525"/>
<lb n="6526"/><p><span>Chuireamar aithne níos feárr ar a chéile.  D'aith-</span>
<lb n="6527"/><span>nigheas ar a iomchur agus ar a urlabhartha gur file bhí</span>
<lb n="6528"/><span>ann ó dhúthchas, acht níor léigheas aon chuid dá dhéantús</span>
<lb n="6529"/><span>ariamh.  Go deimhin is ar éigin go raibh a fhios agam</span></p>
</div>
<pb n="191"/>
<div><lb n="6530"/><p><span>gur sgríobh sé aon rud — giotaí filidheachta sna</span>
<lb n="6531"/><span>páipéir, agus mar sin.  Focal éigin dá ndubhras</span>
<lb n="6532"/><span>agus thosaigh sé ag cur dhe.  A ghlór!  Cé'n mhaith</span>
<lb n="6533"/><span>dhom bheith ag iarraidh trácht air?  Dán beag sgríobh</span>
<lb n="6534"/><span>sé an lá sin, dubhairt sé liom é — dán beag faoi naomh;</span>
<lb n="6535"/><span>níor thaithnigh na naoimh go ró-mhór liom ariamh — níor</span>
<lb n="6536"/><span>fhéadas a gcúrsaidhe beatha a thuigsint — acht an naomh</span>
<lb n="6537"/><span>seo ar ar thrácht an file bhí le mo thaobh, thuigeas a</span>
<lb n="6538"/><span>chroidhe chomh maith is tuigim mo chroidhe féin …</span></p>
<lb n="6539"/>
<lb n="6540"/><p><span>Chuir áilne an dáin bhig aiteas ar mo chroidhe.</span>
<lb n="6541"/><span>Tháinic aoibhneas ar chroidhe an fhile freisin.  Labhair</span>
<lb n="6542"/><span>sé liom ar nós labhartha le duine bhí ar aithne agat le</span>
<lb n="6543"/><span>bliadhantaibh fada.  D'innis sé dhom céard bhí faoi a</span>
<lb n="6544"/><span>dhéanamh sa saoghal.  Grádh tíre agus filidheacht an</span>
<lb n="6545"/><span>dá nidh bhí ghá ghríosadh an uair sin.  Ó ná habair é!</span>
<lb n="6546"/><span>ná habair go deó é!  Na mná agus an t-ól freisin</span>
<lb n="6547"/><span>an eadh?  B'fhéidir — b'fhéidir é; thosaigh an Búrcach</span>
<lb n="6548"/><span>Dubh ar dhubhailcibh agus ar shubhailcibh an tsaoghail a</span>
<lb n="6549"/><span>chleachtadh agus é an-óg …</span></p>
<lb n="6550"/>
<lb n="6551"/><p><span>Thugas cead dó póg thabhairt dom sul ar fhágamar</span>
<lb n="6552"/><span>an Gáirdín, agus d'imthigh liom abhaile agus lúthgháir</span>
<lb n="6553"/><span>ar mo chroidhe.</span>
<lb n="6554"/><span>II</span></p>
<lb n="6555"/>
<lb n="6556"/><p><span>Tugadh faoi deara gan mórán moille go raibh</span>
<lb n="6557"/><span>athrughadh mór ag teacht orm; go raibh feabhas ag</span>
<lb n="6558"/><span>teacht ar mo shláinte; go raibh mé ag eirge breágh</span>
<lb n="6559"/><span>croidheamhail aérach thar mar bhíodh.  Ag dul i n-óige</span>
<lb n="6560"/><span>i n-aghaidh an lae bhíos, dubhradh.  Agus b'fhíor é.  Bhí</span>
<lb n="6561"/><span>liagh maith agam; an fhilidheacht agus an chontabhairt,</span></p>
</div>
<pb n="192"/>
<div><lb n="6562"/><p><span>an íc is cumhachtaighe ag mnáibh de mo shórtsa.  Agus</span>
<lb n="6563"/><span>bhí an domhan bráthach de'n íc sin agamsa.  Casfaidhe</span>
<lb n="6564"/><span>an file liom gach uile áit.  Roimhe seo níorbh fheárr</span>
<lb n="6565"/><span>leis áit a gcaithfeadh sé píosa de'n tráthnóna ná</span>
<lb n="6566"/><span>i dteach óil; acht dá gcloisfeadh sé go raibh mise le</span>
<lb n="6567"/><span>bheith ar cuairt n-a leithéid seo de theach, ag ól tae</span>
<lb n="6568"/><span>nó ag déanamh biodáin, thiocfadh seisean sul a mbéadh</span>
<lb n="6569"/><span>mo chuairt istigh agam agus seóladh sé abhaile mé.</span>
<lb n="6570"/><span>Ar ndóigh bhí cainnt ann; cainnt agus cainnt agus</span>
<lb n="6571"/><span>cainnt — acht ba chuma linn.  Bhí ár saoghal suairc</span>
<lb n="6572"/><span>suaimhneach féin againn-ne — agus nuair tháinic an</span>
<lb n="6573"/><span>samhradh breágh buidhe, líonamar suas é le filidheacht</span>
<lb n="6574"/><span>agus le draoidheacht, le gean agus le greann …</span></p>
<lb n="6575"/>
<lb n="6576"/><p><span>An aimsir bhí againn an samhradh sin!  An aithne</span>
<lb n="6577"/><span>chuireamar ar a chéile!  Sílim nach raibh frighid subh-</span>
<lb n="6578"/><span>ailce n-a chroidhe nár mhéadaigh an uair sin.  Léigh tú</span>
<lb n="6579"/><span>an leabhar beag filidheachta chuir sé amach an bhliadhain</span>
<lb n="6580"/><span>sin; níl dan ann nár chum sé dhomsa, dhomsa, agus</span>
<lb n="6581"/><span>dhomsa amháin.</span></p>
<lb n="6582"/>
<lb n="6583"/><p><span>Ní iongnadh go raibh bláth na hóige ag teacht orm</span>
<lb n="6584"/><span>arís.  D'fhill an tsláinte agus an croidheamhlacht.</span>
<lb n="6585"/><span>Thug gach uile dhuine faoi deara é acht amháin mo fhear</span>
<lb n="6586"/><span>céile.  Cé'n chaoi a dtiubhradh seisean faoi deara é</span>
<lb n="6587"/><span>agus gan suim aige i n-aon nidh acht n-a ghnótha agus</span>
<lb n="6588"/><span>san tiomsughadh féileacán atá bailighthe aige — na mílte</span>
<lb n="6589"/><span>míle de gach cineál dath agus déanamh.  Imthigheann</span>
<lb n="6590"/><span>an aois uaidh nuair fhághann sé ceann nuadh neamh-</span>
<lb n="6591"/><span>choitchiannta.  Ní ceart d'fhear dá leithéid bheith pósta</span>
<lb n="6592"/><span>ar chor ar bith.  Acht fuair sé cúpla féileacán chuir</span>
<lb n="6593"/><span>aoibhneas ar a chroidhe faoi'n am seo, agus ní fhaca</span>
<lb n="6594"/><span>tú fear ariamh bhí chomh bródamhail leis.  Cheap na</span></p>
</div>
<pb n="193"/>
<div><lb n="6595"/><p><span>seanbhuachaillí bhíos ar thraen a naoi leis gach maidin</span>
<lb n="6596"/><span>go raibh ríméad air go raibh mise ag teacht chugam féin.</span>
<lb n="6597"/><span>Rinneadar comhgháirdeachas leis faoi mo shláinte, na</span>
<lb n="6598"/><span>hamadáin!</span></p>
<lb n="6599"/>
<lb n="6600"/><p><span>Bhí Bettí i gcaráisde i bhfogus dóibh.  'Sí d'innis</span>
<lb n="6601"/><span>dhomsa an chainnt.  Acht cé'n ghoir atá agamsa leagan</span>
<lb n="6602"/><span>Bhettí chur air?  An lob bog sin Tuathach Dhún Laogh-</span>
<lb n="6603"/><span>aire — ó, tá aithne agad air, nach bhfuil?  Bíonn sé ag</span>
<lb n="6604"/><span>gabháil thart i gcomhnaidhe le Síle Réamonn — acht</span>
<lb n="6605"/><span>thosaigh seisean ag fiafruighe d'Éamonn (sin é an</span>
<lb n="6606"/><span>t-ainm seirce bhí agam ar m'fhear — bhí sé anchosamhail</span>
<lb n="6607"/><span>le seantiománaidhe bhíodh ag mo mhuinntir fadó: siné</span>
<lb n="6608"/><span>an fáth go dtugas Éamonn air), d'fhiafruigh an lob</span>
<lb n="6609"/><span>bog dhe sa traen cé'n dochtúir bhí agamsa, nach raibh</span>
<lb n="6610"/><span>sé sásta le n-a liagh féin, agus ó rinne mo dhochtúir</span>
<lb n="6611"/><span>maith dhomsa go mb'fhéidir go ndéanfadh sé maith</span>
<lb n="6612"/><span>dhó-san!  Ní raibh duine sa gcaráisde nár thuig an</span>
<lb n="6613"/><span>sgéal, agus nach aca bhí an greann agus an caochadh</span>
<lb n="6614"/><span>súl ar chúl na bpáipéar nuaidheachta!</span></p>
<lb n="6615"/>
<lb n="6616"/><p><span>An dochtúir a leighsigh mise!  Nach raibh fhios ag an</span>
<lb n="6617"/><span>saogal nach raibh dochtúir agam acht m'fhile caol dubh</span>
<lb n="6618"/><span>amháin!  Agus cheap siadsan nach raibh fhios ag m'fhear</span>
<lb n="6619"/><span>é; cheapas féin freisin é — an uair sin.  Fear ar</span>
<lb n="6620"/><span>leith, fear ann féin, fear doimhin aimhréidhseach — is</span>
<lb n="6621"/><span>beag duine thuig ariamh thú, a Éamuinn …</span></p>
<lb n="6622"/>
<lb n="6623"/><p><span>Ar chaoi ar bith, nuair tháinic sé abhaile an oidhche sin</span>
<lb n="6624"/><span>— bhí an bheirt againn n-ár suidhe cois teine agus an</span>
<lb n="6625"/><span>béile caithte againn — d'fhan sé annsin n-a thost agus</span>
<lb n="6626"/><span>é ansmaointeach ar fad.  Dhearcadh sé orm go géar</span>
<lb n="6627"/><span>ó am go ham.  Ba chosamhail le meanaidhthe teó an</span>
<lb n="6628"/><span>fhéachaint sin.  An rud bhí ar mo choinsias b'fhéidir …</span>
<lb n="6629"/></p>
</div>
<pb n="194"/>
<div><lb n="6630"/><p><span>I gceann sgathaimh dubhairt sé:</span></p>
<lb n="6631"/>
<lb n="6632"/><p><span>"Fiafruigheadh dhíom indiu cé'n t-ainm bhí ar an</span>
<lb n="6633"/><span>dochtúir atá agad, a Eibhlín," ar seisean go bog réidh.</span></p>
<lb n="6634"/>
<lb n="6635"/><p><span>"Ó," arsa mise, agus baineadh geit asam: an</span>
<lb n="6636"/><span>focal sin "dochtúir" a rinne é; mar nach minic agus</span>
<lb n="6637"/><span>nach ró-mhinic adubhairt mé le m'fhile dubh nach ndeárna</span>
<lb n="6638"/><span>aon dochtúir rugadh an oiread maitheasa dhom is rinne</span>
<lb n="6639"/><span>seisean?  Shíleas gur hinnsigheadh gach uile shórt dhó,</span>
<lb n="6640"/><span>agus nach aon deághleagan cuireadh ar an sgéal —</span>
<lb n="6641"/><span>bhéadh sé n-a achrann, n-a throid, n-a rúille-búille, n-a</span>
<lb n="6642"/><span>mharbhadh b'fhéidir …</span></p>
<lb n="6643"/>
<lb n="6644"/><p><span>"An dochtúir sin —," bhí a dhá shúil sáithte ionnam</span>
<lb n="6645"/><span>agus gan cor ghá chur dá cheannachaibh.  Stop sé.</span></p>
<lb n="6646"/>
<lb n="6647"/><p><span>Bhí mo cheann ag dul timcheall; mo smaointe i</span>
<lb n="6648"/><span>n-achrann agus i n-aimhréidh n-a chéile.  Acht sílim nach</span>
<lb n="6649"/><span>n-aithneóchaidhe orm é: nár mhór an gar dhom go</span>
<lb n="6650"/><span>rabhas sgathamh beag ar an stáitse i nAmharclainn na</span>
<lb n="6651"/><span>Mainistreach?</span></p>
<lb n="6652"/>
<lb n="6653"/><p><span>"An dochtúir sin — ba cheart …"</span></p>
<lb n="6654"/>
<lb n="6655"/><p><span>Bhí sé ag teacht agus nuair a thiocfadh sé thiocfadh</span>
<lb n="6656"/><span>sé trom.  Piostal — bhí fhios agam go raibh piostal</span>
<lb n="6657"/><span>aige; bhí lámh leis n-a phóca agus bhí leathshúil liom</span>
<lb n="6658"/><span>greamuighthe sa láimh sin — an san éadan a chuirfeadh</span>
<lb n="6659"/><span>sé an t-urchar?  Bhí súil agam nárbh eadh; mhillfidhe</span>
<lb n="6660"/><span>mé — níor mhaith le mnaoi péacaigh mar mise droch-</span>
<lb n="6661"/><span>chrot bheith uirri san uaigh féin.  Arbh fheárr dhom an</span>
<lb n="6662"/><span>sgéal n-a iomlán innseacht dó?  Céard a thárlóchadh</span>
<lb n="6663"/><span>annsin?  An dtuigfeadh sé é?  An gcreidfeadh sé</span>
<lb n="6664"/><span>é?  An n-eireóchadh liom an chontabhairt a chur thart</span>
<lb n="6665"/><span>ar an dóigh sin?</span></p>
<lb n="6666"/>
<lb n="6667"/><p><span>Sháith sé a leathlámh síos níos doimhne n-a phóca.</span>
<lb n="6668"/><span>Shíleas go raibh mo ré thart …</span>
<lb n="6669"/></p>
</div>
<pb n="195"/>
<div><lb n="6670"/><p><span>Ná bí ag gáiridh fúm adeirim.  Leag do lámh ar mo</span>
<lb n="6671"/><span>chroidhe.  Nach bhfuil sé ag preabadh ar nós an tubuisde</span>
<lb n="6672"/><span>anois féin nuair chuimhnighim ar an noiméad sin?</span></p>
<lb n="6673"/>
<lb n="6674"/><p><span>D'eirigh sé n-a sheasamh.</span></p>
<lb n="6675"/>
<lb n="6676"/><p><span>A Thighearna!  Rinneas rún chroidhe-bhrughadh — acht</span>
<lb n="6677"/><span>ní sgéithfinn ar mo fhile dá bhfuighinn m'anam air.  An</span>
<lb n="6678"/><span>gcloisfinn an pléasgadh sul a d'imthigheadh an dé</span>
<lb n="6679"/><span>uaim?  Thosuigheas ag comhaireamh — a haon, a dó, a</span>
<lb n="6680"/><span>trí, a ceathair …</span></p>
<lb n="6681"/>
<lb n="6682"/><p><span>Bí 'do thost adeirim: cé'n chaoi a mbéadh súil agam</span>
<lb n="6683"/><span>le n-a mhalairt d'aoidheadh?  Nár léigh tú cuid mhaith</span>
<lb n="6684"/><span>de fhinnsgéaltaibh an lae indiu agus céard eile</span>
<lb n="6685"/><span>d'fhéadfadh fear a dhéanamh le mo leithéid-sa de chéile</span>
<lb n="6686"/><span>de réir na n-ughdar?</span></p>
<lb n="6687"/>
<lb n="6688"/><p><span>Annsin … éist liom agus creid mé — annsin</span>
<lb n="6689"/><span>dubhairt sé:</span></p>
<lb n="6690"/>
<lb n="6691"/><p><span>"Ta súil agam nach ndóighfidh an cailín aimsire an</span>
<lb n="6692"/><span>leite orainn arís anocht."</span></p>
<lb n="6693"/>
<lb n="6694"/><p><span>Ghlanas liom as an seómra.  Bhuaileas fúm ar</span>
<lb n="6695"/><span>chathaoir sa gcistinigh, rinneas gol agus gáiridh le</span>
<lb n="6696"/><span>chéile agus i ndiaidh a chéile agus trí n-a chéile go dtí</span>
<lb n="6697"/><span>nach raibh ionnam seasamh.</span></p>
<lb n="6698"/>
<lb n="6699"/><p><span>A leithéid d'fhear …</span></p>
<lb n="6700"/>
<lb n="6701"/><p><span>Acht ghlaoidh sé orm gan aon achar.</span></p>
<lb n="6702"/>
<lb n="6703"/><p><span>"Suidh," ar seisean.</span></p>
<lb n="6704"/>
<lb n="6705"/><p><span>Shuidheas.</span></p>
<lb n="6706"/>
<lb n="6707"/><p><span>"Cá gcaitheann tú an chuid is mó de'n aimsir faoi</span>
<lb n="6708"/><span>láthair," ar seisean.</span></p>
<lb n="6709"/>
<lb n="6710"/><p><span>Mo chroidhe bocht arís!  Ní raibh an chontabhairt</span>
<lb n="6711"/><span>thart fós, acht bhíos níos dána ná bhí i dtosach.  An</span>
<lb n="6712"/><span>racht bhuail sa gcistinigh mé b'fhéidir …  Cheapas</span>
<lb n="6713"/><span>an sgéal n-a iomlán agus n-a fírinne innseacht dó.</span></p>
</div>
<pb n="196"/>
<div><lb n="6714"/><p><span>Agus nach orm bhí an lúthgháir nach raibh an fhírinne níos</span>
<lb n="6715"/><span>measa ná bhí!  Ní headh … ní hé sin é; nílim ar</span>
<lb n="6716"/><span>an mbaramhail sin ar chor ar bith — sílim nach bhfuil sa</span>
<lb n="6717"/><span>saoghal seo acht faic a bhaint as — acht an náire, seadh,</span>
<lb n="6718"/><span>an náire bhéadh orm ag innseacht na fírinne dhó; dá</span>
<lb n="6719"/><span>mbéadh orm a rádh …</span></p>
<lb n="6720"/>
<lb n="6721"/><p><span>A' dtuigeann tú leat mé?  Acht ní raibh orm aon</span>
<lb n="6722"/><span>sgéal innseacht dó; thosaigh sé féin ag cainnt agus</span>
<lb n="6723"/><span>seo é adubhairt sé:</span></p>
<lb n="6724"/>
<lb n="6725"/><p><span>"A Eibhlín," ar seisean, "ag dul i n-óige atá tú.</span>
<lb n="6726"/><span>Tá cuma na maitheasa ort le ráithe.  Tá tú ag eirghe</span>
<lb n="6727"/><span>croidheamhail ceólmhar; suairceas ag sileadh uait;</span>
<lb n="6728"/><span>duairceas díbrighthe uait: an doiligheas agus an</span>
<lb n="6729"/><span>seantuirse ar fuaidreamh uait …"</span></p>
<lb n="6730"/>
<lb n="6731"/><p><span>Bhí sé chomh geanamhail chomh báidheach sin n-a ghlór</span>
<lb n="6732"/><span>agus n-a fhéachaint go raibh mé díreach ar tí innseacht</span>
<lb n="6733"/><span>dó cé'n fáth gur athruigheadh ar an gcaoi sin mé nuair</span>
<lb n="6734"/><span>thóg sé a lámh le cosg a chur liom.</span></p>
<lb n="6735"/>
<lb n="6736"/><p><span>"Ní call duit innseacht dom," ar seisean, "cé'n</span>
<lb n="6737"/><span>chúis atá leis an athrughadh mór.  Tá fhios agam féin é.</span>
<lb n="6738"/><span>Bhí fhios agam ó thús é.  Bhí fios agam cé'n dochtúir</span>
<lb n="6739"/><span>leighsigh thú gidh gur shíl na hamadáin sa traen ar</span>
<lb n="6740"/><span>maidin go raibh mé dall air.  Mo léan nach raibh sé</span>
<lb n="6741"/><span>ionnamsa é dhéanamh, a Eibhlín; acht—"</span></p>
<lb n="6742"/>
<lb n="6743"/><p><span>Stop sé.  D'eirigh sé anbhrónach.</span></p>
<lb n="6744"/>
<lb n="6745"/><p><span>"Ní bhacfad leis sin anocht," ar sé, "tuigeann tú</span>
<lb n="6746"/><span>fein cé mar tá an sgéal eadrainn, cé mar bhí an</span>
<lb n="6747"/><span>sgéal eadrainn ó thús—"</span></p>
<lb n="6748"/>
<lb n="6749"/><p><span>Leigeas féin osna.</span></p>
<lb n="6750"/>
<lb n="6751"/><p><span>"Sin é é … maith go leór anois.  Tá fhios agam</span>
<lb n="6752"/><span>céard a leighsigh thú — rud nach raibh agamsa le</span>
<lb n="6753"/><span>tabhairt duit faraoir.  Tá fhios agam freisin cé</span></p>
</div>
<pb n="197"/>
<div><lb n="6754"/><p><span>leighsigh thú — ní luadhfad a ainm go n-abróchaidh tú</span>
<lb n="6755"/><span>féin i dtosach é.  Acht tá fhios agam a cháil — a cháil,</span>
<lb n="6756"/><span>an eadh?  A sheacht gcáil ba chóra dhom a rádh; a cháil</span>
<lb n="6757"/><span>fhileadhta, a cháil thírghrádh, a cháil áilne, a cháil dhíl-</span>
<lb n="6758"/><span>seachta …"</span></p>
<lb n="6759"/>
<lb n="6760"/><p><span>An moladh bhí mo chéile ag tabhairt do mo fhile an</span>
<lb n="6761"/><span>focal ba bhinne chualas uaidh ó phós mé: an gcreidteá</span>
<lb n="6762"/><span>sin?  B'fhóbair dom póg thabhairt dó!</span></p>
<lb n="6763"/>
<lb n="6764"/><p><span>Lean sé leis an gcainnt.</span></p>
<lb n="6765"/>
<lb n="6766"/><p><span>"Chualas," ar seisean, "an cháil atá air faoi ól,</span>
<lb n="6767"/><span>faoi mhnáibh, faoi …"</span></p>
<lb n="6768"/>
<lb n="6769"/><p><span>D'fhéach mé le cur isteach air acht níor leig sé</span>
<lb n="6770"/><span>dhom.  Anois féin cuireann sé fearg orm má deir-</span>
<lb n="6771"/><span>tear go raibh drochcháil ar mo fhile dubh faoi mhnáibh.</span>
<lb n="6772"/><span>Tuige?</span></p>
<lb n="6773"/>
<lb n="6774"/><p><span>"Acht má tá na seacht gcáil sin féin air táim</span>
<lb n="6775"/><span>buidheach de: nár shuaimhnigh sé an saoghal duitse?</span>
<lb n="6776"/><span>Agus má tá drochcháil air faoi mhnáibh tá muinghín</span>
<lb n="6777"/><span>agam asadsa — agur beidh go bráthach …"</span></p>
<lb n="6778"/>
<lb n="6779"/><p><span>Chuaidh a fhéachaint thríom.  Nach aoibhinn nach raibh</span>
<lb n="6780"/><span>aon nidh le ceilt agam?</span></p>
<lb n="6781"/>
<lb n="6782"/><p><span>"A Eibhlín …"</span></p>
<lb n="6783"/>
<lb n="6784"/><p><span>Losg an fhéachaint truaighmhéalach bhí n-a shúilibh</span>
<lb n="6785"/><span>m'anam istigh.</span></p>
<lb n="6786"/>
<lb n="6787"/><p><span>Dá mbéadh frighid na seirce féin eadrainn aith-</span>
<lb n="6788"/><span>bheodhchaidhe é an uair sin; ní raibh — nach aimhréidhseach</span>
<lb n="6789"/><span>iad bealaigh Dé?</span></p>
<lb n="6790"/>
<lb n="6791"/><p><span>"Tabhair annseo é," ar seisean, "cuirfead fáilte</span>
<lb n="6792"/><span>roimhe — ar do shon-sa …"</span></p>
<lb n="6793"/>
<lb n="6794"/><p><span>Chuaidh sé go doras an tseómra.  Sheas sé tamall</span>
<lb n="6795"/><span>ag féachaint orm.</span></p>
<lb n="6796"/>
<lb n="6797"/><p><span>"Mo chéad léan," ar sé, "nach bhfuil mise i n-ann</span></p>
</div>
<pb n="198"/>
<div><lb n="6798"/><p><span>an áit atá aige 'do chroidhe-sa a bhaint dhe, agus dhul</span>
<lb n="6799"/><span>isteach ann mé féin, a Eibhlín."</span></p>
<lb n="6800"/>
<lb n="6801"/><p><span>D'imthigh sé go tobann.  Acht d'fhill i gceann leath-</span>
<lb n="6802"/><span>noiméide.</span></p>
<lb n="6803"/>
<lb n="6804"/><p><span>"Atá aon chomhairle amháin agam le tabhairt duit,"</span>
<lb n="6805"/><span>ar seisean agus é n-a sheasamh ag an doras agus</span>
<lb n="6806"/><span>athrughadh mór ar a ghlór, "má tá coinne déanta</span>
<lb n="6807"/><span>agat leis anocht, seachain aér na hoidhche nó tiocfaidh</span>
<lb n="6808"/><span>athluighe ort.  Tabhair annseo é —"</span></p>
<lb n="6809"/>
<lb n="6810"/><p><span>D'fhág sé an seómra ar a nós mhear féin gan focal</span>
<lb n="6811"/><span>eile a rádh.</span></p>
<lb n="6812"/>
<lb n="6813"/><p><span>Chuireas orm.  Bhí coinne agam le mo fhile dubh.</span>
<lb n="6814"/><span>Ag gabháil thar fhuinneóig m'fhir dhom, d'fhéachas isteach.</span>
<lb n="6815"/><span>Bhí sé n-a sheasamh ag bórd, mionradharcán le n-a shúil</span>
<lb n="6816"/><span>agus é ag déanamh stuidéir ar fhéileacán.</span></p>
<lb n="6817"/>
<lb n="6818"/><p><span>Ní raibh fhios aige go raibh mé ag féachaint air</span>
<lb n="6819"/><span>ar ndóigh.  Acht chaitheas póg chuige agus mé ag</span>
<lb n="6820"/><span>imtheacht …</span></p>
<lb n="6821"/>
<lb n="6822"/><p><span>A leithéid d'fhear!</span></p>
<lb n="6823"/>
<lb n="6824"/><p><span>III</span></p>
<lb n="6825"/>
<lb n="6826"/><p><span>Thug tú féin taithneamh do mhnaoi uair.  Ní call</span>
<lb n="6827"/><span>dom innseacht duit cé'n deifir bhíos ar dhuine agus</span>
<lb n="6828"/><span>sgéal mór aige dá leanán.  Ní fios dom anois cé'n</span>
<lb n="6829"/><span>gléas iomchuir bhí agam — brat draoidheachta ó'n</span>
<lb n="6830"/><span>Oirthear nó mo sgéal iongantach féin?</span></p>
<lb n="6831"/>
<lb n="6832"/><p><span>Acht bhí seisean ann romham — annsin ag ceann Sráid</span>
<lb n="6833"/><span>Ghrafton.  É n-a sheasamh faoi lóchrainn sráide agus</span>
<lb n="6834"/><span>leabhar fosgailte n-a ghlaic aige.  Na daoine bhí ag</span>
<lb n="6835"/><span>gabháil an tslighe bhí orra é thimchealladh — é n-a charraig</span>
<lb n="6836"/><span>sheasta annsin i lár srotha daonna.</span>
<lb n="6837"/></p>
</div>
<pb n="199"/>
<div><lb n="6838"/><p><span>Bheannuigheas dó.  Bheannuigh sé dhom — ní chreidtheá</span>
<lb n="6839"/><span>acht an maordhacht bhí ag baint leis ar uairibh; d'fhéad-</span>
<lb n="6840"/><span>fadh sé a bhairéad bhaint de ar dhóigh faoi leith — béasa</span>
<lb n="6841"/><span>na bhFranncach agus dílseacht na nÉireannach measgtha</span>
<lb n="6842"/><span>n-a chéile.</span></p>
<lb n="6843"/>
<lb n="6844"/><p><span>"Ó, tá do leabhar nuadh ar fagháil," arsa mise,</span>
<lb n="6845"/><span>"nach toirteamhail é!"</span></p>
<lb n="6846"/>
<lb n="6847"/><p><span>"Ní hé atá agam," ar seisean, agus shín sé an</span>
<lb n="6848"/><span>leabhar chugam.</span></p>
<lb n="6849"/>
<lb n="6850"/><p><span>Is beag nár chailleas radharc na súl.  Tomhais</span>
<lb n="6851"/><span>céard bhí aige.  Acht ní dhéanfá go bráthach é.  Leabhar</span>
<lb n="6852"/><span>mór ealadhanta ag cur síos ar shaoghal na bhféileacán!</span></p>
<lb n="6853"/>
<lb n="6854"/><p><span>Ghluais linn n-ár dtost.  Ag gabháil thar Dhroichead</span>
<lb n="6855"/><span>Uí Chonaill dúinn tháinic an chainnt chugam.</span></p>
<lb n="6856"/>
<lb n="6857"/><p><span>"Agus a' gcuireann tusa spéis sna bhféileacán</span>
<lb n="6858"/><span>freisin?"</span></p>
<lb n="6859"/>
<lb n="6860"/><p><span>Is ar éigin bhí ionnam an cheist a chur.  Mo chéile</span>
<lb n="6861"/><span>agus gan spéis aige i n-aon nidh acht sna feitheidibh</span>
<lb n="6862"/><span>bradach' seo, agus mo fhile dubh dílis i gcontabhairt</span>
<lb n="6863"/><span>imtheacht ar an ealadhain chéadna!  Nach agam bhí an</span>
<lb n="6864"/><span>ghráin orra mar fhéileacáin!</span></p>
<lb n="6865"/>
<lb n="6866"/><p><span>"Ó, seadh, an leabhar sin —," acht ní raibh sé</span>
<lb n="6867"/><span>d'uain aige innseacht dom cé'n fáth dhó spéis a chur</span>
<lb n="6868"/><span>san ealadhain sin — fear bhí ag imtheacht thart bheannuigh</span>
<lb n="6869"/><span>dhó agus chuir cainnt air ós íseal, fear nach bhfeicfear</span>
<lb n="6870"/><span>ar an saoghal seo arís choidhche …</span></p>
<lb n="6871"/>
<lb n="6872"/><p><span>Ghluais linn arís.</span></p>
<lb n="6873"/>
<lb n="6874"/><p><span>"Innseochad duit faoi'n leabhar san amharclann,"</span>
<lb n="6875"/><span>ar seisean.</span></p>
<lb n="6876"/>
<lb n="6877"/><p><span>Ar shiubhal tú Sráid Uí Chonaill ariamh sna laethibh</span>
<lb n="6878"/><span>órdha sin agus file cliumhail nó fear poilitidheachta</span>
<lb n="6879"/><span>le do chois?  Ba gheall le gluaiseacht ríogh agus</span></p>
</div>
<pb n="200"/>
<div><lb n="6880"/><p><span>bainríoghna trí n-a bpríomh-chathair iar n-a gcórónughadh</span>
<lb n="6881"/><span>ár ngluaiseacht-na, mise agus mo fhile caol dubh.</span></p>
<lb n="6882"/>
<lb n="6883"/><p><span>Níor thuigeas ariamh go dtí an oidhche sin cé'n meas</span>
<lb n="6884"/><span>agus cáil bhí air?  Gach uile chúig slat bheannuigheadh</span>
<lb n="6885"/><span>duine dhó.  Na mná is mó thugas féin faoi deara.</span>
<lb n="6886"/><span>Gach bean díobh d'aithnigh é (agus is corrdhuine nár</span>
<lb n="6887"/><span>aithnigh) bhíodh ceist faoi n-a súil aici: cé hí an bhean</span>
<lb n="6888"/><span>choimhthigheach seo bhíos i gcomhnaidhe le Búrcach file</span>
<lb n="6889"/><span>anois?  Meas tú cé'n greim atá aici air?  Dheamhan</span>
<lb n="6890"/><span>a gcuireann sé spéis i n-aon bhean acht í …</span></p>
<lb n="6891"/>
<lb n="6892"/><p><span>Nó:  Agus an í sin í?  Nach aisteach agus nach</span>
<lb n="6893"/><span>gránda an gúna atá uirri?  Ó seadh, tuigim — sgéal</span>
<lb n="6894"/><span>aisteach ar fad …</span></p>
<lb n="6895"/>
<lb n="6896"/><p><span>Nó:  Ní fhéadfadh sé bheith amhlaidh!  Í sin!  Agus ar</span>
<lb n="6897"/><span>sgríobh sé ariamh de dhántaibh faoi áilne san mnaoi!</span></p>
<lb n="6898"/>
<lb n="6899"/><p><span>Acht ba chuma liomsa céard deirfidís.  Nach raibh</span>
<lb n="6900"/><span>mo fhile caol dubh agam féin dhom féin, agus má bhí</span>
<lb n="6901"/><span>an bhantracht éadmhar nach raibh cúis mhaith aca?</span></p>
<lb n="6902"/>
<lb n="6903"/><p><span>Bainead an mhórdháil dhíom gan mórán achair.  Bean</span>
<lb n="6904"/><span>bhí ag gabháil thart agus chualas í a rádh:</span></p>
<lb n="6905"/>
<lb n="6906"/><p><span>"Is ar éigin d'aithneóchthá go raibh sé basach ar chor</span>
<lb n="6907"/><span>ar bith san oidhche."</span></p>
<lb n="6908"/>
<lb n="6909"/><p><span>Dá mbéinn liom féin, sílim go mbeirinn uirri agus</span>
<lb n="6910"/><span>go dtiubhrainn leadóg dhi …</span></p>
<lb n="6911"/>
<lb n="6912"/><p><span>Thosaigh mo fhile caol dubh ag cur dhe go mear faoi —</span>
<lb n="6913"/><span>ní fios dom cé'n rud.  Is eagal liom go gcuala sé</span>
<lb n="6914"/><span>focal na mná agus gur ghoill sé air.  An fear bocht!</span>
<lb n="6915"/><span>Is agam bhí an truaigh dhó … acht tuigfidh tú féin</span>
<lb n="6916"/><span>cé'n gean bhí agam dhó sna laethibh sin nár chuir sé as</span>
<lb n="6917"/><span>dom a bhasaighe is bhí mo fhile caol dubh.</span></p>
<lb n="6918"/>
<lb n="6919"/><p><span>Agus an ghráin bhíodh agam ar an deamar sin!</span>
<lb n="6920"/></p>
</div>
<pb n="201"/>
<div><lb n="6921"/><p><span>IV</span></p>
<lb n="6922"/>
<lb n="6923"/><p><span>Acht leabhar na bhféileacán bhí ag mo fhile caol</span>
<lb n="6924"/><span>dubh — fan; tá irisleabhar sgríobhas faoi'n am sin sa</span>
<lb n="6925"/><span>mbosga annseo agam.  Níor léigh duine ná daon-</span>
<lb n="6926"/><span>naidhe ariamh é, acht léighfead giota as duitse anois</span>
<lb n="6927"/><span>Ó … ó — nach bhfuil fhios agad féin cé'n fáth?</span></p>
<lb n="6928"/>
<lb n="6929"/><p><span>Acht éist, agus ná bíodh aon tseafóid mar sin ort,</span>
<lb n="6930"/><span>a dhuine: —</span></p>
<lb n="6931"/>
<lb n="6932"/><p><span>Oidhche Shamhna — dheamhan ar sgríobh mé síos an</span>
<lb n="6933"/><span>bhliadhain, acht nach cuma?  Oidhche Shamhna: i nAmhar-</span>
<lb n="6934"/><span>clainn na Mainistreach le mo fhile caol dubh: dráma</span>
<lb n="6935"/><span>le Synge: an chéad uair dá bhfacas é: níor thugas</span>
<lb n="6936"/><span>mórán áird air i dtosach: níor chualas trácht ar an</span>
<lb n="6937"/><span>ughdar roimhe sin, agus bhíos trí n-a chéile roinnt —</span>
<lb n="6938"/><span>an chainnt bhí agam le m'fhear agus an ealadhain nuadh</span>
<lb n="6939"/><span>bhí ghá foghluim ag mo leanán: na féileacáin bhradach'</span>
<lb n="6940"/><span>ghránda!</span></p>
<lb n="6941"/>
<lb n="6942"/><p><span>Acht níorbh fhada gur rugadh ar mo láimh.  D'fháisgeadh</span>
<lb n="6943"/><span>í.  Chualas an glór bog ceólmhar — mo fhile caol dubh</span>
<lb n="6944"/><span>ar ndóigh.</span></p>
<lb n="6945"/>
<lb n="6946"/><p><span>"A Eibhlín … éist! éist!"</span></p>
<lb n="6947"/>
<lb n="6948"/><p><span>Chuireas cluas orm féin.  Ag súil le binnbhriathraibh</span>
<lb n="6949"/><span>mealltacha uaidh bhíos — ag súil le cainnt aoibhinn</span>
<lb n="6950"/><span>phlámásach fhileadhta d'fheilfeadh do'n ócáid agus do'n</span>
<lb n="6951"/><span>bharróig bhí aige ar mo láimh — acht má bhíos ag súil le</span>
<lb n="6952"/><span>filidheacht fuaireas an rud bhí uaim, acht ní ó'n bhfile</span>
<lb n="6953"/><span>bhí le m'ais é acht ó lucht an stáitse.</span></p>
<lb n="6954"/>
<lb n="6955"/><p><span>Fear siubhail bhí ag cainnt le bean tighe a raibh a</span>
<lb n="6956"/><span>fear marbh agus é ag iarraid í mhealladh leis.</span></p>
<lb n="6957"/>
<lb n="6958"/><p><span>"Téanam liomsa," adeireadh sé, "agus beidh muid</span>
<lb n="6959"/><span>ag imtheacht de shiubhal oidche faoi choilltibh dubha</span></p>
</div>
<pb n="202"/>
<div><lb n="6960"/><p><span>diamhra agus beidh réaltóga neimhe ag dearcadh anuas</span>
<lb n="6961"/><span>orainn agus muid n-ár luighe faoi thom … agus</span>
<lb n="6962"/><span>tiocfaidh breacadh an lae agus tosnóchaidh na héanlaith</span>
<lb n="6963"/><span>ag ceileabhar ar an gcraoibh —"</span></p>
<lb n="6964"/>
<lb n="6965"/><p><span>D'fháisgeas lámh mo fhile chaoil duibh — acht sgiobas</span>
<lb n="6966"/><span>mo lámh uaidh ar an toirt ar eagla go sílfeadh sé go</span>
<lb n="6967"/><span>mba cuireadh dhó an chainnt chéadna a rádh liomsa an</span>
<lb n="6968"/><span>bharróg sin …</span></p>
<lb n="6969"/>
<lb n="6970"/><p><span>Bhuail taom aisdeach mé.  D'aithnigh mo leanán orm</span>
<lb n="6971"/><span>a chorruighthe is bhíos — an sruth aibhleachta nó comhbháidh</span>
<lb n="6972"/><span>bhíos eadrainn.  Bhí fhios agam go raibh sé ag cur na</span>
<lb n="6973"/><span>súl thrím sa leathdhorchadas, go raibh sé ag cur</span>
<lb n="6974"/><span>draoidheacht orm, go raibh contabhairt dhomsa agus</span>
<lb n="6975"/><span>dhó-san sa bhféachaint sin.  Bhí fhios agam go bhfeicfinn</span>
<lb n="6976"/><span>dúil a chroidhe agus a anma n-a shúilibh, gur thnúth sé</span>
<lb n="6977"/><span>liom idir corp agus anam, go raibh gaethe teó uaidh,</span>
<lb n="6978"/><span>go raibh na gaethe sin dhom' chuimilt agus dhom'</span>
<lb n="6979"/><span>dhóigheadh agus dhom' chrádh …</span></p>
<lb n="6980"/>
<lb n="6981"/><p><span>An sgáth bhíos orm roimh na súile sin!</span></p>
<lb n="6982"/>
<lb n="6983"/><p><span>Acht tráthamhail go leór, tháinic an brat anuas,</span>
<lb n="6984"/><span>tóigeadh na soillse, thosuigh an ceól.  Shíl mé cainnt a</span>
<lb n="6985"/><span>dhéanamh leis.  Theip orm i dtosach.  Shíl mé innseacht</span>
<lb n="6986"/><span>dó faoi'n gcainnt bhí agam le m'fhear.  Theip orm</span>
<lb n="6987"/><span>arís.  Thuig sé cé'n fáth agus bhí fhios aige go raibh</span>
<lb n="6988"/><span>fhios agamsa gur thuig.  Níor chabhruigh sé liom.  B'áil</span>
<lb n="6989"/><span>leis an chumhacht bhí aige orm a chleachtadh.</span></p>
<lb n="6990"/>
<lb n="6991"/><p><span>Marach an leabhar féileacán bhí aige bhéinn gan</span>
<lb n="6992"/><span>adhbhar cainnte gidh go raibh mo chroidhe agus m'anam</span>
<lb n="6993"/><span>lán.</span></p>
<lb n="6994"/>
<lb n="6995"/><p><span>"Seadh," arsa mise, "tá suim agad sna bhféil-</span>
<lb n="6996"/><span>eacán," agus rugas ar an leabhar.</span></p>
<lb n="6997"/>
<lb n="6998"/><p><span>"Tá agus níl."</span>
<lb n="6999"/></p>
</div>
<pb n="203"/>
<div><lb n="7000"/><p><span>Chuirfinn ceist air le mo shúilibh marach go raibh fhios</span>
<lb n="7001"/><span>agam nach raibh an taom thart ballach.</span></p>
<lb n="7002"/>
<lb n="7003"/><p><span>"Marach tusa ní bhéadh an leabhar sin agam," ar</span>
<lb n="7004"/><span>seisean.</span></p>
<lb n="7005"/>
<lb n="7006"/><p><span>"Mise?"</span></p>
<lb n="7007"/>
<lb n="7008"/><p><span>D'innis sé an sgéal dhom: go raibh sé le dul ar</span>
<lb n="7009"/><span>cuairt ag teach áithrid; go raibh mo chéile le bheith</span>
<lb n="7010"/><span>ann; go raibh sé ag iarraidh eólas a chur ar ealadhain</span>
<lb n="7011"/><span>na bhféileacán go bhféadfadh sé labhairt leis go clisde</span>
<lb n="7012"/><span>n-a dtaobh — rud nach bhféadfadh acht fíorbheagán i</span>
<lb n="7013"/><span>mBaile Átha Cliath a dhéanamh.  Agus annsin — tá</span>
<lb n="7014"/><span>náire orm é rádh faoi mo fhile caol dubh — annsin bhí</span>
<lb n="7015"/><span>sé cinnte go bhfuigheadh sé cuireadh theacht ar cuairt</span>
<lb n="7016"/><span>againn-ne …</span></p>
<lb n="7017"/>
<lb n="7018"/><p><span>An difridheacht bhíos idir na fearaibh!  Mo léan</span>
<lb n="7019"/><span>gan cuid de dheághthréithribh mo chéile i mo leanán — a</span>
<lb n="7020"/><span>uaisleacht, a intinn mhór fhosgailte, an mhuinghín atá</span>
<lb n="7021"/><span>aige asamsa abair; é sin nó draoidheacht phearsanda</span>
<lb n="7022"/><span>mo fhile bheith ag mo chéile — acht ní gnáthach le Dia a</span>
<lb n="7023"/><span>leithéid a bhronnadh ar aon mhnaoi …</span></p>
<lb n="7024"/>
<lb n="7025"/><p><span>Acht is cinnte nach n-abróchad le mo fhile caol dubh</span>
<lb n="7026"/><span>go bhfuil cuireadh aige chun an tighe cheana féin.  Tá</span>
<lb n="7027"/><span>contabhairt ann, contabhairt mhór … agus tá</span>
<lb n="7028"/><span>muinghín ag mo chéile asamsa … má fhiafruighthear</span>
<lb n="7029"/><span>dhíom cé'n fáth nach bhfuil sé ag teacht — nach cráidhte</span>
<lb n="7030"/><span>an sgéal agam ar aon chuma é!</span></p>
<lb n="7031"/>
<lb n="7032"/><p><span>An bheirt fhear sin!</span></p>
<lb n="7033"/>
<lb n="7034"/><p><span>V</span></p>
<lb n="7035"/>
<lb n="7036"/><p><span>Giota eile as an irisleabhar é seo: —</span></p>
<lb n="7037"/>
<lb n="7038"/><p><span>Tháinic Bettí isteach chugam tráthnóna.  Rinne sí</span></p>
</div>
<pb n="204"/>
<div><lb n="7039"/><p><span>biodán thaithnigh liom go mór — acht chaith sí uair fhada</span>
<lb n="7040"/><span>a chluig ag cáineadh mo fhile chaoil duibh.</span></p>
<lb n="7041"/>
<lb n="7042"/><p><span>Is rí-dheacair cosg chur le Bettí nuair thosuigheas</span>
<lb n="7043"/><span>sí ar dhuine a cháineadh.  Bíonn an dá bhrigh i gcomh-</span>
<lb n="7044"/><span>naidhe leis an uile fhocal sgaoileann sí uaithi agus</span>
<lb n="7045"/><span>má cuirtear isteach uirri deirfidh sí nach é sin bhí ghá</span>
<lb n="7046"/><span>rádh aici ar chor ar bith acht a mhalairt.  Acht fágann</span>
<lb n="7047"/><span>a cuid cainnte drochbhlas 'do bhéal.  Bíonn aimhreas</span>
<lb n="7048"/><span>agat ar an té cáintear ar an dóigh sin cuma cé'n</span>
<lb n="7049"/><span>meas bhí agat air roimhe sin.</span></p>
<lb n="7050"/>
<lb n="7051"/><p><span>Innsigheann sí sgéalta beaga gránda faoi'n duine</span>
<lb n="7052"/><span>nach dtaithnigeann léithi; cuireann sí cosg léithi féin</span>
<lb n="7053"/><span>go tobann agus deireann:</span></p>
<lb n="7054"/>
<lb n="7055"/><p><span>"Ó, ní ceart dom an sgéal sin a rádh agus chomh</span>
<lb n="7056"/><span>mór leis is tá tusa."</span></p>
<lb n="7057"/>
<lb n="7058"/><p><span>Acht fágann sí ag machtnamh thú, agus ní feárrde</span>
<lb n="7059"/><span>do leanán é.</span></p>
<lb n="7060"/>
<lb n="7061"/><p><span>An éad atá uirri go bhfuil file caol dubh mar</span>
<lb n="7062"/><span>leanán agamsa?  Ní féidir é mar is léir go bhfuil</span>
<lb n="7063"/><span>gráin aici air.  Ní hé sin é acht croidhe beag agus</span>
<lb n="7064"/><span>anam nárbh fhiú trácht air bheith aici: is fuath léithi</span>
<lb n="7065"/><span>duine bheith níos sonasaighe ná í féin …</span></p>
<lb n="7066"/>
<lb n="7067"/><p><span>An madra sa mainséir — níl fhios agam cé cheap an</span>
<lb n="7068"/><span>fáth-sgéal sin — acht tá an leabhar agam sa teach agus</span>
<lb n="7069"/><span>cuirfead cóip chuici anocht tríd an bpost: agus an</span>
<lb n="7070"/><span>chéad uair eile thiocfas sí ar cuairt ní bheidh mé sa</span>
<lb n="7071"/><span>mbaile roimpi, má chaillim biodán na cathrach féin.</span></p>
<lb n="7072"/>
<lb n="7073"/><p><span>Mairg gur innis mé an oiread sin i dtosach dhi.</span>
<lb n="7074"/><span>Acht bhí cara, bhí anamchara uaim — bean go bhféadfainn</span>
<lb n="7075"/><span>rúin mo chroidhe nochtadh dhi.  Acht ní dhéanfad feasta</span>
<lb n="7076"/><span>é.  Is feárr na fir le haghaidh a leithéide: acht nach</span>
<lb n="7077"/><span>orm atá an míádh — cé'n fáth go mbíonn siad ag síor-</span></p>
</div>
<pb n="205"/>
<div><lb n="7078"/><p><span>iarraidh snadhm níos dlúithe ná cáirdeas a cheangal?</span>
<lb n="7079"/><span>Agus ag iarraidh póg agus barróg thabhairt dom</span>
<lb n="7080"/><span>nuair innsighim sgéal truaighmhéalach dhóibh …</span></p>
<lb n="7081"/>
<lb n="7082"/><p><span>Acht tá liom: déanfad fíorchara dom' chéile — ní</span>
<lb n="7083"/><span>fear mar cách é — agus beidh mo fhile caol dubh n-a</span>
<lb n="7084"/><span>leanán agam go deó na ndeór …</span></p>
<lb n="7085"/>
<lb n="7086"/><p><span>Go deó na ndeór — nach í Bettí ghnítheadh sgige dá</span>
<lb n="7087"/><span>bhfeicfeadh sí na focail sin!  Go deó na ndeór —</span>
<lb n="7088"/><span>agus a raibh agam cheana de leanáin!  Fiche?</span>
<lb n="7089"/><span>B'fhéidir é — táim ró-thuirseach anocht le n-a gcomh-</span>
<lb n="7090"/><span>aireamh … acht tá fhios ag Dia nach raibh aon fhear</span>
<lb n="7091"/><span>díobh ar nós mo fhile chaoil duibh …</span></p>
<lb n="7092"/>
<lb n="7093"/><p><span>Ar nós mo fhile chaoil duibh — acht cé'n nós é sin?</span>
<lb n="7094"/><span>Sead, cé'n nós é sin?  Táim buartha cráidhte ó bhí</span>
<lb n="7095"/><span>Bettí ag cainnt faoi.  Bhfuil sé chomh dona is tá a</span>
<lb n="7096"/><span>cháil?  Bhfuil gean aige orm ar chor ar bith?  Bhfuil</span>
<lb n="7097"/><span>uaidh acht mo chorp?</span></p>
<lb n="7098"/>
<lb n="7099"/><p><span>Agus leabhar na bhféileacán — tig gráin orm gur</span>
<lb n="7100"/><span>cheannuigh sé an leabhar sin, go mb'fhéidir go bhfuil sé</span>
<lb n="7101"/><span>os a chionn anois féin le eólas bhaint as i n-aon</span>
<lb n="7102"/><span>turas le mo chéile a mhealladh … Seadh, ní raibh</span>
<lb n="7103"/><span>an chuireadh uaidh acht le n-aghaidh sin; é mhealladh ar</span>
<lb n="7104"/><span>an seannós … uch!</span></p>
<lb n="7105"/>
<lb n="7106"/><p><span>Tá a phioctúir ós mo chomhair agus na focla seo ghá</span>
<lb n="7107"/><span>sgríobhadh agam: cé'n fáth go bhfuil drúis agus ain-</span>
<lb n="7108"/><span>mhian chorpordha, leibideacht agus inntleacht, suarachas</span>
<lb n="7109"/><span>agus uaisleacht san éadan breágh sin?  Acht is annsa</span>
<lb n="7110"/><span>liom é ná aon fhear dár rugadh.  Bheirfead póg duit,</span>
<lb n="7111"/><span>a dhiabhail: a haon … a dhó … a trí …</span></p>
<lb n="7112"/>
<lb n="7113"/><p><span>A Thighearna!</span></p>
<lb n="7114"/>
<lb n="7115"/><p><span>Anois rachad amach.  Casfar liom é.  Labharfaidh</span>
<lb n="7116"/><span>sé liom ar a sheannós iongantach féin.  Díbreóchaidh</span></p>
</div>
<pb n="206"/>
<div><lb n="7117"/><p><span>sé na sgamaill.  Cuirfidh sé ruaig ar an aimhreas.</span>
<lb n="7118"/><span>Beidh sé agam féinín féin amháin …</span></p>
<lb n="7119"/>
<lb n="7120"/><p><span>A fhile chaoil duibh, a rúin mo chléibh, a mháighistir na</span>
<lb n="7121"/><span>háilne agus na draoidheachta, leatsa agus leatsa</span>
<lb n="7122"/><span>amháin mise idir corp agus anam má's diabhal ná</span>
<lb n="7123"/><span>naomh thú …</span></p>
<lb n="7124"/>
<lb n="7125"/><p><span>N.B. — Gan cead thabhairt d'fhear na billeóga seo</span>
<lb n="7126"/><span>léigheadh go deó.</span></p>
<lb n="7127"/>
<lb n="7128"/><p><span>VI</span></p>
<lb n="7129"/>
<lb n="7130"/><p><span>A leithéid d'fhear ní fhaca mé ariamh!  Tá mé 'mo</span>
<lb n="7131"/><span>shuidhe annseo 'mo thost le deich noiméad ag súil le</span>
<lb n="7132"/><span>ceist áithrid uait, agus níor chuir tú an cheist sin.</span>
<lb n="7133"/><span>Cé'n cheist an eadh?  Níor fhiafruigh tú dhíom cé'n</span>
<lb n="7134"/><span>gúna chaith mé aon uair dá raibh mé le mo fhile caol</span>
<lb n="7135"/><span>dubh agus eólas beacht agat ar an uile ghúna dá</span>
<lb n="7136"/><span>bhfuil agam …</span></p>
<lb n="7137"/>
<lb n="7138"/><p><span>Is beag a bheireadh orm gan a thuilleadh de'n sgéal</span>
<lb n="7139"/><span>innseacht duit, acht ní dhéanfad cleas mar sin leat,</span>
<lb n="7140"/><span>mar tá tú deas, andeas, andeas amach 's amach —</span>
<lb n="7141"/><span>ar do bhealach féin …</span></p>
<lb n="7142"/>
<lb n="7143"/><p><span>Seadh, bhuail mo fhile caol dubh liom an oidhche sin a</span>
<lb n="7144"/><span>raibh Bettí ar cuairt agam díreach mar shíleas.  Bhíos</span>
<lb n="7145"/><span>i bhfastódh aige ar áit na mbonn.  Bhíos corruighthe,</span>
<lb n="7146"/><span>loinne ionnam, gan an smacht ceart agam orm</span>
<lb n="7147"/><span>féin.  Thuig seisean é.  Ní fhaca tú ariamh acht an</span>
<lb n="7148"/><span>léargus bhí aige i rud de'n tsórt sin, léargus míor-</span>
<lb n="7149"/><span>bhúilteach.  D'fhéadfadh sé a rogha rud a dhéanamh liom</span>
<lb n="7150"/><span>ar ócáid de'n tsórt sin, agus nach maith bhí a fhios sin</span>
<lb n="7151"/><span>aige.</span></p>
<lb n="7152"/>
<lb n="7153"/><p><span>Bhí tram ag gabháil thart.  Rug sé ar uillinn orm.</span></p>
</div>
<pb n="207"/>
<div><lb n="7154"/><p><span>Bhíos ar bhárr an tram leis sul a raibh fhios agam cá</span>
<lb n="7155"/><span>raibh mé.</span></p>
<lb n="7156"/>
<lb n="7157"/><p><span>Tháinic giolla na dticéad.</span></p>
<lb n="7158"/>
<lb n="7159"/><p><span>"Dhá cheann go Raithfearnáin," arsa mo fhile caol</span>
<lb n="7160"/><span>dubh.</span></p>
<lb n="7161"/>
<lb n="7162"/><p><span>"Acht," arsa mise, "níl fúmsa dhul chomh fada sin."</span></p>
<lb n="7163"/>
<lb n="7164"/><p><span>Fuair sé na ticéidí.  D'imthigh an giolla.  Bhíomar</span>
<lb n="7165"/><span>linn féin.</span></p>
<lb n="7166"/>
<lb n="7167"/><p><span>Shíleas eirghe agus imtheacht uaidh.  Bhí cineál eagla</span>
<lb n="7168"/><span>orm roimhe — nó romham féin.</span></p>
<lb n="7169"/>
<lb n="7170"/><p><span>"Suidh," ar seisean go hughdarásach.</span></p>
<lb n="7171"/>
<lb n="7172"/><p><span>Shuidheas.</span></p>
<lb n="7173"/>
<lb n="7174"/><p><span>Cé'n chabhair dhuit a fhiafruighe dhíom cé'n fáth gur</span>
<lb n="7175"/><span>shuidheas?  Níl fhios agam féin anois é.</span></p>
<lb n="7176"/>
<lb n="7177"/><p><span>Bhí sé n-a mháighistir orm go cinnte; agus ná creid</span>
<lb n="7178"/><span>aon bhean a deireann leat nach breágh léithi máighis-</span>
<lb n="7179"/><span>treacht.</span></p>
<lb n="7180"/>
<lb n="7181"/><p><span>Iarraidh eile chun eirghe.</span></p>
<lb n="7182"/>
<lb n="7183"/><p><span>"A Eibhlín," ar seisean, agus d'aithnighear ar a</span>
<lb n="7184"/><span>ghlór gur thuig sé go raibh sé n-a mháighistir orm,</span>
<lb n="7185"/><span>"a Eibhlín," ar seisean, "támuid ag dul amach anocht</span>
<lb n="7186"/><span>fá na coillte …"</span></p>
<lb n="7187"/>
<lb n="7188"/><p><span>"Acht níor shíleas acht ceathramha uaire a chaitheamh</span>
<lb n="7189"/><span>leat," arsa mise go lag-bhrígheach.</span></p>
<lb n="7190"/>
<lb n="7191"/><p><span>"Amach fá na coillte dubha daraigh …"</span></p>
<lb n="7192"/>
<lb n="7193"/><p><span>"Acht tá m'fhear ag fanacht liom sa mbaile."</span></p>
<lb n="7194"/>
<lb n="7195"/><p><span>Shíltheá nár chuala sé céard bhí mé a rádh.  Thosuigh</span>
<lb n="7196"/><span>sé ag cur de — a leithéid de chainnt fhileadhta níor</span>
<lb n="7197"/><span>chualas ariamh roimhe sin fiú amháin uaidh féin.  Ní</span>
<lb n="7198"/><span>iongnadh liom gur mheall sé leis mé.</span></p>
<lb n="7199"/>
<lb n="7200"/><p><span>Is minic chonnaic mé é agus cosamhlacht agus</span>
<lb n="7201"/><span>mianach beithidhigh ghránda le tabhairt faoi deara n-a</span></p>
</div>
<pb n="208"/>
<div><lb n="7202"/><p><span>éadan; agus annsin sul a n-aithneóchthá, bhéadh sé</span>
<lb n="7203"/><span>n-a fhear uasal fileadhta aoibhinn arís.  Tháinic an</span>
<lb n="7204"/><span>t-athrughadh sin air ó casadh liom é gur shroicheamar an</span>
<lb n="7205"/><span>choill.</span></p>
<lb n="7206"/>
<lb n="7207"/><p><span>Tá doire beag ann — b'fhéidir go bhfuil sé ceathramha</span>
<lb n="7208"/><span>míle ó'n mbóthar — crainn giumhaise ar fad thart ann</span>
<lb n="7209"/><span>agus gan le feiceál acht paisde beag de ghorm na</span>
<lb n="7210"/><span>spéire ós do chionn.</span></p>
<lb n="7211"/>
<lb n="7212"/><p><span>Ann a shuidheamar agus sidheóga agus taidhbhsí</span>
<lb n="7213"/><span>crann n-ár dtimcheall dá bhféadfaidhe a bhfeiceál.</span></p>
<lb n="7214"/>
<lb n="7215"/><p><span>Thosuigh an ghaoith ag caoineadh na marbh sna</span>
<lb n="7216"/><span>géagaibh.</span></p>
<lb n="7217"/>
<lb n="7218"/><p><span>Bhí cantal ormsa gur tugadh ann mé dhom bhuidh-</span>
<lb n="7219"/><span>eachas.  Aoibhneas go raibh sé i n-aice liom agus a</span>
<lb n="7220"/><span>seanchrot áluinn féin air.</span></p>
<lb n="7221"/>
<lb n="7222"/><p><span>Bhí se an-tsocair smaointeach agus gan rian aon</span>
<lb n="7223"/><span>droch-rud n-a ghnúis.</span></p>
<lb n="7224"/>
<lb n="7225"/><p><span>"Tá mo shaoghal millte orm agadsa, a Eibhlín," ar</span>
<lb n="7226"/><span>sé fá dheóigh</span></p>
<lb n="7227"/>
<lb n="7228"/><p><span>Rinneas gáiridh.  Tuige?  Mé bheith ag cuimhneadh</span>
<lb n="7229"/><span>cé mhéad fear adubhairt an focal céadna sin liom</span>
<lb n="7230"/><span>agus gan aon duine aca i ndá ríribh.</span></p>
<lb n="7231"/>
<lb n="7232"/><p><span>Tháinic frighid na feirge faoi n-a shúil.  Smachtaigh</span>
<lb n="7233"/><span>sé é féin, rud nach rinne mise.</span></p>
<lb n="7234"/>
<lb n="7235"/><p><span>"B'fhéidir gur feárr a thaithneóchadh filidheacht leat</span>
<lb n="7236"/><span>anocht ná feallsamhnacht," ar seisean.</span></p>
<lb n="7237"/>
<lb n="7238"/><p><span>Dubhairt sé dán beag de ghlór áluinn dúthrachtach.</span></p>
<lb n="7239"/>
<lb n="7240"/><p><span>Míthráthamhail go leór, sé an dán adubhairt sé</span>
<lb n="7241"/><span>ceann a chum sé fadó ariamh do mhnaoi bhí mór leis an</span>
<lb n="7242"/><span>uair sin.  Bettí d'innis domsa é; indiu féin chualas</span>
<lb n="7243"/><span>uaithi cé'n chineamhaint rug ar an mnaoi bhocht nuair</span>
<lb n="7244"/><span>d'eirigh mo fhile caol dubh tuirseach dhi …</span>
<lb n="7245"/></p>
</div>
<pb n="209"/>
<div><lb n="7246"/><p><span>"An é an chaoi gur bháith sí í féin?" arsa mise go</span>
<lb n="7247"/><span>leanabach agus fonn orm olc a chur air.</span></p>
<lb n="7248"/>
<lb n="7249"/><p><span>"Cé hí?"</span></p>
<lb n="7250"/>
<lb n="7251"/><p><span>D'innis mé an sgéal dhó díreach mar chualas é.</span></p>
<lb n="7252"/>
<lb n="7253"/><p><span>"Níl fonn orm éisteacht le filidheacht, ná le aon</span>
<lb n="7254"/><span>rud eile anocht," arsa mise, "táim ag dul abhaile."</span></p>
<lb n="7255"/>
<lb n="7256"/><p><span>D'eirigheas.  Rug se orm.</span></p>
<lb n="7257"/>
<lb n="7258"/><p><span>"Níl tú ag dul abhaile," ar seisean, agus bhí an</span>
<lb n="7259"/><span>beithidheach gránda ar ar thráchtas cheana n-a éadan.</span></p>
<lb n="7260"/>
<lb n="7261"/><p><span>Bhí coimhlint ann.  Leagadh mise.  Tháinic laige</span>
<lb n="7262"/><span>orm … acht tá gráin agam air, gráin nach múchfar</span>
<lb n="7263"/><span>ar feadh na síoraidheachta …</span></p>
<lb n="7264"/>
<lb n="7265"/><p><span>VII</span></p>
<lb n="7266"/>
<lb n="7267"/><p><span>Léighfidh mé giota eile dhuit: —</span></p>
<lb n="7268"/>
<lb n="7269"/><p><span>Ní fhacas le mí é, ó'n oidhche sin bhíomar sa gcoill,</span>
<lb n="7270"/><span>agus táim cráidhte céasta breóidhte.</span></p>
<lb n="7271"/>
<lb n="7272"/><p><span>Ní bréag a rádh go bhfuil mé breóidhte.  Níor fhágas</span>
<lb n="7273"/><span>an leabaidh le seachtmhain agus ní heól do aon duine</span>
<lb n="7274"/><span>céard tá orm.</span></p>
<lb n="7275"/>
<lb n="7276"/><p><span>Uaireannta bím ag rádh liom féin nach labhraidh mé</span>
<lb n="7277"/><span>leis arís choidhche; uaireannta eile ag tnúth leis.</span>
<lb n="7278"/><span>Diabhal é, diabhal é i gcosamhlacht duine.  Acht má's</span>
<lb n="7279"/><span>diabhal nó duine é, tá greim do-sgaoilte aige ar mo</span>
<lb n="7280"/><span>chroidhe … sgríobhfad litir chuige a rádh leis theacht</span>
<lb n="7281"/><span>annseo.  Déanfad anois díreach é …</span></p>
<lb n="7282"/>
<lb n="7283"/><p><span>Acht cé'n mhaith sin?  Cé mhéad litir ar sgríobhas</span>
<lb n="7284"/><span>chuige le mí ag rádh leis go mba fuath liom é, ag rádh</span>
<lb n="7285"/><span>go mba aoibhinn liom é, agus ní fios céard eile —</span>
<lb n="7286"/><span>leitreacha nár cuireadh chum bealaigh ariamh?</span></p>
<lb n="7287"/>
<lb n="7288"/><p><span>Is dócha nach bhfeicfeadh arís choidhche é …</span>
<lb n="7289"/></p>
</div>
<pb n="210"/>
<div><lb n="7290"/><p><span>Céard sin?  Seadh, an pléasgadh sin?  Céard deir</span>
<lb n="7291"/><span>tú?  Eirghe-Amach?  Eirghe-Amach?  Cé'n chainnt sin</span>
<lb n="7292"/><span>ort?  Gunnaí ag pléasgadh?  Na hÓglaich?</span></p>
<lb n="7293"/>
<lb n="7294"/><p><span>A Thighearna!  Ní fhéadfadh sé bheith fíor.</span></p>
<lb n="7295"/>
<lb n="7296"/><p><span>Cainnt! cainnt! cainnt!  Nach minic adubhairt</span>
<lb n="7297"/><span>mé é, nach minic adubhairt mé le mo fhile caol dubh</span>
<lb n="7298"/><span>féin é, agus é ag cur síos ar an obair bhí fútha a</span>
<lb n="7299"/><span>dhéanamh, nach minic adubhairt mé nach ndéanfaidhe aon</span>
<lb n="7300"/><span>ghníomh arís go deó i nÉirinn acht cainnt! cainnt!</span>
<lb n="7301"/><span>cainnt!</span></p>
<lb n="7302"/>
<lb n="7303"/><p><span>Agus sin iad na gunnaí dhom bhréagnughadh!</span></p>
<lb n="7304"/>
<lb n="7305"/><p><span>Mo fhile caol dubh — beidh sé i lár an chatha …</span></p>
<lb n="7306"/>
<lb n="7307"/><p><span>"Tá an sgéal fíor.  Tá Eirghe-Amach ann," arsa</span>
<lb n="7308"/><span>mo chéile ar theacht isteach dhó, "Eirghe-Amach — cé</span>
<lb n="7309"/><span>cheapadh go mbéadh an misneach ag an dream sin?"</span></p>
<lb n="7310"/>
<lb n="7311"/><p><span>"Mo fhile caol dubh —," sgiorr na focla uaim.</span></p>
<lb n="7312"/>
<lb n="7313"/><p><span>"Liagh maith eile imthighthe," arsa mo chéile ag</span>
<lb n="7314"/><span>imtheacht amach an doras dó.</span></p>
<lb n="7315"/>
<lb n="7316"/><p><span>Tá an fear sin gan croidhe cinnte.</span></p>
<lb n="7317"/>
<lb n="7318"/><p><span>Níor chodail mé néal aréir.  Nach mé atá mórdhálach</span>
<lb n="7319"/><span>as mo mhuinntir!  Nach mé atá bróideamhail gur</span>
<lb n="7320"/><span>eirgheadar amach i n-aghaidh a náimhde!  An misneach</span>
<lb n="7321"/><span>uasal sin — go moltar go deó é.</span></p>
<lb n="7322"/>
<lb n="7323"/><p><span>Dá mbéinn im' fhear, dá mbéadh an tsláinte féin</span>
<lb n="7324"/><span>agam, dá mbéadh sé ionnam eirghe as an leabaidh seo,</span>
<lb n="7325"/><span>cá mbéinn anois acht mé féin agus mo fhile caol dubh</span>
<lb n="7326"/><span>guala le gualainn san áit is treise an comhrach …</span></p>
<lb n="7327"/>
<lb n="7328"/><p><span>Eisean — i lár an chatha atá sé, a chuid fear n-a</span>
<lb n="7329"/><span>thimcheall, é ghá dtreórughadh agus ghá mbrostughadh</span>
<lb n="7330"/><span>chun ghnímh …</span>
<lb n="7331"/></p>
</div>
<pb n="211"/>
<div><lb n="7332"/><p><span>A Dhia!</span></p>
<lb n="7333"/>
<lb n="7334"/><p><span>Chím anois é fuar marbh ar chaol a dhroma, a aghaidh</span>
<lb n="7335"/><span>uasal soineannta tugtha ar na spéirthibh, meangadh</span>
<lb n="7336"/><span>buadhach ar a bhéal, piléar trí n-a chroidhe …</span></p>
<lb n="7337"/>
<lb n="7338"/><p><span>Canfar a ainm go deó na ndeór.  Maithfear a</span>
<lb n="7339"/><span>lochta.  Maithim do chionta — is tú mo laoch, mo chuid,</span>
<lb n="7340"/><span>mo thaisge, a fhile chaoil duibh …</span></p>
<lb n="7341"/>
<lb n="7342"/><p><span>Tháinic laige orm de bhárr na haislinge sin chon-</span>
<lb n="7343"/><span>naiceas.</span></p>
<lb n="7344"/>
<lb n="7345"/><p><span>Nuair mhúsgluigheas bhí mo chéile ós mo chionn.</span></p>
<lb n="7346"/>
<lb n="7347"/><p><span>"A Eibhlín," ar seisean i bhfad níos grádhmhaire ná</span>
<lb n="7348"/><span>dubhairt sé ariamh cheana é.</span></p>
<lb n="7349"/>
<lb n="7350"/><p><span>Acht chaitheas an lá ar fad ag ramhalladh agus ag</span>
<lb n="7351"/><span>baoth-chainnt agus ag cur síos ar mo fhile caol dubh.</span>
<lb n="7352"/><span>Ag iarraidh eirghe agus a chorp uasal fhagháil bhíos,</span>
<lb n="7353"/><span>dubhradh liom.</span></p>
<lb n="7354"/>
<lb n="7355"/><p><span>Ar theacht an tráthnóna, tháinic roinnt céille chugam.</span></p>
<lb n="7356"/>
<lb n="7357"/><p><span>Shuidh m'fhear le hais na leabthan — bhí sé ann ar</span>
<lb n="7358"/><span>feadh an achair dá mbéadh fhios agam é.</span></p>
<lb n="7359"/>
<lb n="7360"/><p><span>"A Eibhlín," ar seisean, agus leag sé lámh ar mo</span>
<lb n="7361"/><span>bhaithis, "a Eibhlín, ná bíodh buairt ort.  Tiocfaidh</span>
<lb n="7362"/><span>t'fhile ar ais …"</span></p>
<lb n="7363"/>
<lb n="7364"/><p><span>"Ní thiocfaidh! ní thiocfaidh choidhche ná go bráthach."</span>
<lb n="7365"/><span>Labhair sé arís go réidh socair.</span></p>
<lb n="7366"/>
<lb n="7367"/><p><span>"A Eibhlín," ar seisean, "rachad isteach sa gcathair.</span>
<lb n="7368"/><span>Tá fhios agam cá bhfuil fear go mbíonn an uile shórt</span>
<lb n="7369"/><span>nuaidheacht aige.  Ní thiocfaidh mé ar ais go mbeidh</span>
<lb n="7370"/><span>tuairisg t'fhile agam …"</span></p>
<lb n="7371"/>
<lb n="7372"/><p><span>Thug sé póg dom, ar an mbaithis, agus bhí sé</span>
<lb n="7373"/><span>imthighthe sul ar thuig mé céard a bhí faoi a dhéanamh.</span>
<lb n="7374"/></p>
</div>
<pb n="212"/>
<div><lb n="7375"/><p><span>Mo chéile imthighthe i gcontabhairt a bháis le tuairisg</span>
<lb n="7376"/><span>mo leanáin a chur ar mhaithe liomsa!  Ar rugadh a</span>
<lb n="7377"/><span>leithéid eile d'fhear iongantach ar dhruim an domhain</span>
<lb n="7378"/><span>ariamh?</span></p>
<lb n="7379"/>
<lb n="7380"/><p><span>VIII</span></p>
<lb n="7381"/>
<lb n="7382"/><p><span>Ní cáll dom níos mó a léigheadh.  Tá fhios agad</span>
<lb n="7383"/><span>deireadh an sgéil chomh maith liom féin.  Baintreabhach</span>
<lb n="7384"/><span>anois mé.  Friothadh mo chéile marbh i gcúlshráid i n-aice</span>
<lb n="7385"/><span>le Portobello agus piléar thrí n-a chloigeann …</span></p>
<lb n="7386"/>
<lb n="7387"/><p><span>Agus mo fhile caol dubh?  Cé nár casadh leat i</span>
<lb n="7388"/><span>mBaile Átha Cliath le goirid é?  Tá sé le feiceál</span>
<lb n="7389"/><span>gach uile áit ann, ag innseacht do'n té thiubhras cluas</span>
<lb n="7390"/><span>dó cé'n fáth nach raibh sé féin san Eirghe-Amach, agus</span>
<lb n="7391"/><span>an bhaint bhí aige leis an gcineál sin oibre le</span>
<lb n="7392"/><span>bliadhantaibh fada.</span></p>
<lb n="7393"/>
<lb n="7394"/><p><span>Níor innis sé domsa fós é agus má innsigheann …</span></p>
<lb n="7395"/>
<lb n="7396"/><p><span>Ó seadh, ó tá tú ag imtheacht croch leat an dán</span>
<lb n="7397"/><span>beag seo chuir sé chugam ar maidin — dán ag moladh</span>
<lb n="7398"/><span>lucht na ngníomh seadh é.  Níor léigheas féin é agus</span>
<lb n="7399"/><span>ní léighfead.  Déan; tabhair leat ar fad iad — na</span>
<lb n="7400"/><span>leabhráin bheaga filidheachta agus dánta ionnta a</span>
<lb n="7401"/><span>thógfadh do chroidhe leis an bhfíoráilne atá ag baint</span>
<lb n="7402"/><span>leó; tabhair leat ar fad iad — acht fág agamsa an</span>
<lb n="7403"/><span>chuimhne chruaidh atá agam 'mo chroidhe ar mo fhile</span>
<lb n="7404"/><span>caol dubh …</span></p>
<lb n="7405"/>
<lb n="7406"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Seacht mBuaidh an Eirghe Amach

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Seacht mBuaidh an Eirghe Amach

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
